Program Opieki nad Zabytkami Miasta i Gminy na lata 2015 - 2018

SPIS TRE ŚCI

1. Wst ęp. 2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami. 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce. 3.1 Obowi ązek konstytucyjny ochrony zabytków. 3.2 Zasady ochrony dziedzictwa kulturowego w świetle ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. 3.3 Zadania samorz ądu z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami. 3.4 Inne uwarunkowania prawne . 4. Uwarunkowania zewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego. 4.1 Strategiczne cele polityki pa ństwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. 4.1.1 Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2013 – 2016. 4.1.2 Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004 – 2013 i Uzupełnienie NSRK na lata 2004 - 2020. 4.1.3 Narodowy Program Kultury: „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego” na lata 2004 – 2013. 4.1.4 Strategia Rozwoju Kraju 2007 – 2015. 4.1.5 Program „Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego”. 4.1.6 Program „Dziedzictwo kulturowe”. 4.2 Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu.

4.2.1 Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020. 4.2.2 Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Pomorskiego na lata 2014 – 2020. 4.2.3 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego. 4.2.4 Program Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2011-2014. 5.Uwarunkowania wewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego. 5.1 Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy. 5.1.1 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Debrzno na lata 2014– 2020. 5.1.2 Plan Rozwoju Lokalnego Miasta i Gminy Debrzno uwzgl ędniaj ący dwa czasokresy planowania 2004-2006 i 2007-2013. 5.1.3 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Debrzno. 6. Charakterystyka zasobów, analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy. 6.1 Charakterystyka gminy. 6.2 Zabytki nieruchome wpisane do Rejestru Zabytków Województwa Pomorskiego. 6.3 Zabytki nieruchome wpisane do wojewódzkiej ewidencji zabytków Województwa Pomorskiego. 6.4 Zabytki ruchome wpisane do rejestru i wojewódzkiej ewidencji zabytków Województwa Pomorskiego. 6.5 Zabytki archeologiczne w Mie ście i Gminie Debrzno znajduj ące si ę w wojewódzkiej ewidencji zabytków. 6.6 Zabytkowe cmentarze i parki. 6.7 Zabytkowe zało żenia ruralistyczne 7. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagro żeń 8. Zało żenia programowe 8.1 Priorytety, kierunki działa ń i zadania programu opieki 9. Instrumentarium realizacji programu opieki nad zabytkami 10. Zasady oceny realizacji programu opieki nad zabytkami. 11. Źródła finansowania programu opieki nad zabytkami 12. Realizacja i finansowanie przez gmin ę zada ń z zakresu ochrony zabytków

Zał ączniki:

Zał ącznik nr 1: Zabytki Miasta i Gminy Debrzno wpisane do Rejestru Zabytków WP. Zał ącznik nr 2: Białe Karty Zabytków. Zał ącznik nr 3: Zabytki nieruchome znajduj ące si ę w wojewódzkiej ewidencji zabytków WP. Zał ącznik nr 4: Zabytki ruchome wpisane do rejestru i wojewódzkiej ewidencji zabytków WP. Zał ącznik nr 5: Zabytki archeologiczne w Mie ście i Gminie Debrzno.

1.Wst ęp

Miasto i Debrzno poło żone s ą południowo zachodniej, cz ęś ci województwa pomorskiego w powiecie człuchowskim. Geograficznie gmina znajduje si ę na Pojezierzu Kraje ńskim zwanym tak że Wysoczyzn ą Kraje ńsk ą. Gmina poło żona jest pomi ędzy dolinami Rzek Brdy i Gwdy i od południa dolin ą Noteci. Miasto i poło żone jest na granicy województw kujawsko – pomorskiego oraz wielkopolskiego i graniczy z nast ępuj ącymi gminami: Czarne i gmin ą Człuchów (pomorskie), Kamie ń i S ępólno Kraje ńskie (kujawsko-pomorskie), Lipka i Okonek (wielkopolskie). Powierzchnia Miasta i Gminy Debrzno wynosi 22,412 km 2 i składa si ę z miasta Debrzna oraz 17 sołectw. S ą to sołectwa: , , Buka, , Drozdowo, Głowna, Grzymisław, My śligoszcz, , Prusinowo, Rozwory, , Słupia, , , Uniechów, Uniechówek. Gmin ę zamieszkuje ponad 9 400 mieszka ńców.

Zgodnie z ró żnorodnymi definicjami Dziedzictwo kulturowe stanowi dorobek materialny i duchowy poprzednich pokole ń jak równie ż dorobek czasów współczesnych. Dziedzictwo kulturowe stanowi bardzo wa żny czynnik wpływaj ący na to żsamo ść narodow ą, buduje wi ęzi społeczne oraz ma znaczenie dla budowania społecze ństwa obywatelskiego i idei małych ojczyzn. Na dziedzictwo kulturowe składa si ę wiele ró żnorodnych elementów materialnych i niematerialnych. Istniej ące gminne zasoby dziedzictwa mog ą przyczyni ć si ę do rozwoju społeczno-gospodarczego lokalnych społeczno ści a tym samym wpłyn ąć na popraw ę jako ści życia jej mieszka ńców.

Wa żną cz ęś ci ą składow ą tego dziedzictwa s ą zabytki architektury w tym zabytki architektury sakralnej oraz wszelkie materialne dobra b ędące wytworem r ąk ludzkich (rze źby, obrazy, malowidła ścienne itp.). Elementy te nale żą do podstawowych dóbr, świadcz ących o to żsamo ści gminy i pokole ń z ni ą zwi ązanych. Zabytki gminy oprócz świadectwa przeszło ści stanowi ą bardzo wa żny element kulturotwórczy. Maj ą one wpływ na kształtowanie świadomo ści społecze ństwa i na jego aktywno ść społeczn ą. Dobrze utrzymane i wyeksponowane zabytki oprócz warto ści estetycznych maj ą wysokie warto ści ekonomiczne dla ich wła ścicieli.

Ustawa Zasadnicza – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Tekst uchwalony w dniu 2 kwietnia 1997 r. przez Zgromadzenie Narodowe, z pó źniejszymi zmianami) okre śla obowi ązek ochrony dziedzictwa kulturowego (zarówno przez Pa ństwo Polskie, jak i wszystkich jego obywateli). Zgodnie z zapisami Preambuły „wszyscy obywatele Rzeczypospolitej (...) [s ą] zobowi ązani, by przekaza ć przyszłym pokoleniom wszystko, co cenne z ponad tysi ącletniego dorobku”. W my śl art. Konstytucji RP „Rzeczpospolita Polska „strze że dziedzictwa narodowego (...) kieruj ąc si ę zasad ą zrównowa żonego rozwoju”. Istotnym elementem tego dziedzictwa s ą zabytki, które w swych niematerialnych warto ściach s ą dobrem wspólnym. Art. 82 Konstytucji wskazuje, i ż „obowi ązkiem Obywatela (...) jest troska o dobro wspólne”. Ponadto art. 6 mówi, i ż „Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dost ępu do dóbr kultury, będącej źródłem to żsamo ści narodu polskiego, jego trwania i rozwoju”

Bior ąc pod uwag ę zapisy zawarte w Konstytucji RP zabytki gminy maj ą stanowi ć przedmiot ochrony w celu zachowania ich dla przyszłych pokoleń a jednocze śnie powinny one stanowi ć jedn ą z osi rozwoju społecznego i gospodarczego gminy.

Gminny program opieki nad zabytkami Miasta i Gminy Debrzno na lata 2015-2018 jest dokumentem o charakterze uzupełniaj ącym w stosunku do innych aktów planowania w gminie, tj. studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Debrzno oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Wy żej wymienione dokumenty okre ślaj ą lokaln ą polityk ę władz gminy w zakresie podejmowanych działa ń dotycz ących inicjowania, wspierania i koordynowania prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego, a tak że upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego.

Gminny Program opieki nad zabytkami okre śla kierunki działa ń samorz ądu Miasta i Gminy Debrzno a wła ścicielami zabytków i Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Wynikiem takiej współpracy powinny by ć odrestaurowane najcenniejsze obiekty wpisane do rejestru zabytków i inne cenne obiekty, co pozwoli zachowa ć je dla przyszłych pokole ń.

Zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami Program Opieki nad Zabytkami Miasta i Gminy Debrzno został opracowany na cztery lata. Po dwóch latach od jego ogłoszenia w dzienniku urz ędowym Burmistrz zobowi ązany jest sporz ądzi ć sprawozdanie z jego realizacji.

Wskazane w tym dokumencie kierunki działa ń s ą zgodne z krajowymi, wojewódzkimi i gminnymi dokumentami programowymi oraz odpowiadaj ą aktualnym ustawowym regulacjom z dziedziny ochrony zabytków w Polsce.

Ilekro ć w tek ście jest mowa o Programie Opieki, oznacza to Program Opieki nad Zabytkami Miasta i Gminy Debrzno na lata 2015-2018.

2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami.

Podstawa prawna obowi ązku wykonania programu opieki nad zabytkami, jest okre ślona w art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ( Dz. U. z 2014 r. poz. 1446, tekst jednolity). W my śl art. 87 ust. 1 ustawy, zarz ąd województwa, powiatu wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporz ądza na okres czterech lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami. Program przyjmuje Rada Miasta po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków (art.87 ust. 3). Niniejszy artykuł w ust. 2 okre śla tak że cele jakim ma słu żyć program, a s ą to w szczególno ści: 1) wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2) uwzgl ędnienie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; 3) zahamowanie procesu degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; 5) podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych, wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami; 6) okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem tych zabytków; 7) podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo żliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami. Gminny Program Opieki nad Zabytkami przyjmowany jest przez Rad ę Miasta i Gminy, po uzyskaniu pozytywnej opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (art. 87 ust. 3). Nast ępnie dwa lata po ogłoszeniu w dzienniku urz ędowym Burmistrz sporz ądza sprawozdanie, które przedstawia si ę Radzie Miasta i Gminy Debrzno (art. 87 ust. 4 i 5).

3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami 3.1 Obowi ązek konstytucyjny ochrony zabytków

Ochrona zabytków w Polsce posiada umocowanie prawne w dokumencie nadrz ędnym - Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. w którym to napisano: „Rzeczpospolita Polska strze że (…) dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochron ę środowiska, kieruj ąc si ę zasad ą zrównowa żonego rozwoju” (Art. 5). „Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dost ępu do dóbr kultury, b ędącej źródłem to żsamo ści narodu polskiego, jego trwania i rozwoju” (Art. 6 ust. 1). Nakłada równie ż obowi ązki dbania o dobra kultury na ka żdego obywatela: „Ka żdy jest obowi ązany do dbało ści o stan środowiska i ponosi odpowiedzialno ść za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialno ści okre śla ustawa” (Art. 86).

3.2 Zasady ochrony dziedzictwa kulturowego w świetle ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami

Podstawowym aktem prawnym reguluj ącym w sposób kompleksowy zasady ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ( Dz. U. z 2014 r. poz. 1446, tekst jednolity). Ustawodawca dokonał w nim podziału obowi ązków ci ążą cych na organach administracji publicznej oraz na wła ścicielach i posiadaczach zabytków. Działania podejmowane przez organy administracji publicznej w zakresie ochrony zabytków maj ą w szczególno ści na celu (art. 4): 1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umo żliwiaj ących trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) zapobieganie zagro żeniom mog ącym spowodowa ć uszczerbek dla warto ści zabytków; 3) udaremnienie niszczenia i niewła ściwego korzystania z zabytków; 4) przeciwdziałanie kradzie ży, zagini ęciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granic ę; 5) kontrol ę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6) uwzgl ędnianie zada ń ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. W my śl art. 6 ust. 1 ochronie i opiece podlegaj ą, bez wzgl ędu na stan zachowania: 1) zabytki nieruchome b ędące w szczególno ści: a) krajobrazami kulturowymi, b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi, c) dziełami architektury i budownictwa, d) dziełami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h) miejscami upami ętniaj ącymi wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji; 2) zabytki ruchome b ędące, w szczególno ści: a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki u żytkowej, b) kolekcjami stanowi ącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporz ądkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, c) numizmatami oraz pami ątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, piecz ęciami, odznakami, medalami i orderami, d) wytworami techniki, a zwłaszcza urz ądzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narz ędziami świadcz ącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentuj ącymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, e) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 2001r. Nr 129, poz. 1440 oraz z 2002r. Nr 113, poz. 984), f) instrumentami muzycznymi, g) wytworami sztuki ludowej i r ękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, h) przedmiotami upami ętniaj ącymi wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji; 3) zabytki archeologiczne b ędące, w szczególno ści: a) pozostało ściami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami, d) reliktami działalno ści gospodarczej, religijnej i artystycznej.

Ponadto „ochronie mog ą podlega ć nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej”(art. 6 ust. 2).

3.3 Zadania samorz ądu z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami Podstawa prawna obowi ązku wykonania programu opieki nad zabytkami, jest okre ślona w art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ( Dz. U. z 2014 r. poz. 1446, tekst jednolity). Burmistrz Miasta i Gminy sporz ądza na okres czterech lat gminny program opieki nad zabytkami (art. 87 ust. 1). Program przyjmuje Rada Miasta po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków (art. 87 ust. 3). Nast ępnie dwa lata od ogłoszenia w dzienniku urz ędowym Burmistrz sporz ądza sprawozdanie, które przedstawia Radzie Gminy (art. 87 ust. 4 i 5). Ponadto ustawa ta nakłada na organy administracji publicznej obowi ązek (art. 4):  zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umo żliwiaj ących trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowania i utrzymania;  zapobiegania zagro żeniom mog ącym spowodowa ć uszczerbek dla warto ści zabytków;  udaremniania niszczenia i niewła ściwego korzystania z zabytków;  przeciwdziałania kradzie ży, zagini ęciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granic ę;  kontroli stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;  uwzgl ędniania zada ń ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Jednocze śnie definiuje ona poj ęcie opieki nad zabytkiem, tym samym nakładaj ąc na jego wła ściciela lub posiadacza obowi ązek zapewnienia warunków (art. 5):  naukowego badania i dokumentowania zabytku,  prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku,  zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie,  korzystania z zabytku w sposób zapewniaj ący trwałe zachowanie jego warto ści, popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. Zadaniem własnym jednostki samorz ądu terytorialnego jest m.in. sprawowanie opieki nad zabytkami, w tym finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, do którego tytuł prawny posiada. Organ stanowi ący gminy mo że udzieli ć dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru, na zasadach okre ślonych w podj ętej przez ten organ uchwale. Ponadto nale ży wskaza ć, i ż ochrona zabytków i opieka nad zabytkami winna by ć uwzgl ędniana równie ż w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Zadania z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego zawarte s ą równie ż w ustawie z dnia 8 marca 1990 roku o samorz ądzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z pó źn. zm.). Art. 7 ust. 1 stanowi, i ż gmina wykonuje okre ślone zadania publiczne, w tym zadania obejmuj ące sprawy kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.

3.4 Inne uwarunkowania prawne Inne uregulowania prawne dotycz ące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, znajdują si ę w wielu obowi ązuj ących ustawach, w tym: 1) Ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2015 r. poz. 199, tekst jednolity) 2) Ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z pó źn. zm.), 3) Ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150), 4) Ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz.880), 5) Ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomo ściami (tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 z pó źn. zm.), 6) Ustawie z dnia 25 pa ździernika 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalno ści kulturalnej (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr 13, poz 123), 7) Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalno ści po żytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 z pó źn. zm), 8) Ustawie z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw.

Zasady ochrony zabytków znajduj ących si ę w muzeach i bibliotekach zostały okre ślone w ustawach: 1) Z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 1997 r. Nr 5, poz. 24 z pó źn. zm.), 2) Z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539 z pó źn. zm.). Natomiast ochron ę materiałów archiwalnych reguluj ą przepisy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 673 z pó źn. zm.).

4. Uwarunkowania zewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego 4.1 Strategiczne cele polityki pa ństwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Ideowy model współczesnej ochrony dziedzictwa kultury w Polsce znajduje swój fundament w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Realizacja obowi ązków sformułowanych w art. 5 i 6 powinna mie ć miejsce przy zachowaniu innych zasad konstytucyjnych m.in. demokratycznego pa ństwa prawnego urzeczywistniaj ącego zasady sprawiedliwo ści społecznej, pa ństwa zapewniaj ącego ochron ę środowiska opartego na zasadzie zrównowa żonego rozwoju, decentralizacji władzy publicznej, zasady uczestniczenia samorz ądu terytorialnego w sprawowaniu władzy publicznej czy zasady ochrony własno ści i prawa dziedziczenia.

Bior ąc pod uwag ę normy konstytucyjne, post ępuj ący rozwój gospodarki rynkowej, globalizacj ę, zło żono ść i interdyscyplinarno ść problematyki ochrony zabytków, wytyczono najwa żniejsze cele strategiczne polityki pa ństwa w tej materii, którymi powinny by ć:

1) przygotowanie skutecznego systemu prawno – finansowego; 2) opracowanie kompleksowego systemu edukacji na rzecz dziedzictwa; 3) poszukiwanie instrumentów wzmacniaj ących efekty działania słu żb konserwatorskich.

Wdro żeniu celów strategii na szczeblu pa ństwowym słu żą m.in. nast ępuj ące dokumenty: 1) Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2013 - 2016 2) Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004 – 2013 i Uzupełnienie NSRK na lata 2004 – 2020. 3) Narodowy Program Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego na lata 2004 - 2013”. 4) Strategia Rozwoju Kraju 2007 – 2015. 5) Program „Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego”.

4.1.1 Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2013 - 2016 Krajowy program opieki nad zabytkami wyznacza cele, kierunki działa ń i zadania, które nale żałoby podj ąć w sferze ochrony zabytków i opieki nad nimi. Celem programu jest wzmocnienie ochrony i opieki nad materialnym dorobkiem kultury oraz poprawa jego stanu w Polsce. Wa żne jest tak że stworzenie odpowiedniej, przejrzystej wykładni porządkuj ącej sfer ę ochrony i opieki nad zabytkami. Działaniom tym ma przy świeca ć 7 podstawowych zasad konserwatorskich: 1. Po pierwsze nie szkodzi ć - primum non nocere. 2. Maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytków i wszystkich ich warto ści (materialnych i niematerialnych). 3. Minimalnej niezb ędnej ingerencji (powstrzymania si ę od działa ń niekoniecznych). 4. Usuwania tego i tylko tego, co na oryginał działa niszcz ąco. 5. Czytelno ści i rozró żnialno ści ingerencji. 6. Odwracalno ści metod i materiałów. 7. Wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepsz ą wiedz ą i na najwy ższym poziomie.

W Krajowym Programie Opieki nad Zabytkami, przedstawiono nast ępuj ące cele działa ń: I. W ramach uwarunkowa ń ochrony i opieki nad zabytkami: 1. Pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków nieruchomych. Okre ślenie kategorii i stopnia zagro żeń. 2. Pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków ruchomych. Okre ślenie kategorii i stopnia zagro żeń. 3. Pełna ocena stanu krajowego zasobu dziedzictwa archeologicznego. Okre ślenie kategorii i stopnia zagro żeń oraz wyznaczenie stref o szczególnym zagro żeniu dla zabytków archeologicznych. 4. Obj ęcie skuteczn ą i zorganizowan ą ochron ą przynajmniej najcenniejszych zabytków techniki. 5. Pełna ocena stanu krajowego zasobu pomników historii i obiektów wpisanych na list ę światowego dziedzictwa. Okre ślenie kategorii i stopnia zagro żeń. 6. Ocena stanu słu żb i mo żliwo ści wypełniania całokształtu zada ń zwi ązanych z ochron ą zabytków i opiek ą nad zabytkami. 7. Ocena stanu i stopnia obj ęcia opiek ą zabytków w poszczególnych kategoriach. 8. Doskonalenie i rozwijanie oraz podnoszenie efektywno ści i skuteczno ści instytucjonalnej i społecznej ochrony i opieki nad zabytkami. 9. Udoskonalenie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych w zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym i nad zabytkami.

II. W ramach działa ń o charakterze systemowym: 1. Realizacja powszechnych tendencji europejskich, światowych oraz rozszerzenia pola ochrony na całe dziedzictwo kulturowe obejmuj ące i dobra kultury i natury (World Cultural Heritage). 2. Przygotowanie strategii ochrony dziedzictwa kulturowego, wytyczaj ącej główne zało żenia koncepcji ochrony w Polsce. Wprowadzenie jej do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach i szczeblach zarz ądzania i gospodarowania. Wypracowanie metod zarz ądzania dziedzictwem kulturowym, w tym w szczególno ści obiektami z listy UNESCO, pomnikami historii oraz parkami kulturowymi. III. W ramach systemu finansowania: 1. Stworzenie stabilnego i przejrzystego systemu finansowania.

IV. W ramach dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod działania: 1. Tworzenie systemu i stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji o zasobach i stanie zabytków w Polsce i ich dokumentacji. Stworzenia warunków do realizacji ustawowego obowi ązku dokumentowania wszystkich prac, przy wszystkich grupach i typach obiektów zabytkowych. 2. Gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania, post ępach i wynikach prac konserwatorskich i restauratorskich, zagro żeniach, prawidłowości zarz ądzania i bezpiecze ństwie u żytkowania obiektów zabytkowych oraz o innych formach ochrony dziedzictwa. 3. Wypracowanie i wprowadzenie szczegółowych zasad ochrony dziedzictwa w planach zagospodarowania przestrzennego. Wypracowanie standardów zagospodarowania i estetyki zabytkowych przestrzeni publicznych.

V. W ramach kształcenia i edukacji: 1. Utrzymanie i doskonalenie dotychczas wypracowanego systemu kształcenia w dziedzinie konserwacji i ochrony. Zorganizowanie systemu podnoszenia kwalifikacji w ka żdej grupie zawodowej pracuj ącej na rzecz dziedzictwa kulturowego oraz zorganizowanie pełnego kształcenia akademickiego w specjalno ściach, w których dotychczas nie istnieje. 2. Kształcenie społecze ństwa w duchu poszanowania dla autentyzmu oraz wartości materialnych i niematerialnych wspólnego, wielokulturowego dziedzictwa. Budowanie klimatu społecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony i dawno ści zabytków odczytywanych jako źródło to żsamo ści, wiedzy i dumy z przeszło ści, tradycji, wiedzy o sposobie życia i pracy przodków. 3. Upowszechnianie w śród wła ścicieli i u żytkowników obiektów zabytkowych znajomo ści zasad konserwatorskich, zasad etyki i profilaktyki konserwatorskiej. Tworzenie mechanizmów ekonomicznych sprzyjaj ących prawidłowemu traktowaniu obiektów zabytkowych. VI. W ramach współpracy mi ędzynarodowej: 1. Wzmocnienie obecno ści Polski w światowym i europejskim środowisku działaj ącym na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocji polskich osi ągni ęć w tej dziedzinie. 2. Oparcie działa ń na poj ęciu wspólnego dziedzictwa kultury ludzko ści, w szczególno ści „Europy – wspólnego dziedzictwa kultury”, w którym wyzwanie stanowi ą „obszary dwu- lub wielokulturowe”. Troska o ochron ę polskiego dziedzictwa kulturowego za granic ą.

4.1.2 Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004 – 2013 i Uzupełnienie NSRK na lata 2004 - 2020.

Misj ą Narodowej Strategii Rozwoju Kultury jest: „ zrównowa żony rozwój kultury jako najwy ższej warto ści przenoszonej ponad pokoleniami, okre ślaj ącej całokształt historycznego i cywilizacyjnego dorobku Polski, warto ści warunkuj ącej to żsamo ść narodow ą i zapewniaj ącej ci ągło ść tradycji i rozwój regionów .” Formułuj ąc zadania gminy w zakresie ochrony dóbr kultury musimy realizowa ć powy ższy cel. Tezy Narodowej Strategii zakładaj ą zwi ększenie poziomu aktywno ści na szczeblu regionalnym w sferze kultury. Dotyczy to „umiej ętnego wkomponowania zada ń z obszarów kultury w plan rozwojowy regionu, przy zało żeniu, i ż rozwój kultury wspiera popraw ę jako ści potencjału regionu w dziedzinie kapitału intelektualnego oraz kapitału społecznego. Przygotowanie regionów (władz samorz ądowych i partnerów społecznych oraz instytucjonalnych) do tej aktywno ści jest wa żne dla pozyskiwania funduszy Unii Europejskiej (w tym i z edycji INTERREG), tak że w kontek ście nast ępnego okresu programowania na lata 2007–2013”. W zało żeniach Pa ństwo Polskie powinno by ć partnerem dla jednostek samorz ądu terytorialnego i wspólnie z nimi kształtowa ć kultur ę w regionach. Do tego celu „niezb ędne jest zinstytucjonalizowanie platformy współpracy pomi ędzy pa ństwem a samorz ądami, a tak że w wi ększym stopniu wykorzystanie mo żliwo ści tworzenia i prowadzenia wspólnych instytucji i wspólnych inwestycji w sferze kultury. Samorz ądy terytorialne powinny zyska ć wi ększ ą motywacj ę w kształtowaniu instytucjonalnego zaplecza dla rozwoju kultury, w tym do wypełniania zało żonych w lokalnych strategiach rozwoju celów w sferze kultury, a rola pa ństwa powinna sprowadza ć si ę do bada ń naukowych i monitorowania tej sfery oraz do skutecznego zapobiegania sytuacjom kryzysowym. Jednocze śnie Minister Kultury powinien posiada ć odpowiednie środki na sprawowanie mecenatu nad działalno ści ą instytucji kultury oraz instrumenty o charakterze motywuj ącym, za pomoc ą których mo żliwa b ędzie realizacja polityki kulturalnej pa ństwa w regionach”. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury wskazuje bardzo wa żną przemian ę w kształtowaniu podej ścia do sposobów ochrony dziedzictwa kulturowego. Współczesna ochrona zabytków powinna skupia ć si ę na aktywnym działaniu ze wzgl ędu na „rosn ące znaczenie powi ązania kultury z rozwojem gospodarczym i dochodami regionów”. Elementy naszej spu ścizny kulturowej powinny zosta ć wykorzystane dla podj ęcia działa ń w kształtowaniu zintegrowanych produktów turystycznych. Strategicznymi obszarami w okresie programowania 2004–2013 była m.in. ochrona dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie ochrona i rewaloryzacja zabytków. Rolą Ministra Kultury oraz jednostek samorz ądu terytorialnego jest motywowanie społeczno ści do partycypacji w funkcjonowaniu sfery kultury, w tym do dobrowolnego udziału w finansowaniu instytucji i wydarze ń kulturalnych oraz twórców za pomoc ą stworzonych narzędzi podatkowych. W tym celu Minister Kultury i samorz ądy powinny rozszerzy ć obowi ązki odpowiednich komórek swoich urz ędów w zakresie promocji społecznej odpowiedzialno ści obywateli za kultur ę (wspólne kampanie promocyjne, powstawanie społecznych paneli eksperckich i ciał doradczych zwi ązanych z mo żliwo ści ą pozyskania dodatkowych funduszy na kultur ę w regionach). W zwi ązku z przyst ąpieniem Polski do Unii Europejskiej w równym stopniu zadaniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jednostek samorz ądu terytorialnego i instytucji kultury staje si ę pozyskanie środków na kultur ę z funduszy strukturalnych oraz innych środków Unii Europejskiej. W tym celu Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz samorz ądy powinny zapewni ć odpowiednie środki na wkład własny do projektów realizowanych w sferze kultury. Celem cz ąstkowym w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury jest m.in. zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków. Jednostki samorz ądu terytorialnego zostały okre ślone jako partnerzy w finansowaniu wdra żania Narodowej Strategii Kultury .

4.1.3 Narodowy Program Kultury: „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego” na lata 2004 – 2013.

Narodowy Program Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego” jest dokumentem słu żą cym wdro żeniu Narodowej Strategii Rozwoju Kultury w latach 2004 – 2013 w sferze spu ścizny kulturowej Polski, stworzonym przez zespół ekspertów przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jego celem jest poprawa stanu i dost ępno ści zabytków poprzez: a) tworzenie warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w sferze dokumentacji i ochrony zabytków, b) kompleksow ą rewaloryzacj ę zabytków i ich adaptacj ę na cele społeczne, c) zwi ększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczo ści, d) tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych, e) promocj ę polskiego dziedzictwa kulturowego w Polsce i za granic ą, f) wzmocnienie zasobów ludzkich w sferze ochrony zabytków, g) podnoszenie świadomo ści społecznej dotycz ącej dziedzictwa kulturowego, h) zabezpieczenie zabytków i archiwaliów przed nielegalnym wywozem za granic ę. Narodowy Program Kultury wskazuje mo żliwo ści finansowania ochrony dziedzictwa kulturowego ze środków publicznych: z bud żetu Ministra Kultury, jednostek samorz ądu terytorialnego oraz funduszy strukturalnych, np.: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego - jego mo żliwo ści dla sektora kultury dotycz ą przede wszystkim tworzenia, modernizacji i rozwoju infrastruktury w tym obszarze, w tym rewaloryzacji i adaptacji obiektów stanowi ących dziedzictwo kulturowe lub przemysłowe. Dotyczy to przede wszystkim tworzenia centrów kulturalnych, traktowanych jako miejsce spotka ń i odgrywaj ących znaczna rol ę w wymianie kulturalnej oraz otwarciu si ę regionu na zewn ątrz. Wa żną kategori ą w infrastrukturze kulturalnej s ą zabytki i muzea, które posiadaj ą potencjał ekonomiczny. Mog ą one stanowi ć atrakcj ę turystyczn ą, przyczyniaj ąc si ę do wzrostu zainteresowania regionem zarówno dla turystów, jak i w sposób po średni dla inwestorów. Kolejn ą mo żliwo ść daje Europejski Fundusz Społeczny ukierunkowany zwłaszcza na procesy dostosowawcze i unowocze śnianie polityki zatrudnienia. Mo żliwo ści finansowania kultury w tym wypadku polegaj ą na tym, że działalno ść zwi ązan ą z popraw ą stanu dziedzictwa kulturowego i produkcj ą kulturaln ą mo że bezpo średnio lub po średnio przyczynia ć si ę do wzrostu liczy miejsc pracy. Najcz ęś ciej projekty kulturalne z tego zakresu s ą bezpo średnio lub po średnio zwi ązane z promocj ą danego obszaru, a tak że ulepszeniem usług zwi ązanych z turystyk ą. Efekty działalno ści kulturalnej wykraczaj ą jednak daleko poza podniesienie atrakcyjno ści turystycznej.

4.1.4 Strategia Rozwoju Kraju 2007 – 2015

Strategia Rozwoju Kraju 2007 – 2015 (dokument opracowany przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego w 2006 r. W Strategii, wieloletnim dokumencie strategicznym rozwoju społeczno – gospodarczego kraju, zwrócono uwag ę na walory środowiska naturalnego, potencjał kulturowy oraz korzystne poło żenie na kontynencie Polski. W rozbudowie infrastruktury turystycznej niezb ędne jest wsparcie inicjatyw lokalnych przez władze publiczne. Poło żenie nacisku na rozwój turystyki zgodne jest tak że z „Wizj ą Polski do roku 2015”. Zasada zrównowa żonego rozwoju oraz piel ęgnowanie i zachowanie dziedzictwa kulturowego pozwol ą równie ż na osi ągni ęcie głównego celu Strategii , jakim jest podniesienie poziomu i jako ści życia mieszka ńców Polski. W śród priorytetów Strategii wa żnych dla dziedzictwa kulturowego znajdujemy: wzrost konkurencyjno ści i innowacyjno ści gospodarki, popraw ę stanu infrastruktury technicznej i społecznej (kultura, sport i turystyka), rozwój obszarów wiejskich (rozwój agroturystyki), rozwój regionalny i podniesienie spójno ści terytorialnej.

4.1.5 Program „Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego”

W ramach programu dofinansowane b ędą inwestycje słu żą ce (…) ochronie polskiego dziedzictwa narodowego (…). Celem programu jest zwi ększenie efektywno ści wykorzystania środków europejskich na rzecz rozwoju kultury, ochrony i zachowania dziedzictwa narodowego poprzez dofinansowanie wkładu własnego do wybranych zada ń realizowanych ze środków europejskich. O promes ę ministra mog ą ubiega ć si ę m.in. jednostki samorz ądu terytorialnego, ko ścioły i zwi ązki wyznaniowe itp.

4.1.6 Program „Dziedzictwo kulturowe”

Celem programu jest ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego w kraju i za granic ą, wspieranie działalno ści muzeów oraz popularyzacja kultury ludowej. Celem tego programu jest przede wszystkim mo żliwo ść dofinansowania przedsi ęwzi ęć kulturalnych. Program ten składa si ę z 5 priorytetów:  ochrona zabytków,  wspieranie działa ń muzealnych,  kultura ludowa,  ochrona dziedzictwa kulturowego a granic ą,  ochrona zabytków archeologicznych.

4.2 Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa.

4.2.1 Strategia rozwoju województwa pomorskiego 2020.

Problematyka ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego oraz opieki nad zabytkami została zawarta w Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020, przyj ętej w dniu 18 lipca 2005 roku Uchwał ą nr 587/XXXV/05 Sejmiku Województwa Pomorskiego. Strategia okre śla sposób realizacji głównych celów rozwoju, w śród nich zachowanie warto ści środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzgl ędnieniu potrzeb przyszłych pokole ń. Zawiera cele gospodarcze, społeczne, kulturowe i ekologiczne ujmowane z ponadpokoleniowego punktu widzenia. W ramach prac nad strategi ą opracowana została diagnoza stanu rozwoju społeczno-gospodarczego województwa, która wskazała m.in. na wag ę i znaczenie warto ści regionalnych: kultury i to żsamo ści, w tym na fakt, że: 1. Poczucie to żsamo ści regionalnej jest w województwie pomorskim zró żnicowane, społeczno ść kaszubska i kociewska s ą zintegrowane i dobrze zorganizowane, a ich kultura i tradycja zajmuj ą szczególne i trwałe miejsce w warto ściach kulturowych regionu. 2. Województwo pomorskie wyró żnia oryginalna wielokulturowo ść , stanowi ąca mieszank ę dziedzictwa polskiego (w tym kaszubskiego, kociewskiego i kresowego), hanzeatyckiego, pruskiego, ale równie ż ukrai ńskiego, jej materialnym odzwierciedleniem s ą liczne zabytki i obiekty kulturalne. 3. Istotne jest tak że dziedzictwo historii najnowszej, zainicjowane przez Solidarno ść w Gda ńsku przemiany polityczne otworzyły społeczno ści pomorskiej now ą drog ę realizacji demokracji, wolno ści i samorz ądno ści, jako trwałych warto ści społecze ństwa obywatelskiego. 4. Ponadto województwo pomorskie posiada unikatowe i ró żnorodne zasoby przyrodnicze i krajobrazowe oraz dziedzictwa kulturowego, o du żym potencjale generuj ącym ruch turystyczny Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego wytyczaj ąca kierunki rozwoju województwa pomorskiego do roku 2020 obejmuje 14 celów strategicznych uj ętych w ramach 3 priorytetów. Cele strategiczne maj ą charakter ogólny i okre ślaj ą po żą dane stany lub procesy. S ą one doprecyzowane poprzez opis kierunków działa ń.

4.2.2 Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Pomorskiego na lata 2014 – 2020.

W programie tym istotna rol ę odgrywa bogate dziedzictwo kulturowe, w tym zabytki, które s ą atrakcja turystyczn ą i warunkuj ą w tym sektorze rozwój gospodarczy. Niestety w du żej mierze obiekty zabytkowe s ą w złym stanie technicznym, co ogranicza ich wykorzystanie. W zwi ązku z tym nale ży zadba ć o zabytki i sukcesywnie realizowa ć zadania maj ące na celu popraw ę ich stanu technicznego i przystosowanie ich do odpowiedniej funkcji jak ą maj ą pełni ć.

4.2.3 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego.

W dniu 30 wrze śnia 2002 roku Uchwał ą Nr 639/XLVI/02 Sejmik Województwa Pomorskiego przyj ął Plan Zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego. Zmieniono go w dniu 26 pa ździernika 2009 roku Uchwał ą Sejmiku Województwa Pomorskiego Nr 1004/XXXIX/2009. Dokument ten, w nawi ązaniu do strategii rozwoju województwa pomorskiego, okre śla zasady kształtowania struktury przestrzennej województwa w dalekiej perspektywie czasowej, w tym: wymagania w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego i ochrony dziedzictwa kulturowego z uwzgl ędnieniem obszarów podlegaj ących szczególnej ochronie. Znajdujemy w nim mi ędzy innymi wytyczne: 1. Zachowanie i eksponowanie przestrzennych świadectw tradycji morskich kraju i województwa, najwarto ściowszych zespołów i obiektów środowiska kulturowego, wzmacniaj ących wizerunek regionu jako integralnego elementu środowiska kulturowego Europy Bałtyckiej. 2. Zachowanie ró żnorodno ści kulturowej województwa oraz zapewnienie dost ępno ści zasobów i walorów dziedzictwa kulturowego jako atutu w rozwoju zrównowa żonym i konkurencyjno ści przestrzeni województwa. 3. Zachowanie i eksponowanie najwarto ściowszych zespołów i fragmentów krajobrazu, panoram widokowych i wn ętrz architektoniczno-krajobrazowych dla wzmacniania wizerunku regionu. 4. Kształtowanie nowych walorów krajobrazowych, w tym odtworzenie krajobrazów zdegradowanych oraz przeciwdziałanie procesom zagrażaj ącym walorom krajobrazu. 5. Ukształtowanie ci ągło ści struktury ekologicznej obszaru aglomeracji, zapewniaj ącej trwało ść i bioró żnorodno ść zasobów przyrodniczych i krajobrazowych, zwłaszcza wynikaj ących z poło żenia w strefie brzegowej morza. 6. Zachowanie i wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego obszaru aglomeracji, zwłaszcza bogatej spu ścizny historycznej i kulturowej oraz tradycji morskich i solidarno ściowych. Oraz: 1. Ochron ę i odnow ę charakterystycznych zasobów dziedzictwa kulturowego regionu, m.in.: układów urbanistycznych i ruralistycznych, zabytków wsi pomorskiej, dziedzictwa morskiego i rzecznego, dziedzictwa budownictwa ceglanego (przede wszystkim najstarsze ko ścioły i zało żenia klasztorne, zamki krzy żackie) i drewnianego (przede wszystkim dziedzictwo kulturowe Ziemi Słupskiej, Żuław, Powi śla, Kaszub i Kociewia), obiektów dziedzictwa obronnego i techniki (w tym systemów hydrotechnicznych), kultury materialnej portów morskich i rzecznych oraz wsi rybackich, materialnych reliktów dziedzictwa solidarno ściowego, zespołów rezydencjalnych, zespołów zieleni urz ądzonej, wybitnych dóbr kultury współczesnej. 2. Kształtowanie i rozwój spójnego systemu przestrzeni publicznej obszaru aglomeracji w oparciu o strefy śródmiejskie o wysokim zasobie i potencjale kulturowym. 3. Obejmowanie ochron ą miejsc o wyj ątkowych warto ściach, gdzie została zachowana historyczna struktura przestrzeni i szczególne walory przyrodniczo krajobrazowe – zalecane formy ochrony to odpowiednie zapisy miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego lub powołanie parku kulturowego.

4.2.4 Program Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2011-2014.

Celem strategicznym Programu Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2011- 2014 jest: wzmocnienie poziomu ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym województwa pomorskiego słu żą ce zachowaniu zabytków, budowaniu to żsamo ści regionalnej oraz promocji turystycznej regionu. Cel ten b ędzie realizowany w ramach 3 priorytetów:

Priorytet 1: zachowanie dziedzictwa kulturowego miast i wsi Priorytet 2: zachowanie kulturowego dziedzictwa morskiego i rzecznego Priorytet 3: badanie, dokumentacja i promocja dziedzictwa kulturowego Zakłada si ę kontynuowanie prowadzonej przez samorz ąd województwa pomorskiego polityki w dziedzinie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym, zmierzaj ącej do: 1. konsekwentnej i planowej realizacji zada ń kompetencyjnych samorz ądu województwa poprzez wykonywanie wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami; 2. wł ączenia dziedzictwa kulturowego w obszar interwencji i wsparcia samorz ądów terytorialnych zgodnie z zasadami planowania i wdrażania programów prorozwojowych; 3. stymulowania zasad partnerstwa publiczno-prywatnego z sektorem przedsi ębiorców działaj ących na rzecz dziedzictwa kulturowego (zagospodarowanie obiektów zabytkowych); 4. współpracy w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami z wła ścicielami i u żytkownikami zabytków, społeczno ściami i władzami lokalnymi, instytucjami, stowarzyszeniami, zwi ązkami wyznaniowymi, a tak że z organami administracji pa ństwowej i unijnej; 5. zachowania zasobów i walorów dziedzictwa kulturowego; 6. dbało ści o krajobraz kulturowy regionu, w tym zachowania jego charakterystycznych elementów przestrzennych i przyrodniczych; 7. rewaloryzacji cennych elementów dziedzictwa kulturowego, które uległy degradacji; ochrony i propagowania tradycyjnych form i cech architektury regionalnej (w zakresie bryły, detalu architektonicznego, rozwi ąza ń konstrukcyjnych, materiałowych, kolorystyki); kontynuacji wykorzystania środków finansowych na zachowanie, rewaloryzacj ę, zabezpieczenia i ekspozycji obiektów o szczególnych warto ściach zabytkowych; 8. umo żliwienia kreowania i realizowania regionalnych i lokalnych projektów zwi ązanych z kompleksowymi pracami konserwatorskimi i restauratorskimi oraz chroni ącymi krajobraz kulturowy; 9. propagowania i wspieranie popularyzacji, bada ń i dokumentowania dziedzictwa kulturowego; 10. wykorzystania dziedzictwa kulturowego w promocji kultury i dla rozwoju turystyki w regionie, 11. kreowania modelu odpowiedzialno ści za zasoby dziedzictwa kulturowego w regionie w społeczno ściach lokalnych i we władzach samorz ądowych; 12. kreowania standardów i dobrych praktyk w dziedzinie ochrony zabytków (w tym tak że prac konserwatorskich); 13. wspierania aktywno ści lokalnej w działaniach maj ących na celu poszanowanie materialnego dziedzictwa oraz zachowanie własnej odr ębno ści i to żsamo ści (odbudowa i wzmocnienie regionalnej to żsamo ści).

5.Uwarunkowania wewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego

5.1 Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy

Analiza dokumentów programowych gminy została dokonana na podstawie: - Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Debrzno na lata 2014 - 2020. - Planu Rozwoju Lokalnego Miasta i Gminy Debrzno uwzgl ędniaj ący dwa czasokresy planowania 2004-2006 i 2007-2013. - Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Debrzno.

5.1.1 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Debrzno na lata 2014– 2020

Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Debrzno na lata 2014-2020 przyj ęta została uchwał ą RM nr 44.LIX.2014 z dnia 30 czerwca 2014r. Dokument ten podsumowuje dotychczasowy rozwój Miasta i Gminy i nakre śla perspektywy i wyzwania jakie pojawi ą si ę przed przedstawicielami samorz ądu, sektora społecznego i gospodarczego oraz mieszka ńcami w czasie przyszłym. Strategia to koncepcja systemowego działania, polegaj ąca na: formułowaniu długookresowych celów rozwoju i ich modyfikacji w zale żno ści od zmian zachodz ących w otoczeniu, okre ślaniu zasobów i środków niezb ędnych do realizacji tych celów oraz sposobów post ępowania zapewniaj ących optymalne ich rozmieszczenie i wykorzystanie w celu elastycznego reagowania na wyzwania otoczenia i zapewnienia gminie korzystnych warunków egzystencji i rozwoju.

Zgodnie z zapisami strategii: „Wizja Miasta i Gminy Debrzno stanowi wyobra żenie o wizerunku i sytuacji w przyszło ści. Jest to docelowy profil, który odzwierciedla oczekiwania mieszka ńców, odpowiada ich aspiracjom, a zarazem prowadzi do wzmocnienia pozycji Miasta i Gminy Debrzno w ramach gmin o ściennych, powiatu oraz w samym województwie pomorskim. Wizja ma inspirowa ć do działania. Pomaga równie ż definiowa ć poszczególne cele, których realizacja przyczyni si ę do osi ągni ęcia po żą danego wizerunku. Wizja rozumiana jest w trzech wymiarach: - Społecznym – Gmina i Miasto Debrzno, jako komfortowe miejsce do życia dla wielu pokole ń mieszka ńców świadomie dbaj ących o swoje otoczenie, partycypuj ących w życiu społecznym i maj ących dost ęp do nowoczesnych usług społecznych przed wszystkim z zakresu edukacji i zdrowia, - Gospodarczym – konkurencyjnym i przyci ągaj ącym nowych inwestorów zewn ętrznych oraz wspieraj ącym lokalnych przedsi ębiorców zarówno wewn ętrznie jak i na rynkach ponadlokalnych, szczególnie dbaj ącym o sektor rolnictwa i przetwórstwa rolniczego , a tak że rozwijaj ącym turystyk ę z poszanowaniem istniej ących walorów dziedzictwa kulturowego i czystego środowiska, - Przestrzennym – o równomiernym stopniu rozwoju obszaru miejskiego i obszarów wiejskich oraz o racjonalnymi zrównowa żonym zagospodarowaniu terenów, których struktura u żytkowania zgodna jest z przyj ętymi celami polityki ekologicznej i społecznej. Misj ą Miasta i Gminy Debrzno jest: Zrównowa żone gospodarowanie w celu zapewnienia komfortu życia mieszka ńców, tworzenie warunków prowadzenia i rozwoju biznesu, kształtowanie ładu przestrzennego oraz inicjowanie zmian w sferze społecznej i gospodarczej.

Wśród celów strategicznych i operacyjnych Miasta i Gminy Debrzno są: 3. Rozwój rekreacji, sportu, kultury i turystyki w oparciu o zasoby lokalne. 3.1 Rozwój infrastruktury turystycznej, rekreacyjnej i kulturowej w oparciu o atrakcje lokalne. 3.6 Zabezpieczenie i ochrona zabytków architektury.

5.1.2 Plan Rozwoju Lokalnego Miasta i Gminy Debrzno uwzgl ędniaj ący dwa czasokresy planowania 2004-2006 i 2007-2013.

Celem programu jest poprawa sytuacji w zakresie produktywno ści gospodarki, wydajno ści pracy, tworzenia i absorpcji innowacji, wykształcenia mieszka ńców, dochodów ludno ści oraz ilo ści i jako ści infrastruktury technicznej. Przeciwdziałanie marginalizacji to podj ęcie działa ń interwencyjnych na obszarach o najmniejszych mo żliwo ściach rozwojowych oraz najtrudniejszej sytuacji społeczno gospodarczej. Program ma pomóc w likwidowaniu barier dla dyfuzji innowacji z obszarów wzrostu, ograniczy ć skoncentrowane przestrzenne problemy społeczne, takie jak bezrobocie, a tak że stymulowa ć zdolno ści konkurencyjne obszarów o mniej korzystnych warunkach rozwojowych, w pierwszym rz ędzie poprzez wsparcie rozbudowy infrastruktury oraz rozwój zasobów ludzkich. Wśród celów Planu Rozwoju Lokalnego Miasta i Gminy Debrzno znajdujemy: Rozwój infrastruktury turystycznej oraz promocja walorów przyrodniczych i dziedzictwa kulturowego ( przyjmowanie gruntów i nieruchomo ści od Agencji Nieruchomo ści Rolnych na potrzeby rekreacyjno wypoczynkowe, zagospodarowanie terenów atrakcyjnych turystycznie i cennych przyrodniczo: agroturystyka, turystyka, katalogi ofert, punkty informacyjne, promocja lokalnych produktów markowych, organizacja imprez promuj ących region.

5.1.3 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Debrzno.

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Debrzno okre śla zasady ochrony w zakresie dziedzictwa kulturowego wyznaczaj ąc budynki i obiekty zabytkowe oraz inne elementy (parki, krajobraz kulturowy, budowle in żynierskie, elementy małej architektury, itp.) charakteryzuj ące si ę historycznymi warto ściami, które s ą istotne dla ochrony historii i tradycji regionu. Obiekty obj ęte ochron ą w studium mo żna podzieli ć na: - obiekty zabytkowe obj ęte prawn ą ochron ą znajduj ące si ę w Rejestrze Zabytków Województwa Pomorskiego, - obiekty archeologiczne obj ęte prawn ą ochron ą znajduj ące si ę w Rejestrze Zabytków Województwa Pomorskiego, - obiekty zabytkowe umieszczone w ewidencji zabytków, - obiekty archeologiczne znajduj ące si ę w ewidencji zabytków, - zabytkowe parki i cmentarze znajduj ące si ę w ewidencji zabytków, - inne obiekty zabytkowe. W celu ochrony krajobrazu kulturowego niezb ędne jest: 1) utrzymanie harmonii przestrzennej wsi, zwłaszcza o wysokich warto ściach kulturowych, wraz z ich bliskim otoczeniem. W szczególno ści dotyczy to miejscowo ści: Uniechów, Skowarnki, Cierznie, Prusinowo, Rozwory, Strzeczona, Słupia, My śligoszcz, Stare Gronowo; 2) kształtowanie nowej zabudowy z uwzgl ędnieniem walorów krajobrazowych, unika ć nale ży elementów degraduj ących krajobraz. W przypadku elementów zagospodarowania powoduj ących dysharmoni ę w krajobrazie nale ży ogranicza ć ich wpływ poprzez oddalenie od ci ągów i miejsc widokowych, osłoni ęcie zieleni ą; 3) zachowanie stref ekspozycji umo żliwiaj ących niezakłócony widok na szczególnie atrakcyjne, tradycyjne panoramy wsi /na rysunku Studium wskazano strefy ekspozycji w rejonie Prusinowa i Starego Gronowa; 4) przy nowo wznoszonej obiektach nale ży kierowa ć si ę przesłankami jakie płyn ą z tradycji budowlanej miejscowo ści i gminy. Ochrona układów urbanistycznych, ruralistycznych i zespołów budowlanych oraz dzieł architektury i budownictwa na obszarze miasta poprzez: - uwzgl ędnianie w opracowaniach planistycznych i inwestycyjnych wymogów zwi ązanych konieczno ści ą ochrony historycznego układu urbanistycznego średniowiecznego miasta lokacyjnego i jego otoczenia /strefa ochrony konserwatorskiej historycznego układu urbanistycznego średniowiecznego miasta lokacyjnego i strefy w otoczeniu układu/, - zabudowa i uzupełnienie pierzei rynkowych budynkami o architekturze nawi ązuj ącej do historycznej zabudowy w tej cz ęś ci miasta. W tym celu po żą dane jest opracowanie koncepcji urbanistyczno-architektonicznej rewitalizacji w granicach historycznego układu urbanistycznego, - ochrona panoramy Starego Miasta poprzez ograniczenie wysoko ści zabudowy, - ochrona historycznego zespołu budowlanego w rejonie ulic Jeziornej i Okrzei /wskazana rewitalizacja, uzupełnienia zabudowy, z tworzeniem ciekawych wn ętrz oraz perspektyw urbanistycznych w kierunki zbiornika wodnego – jeziora Miejskiego/, - ochrona obiektów o walorach historycznych wskazanych w studium. Ochrona układów urbanistycznych, ruralistycznych i zespołów budowlanych oraz dzieł architektury i budownictwa na obszarze gminy Debrzno poprzez: - utrzymanie harmonii przestrzennej wsi, w szczególno ści dotyczy wsi o szczególnych walorach krajobrazu kulturowego: Uniechów, Skowarnki, Cierznie , Rozwory, Strzeczona, Słupia, My śligoszcz, Stare Gronowo, - nawi ązanie istniej ących regionalnych i miejscowych wzorów stylistycznych w nowoprojektowanych obiektach (w szczególno ści w zakresie detalu architektonicznego), - utrzymanie tradycyjnych proporcji i gabarytów zabudowy, - stosowanie tradycyjnych miejscowych materiałów budowlanych i wyko ńczeniowych, - ochrona układów ruralistycznych nast ępuj ących wsi: Uniechów w jej cz ęś ci centralnej, Cierznie, Rozwory, Prusinowo, a tak że fragment układu owalnicowego wsi Stare Gronowo, poprzez odpowiednie ustalenia w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, - wykorzystanie turystyczne, edukacyjne obiektów o walorach historycznych.

6.Charakterystyka zasobów, analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy

6.1 Charakterystyka gminy

Debrzno to gotycki gród warowny poło żony na północnym brzegu doliny rzeki Debrzynki. Rzeka do dzi ś stanowi przestrzenne j ądro istniej ącego układu miejskiego. Stare Miasto nie do ko ńca odbudowane po zniszczeniach II wojny światowej du żo straciło ze swego znaczenia jako usługowy ośrodek centralny, na rzecz swoich peryferii. W centrum miasta zbiegaj ą si ę trasy komunikacyjne z kierunków wschód - zachód i północ – południe. W ci ągu wieków stanowiły one osie obrastaj ące w zabudow ę o charakterze półwiejskim i półwiejskim, tworz ąc charakterystyczn ą atmosfer ę małych miast lokacyjnych typow ą nie tylko dla regionu Pomorza Środkowego. Przestrzenny układ miejski rozwijał si ę dynamicznie w drugiej połowie XIX i w pierwszej połowie XX wieku. Został on oparty na stosunkowo regularnej siatce parcelacyjnej zawartej mi ędzy równoległymi ulicami w kierunku na północ i wschód od historycznego centrum. Rozbudowa powojenna układu miasta kontynuowała zapocz ątkowane kierunki intensyfikuj ąc lu źną zabudow ę z pocz ątku XX wieku oraz zajmuj ąc wolne tereny na północnym wschodzie miasta pod zabudow ę mieszkaniow ą wielorodzinn ą i na północnych obszarach pod rozwój funkcji przemysłowo-składowych infrastruktury technicznej.

Istniej ący układ osadniczy obszaru dzisiejszej gminy Debrzno został ukształtowany w procesie historycznym rozwoju osadnictwa od pocz ątków wczesnego średniowiecza. Morfologicznie nie odbiega on od układów charakterystycznych dla Pomorza Środkowego opartych na modelu biegunowo-satelitarnym wywodz ącym swój rodowód z układów społeczno-gospodarczych panuj ących na tym obszarze praktycznie do ko ńca XIX wieku. Lokalizacja miasta Debrzno w XIV wieku stanowiła dopełnienie krystalizuj ącego si ę układu. Rozproszone wsie chłopskie i ko ścielne, a tak że dobra rycerskie i szlacheckie zyskały brakuj ący element ogniskuj ący rodz ące si ę i rozwijaj ące funkcje handlowe, rzemiosła i przetwórstwa, stanowi ące jednocze śnie znacz ące ogniwo w systemie obronnym regionu, a z czasem tak że o środek decyzyjny z siedzib ą władz lokalnych. W tym okresie powstał i z czasem si ę utrwalił charakterystyczny, modelowy wr ęcz, promienisty układ komunikacyjny. Układ ten pozostał praktycznie do dzisiaj. Wiek XIX nie wniósł zasadniczych zmian do zasad funkcjonowania tego układu. Został on jedynie rozbudowany o dwa szlaki komunikacyjne przecinaj ące uko śnie peryferie obszaru administracyjnego dzisiejszej gminy z kierunku pn.-wsch. na pd.-zach. Pierwszy, to istniej ący od pó źnego średniowiecza szlak handlowy, który z biegiem czasu nabierał znaczenia, by sta ć si ę dzi ś tras ą ruchu drogowego o znaczeniu mi ędzynarodowym. Drugi szlak komunikacyjny to jednotorowa linia kolejowa o znaczeniu lokalnym na trasie Czersk- Kostrzyn. Oba szlaki komunikacyjne omijaj ąc miasto nie miały wi ększego znaczenia dla dynamiki rozwoju gospodarczego gminy. Głównymi ogniwami układu osadniczego są wsie chłopskie, ko ścielne i dworskie stanowi ące jednostki satelitarne powi ązane promieni ście z miejskim centrum Debrzno. Układ ten został zachowany a ż do II-ej wojny światowej. Druga połowa XX wieku nie wniosła do układu funkcjonalno-przestrzennego gminy znacz ących zmian. Powstało kilka skupisk obiektów produkcji hodowlanej najcz ęś ciej w pobli żu istniej ących siedlisk jak Boboszewo, Buchowo, Strzeczona, Grzymisław, Uniechówek i towarzysz ących im skupisk blokowej zabudowy mieszkaniowej. Zabudowa rozproszona, tzw. „wybudowania" ma miejsce stosunkowo rzadko w porównaniu ze strukturami osadniczymi Pomorza Wschodniego.

Źródło: http://debrzno.e-mapa.net/

6.2 Zabytki nieruchome wpisane do Rejestru Zabytków Województwa Pomorskiego

Na terenie Miasta i Gminy Debrzno zlokalizowanych jest 9 obiektów nieruchomych uj ęte w gminnej ewidencji zabytków jako obiekty nieruchome wpisane do rejestru zabytków chronione prawem zgodnie z ustaw ą z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, oraz jeden zabytek archeologiczny, są to: - zespół murów miejskich w Debrznie - ko ściół parafialny p.w. Wniebowzi ęcia NMP w Debrznie wraz z otoczeniem, - zagroda / dom, budynki gospodarcze/ w miejscowo ści Cierznie nr 36, - ko ściół filialny p.w. Św. Piotra i Pawła wraz z otoczeniem w Cierzniach, - ko ściół filialny p.w. Św. Wawrzy ńca wraz z otoczeniem w Strzeczonie, - ko ściół filialny p.w. Św. Michała Archanioła wraz z otoczeniem w Słupi, - zespół dworsko-parkowy (dwór, park, pawilony ogrodowe) w Starym Gronowie, - ko ściół parafialny p.w. Św. Ap. Bartłomieja w Uniechowie wraz z otoczeniem i cmentarzem, - ko ściół w obrysie budynku wraz z gruntem pod ko ściołem cz ęść działki 51 w Prusinowie, - grodzisko nizinne, pier ścieniowate w miejscowo ści My śligoszcz Wszystkie obiekty wpisane do rejestru zabytków Województwa Pomorskiego otoczone s ą ochron ą konserwatork ą w granicach okre ślonych w decyzjach o wpisie. Prowadzenie wszelkich działa ń inwestycji na terenach obj ętych decyzjami o wpisie do rejestru zabytków i/lub na samych obiektach musi odbywa si ę po uzyskaniu decyzji Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gda ńsku. Zestawienie zabytków znajduje si ę w Zał ączniku nr 1 - Zabytki Miasta i Gminy Debrzno wpisane do Rejestru Zabytków Województwa Pomorskiego. W zał ączniku nr 2 – Białe Karty, przedstawiono opisy poszczególnych obiektów nieruchomych znajduj ących si ę w WUOZ w Gda ńsku, delegatura w Słupsku. Schemat rozmieszczenia w gminie obiektów wpisanych do rejestru zabytków Województwa Pomorskiego przestawiono poni żej.

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://debrzno.e-mapa.net/

Wymienione wy żej zabytki są jednocze śnie obiektami o najwy ższym znaczeniu dla gminy z punktu widzenia ochrony dziedzictwa kulturowego.

6.3 Zabytki nieruchome znajduj ące si ę w wojewódzkiej ewidencji zabytków Województwa Pomorskiego. Zabytki nieruchome znajduj ące si ę w wojewódzkiej ewidencji zabytków dla terenu Miasta i Gminy Debrzno, stanowi ą podstaw ę do ustalania zapisów formy ochrony zabytków w studiach uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Ewidencja powinna podlega ć okresowej aktualizacji, polegaj ącej m.in. na uzupełnianiu jej o kolejne budynki oraz na wykre śleniu z ewidencji obiektów nieistniej ących oraz gruntownie przebudowanych (zmiana bryły budynku, układu i wielko ści otworów okiennych, skucie wystroju elewacji itp). Dla obiektów uj ętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz posiadaj ących zapisy w m.p.z.p . ochronie podlega mi ędzy innymi forma, architektoniczna obiektu (gabaryty wysoko ściowe, forma dachu i rodzaj pokrycia, kompozycja i wystrój elewacji, forma stolarki okiennej i drzwiowej). Zestawienie zabytków nieruchomych znajduj ących si ę w wojewódzkiej ewidencji zabytków w Mie ście i Gminie Debrzno znajduj ę si ę w Zał ączniku nr 3 Zabytki nieruchome znajduj ące si ę w ewidencji zabytków Województwa Pomorskiego. Poza obiektami wymienionymi w punkcie 6.2 i 6.3 niniejszego programu Burmistrz Miasta i Gminy Debrzno nie wyznaczył do ochrony na swoim terenie innych obiektów podlegaj ących ochronie. Zgodnie z obowi ązuj ącą ustaw ą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jednolity Dz.U. z 2014 r. poz.1446), Burmistrz prowadzi gminn ą ewidencj ę zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, która winna zosta ć uzgodniona z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.

6.4 Zabytki ruchome wpisane do rejestru i wojewódzkiej ewidencji Zabytków Województwa Pomorskiego. W Mie ście i Gminie Debrzno do rejestru zabytków i wojewódzkiej ewidencji zabytków ruchomych województwa pomorskiego wpisano wył ącznie obiekty znajduj ące si ę ko ściołach. Ich wła ścicielami s ą poszczególne parafie, które maj ą prawny obowi ązek ochrony tych obiektów. Zestawienie zabytków ruchomych znajduje si ę w Zał ączniku nr 4 - Zabytki ruchome wpisane do rejestru i ewidencji Zabytków Województwa Pomorskiego. Zabytki te znajduj ą si ę w parafiach nast ępuj ących miejscowo ści: Debrzno, Cierznie, Prusinowo, Słupia, Stare Gronowo, Uniechów, Strzeczona. W ci ągu ostatnich lat konserwacji poddano nast ępuj ące miedzy innymi obiekty: 1) Słupia - Ołtarz główny – po konserwacji i restauracji. Stan dobry; 2) Słupia - Ambona - po konserwacji i restauracji. Stan dobry, 3) Strzeczona - Ołtarz główny po pełnej konserwacji. Stan dobry. 4) Strzeczona - Ambona po pełnej konserwacji. Stan dobry. 5) Strzeczona - Chrzcielnica po pełnej konserwacji. Stan dobry. 6) Strzeczona - Krucyfiks, XIX wiek, po pełnej konserwacji. Stan dobry. 7) Uniechów – chrzcielnica z XVIII w po pełnej konserwacji. 8) Uniechów - 3 ołtarze z ko ńca XIX w, po pełnej konserwacji. 9) Cierznie – obrazy - "Św. Rodzina", " Św. Jan Chrzciciel", " Św. Hieronim", "Nauczanie N.M.P." – jednak stan obecny wymaga ponownej analizy konserwatorskiej – ramy obrazów są w złym stanie technicznym i wymagaj ą prac konserwatorskich.

W wyniku przegl ądów przeprowadzonych przez Inspektora WUOZ w Gda ńsku Delegatura w Słupsku stwierdzono zły stan mi ędzy innymi następuj ących obiektów: Cierznie – ko ściół filialny p.w. św. Piotra i Pawła 1) Ambona - XVIII w, przemalowania, ubytki drewna, liczne otwory po owadach. Debrzno - ko ściół parafialny p.w. Wniebowzi ęcia NMP: 1) Ołtarze - XIX w. 2) Prospekt organowy - XIX w. 3) Empora – XIX w, wyst ępuj ą liczne otwory po owadach, przetarcia, ubytki warstwy wyko ńczeniowej. 4) Chrzcielnica - XIX w, zaobserwowano liczne przetarcia, ubytki warstwy wyko ńczeniowej. 5) Konfesjonały - XIX w, stwierdzono ubytki, zarysowania, przetarcia warstwy wyko ńczeniowej, braki elementów dekoracyjnych (czołganki, sterczyny i kwiatony) 6) Ławki – XIX w, zostały wtórnie przemalowane. Wyst ępuj ą liczne otwory po owadach. 7) Wi ęź ba dachowa półotwarta – XIX w, wyst ępuj ą otwory po owadach, ubytki w polichromii. 8) Rze źby - XIX w, zaobserwowano liczne zabrudzenia, ubytki w polichromii, przetarcia, ubytki w materiale rze źbiarskim. Słupia - ko ściół filialny p.w. św. Michała Archanioła 1) Empora – XIX w - chór muzyczny/, drewno polichromowane 2) Konfesjonał - XIX w, drewno polichromowane Strzeczona - ko ściół filialny p.w. św. Wawrzy ńca 1) Kropielnica (daw. chrzcielnica), XV w., ró żowy granit, 2) Świeczniki (2 szt.), 1843 rok, cyna, odlew 3) Empora, XVIII/XIX wiek, drewno polichromowane, 4) Konfesjonał, XVIII wiek, drewno polichromowane, 5) Ławy, XVIII/XIX wiek, drewno polichromowane, 6) Fisharmonia, l. 30. XX wieku, Stare Gronowo - ko ściół filialny p.w. śś . Piotra i Pawła 1)Tabernakulum - ok. 1800 r. 2)Fisharmonia - l. 30. XX w Uniechów – ko ściół parafialny p.w. Św. Bartłomieja 1) Ambona – XVIII w – rozło żona, znajduje si ę w budynku gospodarczym parafii, stan bardzo zły. 2) Krzy ż procesyjny – XIX w. Ponadto w obiektach znajduj ą si ę dzwony, które wymagaj ą wykonania szczegółowych ogl ędzin stanu zachowania oraz podj ęcia prac konserwatorsko restauratorskich. Ogl ędzin i analizy konserwatorskiej wymagaj ą równie ż obiekty znajduj ące si ę w Ko ściele filialnym p.w. MB Królowej Polski w Prusinowie. S ą to miedzy innymi: Ołtarz główny – pocz. XX w. Ambona – pocz. XX w. Prospekt organowy – 1901 r. Chór muzyczny i empory boczne – pocz. XX w. Chrzcielnica – pocz. XX w. Ławki – pocz. XX w. Tabernakulum – II poł. XIX w Fotel – pocz. XX w. Drzwi boczne – pocz. XX w. Drzwi główne – pocz. XX w. Rze źba – poł. XVIII w. Pozostałe obiekty znajduj ące si ę Rejestrze Zabytków i Wojewódzkiej ewidencji zabytków ruchomych Miasta i Gminy Debrzno nale ży sukcesywnie poddawa ć analizie konserwatorskiej, która okre śli ich stan zachowania i pozwoli na okre ślenie konieczności przeprowadzenie pełnych prac konserwatorskich i restauratorskich. Zadaniem prac konserwatorskich i restauratorskich jest zahamowanie procesu niszczenia zabytków i przywrócenie im pierwotnej warto ści estetycznej i historycznej. Znajduj ące si ę w Zał ączniku nr 4, zestawienie wskazuje tak że na znaczn ą ilo ść obiektów, które zostały uznane za zaginione. WUOZ w Gda ńsku Delegatura w Słupsku zwraca si ę z pro śbą na zwrócenie szczególnej uwagi na jakikolwiek ślad w inwentarzu lub innym dokumencie, w którym byłaby zawarta jaka ś wzmianka odno śnie aktualnego miejsca przechowywania zaginionych obiektów. Podstaw ą do sporz ądzenia powy ższych informacji były protokoły z ogl ędzin stanu obecnego i zachowania zabytków wpisanych do rejestru zabytków i ewidencji zabytków województwa pomorskiego: - ZR-I-4190/4/2518/2012 z 16.11.2012 r. z przegl ądu zabytków ruchomych si ę w ko ściele parafialnym p.w. Wniebowzi ęcia NMP w Debrznie, gmina Debrzno, człuchowski. - ZRD.5180.14-2.2014.KB z dnia 19.03.2014r z kontroli obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków decyzj ą nr PSOZ-I-5330/2/95 z dnia 21.11.1994 r., B – 256 znajduj ących si ę w ko ściele filialnym p.w. św. Michała Archanioła w Słupi - ZRD.5180.33-3.2014.KB z dnia 26.06.2014r z kontroli obiektów zabytkowych znajduj ących si ę w ko ściele filialnym p.w. śś . Piotra i Pawła w Starym Gronowie, gmina Debrzno - ZRD.5180.34-3.2014.KB z dnia 24.06.2014r z kontroli obiektów zabytkowych w pisanych do rejestru zabytków decyzj ą Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków nr PSOZ-I-5330/7/94 z dnia 30.09.1994 rok, pod nr rejestru B–255 oraz wpisanych do wojewódzkiej ewidencji zabytków znajduj ących si ę w ko ściele filialnym p.w. św. Wawrzy ńca w Strzeczonie, oraz bezpo średnie informacje uzyskane w WUOZ w Gda ńsku Delegatura w Słupsku.

6.5 Zabytki archeologiczne Miasta i Gminy Debrzno znajduj ące si ę w wojewódzkiej ewidencji zabytków.

Na obszarze Miasta i Gminy Debrzno znajduje si ę 282 stanowisk archeologicznych obj ętych ochron ą konserwatorsk ą oraz wymagaj ących obj ęcia ochron ą. Wyznaczono 141 stref archeologicznej ochrony konserwatorskiej w tym: obiekty obj ęte prawn ą ochron ą konserwatorsk ą w rejestrze zabytków archeologicznych województwa pomorskiego.  strefa W.I. pełnej ochrony archeologiczno – konserwatorskiej obejmuje stanowiska archeologiczne o własnej formie krajobrazowej o znacz ących regionalnych i ponadregionalnych warto ściach kulturowych wpisane do rejestru zabytków województwa pomorskiego i uj ęte w wojewódzkiej ewidencji zabytków . Celem ochrony jest zachowanie istniej ącego zasobu kulturowego topograficznego wraz ze strefa ochrony krajobrazowej. Bez mo żliwo ści zainwestowania.  strefa W.II. cz ęś ciowej ochrony archeologiczno – konserwatorskiej obejmuje stanowiska archeologiczne uj ęte w wojewódzkiej ewidencji zabytków, posiadaj ące istotne warto ści dla dziedzictwa kulturowego gminy i buduj ące jej lokaln ą to żsamo ść . Dopuszcza si ę zainwestowanie terenu po przeprowadzeniu archeologicznych  bada ń ratowniczych przeprowadzonych w zasi ęgu wyst ępowania stanowisk. Celem ochrony jest wszechstronne udokumentowanie reliktów pradziejowej i średniowiecznej przestrzeni osadniczej nara żonych na zniszczenie w trakcie prowadzenia inwestycyjnych prac ziemnych.  strefa W.III. ograniczonej ochrony archeologiczno – konserwatorskiej obejmuje stanowiska o mniejszej lub nierozpoznanej warto ści kulturowej. Dopuszcza si ę zainwestowanie terenu poprzez przeprowadzenie archeologicznych bada ń interwencyjnych w formie nadzoru archeologicznego realizowanego w trakcie procesu inwestycyjnego. Po rozpoznaniu warto ści kulturowych stanowiska na podstawie archeologicznych bada ń interwencyjnych, w szczególnych przypadkach, mo że by ć niezb ędne przeprowadzenie archeologicznych bada ń ratowniczych. Celem ochrony jest wszechstronne udokumentowanie reliktów pradziejowej i średniowiecznej przestrzeni osadnicze nara żonych na zniszczenie w trakcie prowadzenia inwestycyjnych prac ziemnych.

Na obszarze miasta Debrzna strefa W.I. pełnej ochrony archeologiczno-konserwatorskiej, obejmuje: - Układ urbanistyczny miasta lokacyjnego z XIV w.; obiekty i relikty zabudowy miasta lokacyjnego; - Mury obronne z reliktami wziemnymi trzech bram miejskich i 15 baszt; trakty historyczne; relikty szpitala św. Ducha od lokacji do 1697 r. Ponadto na terenie gminy Debrzno znajduje si ę wpisane do rejestru zabytków stanowisko archeologiczne – grodzisko nizinne, pier ścieniowate, znajduj ące si ę w m. My śligoszcz: AZP 28- 31/17 (Dec. WKZ w Koszalinie nr KLIV Oa/56/66 z dn. 11.03.1966 r., nr rej. A-a-15/38K). Stanowisko obj ęte jest pełn ą ochron ą archeologiczno – konserwatorsk ą. Jest to stanowisko o własnej formie krajobrazowej przeznaczone do bezwzgl ędnego zachowania – bez mo żliwo ści zainwestowania . Zgodnie z Ustaw ą o Ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (z pó źniejszymi zmianami), wła ściciel działki ze stanowiskiem wpisanym do rejestru zabytków zobowi ązany jest: – do przedstawienia programu jego zagospodarowania zgodnie z Art.25, ust.1, pkt.3 wymienionej wy żej ustawy, – po zapoznaniu si ę z projektem zagospodarowania Wojewódzki Konserwator Zabytków okre śli sposób korzystania z zabytku zgodnie z Art. 27 wymienionej wy żej ustawy. Wszelkie prace ziemne na terenie działki musz ą by ć poprzedzone wykonaniem archeologicznych bada ń ratowniczych. Parcelacj ę działki nale ży uzgodni ć z Pomorskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Gda ńsku. Na prowadzenie prac archeologicznych nale ży uzyska ć pozwolenie Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gda ńsku. Koszt bada ń archeologicznych pokrywa inwestor. Ponadto – zgodnie z Art. 36, ust.1, pkt. 1, 8 i 9 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami – pozwolenia Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków wymaga prowadzenie prac budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, dokonywanie jego podziału, jak równie ż zmiana przeznaczenia lub sposobu korzystania z tego zabytku oraz zgodnie z Art. 108 cytowanej ustawy, kto niszczy lub uszkadza zabytek, podlega karze pozbawienia wolno ści od 3 miesi ęcy do lat 5. Zestawienie zabytków archeologicznych znajduj ących si ę w rejestrze i wojewódzkiej ewidencji zabytków Miasta i Gminy Debrzno znajduje si ę w Zał ączniku nr 5 do niniejszego opracowania. Obejmuje on obiekty znajduj ące si ę w strefach WI, WII i WIII oraz obiekty nie obj ęte stref ą ochrony.

6.6 Zabytkowe cmentarze i parki.

Cmentarze. Na terenie Miasta i Gminy Debrzno są cmentarze znajduj ące si ę w wojewódzkiej ewidencji zabytków. S ą to miejsca pami ęci o szczególnej warto ści dla społeczno ści lokalnych. W zwi ązku z tym w trosce o zachowanie ich warto ści kulturowej, historycznej i przestrzennej nale ży uczytelni ć w przestrzeni obecno ść cmentarza oraz zadba ć o jego uporz ądkowanie. Konieczne jest utrzymanie ich charakteru, traktuj ąc je jako obiekty zieleni z oczywistym zakazem mo żliwo ści inwestowania. Ziele ń na cmentarzu (drzewa, krzewy, trawniki i kwiaty) podlega ochronie przed niszczeniem. Sadzenie lub wycinanie drzew na cmentarzach mo że nast ąpi ć tylko w wypadkach uzasadnionych racjonaln ą gospodark ą zadrzewieniem oraz zgodnie z planem zagospodarowania terenu cmentarza.

Cmentarze w wojewódzkiej ewidencji zabytków w Mie ście i Gminie Debrzno. Lp Miejscowo ść Opis 1. Debrzno Cmentarz z I poł. XX w. - komunalny przy ul. Sportowej 3 2. Buszkowo Cmentarz ewangelicki, dz. 201 3. Drozdowo, Cmentarz ewangelicki, dz. 51 4. Drozdowo Cmentarz ewangelicki , dz. 29 5. Grzymisław Cmentarz ewangelicki , drzewostan: przewaga buków, d ęby, brzozy, świerki /w obr ębie lasu/. 6. My śligoszcz Cmentarz ewangelicki, dz. 160 7. Nowe Gronowo Cmentarz ewangelicki, dz. 145 8. Cmentarz ewangelicki, oddz. 330d nadl. Czarne 9. Pędziszewo Cmentarz ewangelicki, dz. 362 /w obr ębie lasu/ 10 Rozwory Cmentarz ewangelicki, dz. 135 11. Strzeczona Cmentarz katolicki, dz. 114/2 12. Stare Gronowo Cmentarz katolicki, dz. 233 13. Uniechów Cmentarz katolicki koniec XIX w. 14. Uniechów- Skowarnki Cmentarz ewangelicki, fragment działki 413 15. Skowarnki Cmentarz ewangelicki, dz. 385 Dane: WUOZ w Słupsku .

Parki. Na terenie gminy najcenniejszy park znajduje si ę w miejscowo ści Stare Gronowo i podlega ochronie w ramach zespołu dworsko-parkowego wpisanego do rejestru zabytków /pozycja A- 409 data wpisu 30.08.1966/. Chroni ć nale ży cały zabytkowy układ przestrzenny i cenny drzewostan w obr ębie zespołu pałacowo parkowego w Starym Gronowie. Ochronie konserwatorskiej podlegaj ą równie ż parki znajduj ące si ę ewidencji zabytków Województwa Pomorskiego. Na terenie Miasta i Gminy Debrzno są to parki w miejscowo ściach: Debrzno, Kamie ń, , Buchowo. W trosce o zachowanie warto ści kulturowej, historycznej i przestrzennej parków nale ży zadba ć o ich uporz ądkowanie i utrzymanie charakteru parkowego, traktuj ąc je jako obiekty cennej zieleni z oczywistym zakazem mo żliwo ści inwestowania.

6.7 Zabytkowe zało żenia ruralistyczne

Na terenie gminy Debrzno wyst ępuje zabudowa zagrodowa w formie rozproszonej i zwartej. Zabudow ę rozproszon ą reprezentuj ą zagrody o bardzo wysokich zachowanych walorach zabytkowych, charakteryzuj ące si ę tradycyjnym układem budynków wokół podwórza. Budynki w przewa żaj ącej mierze zachowały swoj ą oryginaln ą form ę, materiał oraz bardzo cz ęsto detal architektoniczny. Nie wszystkie s ą w dobrym stanie technicznym. Wyst ępuje niewielki procent zagród opuszczonych i mocno przebudowanych. Zwarta zabudowa powstawała jako kolonia mieszkalna dla pracowników folwarcznych przy dworach lub jako zabudowa indywidualnych gospodarstw rolnych. Pó źniej tak że zabudowa mieszkaniowa folwarczna uzupełniana była zabudow ą indywidualnych gospodarstw.

Elementy środowiska kulturowego wymagaj ące ochrony w obr ębie poszczególnych wsi: 1) Boboszewo - budynki w ewidencji zabytków – budynek gospodarczy /stajnia/ z pocz. XX w. i wielofunkcyjny budynek gospodarczy z 1936 r., w obr ębie dawnego zespołu folwarcznego;

Zdj ęcie nr 1. Boboszewo, źródło - Geogle earth

2) Bolesławowo - zespół dworsko-folwarczny w ewidencji zabytków (Zabudowa w obr ębie zespołu: dwór /obecnie dom mieszkalny nr 6/ XIX/XX w., budynek inwentarski z pocz. XX w, spichlerz z 1912 r., domy robotników folwarcznych /3 obiekty, w tym dom nr 3, 5 oraz obiekt zrujnowany/ - z drugiego ćwier ćwiecza XX w., chlewiki z drugiego ćwier ćwiecza XX w.),

Zdj ęcie nr 2. Bolesławowo, źródło- Geogle earth

3) Bolesławowo - Kostrzyca - zespół folwarczny w ewidencji zabytków. (Zabudowa w obr ębie zespołu: dom robotników folwarcznych /obecnie dom mieszkalny nr 2/ lata 30-te XX w., stajnia /obecnie stodoła/ z pierwszego ćwier ćwiecza XX w., obora z pierwszego ćwier ćwiecza XX w., chlewik /tylko fragmenty murów/);

4) Buchowo - zespół folwarczny w ewidencji zabytków, ok. początek XX wieku. (Zabudowa w obr ębie zespołu: z budynkami: dwór /obecnie dom mieszkalny nr 17/ XIX/XX w., stajnia /obecnie obora/ lata 30-te XX w, 2 domy mieszkalne robotników folwarcznych /nr 18 a i bez numeracji/ XIX/XX w, chlewik przy domu XIX/XX w, obora /fundamenty/);

Zdj ęcie nr 3. Buchowo, źródło- Geogle earth

5) Buszkowo - cmentarz ewangelicki w ewidencji zabytków, pocz. XX w., pow. 0,10 ha,

Zdj ęcie nr 4 . Buszkowo, źródło- Geogle earth

6) Cierznie - przestrzenny układ owalnicowy wsi, - obiekty w rejestrze zabytków: ko ściół filialny pod wezwaniem Świ ętych Piotra i Pawła wraz z otoczeniem w rejestrze zabytków /pozycja A-95 data wpisu 21.02.1959/, - chałupa podcieniowa nr 31 /pozycja A-52, data wpisu 13.05.1955/, - cmentarz z poł. XIX w. w ewidencji zabytkow /obecnie katolicki czynny/, pow. 2,62 ha, - budynki w ewidencji zabytków - domy nr 15, 17,18, 20, 21, 24, 26, 29, 30, 38, 39, 40, 44, 45, 46, 47;

Zdj ęcie nr 5 . Cierznie, źródło- Geogle earth

7) Drozdowo - cmentarze w ewidencji zabytków: cmentarz ewangelicki, poł XIX w., pow. 0,16 ha i cmentarz ewangelicki pocz. XX w, pow. 0,20 ha, - aleja lipowa ok. 70 lat, na pn-zachód od wsi, - budynki w ewidencji zabytków - dom i obora w zagrodzie nr 8, domy nr 21, 26;

Zdj ęcie nr 6 . Drozdowo, źródło- Geogle earth.

8) Gniewno - zespół folwarczny w ewidencji zabytków. (Zabudowa w obr ębie zespołu: dwór lub rz ądcówka /nr 1/, druga połowa XIX w. /przebudowa lata 50-te/, pralnia-dom mieszkalny-chlew /obecnie budynek inwentarski/ XIX/XX w., stajnia-spichlerz /obecnie budynek inwentarsko-magazynowy/ XIX/XX w., transformator z pocz. XX w., domy robotników folwarcznych nr 2, 4, 5, chlewiki XIX/XX w., stajnia /obecnie stodoła/ z pierwszego ćwier ćwiecza XX w., obora z pierwszego ćwier ćwiecza XX w., chlewik /tylko fundamenty/. W skład zespołu wchodzi równie ż park w ewidencji zabytków);

Zdj ęcie nr 7 . Gniewno, źródło- Geogle earth

9) Grzymisław - cmentarz ewangelicki w ewidencji zabytków, koniec XIX w., pow. 0,10 ha,

10) Jeleniec - zespół folwarczny w ewidencji zabytków. (Zabudowa w obr ębie zespołu: dwór /tylko ślady ruin/, XIX/XX w., chlewik XIX/XX w., 2 domy robotników folwarcznych /nr 2 pocz. XX w., nr 3 z 1907 r./, chlewik przy domu nr 2 pocz. XX w., obora, stodoła, chlewnia /tylko ślady ruin/ XIX/XX w.);

11) Kamie ń - zespół pałacowo-folwarczny w ewidencji zabytków. (Zabudowa w obr ębie zespołu: pałac /obecnie budynek mieszkalny/ XIX/XX w, stajnia /obecnie budynek gospodarczy/ pocz. XX w., gorzelnia z XIX/XX w. W skład zespołu wchodzi równie ż park z XIXI/XX w, (w ewidencji zabytków);

Zdj ęcie nr 8 . Kamie ń, źródło- Geogle earth

12) Michałowo - zespół dworsko-folwarczny w ewidencji zabytków. (Zabudowa w obr ębie zespołu: dom robotników folwarcznych nr 2, pocz. XX w, chlewik drugie ćwier ćwiecze XX w., dwór /tylko ruiny piwnic/ druga połowa XIX w.); 13) My śligoszcz - cmentarze w ewidencji zabytków: cmentarz ewangelicki, XVIII w, pow. 0,09 ha i cmentarz ewangelicki, z poł. XIX w, pow. 0,63 ha /na południe od wsi/;

Zdj ęcie nr 9. My śligoszcz , źródło- Geogle earth 14) Nowe Gronowo - cmentarz ewangelicki w ewidencji zabytków, poł. XIX w., pow. 0,54 ha, - budynki w ewidencji zabytków: dom i obora w zagrodach nr 1, 36;

Zdj ęcie nr 10. Nowe Gronowo, źródło- Geogle earth

15) Ostrza - cmentarz ewangelicki w ewidencji zabytków, pocz. XIX w., pow. 0,16 ha,

16) P ędziszewo - cmentarz ewangelicki w ewidencji zabytków, pocz. XX w., pow. 0,28 ha,

17) Por ęba /Stare Gronowo/ - zespół folwarczny w ewidencji zabytków. (Zabudowa w obr ębie zespołu: budynek inwentarski /obecnie dom mieszkalny nr 90/ pocz ątek XX w, budynek inwentarski);

18) Prusinowo - przestrzenny układ wsi na osi północ – południe, z czytelnym fragmentem owalnicowym, - cmentarz ewangelicki poł. XIX w. w ewidencji zabytków /obecnie cmentarz parafialny/, pow. 0,5 ha, - budynki w ewidencji zabytków: dom murowany nr 19, ku źnia nr 21, dom nr 23, 24, 25; ko ściół filialny pod wezwaniem Matki Boskiej Królowej Polski w rejestrze zabytków WP.

Zdj ęcie nr 11. Prusinowo, źródło- Geogle earth

19) Rozdoły - zespół folwarczny w ewidencji zabytków. (Zabudowa w obr ębie zespołu: dwór /tylko ślady fundamentów i ścian/, dom dwojak XIX/XX w., dom sze ściorak nr 3, chlewik przydomowy, budynek inwentarski /ruina/, hydrofornia XIX/XX w.);

Zdj ęcie nr 11. Rozdoły, źródło- Geogle earth

20) Rozwory - przestrzenny układ owalnicowy wsi, - cmentarz ewangelicki poł. XIX w. w ewidencji zabytków, pow. 0,49 ha, - aleja prowadz ąca z Rozworów do Debrzna, ok. 80 lat, - budynki w ewidencji zabytków - domy nr 1, 4, 5, 6, 7, 11, 12, 15, 20 /szkoła/;

Zdj ęcie nr 12. Rozwory, źródło- Geogle earth 21) Ro żankowo /Główna/ - zespół dworsko-folwarczny w ewidencji zabytków. (Zabudowa w obr ębie zespołu: dwor /obecnie dom mieszkalny nr 1/ XIX/XX w, obora XIX/XX, dom robotników folwarcznych z cz ęś ci ą inwentarsk ą /obecnie dom mieszkalny nr 11/ koniec XIX w.);

Zdj ęcie nr 13. Głowna, źródło- Geogle earth 22) Słupia - przestrzenny układ ulicowy wsi, - ko ściół filialny pod wezwaniem Św. Michała Archanioła wraz z otoczeniem w rejestrze zabytków, /pozycja A- 178 data wpisu 05.04.1960/, - cmentarze w ewidencji zabytków: cmentarz katolicki z drugiej poł. XIX w., pow. 0,37 ha, cmentarz katolicki z poł. XVIII w., pow. 0,16 ha i cmentarz ewangelicki koniec XIX w., pow. 0,35 ha, - zespół folwarczny w ewidencji zabytków z pocz ątku XX w, (Zabudowa w obr ębie zespołu: 2 budynki mieszkalne, 1 budynek mieszkalny z chlewikiem, obora, chlewnia, stodoła, 2 chlewiki), - budynki w ewidencji zabytków - domy nr 36, 49;

Zdj ęcie nr 14. Słupia, źródło- Geogle earth

23) Skowarnki - zespół folwarczny w XIX w. zło żony z dworu usytuowanego w parku o zatartym układzie, domu mieszkalnego i zabudowa ń gospodarczych, - cmentarz ewangelicki koniec XIX w., pow. 0,12 ha, w ewidencji zabytków,

Zdj ęcie nr 15 . Skowarnki, źródło- Geogle earth 24) Stanisławka - zespół folwarczny z ko ńca XIX w. w tym z domem mieszkalnym z pocz ątku XX w. w ewidencji zabytków,

Zdj ęcie nr 16. Stanisławka, źródło- Geogle earth

25) Stare Gronowo - przestrzenny układ wsi, - zespół pałacowo-parkowy /pałac, park, pawilony ogrodowe/ - wpis do rejestru zabytków /pozycja A-409, data wpisu 30.08.1966/, - cmentarz katolicki, dawniej ewangelicki z pierwszej poł. XIX w. w ewidencji zabytków, pow. 1,75 ha, - zespół folwarczny w ewidencji zabytków z ko ńca XIX w. – lata 30-te XX w, (Zabudowa w obr ębie zespołu: obora , chlewnia z pocz. XX w., ku źnia, 3 domy mieszkalne, w tym dom z 1930 r., chlewiki, wiata), - budynki w ewidencji zabytków;- gorzelnia z 1936 r., dom nr 39, budynek domu kultury;

Zdj ęcie nr 17. Stare Gronowo, źródło- Geogle earth

26) Strzeczona - zabytkowy układ wsi, - ko ściół filialny pod wezwaniem Św. Wawrzy ńca wraz z otoczeniem /wpis do rejestru zabytków; pozycja A- 103 data wpisu 23.02.1959/, - cmentarz ewangelicki poł. XIX w. w ewidencji zabytków /obecnie cmentarz katolicki/, pow. 0,72 ha, - obiekty w ewidencji zabytków - dzwonnica drewniana, szkoła murowana, domy nr 7, 15,16, 18, 29, 32;

Zdj ęcie nr 18. Strzeczona, źródło- Geogle earth

27) Uniechów - przestrzenny układ wsi – widlicowy, - ko ściół parafialny pod wezwaniem Św. Apostoła Bartłomieja - wie ża i korpus, wpisane do rejestru zabytków; pozycja A-390, data wpisu 20.12.1965 i 8.10.2007, - cmentarze w ewidencji zabytków: cmentarz przyko ścielny z XVIII w, pow. 0,24 ha i cmentarz z pocz. XX w. w zachodniej cz ęś ci wsi pow. 0,82 ha, - budynki w ewidencji zabytków - mleczarnia z pocz ątku XX w., domy nr 19, 21, 22, 23, 29, 41, 45, 46, 47, 51;

Zdj ęcie nr 18. Uniechów, źródło- Geogle earth

28) Uniechówek - zespół dworsko-folwarczny w ewidencji zabytków. (Zabudowa w obr ębie zespołu: dwór /obecnie blok mieszkalny nr 6/ druga połowa XIX w., obora XIX/XX w, domy robotników folwarcznych nr 1, 2, 3, 4 XIX w., dom robotników folwarcznych /lub obora, obecnie sklep spo żywczy/ pocz ątek XX w.; - cmentarz ewangelicki w ewidencji zabytków, pocz ątek XX w., pow. 0,35 ha

Zdj ęcie nr 19. Uniechówek, źródło- Geogle earth

7.Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagro żeń

Analiza SWOT jest podstawowym i powszechnie stosowanym narz ędziem diagnostycznym, który stanowi zestawienie takich cech, jak: silne strony – Strenghts, słabe strony – Weaknesses, szanse – Opportunities, zagro żenia – Threats.

SILNE STRONY SŁABE STRONY

• wyst ępowanie cennych obiektów o walorach historycznych i kulturowych na terenie miasta Debrzno oraz w Gminie, • nadal brak środków finansowych na • atrakcyjny krajobraz kulturowy miasta, konserwacj ę i rewaloryzacj ę obiektów posiadaj ący liczne cenne zasoby zabytkowe, zabytkowych w tym obiektów ruchomych, • dobre rozpoznanie zasobów dziedzictwa • ci ągle niewystarczaj ąca świadomo ść kulturowego z terenu gminy, społeczna o konieczno ści dbania o zabytki • liczne działania władz gminnych oraz jako niezb ędnego elementu dziedzictwa Stowarzyszenia NRRMiGD na rzecz kulturowego i to żsamo ści narodowej, promocji regionu, rozwoju turystyki, • brak popularyzacji wiedzy o warto ści ochrony dziedzictwa kulturowego i chronionych obiektów oraz idei ochrony przyrodniczego, zabytków, • działania parafii na rzecz ochrony sakralnego • brak mechanizmów kontroli i zarz ądzania dziedzictwa kulturowego, promocji regionu, zabytkowymi budynkami mieszkalnymi z i rozwoju turystyki, uwzgl ędnieniem szczególnych • zmiany w postawie mieszka ńców – budzenie uwarunkowa ń zwi ązanych z konieczno ści ą si ę poczucia lokalnej to żsamo ści, ochrony ich warto ści, • wysoka atrakcyjno ść turystyczna regionu i • niezadowalaj ący stan techniczny obiektów gminy zwi ązana z bogactwem kulturowym i zabytkowych, przyrodniczym, • brak inwestorów zainteresowanych ochron ą • liczne działania na rzecz ochrony środowiska zabytków, naturalnego, • brak elektronicznej bazy danych o • liczne zabytki i stanowiska archeologiczne w zabytkach i dziedzictwie kulturowo – gminie, przyrodniczym, • pozyskiwanie funduszy zewn ętrznych na • zaniedbania w sferze estetyki obiekty zabytkowe przez instytucje architektonicznej i urbanistycznej pozasamorz ądowe, społeczno ści lokalnych. • znacz ący wzrost aktywno ści społecznej w sferze dziedzictwa kulturowego, SZANSE ZAGRO ŻENIA

• wzrost zainteresowania wła ścicieli • pogarszaj ący si ę stan techniczny obiektów zabytkowych ochron ą i pracami obiektów zabytkowych spowodowany ich konserwatorskimi, niewła ściwym u żytkowaniem, • mo żliwo ść finansowania prac • pogarszaj ący si ę stan cennych murów konserwatorskich i remontowych obiektów miejskich w Debrznie, zabytkowych ze środków pochodz ących z • cz ęste samowolne działania przy ró żnych źródeł: pa ństwowe, samorz ądowe, zabytkach bez uzgodnie ń i pozwole ń środki UE, konserwatorskich, • uwzgl ędnianie problemów ochrony • brak środków finansowych na skuteczn ą dziedzictwa kulturowego w dokumentach ochron ę i zabezpieczenie zabytków, strategicznych gminy, • niestabilno ść i powszechna nieznajomo ść • promocja przykładów dobrej praktyki w przepisów prawa w zakresie ochrony zabytków i zakresie ochrony zabytków, ochrony przyrody, • coraz intensywniejszy rozwój turystyki i • pogorszaj ąca si ę polityka gospodarcza i agroturystyki, finansowa. • edukacja w dziedzinie ochrony i • perspektywa ograniczenia mo żliwo ści zarz ądzania dziedzictwem kulturowym, finansowania działa ń ze środków UE. • przestrzeganie zapisów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w zakresie ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego, • coraz lepsza popularyzacja zabytków i ochrony nad zabytkami (wystawy, konkursy, wydawnictwa i publikacje) jako elementów dziedzictwa kulturowego, • dobra współpraca wła ścicieli zabytków z władzami oraz Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.

8. Zało żenia programowe

Celem gminnego programu opieki nad zabytkami Miasta i Gminy Debrzno na lata 2015-2018 jest: zachowanie dziedzictwa kulturowego dla przyszłych pokole ń i utrwalanie poczucia to żsamo ści społeczno ści lokalnych przy zachowanie ładu przestrzennego miasta i gminy, oraz rozwój turystyki i promocja Miasta i Gminy Debrzno.” Sformułowany cel wymaga podj ęcia działa ń, które winny sta ć si ę priorytetami na przyszło ść w dziedzinie ochrony dziedzictwa kulturowego Miasta i Gminy Debrzno. O ile w ci ągu najbli ższych 4 lat tylko kilka zada ń mo że zosta ć zrealizowanych b ądź zostanie zapocz ątkowana ich restauracja i konserwacja to istotn ą rzecz ą jest dostrze żenie pozostałych problemów i rozpocz ęcie działa ń, ukierunkowanych na opiek ę nad zabytkami. Proces ten powinien podlega ć systematycznej weryfikacji i dopasowywaniu do aktualnych potrzeb i mo żliwo ści finansowych samorz ądu oraz wła ścicieli zabytków. Dotychczasowa realizacja prac przy obiektach zabytkowych mi ędzy innymi Baszty Mły ńskiej, kościoła parafialnego p.w. Wniebowzi ęcia NMP, ko ścioła filialnego p.w. Św.Wawrzy ńca w Słupi oraz podej ście władz samorz ądowych do spraw zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami daj ą wszelkie podstawy do efektywnego i sprawnego realizowania niniejszego programu opieki nad zabytkami, przy pomocy wytyczonych priorytetów i kierunków działa ń.

8.1 Priorytety, kierunki działa ń i zadania programu opieki Główne priorytety polityki gminnej zwi ązanej z ochron ą zabytków zostały opracowane z uwzgl ędnieniem celów zawartych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami i zostały przedstawione w tabeli nr 1. Priorytet I Ochrona i rewaloryzacja krajobrazu kulturowego Miasta i Gminy Debrzno. Priorytet II Zarz ądzanie dziedzictwem kulturowym Miasta i Gminy Debrzno. Priorytet III Promocja i popularyzacja walorów dziedzictwa kulturowego Miasta i Gminy Debrzno. Zestawienie priorytetów, kierunków działa ń i zada ń do realizacji w zakresie opieki nad zabytkami. PRIORYTET I: Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego jako element rozwoju społeczno – gospodarczego miasta i gminy Kierunki działa ń Zadania 1. Zachowanie dziedzictwa • przygotowanie dokumentacji projektowych remontów kulturowego jako wa żnego konserwatorskich dla obiektów nieruchomych wpisanych do elementu dla rozwoju rejestru zabytków, gospodarczego • ń ś ś 2. Rewaloryzacja elementów organizowanie spotka z wła cicielami zabytków odno nie stanu krajobrazu kulturowego zachowania poszczególnych obiektów, miasta i gminy. • opracowanie programów prac konserwatorskich dla 3. Kształtowanie spójnej najcenniejszych obiektów ruchomych, ą ń sieci powi za kulturowo • rozpocz ęcie procesu remontu konserwatorskiego zespołu murów przyrodniczych. 5. Ochrona miejskich oraz zabytków sakralnych, charakterystycznych • wdro żenie prac konserwatorskich obiektów ruchomych, elementów krajobrazu • dalsza współpraca władz samorz ądowych, wła ścicieli zabytków kulturowego gminy. i WUOZ w Gda ńsku Delegatura w Słupsku, której celem b ędą 6. Ekspozycja prace konserwatorskie i restauratorskie zabytków, najcenniejszych • zapobieganie rozpraszaniu osadnictwa przez ochron ę elementów dziedzictwa i historycznie ukształtowanego układu dróg, placów oraz relacji krajobrazu kulturowego przestrzennych pomi ędzy zespołami zabytkowej zabudowy, gminy. • wypełnianie zabudow ą wolnych działek budowlanych w obszarach centrów wsi oraz historycznych siedlisk w zgodzie z historyczn ą kompozycj ą danego układu i gabarytami oraz form ą architektoniczn ą tworz ącej go zabudowy, • ochrona panoram oraz przedpoli widokowych najcenniejszych elementów krajobrazu i dziedzictwa kulturowego, • wyznaczanie w planach miejscowych nowych terenów pod zabudow ę na zasadzie kontynuacji historycznych siedlisk, PRIORYTET II: Zarz ądzanie dziedzictwem kulturowym miasta i gminy Kierunki działa ń Zadania 1. Podniesienie standardu • rewitalizacja centrum miasta wraz z rewaloryzacj ą zespołu przestrzeni publicznych o murów miejskich warto ściach kulturowych. • dofinansowanie prac rewaloryzacyjnych przy obiektach 2. Podejmowanie działa ń zabytkowych nie b ędących własno ści ą gminy w postaci dotacji zwi ększaj ących atrakcyjno ść na prace remontowo-konserwatorskie przy zabytkach zabytków dla potrzeb ruchomych i nieruchomych, społecznych, turystycznych i • wspieranie działa ń zwi ązanych z zabezpieczeniem obiektów edukacyjnych. zabytkowych przed po żarem, zniszczeniem i kradzie żą (monta ż 3. Podejmowanie działa ń instalacji przeciwpo żarowej i alarmowej, zabezpiecze ń przeciw umo żliwiaj ących tworzenie włamaniom, znakowanie i ewidencjonowanie zabytków miejsc pracy zwi ązanych z ruchomych itp.), opiek ą nad zabytkami. • iluminacja najcenniejszych zabytków miasta, • wsparcie utrzymywania na rynku pracy zanikaj ących rzemiosł i zawodów, • wspieranie tworzenia regionalnych izb pami ęci, skansenów itp. PRIORYTET III: Promocja i popularyzacja walorów dziedzictwa kulturowego miasta i gminy Kierunki działa ń Zadania 1. Popularyzacja dziedzictwa • wspieranie działa ń edukacyjnych i promocyjnych oraz kulturowego miasta i gminy. popularyzuj ących wiedz ę o dziedzictwie kulturowym miasta i 2. Edukacja i popularyzacja gminy, wiedzy o regionalnym • organizacja i wspieranie realizacji konkursów, wystaw i innych dziedzictwie kulturowym. działa ń edukacyjnych o tematyce historycznej, 3. Poprawa dost ępu do • wydawanie publikacji (w tym folderów promocyjnych, informacji o dorobku kultury przewodników) po świ ęconych problematyce dziedzictwa regionalnej. kulturowego gminy, • popularyzacja dobrych realizacji konserwatorskich i budowlanych przy zabytkach, • popularyzacja dobrych praktyk projektowych przy zabytkach, • wprowadzenie i upowszechnienie tematyki ochrony dziedzictwa kulturowego do systemu edukacji przedszkolnej i szkolnej poprzez wspieranie i organizowanie zaj ęć , • opracowanie szlaków turystycznych (pieszych, rowerowych, samochodowych) wykorzystuj ących walory środowiska kulturowego, • opracowanie mapy zabytków gminy , jako atrakcyjnej graficznie formy promocji, ułatwiaj ącej dotarcie do wszystkich elementów dziedzictwa kulturowego miasta i gminy, • udost ępnienie informacji o zabytkach gminy na stronie internetowej gminy.

9. Instrumentarium realizacji programu opieki nad zabytkami. Podmiotem zobowi ązanym do opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami jest samorz ąd gminy. Realizacja programu odbywa ć si ę b ędzie poprzez zespół działa ń władz gminy na rzecz osi ągni ęcia celów w nim przyj ętych. Samorz ąd mo że oddziaływa ć na ró żne podmioty zwi ązane z obiektami zabytkowymi, w tym równie ż na mieszka ńców gminy w celu wywołania w nich po żą danych zachowa ń prowadz ących do realizacji okre ślonych w programie celów. Zakłada si ę, że w realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami dla Miasta i Gminy Debrzno wykorzystane zostan ą nast ępuj ące grupy instrumentów: instrumenty prawne, finansowe, społeczne. 1. Instrumenty prawne:  programy okre ślaj ące polityk ę pa ństwa i województwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego,  dokumenty wydane przez Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków wynikaj ące z przepisów ustawowych,  uchwały Rady Gminy. 2. Instrumenty finansowe:  środki własne zatwierdzone uchwał ą Rady Gminy,  dotacje,  subwencje,  dofinansowania z funduszy europejskich oraz środków bud żetu pa ństwa. 3. Instrumenty społeczne:  uzyskanie poparcia lokalnej społeczno ści dla realizacji zada ń programu,  edukacja i tworzenie świadomo ści potrzeby ochrony dziedzictwa kulturowego w lokalnej społeczno ści,  dalsza współpraca z organizacjami społecznymi,  współpraca z parafiami b ędącymi wła ścicielami obiektów zabytkowych. Ponadto wa żne dla realizacji programu b ędą:  gromadzenie i aktualizowanie wiedzy o stanie zachowania obiektów, prowadzonych pracach remontowych i konserwatorskich,  okresowe sprawozdanie z realizacji niniejszego programu.

10. Zasady oceny realizacji programu opieki nad zabytkami. Na mocy art. 87 ust. 1 i ust. 5 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Gminny Program Opieki nad Zabytkami jest sporz ądzany na okres 4 lat, a co 2 lata Burmistrz sporz ądza sprawozdanie z realizacji programu, które przedstawia Radzie Miasta . Proces monitorowania realizacji programu będzie polegał na obserwowaniu zmian, jakie zachodz ą w wyniku realizacji celów i zada ń programu oraz sporz ądzeniu wskazanego wy żej sprawozdania które zostanie przedło żona Radzie Miasta. Sprawozdanie, b ędzie stanowi ć punkt wyj ścia do wprowadzania uzasadnionych zmian i usprawniania realizacji programu. Proces osi ągania celów programu opieki nad zabytkami b ędzie monitorowany przez pracowników urz ędu. Analiza realizacji programu b ędzie obejmowała mi ędzy innymi: 1. Poziom wydatków z bud żetu na ochron ę i opiek ę nad zabytkami. 2. Warto ść finansow ą wykonanych prac remontowo – konserwatorskich przy zabytkach oraz liczba obiektów poddanych ww. pracom. 3. Zakres współpracy z organizacjami pozarz ądowymi i ko ścielnymi. 4. Liczb ę wniosków o wpis do rejestru zabytków obszarów, obiektów i zespołów zabytkowych. 5. Liczb ę wniosków o uznanie obiektów i obszarów za pomniki historii. 6. Liczb ę zrealizowanych konkursów, wystaw, działa ń edukacyjnych na terenie gminy. 7. Liczb ę utworzonych szlaków turystycznych, tras rowerowych, konnych, wodnych. 8. Liczb ę opracowanych, wydanych wydawnictw (w tym folderów promocyjnych, przewodników itp.). 9. Liczb ę osób zwiedzaj ących obiekty zabytkowe w tym zabytkowe obiekty sakralne w gminie. 10. Liczb ę szkole ń i liczb ę pracowników bior ących udział w szkoleniach zwi ązanych z ochron ą dziedzictwa kulturowego. 11. Inne.

11. Źródła finansowania programu opieki nad zabytkami. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. wskazuje jednoznacznie wła ściciela, posiadacza zabytku do opieki nad zabytkiem. Zakres tej opieki jest okre ślony w art. 5 ustawy. Pa ństwo zobowi ązuje si ę przy tym do wspomagania finansowego zada ń realizowanych przy konserwacji obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków. Zgodnie z zapisem art. 73 osoba fizyczna, jednostka samorz ądu terytorialnego lub inna jednostka organizacyjna b ędąca posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru zabytków albo posiadaj ąca taki zabytek w trwałym zarz ądzie mo że ubiega ć si ę o dotacje celow ą z bud żetu pa ństwa na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku. Dotacje takie przyznawane s ą przez ministra wła ściwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego (Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego) lub wojewódzkiego konserwatora zabytków wła ściwego dla terenu, na którym, zlokalizowany jest obiekt zabytkowy wpisany do rejestru zabytków (Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków). Z tych dwóch źródeł finansowania mo żna korzysta ć niezale żnie. Ustawa zezwala tak że o ubieganie si ę o udzielenie dofinansowania nie tylko na prace planowane do wykonania przy zabytku w danym roku bud żetowym, lecz tak że na prace, które zostały wykonane w okresie trzech lat poprzedzaj ących rok zło żenia przez wnioskodawc ę wniosku o udzielenie dotacji. (art. 76 ust. 1 pkt 2). Ustawa o ochronie zbytków i opiece nad zabytkami zawiera wykaz prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych, które mogą by ć obj ęte dotacj ą (art. 77). Integraln ą cz ęś ci ą ustawy, wynikaj ącą z zapisu art. 80 ust. l jest rozporz ądzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. U. Nr 112, poz. 940 z pó źn. zm.). Poza środkami bud żetu pa ństwa wypłacanymi przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego lub Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków działania programu mog ą by ć finansowane przez:  środki własne bud żetowe na realizacj ę zada ń własnych;  dotacje podmiotowe dla instytucji kultury, których organizatorem jest samorz ąd województwa;  dotacje samorz ądu województwa dla jednostek samorz ądu terytorialnego innych szczebli na realizacj ę zada ń z zakresu kultury i sztuki;  dotacje, granty, nagrody samorz ądu województwa dla podmiotów nie zaliczanych do sektora finansów publicznych;  środki własne jednostek samorz ądu terytorialnego ró żnych szczebli;  dochody własne instytucji kultury;  środki prywatne (osób fizycznych, stowarzysze ń, fundacji, osób prawnych, zwi ązków wyznaniowych);  dotacje i fundusze celowe rz ądowych i pozarz ądowych programów pomocowych;  środki Unii Europejskiej;  inne środki przewidziane prawem. Informacje o zasadach i kryteriach dotycz ących mo żliwo ści pozyskiwania środków finansowych na zadania zwi ązane z ochron ą i opiek ą nad zabytkami znajduj ą si ę na podanych poni żej stronach internetowych:  Informacje dotycz ące programu operacyjnego „Promesa Ministra Kultury” – www.mkidn.gov.pl ;  Informacje dotycz ące programu operacyjnego „Dziedzictwo kulturowe” – www.mkidn.gov.pl ;  Informacje dotycz ące programu operacyjnego „Fundusz wymiany kulturowej” – www.mkidn.gov.pl ;  Informacje dotycz ące programu operacyjnego „Kultura 2007 – 2013” – www.mkidn.gov.pl ;  Informacje dotycz ące programu operacyjnego „Innowacyjna gospodarka”, projektu nr 4.4. Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym – www.interreg.gov.pl ;  Informacje dot. programów operacyjnych „Regionalne programy operacyjne” – www.interreg.gov.pl ;  Informacje dotycz ące programu operacyjnego „restrukturyzacja i modernizacja sektora żywieniowego oraz rozwój obszarów wiejskich” – www.minrol.gov.pl ;  Informacje dotycz ące programu operacyjnego „Kapitał ludzki” – www.mrr.gov.pl ;  Informacje dotycz ące programu operacyjnego „Infrastruktura i środowisko” – www.mrr.gov.pl ;  Informacje dotycz ące programu operacyjnego „Europejska współpraca terytorialna – www.mrr.gov.pl ;  Informacje dotycz ące programu operacyjnego „Fundusz dla organizacji pozarz ądowych” – www.funduszngo.pl ;  Informacje dotycz ące mo żliwo ści finansowania przy wykorzystaniu ustawy o partnerstwie publiczno – prywatnym – www.partnerstwopublicznoprywatne.info/ustawa_ppp.php ;

12. Realizacja i finansowanie przez gmin ę zada ń z zakresu ochrony zabytków Zgodnie z art. 81 w/w ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz zgodnie z ustaw ą z dnia 8 marca 1990 r. o samorz ądzie gminnym (Dz. U. z 1990 r. nr 16, poz. 95 ze zm.) finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach jest równie ż obowi ązkiem jednostki samorz ądu terytorialnego szczebla gminnego. Dla jednostki samorz ądu terytorialnego, posiadaj ącej tytuł prawny do obiektu, opieka nad zabytkiem jest ponadto jej zadaniem własnym. Zasady i tryb post ępowania o udzielenie dotacji z bud żetu gminy na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków okre śla odpowiednia Uchwała Rady Miejskiej. Du ży wpływ na stan zachowania lokalnych zabytków jest wyst ępowanie miasta w roli partnera przy projektach unijnych lub ministerialnych. W tym przypadku samorz ąd mo że wesprze ć wła ściciela zabytku zapewniaj ąc mu wsparcie w postaci zapewnienia wkładu własnego na realizacj ę zadania. Takie działania podnosz ą atrakcyjno ść turystyczn ą Miasta i Gminy Debrzno oraz wpływaj ą na poziom życia mieszka ńców. Zadania Programu Opieki nad Zabytkami mog ą by ć tak że realizowane przez instytucje kultury podległe gminie lub funkcjonuj ące na jej terenie (np. izby regionalne, domy kultury, biblioteki) w ramach działalno ści bie żącej. Ponadto (w zakresie ustawy o działalno ści po żytku publicznego i wolontariacie ) gmina mo że wspiera ć działalno ść kulturaln ą zwi ązan ą z ochron ą zabytków i tradycj ą prowadzon ą przez organizacje pozarz ądowe (m.in. stowarzyszenia i parafie).