เส้นทาง สีสัน อัศจรรย์ ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles จรรย์ผ เส้นทาง..สีสัน..อัศ ้าไทย

ผ้า..มิใช่แค่อาภรณ์ห่มกาย แต่ยังเป็นเครื่องสะท้อนวัฒนธรรมและ อัตลักษณ์ของท้องถิ่น บอกเล่าความเป็นมาของชนชาตินั้นได้เป็นอย่างดี ผ้าทอของไทย ซึ่งมีวิวัฒนาการมายาวนาน มีความงดงามและปราณีต จึงเป็นเครื่องเชิดชูชาติ เป็นต้นทุนทางวัฒนธรรม เป็นมรดกทางภูมิปัญญา อันลํ้าค่า และเป็นศิลปะประจ�ำชาติ ที่คนไทยทุกคนต้องภาคภูมิใจ ด้วยสายพระเนตรอันยาวไกลในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรม ราชินีนาถ ทรงน�ำผ้าทอของไทยมาใช้เป็นฉลองพระองค์ ให้พสกนิกรได้ เห็นเป็นตัวอย่าง ทรงอนุรักษ์ผ้าไทยมิให้สูญหายไปจากแผ่นดิน ทรงเผย แพร่ความงดงามของผ้าไทย ให้เป็นที่ประจักษ์ชัดต่อสายตานานาชาติ จนผ้าไหมไทยมีชื่อเสียงได้รับความนิยมชมชอบไปทั่วโลก กลายเป็นสินค้า ส่งออกที่น�ำรายได้เข้าประเทศและดึงดูดใจให้นักท่องเที่ยวเดินทาง เข้ามาชมและเลือกซื้อกลับไปเป็นของที่ระลึก เมื่อผ้าไทยกลายเป็นวาระแห่งชาติ รัฐบาลจึงได้มีนโยบายส่งเสริม การแต่งกายด้วยผ้าไทย เพื่อเป็นการสนับสนุนและอนุรักษ์การทอผ้าพื้น บ้าน การย้อมผ้าแบบโบราณของชุมชนต่างๆ ทั่วทุกภูมิภาค ผ้าไทยจึงได้ รับความนิยมในการสวมใส่อีกครั้ง ส่งผลให้เกิดนักออกแบบแฟชั่นเสื้อผ้า รุ่นใหม่ ประดิษฐ์คิดค้นการแต่งกายด้วยผ้าไทยให้ทันสมัย สวมใส่ในชีวิต ประจ�ำวันได้ทุกโอกาส รวมทั้งยังได้มีการจัดเทศกาลงานประเพณีประจ�ำปี ที่ยิ่งใหญ่ในแต่ละภูมิภาค เพื่อเป็นการประชาสัมพันธ์และเผยแพร่คุณค่าผลงานผ้าไทยของ ชุมชนในภาคต่างๆ รวมทั้งเป็นการส่งเสริมการท่องเที่ยว การท่องเที่ยว แห่งประเทศไทยจึงได้รวบรวมเส้นทางท่องเที่ยว ชุมชนคนทอผ้า และ เทศกาลผ้าไทย มาไว้เป็นแนวทางเพื่อให้นักท่องเที่ยวผู้หลงรักและสะสม ผ้าไทย ที่มองเห็นคุณค่าอันประเมินมิได้ของลวดลายต่างๆ ในผ้าไทย เหล่านั้น ให้สามารถวางแผนการเดินทางไปชมและซื้อผ้าไทยได้อย่างจุใจ และมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์งานหัตกรรมผ้าไทยให้คงอยู่คู่ประเทศไทย ตลอดไป ai The Wonders of Th Fabrics

Fabric is not only an ornament worn around bodies, but also a reflection of individual cultures and identities, recounting their historical background. Through long evolution, beautiful and delicate Thai hand-woven fabric represents a national honor, a cultural capital, a precious heritage of wisdom and a national art all Thai people should be proud of. Being visionary, Her Majesty Queen Sirikit of Thailand uses Thai hand-woven fabric as her garments, intended as a precedent for the Thai people. With an aim to help preserve the Thai fabric, she disseminated its beauty to an international audience, thus making Thai silk well-known throughout the world. Thai silk is Thailand’s leading export, attracting tourist to browse and buy as souvenirs. With Thai-hand-woven fabric proclaimed a national agenda, the government has promoted clothes wearing made from Thai-woven fabric in support of and to preserve the indigenous weaving, ancient dyeing process belonging to the country’s all regions. Thai fabric has been once again back in trend, resulting in nouveau fashion designers to invent and create modern attire using Thai fabric to fit daily use and all occasions. Region-wise, monumental festivals are held annually. To publicize, make known the value of woven fabric from individual regions and promote tourism, TAT has collected travel routes, weaving communities, Thai textiles festivals as a guideline for tourists mesmerized in and fond of Thai woven fabric whose worth is invaluable in various patterns. This publication will assist in their planning to browse and buy, while being a part preserving Thai handicraft in ages to come.

4 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 5 ส า ร บั ญ C o n t e n t

หน้า Page

• เส้นทางผ้าไทย 8 14 54 • Trail of Thai hand-woven fabrics 8 • สืบสานสายใย ผ้าทอไทลื้อและผ้าปักชาวเขา จังหวัดเชียงราย 14 • Tai Lue’s hand-woven fabric and hilltribe’s needlework, • ผ้าไหมนางงาม ซิ่นสันก�ำแพง จังหวัดเชียงใหม่ 18 Chiang Rai 14 • สานสายฝ้ายไหม ผ้าทอลายนํ้าไหล จังหวัดน่าน 22 • Fabric of the beauty queen, San Kamphaeng sarong, Chiang Mai 18 • หอมกลิ่นผ้าหม้อห้อม บ้านทุ่งโฮ้ง จังหวัดแพร่ 26 • Preserving Lai-Nam Lai patterned silk, Nan 22 • แพรพรรณเลอค่า ผ้าไหมยกดอก จังหวัดล�ำพูน 30 • Indigo-dyed fabric, Ban Thung Hong, Phrae 26 • ลมหายใจ ผ้าทอไทลื้อ บ้านทุ่งมอก จังหวัดพะเยา 34 • Surpassing fabrics, brocaded silk, Lamphun 30 • ถักทอพืชเศรษฐกิจ สร้างคุณค่า ผ้าใยกัญชง อ�ำเภอพบพระ • Breath of Tai Lue’s woven fabric, Ban Thung Mok, Phayao 34 จังหวัดตาก 38 22 62 • Weaving of hemp fabric, an economic plant, Phop Phra, Tak 38 • เสน่ห์ภูษา ผ้าตีนจกหาดเสี้ยว จังหวัดสุโขทัย 42 • Charms of patterned fabrics, Ban Hat Siew, Sukhothai 42 • ผ้าย้อมคราม สีสันแห่งชีวิต จังหวัดสกลนคร 46 • Indigo-dyed fabric-color of life, Sakon Nakon 46 • งามวิไล ผ้าไหมมัดหมี่ อ�ำเภอชนบท จังหวัดขอนแก่น 50 • Beautiful Mudmee silk, Chonnabot district, Khon Kaen 50 • สายไหมใจกลางอีสาน มัดหมี่สร้อยดอกหมาก • Soi Dok Mak Mudmee, silk thread in the heart of the Northeast จังหวัดมหาสารคาม 54 (Isan) Maha Sarakham 54 • ต�ำนานผ้าทอเบญจสาเกต บ้านหวายหลึม จังหวัดร้อยเอ็ด 58 • The Legend of Benja Saket silk, Ban Wai Luem, Roi Et 58 • ลายหมี่คั่นขอนารี ผ้าไหมชั้นดี อ�ำเภอบ้านเขว้า จังหวัดชัยภูมิ 62 30 70 • Best silk, Kor-na-ree Mudmee, Ban Khwao, Chaiyaphum 62 • เสน่ห์งานศิลป์ ผ้าซิ่นตีนแดง จังหวัดบุรีรัมย์ 66 • Charming Arts Sinh of Teen Dang Mudmee, Buri Ram 66 • วิจิตรแพรพรรณ มัดหมี่โฮลและมัดหมี่อัมปรม จังหวัดสุรินทร์ 70 • Fine Hol and Amprom, Surin 70 • ชมพูงามสมค่า ผ้ากาบบัว จังหวัดอุบลราชธานี 74 • Beautiful Pink “Kabbaw” fabric, Ubon Ratchathani 74 • ผูกมัดสารพัดสี ผ้ามัดหมี่ อ�ำเภอบ้านหมี่ จังหวัดลพบุรี 78 • Multi-colored bundled Mudmee, Ban Mi district, Lopburi 78 • สีสันสะดุดตา ผ้าขาวม้าร้อยสี บ้านหนองขาว จังหวัดกาญจนบุรี 82 • Eye-catching diverse-colored loincloth, Ban Nong Khao, • ภูมิปัญญาล�้ำค่า ผ้าจกชาวไทยวน จังหวัดราชบุรี 86 Kanchanaburi 82 • มนตรา ผ้าพิมพ์ลายโขมพัสตร์ จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ 90 • Priceless local wisdom of Tai Yuan’s textile, Ratchaburi 86 • วิถีผ้าปาเต๊ะ ชุมชนท่องเที่ยวบ้านเกาะกลาง ต�ำบลคลองประสงค์ 38 82 • Magic of Khommaphat patterned fabric, Prachuap Khiri Khan 90 จังหวัดกระบี่ 94 • “Batik” ways of life, tourism community, Ban Koh Klang • ผ้าทอนาหมื่นศรี วิถีนาโยง จังหวัดตรัง 98 Tombon Klong Prasong, Krabi 94 • ย้อนรอยโบราณ ผ้าทอลายราชวัตถ์ เกาะยอ จังหวัดสงขลา 102 • Nameunsri woven fabric, Na Yong way of life, Trang 98 • พิพิธภัณฑ์ผ้าไทย 106 • Retracing the ancient Ratchawat woven fabric, • เทศกาลผ้าไทย 112 Koh Yo Island, Songkhla 102 • Museums of Thai Textiles 106 46 98 • Events & Festivals of Thai Fabrics 112

6 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 7 เส้นทางการทอผ้าพื้นเมืองในประเทศไทย เส้นทางผ้าไทย Trail of Thai hand-woven fabrics สามารถแบ่งออกตามกลุ่มชาติพันธุ์ได้ดังนี้ มรดกทางวัฒนธรรมอันล�้ำค่า ภูมิปัญญาของชุมชน • ไทยวน หรือ โยนก (แถบเชียงราย เชียงใหม่ แพร่ สระบุรี นครราชสีมา อุตรดิตถ์ และราชบุรี) Precious Cultural Heritage, Representative of Community Wisdoms • ไทลื้อ (แถบพะเยา เชียงราย และน่าน) • ไททรงด�ำ หรือ ลาวโซ่ง (แถบเพชรบุรี นครปฐม ชัยนาท และกาญจนบุรี) • ไทครั่ง (ลาวครั่ง ลาวเวียง ลาวกา) (แถบอุทัยธานี ชัยนาท พิจิตร สุพรรณบุรี และนครปฐม) • ชาวไทยพวน (แถบสุโขทัย ลพบุรี) เชียงราย Chiang Rai แผนที่แสดงแหลงทอผาพื้นเมืองในปจจุบัน • ภูไท หรือ ผู้ไทย (แถบสกลนคร มุกดาหาร และกาฬสินธุ์) พะเยา Map showing current local hand-woven fabric sites เชียงใหม Phayao • ไทกูย (กูย-ส่วย-เขมร) ที่อยู่ในเขตอีสานตอนใต้ (แถบสุรินทร์) Chiang Mai นาน Nan • ไทยภาคใต้ (แถบนครศรีธรรมราช ตรัง สุราษฎร์ธานี และสงขลา) ลำพูน Lamphun แพร Phrae หนองคาย เลย Nong Khai ตาก อุตรดิตถ Loei นครพนม ไทกูย Tak Uttaradit อุดรธานี Nakhon Phanom หนองบัวลำภูUdon Thani สกลนคร Tai Kui สุโขทัย Nong Bua Lamphu Sakon Nakhon Sukhothai พิจิตร Pijit ขอนแกน กาฬสินธุ มุกดาหาร กำแพงเพชร Khonkaen Kalasin Mukdahan Kamphaeng Phet เพชรบูรณ รอยเอ็ด Phetchabun มหาสารคาม Roi Et อำนาจเจริญ นครสวรรค Mahasarakham Amnatjaroen Nakhon Sawan ยโสธร อุทัยธานี Yasothon ไทยวนหรือโยนก ไทลื้อ ชาวไทยพวน Uthai Thani ชัยนาท บุรีรัมย อุบลราชธานี Tai Lue Thai Phuan Chainat Buriram ศรีสะเกษ Ubon Ratchathani Tai Yuan or Tai Yonok อางทอง ลพบุรี Sisaket AngThong Lopburi นครราชสีมา สุรินทร สุพรรณบุรี Nakhon Ratchasima Surin ไทครั่ง ภูไท Suphanburi นครนายก Tai Krang Phu Thai Nakhon Nayok สระแกว นครปฐม Sakaeo Nakhon Pathom ราชบุรี Ratchaburi เพชรบุรี ฉะเชิงเทรา Phetchaburi Chachoengsao จันทบุรี ลาวโซ่ง ไทยภาคใต้ Chanthaburi Lao Song Thailand’s southerners

ผามัดหมี่ (Mudmee Silk) Trails of Thai hand-woven clothes can be divided according to ethnic ผาจก (Chok Silk) groups as follows: ผาขิด (Khit Silk) ผายก (Yok Silk) • Tai Yuan or Tai Yonok (in Chiang Rai, Phrae, Uttaradit, Nakhon Ratchasima, Saraburi, ผาแพรวา (Phae Wa Silk) Ratchaburi) สุราษรธานี SuratThani ผาบาติก (Batik) • Tai Lue (in Chiang Rai, Phayao, Nan) นครศรีธรรมราช Nakhon Si Thammarat กระบี่ • Lao Song or Tai Song Dam (in Phetchaburi, Nakhon Pathom, Chai Nat, Kanchanaburi) Krabi • Tai Krang (Lao Krang, Lao Wiang, Lao Ka) (in Uthai Thani, Phichit, Chai Nat, Suphan ตรัง Trang Buri, Nakhon Pathom) • Thai Phuan (in Sukhothai, Lop Buri) สงขลา Songkhla • Phu Thai (in Sakon Nakhon, Mukdahan, Kalasin) • Tai Kui (including Kui, Suay and ancient Khmer) (in the Southern part of northeast’s Region around Surin) • Thailand’s southerners (in Nakhon Si Thammarat, Trang, Surat Thani and Songkhla)

8 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 9 วัตถุดิบที่ใช้ ได้แก่ ฝ้ายและไหม Raw Materials : Silk and Cotton ผ้าไหมมัดหมี่ จังหวัดขอนแก่น ผ้าย้อมคราม จังหวัด mud. Samples include mud-fermented fabrics สกลนคร ผ้าหม้อห้อม จังหวัดแพร่ เป็นต้น at Ban Na Ton Chan in Sukhothai, Mudmee silk, นอกจากนั้นการย้อมด้วยการเขียนเทียน Khon Kaen, indigo-dyed fabric in Sakhon Nakhon, เพิ่มลวดลาย เรียกว่า ผ้าบาติก เช่น ผ้าบาติก หรือ indigo-dyed fabric in Phrae. Besides, the dyeing also involves wax application to add patterns ปาเต๊ะ จังหวัดนครศรีธรรมราช called batik, such as batik in Nakhon Si Thammarat. ย้อม สีสัน พืชพรรณธรรมชาติ Dyeing by natural pigments ฝ้าย ไหม ฝ้าย เป็นพืชเศรษฐกิจเจริญเติบโตได้ดีใน เส้นใยไหมได้จากตัวไหม ส่วนใหญ่นิยมเลี้ยง สีน�้ำเงิน สีแดง สีเหลือง สีด�ำ สีเขียว บริเวณที่มีอากาศร้อน ปลูกได้ทั่วทุกภาคของ ไหมกันในภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ได้จาก คราม ได้จาก ครั่ง ได้จาก แก่นขนุน ได้จาก ผลมะเกลือ ได้จาก ใบหูกวาง ประเทศไทย มักปลูกในช่วงพฤษภาคมและเก็บ ตัวไหมมีลักษณะคล้ายหนอน เมื่อแก่ตัวจะชักใยหุ้ม ห้อมหรือฮ่อม รากยอ ดอกค�ำฝอย แก่นแขหรือ ลูกกระจายผล เปลือกต้นมะริด แก่นแกแล ขมิ้นชัน และเปลือกสมอ รากแถลงหรือมะพูด เกี่ยวธันวาคม ฝ้ายได้มาจากส่วนที่ห่อหุ้มเมล็ดของ ตัวของมันเอง เรียกว่า “รังไหม” รังไหมนี้จะน�ำมา ต้นฝ้าย หรือที่เรียกว่า “ปุยฝ้าย” โดยน�ำฝ้ายมาแยก สาวเป็นเส้นไหม แล้วจึงน�ำไปฟอกด้วยการต้ม เพื่อ เส้นใยออกจากเมล็ดฝ้าย เรียกว่า “การหีบฝ้าย” ให้ได้เส้นใยไหม จากนั้นจึงน�ำมาย้อมสีและน�ำไป จากนั้นน�ำมาดีดให้ขึ้นฟูแล้วปั่นเป็นเส้นด้าย เมื่อทอ ทอเป็นผืนผ้าตามที่ต้องการ เส้นไหมมีคุณสมบัติ เป็นผืนผ้าแล้วจะมีคุณสมบัติเนื้อนุ่ม โปร่งสบาย ลื่น มัน แวววาว และยืดหยุ่นได้ดี ระบายความร้อนได้ดี สวมใส่แล้วเย็นสบาย Cotton Silk Cotton is an economic crop that grows Derived from silkworm, silk is mostly Blue Red Yellow Black The green well in tropical climate, plantable all over the grown in the north, northeast plains. The from Kram (indigo) from lac, cheese from the core of from fruits of ebony, from the foliage of country. Generally planted in May and harvested silkworm resembles worms. When aged, it and Hom fruit roots, safflower. jackfruits, cockspur stonebreaker, beach almond, bark in December, cotton is derived from its aril, called spins webs called “cocoon” to cover itself. thorn, and turmeric fruit and shell of of Mabolo tree, cotton wool, by separating cotton fibers from This cocoon’s thread will be pulled as silk, ink nut trees roots of Mundu cotton seed known as “cotton gin”. Flipped to fluff, and bleached by boiling. Afterwards, it is the cotton is then spun into thread. When woven dyed and woven into desired fabric. The สีน�้ำตาล สีส้ม สีม่วง สีชมพู สีเทา into fabric, it features a soft, airy and well ventilated silk’s characteristic is slick, shiny, and resilient. ได้จาก เปลือกไม้ ได้จาก ลูกค�ำแสด ได้จาก ลูกหว้า ได้จาก แก่นไม้ฝาง ได้จาก สะตอ โกงกาง เปลือกต้นชงโค ต้นมหากาฬ material comfortably cool when put on. แกนหลุมพอ ลูกเนียง การย้อมผ้าด้วยสีย้อมธรรมชาติ Dyeing with natural dyes. แบ่งได้เป็น 2 ประเภท คือ การย้อมร้อน There are two types of dyeing, namely กับการย้อมเย็น การย้อมร้อน คือ การต้มแก่น hot and cold dyeing. เปลือก ใบ รากของพืชจนได้สีที่ต้องการ แล้วน�ำ • Hot dyeing involves a boiling of its core, ผ้าลงไปต้ม เช่น ผ้ามัดหมี่ จังหวัดสุรินทร์ ผ้ามัดย้อม leaves, roots till the desired color is achieved, and have the silk boiled, like a weft ikat, Surin บ้านคิรีวง จังหวัดนครศรีธรรมราช เป็นต้น or tie-dyed fabrics at Ban Khiriwong, Nakhon ส่วนการย้อมเย็น คือ การย้อมชีวภาพ ไม่มี Si Thammarat. Brown from the bark Orange from Purple from Pink from Grey from stink สารพิษ เป็นกระบวนการหมักด้วยพืช ดิน หรือ • Cold dyeing, on the other hand, involves of the mangrove, achiote jambolan, bark of heartwood of beans โคลน เช่น ผ้าหมักโคลนบ้านนาต้นจั่น จังหวัดสุโขทัย the bio-nontoxic fermentation in plants, soil or core of intsia butterfly tree caesalpinia sappa, palembanica, purple passion. archidendron jiringa 10 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 11 กรรมวิธีในการทอ Weaving Methods จก (หมายถึง ควัก ล้วง) เป็นการทอ Chok : (referring to plucking or fishing out) และการปักผ้าไปพร้อมๆ กัน โดยใช้ไม้ means the simultaneous weaving and ขนเม่น หรือนิ้วมือ ยกหรือจกด้ายเส้น embroidering using porcupine hair or การทอลายขัด หรือ การทอผ้าพื้น Interrupted or plain weaving : It is a ยืนขึ้น แล้วสอดด้ายพุ่งเข้าไปตามจังหวะ one’s nail to raise or pluck the thread and เป็นวิธีการเบื้องต้นของการทอผ้าทุกชนิด basic method for all weavings. Its ของลาย (สามารถท�ำลวดลายได้หลากสี insert it back according to the required weaving involves pushing thread patterns (patterns can be diverse, different คือทอเส้นพุ่งขัดกับเส้นยืน เรียกตาม ต่างกับขิดจะเป็นสีเดียวตลอดแนว) นิยมทอ from Khit which focuses on a single color). Normally ความหนาของเนื้อผ้า เช่น ผ้าไหมที่ขัด with vertical thread according to the fabric thickness. This includes the silk หน้าแคบ เพื่อใช้ตกแต่งเชิงผ้าซิ่น เรียกว่า ซิ่นตีนจก woven on a narrow strip to embellish sarongs, ด้วยเส้นยืนและเส้นพุ่งเพียงเส้นเดียว เรียก weaving using a single vertical and pushing เช่น ผ้าซิ่นตีนจกหาดเสี้ยว จังหวัดสุโขทัย ผ้าซิ่น called pushed sarongs, it includes Hat Siew raised ว่าผ้าไหมหนึ่งเส้น ถ้าเพิ่มเส้นพุ่งควบเป็นสองเส้น thread, called a single silk thread. If the thread is ตีนจกแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ sinh in Sukhothai and Mae Chaem, Chiang Mai. เรียกว่า ผ้าไหมสองเส้น ถ้าควบเส้นพุ่งเป็นสี่เส้น doubled, it is called double threaded. If mounted ผ้าแพรวา เป็นเทคนิคการผ้าทอผ้า Phae Wa silk : a silk weaving technique จะเรียกว่าผ้าไหมสี่เส้น in four threads, it is called tetra-threaded. ไหมให้เกิดลวดลายผสมกันระหว่างลาย to enable a mixture of Khit and raised patterns, comprise diverse colors in การทอควบเส้น เป็นเทคนิคการทอผ้า Mounted weaving : It is a weaving ขิดกับลายจก ผ้าแพรวาจะต้องมีหลายๆ ลายอยู่ในผืนเดียวกัน เช่น ผ้าไหมแพรวา a single cloth like Phrae Wa silk from ที่น�ำเส้นไหมหรือฝ้ายสองสีปั่นเข้าด้วยกัน technique blending two colors of silk Kalasin. (การปั่นไก) แล้วน�ำไปทอจะได้เนื้อผ้าที่มี or cotton to result in an iridescent จังหวัดกาฬสินธุ์ Brocaded silk : refers to embossed weaving ลักษณะสีเหลือบ เช่น ผ้าหางกระรอก อีสาน color, such as squirrel-tailed fabric ยกดอก เป็นการทอผ้า ยกลายให้นูนสูงขึ้นใน called in the Northeast as Mumbai or ตัว คล้ายการทอขิด แต่ใช้เส้นพุ่งตั้งแต่ 1 เส้น similar to the Khit weaving technique, using one เรียกผ้ามับไม หรือ ผ้ากะเนียวในภาษาเขมร or more vertical pushing threads to create มีการทอมากในจังหวัดสุรินทร์ บุรีรัมย์ Ka Neo in Khmer. It is mostly woven in หรือมากกว่าท�ำให้เกิดลวดลาย ส่วนใหญ่ Surin and Buri ram. patterns. Most patterns are broken in by สอดแทรกด้วยเส้นไหม หรือดิ้นสีต่างๆ multi-colored silk or braid threads. If rasied ถ้ายกด้วยไหมเรียกว่า ยกไหม ถ้ายกด้วย in silk, it is called silk-raised. If raised in มัดหมี่ กรรมวิธีการทอผ้าที่ใช้เทคนิค Mudmee : refers to a weaving technique ทองเรียกว่า ยกทอง ลวดลายยอดนิยม golden fabric, it called golden-raised. การมัดย้อมด้ายหรือเส้นไหมด้วยเชือกฟาง of dyeing bundled thread or silk in ได้แก่ ลายดอกพิกุล ผ้ายกที่มีชื่อเสียงได้แก่ ผ้ายก The popular pattern is mimusops. The famous เป็นเปลาะๆ ให้ได้ลวดลายตามที่ต้องการ plastic cords knotted at interval to ไหมสุรินทร์ ผ้าไหมยกดอกล�ำพูน ผ้าไหมยกเมือง brocaded fabrics include Surin’silk, Lamphun’s น�ำไปย้อมสีเรียงล�ำดับจากสีอ่อนไปหาสี produce desired patterns. The fabric นคร ผ้ายกเกาะยอ และผ้ายกพุมเรียง brocaded silk, Nakhon’s brocaded silk, Ko Yor’s is then dyed in colors ranging from light brocaded silk and Pum Riang’s brocaded silk. เข้มก่อนน�ำมาทอ ผ้ามัดหมี่ที่มีชื่อเสียง ได้แก่ to dark colors. Mudmee ikat includes ยกมุก เป็นเทคนิคการทอ โดยใช้ Yok Muk : is a weaving technique giving มัดหมี่ปูม สุรินทร์ มัดหมี่ตีนแดง ร้อยเอ็ด ผ้ามัด Poom Mudmee of Surin, Roi Et, Teen Dang เส้นยืนพิเศษเพิ่มบนกี่ทอผ้า ลายยกบน additional vertical threads onto the loom. หมี่ไทครั่งของจังหวัดอุทัยธานี ชัยนาท สุพรรณบุรี Mudmee in Roi Et, Tai Krang Mudmee in Chai Nat ผ้าเกิดจากการใช้ตะกอลายยกด้ายยืน The raised pattern on the fabric is caused นิยมใช้สีแดงครั่ง ชาวไทลื้อเมืองน่าน เรียกว่า and Suphan Buri, where Nan’s based-red lac is พิเศษ ท�ำให้เกิดลายนูนบนผืนผ้าในทาง by special raised pattern heddle to create มัดก่าน (คาดก่าน) popular, called Mud Kan (Kad Kan). ยืน ซึ่งต่างจากผ้าขิด ผ้าจก ที่เกิดลายทาง vertical embossed pattern, different from ขวางจากเส้นพุ่ง เช่น ผ้ายกมุกลับแล ผ้าซิ่น Khit Weaving whose patterns come from ขิด (ภาษาอีสานแปลว่าสะกิดหรืองัด Khit : (referring to nudging or raising horizontal stripes, such as the fabrics from Lablae, ช้อนขึ้น) คือ การทอโดยใช้ไม้เขี่ยหรือ in the Northeast) means the weaving มุกไทยวนอ�ำเภอตรอน จังหวัดอุตรดิตถ์ ผ้าจอง Tai Yuan rasied fabric in Tron district, Uttaradit, สะกิดเพื่อช้อนเส้นด้ายยืนยกขึ้นเป็น using a stick to nudge or raise the ภูไท จังหวัดมุกดาหาร Chong Phu Thai in Mukdahan. threads at interval following the fabric ช่วง ตามลวดลายตลอดหน้าผ้า แล้วพุ่ง ปักและปะ ผ้าปักและปะของชาวเขา Embroidery and Patchworks : patterns the entire length of the cloth มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว มีเทคนิคการทอ กระสวยสอดเส้นพุ่งไปตลอดแนว ท�ำให้เกิด with a bobbin raising the thread along the Hilltribe’s embroidery and patchworks เป็นลวดลายยกตัวนูนบนผืนผ้า เป็นลวดลาย way, thus causing raised, embossed patterns วัสดุ และลวดลาย จากหลายชนเผ่า เช่น are unique in weaving, materials, ซ�้ำๆ สีเดียวตลอดแนวผ้า นิยมใช้ฝ้ายมากกว่าไหม on the cloth. Most of the patterns are repeated. กะเหรี่ยง (ปกาเกอะญอ, ยาง) แม้ว (ม้ง), patterns. These come from different ทอเป็นหมอน ผ้าห่ม ผ้าขาวม้า Cotton is more popular than silk. The weaving เย้า (เมี่ยน), อีก้อ (อาข่า), ลีซอ (ลีซู), tribes, such as Karen, Hmong, Yao (Mien), results in pillows, blankets and loincloths. ปะหล่อง เป็นต้น Akha, Lisu and Palaung. 12 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 13 ▲ ลวดลายการทอ ▲ Weaving Patterns บ้านศรีดอนชัย มีถิ่นฐานเดิมคือเมืองอู เหนือ Ban Si Don Chai has settled over the แคว้นสิบสองปันนา ชาวไทลื้อที่นี่ใช้ชีวิตเรียบ region formerly known as Ou City, north of ง่าย และยังคงอนุรักษ์วัฒนธรรมดั้งเดิมเอาไว้ใน Xishuangbanna. These Tai Lue led an easy living, เทศกาลต่างๆ โดยเฉพาะงานจุลกฐินของที่นี่ ชาว maintaining indigenous cultures in a number of บ้านทั้งเด็กและผู้ใหญ่ จะสวมใส่ผ้าทอไทลื้ออัน festivals, in particular micro Kathina when the วิจิตรบรรจง เป็นภาพประทับใจที่หาดูได้ยากใน young and old would wear exquisitely-woven ปัจจุบัน บ้านศรีดอนชัย เป็นหมู่บ้านท่องเที่ยวที่มี Thai Lue fabrics, planting a lasting impression ความเข้มแข็งสามัคคี แยกพื้นที่การปกครองออก hard to be found nowadays. Ban Si Donchai is เป็นบ้านศรีมงคล ซึ่งในย่านนี้มีคนลื้อหลายครัว an integral Tourist village, administered in Si เรือนทอผ้าพื้นเมือง มีทั้งผ้าลายน�้ำไหล ซิ่นเมืองอู Mongkon houses, the neighborhood of which สืบสานสายใย ซิ่นตางาย และเสื้อปั๊ด (เสื้อที่ป้ายไปด้านข้าง) comprises many Lue households weaving local นักท่องเที่ยวสามารถมาเยี่ยมชมการทอผ้าและ fabrics, including the flowing water patterns, ผ้าทอไทลื้อและผ้าปักชาวเขา พักค้างที่โฮมสเตย์ของหมู่บ้าน มากิน “ข้าวกั้นจิ้น” sarongs of the city Ou or Ta Ngai and Put shirts จังหวัดเชียงราย สักการะ “หลวงพ่อเพชร” พระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์ (shirts which are swept sideways). Visitors can ที่วัดศรีดอนชัย และเที่ยวชมพิพิธภัณฑ์ลื้อลายค�ำ visit the weaving demo and stay the night over แหล่งรวมและจัดแสดงผ้าทอไทยลื้อโบราณ in homestays within the village, tasting “Khao Tai Lue’s hand-woven fabric เปิดทุกวัน เวลา 9.00-18.00 น. ติดต่อ คุณสุริยา Kun Jin”, worshipping ‘Luang Po Pet’- sacred วงค์ชัย โทร. 08 9838 5724 Buddha image at Wat Si Don Chai, and visiting and hilltribe’s needlework, บ้านหาดบ้าย เป็นหมู่บ้านชาวไทยลื้อที่มี Lue Lai Kham museum which houses designs Chiang Rai ชื่อเสียงการทอผ้าพื้นเมือง ของอ�ำเภอเชียงของ and exhibits Tai Lua’s ancient fabric pattern ตั้งอยู่ริมแม่น�้ำโขง ระหว่างเส้นทางเชียงแสน- displays. The museum is open daily from เชียงราย หรือเมืองเชียงแสนแห่งอาณาจักร Chiang Rai or Chiang Saen of Lanna เชียงของ ซึ่งเป็นถนนเลียบริมโขง นักท่องเที่ยว 9.00 am-6.00 pm contact Mr. Suriya Wongchai ล้านนาแต่โบราณกาล มีความหลากหลายทาง Kingdom in the old days, it is rich in culture and สามารถนั่งเรือหางยาวไปยังบ้านหาดบ้าย โดยขึ้น Tel. +668 9838 5724 ศิลปวัฒนธรรมและชาติพันธุ์ มีทั้ง ไทยวน ไทลื้อ ethnicity which includes Tai Yuan, Tai Lue, เรือที่ท่าเรือบั๊ก ใช้เวลาประมาณ 1 ชั่วโมง พร้อม A Tai Lue village famous for weaving, ไทใหญ่ ไทเขิน อาข่า ขมุ ชาวมูเซอ ม้ง (แม้ว) เย้า ฯลฯ Shan, Tai Khuen, Akha, Khmu, Lahu, Hmong ชมทัศนียภาพสองฝั่งโขงอันสวยงาม บริเวณบ้าน Ban Hat Bai in Chiang Khong district is located กลุ่มใหญ่ที่สุดในเชียงรายคือ ไทยวน รองลงมาคือ (Miao), Yao, the largest group of whom are Tai หาดบ้าย จะตรงข้ามบ้านดอยแดง เมืองต้นผึ่ง แขวง along the Mekong River between Chiang ไทลื้อ ซึ่งได้อพยพมาจากแคว้นสิบสองปันนา มณฑล Yuan, followed by Tai Lue who emigrated from บ่อแก้ว สปป.ลาว ซึ่งเป็นจุดผ่อนปรน ไทย-ลาว Saen - Chiang Khong route, a road along the ยูนนาน สาธารณรัฐประชาชนจีนตอนใต้ในสมัย Yunnan province, southern China, in the early เปิดให้ข้ามไปฝั่งลาว ทุกวันพฤหัสบดีและวันศุกร์ river. Tourist can enjoy a boat ride to Ban Hat ต้นรัตนโกสินทร์ ชาวไทยลื้อมีวัฒนธรรมประเพณีที่ Rattanakosin period. Possessing outstanding ตั้งแต่เวลา 09.00-15.00 น. Bai, by boarding at Buck dock, which takes โดดเด่น โดยเฉพาะการแต่งกายที่งดงามและมี culture and exquisite and unique grooming, about one hour while enjoying the beautiful เอกลักษณ์ ผ้าทอลายนำ�้ ไหล ซึ่งเป็นลายโบราณของ Tai Lue maintain their flowing patterned fabric scenery on both banks of the river. Ban Hat ไทลื้อ ยังเป็นเครื่องบ่งบอกความเป็นไทยลื้อได้เป็น which witnesses their true identity. Tai Lue’ s Bai lies opposite Ban Doi Daeng in Ton Pheung, อย่างดี การทอผ้าของชาวไทลื้อนั้น มีเทคนิคพิเศษ weaving technique focuses not only on Bokeo province, Lao People’s Democratic ใช่ว่าเพียงแต่ลายผ้า แต่รวมถึงการย้อม การทอ Patterns but also dyeing, weaving process, Republic (LPDR), Thai - Lao checkpoint for การเก็บรักษา ผ้าทอไทลื้อจึงคงความสวยงามอยู่ได้ maintenance, all of which enable age-old beauty. border trade, open every Thursday and Friday นับร้อยปี to cross over to Laos from 9.00 am-3.00 pm. 14 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 15 For those who love textiles cannot miss Ban Ban San Khong Needlework Group San Kong in Mae Chan district, a true source กลุ่มผ้าปักด้วยมือบ้านสันกอง 109 หมู่ 2 109 moo 2, Ban San Khong, Mae Rai sub-district, conserving the hilltribes’handicrafts and local บ้านสันกอง ต�ำบลแม่ไร่ อ�ำเภอแม่จัน จังหวัด ✆ Mae Chan district, Chiang Rai 57240 Contact wisdom. Embroidery is known as their innate เชียงราย 57240 08 1568 9385, 0 5366 7719 Ms. Nithee Suthamarak ✆ +668 1568 9385, talent. Most people here are Hmong, Akha and คุณนิธี สุธรรมรัก +66 5366 7719, the indigenous people living together since กลุ่มพัฒนาสตรี บ้านสันหลวงใต้ 150 Ban San Luang Tai Women’s Develop- ancient times, passing down cultural ways from ซอย 5 หมู่ 3 บ้านสันหลวงใต้ ต�ำบลจอมสวรรค์ ment Group 150 Soi 5 Moo Ban San Luang ส�ำหรับคนรักเส้นสายลายผ้าปัก ต้องไปบ้าน ✆ สันกอง อ�ำเภอแม่จัน แหล่งอนุรักษ์งานฝีมือและ generation to generation. These people have อ�ำเภอแม่จัน จังหวัดเชียงราย 57110 0 5365 Tai, Chom Sawan subdistrict, Mae Chan district, long opted to spend life with embroidery. At ภูมิปัญญาท้องถิ่นของชาวไทยภูเขา การปักผ้าด้วย 3490, 08 1022 1463, 08 6915 6181 คุณรัตนาพร Chiang Rai 57110 Contact Ms. Rattanaporn present, there is a village occupational center ✆ มือเสมือนอยู่ในสายเลือดของชาวไทยภูเขา ผู้คนที่นี่ +66 5365 3490, +668 1022 1463, +668 set up in 2000 (covering 300 members) to 6915 6181 เป็นชาวม้ง อาข่า และชาวพื้นเมืองดั้งเดิม อาศัย allow them to spend time together creating อยู่รวมกันมาตั้งแต่โบราณ ส่งต่อวิถีวัฒนธรรมจาก hilltribe-patterned embroidery, which is now รุ่นสู่รุ่น ทุกคนที่นี่เลือกใช้ชีวิตที่อยู่กับลายผ้าปัก a 5 star OTOP, establishing a secure earning มาอย่างยาวนาน ปัจจุบันมีศูนย์อาชีพของหมู่บ้าน หอฝ�น อุทยานสามเหลี่ยมทองคำ for the villagers. At present, the embroidery Hall of Opium Golden Triangie Park ที่ก่อตั้งขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2543 (มีสมาชิก 300 ราย) has led to the creation of a stable income กลุมผาปกดวยมือบานสันกอง 1 เพื่อให้คนในหมู่บ้านใช้เวลาร่วมกัน ท�ำหัตถกรรม to people in the village. This embroidery has Ban San Khong Needlework Group ผ้าปักลายชาวไทยภูเขา จนกลายเป็น OTOP ระดับ been processed into clothes, handkerchiefs พ�พ�ธภัณฑสถานแหงชาติเชียงแสน โบราณสถานวัดเชียงมั่น 1129 Chiang Saen National Museum 1290 Wat Chiang Man Historic Site 5 ดาว ของต�ำบล อันน�ำมาซึ่งการสร้างรายได้ที่มั่นคง scarves, belts, pillow cases, bags and mobile 1129 กลุมทอผาไทลื้อบานหาดบาย ให้กับคนในหมู่บ้าน ผ้าปักยังได้ถูกน�ำแปรรูปเป็น phone holders. In Mae Chan district, there is Ban Hat Bai, Thai Lue Textile Group เสื้อผ้า ผ้าเช็ดหน้า ผ้าพันคอ เข็มขัด ปลอกหมอน a women’s development group at Ban San พ�ธภัณฑลื้อลายคำ Luelaikham Museum กระเป๋า ซองโทรศัพท์มือถือ ฯลฯ ในอ�ำเภอแม่จัน 1129 Luang Tai that still preserves the Tai Lue’s 1016 ยังกลุ่มพัฒนาสตรี บ้านสันหลวงใต้ ที่ยังคงอนุรักษ์ fabric weaving, which includes the local fabric 4004 1020 การทอผ้าตีนจกของชาวไทลื้อเอาไว้ มีการทอผ้า 1 of loincloths for sale at reasonable price. In ทะเลสาบเชียงแสน 1098 Chiang Saen Lake พื้นเมืองจนไปถึงผ้าขาวม้า ราคาย่อมเยาในจังหวัด Chiang Rai, there is an interesting Lanna woven 1271 เชียงราย ยังมีพิพิธภัณฑ์ผ้าทอล้านนาที่น่าสนใจ fabric museum located in Wat Phra That Pha ตั้งอยู่ในวัดพระธาตุผาเงา อ�ำเภอเชียงแสน Ngao in Chiang Saen district. Open daily from

เปิดทุกวัน 8.00-17.00 น. โทร. 0 5377 7151 8.00 am-5.00 pm, it can be contacted at Tel. กลุมพัฒนาสตร�บานสันหลวงใต 1098 กลุมสตร�ทอผาศร�ดอนชัย Women’s Devellopment Grouop at Ban Luang Tai Si Don Chai Women’s Weaving Group +66 5377 7151 กลุ่มสตรีทอผ้าศรีดอนชัย Si Don Chai Women’s weaving Group Tourist attractions 188 ศรีมงคล หมู่ 12, 14 ต�ำบลศรีดอนชัย อ�ำเภอ 188 Si Mongkon, moo12, 14 Si Don Chai แหล่งท่องเที่ยว Chiang Rai’s prominent attractions include เชียงของ จังหวัดเชียงราย 57140 sub-district, Chiang Khong district, Chiang เชียงรายมีแหล่งท่องเที่ยวเด่นๆ เช่น ดอยตุง Doi Tung, Doi Mae Salong, Doi Chang, Mae Sai, ✆ 08 1287 7732 คุณแว่นแก้ว ภิรมย์พลัด Rai 57140 Contact Ms. Wankeaw Piromplat ดอยแม่สลอง ดอยช้าง แม่สาย ภูชี้ฟ้า ดอยผาตั้ง Pu Chi Fa, Doi Pa Tang, highland agricultural กลุ่มทอผ้าไทลื้อบ้านหาดบ้าย ✆ +668 1287 7732 ศูนย์ส่งเสริมการเกษตรที่สูง ดอยผาหม่น วัดร่องขุ่น center, Doi Pa Mon, Wat Rong Khun, Wat Phra 192 หมู่ 1 ต�ำบลริมโขง อ�ำเภอเชียงของ จังหวัด Ban Had Bai, Thai Lue Textile Group วัดพระแก้ว ฯลฯ แต่เฉพาะในอ�ำเภอเชียงของ Kaew. Chiang Khong district itself prides in เชียงราย 57140 192 moo 1, Rim Khong sub-district, Chiang มีแหล่งท่องเที่ยวมากมาย เช่น วัดศรีดอนชัย temples, such as Wat Si Don Chai, Wat Hua ✆ 0 8572 3878 คุณแดง ธรรมวงค์ Khong district. Chiang Rai 57140 Ms. Daeng วัดหัวเวียง เชียงของ วัดครึ่งใต้ เชียงของ เป็นต้น Wiang Chiang Khong, Wat Kruengtai Chiang Thammawong ✆ +66 8572 3878 Khong. 16 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 17 ด�ำเนินการส่งกลับไปขายให้พม่าอีกต่อหนึ่ง back to Myanmar for sale. The คนสันก�ำแพงไม่ได้เลี้ยงไหมเอง ด้วยเหตุพื้นฐาน people of San Khamphaeng ของคนสันก�ำแพง เป็นคนใจบุญสุนทาน ไม่ต้องการ didn’t feed silkworms them- ฆ่าตัวไหม ต่อมาจึงมีพ่อค้าชาวจีนได้น�ำไหมจาก selves, indicating they were สาธารณรัฐประชาชนจีน เกาหลี เข้ามาขาย ชาว kindhearted and loathed สันก�ำแพงส่วนใหญ่จึงเริ่มมีการเปลี่ยนมาใช้ไหม to kill them. Later, Chinese จากสาธารณรัฐประชาชนจีนและเกาหลีแทน merchants brought in the ผ้าซิ่นนั้นมีทั้งผ้าพื้นที่เรียกว่าผ้าด้าน เป็น silkworms from China, Korea, ผ้าไหมสีเดียวทอตลอดกันไปทั้งผืน ไม่มีลวดลาย causing the San Khamphaeng people to use silk และมีผ้าซิ่นหางกระรอก (ซิ่นไก หรือ ปั่นไก from China and Korea instead. หมายถึงเอาเส้นไหมสีต่างๆ 2 เส้น 2 สี มาปั่นหรือ Sarongs comprised the plain fabric called พันเกลียวเข้าด้วยกันแล้วทอ) ผ้าซิ่นเวลานั้นส่วน terrycloth-a same–colored the whole length ผ้าไหมนางงาม ซิ่นสันก�ำแพง ใหญ่เป็นลายขวาง ลวดลายเฉพาะคือ ลายโสร่ง without patterns, and soft silk sarong (sinh kai จังหวัดเชียงใหม่ และลายตารางผ้าขาวม้า or pun kai refers to the spinning of two different ต่อมาในปี พ.ศ. 2481 ได้มีการประกวด colored silks for later weaving). Sarongs at that นางสาวไทย ผู้ชนะการประกวดในปีนั้น ได้สวมชุด time were mostly of stripes, with particular Fabric of the beauty queen, ที่ตกแต่งและเล่นเชิงผ้าไหมของสันก�ำแพงขึ้นไป patterns of sarong and loincloth stripes. ประกวดบนเวที ส่งผลให้รัฐบาลในขณะนั้น Later in 1938, there was a Miss Thailand San Kamphaeng sarong, ได้เชิญร้านค้าผ้าไหมจากสันก�ำแพงไปออกร้าน Beauty Pageant with the first winner wearing a Chiang Mai ขายของในงานวันรัฐธรรมนูญที่สวนอัมพร ซึ่งขาย dress adorned and patterned with silk from San ดิบขายดี มีชื่อเสียงโด่งดังมาก จนมีนักท่องเที่ยว Khamphaeng, thus giving an idea to the govern- ment to invite silk shops from San Khamphaeng ภาพนางสาวไทยและนางงามในอดีต นุ่งผ้าถุง Memories of Miss Thailand or Miss มาเที่ยวสันก�ำแพงเพื่อชมการทอผ้าไหม ในสมัย to display their products at the Amphorn Garden หรือผ้าซิ่น ปรากฏกายพร้อมร่มสีสดใส เป็นภาพ Beauty Queen wearing a skirt or sarong นั้นแต่ละร้านจึงนิยมเลือกคนสวยๆ ตามหมู่บ้าน on the Constitution Day. The silk sold well and ติดตาตรึงใจใครหลายคน โดยเฉพาะผ้าซิ่นลายขวาง with bright-colored umbrella were lasting หรือมีนางงามมาช่วยขายผ้า ด้วยเวลาเอาผ้าไหมมา became so famous that Tourist were drawn to สีฟ้าสด ที่นางงามจักรวาลคนแรกของไทย สวมใส่ impressions to many people, in particular เทียบกับตัวแล้วดูสวย มีการส่งนางงามเข้าประกวด visit a demo of silk weaving in San Khamphaeng. เฉิดฉายในนครนิวยอร์ก เป็นอีกหนึ่งความภูมิใจ the bright blue striped sarong worn by ตามงานฤดูหนาว พอเสร็จจากการประกวดก็ At that time, each booth would select beauties ของชาวไทย นั่นคือซิ่นไหมสันก�ำแพง มรดกทาง Thailand’s first Miss Universe in New York. น�ำนางงามมาขายของที่ร้าน ดังนั้นสันก�ำแพงจึง from the village to help sell the silk. Silk looked วัฒนธรรมของอ�ำเภอสันก�ำแพง จังหวัดเชียงใหม่ That was Thailand’s utmost pride. The sarong ถือว่าเป็นแหล่งนางงามและนางงามมีส่วนท�ำให้ admirable when worn by the beauties. These นั่นเอง worn is a silk sarong, a cultural legacy of San ผ้าไหมสันก�ำแพงขายดี มีการส่งผ้าไหมไปขาย beauties were opted to compete during winter สันก�ำแพงเป็นแหล่งที่มีการทอผ้ามาแต่ครั้ง Kamphaeng district, Chiang Mai. ตามร้านต่างๆ ในเมืองเชียงใหม่ รวมทั้งในจังหวัด fairs, after time of which they would be hired to อดีต ชุมชนต่างๆ ในอ�ำเภอสันก�ำแพง ล้วนมีฝีมือ San Khamphaeng has been a source of อื่นๆ เช่น แพร่ ล�ำพูน ล�ำปาง กรุงเทพ ฯลฯ ต่อมา help sell the silk. San Khamphaeng is therefore a ในการทอผ้าด้วยกี่พื้นเมือง สืบทอดกันมาแต่ fabric weaving in old days, with its communities ภาคอีสานเริ่มมีการทอผ้าไหมเพิ่มมากขึ้น และมี source of beauty queens who were part of help- บรรพบุรุษ จวบจนเมื่อ 100 กว่าปีที่ผ่านมา ได้เริ่มมี being skilled in weaving using local loom. It was การเปลี่ยนแปลงไปใช้ไหมญี่ปุ่น ร้านค้าส่วนใหญ่ ing boost the silk selling. Silk was later dispatched การค้าขายระหว่างเชียงใหม่และพม่า จึงได้มีการน�ำ over a hundred years ago that Thailand began จึงเปลี่ยนมาเป็นทอผ้าฝ้าย ทอผ้าขาวม้า และ for sale in Chiang Mai and other provinces such เส้นไหมดิบจากพม่ากลับมาเชียงใหม่ น�ำเส้นไหม trading with Myanmar. Raw silk was brought from ทอผ้าแบบอื่นแทน หลังจากนั้นผ้าไหมสันก�ำแพง as Phrae, Lumphun, Lampang, and Bangkok. As ดังกล่าวมาทอเป็นผ้าซิ่นไหม ผ้าโสร่งไหม แล้ว Myanmar, later woven as silk sarongs and sent ก็เริ่มหายไป ปัจจุบันได้มีการฟื้นฟูและอนุรักษ์ลาย ผ้าซิ่นสันก�ำแพงขึ้นมาใหม่ silk weaving was on the rise in the northeast,

18 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 19 ▲ ลวดลายการทอ there was a shift to use silk from Japan. Most 1965. Also, there are other patterns such as Ki shops decide to change to the weaving of cotton, Pao pattern, gold-and silver brocaded silk, silk ลวดลายผ้าไหมสันก�ำแพงที่เป็นภูมิปัญญาของ loincloth and other types of fabrics. Afterwards, brocaded Yok Chang and Wong Duen patterns. คนสันก�ำแพงในอดีตนั้น จะมีลักษณะเด่นในเรื่อง the silk weaving in San Khamphaeng gradually ไหมมีขนาดเส้นเล็ก นำ�้ หนักเบา และมีลวดลายเป็น disappeared and has been recently restored Chaleamraja Sankhumphange silk แนวขวาง ซึ่งมีลวดลายดังนี้ in terms of conserving the San Khamphaeng ศูนย์วัฒนธรรมเฉลิมราช พิพิธภัณฑ์ผ้าไหม Waving Cultural Center, 1. ลาย 7 วัน หรือเชิง 7 วัน เป็นการใช้สี 7 sarong patterns. 12/1 moo 5, San Kamphaeng sub-district, สีตามวันใน 1 สัปดาห์ เพื่อใส่กับเสื้อสีต่างๆ ได้ใน สันก�ำแพง ▲ San Kamphaeng district, Chiang Mai 50130. 1 สัปดาห์ เป็นเอกลักษณ์เฉพาะมีที่สันก�ำแพงเท่านั้น Weaving Patterns 12/1 หมู่ 5 ต�ำบลสันก�ำแพง อ�ำเภอสันก�ำแพง ✆ จังหวัดเชียงใหม่ ✆ 08 1881 2881 +668 1881 2881 2. ลายพีระ ผ้าไหมสีฟ้าที่ได้รับความนิยม Local wisdom of the community in the past, San Pa Ka Women’s Group 149 moo 8, Ton เป็นอย่างมาก เนื่องจากได้ทอผ้าไหมถวายให้ the patterns on the silk from San Khamphaeng สตรีบ้านสันป่าค่า Pao sub-district, San Kamphaeng district, Chiang พระองค์เจ้าพีรพงศ์ภาณุเดช ทรงขับรถแข่งคู่ is unique in its tiny thread, light weight and 149 หมู่ 8 ต�ำบลต้นเปา อ�ำเภอสันก�ำแพง จังหวัด Mai 50130 ✆ +668 5526 6696 ✆ พระทัย ชื่อว่ารอมิวลุส ซึ่งมีสีฟ้าสด ต่อมาเรียก with stripes. The patterns include: เชียงใหม่ 08 5526 6696 San Khamphaeng Cotton Handicraft กันว่าสีฟ้าพีระ สีฟ้าจึงเป็นสีที่นิยมที่สุดในเวลานั้น 1. 7-day pattern - it’s a pattern using 7 กลุ่มหัตถกรรมผ้าฝ้ายทอมือสันก�ำแพง Group 18/2 moo 7, San Kamphaeng sub-district, มีการย้อมเสื้อไหมและผ้าซิ้นเป็นสีฟ้า แล้วตั้งชื่อว่า colors of the days of the week to match the 18/2 หมู่ 7 ต�ำบลสันก�ำแพง อ�ำเภอสันก�ำแพง จังหวัด San Kamphaeng district, Chiang Mai 50130. “ผ้าไหมลายสีพีระ” clothes worn in a week. This is unique of San ✆ Contact Ms. Aemsiri Thansahawat ✆ +66 5333 Khamphaeng district. เชียงใหม่ 50130 0 5333 1296, 08 1998 1838 3. ลวดลายที่ได้คิดขึ้นตามยุคสมัย ได้แก่ คุณเอี่ยมศิริ ตันสหวัฒน์ 1296, +668 1998 1838 “ลายสามเหล่ม” เป็นริ้วขวางตลอดแนวสีเดียว 2. Bira pattern - a blue silk highly popular, it was woven for Prince Birabongse Bhanudej พระตำหนักภูพ�งคราชนิเวศน ศูนยอุตสาหกรรมกระดาษสาและรม กับสีพื้นของผ้าแต่มีสีอ่อนกว่าทอสลับกันทั้งผืน Bhubing Palace Mulberry-pulp Paper and Umbrella Industrial Center Bhanubandh who rode his favorite racing car พระธาตุดอยสุเทพ 121 กลุมหัตถกรรมผาฝายทอมือสันกำแพง “ลายตาปลาลิ๋ม” เป็นเส้นสามเส้นคล้ายวงรอบ Phrathat Doi Suthep San Khamphaeng Cotton Handicraft Group titled “Romulus” which was bright blue. The 107 ของดวงตาปลาช่อน ทอสลับกับลายพื้นสีของผ้า color was later referred to as Bira’s blue and was 3029 121 และต่อชายผ้าทั้งด้านบนและด้านล่าง “ลายสาม esteemed at that time. The dyeing silk of sarongs 121 1001 แลว หรือ ลายอภัสรา” เป็นลวดลายสามแถว 118 was in blue and named “Bira-patterned silk”. 121 หรือสามแนวสลับไล่สี เนื่องด้วยอาภัสรา หงสกุล 3029 3. Patterns created following the living พ�พ�ธภัณฑสถานแหงชาติเชียงใหม 11 นางสาวไทย พ.ศ. 2507 เป็นตัวแทนประเทศไทย epoch–these patterns included “Sam Lem Chiang Mai National Museum 1006 กลุมสตร�บานสันปาคา โดยได้สวมใส่ผ้าไหมสันก�ำแพงเข้าร่วมประกวด pattern”- bearing characteristics of horizontal 121 San Pa Ka Women’s Group 1317 นางงามจักรวาล และได้รับต�ำแหน่งครองมงกุฎ stripes the entire length, similar to the fabric’s 108 นางงามจักรวาลคนที่ 14 ค.ศ. 1965 นอกจากนั้น base color, but lighter, woven alternatingly, 3029 1006 11 - bearing the three lines 121 ยังมี ลายกี่เพ้า ลายไหมยกดิ้นเงินดิ้นทอง ลายไหม “Pla Lim pattern” 1317 similar to the circumference round the common อุทยานหลวงราชพฤกษ 108 ยกไหม ลายยกช้าง เป็นต้น Royal Park Rajapruek snakehead, woven alternatingly with the fabric’s ศูนยวัฒนธรรมเฉลิมราช พ�พ�ธภัณฑผาไหมสันกำแพง base color, and with top and low edge of the Chaleamraja Sankhumphange silk Waving Cultural Center, fabrics extended, “Sam Laeo or Apasara pattern” Tourist attractions แหล่งท่องเที่ยว Attractions include San Khamphaeng Hot -bearing characteristics of 3 rows of stripes with น�้ำพุร้อนสันก�ำแพง หมู่บ้านแม่ก�ำปอง กลุ่ม colors alternating. Miss Apasara Hongsakul, Springs, Mae Kampong Village, the ecotourism ท่องเที่ยวเชิงนิเวศบ้านปง-ห้วยลาน กลุ่มท่องเที่ยว at Ban Pong-Huai Lan, Agro-tourism at Ban Miss Thailand in 1964, representing Thailand to เชิงเกษตรบ้านม่วงเขียว กลุ่มหัตถกรรมร่มบ่อสร้าง compete for a Miss Universe contest, wore a Muang Khiew, Bo Sang Umbrella Handicraft silk dress made in San Khamphaeng and she เมืองโบราณเวียงกุมกาม บ้านจ๊างนัก พิพิธภัณฑ์ Centre, Wiang Kum Kam, Ban Chang Nak, Pa triumphed the crown as a 14th Miss Universe of ผ้าป้าแสงดา เชียงใหม่ Saengda Cotton Textile Museum 20 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 21 ใช้เทคนิคการทอแบบล้วงหรือจก โดยใช้ฝ้ายสีต่างๆ an art of ancient Tai Lue’s hand weaving led สอดขึ้นสอดลงให้ไหลไปในทางเดียวกัน ไล่ระดับไป to preserve the local wisdom till today. The เรี่อยๆ มีลวดลายเป็นทางยาวและเป็นคลื่นเหมือน techniques used were raised or pushed weaving, สานสายฝ้ายไหม ผ้าทอลายนํ้าไหล ขั้นบันได มองดูเหมือนสายนํ้าก�ำลังไหล จินตนาการ having cotton of various colors insert up and จังหวัดน่าน จากวิถีชีวิตของชาวจังหวัดน่าน ที่อยู่ท่ามกลาง down in the same direction, gradually down, ธรรมชาติ ห้อมล้อมไปด้วยภูเขามีสายนํ้าน่าน thus making a ladder-like look as if the water ไหลผ่าน were flowing. This is the imagination imitated Preserving Lai-Nam Lai from the way of living of the Nan people who patterned silk, ▲ ลวดลายการทอ live a life surrounded by mountains and Nan River flowing through the city. Nan ผ้าทอลายนํ้าไหล ใช้เทคนิคการล้วงให้เกิด นันทบุรีศรีนครน่าน เมืองงามแห่งล้านนา ลายที่ต้องการขณะที่ทอ เป็นลายที่ได้รับความนิยม ▲ Weaving Patterns ตะวันออก ใครที่มาเที่ยวจังหวัดน่าน ที่แรกที่ต้อง Nanthaburi Si Nakhon Nan or Muang Nan ขายดีที่สุด และกลายเป็นสินค้าเอกลักษณ์ของ is a beautiful city of eastern Lanna. Those who มาเยือนคือวัดภูมินทร์ เพื่อยลจิตรกรรมฝาผนัง จังหวัดน่าน ปัจจุบันได้มีการพัฒนาเพิ่มลวดลาย The weaving technique of water flowing come to Nan must visit the Wat Phumin as a อันเก่าแก่ ต�ำนานกระซิบรักบันลือโลกอันเลื่องชื่อ มากขึ้น เช่น ลายจรวด ลายใบมีด ลายดอกไม้ ลาย pattern focuses on creating patterns while first priority to see the oldest mural renowned ในจิตรกรรมฝาผนังนี้จะเห็นการแต่งกายของ ธาตุ ลายกาบหลวง ลายปลาหมึก ลายเล็บมือนาง weaving, making it the most popular and best for whispering love legends. Gorgeous in full สุภาพสตรีที่เต็มยศและงดงาม ภาพเหล่านี้เป็น เป็นต้น ต่อมาได้มีการทอลายจรวด ลายแมงมุม selling product identical of Nan. At present, attire with decorations, the ladies’ were หลักฐานชั้นดีในการผ้าทอลายนํ้าไหลของชาว more patterns have been added such as rocket, depicted in the mural. These paintings are สลับกับลายนํ้าไหลเพื่อความสวยงามยิ่งขึ้น ไทลื้อ ซึ่งสืบเชื้อสายมาจากชาวไทยลื้อในดินแดน นอกจากนั้นเมืองน่านยังมีผ้าซิ่นพื้นที่โดดเด่น blade, flower, stupa, sheath, squid, and สิบสองปันนา สาธารณรัฐประชาชนจีน อพยพ good evidences of Tai Lue’s woven fabric in flowing water pattern the Tai Lue people were อีกหลายชนิด ได้แก่ ซิ่นม่าน ซิ่นป้อง ซิ่นค�ำเคิบ Rangoon creeper. Later, the patterns of rocket เข้ามาอยู่ในประเทศไทยตั้งแต่ปี พ.ศ. 2379 ซิ่นก่าน (คล้ายมัดหมี่อีสาน) ซิ่นเชียงแสน และ -laced spider were added to enrich the beauty. โดยการน�ำของเจ้าหลวงเมืองล้า เข้ามาตั้งถิ่นฐาน descendants from Tai Lue in Xishuangbanna, China who migrated to Thailand since 1836, ผ้าปักชาวเขา นักท่องเที่ยวสามารถเยี่ยมชมวิถี Besides, Nan also has a number of outstanding ที่อยู่ที่บ้านหนองบัว บ้านต้นฮ่าง และบ้านดอนมูล ชุมชนการทอผ้าซิ่นได้ตามชุมชนต่างๆ ได้ดังนี้ sarong patterns such as Man, Pong, Kham อ�ำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน led by Chao Luang Mueang La. They settled in Ban Nong Bua, Ban Ton Hang and Ban Don Khueb, Kan (similar to the northeast’s ikat), ผ้าทอลายนํ้าไหล เริ่มทอกันครั้งแรกที่บ้าน Chiang Saen and embroidered fabric from hill หนองบัว อ�ำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน เป็นศิลปะ Mun in Tha Wang Pha district. First woven at Ban Nong Bua, Tha Wang tribe dwellers. Visitors can observe the weaving การทอผ้าด้วยมือของชาวไทลื้อโบราณ ที่สามารถ community’s ways of living at the following: สืบทอดภูมิปัญญาของบรรพบุรุษมาจนถึงปัจจุบัน Pha district, Nan, the flowing water pattern was

22 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 23 กลุมทอผาจันทรสมการทอ Chansom Weaving Group

น้ำตกตาดมาน Tad Man Weterfall กลุมผาทอบานหลายทุง

Tad Man Weterfall Ban Lai Thung Weaving Group

หมูบานไทยลื้อหนองบัว Ban Nong Bua (Thai Lue Village) 1148 อุทยานแหงชาติดอยภูคา 1256 Doiphukha Nationnal Park

1082

น้ำตกศิลาเพชร 101 Sila Phet Waterfall 1169

กลุมผาทอไทลื้อสีธรรมชาติ บานดอนมูล Tai Lue Natural Color Ban Don Mun Weaving group 1091 1168 วนอุทยานถ้ำผาตูบ Phatupcave Forest Park 101 คุณสมพิศ เทพศิริ กลุ่มทอผ้าบ้านดอนไชย ต�ำบล Sompit Thepsiri from the weaving Group at

กลางเวียง อ�ำเภอเวียงสา เป็นผู้น�ำล่องถอดแกะลวดลาย Ban Don Chai, Klang Wiang sub-district, Wiang Sa กลุมทอผาบานดอนไชย 1162 ผ้าซิ่นจากภาพจิตรกรรมฝาหนังที่ถือเป็นอัตลักษณ์ของ District, pioneered disassembling and etching Weaving Group at Ban Don Chai (Waraporn weaving) วัดพระธาตุแชแหง วัดภูมินทร์ออกมาทอเป็นผ้าซิ่นถิ่นเมืองน่านได้ส�ำเร็จ sarong patterns from the murals considered Wat Phra That Chae Haeng แล้วให้ชื่อลายว่า “ปู่ม่าน ย่าม่าน” distinctive of Wat Phumin to achieve a Nan’s unique sarong, entitled it as “Pu Man and Ya Man” Tourist attractions While in Nan, visitors can visit Wat Phumin, กลุ่มทอผ้าบ้านดอนไชย (วราภรณ์ผ้าทอ) Weaving Group at Ban Don Chai แหล่งท่องเที่ยว 56 หมู่ 7 ต�ำบลกลางเวียง อ�ำเภอเวียงสา จังหวัด (Waraporn Weaving) 56 moo 7, Klangwiang ตัวอ�ำเภอน่านสามารถเที่ยวชมวัดภูมินทร์ Nan National Museum, Wat Phra That Chang sub-district, Wiang Sa district, Nan 55110 น่าน 55110 ✆ 0 5475 2201, 08 3322 1885 พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติน่าน วัดพระธาตุช้างค�้ำ Kam Worawihan on the opposite side and pay ✆ +66 5475 2201, +668 3322 1885 วรวิหาร ซึ่งอยู่ข้ามกัน และไปสักการะพระธาตุ respect to Chae Haeng, a stupa for those born กลุ่มทอผ้าจันทร์สมการทอ 68 หมู่ 5 บ้าน Chansom Weaving Group 68 moo 5, แช่แห้งเป็นพระธาตุประจ�ำปีเถาะ หากไปอ�ำเภอ in the year of the Rabbit. If going to Tha Wang หนองบัว ต�ำบลป่าคา อ�ำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน Ban Nong Bua, Pa Ka sub-district, Tha Wang ท่าวังผาควรไปเยือนวัดหนองบัว เป็นวัดเก่าแก่ใน Pha district, they should visit Wat Nong Bua, 55140 ✆ 0 5468 5222, 08 9838 0536 Pha district, Nan 55140 Contact Ms. Chansom หมู่บ้านหนองบัว ถ้าไปเวียงสาก็ต้องไปชมวัดบุญยืน the oldest temple in the village. When in Wiang คุณจันทร์สม พรหมปัญญา Prompanya ✆ +66 5468 5222, +668 9838 0536 พระอารามหลวงส�ำคัญที่สุดของอ�ำเภอเวียงสา Sa district, they should visit Wat Boon Yuen, กลุ่มผ้าทอบ้านหลายทุ่ง 8 หมู่ 3 ต�ำบลปอน Ban Lai Thung Weaving Group 8 หากมาในช่วงเดือนกุมภาพันธ์ อย่าพลาดชมดอก Wiang Sa’s important temple under the royal อ�ำเภอทุ่งช้าง จังหวัดน่าน 55130 moo 3 Pon sub-district, Tung Chang district, ชมพูภูคาที่อุทยานแห่งชาติดอยภูคา พันธุ์ไม้ที่ patronage. If they come during February, they ✆ Nan, 55130 Contact Ms. Chanika Sodanat หายากที่สุดในโลก หลงเหลืออยู่แต่ในประเทศไทย should not miss Chomphoophukha flowers at 08 4809 1446 คุณชนิกา โสดานาฎ, ✆ ✆ 08 5422 6606 คุณสมจิต โสดานาฎ +668 4809 1446, or Ms. Somchit Sodanat เท่านั้น Doi Phu Kha National Park, the rarest species ✆ +668 5422 6606 in the world that are extant only in Thailand.

24 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 25 หอมกลิ่นผ้าหม้อห้อม Both plants are outstanding and closely related บ้านทุ่งโฮ้ง จังหวัดแพร่ to Lanna culture due to their use as natural dyes. ถนนสายหม้อห้อม มีสินค้าจากผ้าหม้อห้อม Abounding with diverse morhom products ที่หลากหลายตลอดสองข้างทางของถนนสาย on both sides of a 4 km Phrae-Nan route, likely Indigo-dyed fabric, แพร่-น่าน ยาวกว่า 4 กม. จนอาจเรียกได้ว่าเป็น to be named as the world’s largest morhom Ban Thung Hong, Phrae แหล่งผลิตและจ�ำหน่ายผ้าหม้อห้อมที่ใหญ่ที่สุดใน fabric manufacturing and distribution center, จังหวัดแพร่ หรือ เมืองแป้ ได้ชื่อว่าเป็น Known as the gate to the Lanna, Phrae โลก ถนนสายหม้อห้อมเส้นนี้ตั้งอยู่ที่บ้านทุ่งโฮ้ง the morhom street is located at BanThung ประตูเมืองสู่ล้านนา เป็นเมืองโบราณที่มีชื่อ or Mueang Pae was an ancient town called by หรือเดิมเรียกว่า บ้านทั่งโฮ้ง มีบรรพบุรุษเป็นชาว Hong, or formerly as Thung Hong whose เรียกกันหลายอย่าง คือ พลนคร เมืองพล เมือง different names such as Pala Nakhon, Mueang ไทยพวน ซึ่งอพยพมาจากเมืองพวน แขวงเมือง ancestors were Tai Phuan emigrating from Xiangkhoang province in Laos around 1817. แพล โกศัยนคร หรือ “เวียงโกศัย” ซึ่งแปลว่า Phon, Mueang Phlae, Kosai Nakhon or “Wiang เชียงราย สปป.ลาว เมื่อประมาณ พ.ศ. 2360 อาชีพ ผ้าแพรเนื้อดี เมื่อไปถึงเมืองแพร่ จะพบเห็น Kosai” which means good quality satin. Once หลักของชาวบ้านทุ่งโฮ้ง คือการท�ำผ้าหม้อห้อม A main occupation for the Ban Thong Hong “ผ้าหม้อห้อม” เสื้อผ้าพื้นเมืองที่มีสีฟ้า สีน�้ำเงิน in Phrae, visitors normally see blue to navy ซึ่งเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นของบรรพบุรุษที่ people, morhom fabric production has been a สีคราม จนไปถึงสีกรมท่า จนกลายเป็นเอกลักษณ์ blue indigo-dyed clothes displayed for sale สืบทอดมาหลายชั่วอายุคน จนได้รับการคัดเลือก local wisdom passed down from generations and ของจังหวัดแพร่ around the city, iconic of the city’s identity. เป็นหมู่บ้านท่องเที่ยว OTOP เชิงหัตถกรรม selected to be an OTOP Village Champion Handicrafts Tourism. The villagers prefer wearing “หม้อห้อม” เป็นค�ำพื้นเมืองที่เรียกตาม “Morhom”, is a local term representing (OTOP Village Champion Handicrafts morhom shirts in their everyday living, not to กระบวนการย้อมผ้าใน “หม้อ” ด้วย “ห้อม” เป็น a dyeing process in the “pot” with “indigo”. Tourism) ชาวบ้านที่นี่สวมใส่ผ้าหม้อห้อมในชีวิต ของดีเลื่องชื่อที่มีชื่อเสียงมานานของจังหวัดแพร่ Long known as the city’s best pick, it was ประจ�ำวัน ตลอดจนงานประเพณีต่างๆ ถือเป็น mention at festivals, the characteristic of which เกิดจากภูมิปัญญาชาวบ้านที่น�ำเอาล�ำต้นและใบ originated from the local wisdom by which stems เอกลักษณ์ของชาวแพร่ ดังค�ำขวัญของจังหวัดแพร่ is unique for the people in Phrae, resonated in ของห้อม มาหมักในหม้อตามกรรมวิธีโบราณ ท�ำให้ and leaves of the indigo were fermented in a ที่ว่า “หม้อห้อมไม้สัก ถิ่นรักพระลอ ช่อแฮศรีเมือง the provincial slogan as “Morhom, teakwood, ได้นำ�้ สีกรมท่าหรือสีนำ�้ เงินคราม เราจึงเห็นชาวแพร่ pot according to an ancient process, imparting ลือเลื่องแพะเมืองผี คนแพร่นี้ใจงาม” Phra Lor’s love land, iconic Chaw Hae stupa, นิยมใส่หม้อห้อมกันอย่างแพร่หลาย เรียกได้ว่าเป็น the blue or navy blue liquid. We generally see famous Phae Mueang Phi, generous people”. ชุดแต่งกายประจ�ำถิ่นของชาวแพร่เลยทีเดียว ใคร people in Phrae wear morhom shirts on a wider ไปเที่ยวเมืองแพร่ก็มักจะซื้อกลับมาสวมใส่และ scale, thus easily taken as Phrae’s community เป็นของฝาก (ต้นห้อมและต้นครามเป็นไม้พุ่ม clothing. Those visiting Phrae normally either ต่างชนิดกัน ต้นห้อมมักขึ้นในที่อากาศเย็นชุ่มน�้ำ get themselves these shirts or buy as souvenirs. ส่วนต้นคราม ชอบแดด ทนอากาศร้อนได้ดี พืชทั้ง (Hom tree and indigo are shrubs of different สองชนิดนี้มีความโดดเด่นเคียงคู่วัฒนธรรมชาวล้านนา genera. Hom trees grow in cool wetland while เนื่องจากน�ำมาใช้ย้อมสีครามแบบธรรมชาติ) indigos withstand the sun and hot weather).

26 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 27 ▲ ลวดลายการทอ ▲ Weaving Patterns ผ้าหม้อห้อมของหมู่บ้านทุ่งโฮ้งยังคงทอ Still hand-woven, the morhom fabric at ด้วยมือ แต่มีความโดดเด่นในการพัฒนาลวดลาย Ban Thung Hong is distinct in its enhanced โดยใช้การพิมพ์ลาย ซึ่งเป็นการน�ำเทคนิคการท�ำ prints, adopted from the south’s batik making, บาติกทางภาคใต้มาประยุกต์ใช้ เทียนที่ใช้พิมพ์ where wax used for printing must be stickier ลายจึงต้องเหนียวกว่าทั่วไป เพื่อกันสีซึมเข้าใน than normal, to protect the colors from seeping into the fabric. The steps for indigo Indigo-dyed community enterprise at เนื้อผ้า เพราะขั้นตอนในการย้อมครามต้องย้อม กลุ่มวิสาหกิจชุมชนหม้อห้อมทุ่งเจริญ และตากให้แห้งหลายครั้งขึ้นอยู่กับความเข้มของสี dyeing process involve several dyeings and Morhom Tong Chareon 291 moo 5, Thung dryings, depending on the intensity of the ย้อมสีธรรมชาติ 291 หมู่ 5 ต�ำบลทุ่งโฮ้ง ที่ต้องการ การดูแลรักษาผ้าหม้อห้อม ก่อนใช้ควร ✆ Hong sub-district, Mueang district, Phrae 54000 desired color. To maintain a morhom fabric, อ�ำเภอเมือง จังหวัดแพร่ 54000 0 5453 3696, Contact Ms. Prapaphan Si Trai (Auntie Ngium) แช่น�้ำเกลือหรือน�้ำส้มสายชู เพื่อกันสีตก ซักแล้ว 08 9851 3048 คุณประภาพรรณ ศรีตรัย (ป้าเหงี่ยม) ควรตากในที่ร่ม first soak in salt water or vinegar to prevent ✆ +66 5453 3696, +668 9851 3048 บ้านทุ่งโฮ้งมีศูนย์บริการนักท่องเที่ยว พร้อม discoloration, and dry it in the shade. Located 4 km from the city, the visitor กลุมผูผลิตผาหมอหอมบานทุงโฮง ทั้งยังเป็นแหล่งจ�ำหน่ายสินค้า OTOP ภายใน Morhom Fabric Manufacturers Group center at Ban Thung Hong is a source of OTOP พ�พ�ธภัณฑทองถิ�นโกมลผาโบราณ at Ban Thung Hong หมู่บ้านอีกด้วย อยู่ห่างจากตัวจังหวัดประมาณ Komon Museum 4 กม. การเดินทางสู่ต�ำบลสามารถใช้เส้นทางหลวง products within the village, accessible by Highway 101 to Yantrakit Koson road. 101 101 ถนนยันตรกิจโกศล ศูนยการเร�ยนรูผาจกเมืองลอง Learning Center Fabrics Jok Long City

1023 อุทยานแหงชาติผากลอง 1024 แพะเมืองผ� Pha Klong National Park 1022 Phae Mueang Phi 1023 101

1023 11 101

พระธาตุชอแฮ Phra That Cho Hae อุทยานแหงชาติเว�ยงโกศัย Wiang Kosai National Park แกงหลวง Kaeng Luang

Tourist attractions แหล่งท่องเที่ยว Visitors coming to Phrae are recommended มาแพร่แล้วต้องไปนมัสการองค์พระธาตุช่อแฮ to worship Phra That Cho Hae, the city’s iconic ปูชนียสถานอันศักดิ์สิทธิ์คู่บ้านคู่เมืองของจังหวัด holy, and travel further to Khum Chao Luang แพร่ เที่ยวต่อที่คุ้มเจ้าหลวงเมืองแพร่ วัดพระธาตุ Mueang, Phrae, Wat Phra That Cheong Chom, เชิงชุม วัดพระบาทมิ่งเมือง วัดศรีพันตัน บ้าน Wat Phra Bat Ming Mueang, Wat Si PhanTon, วงศ์บุรี บ้านเสาร้อยต้น อุทยานแห่งชาติเวียง Vongbury House Museum, Ban Sao Roi Ton, โกศัย แพะเมืองผี Wiang Kosai National Park, Phae Mueang Phi.

28 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 29 คนล�ำพูนทอผ้าใช้เองมานมนาน มีพื้นฐานทักษะ The people of Lamphun have been long การทอผ้าที่ประณีต โดยเฉพาะคนล�ำพูนเชื้อสาย time weaving cloths for their own use, exerting ไทลื้อ เมืองยอง ที่อพยพมาจากสาธารณรัฐสหภาพ meticulous skill, in particular those descending เมียนมาในสมัยพระเจ้ากาวิละ ชาวยองที่อพยพ from Tai-Lue, Mong Yawng, who migrated from มาล�ำพูนได้ตั้งถิ่นฐานกระจายอยู่ตามพื้นที่ส�ำคัญ Myanmar during the reign of King Kavila. These ต่างๆ ในจังหวัดล�ำพูน เช่น หมู่บ้านเวียงยอง ซึ่งตั้ง migrating Yawng people settled in various areas อยู่ตรงข้ามวัดพระธาตุหริภุญชัย เป็นต้น ชาวล�ำพูน in Lamphun, like in Wiang Yong village located แต่เดิมนิยมทอยกดอกในผ้าฝ้าย ลวดลายไม่วิจิตร opposite Hariphunchai Temple. Formerly, นัก กระทั่งพระราชชายา เจ้าดารารัศมีในรัชกาล the Lamphun people were in trend weaving ที่ 5 ซึ่งเป็นพระญาติกับเจ้าเมืองล�ำพูน ได้ถ่ายทอด brocaded cotton without intricate patterns. It ความรู้เรื่องการทอผ้าไหมยกดอกที่มีลวดลายสวยงาม was till queen Dara Rassami, wife of King Rama V, แปลกตาและวิจิตรบรรจง ซึ่งพระองค์ได้เรียนรู้ a relative of Lamphun ruler, gave out hands-ons มาจากราชส�ำนัก ให้กับเจ้าหญิงส่วนบุญและ of brocaded silk weaving whose patterns were เจ้าหญิงล�ำเจียก พระชายาและพระธิดาของเจ้า stunning and elaborate. Having learnt from the แพรพรรณเลอค่า จักรค�ำขจรศักดิ์ เจ้าผู้ครองนครล�ำพูนองค์สุดท้าย royal court, she trained princesses Suan Boon ท�ำให้ผ้าไหมยกดอกเป็นที่ต้องการมาก ล�ำพูนจึง and Lam Chiak, wife and daughter respectively, ผ้าไหมยกดอก กลายเป็นศูนย์กลางการทอผ้าไหมยกดอกที่ส�ำคัญ to prince Chakkham Khajornsak, Lamphun’s จังหวัดล�ำพูน ของไทย มีการทอผ้าไหมยกดอก และผ้าฝ้าย last ruler. The brocaded silk was therefore in ยกดอกด้วยกี่พื้นเมืองกันแทบทุกบ้าน high demand, enabling Lamphun to be one of Thailand’s important brocaded silk weaving Surpassing fabrics, brocaded silk, ▲ ลวดลายการทอ centers, with nearly every household weaving Lamphun ผ้ายกล�ำพูน มีลวดลายที่หลากหลาย เช่น ลาย brocaded silk and cotton using traditional loom. Lamphun or Nakhon Hariphunchai during เม็ดมะยม ลายกุหลาบพันปี ลายเอื้องผึ้งจันทน์ผา ▲ Weaving patterns the reign of queen Jamadevi was one of the ลายสายน�้ำผึ้ง และลายใบมะขาม เป็นต้น แต่ ล�ำพูน หรือ นครหริภุญชัยในรัชสมัยของ Lamphun’s brocaded sik embraces a num- พระนางจามเทวี เป็นอาณาจักรอันรุ่งเรืองและ North’s oldest and thriving kingdoms. One of ลวดลายดั้งเดิมของผ้ายกล�ำพูนที่ยังคงได้รับนิยม น�ำมาผสมผสานกับลวดลายอื่นๆ มากที่สุดคือ ลาย ber of designs, such as gooseberry seed, Azalea, เก่าแก่ที่สุดแห่งภาคเหนือ ล�ำพูนเป็น 1 ใน 8 8 provinces with a history of over 1,300 years, Phueng Chan Pha orchid, Sai Nam Phueng, and จังหวัดล้านนาที่มีประวัติศาสตร์อันยาวนานกว่า it is a small and simple city, yet it carries with ดอกพิกุล ต่อมาได้มีการออกแบบลวดลายดอก พิกุลที่หลากหลายขึ้น เช่น พิกุลเครือ พิกุลมีขอบ tamarind, though its original pattern normally 1,300 ปี เมืองเล็กๆ เรียบง่าย แฝงไว้ซึ่งความเก่าแก่ its historical and cultural antiquity. Lamphun used in blend with other patterns is white ทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรม มีผ้าทอมือ is famed for identical hand-woven “brocaded พิกุลก้านแย่ง พิกุลเชิงใหญ่ พิกุลถมเกสร พิกุล เล็ก พิกุลใหญ่ พิกุลสมเด็จ และพิกุลกลม เป็นต้น cheesewood. Later, diversified cheesewood ที่มีอัตลักษณ์โดดเด่นอันเลื่องชื่อ คือ “ผ้าไหม silk-Lamphun-Yok Dok silk”, woven patterns were created, such as bunched, ยกดอกล�ำพูน” เป็นผ้าไหมที่ใช้เทคนิคการทอ through brocaded pattern technique and the ลวดลายโบราณได้สูญหายไปมาก เนื่องจากมิได้ ลอกลายไว้ เจ้าพงศ์แก้ว ณ ล�ำพูน (ผู้บุกเบิก edged, snatching, large-framed, filled pollen, ยกเป็นลวดลายให้นูนสูงขึ้น โดยการใช้กี่พื้นเมือง traditional loom. Most patterns are of flowers, small, large, princely, and circular. Many ancient ลวดลายที่ทอส่วนมากเป็นลายดอกไม้ ซึ่งถือว่า representing a true identity of Lamphun, กิจการผ้าไหมในภาคเหนือ และ ถวายการดูแลผ้าไหมในฉลอง patterns have been lost since there were no เป็นเอกลักษณ์ของผ้ายกล�ำพูน เช่น ลายดอกพิกุล such as mimusops, petal, white cheesewood, copyings. Chao Pongkaeo Na Lamphun (a silk ลายกลีบล�ำดวน ลายเม็ดมะยม ลายพุ่มข้าวบิณฑ์ gooseberry seed, and funnel-like float. The พระองค์สมเด็จพระนางเจ้า สิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ) pioneer in the north and a lady taking care เป็นต้น ในอดีตผ้ายกนี้จะใช้ในคุ้มเจ้าหรือใน brocaded silk was normally used in princely of Queen Sirikit’s attire) gave out hands-ons พระราชส�ำนักเท่านั้น residence or palaces. ผู้ได้รับการถ่ายทอดวิชา 30 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 31 ทอผ้าและมีความสามารถในการเรียนรู้ลายผ้า on fabric weaving and was an able person in Ban Don Luang Crafts Center ยกโบราณที่สวยงามของคุ้มล�ำพูน จึงได้เริ่มเก็บ ancient brocaded fabric belonging to Lamphun. Moo 7, Ban Luang sub-district, Pasang district, ลวดลายไว้โดยบันทึกไว้ในกระดาษกราฟ เพื่อ The copying was then made onto graph paper Lamphun 51120 Contact Ms. Urai Tha Charoen เป็นต้นแบบและป้องกันการสูญหาย to be used as prototype and avoid possible loss. (Group Leader) ✆ +669 3149 7432, +668 ผ้าไหมยกดอก จังหวัดล�ำพูน นอกจากจะได้ Winning a 5-star OTOP, Lamphun’s 6183 1590 OTOP ระดับ 5 ดาวแล้ว กรมทรัพย์สินทางปัญญาได้ brocaded silk was announced in October 2007 ประกาศให้ผ้าไหมยกดอกล�ำพูนเป็นผ้าไหมประเภท by the Department of Intellectual Property the แรกของโลกที่ได้รับการขึ้นทะเบียน เป็นสินค้าสิ่งบ่งชี้ world’s first kind of silk to be registered as a ทางภูมิศาสตร์ในประเทศไทย เดือนตุลาคม พ.ศ. 2550 GI (Geographical Indication). ชมผ้าทอล้านนาได้ที่สถาบันผ้าทอมือหริภุญชัย Visitors can view woven Lanna fabic at ซึ่งถือก�ำเกิดโดย เจ้าดารารัตน์ ณ ล�ำพูน (หลานเจ้า Hariphunchai Institute of hand-woven fabric, วังมัจฉาวัดศร�บุญยืน พ�พ�ธภัณฑสถานแหงชาติหร�ภุญไชย Wat Si bun Yuen Fish Park ผู้ครองนครล�ำพูนองค์สุดท้าย) บริจาคที่ดินจ�ำนวน initiated by Chao Dararat Na Lamphun (niece Hari Phun Chai National Museum 5 ไร่ จัดตั้งขึ้นที่ต�ำบลต้นธง นอกจากนั้นยังชมผ้า of Lamphun’s last ruler) who donated a 5 rai 1147 piece of land at Ton Thong sub-district. In พ�พ�ธภัณฑผาโบราณ เฮือนยองวัดตนแกว ไหมยกดอกลวดลายโบราณหาได้ยากได้ที่ ศูนย์ Ancient Textile Museum at Huen Yong Wat Ton Kaeo ศิลปหัตถกรรมผ้าไหมยกดอกจังหวัดล�ำพูน เพ็ญศิริ addition, they can view rare ancient-patterned 106 brocaded silk at Lamphun’s Brocaded Silk ไหมไทย และที่พิพิธภัณฑ์ผ้าโบราณ เฮือนยอง 11 วัดต้นแก้ว ส่วนแหล่งผ้าทอในจังหวัดล�ำพูน มีอยู่ Handicraft Center, Pensiri Thai Silk, and Ancient Fabric Museums at Yong Wat Ton Kaeo House. อนุสาวร�ยพระนางจามเทว� หลายชุมชน เช่น บ้านดอนหลวง ซึ่งเป็นชุมชน Phra Nang Chamathewi Monument ชาวยองดั้งเดิม และเป็นหนึ่งหมู่บ้าน OTOP เพื่อการ Sources of woven fabric in Lamphun 106 114 ท่องเที่ยวของจังหวัดล�ำพูน มีการจัดงาน “แต่งสี are in many sub-districts, namely, Ban Don Luang-original Ywang community and tourism อวดลายผ้าฝ้ายดอนหลวง” ทุกปี (จัดงานครั้งละ 116 116 11 กลุมทอผาแมสารบานตอง 5 วัน เริ่มวันศุกร์แรกของเดือนเมษายน) ชมและ OTOP village where a fest on “decorate and Cloth Weaving Mae San Ban Tong show off Don Luang cotton” is held annually, เรียนรู้ผ้าทอล้านนาการทอผ้าล�ำพูนได้ที่ 106 5 days each year, at the start of April’s first 116 สถาบันผ้าทอมือหริภุญชัย หมู่ 2 ต�ำบลต้นธง ศูนยหัตถกรรมบานดอนหลวง อนุสาวร�ยพระครูบาศร�ว�ชัย ✆ Friday. Visitors are welcome to visit and learn Ban Don Luang Crafts Center Phra Khruba Si Wichai Monument อ�ำเภอเมือง จังหวัดล�ำพูน 5100 0 5356 0144 Lamphun’s fabric weaving at the following: ศูนย์ศิลปหัตถกรรมผ้าไหมยกดอก จังหวัด 123 หมู่ 2 ต�ำบลเวียงยอง Hariphunchai Hand-woven Fabric Institute ล�ำพูน เพ็ญศิริไหมไทย Moo 2, Ton Thong sub-district, Mueang district, แหล่งท่องเที่ยว Tourist attractions อ�ำเภอเมือง จังหวัดล�ำพูน 51000 ✆ 0 5351 0524 Lamphun 51000 ✆ +66 5356 0144 มาล�ำพูนต้องกินล�ำไย แล้วไปไหว้พระบรมธาตุ When visiting Lamphun, taste longan, ปกเกศเกล้า วัดพระธาตุหริภุญชัย วัดคู่บ้านคู่เมือง worship the Buddha’s relics at Wat Phrathat พิพิธภัณฑ์ผ้าโบราณ เฮือนยองวัดต้นแก้ว Lamphun’s Yok Dok Silk Handicraft 67 หมู่ 3 ต�ำบลเวียงยอง อ�ำเภอเมือง จังหวัดล�ำพูน Center at Pensiri Thai Silk และไปสักการะอนุสาวรีย์พระนางจามเทวี จึงจะถือ Hariphunchai, pay homage to Queen Jamadevi 51000 ✆ 08 8622 9451 พระครูไพศาลธีรคุณ 123 moo 2, Wiang Yong sub-district, Mueang ได้ว่ามาถึงล�ำพูน พระนางจามเทวีปฐมกษัตรีย์แห่ง monument - the first ruler of Lamphun, who, (เจ้าอาวาส) district, Lamphun, 51000 ✆ +66 5351 0524 อาณาจักรหริภุญชัย นอกจากจะทรงเป็นวีรสตรี apart from being a courageous heroine, brought ผู้กล้าหาญแล้ว ยังน�ำพระพุทธศาสนามาประดิษฐาน Buddhism to this land and helped flourish it. ศูนย์หัตถกรรมบ้านดอนหลวง หมู่ 7 ต�ำบล Ancient Textile Museum at Huen Yong แม่แรง อ�ำเภอป่าซาง จังหวัดล�ำพูน 51120 Wat Ton Kaeo 67 moo 3, Wiang Yong sub-district, บนแผ่นดินนี้ และท�ำนุบ�ำรุงจนเจริญรุ่งเรือง จากนั้น Afterward they are recommended to visit Wat ✆ 093 1497432, 08 6183 1590 คุณอุไร ท่าเจริญ Mueang district, Lamhpun 51000 Contact ไปวัดจามเทวี ชมพระเจดีย์ทรงสี่เหลี่ยมแบบ Jamadevi - a Bodh Gaya square - shaped stupa (ประธานกลุ่ม) Abbott Phrakru Pisarntirakun ✆ +668 8622 9451 พุทธคยา ภายในบรรจุพระอัฐิของพระนางจามเทวี housing her ashes. 32 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 33 ด้านตะวันตกเฉียงเหนือของบ้านมาง ตั้งชื่อว่า the people to settle in Chiang Kham (now บ้านทุ่งมอก แต่เดิมเรียกว่า บ้านอะม๊อก ชาว Chiang Kham district in present Phayao ไทลื้อ ยังคงรักษาประเพณีวัฒนธรรมของตนเองไว้ Province) and named the village “Ban Mang” ไม่ว่าจะเป็นวิถีความเป็นอยู่ สถาปัตยกรรม ภาษา after their original town in Xishuangbanna. ประเพณีและความเชื่อถือทางศาสนา Phaya Kham asked to separate for settlement along the Yom River, northwest of Ban Mang ▲ ลวดลายการทอ and named the village as Ban Thung Mok, which was previously called Ban A Mok. Tai ทอผ้าของชาวไทลื้อ เดิมทอไว้ส�ำหรับใช้ใน Lue have conserved their cultural legacy, ครัวเรือน ลวดลายในการทอเป็นการทอสลับสีและ whether it be ways of living, architecture, มีมุก 2 มุก มีเกาะ 1 เกาะ ซึ่งยังทอกันมาจนถึง mother tongue, tradition and religious ปัจจุบัน ต่อมาได้มีการเปลี่ยนแปลงและพัฒนา beliefs. ลมหายใจ ผ้าทอไทลื้อ ลวดลาย เพิ่มสีสันให้ดูสวยงามมากยิ่งขึ้น เช่น ลายขิด ลายน�้ำไหล และลายจก โดยส่วนใหญ่ บ้านทุ่งมอก จังหวัดพะเยา ▲ Weaving patterns จะทอเพื่อน�ำมาเป็นผ้านุ่งของสตรี ซึ่งเรียกกันว่า “ซิ่นลื้อ” Originally woven for household use, ซิ่นลื้อ มีเอกลักษณ์ตายตัวไม่เปลี่ยนแปลง Tai Lue’s woven fabric is of alternating Breath of Tai Lue’s woven fabric, ทอด้วยเส้นด้ายพุ่งสีต่างๆ ทอลายขวางล�ำตัวอยู่ patterns and 2 pearls and a grab woven Ban Thung Mok, Phayao กลางตัวซิ่น สลับริ้วสีพื้นโดยมีช่องของลายเท่าๆ together. Such practice is maintained till A small city, Phayao is full of charms กัน ลักษณะผ้าลายซิ่นหรือผ้านุ่งไทลื้อ แบ่งเป็น today. Later, new patterns have been จังหวัดพะเยาเป็นเมืองเล็กๆ ที่แฝงเร้นไปด้วย worth discovering. With a unique tradition 3 ส่วน คือ ตีนซิ่น (ด้านล่างของผ้า) ตัวซิ่น (ตัวผ้า) added and developed to enrich its beauty, มนต์เสน่ห์อันชวนค้นหาอยู่มากมาย มีประเพณี of water circumambulation, it is “only และหัวซิ่น (ด้านบนของผ้า) ผลิตภัณฑ์ผ้าทอไทลื้อ such as Khit, flowing water, pushed, most เวียนเทียนกลางน�้ำ “หนึ่งเดียวในไทย” ที่น่า Thailand’s amazing” fascination. Phayao’s บ้านทุ่งมอก พิเศษกว่าที่อื่นๆ คือ ใช้กี่กระตุกความ of which are woven into women’s sarongs ตื่นตาตื่นใจไม่น้อย จังหวัดพะเยามีทอผ้าที่มีเอกลักษณ์ identity is its striking and famous woven กว้าง 70 นิ้ว และ 100 นิ้ว ซึ่งจะทอผ้าตะเข็บ called “Sinh Lue”. โดดเด่นและมีชื่อเสียง ได้รับ OTOP ระดับ 5 ดาว fabric that has won a 5 - star OTOP, that is เดียว มีผลิตภัณฑ์ เช่น ผ้าถุง ผ้าคลุมเตียง ผ้าสไบ Sinh Lue has fixed characteristic, คือ ผ้าทอไทลื้อจากบ้านทุ่งมอก ซึ่งมีบรรพบุรุษ a Tai Lue’woven fabric at Ban Thung Mok ทั้งนี้ มหาวิทยาลัยพะเยายังได้อนุรักษ์วัฒนธรรม woven with diverse colored threads with เป็นชาวไทลื้อ ที่อพยพมาจากแคว้นสิบสองปันนา whose ancestors were Tai Lue migrating from พื้นถิ่น โดยการใช้ “ผ้าทอไทลื้อ ลายต�่ำก้าว” patterns across the fabric, alternated with มณฑลยูนาน ทางตอนใต้ของสาธารณรัฐประชาชน Xishuangbanna, Yunnan province, in the ซึ่งเป็นลวดลายเก่าแก่ของชาวไทลื้อ ที่ได้รับการ basic stripes whose aperture is of equal จีน ในสมัยรัชกาลที่ 1 ได้มีรับสั่งให้เจ้าผู้ครองนคร south of China. During the reign of Rama I, สร้างสรรค์มาอย่างเป็นเอกลักษณ์เฉพาะประดับ size. The sarong pattern or Tai Lue’s clothing น่าน ไปตีเมืองเชียงตุง แล้วกวาดต้อนชาวไทลื้อ he commanded that the governor of Nan บนครุยวิทยฐานะให้โดดเด่นอีกด้วย is categorized into 3 portions, namely, sinh foot (bottom of sarong), sinh body จากแคว้นสิบสองปันนา มาอยู่เชียงม่วน (อ�ำเภอ attack the city of Kengtung and assembled Tai Lue people from Xishuangbanna to (sarong) and sinh head (top of sarong). เชียงม่วน จังหวัดพะเยาในปัจจุบัน) ต่อมาไทลื้อกลุ่ม Tai Lue’s woven fabric at Ban Thung Mok พญาค�ำและพญาธนะ ได้ขออนุญาตเจ้าเมืองน่าน settle in Chiang Muan (now Chiang Muan district in present Phayao Province). Later, is more categorical than others in that it อพยพผู้คนเข้ามาอยู่เมืองเชียงค­ �ำ (อ�ำเภอเชียงค�ำ uses a pushing loom of 70 and 100 inches จังหวัดพะเยา ในปัจจุบัน) และได้ตั้งชื่อหมู่บ้านว่า groups Tai Lue belonging to potentates width, which weave a single-seamed fabric. “บ้านมาง” ตามชื่อบ้านเมืองเดิมในสิบสองปันนา Phaya Kham and Phaya Thana asked for The collection includes sarongs, bed sheets, ส่วนพญาค�ำได้แยกออกตั้งบ้านเรือนริมฝั่งแม่น�้ำยม Nan’s governor’s permission to emigrate and shawls. The University of Phayao have

34 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 35 1021 วัดนันตาราม Wat Nantaram

1148 1021 กลุมทอผาไทลื้อ บานทุงมอก Tai Lue Weaving Group at Ban Thung Mok 1210 1210 1021 วัดพระธาตุกูผาแดง Wat Phrathat Ku Pha Daeng

1021

วัดแสนเมืองมา Wat Saen Mueang Ma 1021

วัดพระนั่งดิน 1021 Wat Pra Nang Din 1148

ชมผ้าทอไทยลื้อได้ที่กลุ่มทอผ้าไทลื้อ บ้าน collaborated in conserving the local อนุสรณผูเสียสละ ทุ่งมอก บ้านมาง นอกจากนั้นยังมีแม่หญิงชาว culture by using “Tai Lue’ woven fabric Sacrificer Memorial เชียงค�ำจะมารวมตัวกันทอผ้าที่วัดพระธาตุสบแวน of Tum Kao pattern”-one of Tai Lue’s และในบริเวณศูนย์วัฒนธรรมไทยลื้อ เชียงค�ำ ancient patterns solely created and used ซึ่งตั้งอยู่ที่วัดหย่วน เชิญแวะเวียนไปชมวิธีการทอ as decoratives on academic gowns. Ban Sob Wan Tai Lue Woven Fabric และซื้อหาได้ที่ Visitors can take part in a demo of Tai Handicraft Center Wat Sob Wan 138/1 Lue’s woven fabric at BanThung Mok, Bang moo 1, Yuan district, Chiang Kham district, Mang. Besides, the women of Chiang Kham Phayao 56110 ✆ +66 5441 5208 กลุ่มทอผ้าไทลื้อ บ้านทุ่งมอก normally gather to do the weaving at Wat วัดทุ่งมอก 13 หมู่ 2 ต�ำบลเชียงบาน อ�ำเภอเชียงค�ำ Tai Lue Cultural Center, Chiang Sob Wan and at Tai Lue’s cultural center, 177 moo 3, Yuan sub-district, Chiang จังหวัดพะเยา 56110 ✆ 0 5441 6396, 08 1030 3479, Kham Chiang Kham located at Wat Yuan. Visitors Kham district, Phayao 56110 ✆ +668 7182 08 4808 0030 คุณศรัญญา ใจกล้า (ฝ่ายขาย) can browse and buy the woven products at 6731 กลุ่มทอผ้าไทลื้อ หมู่ 5 ต�ำบลบ้านมาง อ�ำเภอเชียงม่วน จังหวัดพะเยา Tai Lue Weaving Group at Ban Thung Tourist attractions 56110 ✆ 06 2284 9921 คุณแสงนิล อุ่นตาล Mok Wat Thung Mok 13 moo 2, Chiang Ban Attractions include Wat Phra That Sob (ประธานกลุ่ม) sub-district, Chiang Kham district, Phayao แหล่งท่องเที่ยว Wan, 4 km away from Chiang Kham district 56110 Contact Ms. Saranya Chaikla (sales) วัดพระธาตุสบแวน อยู่ห่างจากที่ว่าการอ�ำเภอ whose old stupa contains the Buddha’s hair กลุ่มหัตกรรมทอผ้าไทลื้อบ้านธาตุสบแวน ✆ วัดพระธาตุสบแวน 138/1 หมู่ 1 ต�ำบลหย่วน +66 5441 6396, +668 1030 3479, +668 เชียงค�ำ 4 กม. มีองค์พระธาตุเจดีย์เก่าแก่ บรรจุเส้น and jaw bone, statue of King Ngam Muang, อ�ำเภอเชียงค�ำ จังหวัดพะเยา 56110 ✆ 0 5441 4808 0030 พระเกศา และกระดูกส่วนคาง ของพระพุทธเจ้า Phayao Lake, Wat Si Khom Kham, Wat Phra 5208 Tai Lue Weaving Group อนุสาวรีย์พ่อขุนง�ำเมือง กว๊านพะเยา วัดศรีโคมค�ำ That Chom Thong, Phayao is rich in national Moo 5, Ban Mang sub-district, Chiang พระธาตุจอมทอง จังหวัดพะเยาเต็มไปด้วยอุทยาน parks such as Doi Phu Nang National Park, ศูนย์วัฒนธรรมไทยลื้อ เชียงค�ำ Muan district, Phayao 56110 Contact แห่งชาติมากมาย เช่น อุทยานแห่งชาติดอยภูนาง Mae Puem National Park, Phu Sang National 177 หมู่ 3 ต�ำบลหย่วน อ�ำเภอเชียงค�ำ จังหวัด Ms. Saeng Nin Uon Tan (Group Leader) อุทยานแห่งชาติป่าแม่ปืม อุทยานแห่งชาติภูซาง ✆ Park, Phu Lanka National Park, Kaeng Luang พะเยา 56110 08 7182 6731 ✆ +666 2284 9921 วนอุทยานภูลังกา วนอุทยานไดโนเสาร์แก่งหลวง Dinosaur Forest Park.

36 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 37 “กัญชง” เป็นพืชที่จัดอยู่ในกลุ่มเดียวกับ In the same category as marijuana, hemp กัญชา (Marijuana) แต่จะมีสาร THC ซึ่งเป็นสาร contains however less Terahydrocannabinol เสพติดน้อยมาก ไม่เป็นอันตรายต่อมนุษย์ ดังนั้น (THC) - addictive constituents, thus unharmful ในหลายประเทศจึงถือว่ากัญชงไม่ใช่ยาเสพติด to human beings. In many countries, hemp is แต่ในประเทศไทย “กัญชง” ยังถูกจัดเป็นพืชสาร not considered an addictive substance. Still, เสพติดให้โทษประเภทที่ 5 ตามพระราชบัญญัติ in Thailand it is categorized ยาเสพติดให้โทษ พ.ศ. 2522 จึงปลูกอยู่ในวงจ�ำกัด as addictive plant No.5 เฉพาะในพื้นที่ควบคุมเท่านั้น pursuant to Drugs Act เส้นใยกัญชง ได้จากส่วนเปลือกของล�ำต้น B.E. 2522, permitted มีความเหนียว แข็งแรง เงางาม เป็นพืชที่ให้เส้นใย to be grown only in ยาวใกล้เคียงกับลินิน จึงสามารถน�ำไปท�ำเป็นเสื้อผ้า confined areas. หมวก ผ้าเช็ดตัว กระเป๋า รองเท้า เชือก เสื้อเกราะ Derived from the bark กันกระสุน วัสดุทดแทนสิ่งทอ และอื่นๆ ซึ่ง of the trunk, hemp fiver is tough, strong and ก�ำลังเป็นสินค้าที่นิยมของผู้บริโภคกลุ่มอนุรักษ์ glossy. Producing long fiber relatively to that ถักทอพืชเศรษฐกิจ สิ่งแวดล้อม of linen, hemp can be used to make clothes, เนื้อผ้าที่ทอจากกัญชง นอกจากมีความ hats, towels, bags, shoes, ropes, bulletproof สร้างคุณค่า ผ้าใยกัญชง สวยงาม และมีเอกลักษณ์เฉพาะตัวแล้ว ทั้งยัง vests, and materials to replace textiles. อ�ำเภอพบพระ จังหวัดตาก ให้ความเย็นสบายในฤดูร้อน อบอุ่นสบายใน Beautiful and unique, the fabrics woven ฤดูหนาว ดูดซับความชื้นได้ดีกว่าไนลอน ป้องกัน from hemp keep wearers cool in summer, รังสียูวี ด้วยคุณสมบัติดังกล่าว จึงมีการน�ำกัญชง comfortably warm in winter. With better Weaving of hemp fabric, มาแปรรูป ท�ำเป็นเครื่องนุ่งห่มมาเนิ่นนานใน absorption than nylon and protecting against an economic plant, Bordering Myanmar, Tak Province has หลายๆ ประเทศ ซึ่งได้รับความนิยมอย่างต่อเนื่อง UV, hemp has long been then processed for Phop Phra, Tak spectacular natural attractions and cultural โดยเฉพาะในประเทศญี่ปุ่น ถือว่ากัญชงเป็นพืช clothing in many countries, constantly on centers. It is also a production and weaving มงคล คนญี่ปุ่นจึงนิยมเสื้อผ้าที่ทอจากใยของ the trendy increase, in particular Japan. ตากเป็นจังหวัดที่มีชายแดนติดกับสาธารณรัฐ source of hemp fiber, highly popular in the กัญชง ปี พ.ศ. 2547 สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ Considered a sacred plant, the Japanese แห่งสหภาพเมียนมาร์ มีแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ market at present. พระบรมราชินีนาถ เสด็จพระราชด�ำเนินเยี่ยมราษฎร like to wear hemp-woven cloths. I2004, และวัฒนธรรมที่งดงามหลายแห่ง เป็นแหล่งผลิตและ A miraculous plant usable for many ในพื้นที่ภาคเหนือ ทรงสนพระทัยและมีพระราช HM Queen Sirikit visited the people in the ทอผ้าใยกัญชงที่ก�ำลังเป็นนิยมของตลาดในขณะนี้ purposes since the old days, hemp is an ประสงค์ที่จะให้มีการศึกษาและส่งเสริมให้เกษตรกร North, showing interest and intention to กัญชง หรือ “เฮมพ์” (Hemp) เป็นพืช economic crop on the highland easily grown, ชาวไทยภูเขาได้ปลูกกัญชง เพื่อใช้ในครัวเรือน และ encourage the hilltribe farmers to grow hemp มหัศจรรย์ที่ใช้ประโยชน์ได้สารพัดมาแต่โบราณ เป็น consuming less water. In three months, it can จ�ำหน่ายสู่ตลาด เป็นการส่งเสริมอาชีพและสร้างราย for personal use and sale in the market, as พืชเศรษฐกิจบนพื้นที่สูง ปลูกง่ายใช้น�้ำน้อย เพียง be used, whether it is bark, stalk or seeds. ได้จากงานหัตถกรรมอย่างต่อเนื่อง มูลนิธิโครงการ additional occupations and constant earning. 3 เดือน ก็สามารถน�ำมาใช้ประโยชน์ได้ ใช้ได้ทั้งเปลือก Processable into more than 25,000 renewable หลวง จึงได้ศึกษาวิจัยสายพันธุ์กัญชงที่มีสารเสพติด The Royal Project Foundation made a study ต้น และเมล็ด สามารถน�ำไปแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ products in place of cotton fiber, it is good ตำ�่ จนสามารถขึ้นทะเบียนรับรองพันธุ์และทดลอง of low narcotic-based cannabis sativa till they ได้มากกว่า 25,000 ชนิด ทดแทนเส้นใยจากฝ้าย for weaving, producing biodiesel, making good ปลูกกัญชงในพื้นที่ 5 จังหวัดภาคเหนือ ได้แก่ จังหวัด could register it and piloted planting it in five ได้เป็นอย่างดี ใช้ผลิตเป็นไบโอดีเซล ใช้ท�ำเป็นเยื่อ quality pulp, among other industrial products เชียงใหม่ เชียงราย น่าน ตาก และเพชรบูรณ์ provinces, including Chiang Mai, Chiang Rai, กระดาษชั้นดี และท�ำผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรมอีก to replace deforestation. It also possesses ส�ำหรับพื้นที่น�ำร่อง อ�ำเภอพบพระ จังหวัด Nan, Tak and Phetchabun. มากมาย อีกทั้งมีสรรพคุณทางยาอีกด้วย medical properties. ตาก ถือเป็นพื้นที่ที่มีศักยภาพ เพราะชาวเขา A pilot area, Phop Phra district in Tak

38 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 39 เผ่าม้ง ได้มีการปลูกกัญชง เพื่อใช้สอยในครัวเรือน 97 rai (0.15 sq km), now extended to 150 rai กันอย่างแพร่หลายตามวิถีชีวิตดั้งเดิม ชาวบ้านที่นี่ (0.24 sq km). Moreover, budget has been allotted ได้สะสมภูมิปัญญาในการใช้ประโยชน์จากกัญชง as well as trainings to hand on hemp-based มานาน โดยน�ำเส้นใยมาถักทอเป็นเสื้อผ้าใช้ในชีวิต fabric development, develop devices for shelling its bark from the trunk, aimed to minimize ประจ�ำวัน ส�ำหรับใส่ในงานวันปีใหม่และงานมงคล production time, among enriching over more ต่างๆ ในด้านความเชื่อและวัฒนธรรมดั้งเดิม จะ than 15 patterns. Visitors and browse and buy ใช้เส้นด้ายที่ท�ำจากเส้นใยกัญชง มัดมือให้กับเด็ก กลุ่มผ้าทอใยกัญชงบ้านใหม่ยอดคีรี hemp-based products at the following: ที่เกิดใหม่ ส่วนชาวม้งที่เสียชีวิต จะต้องใส่เครื่อง 21/1 หมู่10 ต�ำบลคีรีราษฎร์ อ�ำเภอพบพระ Ban Mai Yot Khiri Hemp fiber weaving แต่งกาย รองเท้า และมัดร่างด้วยเชือกที่ท�ำจาก จังหวัดตาก 63160 Group 21/1 moo 10, Khiri Rat sub-district, กัญชงทั้งสิ้น นอกจากนั้นชาวม้งยังใช้กัญชงเป็น ✆ 06 2145 3875 คุณหม่อ แซ่วาง (ประธานกลุ่ม) Phop Phra district, Tak 63160 ✆ +666 2145 ยาบ�ำรุง และใช้เมล็ดเคี้ยวสดๆ เป็นยาสลายนิ่ว 3875 Ms. Mor Sae Wang (Group Leader) น้ำพ�รอนแมกาษา อีกด้วย Mae Kasa Hot Spring Province is considered potential as the 1 พระธาตุดอยดินจี่ (หินกิ�ว) ▲ Phrathat Doi Din Ki (Hin Kio) ลวดลายการทอ Hmong hilltribe people have already had to 12 grown hemp for their household use, following เกือบ 10 ปี ที่มูลนิธิโครงการหลวงได้ให้การ ศาลสมเด็จพระเจาตากสินมหาราช Shrine of King TaksinThe Great สนับสนุนชาวเขาเผ่าม้ง ในพื้นที่อ�ำเภอพบพระ จึง the primitive lifestyle. These villagers have long 104 1 accumulated the wisdom in making use of 105 เนินพ�ศวง ได้ถักทอผ้าจากใยกัญชง ที่เรียกว่าท�ำเท่าไหร่ก็ไม่ Mysterious Hill 12 hemp, weaving its fiber for clothes used พอขาย ในปี พ.ศ. 2557 สถาบันวิจัยและพัฒนา 12 in everyday use, on New Year and other 12 พื้นที่สูง (องค์การมหาชน) จึงได้ส่งเสริมการปลูก น้ำตกพาเจร�ญ น้ำตกปาหวาย 104 auspicious festivals. Traditional belief-and 1090 Pha Charoen Waterfall Pa Wai Waterfall เฮมพ์เชิงพาณิชย์ที่บ้านใหม่คีรีราษฎร์ และบ้าน 1 culture-wise, they wrap yarn made from hemp ศาลหลักเมืองสี่มหาราช ใหม่ยอดคีรี ต�ำบลคีรีราษฎร์ อ�ำเภอพบพระ ใน ศาลสมเด็จพระนเรศวรมหาราช Si Maharat City Shrine พื้นที่ 97 ไร่ ปัจจุบันได้ขยายไปถึง 150 ไร่ และ around newborn babies’ hands. On a Hmong’s Shrine of King Naresuan The Great death, he will be put in a costume, shoes, and กลุมผาทอใยกัญชงบานใหมยอดคีร� ยังจัดสรรงบประมาณรวมทั้งจัดอบรมให้ความรู้ Hemp fiber Weaving Group at Ban Mai Yot Khiri tied up in rope made from hemp. In addition, ดานพรมแดนแมสอด ในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ผ้าใยกัญชง พัฒนาเครื่องมือ Mae Sod Boundary Post hemp is also used as a tonic, with fresh seeds ในการลอกเปลือกกัญชงออกล�ำต้น เพื่อลดขั้นตอน 1090 being chewed to dissolve kidney stone. และลดระยะเวลาการผลิต และพัฒนาผืนผ้าทอ 1090 จากเฮมพ์ ที่มีความหลากหลาย มากกว่า 15 ลวดลาย ▲ Weaving patterns นักท่องเที่ยวที่สนใจสามารถเยี่ยมชมและเลือกซื้อ Having been supported for almost 10 ผลิตภัณฑ์ได้ที่ years by the Royal Project Foundation, Hmong แหล่งท่องเที่ยว Tourist attractions hilltribe people in Phop Phra district have อ�ำเภอพบพระ เป็นอ�ำเภอในเส้นทางระหว่าง Phop Phra district is between Mae Sot been assiduously weaving hemp-based fabric, อ�ำเภอแม่สอด สู่อ�ำเภออุ้มผาง ซึ่งเป็นที่ตั้งของ district and Umphang district where the famous yet still fall behind the increasing demand. In “น�้ำตกทีลอซู” อันเลื่องชื่อ นอกจากนี้ จังหวัดตาก Thi Lo Su Waterfall is located. Attractions in 2014, the highland research and development ยังมีแหล่งท่องเที่ยวที่ส�ำคัญอีกมากมาย อาทิ เขื่อน Tak also include Bhumibol Dam, King Taksin institution (public organization) prompted ภูมิพล ศาลสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช อุทยาน the Great Shrine, Mae Moei National Park, hemp growth on a commercial basis at Ban Wat Phra Borommathat, Bangkok Bicentennial Khiri Rat and Ban Mai Yot Khiri in Khiri Rat แห่งชาติแม่เมย วัดพระบรมธาตุ สะพานสมโภช sub-district, Phop Phra district on an area of กรุงรัตนโกสินทร์ 200 ปี ฯลฯ Bridge, etc. 40 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 41 ไหลผ่านคือแม่น�้ำพวน) เมื่อประมาณ พ.ศ. 2370 hospitable and religious, having nice-sounding ชาวพวนมีนิสัย รักความสงบ ใจคอเยือกเย็น มี accent, Tai Phuan people have maintained ความโอบอ้อมอารี ยึดมั่นในศาสนา มีภาษาพูดที่ their indigenous culture, in particular the มีส�ำเนียงไพเราะ ชาวไทยพวนยังด�ำรงวัฒนธรรม fabric weaving. Every woman needs to learn ดังเดิมอยู่ โดยเฉพาะวัฒนธรรมการทอผ้า ผู้หญิง weaving before the age of 16. So every girl ทุกคนที่จะต้องหัดทอผ้าให้เป็นก่อนอายุ 16 ปี has their own patterned sarong, considered ดังนั้นหญิงสาวแทบทุกคนจึงมีผ้าซิ่นตีนจกประจ�ำ necessary to be worn for various ceremonies. ตัว เพราะซิ่นตีนจกเป็นผ้าส�ำคัญส�ำหรับนุ่งในพิธี On marriages, it is women who prepare ต่างๆ เมื่อยามออกเรือนแต่งงาน ผู้หญิงยังต้อง cloth-based household items like mattresses, เป็นผู้เตรียมเครื่องใช้ไม้สอยในการออกเรือนที่เกี่ยว blankets, handkerchiefs, shoulder bags and เนื่องกับผ้าแทบทั้งสิ้น เช่น ที่นอน ผ้าหลบนอน loincloths. As social and economic changes (ผ้าห่ม) ผ้าเช็ดหน้า ย่าม และผ้าขาวม้า เป็นต้น occur, the household production has become ครั้นเมื่อสภาพทางเศรษฐกิจและสังคมเปลี่ยนแปลง a manufacture for sale. Nowadays, a number of ไป ผ้าทอพื้นบ้านที่เคยผลิตใช้ในครอบครัวก็เปลี่ยน Ban Hat Siew people make a living by weaving. เป็นการผลิตเพื่อจ�ำหน่าย จนในปัจจุบันชาวหาดเสี้ยว เสน่ห์ภูษา ผ้าตีนจกหาดเสี้ยว จ�ำนวนไม่น้อยที่ยึดการทอผ้าเป็นอาชีพหลัก ▲ Weaving patterns จังหวัดสุโขทัย Noticeably outstanding from other types ▲ ลวดลายการทอ of fabric, the Ban Hat Siew fabric is hand ผ้าซิ่นตีนจกบ้านหาดเสี้ยว ซึ่งมีจุดโดดเด่น patterned the entire length, by use of Charms of patterned fabrics, กว่าผ้าชนิดอื่น คือ ใช้มือจกผ้าเป็นลวดลายทั้ง porcupine hair (fishing out) pulling the cotton ผืน โดยจะใช้ขนเม่นในการจก (ล้วง) ฝ้ายจากด้าน from the bottom up to the top by weaving Ban Hat Siew, Hat Siew sub-district in Si Satchanalai from the front (while other fabrics like Mae district, Sukhothai Province, has 4 villages ล่างขึ้นด้านบนโดยจะทอผ้าจากด้านหน้า (ผ้าตีนจก Sukhothai ของที่อื่นๆ เช่น ผ้าจกแม่แจ่ม ผ้าจกราชบุรีจะทอ Chaem fabric from Ratchaburi Province, is woven weaving fabrics, namely, Ban Hat Siew, Ban from the back.) Tai Phuan’s fabric structure ต�ำบลหาดเสี้ยว อ�ำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัด Hat Sung, Ban Mai and Ban Rak. The fabrics จากด้านหลัง) โครงสร้างของผ้าตีนจกไทยพวน หาดเสี้ยว ประกอบด้วย 2 ส่วน คือ ลายหลัก และ comprises 2 portions, namely main pattern and สุโขทัย มีหมู่บ้านทอผ้าพื้นบ้านอยู่สี่หมู่บ้าน คือ manufacturers in these villages are known as additive pattern, the weaving of which requires บ้านหาดเสี้ยว บ้านหาดสูง บ้านใหม่ และบ้าน Hat Siew fabric due to the fact that Ban Hat ลายประกอบ ผู้ทอจะต้องใช้ความวิริยะ อุตสาหะ และความช�ำนาญในการจดจ�ำลวดลาย เพราะต้อง painstaking expertise in pattern recognition, as แม่ราก ผ้าที่ผลิตในบริเวณหมู่บ้านเหล่านี้มักเป็น Siew is located close to the road, acting as a weavers have to cater to individual threads ที่รู้จักกันทั่วไปว่า ผ้าหาดเสี้ยว ทั้งนี้อาจเป็นเพราะ center for buying and selling. That is why even นับเส้นด้ายแต่ละเส้น เพื่อใส่ด้ายสีในการจกเข้าไป โดยใช้ขนเม่นในการสอดด้ายสีนั้นๆ ใช้เวลานานกว่า to be inserted in colored threads using the บริเวณบ้านหาดเสี้ยวอยู่ใกล้ถนน เป็นศูนย์กลาง fabrics coming from other villages are generally ผ้าประเภทอื่น ลวดลายของผ้าซิ่นตีนจกของบ้าน porcupine hair- a more time-consuming task than ในการซื้อขายผ้าทอพื้นบ้าน แม้ผ้าที่ทอจากเขต called Hat Siew fabrics. หาดเสี้ยวมีทั้งหมด 9 ลาย คือ ลายสี่ขอ ลายแปดขอ other types of fabric. Ban Hat Siew’s fabrics อื่นของสุโขทัยที่มีขายอยู่ในบริเวณบ้านหาดเสี้ยว The fabric of Ban Hat Siew is the local ลายเครือน้อย ลายเครือกลาง ลายเครือใหญ่ include 9 patterns, namely 4 hooks, 8 hooks, ก็มักถูกเรียกรวมไปว่า ผ้าทอหาดเสี้ยว wisdom of Tai Phuan in Hat Siew sub-district, ลายน�้ำอ่าง ลายสิบสองหน่วยตัด ลายมนสิบหก tiny creeper, middle creeper, big creeper, bowl ผ้าหาดเสี้ยว เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นของชาว descended from their ancestors migrating และ ลายสองท้อง นอกจากนี้ยังมีผ้าซิ่นชนิดต่างๆ water, 12 cutting measures, 16 rounds and ไทยพวนต�ำบลหาดเสี้ยว สืบทอดมาจากบรรพบุรุษ from Xieng Khouang province, Laos (whose อีกมาก เช่น ซิ่นเข็บ ซิ่นมุก ซิ่นแขบเย้ ซิ่นตาเติบ duo expanse. Other types of sarongs include ซึ่งเป็นคนพวนที่อพยพมาจากเมืองพวน แคว้น major river flowing through Xieng Khouang is ซิ่นตาผะเหย่อ ซิ่นตะผะน้อย ซิ่นตาเคิ่ง ซิ่นวัยหวาน Kheb, Muk, Khaeb Ye, Ta Tueb, Ta Payeo, Ta เชียงขวาง สปป.ลาว (เชียงขวางมีแม่น�้ำสายส�ำคัญ Phuan River) around 1827. Peace-loving, calm, ซิ่นลายอ้อมแดง ซิ่นลายตาหม่าโดน เป็นต้น Pa Noi, Ta Kheung, young age, Om Daeng and 42 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 43 ผู้สนใจสามารถไปชมขั้นตอนการทอผ้าได้ที่ Ta Mah Don. Those interested may visit for a สาธรพิพิธภัณฑ์ผ้าทองค�ำ บ้านหาดเสี้ยว ซึ่งมีการ demo of the weaving process at Ban Hat Siew จัดแสดงเรื่องราวความเป็นมาของผ้าทอลายโบราณ where complete exhibits narrating background ของชาวไทยพวน บ้านหาดเสี้ยว ไว้อย่างครบถ้วน of ancient-patterned fabrics of Tai Phuan are ไม่ว่าจะเป็นจกเก้าลายบ้านหาดเสี้ยว ผ้าที่ใช้ในพิธี available, no matter Ban Siew 9-striped pattern, บวชนาคด้วยขบวนช้าง ผ้าที่ใช้ในพิธีแต่งงาน ซึ่ง the fabric used in elephant-paraded novice ล้วนเป็นเอกลักษณ์ผ้าทอมือของชาวไทยพวน บ้าน ordaining, the fabric used in marriage, all of หาดเสี้ยว ที่สืบทอดต่อกันมานับร้อยๆ ปี บริเวณ which are Tai Phuan’s unique hand-woven ด้านสาธรพิพิธภัณฑ์ จะมีร้านขายผ้าเรียงรายให้ fabric at Ban Hat Siew, passing down from เลือกซื้อยาวประมาณ 3 กม. แต่หากต้องการไปดู generations over ages. In front of the museum ถึงชุมชนที่เป็นแหล่งทอผ้า ให้ข้ามสะพานแม่น�้ำ there are shops selling fabrics lining the street ยมแล้วเลี้ยวขวาก็จะพบชุมชนทอผ้ากระจายอยู่ over a 3 km distance. But for those in need ทั้งต�ำบล for a site visit to the weaving communities are recommended to cross a bridge over the Yom River where they will see weaving communities สาธร พ�พ�ธภัณฑผาทองคำ Sathorn Golden Textile Museum สาธรพิพิธภัณฑ์ผ้าทองค�ำ 477/2 ต�ำบล scattering around the place. 1177 101 กลุมหัตถกรรมพ�้นบานโบราณหาดเสี้ยว หาดเสี้ยว อ�ำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย 64130 Ban Hat Siew Ancient Handicraft Group ✆ Sathorn Golden Textile Museum 0 5567 1143 101 477/2 Ban Hat Siew sub-district, Si Satchanalai 1/429 หมู่ 1 บ้าน ✆ กลุ่มทอผ้าบ้านหาดเสี้ยว district, Sukhothai 64130 +66 5567 1143 102 อุทยานแหงชาติศร�สัชนาลัย หาดเสี้ยว ถ.ศรีสัชนาลัย ต�ำบลหาดเสี้ยว อ�ำเภอ Ban Hat Siew Weaving Group Si Satchanalai National Park ศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย 64130 1/429 moo 1 Ban Hat Siew, Si Satchanalai ✆ 08 9643 1687 คุณจารุณี (เลขากลุ่ม), Road, Ban Hat Siew sub-district, Si Satchanalai คุณยายชะอ้อน ก�ำไล (ประธานกลุ่ม) district, Sukhothai 64130 Contact Ms. Jarunee or Ms. Cha-On Kamlai ✆ +668 9643 1687 อุทยานประวัติศาสตรศร�สัชนาลัย ศูนยศึกษาและอนุรักษเตาสังคโลก(เตาทุเร�ยง) 130 Srisatchanalai Historical Park 101 Tao Sangkhalok (Taothuriang) กลุ่มหัตถกรรมพื้นบ้านโบราณหาดเสี้ยว Ban Hat Siew Ancient Handicraft Group Conserve and Learning Center หมู่ 2 ต�ำบลหาดเสี้ยว อ�ำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัด 130 moo 2, Hat Siew sub-district, Si Satcha- สุโขทัย 64130 ✆ 0 5567 1321, 08 9858 8576 nalai district, Sukhothai 64130 Contact คุณรวีวรรณ ขนาดนิด (ประธานกลุ่ม) Ms. Rawiwan Kanadnit (Group Leader) ✆ พ�พ�ธภัณฑสถานแหงชาติสวรรควรนายก 101 สวนหลวงพระรวงเฉลิมพระเกียรติ (ทุงแมระว�ง) กลุ่มทอผ้าและตัดเย็บบ้านหาดเสี้ยว 434 +66 5567 1321, +668 9858 8576 Sawankhworanayok National Museum Phra Ruang Chaloem Phrakiat Public Park หมู่ 2 ต�ำบลหาดเสี้ยว อ�ำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัด Ban Hat Siew Weaving and Sewing Group (Thung Mae Rawimg) สุโขทัย 64130 ✆ 0 5567 2572, 08 1374 1422 434 moo 2, Hat Siew sub-district, Si Satcha- คุณป้าสุจินต์ โพธิวิจิตร (ประธานกลุ่ม) nalai district, Sukhothai 64130 Contact Ms. แหล่งท่องเที่ยว Tourist attractions Suchin Powichit (Group Leader) ✆ +66 5567 Sukhothai’s most popular attractions กลุ่มทอผ้าและตัดเย็บเสื้อผ้า ชุมชนเมือง แหล่งท่องเที่ยวยอดนิยมเมืองสุโขทัย ได้แก่ 2572, +668 1374 1422 อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย อุทยานประวัติ include Si Satchanalai National Park, Sukhothai เทศบาลต�ำบลหาดเสี้ยว 62 หมู่ 5 ต�ำบลหาดเสี้ยว Weaving and Sewing Group at Ban Hat Historical Park, Ramkhamhaeng National Park, อ�ำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย 64130 Siew Municipality 62 Moo 5 Tambon Hat ศาสตร์สุโขทัย อุทยานแห่งชาติรามค�ำแหง ✆ Siew, Si Satchanalai district, Sukhothai 64130 พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สวรรควรนายก วัดศรีชุม Sawankhaworranayok National Museum, Wat 08 1888 1987 คุณป้าเพ็ญศรี กันทะเปา Si Chum, Wat Sorasak, Wat Mahathat, and (ประธานกลุ่ม) Contact Ms. Pensi Kantapao (Group Leader) วัดสรศักดิ์ วัดมหาธาตุ พิพิธภัณฑ์ปลาในวรรณคดี ✆ +668 1888 1987 เฉลิมพระเกียรติ Fish Museum

44 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 45 Indigo-dyed fabric charm people are enamored in is the supple, comfortable fabric giving warmth in winter. On hot days, the fabric is protecting against UV, possessing its identical scent. The light indigo scent is mosquito repellant. The dyeing process is cold dyeing with natural dye fermentation where colors and threads are durable, more resistant than hot dyeing. The achieved color lasts as long as the fabric’s use. Sakhon Nakhon’s dyeing is a real ancient เสน่ห์ของผ้าย้อมคราม ที่ใครๆ หลงใหล คือ process, friendly to the environment. มีคุณสมบัติเด่นที่เนื้อผ้านุ่ม ใส่สบาย ยามอากาศ The good quality indigo dyeing process หนาวใส่แล้วอุ่น แต่เมื่ออากาศร้อนใส่แล้วเย็นเป็น giving out clear bright undiscolored color ผ้าย้อมคราม สีสันแห่งชีวิต ผ้าที่สามารถป้องกัน UV มีกลิ่นหอมเฉพาะตัว comes from the raw material quality and จังหวัดสกลนคร กลิ่นครามหอมอ่อนๆ ป้องกันยุงได้ อีกทั้งเป็น manufacturers’ expertise. To keep indigo กระบวนการย้อมเย็นที่อาศัยการหมักสีธรรมชาติ for dyeing, it is normally done in mud jars. สีสันและเส้นใยที่ได้จะมีความคงทนสูงกว่า The mixture and dyeing process come from Indigo-dyed fabric-color of life, การย้อมที่ใช้ความร้อน เรียกว่าสีติดทนนานตลอด fermentation of stalks, branches and leaves การใช้งานของอายุผ้าเลยทีเดียว การย้อมคราม combined with lime and ashes. Formulas are Sakon Nakon ของจังหวัดสกลนครยังท�ำแบบโบราณแท้ๆ เป็น unique in individual families. Feeding indigo has สกลนคร เมืองพุทธศาสน์ พระธาตุห้าแห่ง A city of Buddhist with five Buddhist มิตรต่อสิ่งแวดล้อม to be well taken care of as it is a living organic แหล่งอารยธรรมสามพันปี มีความเจริญรุ่งเรือง stupas, Sakhon Nakhon has been a การย้อมครามให้ได้คุณภาพดี สีสันสะอาด substance, good a year round. ของพุทธศาสนามาตั้งแต่อดีต นอกจากจะได้รับ birthplace of 3,000 year old civilization with สดใส ติดทน สีไม่ตก เป็นผลมาจากคุณภาพ Techniques of indigo dyeing involve การขนานนามว่าเป็น “แหล่งธรรมะแห่งอีสาน” thriving Buddhism. Called “the Northeast’s ของวัตถุดิบและความรู้ความช�ำนาญของผู้ผลิต several dyeings, as each dyeing allows minimal ยังเป็นแหล่งผลิตและย้อมครามธรรมชาติ ที่ส�ำคัญ Dhamma source”, it is also the country’s vital การเลี้ยงครามเพื่อท�ำสีย้อม นิยมใช้หม้อหรือโอ่งดิน soaking. For a blue indigo generally seen, it ของประเทศ ฝีมือปราณีต ละเอียดละออ สีสัน production and dyeing base of indigo with ส่วนผสมและวิธีย้อมได้จากการหมัก ต้น กิ่ง และ will need at least 3 times of dyeing. It needs สดใส ชื่อเสียงดังไกลไปถึงฮอลลีวู้ด ในภาพยนตร์ scrupulous, delicate and bright feature ใบครามสด ผสมกับปูนขาวและขี้เถ้า ซึ่งเป็น constant squeezing of the entire piece prior เรื่องทรอยด์ ได้เลือกใช้เสื้อผ้าที่ผ้าย้อมครามด้วย well - known to Hollywood. In the movie “Troy”, สูตรลับของแต่ละตระกูล การเลี้ยงครามนั้นต้อง to a redyeing to achieve a better absorbing. the indigo-dyed fabric by MaeThi in Sakhon ดูแลให้ดี เพราะนำ�้ ครามเป็นอินทรีที่มีชิวิต สามารถ สีธรรมชาติฝีมือแม่ฑีตาจากสกลนครนั่นเอง ▲ สีครามเป็นสีย้อมธรรมชาติที่เก่าแก่มากว่า Nakhon was used as performer costumes. เก็บไว้ใช้ได้ตลอดทั้งปี Weaving patterns 6,000 ปี กระบวนการย้อมแบบธรรมชาติก�ำลัง Indigo is a natural dye aged over 6,000 เทคนิคการย้อมครามนั้นคือการย้อมหลายๆ Visitors can have a demo of indigo-dyed กลับมาเป็นที่นิยม แทนสีย้อมผ้าสังเคราะห์ ที่เป็น years. More and more, natural dyeing process ครั้ง เพราะการย้อมครามแต่ละครั้งสีครามจะ fabric at indigo-dyed weaving group at Ban ออกไซด์ของโลหะหนัก ซึ่งโลหะหนักหลายชนิดเป็น has been back in trend in place of synthetic เข้าไปในเนื้อผ้าแต่จะได้ความเข้มไม่มาก กว่าจะ Don Koi, Phanna Nikhom district, Sakhon สารก่อมะเร็ง dyeing which comprise oxide and heavy metal, ได้สีน�้ำเงินที่เห็นๆ กันอย่างน้อยต้องย้อม 3 ครั้ง Nakhon - a center of the province’s famous OTOP the latter of which causes cancer. เลยทีเดียว ต้องขย�ำให้ทั่วทั้งผืน เพื่อให้สีติดอย่าง hand-woven fabrics. The weaving attention สม�่ำเสมอ ก่อนน�ำกลับมาย้อมอีกครั้ง เพื่อให้การ focuses on the traditional dyeing process using ดูดซึมสีที่ดียิ่งขึ้น indigo to Mudmee bundling and brought to be 46 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 47 ▲ ลวดลายการทอ intricately woven on ancient looms, which is presented in patterns of swallows, vase, globe เยี่ยมชมกรรมวิธีการผลิตผ้าย้อมครามของ amaranth, verandah, Leb Mue Nang, Indian กลุ่มทอผ้าฝ้ายย้อมครามที่บ้านดอนกอย อ�ำเภอ mulberry, extended bob, capsized and turned พรรณานิคม ซึ่งเป็นแหล่งผลิตผ้าทอมือสินค้า up, not to mention others. Each fabric has OTOP ที่มีชื่อเสียงของจังหวัดนี้ ความตั้งใจ charm and uniqueness of their own. ในการท�ำงานของกลุ่มทอผ้าที่นี่ เริ่มตั้งแต่กระบวน In Phanna Nikhom district, the well-known การย้อมผ้าแบบดั้งเดิมที่ใช้สีจากต้นคราม มีการ indigo-dyed weaving group is the Ban Non Rua, มัดย้อมแบบผ้ามัดหมี่ แล้วน�ำขึ้นกี่ทอด้วยกี่แบบ Ban Don Koi, indigo-pushed dyed cotton from โบราณที่ประณีตบรรจง เช่น ผ้าทอมัดหมี่ลาย Kram Sakon Group and Mae Thita who focuses นกนางแอ่น ลายแจกัน ลายบานไม่รู้โรย ลายเฉลียง on old and newly created patterns. The indigo เล็บมือนาง ลายลูกยอ ลายตุ้มต่อ ลายคว�่ำหงาย dyeing concentrates on different shades of hues, พ�พ�ธภัณฑไทยโส และอีกมากมาย ผ้าแต่ละลายช่างมีเสน่ห์สวยงาม which, when woven, will render varied more Thai So Musuem มีเอกลักษณ์แตกต่างกันไป beauty than the originally dyed fabric using a สถานแสดงพันธุปลาน้ำจืด ในอ�ำเภอพรรณานิคมมีกลุ่มทอผ้าย้อมคราม กลุมทอผายอมครามบานดอนกอย Northeastern Freshwater Aquarium single color. Sewing has been made tailored to Ban Don Koi Indigo-dyed fabric Group ที่โดดเด่นคือ กลุ่มทอผ้าย้อมครามบ้านดอนกอย fit the new generation. กลุ่มทอผ้าฝ้ายเข็นย้อมครามบ้านโนนเรือ และยัง ชุมชนคาทอลิค ทาแร 22 22 Tha Rae Catholic Community มีกลุ่มทอผ้าย้อมครามที่มีการออกแบบพัฒนา Ban Don Koi Indigo-dyed fabric Group 284 moo 2, Ban Don Khoi, Sawang sub-district, 22 หนองหาร ลวดลายให้ทันสมัย เช่น กลุ่มย้อมครามสกล กลุ่ม Phanna Nikhom district, Sakon Nakhon 47130 Nong Han ย้อมครามแม่ฑีตา ซึ่งเน้นนำ�้ หนักของสีคราม ให้มี Contact Ms. Udomporn Srisuthat ✆ +668 22 สีอ่อนแก่แตกต่างกันไป เมื่อน�ำมาทอจะท�ำให้ความ ✆ 8730 7916, Ms. King Kaew Peekhun +668 22 สวยงามที่หลากหลายกว่าผ้าย้อมครามแบบดั้งเดิมที่ พระตำหนักภูพานราชนิเวศน 5760 5857, Ms. Tawill U-paree (Group Leader) Phu Phan Ratchaniwet Residence ใช้เพียงใช้สีเดียว และยังได้มีการออกแบบตัดเย็บให้ ✆ +668 7091 2190 22 ทันสมัยเหมาะกับคนรุ่นใหม่อีกด้วย Ban Non Rua Indigo-dyed pushed cotton Group 43/1 moo 3, Na Hua Boa sub-district, Phanna Nikhom district, Sakon 223 กลุ่มทอผ้าย้อมครามบ้านดอนกอย 213 241 284 หมู่ 2 บ้านดอนกอย ต�ำบลสว่าง อ�ำเภอ Nakhon 47130 Contact Ms. Amporn Thongchai ✆ พ�พ�ธภัณฑภูพาน วัดพระธาตุเชิงชุมวรว�หาร พรรณานิคม จังหวัดสกลนคร 47130 (Group Leader) +668 7223 1679 Phu Phan Museum Wat Phra That Choeng Chum Worawihan ✆ 08 8730 7916 คุณอุดมพร ศรีสุทัศน์ ✆ 0857605837 คุณกิ่งแก้ว ปีคุณ Tourist attractions ✆ แหล่งท่องเที่ยว 08 7091 2190 คุณแม่ถวิล อุปรี (ประธานกลุ่ม) จังหวัดสกลนครมีแหล่งท่องเที่ยวส�ำคัญที่มีชื่อ Sakhon Nakhon has many famous Tourist attractions and in a variety of modes, such as กลุ่มทอผ้าฝ้ายเข็นย้อมครามบ้านโนนเรือ เสียงมากมายและหลากหลายรูปแบบ เช่น พระธาตุ Phra That Choeng Chum, Phra That Phu Pek , 43/1 หมู่ 3 ต�ำบลนาหัวบ่อ อ�ำเภอพรรณานิคม เชิงชุม พระธาตุภูเพ็ก พิพิธภัณฑ์อาจารย์ฝั้น อาจาโร Achan Fan Ajaro Museum, Museum, Achan Man จังหวัดสกลนคร 47220 พิพิธภัณฑ์อาจารย์มั่น ภูริทัตโต อุทยานแห่งชาติ Purithattho, Phu Pha Yon National Park, Phu ✆ 0 4296 1092, 08 7223 1679 ภูผายล อุทยานแห่งชาติภูพาน พระต�ำหนักภูพาน Phan National Park, Phu Phan Rajaniwet Palace, คุณอัมพรพรรณ ทองไชย (ประธานกลุ่ม) ราชนิเวศน์ ศูนย์ศิลปาชีพบ้านกุดนาขาม ฯลฯ Ban Kut Na Kham Arts and Crafts Center.

48 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 49 ชาวชนบทมีการประกอบอาชีพเกษตรกรรม Chonnabot residents are mainly farmers, งามวิไล ผ้าไหมมัดหมี่ เป็นหลัก มีการปลูกหม่อนเลี้ยงไหม ปลูกฝ้าย เพื่อ growing Indian mulberry, cotton and breeding อ�ำเภอชนบท จังหวัดขอนแก่น น�ำเส้นไหมและฝ้ายมาทอเป็นผืนผ้า ดังค�ำกล่าวที่ silkworm. The silk thread and cotton are used ว่า “ยามว่างจากนา ผู้หญิงทอผ้า ผู้ชายจักสาน” for fabric weaving. As the saying goes “women Beautiful Mudmee silk, ในอดีตที่ผ่านมา การทอผ้าถือเป็นหน้าที่ส�ำคัญของ weave cloths, men do wickerware” In the ผู้หญิงชาวอีสาน ผู้หญิงอีสานต้องเรียนรู้และฝึกหัด past, weaving was considered women’s vital Chonnabot district, Khon Kaen การทอผ้ามาตั้งแต่เด็ก จนกลายเป็นส่วนหนึ่งของ duty. They had to learn and be trained since วิถีชีวิต ผ้าไหมที่ทอได้ นิยมสวมใส่ไปท�ำบุญที่วัด childhood. This practice has become their “ชนบท” เป็นเมืองเก่าที่มีประวัติศาสตร์ An old city with a long history, Chonnabot หรือในงานพิธีและงานมงคลต่างๆ รวมทั้งเก็บไว้ way of living. The woven silk is worn on merit มายาวนาน โดยมีบรรพบุรุษ อพยพมาจากเมือง had its ancestors migrating from Souvannap- เป็นมรดกให้ลูกหลาน making at temples and at festivals and on สุวรรณภูมิ แคว้นจ�ำปาสัก สปป.ลาว มาตั้งเมืองที่ houm, Champasak, Laos and settled in Ban auspicious ceremonies, inclusive of being kept Nong Kong Kaeo. Later in 1792, King Rama I had บ้านหนองกองแก้ว ต่อมาในปี พ.ศ. 2335 รัชกาล ▲ as bequest for descendants. ที่ 1 ได้โปรดเกล้าฯ ให้ยกบ้านหนองกองแก้วขึ้น Ban Nong Kong Kaeo raised to a city, called ลวดลายการทอ เป็นเมือง พระราชทานนามว่า “ชลบถพิบูลย์” “Chonnabot Pibun”. In 1966, the government เอกลักษณ์ของผ้าไหมชนบท คือ “ลาย” และ ▲ Weaving Patterns และในปี พ.ศ. 2509 ทางราชการจึงได้ตั้งเมือง has raised it a district called “Chonnabot”. “เทคนิคการทอผ้า” โดยใช้วิธีการมัดหมี่และทอ ชนบทขึ้นเป็นอ�ำเภออีกครั้งในชื่อ “ชนบท” จนถึง แบบดั้งเดิม ลายเก่าแก่ที่สืบทอดกันมาและถือว่า Chonnabot’s silk weaving identity rests ปัจจุบัน เป็นลายต้นแบบของผ้าเมืองขอนแก่น คือ ลาย in “Patterns” and “techniques”, through หมี่กง ลายขันหมากเบ็ง ลายขอพระเทพหรือลาย bundling and original styles. The ancient เชิงเทียน โดยส่วนใหญ่เกือบทั้งหมดจะเป็นการ pattern passed down from generations which ทอผ้าแบบ 3 ตะกอ ท�ำให้เนื้อผ้าแน่น สม�่ำเสมอ was considered Khon Kaen’s prototype are สีที่เป็นเอกลักษณ์ดั้งเดิมคือ สีม่วง สีแดง สีเขียว patterns of Mee Kong, Kan Mak Beng, Kho Phra สีเม็ดมะขาม นอกจากนั้นยังมี ลายโคม ลายหมากจับ Thep or sconce, most of which are 3-hooked ลายปลาซิว ลายแมงมุม ลายกนกเชิงเทียน weaving style yielding constant and compact ลายต้นสน ลายลายนาคเกี้ยว ลายต้นสนใหญ่ fabric. The original unique colors are purple, ลายนกยูง เป็นต้น red, green, and tamarind brown. Other patterns

50 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 51 คนชนบทได้น�ำผ้าไหมมัดหมี่หน้านาง หรือ include lamp, gripping betel nut, minnow, ผ้าปูม ซึ่งเป็นผ้าชั้นสูง อายุกว่าสองร้อยปี ซึ่งเจ้าเมือง spider, golden candlestick, pine, top knotted ชนบทคนแรก ได้รับพระราชทานจากพระบาท naga, big pine and peacock. สมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก มาเป็นต้นแบบ The people of Chonnabot introduced Na ในการทอจนมีชื่อเสียงและเป็นเอกลักษณ์อย่าง Nang ikat or Pum fabric, a highly priced fabric over 200 years old. Permitted by King Rama I, หนึ่งของผ้าไหมชนบทในปัจจุบัน กลุ่มทอผ้าไหม กลุ่มทอผ้าไหมมัดหมี่ 79 หมู่ 1 ต�ำบล Mudmee Silk Weaving Group, 79 moo มัดหมี่ จัดตั้งขึ้นในปี พ.ศ. 2534 โดยการรวมตัว Chonnabot governor made it a prototype 1, Si Boonruang sub-district, Chonnabot ศรีบุญเรือง อ�ำเภอชนบท จังหวัดขอนแก่น 40180 ✆ ของคนในชุมชนที่มีความรู้ความสามารถในเรื่อง in weaving which has become famous as its ✆ 0 4328 6197 district, Khon Kaen 40180, +66 4328 6197. ของภูมิปัญญาท้องถิ่น ที่สืบทอดมาตั้งแต่สมัย identity. The ikat weaving group was formed Khon Kaen Industrial and Community บรรพบุรุษ เริ่มแรกเกิดจากการทอเพื่อนุ่งห่ม และ in 1991 by gathering the locals who are tal- วิทยาลัยการอาชีพ ขอนแก่น Education College, 172 Changsanit Road, ใช้ในครัวเรือน ต่อมามีการพัฒนาลวดลาย และ ented in local wisdom passed down from 172 ถ.แจ้งสนิท อ�ำเภอชนบท จังหวัดขอนแก่น Chonabot district, Khon Kaen 40180 คุณภาพผลิตภัณฑ์ จนสามารถขยายเป็นธุรกิจใน ancestors. Initially, weaving was for personal 40180 ✆ 0 4328 6218 ✆ +66 4328 6218 ชุมชน ปี พ.ศ. 2546 ได้รับการขึ้นทะเบียน เป็น clothing and household use. Later, patterns ผลิตภัณฑ์ OTOP และ Global Organic Textile were developed and the product line was ศาลาไหมไทย Standard มียอดขายสูงในระดับต้นๆ ของจังหวัด extended, enabling a community business. Mai Thai Exhibition Hall อางเก็บน้ำหวยทราย In 2003, the business was registered as OTOP Huai Sai Reservoir ผลิตภัณฑ์ของกลุ่ม ได้แก่ ผ้าไหมมัดหมี่ ผ้าพันคอ 229 สวนเตาเพ็ก ผ้าคลุมไหล่ ปลอกหมอน เนคไท เป็นต้น 5 and Global Organic Textile Standard, which Suan Tao Pek Public Park ชมผ้าไหมมัดหมี่ที่แพงที่สุดในโลกฝีมือชาว enjoyed a top circulation. The group’s products 2 include Mudmee scarves, shawls, brooches, 2228 อ�ำเภอชนบท ได้ที่พิพิธภัณฑ์ศาลาไหมไทย หรือ 229 “อาคารเฉลิมพระเกียรติ 60 พรรษา มหาราชินี” pillowcases and neckties. Visitors can observe the world’s most ตั้งอยู่บริเวณวิทยาลัยการอาชีพ ขอนแก่น เป็นศูนย์ อุทยานกลวยไมปาชางกระ 229 สืบสาน พระราชปณิธาน งานศิลปาชีพด้านผ้าไหม costly Mudmee silk woven by the people Rhynchostylis Gigantea National Park 23 และผลิตภัณฑ์ไหมของภาคอีสาน จัดแสดงกรรม of Chonnabot district at Thai Silk pavilion 2199 วิธีการ ผลิตตั้งแต่มัดย้อมจนถึงวิธีการทอ อุปกรณ์ known as “building in honour of H.M. เครื่องใช้เกี่ยวกับไหมรวมถึงผ้าไหมมัดหมี่โบราณ the Queen’s 60th birthday”, located at นอกจากนั้นที่ตลาดค้าผ้าไหม ซึ่งตั้งอยู่บนถนน the vocational college, Khon Kaen. A center สายไหม (ถนนศรีบุญเรือง) อ�ำเภอชนบท มีสินค้า to preserve her dedication to the northeast’s 2 วัดโพธิ์ชัย กลุมทอผาไหมมัดหมี่ Wat Pho Chai ที่ผลิตจากผ้า ให้เลือกซื้อได้อย่างจุใจอีกด้วย silk arts and products, the building exhibits Mudmee Silk Weaving Group manufacturing processes ranging from Tourist attractions bundling to dyeing, including a display Attractions include Phra That of devices used in ancient silk weaving. แหล่งท่องเที่ยว Kaennakhon, City Pillar Shrine, Ubon Ratana They can also buy a full array of silk products พระธาตุแก่นนคร ศาลหลักเมือง เขื่อนอุบลรัตน์ Dam, Bueng Kaen Nakhon Lake, Tontan at the silk market located on Sai Mai Road บึงแก่นนคร ตลาดต้นตาล ขอนแก่น วนอุทยาน Market, Ba Luang Waterfall Forest Park, Phu (Si Boonreung Road) in Chonnabot district. น�้ำตกบ๋าหลวง อุทยานแห่งชาติภูเวียง อุทยาน Wiang National Park, Phu Pha Man National แห่งชาติภูผาม่าน อุทยานแห่งชาติภูเก้า-ภูพานค�ำ Park, Phu Kao-Phu Phan Kham National สวนนำ�้ ไดโนวอเตอร์ปาร์ค อุทยานแห่งชาตินำ�้ พอง Park, Dino Water Park Khon Kaen, Nam Phong National Park.

52 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 53 สายไหมใจกลางอีสาน ผ้าไหมมัดหมี่ลายสร้อยดอกหมากนั้น ได้ famous for Mudmee silk. On their return, ประยุกต์ปรับแต่งมาจากลาย “ปลากิว” ของ a group of fabric weaving at Ban Kut Rang, มัดหมี่สร้อยดอกหมาก ชาวอ�ำเภอชนบท จังหวัดขอนแก่น โดยผู้ที่ศึกษา chaired by Ms. Somchit Burinok, underwent จังหวัดมหาสารคาม คิดค้นและปรับแต่ง จนเป็นลายสร้อยดอกหมาก an earnest weaving and creation. In 2001, นี้ก็คือ อาจารย์ดุสิต โพธิ์จันทร์ ซึ่งขณะนั้นท�ำงาน Maha Sarakham held the provincial silk fair, ที่อุตสาหกรรมภาค 5 ท่าน ได้น�ำมาสอนให้ชาว during which the Dok Mak-patterned Mudmee Soi Dok Mak Mudmee, silk thread อ�ำเภอกุดรัง ได้ฝึกทอและสร้างสรรค์กันอย่าง from Ban Kut Rang won the first award, and จริงจัง กระทั่งปี พ.ศ. 2544 จังหวัดมหาสารคามได้ later has been chosen to be the province’s in the heart of the Northeast (Isan) จัดประกวดผ้าไหมประจ�ำจังหวัดขึ้น ผ้าไหม unique pattern. As a consequence, the Maha Sarakham มัดหมี่ลายสร้อยดอกหมากของบ้านกุดรัง ได้รับ fabric weaving groups รางวัลชนะเลิศ และได้รับคัดเลือกให้เป็นลายผ้า in individual districts เมื่อนึกถึงจังหวัดมหาสารคาม “สะดืออีสาน” Talking about Maha Sarakham- เอกลักษณ์ของจังหวัดสืบมาจนปัจจุบัน ท�ำให้กลุ่ม resort to producing คนทั่วไปจะนึกถึงพระธาตุนาดูน และงานบุญ “Northeast’s navel”, the public are generally ทอผ้าไหมทุกอ�ำเภอของจังหวัดมหาสารคาม ต่างก็ more Soi Dok Mak - ประเพณีบั้งไฟอันเก่าแก่ แต่ถ้านึกถึงผ้าทอ..ผ้าไหม drawn to Phra That Na Dun and age-old fire หันมาผลิตผ้าไหมลายสร้อยดอกหมากกันมากขึ้น patterned silk. มัดหมี่ลายสร้อยดอกหมาก ก็เป็นหนึ่งในเอกลักษณ์ rocket festival. When it comes to fabric weaving, ที่ส�ำคัญของจังหวัดมหาสารคามเช่นกัน the Soi Dok Mak Mudmee is another provincial วิสาหกิจชุมชนกลุ่มทอผ้าไหมบ้านกุดรัง ได้ identity. เริ่มขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2540 จากการที่หน่วยงาน Kut Rang fabric weaving community พัฒนาชุมชนส่งชาวบ้านไปเรียนการทอผ้าไหมที่ cluster was initiated in 1997, with the อ�ำเภอชนบท จังหวัดขอนแก่น ซึ่งขึ้นชื่อเรื่องผ้าไหม community development unit sending off มัดหมี่ แล้วก็กลับมารวมกลุ่มสมาชิกจัดตั้งกลุ่มทอ the locals to get an on-the-job training of ผ้าบ้านกุดรัง โดยนางสมจิตร บุรีนอก เป็นประธาน silk waving in Chonnabot district, Khon Kaen, กลุ่ม เริ่มทอผ้าเพื่อจัดจ�ำหน่ายอย่างจริงจัง โดย ซื้อเส้นไหมจากวิสาหกิจชุมชนโรงสาวไหมชุมชน โนนงาม ต�ำบลห้วยเตย อ�ำเภอกุดรัง และจาก จังหวัดใกล้เคียง รวมทั้งวัตถุดิบอื่นในการย้อม เส้นไหมจากภายในท้องถิ่น

54 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 55 ▲ ลวดลายการทอ ▲ Weaving Patterns “ลายสร้อยดอกหมาก” เกิดจากการน�ำ “Soi Dok Mak pattern” was a combination เอาลายโคมห้ามามัดซ้อนกับลายโคมเก้า ท�ำให้มี of patterns of Khom Ha and Khom Kao bun- วนอุทยานโกสัมพ� 213 อุทยานมัจฉาโขงกุดหวา Kosamphi Forest Park 208 อางเก็บน้ำแกงเลิงจาน Matcha Khong Kut Wai Park จุดเด่นคือเป็นลายเล็ก ที่มีความละเอียดอย่างยิ่ง dled together, thus creating delicate tiny pat- 2 Kaeng Loeng Chan Reservoir terns which, when applied to each bundled 208 เมื่อประยุกต์สีสันลงไปในการมัดย้อมแต่ละครั้ง 2322 dyeing, give out scintillating feature. Soi Dok ท�ำให้สวยงามระยิบระยับจับตา มีคุณค่ามากขึ้น มหาสารคาม วัดมหาชัย การทอผ้าไหมลายสร้อยดอกหมาก ใช้ไหมเส้นเล็ก Mak-patterned weaving uses constant tiny Maha Sarakham 23 Wat Mahachai threads, depending on the pattern delicacy. หาดวังโก 2040 ที่มีความสมำ�่ เสมอ ใช้เวลาในการทอมากและขึ้นอยู่ Wang Go Beach 23 กับความละเอียดของลาย เฉพาะการมัดหมี่ใช้ระยะ For bundled dyeing alone, it takes 4-5 days. 23 The more details are required, the more ผาไหมมัดหมี่สรอยดอกหมาก เวลาเวลานาน 4-5 วัน ยิ่งลายละเอียดก็ต้องขยาย บานกุดรัง 2063 กลุมทอผาไหมบานหนองบัว พ�พ�ธภัณฑบานเชียงเหียน Soi Dok Mak Mudmee 219 Silk Weaving Group at Ban Nong Bua Ban Chianghian Museum ล�ำหมี่ให้มากขึ้นเป็น 49 ล�ำ หรือเป็น 73 ล�ำ ดอกก็ extended Mudmee space is increased from 49 at Ban Kut Rang 2 2040 จะมีขนาดเล็กลงไป ด้วยความสวยงามวิจิตบรรจง to 73 apertures, thus minimizing the patterns. กูสันตรัตน ของผ้าลาย ผ้าไหมมัดหมี่ลายสร้อยดอกหมากของ Owing to the fabric exquisite quality, Soi Dok 4007 Ku Santarat บ้านกุดรัง ได้รับการคัดสรรเป็นผลิตภัณฑ์ OTOP Mak Mudmee at Ban Kut Rang was chosen as a 4-star OTOP in 2004. The silk was further พระธาตุนาดูน 2381 ระดับ 4 ดาว ประจ�ำปี พ.ศ. 2547 มีการน�ำผ้าไหม Phra That Na Dun 219 มาแปรรูปตัดเย็บเป็นเสื้อส�ำเร็จ ส่วนเศษผ้าไหม ก็ processed into ready-to-wear clothes, with the remaining being used for other applications น�ำมาประดิษฐ์เป็นของอื่นๆ เช่น ผีเสื้อ กระเป๋า Ban Kut Rang Silk Weaving community สตางค์ เป็นต้น เยี่ยมชมชุมชนทอผ้าไหมลายสร้อย such as butterflies, wallets. Visitors can visit 69 moo 1 (Wat Klang Kut Rang), Kut ดอกหมาก อ�ำเภอกุดรัง จังหวัดมหาสารคามได้ที่ the silk weaving communities of Soi Dok วิสาหกิจชุมชนกลุ่มทอผ้าไหมบ้านกุดรัง 69 หมู่ที่ 1 (วัดกลางกุดรัง) ต�ำบลกุดรัง อ�ำเภอ Rang district, Maha Sarakham 44130 Mak-patterned Mudmee in Kut Rang district, Contact Ms. Benjaporn Rueangdet (Group Maha Sarakham at the following: กุดรัง จังหวัดมหาสารคาม 44130 ✆ ✆ 0 4372 8259, 0 8743 0485 Leader) +66 4372 8259, +66 8743 0485 คุณเบ็ญจพร เรืองเดช (ประธานกลุ่ม) Ban Nong Bua Silk Weaving group กลุ่มทอผ้าไหมบ้านหนองบัว 96 หมู่ 2 ต�ำบล 96 moo 2, Kut Rang sub-district, Kut Rang กุดรัง อ�ำเภอกุดรัง จังหวัดมหาสารคาม 44130 district, Maha Sarakham 44130 Contact Ms. ✆ 08 5745 1170 Wilaiwan Boonyu (Group Leader) ✆ +668 คุณวิไลวรรณ บุญอยู่ (ประธานกลุ่ม) 5745 1170 Tourist attractions แหล่งท่องเที่ยว When visiting Maha Sarakham, visitors มาเที่ยวมหาสารคามต้องไปสักการะพระธาตุ are recommended to pay respect to and visit Phra That Na Dun to gain moral authority, นาดูนเพื่อเพิ่มพูนบารมี แล้วไปต่อที่ กู่มหาธาตุ Prang Ku Mahathat or Prang Ku Ban Khwao, Ku หรือ ปรางค์กู่บ้านเขวา กู่สันตรัตน์ พระพุทธรูป Santarat, Mongkhon Standing Buddha Image, ยืนมงคล พระพุทธรูปมิ่งเมือง พิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น Ming Mueang Buddha Image, Wat Mahachai วัดมหาชัย พิพิธภัณฑ์บ้านเชียงเหียน อุทยานมัจฉา local museum, Chiang Hian museum, Matcha โขงกุดหวาย วนอุทยานโกสัมพี อ่างเก็บน�้ำแก่ง Khong Kut Wai Park, Kosamphi Forest Park, เลิงจาน หาดวังโก Kaeng Loeng Chan Reservoir, Wang Go Beach.

56 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 57 บ้านหวายหลึม เป็นหมู่บ้านเล็กๆ ที่มีชื่อเสียง city. To travel there, use Roi Et-Yasothon route ในทอผ้าไหมของจังหวัดร้อยเอ็ด ได้รับการคัดเลือก on Highway No. 23 at the milestone 145-146 เป็น OTOP ระดับ 5 ดาว ตั้งอยู่ที่ต�ำบลมะบ้า close to Wat Sopon Wihan-the village’s iconic กิ่งอ�ำเภอทุ่งเขาหลวง อยู่ห่างจากตัวเมืองร้อยเอ็ด temple. The villagers have long done the ประมาณ 25 กม. การเดินเข้าสู่บ้านหวายหลึม ใช้ sericulture as occupation after farming, since เส้นทางสายร้อยเอ็ด-ยโสธร ทางหลวงหมายเลข its topography is of lowland and upland where 23 บริเวณกิโลเมตรที่ 145-146 อยู่ติดกับวัดโสภณ rattan palms are so tightly packed together as วิหาร อันเป็นวัดประจ�ำหมู่บ้าน ชาวบ้านที่นี่ปลูก a clump or “Luem” in the indigenous dialect. หม่อนเลี้ยงไหมเป็นอาชีพเสริมรองจากการท�ำนา The villagers call Ban Wai Luem and the term มาช้านาน เนื่องจากภูมิประเทศมีลักษณะเป็นลุ่ม was distorted to Bai Wai Luem. ดอน มีหวายมากจนอัดพันกันแน่นเป็นก้อนหรือ Ban Wai Luem is a center for weaving เป็นลืมในภาษาถิ่น ชาวบ้านจึงเรียกบ้านหวายลึม Mudmee ikat, indigenous cotton-based silk, แล้วเรียกเพี้ยนต่อๆ กันมาจนเป็นบ้านหวายหลึม and distribution center delivered by hundreds บ้านหวายหลึม เป็นศูนย์กลางการทอผ้าไหม silk weaving group members. Noticeable มัดหมี่ ผ้ายไหมพื้นเมืองทุกชนิด และเป็นศูนย์ features of Ban Wai Luem’s hand-woven fabric จ�ำหน่ายผ้าไหม ของสมาชิกกลุ่มทอผ้านับร้อย concentrate on it is hand woven in all processes, ราย ผ้าทอมือของบ้านหวายหลึมนั้นมีเอกลักษณ์ with meticulousity. Originally, they did the ต�ำนานผ้าทอเบญจสาเกต โดดเด่นตรงที่ทอด้วยมือในทุกขั้นตอน ฝีมือการ Mudmee ikat weaving, but later revived Roi Et’s บ้านหวายหลึม จังหวัดร้อยเอ็ด ทอละเอียดลออ จากเดิมที่มีการทอแต่ผ้ามัดหมี่ brocaded woven fabric, with adoption of the มีการฟื้นฟูการทอผ้ายกของร้อยเอ็ดขึ้นมาใหม่ north’s embroidered sarongs. These sarongs และมีการประยุกต์ผ้าซิ่นปักจากทางเหนือ ซึ่งจาก were formerly woven and embroidered with The Legend of Benja Saket silk, แหล่งเดิมจะทอและปักด้วยฝ้าย มาเป็นการทอและ cotton but changed to the Northeastern-based Ban Wai Luem, Roi Et ปักด้วยไหมแบบอีสาน ส่วนผ้าไหมสีพื้นรุ่นใหม่มี silk. New basic colored silk features classical จุดเด่น คือ สีสันคลาสสิค ซึ่งได้รับอิทธิพลมาจาก color, influenced by a Japanese patron who Formerly known as Saket Nakhon, Roi ลูกค้าชาวญี่ปุ่นที่ให้ค�ำแนะน�ำและได้ให้ตัวอย่าง gave comments and sample colors. Mudmee ร้อยเอ็ด หรือสาเกตนครในอดีต เป็นเมือง Et, Nowadays, Roi Et is the center of the ของสีไว้ ผ้ามัดหมี่มีทั้งลายเล็กๆ ไปจนถึงลวดลาย ikat includes both small and large patterns โบราณที่เจริญรุ่งเรืองมาก ปัจจุบันเป็นศูนย์กลาง Northeast, and a source of famous hand-woven ใหญ่ๆ และผ้าเชิงที่สวยงามมาก and enchanting fabric foot. Moreover, there ของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เป็นแหล่งผลิตผ้าทอ fabric-“Saket Nakhon silk” which is the is rainbow-patterned fabric, a new pattern เลื่องชื่อคือ “ผ้าไหมลายสาเกตนคร” ซึ่งเป็น province’s identity. Ancient-patterned fabric, เอกลักษณ์ของจังหวัดร้อยเอ็ด ผ้าลายสาเกต Saket pattern created by Wai Luem villagers, เป็นผ้าไหมที่มีลายโบราณ ที่ชาวบ้านหวายหลึม blending 5 auspicious patterns in the same คิดค้นขึ้นโดยรวม 5 ลาย piece, namely Khom Chet, Mak Chab, Nak Noi, มงคลไว้ในผืนเดียวกัน ได้แก่ Kham Pao, and Khong Eia. ลายโคมเจ็ด ลายหมากจับ A small village, Ban Wai Luem is famous ลายนาคน้อย ลายค�้ำเภา for silk weaving, selected to be a 5-star OTOP. ลายคองเอี้ย The village is located at Ma Ba sub-district, Thung Khao Luang district, 52 away from the

58 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 59 กลุ่มทอผ้าไหมบ้านหวายหลึม Ban Wai Luem Silk Weaving Group 144 อุดมสุข หมู่ 9 ต�ำบลมะบ้า อ�ำเภอทุ่งเขาหลวง 144 Udomsuk, moo 9, Ma Ba sub-district, Thung จังหวัดร้อยเอ็ด 45170 ✆ 08 6871 4886 Khao Luang district, Roi Et 45170 Contact ✆ คุณลเวง ฤกษ์ใหญ่ (ประธานกลุ่ม) Ms. Laweng Loekyai (Group Leader) +668 6871 4886

วัดบูรพาภิราม พ�พ�ธภัณฑสถานแหงชาติ รอยเอ็ด Wat Buraphaphiram Roi Et National Museum

กลุมทอผาไหมบานหวายหลึม 214 Ban Wai Luem Silk Weaving Group

232 2044 232 23 2044 232

นอกจากนี้ยังมีผ้าลายสายรุ้ง ผ้าลวดลาย 23 สมัยใหม่ที่มีลักษณะเป็นลายทางสลับสี ทอให้มี 2045 ด้ายนูนขึ้นมาในไหมบางเส้น ท�ำให้เกิดผิวผ้าไหม with stripes in alternating colors, embossed in บึงพลาญชัย 214 เป็นลวดลายเส้นที่น่าสนใจ ดูเรียบง่าย แปลกตา certain silk threads, creating attractive simplicity. Bueng Phalan Chai 215 น�ำไปตัดเสื้อผ้าเครื่องแต่งกาย เศษไหมที่เหลือน�ำ Such fabric is normally sewn as clothing, ปราสาทหนองกู ไปแปรรูปในแบบที่หลากหลาย เช่น กระเป๋าสตางค์ with the remaining of the silk processed in a Prasat Nong Ku กระเป๋าถือ กระเป๋าหิ้ว ผ้าพันคอผ้าไหม ฯลฯ variety of purposes such as wallets, handbags and scarves. สถานแสดงพันธุสัตวน้ำเทศบาลเมืองรอยเอ็ด ▲ ลวดลายการทอ Roi-Et Aquarium ▲ ส�ำหรับลวดลายของผ้ายกดอกไหมบ้าน Weaving patterns หวายหลึม มีการประยุกต์ลายดั้งเดิมมาผสมผสาน Ban Wai Luem’s brocaded silk patterns are กับลวดลายที่ออกแบบลายขึ้นมาใหม่ แต่ก็ยังคง a combination of original patterns and newly เอกลักษณ์ของผ้าทอไทยอีสานไว้ ผ้ายกส่วนใหญ่ created ones, yet, maintaining identity of the จะเป็นผ้ายกดอกลายลูกแก้ว ลายดอกพิกุล เป็นต้น Northeast’s woven fabric. Most brocaded fabric ปัจจุบัน หมู่บ้านหวายหลึม ได้พัฒนาเป็น is in patterns of crystal ball and mimusops. Tourist attractions หมู่บ้านท่องเที่ยวมีแบบมีที่พักรองรับนักท่องเที่ยว Currently, the village of Ban Wai Luem แหล่งท่องเที่ยว Attractions include Wat Pha Nam Thip แบบโฮมสเตย์ เพื่อดึงนักท่องเที่ยวมาสัมผัส has been developed into a Tourist village with วัดผาน�้ำทิพย์เทพประสิทธิ์วนาราม (ผาน�้ำ Thepprasit Wanaram (Pha Nam Yoi), Wat วิถีชีวิตและศิลปวัฒนธรรม พร้อมจัดจ�ำหน่าย homestays to learn the local people’s ways ย้อย) วัดบูรพาภิราม วัดกลางมิ่งเมือง พิพิธภัณฑ์ Burapapiram, Wat Klang Ming Mueang, Roi Et สินค้าหัตกรรมของชาวบ้าน โดยเฉพาะผ้าไหม of life and culture, and have a browse and แห่งชาติร้อยเอ็ด สวนสมเด็จพระศรีนครินทร์ National Museum, Somdet Phra Srinakharin บ้านหวายหลึม นอกจากนี้ ก็ยังมีสินค้าพื้นบ้าน buy of handcrafted products, in particular the ร้อยเอ็ด Park, Roi Et Aquarium, Prang Ku or Prasat Nong อื่นๆ จัดจ�ำหน่าย เช่น สินค้ากลุ่มจักสาน พืชผัก silk from Ban Wai Luem. Other products like สถานแสดงพันธ์สัตว์นำ�้ ปรางค์กู่ หรือ ปราสาท Ku, Ku Phra Na Go, Ku Ka Sing, Sim (ordination อินทรีย์ เป็นต้น นักท่องเที่ยวที่สนใจมาเยี่ยมเยือน basketry and organic vegetables are also for หนองกู่ กู่พระโกนา ปรางค์กู่ หรือปราสาทหนองกู่ hall) at Wat Traiphum Khanachan, Bueng Phalan และอุดหนุนสินค้าหัตถกรรมจากชาวบ้านหวาย sale. Tourist are welcome to visit and buy the กู่กาสิงห์ สิมวัดไตรภูมิคณาจารย์ บึงพลาญชัย Chai, Tung Kula Rong Hai, Bueng Kluea (salt หลึมได้ที่ local handcrafted products at the following: ทุ่งกุลาร้องไห้ บึงเกลือ หรือทะเลอีสาน เป็นต้น lake or sea of The Northeast)

60 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 61 ▲ ลวดลายการทอ การทอผ้าไหมมัดหมี่ เกิดขึ้นตั้งแต่สมัย พระยาภักดีชุมพล (แล) เจ้าเมืองชัยภูมิคนแรก เป็น ชาวเมืองเวียงจันทร์ และเป็นข้าราชการในส�ำนัก เจ้าอนุวงศ์ เมืองเวียงจันทร์ ได้อพยพย้ายถิ่นฐาน มาตั้งเมืองที่เมืองชัยภูมิ ซึ่งเป็นเมืองเก่าสมัยสมเด็จ พระนารายณ์มหาราช ท้าวบุญมี ภรรยาของพระยา ภักดีชุมพลเป็นผู้ที่เชี่ยวชาญในการทอผ้าไหม ได้สอนให้สตรีชาวชัยภูมิ รู้จักการปลูกหม่อน เลี้ยงไหม ทอผ้า ไม่ว่าจะเป็นผ้ายกขิด ผ้าไหม

มัดหมี่ การท�ำซิ่นคั่น และสอนให้ประดิษฐ์ลวดลาย ▲ ต่างๆ ขึ้นอีก ไม่ว่าจะเป็นลายหมี่ขอ หมี่คั่น หมี่ Weaving Patterns เอี่ยวเยี่ยวควาย และลายผ้ามัดหมี่อื่นๆ อีกมากมาย Mudmee weaving originated during the เนื่องจากชาวชัยภูมิเป็นผู้มีศิลปะในตัวเอง จึงได้ time of Phraya Chumphon (Lae), the first ruler คิดลายมัดหมี่จากสิ่งต่างๆ ที่อยู่รอบตัวมาออกแบบ of Chaiyaphum. A native of Vientiane and a เป็นลายผ้า แต่ยังคงอนุรักษ์ลายรูปตะขอไว้ จนเป็น senior official in the Office of the Chao Anuwong เอกลักษณ์ของผ้าไหมมัดหมี่ของชัยภูมิ ปัจจุบัน of Vientiane, he migrated to reside in Chaiya ลายหมี่คั่นขอนารี ผ้าไหมชั้นดี จังหวัดชัยภูมิ มีลายผ้าโบราณที่มีอายุตั้งแต่ 50 ปี phum, an old city in the reign of King Narai. Thao อ�ำเภอบ้านเขว้า จังหวัดชัยภูมิ ขึ้นไป มีมากกว่า 539 ลาย โดยผ้าบางชิ้นมีอายุ Bun Mee, his wife, specialized in silk weaving. มากกว่า 200 ปี ซึ่งทางจังหวัดได้รณรงค์สวมใส่ She taught the women in Chaiyaphum how to ผ้าไหมลายหมี่คั่นขอนารีในทุกวันศุกร์ เพื่อส่งเสริม grow Indian mulberry, breed silkworm, weave Best silk, Kor-na-ree Mudmee, ภูมิปัญญาการทอผ้าไหมแบบโบราณของชาวบ้าน fabrics, whether they be raised, bundled and Ban Khwao, Chaiyaphum ให้มีอาชีพและรายได้ที่มั่นคง interspersed patterns. She also handed on instructions on various patterns, such as Mee Kor, Mee Kan, Mee Eiw Yiew Kwai, among ชัยภูมิเป็นอีกจังหวัดหนึ่งในภาคอีสาน ที่มี Chaiyaphum is another province long others. Skilful themselves, the people of ชื่อเสียงเรื่องผลิตภัณฑ์ผ้าไหมมัดหมี่มายาวนาน time famous for silk. Iconic pattern of Chaiyaphum created bundled patterns from ผ้าไหม เป็นลายผ้าไหมที่ Chiayaphum, Kor Naree was a combination “ลายหมี่คั่นขอนารี” surrounding environment, yet maintained ขึ้นชื่อ จนกลายเป็นลายประจ�ำจังหวัดชัยภูมิ of ancient interspersed and Kor Naree the hooked pattern which has become the ลายนี้เกิดจากการน�ำหมี่คั่นลายโบราณ มารวมกับ patterns (the latter was initially named Kor province’s unique Mudmee. Nowadays, Chaiya ลายมัดหมี่ขอนารี (เดิมชื่อลายขอกระหรี่ ซึ่ง Karee adopted from the bamboo hook phum possesses more than 539 patterns of ประยุกต์มาจากตะขอไม้ไผ่ ที่ใช้ตักน�้ำขึ้นมาจาก devised as a water fetching utensil from a ancient fabrics aged over 50 years, with some of บ่อ พ.ศ. 2511 ได้มีชาวบ้านน�ำทูลเกล้าถวาย well). In 1968, the locals offered it to the which over 200 years. The province campaigned สมเด็จพระราชินีนาถ พระองค์ได้มีพระราชด�ำริให้ Queen who advised them to preserve such a Kor Naree patterned silk on every Friday to อนุรักษ์ลายผ้าดังกล่าว และพระราชทานชื่อใหม่ fabric pattern and gave a new name as Kor promote the ancient local wisdom, enabling เป็นขอนารี) ว่ากันว่าเป็นลายที่มัดหมี่ที่ยากมาก Naree. Said to be most difficult pattern to the locals to have occupation and constant แต่ก็เป็นที่นิยมกันในหมู่คนรักผ้าไหม bundle, it is highly popular among silk lovers. earning. 62 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 63 ศูนย์ส่งเสริมผ้าไหมจังหวัดชัยภูมิ Silk Promotion Center, Ban Khwao อ�ำเภอบ้านเขว้า จังหวัดชัยภูมิ 3617 เปิดให้เข้า district, Chaiyaphum open from 8:30 am- ชมเวลา 8.30-16.30 น. ✆ 0 4489 1409 4.30 pm ✆ +66 4489 1409 Ban Khwao Watthana Women’s กลุ่มสตรีสหกรณ์บ้านเขว้าวัฒนา Group Cooperative 30/2 moo 1, Ban Khwao 30/2 หมู่ 1 ต�ำบลบ้านเขว้า อ�ำเภอบ้านเขว้า จังหวัด sub-district, Ban Khwao district, Chaiyaphum ชัยภูมิ 36170 ✆ 08 1593 0782 36170 Contact Mr. Kimlan Raengnuandaeng คุณกิมหลั่น แรงนวลแดง (ประธานกลุ่ม) (Group Leader) ✆ +668 1593 0782

น้ำตกตาดฟา Tat Fa Waterfall Considered in 2002 the province’s 5-star ผาเกิ�ง ในปี พ.ศ. 2545 ผ้าไหมบ้านเขว้าได้รับ product, the silk from Ban Khwao was awarded Pha Koeng อุทยานแหงชาติตานโตน การพิจารณาเป็นสินค้าระดับ 5 ดาวของจังหวัด the first price in the OTOP competition held Tan Ton National Park ชัยภูมิ และได้รับรางวัลชนะเลิศของประเทศใน by the Community Development Department, น้ำตกผาเอียง การประกวดสินค้า OTOP ของกรมการพัฒนา Ministry of Interior. In 2004, Ban Khwao district Pha Lang Waterfall 201 ชุมชน กระทรวงมหาดไทย และปี พ.ศ. 2547 was highly honored to be a leader in silk ใบเสมาบานกุดโงง อ�ำเภอบ้านเขว้าได้รับเกียรติอันสูงยิ่ง ให้เป็นผู้ทอ weaving as a “the country’s first mile” อุทยานแหงชาติไทรทอง Ban Kut Ngong ผ้าไหม “ไม้แรกของประเทศ” ในการทอผ้าตาม following the fabric weaving project Sai Thong National Park 1169 201 โครงการ “ถักร้อยดวงใจ มหกรรมผ้าไทย เทิด “knitting hearts in Thai textile in honor of อุทยานแหงชาติภูแลนคา ไท้องค์ราชินี” ซึ่งจังหวัดต่างๆ จะทอผ้าแล้วน�ำมา the Queen”, whereby other provinces would Phu Laen Kha National Park

ต่อกันเป็นผืนเดียวที่มีความยาวหลายร้อยเมตรน�ำ do the weaving and had it joined into a single 202 225 ขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรม piece measuring over hundreds of meters to 225 ราชินีนาถ ในโอกาสทรงเจริญพระชนมายุครบ offer to the Queen on her 72nd birthday. 6 รอบ 72 พรรษา 13 km away from the city, Ban Khwao

อ�ำเภอบ้านเขว้า อยู่ห่างจากตัวเมือง 13 กม. district has been well-known among silk 201 กลุมสตร�สหกรณบานเขวาวัฒนา ปรางคกู เป็นชุมชนทอผ้าไหมที่มีชื่อเสียงมานานในหมู่ lovers, owing to the hand-crafted Mudmee Ban Khwao Watthana Women’s Group Cooperative Prang Ku ผู้นิยมผ้าไหม ว่าเป็นผ้าไหมมัดหมี่ฝีมือเยี่ยม whose manufacturing process was meticulous ทุกขั้นตอนการผลิตเป็นผลิตภัณฑ์ที่ท�ำเองตั้งแต่ ranging from sericulture, thread pulling, dyeing การปลูกหม่อนเลี้ยงไหม สาวไหม ฟอกย้อม ทอ and weaving, following the ancient patterns. Tourist attractions และสืบทอดเอกลักษณ์ของลายผ้ามาแต่โบราณ มี There are demos and activities where visitors Siam tulips field at Sai Thong National การสาธิตผลิตภัณฑ์และมีกิจกรรมให้นักท่องเที่ยว can partake in like weaving, painting and gold แหล่งท่องเที่ยว Park where the flowers bloom every rainy มีส่วนร่วมในการผลิต เช่น การทอผ้า การเพนท์ผ้า dripping. They can observe the complete ทุ่งดอกกระเจียว ในอุทยานแห่งชาติไทรทอง season. Visitors can visit the statue of การหยอดทอง เป็นต้น นักท่องเที่ยวที่สนใจ process of silk manufacture at the women’s ซึ่งบานสะพรั่งทุกหน้าฝน เที่ยวอนุสาวรีย์พระยา Phraya Chumphon (Lae), Ku Dang Sanctuary, สามารถเยี่ยมชมการผลิตผ้าไหมแบบครบวงจรและ group cooperative at Ban Khwao Watthana. ภักดีชุมพล (แล) กู่แดง น�้ำตกตาดร้อยรู อุทยาน Tat Roi Roo Waterfall, Tat Ton National Park, สามารถพักในโฮมสเตย์ของชาวบ้าน ชมพิพิธภัณฑ์ Also, they can stay in homestays, visit the แห่งชาติตาดโตน ถ�้ำวัวแดง มอหินขาว ปรางค์กู่ Wua Daeng Cave, Mo Hin Khao, Prang Ku, ภูมิปัญญาพื้นบ้านและเลือกซื้อผลิตภัณฑ์ได้ที่ local wisdom museum and browse and buy ศาลเจ้าพ่อพญาแล อุทยานแห่งชาติภูแลนคา Chao Po Phraya Lae Shrine, Phu laen Kha กลุ่มสตรีสหกรณ์บ้านเขว้าวัฒนา silk products at the following : National Park

64 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 65 ในการสร้างศูนย์หัตถกรรมพื้นบ้านอ�ำเภอนาโพธิ์ a local handicraft center in Na Pho district ให้เป็นศูนย์กลางถ่ายทอดความรู้ภูมิปัญญาในเรื่อง as a center transferring the local wisdom การปลูกหม่อน เลี้ยงไหม การทอผ้า และย้อมผ้า in sericulture, fabric weaving and dyeing, in โดยใช้ภูมิปัญญาดั้งเดิม โดยเฉพาะการท�ำผ้ามัดหมี่ particular the red-footed sarong weaving, a ซิ่นตีนแดง ถือเป็นหัตกรรมท้องถิ่นที่สืบสานมาแต่ local handicraft conserved since the old days, โบราณกาล เป็นเสมือนสายไหมที่ถักทอวิถีชีวิตของ the silk which is figuratively the thread weaving คนในท้องถิ่น นิยมใช้สวมใส่เฉพาะในงานพิธีกรรม their ways of life. The fabric is normally worn ทางศาสนา งานบุญประเพณีและพิธีการที่ส�ำคัญ on religious ceremonies and other important festivals. ▲ ลวดลายการทอ ▲ Weaving Patterns ผ้ามัดหมี่ตีนแดง หรือ ชื่อเรียกตามภาษา ท้องถิ่นว่า “ซิ่นหัวแดงตีนแดง ซิ่นตีนแดง หรือ Locally called “Sinh ซิ่นหมี่รวด” ถือได้ว่า เป็นผ้าไหมเอกลักษณ์ Teen Dang” sarong, or เสน่ห์งานศิลป์ ผ้าซิ่นตีนแดง ท้องถิ่นของชาวบุรีรัมย์ ซึ่งสืบเชื้อสายจากบรรพบุรุษ Mee Ruad sinh, the จังหวัดบุรีรัมย์ ที่เป็นคนลาวพวน ทอผ้าขึ้นครั้งแรกโดยช่างทอผ้า red-footed Mudmee is Buri Ram’s unique silk descended from ในคุ้มของพระยาเสนาสงคราม เจ้าเมืองคนแรกของ ancestors who were Lao Phuan. First woven อ�ำเภอพุทไธสง เมื่อประมาณ 200 กว่าปีมาแล้ว by the weavers in the residence of Phraya Charming Arts Sinh of Teen Dang Mudmee, ผลิตมากในแถบ อ�ำเภอพุทไธสง และอ�ำเภอนาโพธิ์ Sena Songkhram, Phutthaisong’s first governor จังหวัดบุรีรัมย์ ไม่มีในท้องถิ่นอื่น เป็นผ้าไหมที่มี over 200 years ago, the fabric was abundantly Buri Ram เอกลักษณ์เฉพาะตัว คือทอด้วยไหมทั้งผืน หัวซิ่น A delightful city rich in volcanic rocks produced in districts of Phutthaisong and Na และตีนซิ่นจะเป็นสีแดง ซึ่งจะทอเป็นผืนเดียวกัน Pho, and not available in other regions. With บุรีรัมย์ เมืองแห่งความรื่นรมย์อุดมไปด้วย and sand castles, Buriram is a source of ancient ไม่มีการตัดต่อระหว่างหัวซิ่นและตีนซิ่น ตอนกลาง ภูเขาไฟและปราสาทหิน เป็นแหล่งอารยธรรม Khmer civilization in the northeast long time unique pattern, the fabric is woven with silk the ของผ้าจะเป็นสีด�ำลายมัดหมี่ คือ ลายไม้แทงตาหนู entire length, having its head and foot in red ของเขมรโบราณในภาคอีสาน ที่มีชื่อเสียงในด้าน famous for its silk weaving. The fabric weaving (ไม้ขัดตาหนู) สีประกอบได้แก่ สีขาว เหลือง การทอผ้าไหมมาเป็นเวลาช้านาน มีการทอทั่วทุก is seen in every district. As supporting woven as a single piece, unsevered portions เขียว แดง ลวดลายส่วนใหญ่เป็นลายดั้งเดิม คือ between the head and foot, the center of the อ�ำเภอ ราษฎรส่วนใหญ่ประกอบทอผ้าไหมเป็น occupations, most local people do the ลายนาค ลายแข่วเลื่อย (ลายฟันเลื่อย) ลายขอเครือ อาชีพเสริม โดยถ่ายทอดภูมิปัญญาจากบรรพบุรุษ weaving, the wisdom of which passed down sarong is black Mudmee in patterns of Mai Tang ลายขอวน ฯลฯ ในปี พ.ศ. 2546 ผ้าไหมมัดหมี่ Ta Nu (Mai Khut Ta Nu) and additive colors แหล่งทอผ้าไหมที่ใหญ่ที่สุดและสวยที่สุดของ generations. The largest and most beautiful ซิ่นตีนแดงบุรีรัมย์ยังได้รับการคัดเลือกให้เป็น จังหวัดบุรีรัมย์ อยู่ที่อ�ำเภอพุทไธสง และอ�ำเภอ location of silk weaving is in districts of of white, yellow, green and red, with original ผ้าวัฒนธรรมประจ�ำจังหวัดบุรีรัมย์ patterns of Naga, sawtooth, hooked creeper, นาโพธิ์ โดยเฉพาะอ�ำเภอนาโพธิ์นั้นได้รับการ Phutthaisong and Na Pho districts, the latter บ้านหัวสะพาน อ�ำเภอพุทไธสง เป็นแหล่ง สนับสนุนจากโครงการศิลปาชีพพิเศษ ในด้านการ of which is promoted by the Arts and Crafts circled creeper. In 2003, red-footed sarong was ผลิตผ้าซิ่นตีนแดงที่ส�ำคัญ เป็นหมู่บ้านท่องเที่ยว selected as Buri Ram’s cultural fabric. ออกแบบลวดลาย และการจัดจ�ำหน่าย Project in pattern design and product distribution. ผ้าไหม ชาวบ้านส่วนใหญ่มีอาชีพปลูกหม่อน ผ้าไหมของอ�ำเภอพุทไธสง และอ�ำเภอ The silk of Phutthaisong and Na Pho Ban Hua Sapan in Phutthaisong district เลี้ยงไหม และทอผ้าไหมมานาน สืบทอดต่อกัน is a notable location manufacturing นาโพธิ์ มักได้รับรางวัลจากการประกวดในที่ต่างๆ districts are often awarded from contests มาหลายรุ่น หลังฤดูเก็บเกี่ยวจะมีการทอผ้าไหม เป็นประจ�ำ ด้วยอยู่ในพื้นที่โครงการพระราชด�ำริ due to their locations supported the project red-footed sarongs. A silk tourism village, ขาย เพื่อเป็นรายได้เสริม ในปี พ.ศ. 2553 ได้ it has most of its inhabitants doing the สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี promoted by HRH Princess Sirindhorn. In 1999, มีการรวมกลุ่มกันจัดตั้งสหกรณ์ผู้ปลูกหม่อน sericulture and weaving passed down from ในปี พ.ศ. 2542 ส่วนราชการจึงให้การสนับสนุน the government sectors assisted in building

66 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 67 เลี้ยงไหมบ้านหัวสะพานขึ้น โดยศูนย์ generations. After harvest season, Hua Sapan Sericulture Cooperative หม่อนไหมเฉลิมพระเกียรติสมเด็จ silk weaving is done to promote กลุ่มสหกรณ์ผู้ปลูกหม่อนเลี้ยงไหมบ้าน 95 moo 14, Ban Yang sub-district, Phutthai- 95 หมู่ 14 ต�ำบลบ้านยาง อ�ำเภอ พระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรม additional income. In 2010, หัวสะพาน song district, Buri Ram Contact Ms. Rujapa พุทไธสง จังหวัดบุรีรัมย์ ✆ 0 7961 1261 ราชินีนาถ (บุรีรัมย์) ร่วมกับ there were formations of Nienthaisong ✆ +668 7961 1261 คุณรุจาภา เนียนไธสง สหกรณ์จังหวัดบุรีรัมย์ สหกรณ์ sericulture cooperatives at Na Pho Folk Crafts Center 9 moo13, อ�ำเภอพุทไธสง พร้อมด้วยสมาชิก Ban Hua Sapan, promoted ศูนย์หัตถกรรมพื้นบ้านอ�ำเภอนาโพธิ์ Ban Na Pho, Na Pho sub-district, Na Pho ผู้ปลูกหม่อนเลี้ยงไหม บ้านหัว by the sericulture center 9 หมู่ 13 บ้านนาโพธิ์ ต�ำบลนาโพธิ์ อ�ำเภอนาโพธิ์ district, Buri Ram 31230 Contact Ms. Prakong สะพาน ภายใต้การสนับสนุนของ in honor of the queen and จังหวัดบุรีรัมย์ 31230 Pasathit (Group Leader) ✆ +66 4468 6157, กรมหม่อนไหม เพื่อด�ำเนินธุรกิจด้านการ Phutthaisong cooperative together ✆ 0 4468 6157, 0 4468 6056, 08 1967 3849 +66 4468 6056, +668 1967 3849 ปลูกหม่อน การเลี้ยงไหม และการผลิตเส้นไหมให้ with the silkworm breeders and Department คุณประคอง ภาสะฐิต (ประธานกลุ่ม) กลุมทอผาไหมบานหนองตาไก ได้ตามมาตรฐาน เพื่อเสริมสร้างความเข้มแข็งให้ of Sericulture, help beef up income for the Silk Weaving Group at Ban Nong Ta Gai กลุมทอผาฝาย-ผาไหม ตำบลบานเจร�ญสุข กับอาชีพการปลูกหม่อนเลี้ยงไหม จนกลายเป็น group’s members on a handsome basis. The Silk & Cotton Weaving Group at Ban Charaen Suk products on sale include silk thread, Mudmee อาชีพหลักที่สร้างรายได้ให้แก่สมาชิกในกลุ่มได้ 218 อย่างเป็นกอบเป็นก�ำ ผลิตภัณฑ์ที่จ�ำหน่ายมีทั้ง ikat, red-footed sarongs, red-edged Mudmee 2073 เส้นไหม ผ้าไหมมัดหมี่ ผ้าซิ่นตีนแดง ผ้ามัดหมี่เชิง fabric, basic-patterned silk, shawls, and scarves. Besides, silk is further processed into herbal 219 แดง ผ้าไหมพื้นเรียบ ผ้าคลุมไหล่ ผ้าพันคอ เป็นต้น 24 ปราสาทวัดโคกง�้ว 24 นอกจากนี้ ยังมีการแปรรูปผ้าไหมเป็นหมอน pillows, and shapes of triangle, star fruit and Prasat Wat Khok Ngio แหลงเตาโบราณ สมุนไพร หมอนสามเหลี่ยม หมอนทรงมะเฟือง bone. Silk festival is held annually in Phut- Laeng Tua Ancient

หมอนทรงกระดูก และมีการจัดงานมหกรรมผ้า thaisong district. 348 ไหม ขึ้นทุกปีที่อ�ำเภอพุทไธสง In Phutthaisong district, the local ศูนย์หัตถกรรมพื้นบ้านอ�ำเภอนาโพธิ์ ตั้งอยู่ handicraft center is accessible by Buriram- 2117 ในเขตตัวอ�ำเภอนาโพธิ์ การเดินทางใช้เส้นทาง Phutthaisong route on a Highway 2074 which 2075 2121 สายบุรีรัมย์ - พุทไธสง ทางหลวงหมายเลข 2074 intersects with Highway 202 at the milestone ไปบรรจบกับทางหลวงหมายเลข 202 บริเวณ 21. Turn right to the district for 10 km. Inside กิโลเมตรที่ 21 มีทางแยกเข้าตัวอ�ำเภอนาโพธิ์ไป the handicraft center, there is a silk factory ประมาณ 10 กม. ในบริเวณศูนย์หัตถกรรมแห่งนี้ under support of the Arts and Crafts project อุทยานประวัติศาสตรพนมรุง ปราสาทเมืองต่ำ แหลงหินตัด มีโรงทอผ้าไหม ซึ่งได้รับการสนับสนุนจากมูลนิธิ of H.M. the Queen in developing processing, Phanom Rung Historical Park Prasat Mueang Tam Laeng Hin Tat ส่งเสริมศิลปาชีพในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ pattern standards and colorings most of which พระบรมราชินีนาถ ในด้านการพัฒนาฝีมือให้ได้ come from natural dyes. Tourist attractions มาตรฐานทั้งรูปแบบ วิธีผลิตลวดลาย รวมทั้งการ Attractions include Phanom Rung Historical แหล่งท่องเที่ยว ให้สีจากธรรมชาติ Park, Prasat Muang Tam, Kuti Ruesi Ban Kok อุทยานประวัติศาสตร์พนมรุ้ง ปราสาทเมืองตำ�่ Mueang, New i-Mobile Stadium (Thunder กุฏิฤาษีบ้านโคกเมือง วนอุทยานภูเขาไฟกระโดง Castle Stadium or Buri Ram Stadium), Khao เยี่ยมสนามกีฬาสุดฮอต นิว ไอ-โมบาย สเตเดียม Kradong Forest Park, Lam Nang Rong Dam, Wat วนอุทยานเขากระโดง เขื่อนล�ำนางรอง ปราสาท Khao Angkarn, Thung Laem Reservoir, Center เมืองต�่ำ วัดเขาอังคาร อ่างเก็บน�้ำทุ่งแหลม of Southern Northeast Culture, Play La Ploen ศูนย์วัฒนธรรมอีสานใต้ เพ ลา เพลิน ฯลฯ (Boutique Resort & Adventure Camp).

68 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 69 แล้วน�ำมาทอให้เกิดลวดลายต่างๆ โฮล จึงหมาย in Siam, anciently known as “Khmer Pum fabric” ถึงผ้าไหมมัดหมี่ที่ดีที่สุด นิยมใช้เป็นผ้านุ่งโจง with confines and base called “Hol Proh” กระเบนของขุนนางในราชส�ำนักสยาม ในสมัย (at times called Sompak or Songpak , meaning โบราณเรียก “ผ้าปูมเขมร” ที่มีกรอบมีเชิงส�ำหรับ hip wrapper in Khmer), which befits gentlemen. บุรุษ เรียกว่า “โฮลเปราะห์” (บางทีเรียก ผ้าสมปัก The fabric for women will be patterned หรือ ผ้าสองปัก ภาษาเขมรหมายถึงผ้านุ่ง) ส่วนสตรี taking the form of bamboo streaks called จะทอเป็นลายริ้วคล้ายต้นไผ่ เรียกว่า “โฮลแสร็ย” “Hol Sareang”, which later becomes Surin’s ซึ่งต่อมากลายเป็นผ้าที่ใช้กันทั่วไปในจังหวัดสุรินทร์ publicly worn fabric. Hol fabric won the best ผ้าโฮล ได้รับรางวัลชนะเลิศ ประเภทผ้าไหม award in silk category in “Thai fabric festival ในงาน“มหกรรมผ้าไทย เทิดไท้องค์ราชินี” ปี in honour of HM. the Queen” in 2002. พ.ศ. 2545 “Mudmee Amprom” or “ Chongkra”, a “มัดหมี่อัมปรม” หรือ จองกรา เป็นผ้ามัดหมี่ two-way Mudmee, with pushing and vertical สองทาง ที่มีการมัดหมี่ทั้งเส้นพุ่งและเส้นยืน ซึ่ง thread, is unique in Surin, which, when woven, วิจิตรแพรพรรณ เป็นเอกลักษณ์เฉพาะของสุรินทร์ เมื่อทอแล้ว will present small square stripes intersected with จะเป็นลายตาราง สี่เหลี่ยมจัตุรัสเล็กๆ และมีจุด white dots marking a plus sign scattered around มัดหมี่โฮลและมัดหมี่อัมปรม สีขาวตัดกันเป็นเครื่องหมายบวกกระจายทั่วผืน the entire length. The weaving involves having จังหวัดสุรินทร์ โดยทอให้ส่วนที่มัดเป็น “กราปะ” คือ จุดปะขาว the bundled portion as “Krapah”- white spots ของเส้นยืนมาชนกับจุดปะขาวของเส้นพุ่ง ให้เป็น of vertical threads intersect with the white spots เครื่องหมายบวกบนสีพื้นต่างๆ เช่น การทอ of the vertical threads to create a plus sign บนพื้นสีแดงซึ่งย้อมด้วยครั่ง เรียกว่า of different colored bases. Examples Fine Hol and Amprom, Known as Pratai Saman in the past, อัมปรม ครั่ง ทอบนพื้นสีม่วงที่ย้อมจาก include the weaving of the red base Surin Surin is glorious in cultural heritage and their คราม เรียกว่า อัมปรมปะกากะออม dyed in lac called lac Amprom, the own language, followed by a legacy passed ทอบนพื้นสีเหลืองทองที่ย้อมด้วยเข weaving of the purple base dyed in สุรินทร์ หรือ เมืองประทายสมันต์ในอดีต down by their ancestors, namely the fabric หรือเคลย์ เรียกว่า อัมปรมเคลย์ indigo called Amprom Pa Ka Ka Om, มีความรุ่งเรืองทางวัฒนธรรม ประเพณี และมีภาษา weaving, the pattern of which is an ancient one the weaving of golden yellow base ท้องถิ่นเป็นของตนเอง และยังมีมรดกตกทอด belonging to Thais of Khmer stock over 2,000 ▲ ลวดลายการทอ dyed in Khe or Kley called Amprom Kley. จากบรรพบุรุษที่น�ำความภาคภูมิใจมาสู่ลูกหลาน years. Admittedly unique of Sukhthai’s ikat ชาวสุรินทร์ปลูกหม่อนเลี้ยงไหมและทอผ้ากัน ▲ ชาวสุรินทร์ คือ การทอผ้าไหม ซึ่งเป็นผ้าลาย patterns are 2 types, namely Hol and Amprom Weaving Patterns แทบทุกหมู่บ้าน นิยมน�ำเส้นไหมน้อยที่เขมรเรียกว่า มัดหมี่โบราณของชาวไทยเชื้อสายเขมร สืบทอด fabrics, popularly worn on special occasions “โชคซัก” เป็นไหมเส้นเล็กละเอียด นุ่ม เงางาม มี Growing Indian mulberries and do the กันมายาวนานกว่า 2,000 ปี ถือเป็นเอกลักษณ์ like religious festivals, Songkran Day or other คุณภาพดีที่สุด ใส่แล้วเย็นสบาย ไม่ยับง่าย เป็นที่ fabric weaving nearly in all villages, the Surin ของลายผ้าไหมมัดหมี่จังหวัดสุรินทร์โดยแท้ มี important ceremonies. A Khmer term, Hol is ถูกอกถูกใจของผู้ได้สวมใส่ ทอด้วยเป็นกรรมวิธีที่ people normally use tiny silk thread called ด้วยกัน 2 ชนิด คือ ผ้าโฮลและผ้าอัมปรม นิยมใช้เป็น identical to in Thai, “Pum fabric” “Mudmee” ยาก สลับซับซ้อน ต้องใช้ความช�ำนาญเป็นอย่าง “Choksak” by the Khmer whose thread is ผ้านุ่งในโอกาสพิเศษ เช่น ในงานบุญ งานสงกรานต์ in Lao, in Indonesian and Malay refers “ikat” มาก โดยเฉพาะการทอผ้ามัดหมี่พร้อมยกดอกไปใน delicate, supple, glossy, of premium quality, หรืองานพิธีส�ำคัญ เป็นค�ำในภาษาเขมร ตรง to the a dyeing technique employing resist “โฮล” ตัว ซึ่งท�ำให้ผ้าไหมที่ได้เป็นผ้าเนื้อแน่นมีคุณภาพดี comfortably cool, wrinkle resistant which กับค�ำว่า ในภาษาไทย ในภาษา dyeing process on the yarns prior to dyeing “ผ้าปูม” “มัดหมี่” ผ้าโฮล หรือ จนองโฮล (จองเป็นภาษาเขมร หมาย pleases the wearers. It is woven through ลาว และอิกัด (IKAT) ในภาษาอินโดนีเซีย-มาลายู and weaving the fabric. Hol is then the best ถึง ผูกหรือมัด) ถือเป็นแม่ลายหลักของผ้ามัดหมี่ complex process needing painstaking หมายถึง ผ้าที่สร้างจากกระบวนการมัดย้อมเส้นพุ่ง Mudmee, used as aristocrats’ long hip wrapper ของจังหวัดสุรินทร์ expertise, in particular the Mudmee weaving 70 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 71 ลักษณะเด่นของผ้าไหมจังหวัดสุรินทร์ คือ with simultaneous brocading process, resulting Ban Chan Rom Silk Weaving Group ลวดลายที่ได้รับอิทธิพลทางวัฒนธรรมจากเขมร in a good-quality compact silk. Hol or Chanong 2 moo 4, Surin - Sangkha Road, Ta Ong มัดย้อมด้วยสีธรรมชาติ ผ้าโฮลจะใช้เพียง 5 สี หลัก Hol (Chong is a Khmer term meaning tie or sub-district, Mueang district, Surin 32000 เท่านั้นคือ สีแดงอมทอง สีเหลืองอมทอง สีเขียว bundle) is the basis of Surin’s fabric patterns. Contact Ms. Thidawan Pacharoen (Group Leader) สีฟ้า และสีม่วง นอกจากผ้าโฮลและผ้าอัมปรม Outstanding features of Surin’s fabric ✆ +668 9722 9257, +668 9722 9257 involve Khmer-derived patterns, bundled แล้วยังมีผ้าจองซิน ซึ่งเป็นมัดหมี่ที่เหมือนจังหวัด กลุมทอผาไหมบานเขวาสินร�นทร ศาลหลักเมืองสุร�นทร ศูนยวัฒนธรรมจังหวัดสุร�นทร Ban Khwao Sinarin Silk Weaving Group อื่นๆ ทั่วไป มีหลายลาย ได้แก่ ลายหมี่ข้อ หมี่คั่น and dyed using natural dyes. Hol fabric uses Surin City Shrine Surin Culture Center หมี่โคม ลายพุ่มข้าวบิณฑ์ ลายพระตะบอง 5 main base colors, namely golden red, 214 ศูนยหมอนไหมเฉลิมพระเกียรติฯ สุร�นทร ลายก้านแย่ง ลายพนมเปญ ลายเวสสันดรชาดก golden yellow, green, blue and purple. Apart Queen Sirikit Sericulture Center (Surin) ลายนครวัดลายลูกแก้ว ลายดอกจัน ลายดอกพิกุล from Hol and Amprom fabrics, there is also และทอรูปสัตว์ เป็นต้น ชมกรรมวิธีการเลี้ยงไหม Chong Sinh-a Mudmee similar to those in ปราสาทเมืองที และการทอผ้าไหมแบบครบวงจรได้ที่สถานีทดลอง other provinces which include patterns of กลุมสตร�ทอผาไหมตำบลสวาย 293 Prasat Mueang Thi hooked, interposed, lamp, funnel - like float, Ban Sawai Women’s Weaving Group หม่อนไหมสุรินทร์ สถาบันวิจัยหม่อนไหม กรม 226 226 Phra Tabong, Kan Yaeng, Phnom Penh, Vessantara, 214 226 วิชาการเกษตร อยู่ที่ถนนสายสุรินทร์-กระสัน- ศูนยสงเสร�มศิลปาชีพอีสานใต บุรีรัมย์ ห่างจากตัวเมืองเพียง 3.5 กม. แวะชมและ Angkor Wat, crystal ball, asterisk, mimusops, Isan Tai Arts and Crafts Center 2077

เลือกซื้อได้ที่หมู่บ้านทอผ้าไหมต่างๆ หรือร้านผ้า animals etc. visiting for a demo of silkworm 293 breeding and complete intensive weaving ไหมในตัวเมืองสุรินทร์ อางเก็บน้ำหวยเสนง Huai Saneng Reservoir process at Surin’s silkworm breeding 2077 experimenting station, sericluture research 214 ศูนย์หม่อนไหมเฉลิมพระเกียรติฯ สุรินทร์ พ�พ�ธภัณฑสถานแหงชาติ สุร�นทร หมู่ 4 ต�ำบลคอโค อ�ำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์ institute, Department of Agriculture located at Surin National Museum ✆ Surin-Krasan-Buri Ram route, only 3.5 km away from 0 4451 1393 กลุมสตร�ทอผาไหมบานจันรม the city. They can also browse and buy silk products Ban Chan Rom Silk Weaving Group 185 กลุ่มทอผ้าไหมบ้านเขวาสินรินทร์ in various villages or from the silk shops in town. หมู่ 2 ต�ำบลเขวาสินรินทร์ อ�ำเภอเขวาสินรินทร์ Tourist attractions จังหวัดสุรินทร์ 32000 ✆ 08 1876 3478 Queen Sirikit Sericulture Center (Surin) Attractions include Surin’s City Shrine, คุณกมลพรรณ ถือฉลา Moo 4 Tambon Kok Kor, Mueang district, Surin Phraya Surin Thongpakdee statue, Phanom ✆ +66 4451 1393 Sawai Forest Park, Pasonnongnkoo Forest กลุ่มสตรีทอผ้าไหมบ้านสวายจ๊ะ 3 หมู่ 1 Park, Mueang Thi Khmer Ruins, group of Ta ต�ำบลสวาย อ�ำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์ 32000 Ban Khwao Sinarin Silk Weaving Group 185 Moo 2, Khwao Sinarin sub-district, Khwao Muen Ruins, Prasart Sikhoraphum, elephant ✆ 08 2156 3936 คุณส�ำเนียง (ประธานกลุ่ม) Sinarin district, Surin 32000 Contact Ms. village (Ban Chang Ta Klang), Huai Saneng, Wat กลุ่มสตรีทอผ้าไหมต�ำบลสวาย 62 หมู่ 3 Kamonwan Thuechala ✆ +668 1876 3478 Burapharam, Chong Chom Border Market. บ้านสวาย ต�ำบลสวาย อ�ำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์ Ban Sawai Ja Silk Weaving Group แหล่งท่องเที่ยว 32000 ✆ 08 9286 4812 3 Moo1, Sawai sub-district, Mueang district, ศาลหลักเมืองสุรินทร์ อนุสาวรีย์พระยา สุรินทรภักดีฯ วนอุทยานพนมสวาย วนอุทยาน กลุ่มสตรีทอผ้าไหมบ้านจันรม 2 หมู่ 4 Surin 32000 Contact Ms. Samneang (Group Leader) ✆ +668 2156 3936 ป่าสนหนองคู ปราสาทเมืองที โบราณสถานกลุ่ม ถ.สุรินทร์-สังขะ ต�ำบลตาอ็อง อ�ำเภอเมือง จังหวัด ปราสาทตาเมือน ปราสาทศรีขรภูมิ ศูนย์คชศึกษา สุรินทร์ 32000 Ban Sawai Women’s Weaving Group ✆ 62 moo 3, Ban Sawai, Sawai sub-district, (หมู่บ้านช้างตากลาง) ห้วยเสนง วัดบูรพาราม 08 9722 9257, 08 9722 9257 ตลาดการค้าช่องจอม คุณธิดาวรรณ พาเจริญ (ประธานกลุ่ม) Mueang district, Surin 32000 ✆ +668 9286 4812 72 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 73 โบราณ เล่ากันว่าเป็นผ้าที่ทอด้วยไหมเจ็ดสี มีสี เหลือบไล่เรียงกันคล้ายสีของกลีบดอกบัว ซึ่งใน ภาษาอีสานเรียกว่ากาบบัว ผ้ากาบบัวอาจทอด้วย ฝ้ายหรือไหม เป็นผ้าที่มีลักษณะรวมเอาเอกลักษณ์ อันโดดเด่นของผ้าพื้นเมืองอุบลมารวมไว้หลายชนิด ได้แก่ ลักษณะของซิ่นทิว มับไม มัดหมี่ ผ้าขิดหรือจก การจกเป็นการตกแต่งให้ผ้ากาบบัวมีความวิจิตร งดงามยิ่งขึ้น แบ่งได้เป็น 3 ประเภท ได้แก่ ผ้ากาบบัว ผ้ากาบบัวจก และผ้ากาบบัวค�ำ a fabric woven in 7-colored silk, with gradients of color similar to those of the ▲ ลวดลายการทอ lotus petals. Called in the northeast as Kabbaw, ผ้ากาบบัว หมายถึง ผ้าทอที่ใช้เส้นด้ายยืน able to be woven from cotton or silk, the อย่างน้อย 2 สี ทอเป็นพื้นลายริ้วตามลักษณะซิ่นทิว fabric is a combination of the local fabric และใช้เส้นด้ายพุ่งทอเป็นลาย คั่นด้วยหางกระรอก outstanding features, namely sinh row, thread (ควบเส้น) มัดหมี่ และขิด doubling, ikat, and patterns. Patterned fabrics ผ้ากาบบัวจก เป็นผ้ากาบบัวที่เพิ่มการจก help enrich Kabboa fabric, classified into three ชมพูงามสมค่า ผ้ากาบบัว ลาย เป็นลวดลายกระจุกดาว (เกาะลายดาว) categories: cotton Kabbaw cloth, Kabbaw fabric จังหวัดอุบลราชธานี อาจจกเป็นบางส่วนหรือจกทั่วทั้งผืน เพื่อสืบทอด and Kabbaw Kham fabric. “ซิ่นหัวจกดาว” ของสตรีชั้นสูงของเมืองอุบล เอาไว้ ▲ Weaving Patterns Beautiful Pink “Kabbaw” fabric, ผ้ากาบบัวค�ำ หมายถึง ผ้าทอที่มีหรือ Cotton Kabbaw cloth refers to the Ubon Ratchathani ไม่มีลายริ้วก็ได้ เป็นผ้ายกหรือผ้าขิดด้วยไหมค�ำ weaving of at least two colors vertical threads (ดิ้นทอง) อาจสอดแทรกด้วยไหมเงิน หรือไหมสีต่างๆ woven into the patterns following the sinh, อันเป็นผ้าที่ต้องใช้ความประณีตในการทออย่างสูง with threads pushed out to present patterns จังหวัดอุบลราชธานี เมืองบัวบานแห่งนี้ City of the blooming lotus, Ubon ใช้ในโอกาสพิเศษ มีชื่อเสียงในด้านการทอผ้าพื้นเมืองมาช้านาน ชื่อ Ratchathani has long been famous for its weaving interrupted by double-threaded weaving, เสียงของผ้ากาบบัวแห่งอุบลราชธานี ได้รับการ of indigenous fabric. The reputation of Kabbaw ikat and penetrated pattern. Kabbaw fabric กล่าวขานและได้รับการยอมรับอย่างแพร่หลาย fabric is widely recognized as the exquisite fabric is the Kabbaw cloth added with a cluster of ว่าเป็นผ้าที่มีความประณีตงดงาม อันมีที่มาจาก due to the lotus petal motifs, representative of stars, whose weaving may be done either ลวดลายของกลีบบัว แสดงออกถึงภูมิปัญญา the local wisdom intricately created elaborate partially or entirely. This is to maintain the ท้องถิ่นที่รังสรรค์บรรจงออกมาเป็นลวดลายอัน patterns unique of Ubon Ratchathani, passing “Star-Patterned Woven Sarong” belonging วิจิตร สืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบัน อันเป็นเอกลักษณ์ down from generations and has now been to the Ubon Ratachathani’s lady aristocrats. ของจังหวัดอุบลราชธานี และเป็นสินค้า OTOP the province’s 5 star OTOP. The ancestors of Kabbaw Kham refers to the woven fabric ระดับ 5 ดาว ของจังหวัด บรรพบุรุษของชาว Ubon Ratchathani descended from the city of with or without stripes. Brocaded with golden เมืองอุบล สืบเชื้อสายมาจากนครเขื่อนขันธ์กาบแก้ว Nakhon Kheun Khan Kabkaew Bua Ban. Kabbaw silk (gold thread) interspersed with silver or บัวบาน ได้ปรากฎชื่อ ผ้ากาบบัว อยู่ในวรรณกรรม fabric appeared in ancient literature as other colored thread, it requires stringent weaving and is used on special occasions.

74 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 75 Ban Kham Pun บ้านค�ำปุน 331 ถนนศรีสะเกษ ต�ำบลหนอง กินเพล อ�ำเภอวารินช�ำราบ จังหวัดอุบลราชธานี 331 Si Saket Road, Nong Kin Pane sub-district, ✆ Warin Chamrap district, Ubon Ratchathani 34190 0 4525 4830 (เลยโรงพยาบาล ✆ วารินช�ำราบ ระยะทางประมาณ 800 เมตร) 34190 +66 4525 4830 (approximately 800 m away from Warin Chamrap Hospital) กลุ่มอาชีพทอผ้ากาบบัว บ้านโนนหมาก Ban Non Mak Duey Kabbaw Fabric เดือย 2 ต�ำบลโนนค้อ อ�ำเภอบุณฑริก จังหวัด Weaving Occupational Group 2 Non อุบลราชธานี 34230 ✆ 08 9212 8415 sub-district, Buntharik district, Ubon คุณสุรินทร์ อุตพันธ์ (ประธานกลุ่ม) Ratchathani 34230 Contact Mr. Surin Utthaphan (Group Leader) ✆ +668 9212 8415

4005 สีสันของผ้ากาบบัว ก�ำหนดจากดอกบัว Kabbaw fabric is distinguished by various 23 สายพันธุ์ ต่างๆ ที่มีสีเฉพาะตัว เช่น สีบานเย็น breeds which present individual colors, such as 231 อมม่วง ได้จากสีของบัวสาย สีชมพูอมม่วง ได้จาก magenta from the color of nymphaea, purplish 217 231 พ�พ�ธภัณฑพ�้นบานปากมูล สีของบัวหลวง สีเขียวอมชมพู ได้จากสีของบัว pink from nelumbo, pinkish green from roseum สวนสัตวอุบลราชธานี 217 Ban Pak Mun Museum Ubonratchathani Zoo 226

สัตตบงกต เป็นต้น บ้านค�ำปุน ตั้งอยู่อ�ำเภอ plenum. Located in Warin Chamrap district, Ban 24 2178 พ�พ�ธภัณฑเปดบานกานเหลือง Bankanrung Museums วารินช�ำราบ เป็นแหล่งผลิตและอนุรักษ์ผ้าพื้น Kham Pun is Ubon Ratchathani’s famed local 2213 2172 เมืองอุบลราชธานีที่มีชื่อเสียง เป็นแหล่งเรียนรู้ fabrics production and conservation source. A แกงสะพ�อ หอจดหมายเหตุแหงชาติเฉลิมพระเกียรติฯ Kaeng Saphue ถึงกระบวนการถักทอผ้าไหมและเป็นเสมือน learning center for silk weaving process, it acts Hor Jodmai Hat Hang Chat

พิพิธภัณฑ์ผ้าโบราณที่สืบสานภูมิปัญญาดั้งเดิม as an ancient museum maintaining the local 24 กลุมอาชีพทอผากาบบัว บานโนนหมากเดือย Kabboa fabric weaving occupational group at Ban Non Mak Duey ของท้องถิ่น โดยมีผู้ให้ความรู้แก่ช่างทอในปัจจุบัน wisdom, with educators like Mrs. Kham Pun, บานคำปุน พ�พ�ธภัณฑสถานแหงชาติอุบลราชธานี คือ นางค�ำปุน ศรีใส ผู้มีผลงานดีเด่นทางวัฒนธรรม an outstanding winner for cultural activities in Ban Kham Pun National Museum Ubon Ratchathani ศูนยศิลปวัฒนธรรมกาญจนาภิเษกอุบลราชธานี 2182 สาขาทัศนศิลป์-ถักทอ พ.ศ. 2537 และบุตรชาย the area of visual-weaving arts in 1994, and her Ubon Ratchathani Cultural Center 24 ปราสาทบานเบญจ คือ นายมีชัย แต้สุจริยา ศิลปินดีเด่นจังหวัดอุบล son-Mr. Meechai Taesuriya, Ubon Ratchathani’s Prasat Ban Ben 2172 ราชธานี พ.ศ. 2544 เป็นผู้คิดค้นและออกแบบ outstanding artist in 2001, cooperated to ผ้าลายกาบบัว ผ้าเอกลักษณ์จังหวัดอุบลราชธานี create and design Kabbaw patterned fabric. “บ้านค�ำปุน” เปิดบ้านให้ผู้มาเยือนได้ชื่นชม Ubon Ratchathani’s unique fabric at the “Kham ศิลปวัฒนธรรมพื้นเมืองและผ้าโบราณที่สูงค่าเพียง Pun house” is open once a year to visitors to ปีละครั้ง ในช่วงเทศกาล admire the art and culture of indigenous and เข้าพรรษาเท่านั้น แต่ท่าน traditional fabric during the Buddhist Lent. ที่สนใจผ้ากาบบัวสามารถ Interested parties can browse and buy Kabbaw Tourist attractions ไปซื้อหาได้ร้านค�ำปุน ตั้ง fabric at Kham Pun shop located on Pha Daeng แหล่งท่องเที่ยว Visitors to Ubon Ratchathani should visit อยู่บนถนนผาแดงติดกับ Road close to Pha Daeng Hotel. It is open มาอุบลควรไปวัดพระธาตุหนองบัว ห่างจาก Wat Phra That Nong Bua, about 3 km away from ผาแดงโฮเต็ล เปิดทุกวัน daily from 8.00 am-7.00 pm. They can also visit ตัวเมืองประมาณ 3 กม. ไปดูพระอาทิตย์ขึ้นที่ the city, see the sunrise at Pha Chanadai cliff, 8.00-19.00 น. หรือไป Kabbaw occupational weaving group at Ban ผาชะนะได วัดถำ�้ คูหาสวรรค์ มหัศจรรย์แก่งสามพัน Khuha Sawan cave, wonderful Sampanboke เยี่ยมชมได้ที่ กลุ่มอาชีพ Non Mak Duey. โบก เขื่อนสิรินธร อุทยานแห่งชาติผาแต้ม อุทยาน rapids, Sirindhorn Dam, Pha Taem National ทอผ้ากาบบัว บ้านโนน แห่งชาติภูจอง-นายอย น�้ำตกแสงจันทร์ ฯลฯ Park, Phu Chong-Nayoi National Park, and หมากเดือย Sang Chan Waterfall. 76 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 77 การทอผ้ามัดหมี่ เป็นภูมิปัญญาของชาวไทย A local wisdom of Tai Phuan at Ban Mi พวนอ�ำเภอบ้านหมี่ ที่ได้รับการสืบทอดมาจาก district, the Mudmee weaving was passed down บรรพบุรุษที่อพยพมาจากแขวงเชียงขวาง สปป.ลาว from ancestors migrating from Xiangkhouang เมื่อประมาณสองร้อยกว่าปีที่ผ่านมา ชาวไทยพวน province, Lao’s People Democratic Republic นิยมทอผ้าไว้ใช้ในชีวิตประจ�ำวัน ส�ำหรับตนเอง (LPDR) over 200 years ago. Tai Phuan normally และสมาชิกภายในครัวเรือนแล้ว ยังมีการทอขึ้น did the weaving for their and family members’ เพื่อใช้ในพิธีกรรม ประเพณีต่างๆ ค�ำว่า “ผ้ามัดหมี่” use, and for other rituals and festivals. The ยังเป็นชื่อที่เรียกกรรมวิธีการทอผ้า ที่น�ำเอา word “Mudmee” is a nomenclature referring เส้นด้ายมามัดเป็นเปลาะๆ ตามลาย แล้วน�ำไป to a weaving process whereby threads are ย้อมสีให้เกิดสีสัน และลวดลายตามที่ต้องการ เรียก bundled knotwise and dyed to achieve the วิธีการมัดย้อมแบบบ้านหมี่ ต่อมาจึงเหลือเพียง desired colors and patterns. This Ban Mi bundled “มัดหมี่” ผ้าที่ทอจากเส้นด้ายที่มัดหมี่ จึงเรียกว่า dyeing was later shortened to “Mudmee”. “ผ้ามัดหมี่” วิธีนี้ท�ำให้ได้ลวดลายที่แปลกตา เพิ่ม The fabric woven from the threads used to ความงดงามและความมีเสน่ห์ให้แก่ผ้าทอ นิยมทอ bundle is then called “Mudmee fabric”. It is เป็นผ้าซิ่น ผ้าขาวม้า และเครื่องนุ่งห่ม through this process that eye-catching patterns, ผูกมัดสารพัดสี ผ้ามัดหมี่ creating exquisiteness and charm to the fabric อ�ำเภอบ้านหมี่ จังหวัดลพบุรี itself, which is normally woven as sarongs, loincloths and clothing. Multi-colored bundled Mudmee, Ban Mi district, Lopburi Formerly called “Ban Sao”, Ban Mi is a district 28 km away from the city of Lop Buri. บ้านหมี่ เป็นอ�ำเภอหนึ่งของจังหวัดลพบุรี The term “Ban Mi” had two derivations. On อยู่ห่างจากตัวเมือง 28 กม. เดิมชื่อ บ้านเซ่า เหตุที่ the one hand, the Tai Phuan who migrated เรียกว่า “บ้านหมี่” นั้นมีที่มา 2 นัย คือ หนึ่ง from Laos settled in this district during early ชาวพวนที่อพยพมาจาก สปป.ลาว เข้ามาตั้งถิ่นฐาน Rattanakosin period and used their original ในท้องที่อ�ำเภอนี้เมื่อต้นกรุงรัตนโกสินทร์ ได้น�ำเอา name to call the village “Ban Mi”. On the ชื่อบ้านเดิม คือ “บ้านหมี่” มาใช้เป็นชื่อบ้าน และ other, the people in this precinct were good สอง เนื่องจากราษฎรในละแวกนี้ถนัดในการทอผ้า at weaving Mudmee, and the place was มัดหมี่ จึงเปลี่ยนมาเรียก “บ้านหมี่” อย่างไรก็ดี so named. Whatever the reason, Mudmee อาชีพการทอผ้ามัดหมี่ถือเป็นผลิตภัณฑ์ที่มีชื่อเสียง weaving is considered their famous product, ของที่นี่ มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว มีสีสันและลวดลาย presenting identity, colorfulness, elaborate ประณีตสวยงาม สีไม่ตก เนื้อผ้าแน่น คุณภาพดี patterns, colorfasthness, compactness and เป็นที่ประจักษ์ชัดอยู่ในค�ำขวัญประจ�ำอ�ำเภอที่ว่า good quality, clearly termed in the provincial “อู่ข้าวอู่น�้ำ วัฒนธรรมรุ่งเรือง เมืองผ้ามัดหมี่ slogan as “land of plenty, thriving culture, สตรีแสนงาม” city of Mudmee, fair women”.

78 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 79 ▲ Weaving Patterns กลุ่มแม่บ้านเกษตรกรหินปัก 8 หมู่ 6 ต�ำบล Ban Kluai Weaving Group (Pracha หินปัก อ�ำเภอบ้านหมี่ จังหวัดลพบุรี 15110 Suksan Arts and Crafts Center) 84 moo 4, Mudmee ikat in Ban Mi district is ✆ generally woven from cotton with intricate 0 3647 2393 คุณสมใจ รักษาทรัพย์ (เลขากลุ่ม) Ban Kluai sub-district, Ban Mi district Contact คุณพันล�ำ ปิดทองค�ำ (ประธานกลุ่ม) Mr. Narong Klongsungson (Group Leader) patterns, using traditionally hand-woven ✆ technique, focusing on ancient patterns in กลุ่มทอผ้าบ้านกล้วย (ศูนย์ศิลปาชีพประชา +66 3647 1847 belief and faith passed down from generations. สุขสันต์) 84 หมู่ 4 ต�ำบลบ้านกล้วย อ�ำเภอ Ban Mi Weaving Group 80 moo 1, Ban Naga is then used to represent Tai Phuan’s บ้านหมี่ จังหวัดลพบุรี 15110 ✆ 0 3647 1847 Kluai sub-district, Ban Mi district, Lop Buri identify, blended with others, thus creating คุณณรงค์ คล่องสั่งสอน (ประธานกลุ่ม) Contact Mr. Wattana Meemangkang (Group Mudmee and Khit patterns. These patterns กลุ่มทอผ้าบ้านหมี่ 80 หมู่ 1 ต�ำบลบ้านกล้วย Leader) ✆ +66 3647 1904, +668 7006 1897 are called “Tai Phuan’s patterns”. Another อ�ำเภอบ้านหมี่ จังหวัดลพบุรี ✆ 0 3647 1904, unique pattern of Ban Mi is Sai Pla Lai (eel’s 08 7006 1897 คุณวัฒนา มีมั่งคั่ง (ประธานกลุ่ม) เข�่อนปาสักชลสิทธิ์ entrails). Nowadays, more patterns and colors กลุมทอผาบานหมี่ Pasak Jolasid Dam Ban Mi Weaving Group have been adopted. There are clusters of 11 205 21 weaving groups in villages, accessible by train by 1 disembarking at Ban Mi station. If travel is made 1 พระปรางคสามยอด by car, it is recommended to take Road 3196 Phra Prang Sam Yod 2256 11 205 on Khan Khlong Lop Buri-Ban Mi route till the 201 traffic intersection leading to the district, for 32 21 33 km, then turn right to Ban Mi-Kho Samrong ▲ route for another 2 km. วัดยาง ณ รังสี 1 พระบรมราชานุสาวร�ยสมเด็จพระนารายณมหาราช ลวดลายการทอ Cultural Center Lopburi King Narai Circle ผ้ามัดหมี่ของอ�ำเภอบ้านหมี่ มัดด้วยฝ้าย 3267 2 Hin Pak Women’s Agricultural Group และมีลวดลายละเอียดงดงาม ใช้วิธีการผลิตแบบ 8 moo 6, Ban Mi sub-district, Ban Mi district, 33 ดั้งเดิม ทอด้วยมือ โดยเน้นลายโบราณที่สืบทอด พระที่นั่งไกรสรสีหราช Lop Buri 15110 Contact Mr. Somjai Raksasup Kraisorn Sihrach Throne 1 กันมา ตามความเชื่อความศรัทธาพญานาค จึงได้ วัดสันเปาโล (Group Leaden) or Mr. Punlam Pitthongkham Wat San Paolo น�ำรูปพญานาค อันเป็นเอกลักษณ์ของไทยพวน (Group Leaden) ✆ +66 3647 2393 มาออกแบบดัดแปลงผสมผสานกับลวดลายใหม่ๆ Tourist attractions เป็นลายผ้ามัดหมี่ลายขิด เรียกลายเหล่านี้ว่า แหล่งท่องเที่ยว จังหวัดลพบุรีมีแหล่งท่องเที่ยวที่น่าสนใจ Lop Buri Province has many Tourist “ลายไทยพวน” และลวดลายเป็นเอกลักษณ์ มากมาย เช่น พระปรางค์สามยอด ศาลพระกาฬ attractions such as Phra Prang Sam Yot, Phra Kan ของบ้านหมี่อีกลาย คือ ลายไส้ปลาไหล ปัจจุบัน Shrine, King Narai’s Palace, Wat Phra Si Rattana มีการพัฒนารูปแบบลายผ้าและสีให้ทันสมัยยิ่งขึ้น พระนารายณ์ราชนิเวศน์ วัดมหาธาตุ วัดสันเปาโล วัดยาง ณ รังสี หอไตรวัดท่าแค วัดพระบาทน�้ำพุ Maha That, Wat San Paolo, Wat Yang Na Rang Si, มีการรวมกลุ่มกันทอตามหมู่บ้านต่างๆ สามารถ Library at Wat Tha Kae, Wat Phrabat Nam Phu, เดินทางโดยทางรถไฟลงสถานีบ้านหมี่ หากมาโดย ทุ่งดอกทานตะวัน เขื่อนป่าสักชลสิทธิ์ เขตรักษา พันธุ์สัตวป่าซับลังกา ฯลฯ ส่วนสถานที่ท่องเที่ยว Sunflower Field, Pa Sak Chonsit Dam, Sublanka รถยนต์ มาตามถนนสาย 3196 คันคลองลพบุรี- Wildlife Sanctuary. Attractions in Ban Mi district บ้านหมี่ ถึงสี่แยกไฟแดงเข้าตัวอ�ำเภอบ้านหมี่ ระยะ ในอ�ำเภอบ้านหมี่ มีสถานที่น่าสนใจหลายแห่ง เช่น วัดเขาวงกต (ถ�้ำค้างคาว ที่มีค้างคาวอาศัย include Wat Khao Wong Kot (a bat cave where ทางประมาณ 33 กม. เลี้ยวขวามาตามถนนสาย millions of bats dwell), Wat Thongkung, Wat บ้านหมี่-โคกส�ำโรงประมาณ 2.5 กม. อยู่นับล้านตัว) วัดท้องคุ้ง วัดพานิชธรรมิการาม วัดเชียงงา เป็นต้น Panichatham Nikaram, Wat Chiang Nga etc.

80 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 81 colors of thread to create exquisiteness to the fabric patterns. Looking glossy, similar to that of silk, the loincloth fabric is easy to care, durable, colorfast, comfortable and good for longer use. Awarded a 5-star OTOP, hundred-colored loincloths at Ban Nong Khao in wide popularity, become the provinces favorite souvenirs.

▲ Weaving Patterns Formerly called “Ban Nong Ya Dok Khao”, Ban Nong Khao is an old community whose villagers do farming as profession, assimilating ways of life and traditions passed down from ดูแลรักษาง่าย ทนทาน สีไม่ตก สวมใส่สบาย ใช้งาน generations. When free from doing the farming, สีสันสะดุดตา ผ้าขาวม้าร้อยสี ได้ยาวนาน ได้รับรางวัลสินค้า OTOP ระดับ 5 ดาว the women have to do the fabric weaving for household use, using traditional loom. บ้านหนองขาว จังหวัดกาญจนบุรี จึงท�ำให้ “ผ้าขาวม้าร้อยสีของดีบ้านหนองขาว” เป็นรู้จักกันอย่างแพร่หลายและกลายเป็นสินค้าที่ Later, a women’s volunteering development ระลึกยอดนิยมของจังหวัด group at Ban Nong Khao was formed to do Eye-catching diverse-colored loincloth, the loom-based weaving for sale, with Khun Areeerat Pruetikun, an expert in weaving, as Ban Nong Khao, Kanchanaburi ▲ ลวดลายการทอ a developer of fabric quality, patterns and ผ้าขาวม้า เป็นผ้าสารพัดประโยชน์ ที่อยู่คู่ A multi-purpose cloth, loincloths have บ้านหนองขาวเดิมชื่อ “บ้านหนองหญ้า enticing colors.The group was later renamed กับคนไทยมาเนิ่นนาน มีการทออยู่หลายภูมิภาค long been familiar with Thai ways of living. ดอกขาว” เป็นชุมชนเก่าแก่ ชาวบ้านส่วนใหญ่ Ban Nong Khao hand-weaving group, which มีลักษณะแตกต่างกันออกไป ตามท้องถิ่น woven in many regions, they feature different มีอาชีพเกษตรกรรม ท�ำนาเป็นหลัก มีวิถีชีวิต designs more striking patterns through the use บ้านหนองขาว อ�ำเภอท่าม่วง จังหวัดกาญจนบุรี characteristics, depending on localities. Ban และขนบธรรมเนียมที่สืบทอดกันมาช้านาน หญิง of brightly-colored artificial silk, yet maintaining เป็นอีกหนึ่งแห่งซึ่งมีการทอผ้าขาวม้าอันเป็น Nong Khao, in Kanchanaburi’s Mueang district สาวในหมู่บ้าน ยามว่างเว้นจากการท�ำนา ต้อง the original identity through conservation of เอกลักษณ์ไม่เหมือนถิ่นอื่น คือ ผ้าขาวม้าที่นี่ทอ is another unique source of woven loincloths, ทอผ้าไว้ส�ำหรับใช้สอยกันเองในครอบครัว โดยใช้ ด้วยเส้นด้ายสีสดใส สะดุดตา จนได้รับสมญานาม unlike those from other regions for their bright, กี่แบบโบราณ เช่น ผ้าขาวม้า ผ้าถุง ต่อมาจึงได้มี ว่าเป็น “แหล่งทอผ้าขาวม้าร้อยสี” striking colors, enabling the place to be called การคิดจัดตั้ง กลุ่มสตรีอาสาพัฒนาบ้านหนองขาว ผ้าขาวม้าร้อยสี ภูมิปัญญาท้องถิ่นที่เป็น a source of “hundred-colored loincloths”. ขึ้น เพื่อทอผ้าไว้ส�ำหรับขายโดยใช้กี่กระตุก โดยมี เอกลักษณ์โดดเด่น ของชุมชนชาวหนองขาว An outstanding local wisdom of Ban คุณอารีย์รัตน์ พฤฑฒิกุล ผู้มีประสบการณ์ด้าน อ�ำเภอท่าม่วง จังหวัดกาญจนบุรี เป็นภูมิปัญญา Nong Khao community, Tha Muang district, การทอผ้า เป็นผู้พัฒนาคุณภาพของผ้า ลวดลาย ชาวบ้าน ที่เกิดจากการร่วมมือร่วมใจถักทอขึ้นด้วย Kanchanaburi, hundred-colored loincloths และสีสันให้ทันสมัยสวยงามน่าใช้มากยิ่งขึ้น ต่อมา กี่กระตุก ซึ่งเป็นวิธีการทอผ้าแบบโบราณ นิยมใช้ were born with cooperated weaving using ได้เปลี่ยนชื่อเป็น กลุ่มผ้าทอมือบ้านหนองขาว ด้ายสีต่างๆ กว่าร้อยสี ท�ำให้เกิดความวิจิตรงดงาม pushing loom-an ancient weaving technique และออกแบบการทอให้ลวดลายสะดุดตายิ่งขึ้น ด้วย บนลายผ้า อีกทั้งเนื้อผ้าเป็นมันวาวคล้ายผ้าไหม popular through the use of over a hundred การเลือกใช้ไหมประดิษฐ์สีสดๆ แต่คงเอกลักษณ์

82 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 83 กลุ่มผ้าทอมือบ้านหนองขาว 10 หมู่ 1 Ban Nong Khao Hand Woven Fabric บ้านหนองขาว ต�ำบลหนองขาว อ�ำเภอท่าม่วง Group 10 moo 1, Ban Nong Khao, Nong Khao ✆ sub-district, Tha Muang district, Kanchanaburi จังหวัดกาญจนบุรี 71110 0 3458 6061, ✆ 08 9612 2553 คุณอารีย์รัตน์ พฤฑฒิกุล 71110 Contact Ms. Areerat Prutthikul +66 3458 6061, +668 9612 2553

323 กลุมผาทอมือบานหนองขาว Hand Woven Fabric Group 367

323 พ�พ�ธภัณฑสงคราม 324 War Museum บอน้ำรอนวัดวังขนายทายิการาม Wat Wang Khanai Thayikaram 3084 Hot Spring ancient patterns. Such patterns include Ta 324 สะพานขามแมน้ำแคว กาญจนบุร� Chak, only available at Ban Nong Khao, with The Bridge of the River Kwai Kanchanaburi แบบดั้งเดิมเอาไว้ ด้วยการอนุรักษ์ลวดลายแบบ intricate weaving, patterns picked up the 3228 เข�่อนแมกลอง โบราณ อย่างลายตาจัก ซึ่งมีเฉพาะที่บ้านหนอง entire length, which can be woven only by Khuean Mae Klong ขาว มีการทออย่างปราณีต เก็บยกลายตลอด skilled weavers. Besides Ta Chak pattern, 3429 323 ทั้งผืน ซึ่งทอได้เฉพาะผู้ที่มีความช�ำนาญเท่านั้น other patterns of loincloth include checkered, นอกจากลายตาจักแล้ว ยังมีผ้าขาวม้าลายอื่นๆ twin-eyed, and tiny-eyed. The villagers have 323 ได้แก่ ลายหมากรุก ลายตาคู่ ลายตาเล็ก ชาวบ้าน applied the original loincloth patterns with วัดถ้ำเสือ Wat Tham Suea ได้มีประยุกต์ผ้าขาวม้าลายดั้งเดิม เข้ากับลายผ้า new ones, such as arrowed-frangipani, and วัดบานถ้ำ สมัยใหม่ เช่น ลายลีลาวดีลูกศร ลายมังกรคาบแก้ว crystal-holding dragon. Besides diverse-colored Wat Baan Tham นอกจากผ้าขาวม้าและผ้าโสร่ง ที่มีให้เลือกซื้อ loincloths and sarongs for sale, the villagers สารพัดสีแล้ว ชาวบ้านยังได้แปรรูปผ้าขาวม้าเป็น have also processed loincloths into other Tourist attractions สินค้านานาประเภท เช่น เสื้อผ้าส�ำเร็จรูป ผ้าเช็ดมือ products like ready-to-wear clothes, In Tha Muang district, there are Mae Klong กระเป๋าสะพาย ย่าม หมวก รองเท้า ฯลฯ ซึ่งล้วน handkerchiefs, shoulder bags, hats and shoes, Dam and Wat Tham Sua (Tiger Cave Temple) แล้วแต่มีราคาที่ย่อมเยา all of which are sold at reasonable price. which houses beautiful large Buddha image ชุมชนบ้านหนองขาว ยึดมั่นในจารีตประเพณี Firmly adhering to traditions and primitive in a very beautiful exposition posture uphill. วัฒนธรรมดั้งเดิม จนได้รับรางวัล Thailand culture, Ban Nong Khao was awarded Thailand Nearby are Tiger cave temple, Wat Tham Khao Tourism Awards ปี พ.ศ. 2545 ชุมชนนี้อยู่ Tourism Awards in 2002. The village is 12 km Noi, Wat BanTham, Hot Spring at Wat Wang จากตัวเมืองกาญจนบุรี ไปตามถนนสาย 324 from the city of Kanchanaburi along Road 324 Khanai Thayikaram. (กาญจนบุรี-สุพรรณบุรี) ประมาณ 12 กม. เยี่ยมชม (Kanchanaburi - Suphanburi route). Visitors may แหล่งท่องเที่ยว และศึกษาวิถีชีวิตชาวบ้าน ชมการสาธิตการทอ view and learn ways of local people’s living, ในตัวอ�ำเภอท่าม่วง มีเขื่อนแม่กลอง และ ผ้าขาวม้า ท�ำนา ต�ำข้าว การท�ำน�้ำตาลสด การท�ำ loincloth demo, farming, rice husking, sugar วัดถ�้ำเสือ ซึ่งมีพระพุทธรูปปางประทานพรขนาด ขนมแบบโบราณ พักโฮมสเตย์ และรถอีแต๋น palm sapping, baking ancient desserts, stay at ใหญ่อยู่บนยอดเขา มีพุทธลักษณะที่สวยงามมาก ท่องเที่ยวภายในชุมชน ชมพิพิธภัณฑ์ชุมชนบ้าน homestays, ride mini-tractors journeying within ใกล้กันคือวัดถ�้ำเขาน้อย วัดบ้านถ�้ำ บ่อน�้ำร้อน หนองขาว วัดหนองขาว ทุ่งข้าว เป็นต้น the community, visit the folk museum at Ban วัดวังขนายทายิการาม Nong Khao, and rice fields. 84 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 85 มากว่า 200 ปี ชาวไทยวน ในต�ำบลคูบัวและ ต�ำบลดอนแร่ยังคงสืบสานประเพณี ความเชื่อ และ of Ku Bua and Don Rae unswervingly วัฒนธรรมต่างๆ ของบรรพบุรุษเอาไว้อย่างเหนียว conserve their tradition, beliefs, cultures ภูมิปัญญาล�้ำค่า ผ้าจกชาวไทยวน แน่น ไม่ว่าจะเป็นภาษาพูดแบบค�ำเมือง หรือแม้แต่ passed down from forbearers, whether it be จังหวัดราชบุรี ภูมิปัญญาดั้งเดิมทางด้านหัตถกรรม โดยเฉพาะ dialect, or local wisdom on handicraft, in การทอผ้าซิ่นลายตีนจกซึ่งเป็นลวดลายที่มีความ particular, sarong weaving whose patterns are สวยงาม มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว สีสันสวยสดใสใน elegant and categorical, brightened through Priceless local wisdom of ทุกเส้นไหมที่น�ำมาถักทอ สามารถน�ำมาตัดเย็บ each and every thread of silk used. The fabric Tai Yuan’s textile, เป็นเครื่องแต่งกายได้หลากหลายรูปแบบ เพื่อใช้ใน can be tailored for a number of clothing either พิธีการต่างๆ และน�ำมาประยุกต์ตัดเย็บเป็นเสื้อผ้า for official ceremonies or applications of trendy Ratchaburi กระเป๋า ตามสมัยนิยม ผ้าทอลายตีนจกของชาวคูบัว shirts, trousers, bags. Pushed-patterned woven จึงได้รับคัดเลือกให้เป็นสินค้า OTOP ระดับ 5 ดาว fabric of Ku Boa people was selected to be a ชาวชุมชนบ้านคูบัว อ�ำเภอเมือง จังหวัด Settling in Ratchaburi Province over 200 และเป็น OTOP Village Champion ปี พ.ศ. 2549 5-star OTOP and was OTOP Village Champion ราชบุรี ตั้งรกรากอยู่ในพื้นที่จังหวัดราชบุรี มา years, the villagers of Ban Ku Boa, Mueang in 2006. เนิ่นนานกว่า 200 ปี สืบเชื้อสายจากชาวไทยวน district were descendants of Tai Yuan or Yonok ▲ ลวดลายการทอ อ่านว่า (ไท-ยวน) หรือโยนก ซึ่งได้อพยพครัวเรือน who migrated from the Burmese invasion to ▲ Weaving patterns หนีการรุกรานของกองทัพพม่ามาจากเมือง Chiang Saen-Lanna’s important city in the ผ้าจกชาวไทยวนจังหวัดราชบุรี แบ่งตาม Ratchaburi’s pushed-patterned woven เชียงแสน เมืองส�ำคัญแห่งอาณาจักรล้านนา old days. They followed the main army led ลักษณะของลวดลายได้เป็น 3 ตระกูล คือ ผ้า fabric is grouped according to patterns in 3 ในอดีต โดยติดตามกองทัพหลวงภายใต้การ by King Rama I’s command to settle in the ตระกูลคูบัว ผ้าตระกูลดอนแร่ และผ้าจกตระกูล lineages, namely Khu Bua, Don Rae and Bang บัญชาการของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้า present Ratchaburi Province. When migrating, หนองโพ-บางกระโด ผ้าจกตระกูลคูบัว เป็นผ้าจกที่ Kra Do. Khu Bua fabric has unique features, จุฬาโลกมหาราช ลงมาตั้งถิ่นฐานอยู่ ณ จังหวัด Tai Yuan people always disseminated their มีลายที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะของตัวเอง เช่น ลาย such as Dok Sia, Hak Nok Khu, Kong Keng, Na ราชบุรีในปัจจุบัน ชาวไทยวนเมื่ออพยพไปที่ใด unique weaving style. This original site used ดอกเซีย ลายหักนกคู่ ลายโก้งเก้ง ลายหน้าหมอน Mon and twin birds drinking water. In weaving, ก็ได้น�ำเอกลักษณ์ศิลปะทอผ้าไทยวนไปเผยแพร่ที่ to be a city moat, surrounded by water lilies, และลายนกคู่กินน�้ำฮ่วมเต้า โดยในการจกจะใช้ black vertical, pushing threads, rather without เมืองนั้นๆ ด้วย บริเวณนี้เดิมเป็นคูเมือง มีบัวขึ้น so was the name Ku Boa. Despite the time เส้นด้ายยืนสีด�ำ พุ่งด�ำ โดยไม่มีลายประกอบมาก stripes are used, to create outstanding patterns, อยู่โดยรอบ จึงเรียกว่าคูบัว แม้เวลาจะล่วงเลย lapse over 200 years, Tai Yuan in sub-districts ให้เห็นลายชัดเจน ส่วนสีสันของเส้นใยที่ใช้ทอ จะใช้เส้นใยที่มีสีสันหลากหลาย while the thread colors are diverse.

86 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 87 นอกจากนี้ทางชุมชนบ้านคูบัวยังร่วมกัน กลุ่มหัตถกรรมทอผ้าพื้นบ้าน (ร้านผ้ามณี) Folk Handicraft Weaving Group (Manee สร้างศูนย์สาธิตและจ�ำหน่ายผ้าจกขึ้น เพื่อให้ 104 หมู่ 6 ต�ำบลคูบัว อ�ำเภอเมือง จังหวัดราชบุรี Textile) 104 moo 6, Khu Bua sub-district, Mueang นักท่องเที่ยวหรือผู้ที่สนใจ ได้เรียนรู้กระบวน 70000 ✆ 08 1880 2907 district, Ratchaburi 70000 ✆ +668 1880 2907 การผลิต ตั้งแต่การปั่นด้ายที่ใช้ทอ ไปจนกระทั่ง Wat Na Nong Ratchaburi Local Handicraft การทอ การเก็บลาย รวมถึงสามารถเลือกซื้อหา กลุ่มหัตถกรรมพื้นบ้านราชบุรี วัดนาหนอง 38 หมู่ 2 ต�ำบลดอนแร่ อ�ำเภอเมือง จังหวัดราชบุรี Group 38 moo 2, Don Rae sub-district, Mueang กลับ ไปตัดเย็บสวมใส่กันได้อีกด้วย ดร.อุดม สมพร district, Ratchaburi ✆ +668 1868 3426 เป็นหัวเรี่ยวหัวแรงใหญ่ร่วมกับชาวชุมชนสร้าง ✆ 081 868 3426 จิปาถะภัณฑ์สถานบ้านคูบัว ซึ่งตั้งอยู่ภายในบริเวณ 6 หมู่ 10 ต�ำบลดอนแร่ อ�ำเภอ Chanida Silk 6 moo 10, Don Rae sub-district, ชนิดาผ้าไหม ✆ วัดโขลงสุวรรณคีรี ต�ำบลคูบัว ให้เป็นพิพิธภัณฑ์ เมือง จังหวัดราชบุรี ✆ 08 5550 3173 Mueang district, Ratchaburi +668 5550 3173 Moreover, Ban Khu Bua community joined ทางประวัติศาสตร์ เพื่อสืบสานศิลปวัฒนธรรมและ อุทยานหุนข�้ผ�้งสยาม ประเพณีของชาวไทยวน จัดแสดงวิถีชีวิตและการ hands constructing a demo and distribution Siam Cultural Park center where interested visitors can learn the แต่งกายของชาวไทยวน ผ้าจกไทยยวน เชียงแสน 4 เปิดต้อนรับนักท่องเที่ยวมาเยี่ยมชมฟรีทุกวัน manufacturing process, ranging from spinning to weaving, to pattern picking up. They can also สุนทร�แลนด แดนตุกตา 4 09.00-16.00 น. Suntree Land of Dolls การเดินทางสู่บ้านคูบัว ใช้ถนนเพชรเกษม browse and buy the fabric to be tailor-made. มุ่งหน้าสู่ตัวเมืองราชบุรี จากนั้นเลี้ยวขวาเข้า Dr. Udom Somporn is a mainstay coordinating 325 3097 with the people in the community to set up เดอะบลูม ออรคิด ปารค ทางหลวงชนบท ตรงไปประมาณ 4 กม. แล้วเลี้ยว The Blooms Orchid Park ขวาเข้าสู่ทางหลวงหมายเลข 3339 ตรงต่อไปอีก Ban Khu Bua Chipatha Sathan (miscellaneous 1010 ตลาดน้ำเหลาตั๊กลัก ประมาณ 3 กม. house) located inside Wat Khlong Suwan Khiri, 35 Lao Tuk Lak Floating Market Khu Bua sub-district as a historical museum, to help conserve the culture and tradition of Tai-Yuan. Displaying Tai-Yuan’s ways of พ�พ�ธภัณฑสถานแหงชาติราชบุร� Ratchaburi National Museum clothing and Tai-Yuan’s pushed-patterned ตลาดน้ำดำเนินสะดวก woven fabric, the museum is open daily free 4 Damnoen Saduak Floating Market of charge from 9.00 am-4.00 pm.

To travel to Ban Khu Bua, use Phetkasem จิปาถะภัณฑสถานบานคูบัว Road heading toward the city of Ratchaburi, Chipatha Sathan Ban Khu Bua turn right onto the rural road for about 4 km then turn right to Highway 3339, and continue straight for about 3 km. Tourist attractions จิปาถะภัณฑ์สถานบ้านคูบัว Chipatha Sathan Ban Khu Bua 101 moo 6, Attractions include Ratchaburi National วัดโขลงสุวรรณคีรี 101 หมู่ 6 ต�ำบลคูบัว อ�ำเภอ Wat Khlong Suwan Khiri, Khu Bua sub-district, แหล่งท่องเที่ยว Museum, Damnoen Saduak Floating Market, เมือง จังหวัดราชบุรี 70000 Mueang district, Ratchaburi 70000 Contact พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ตลาดน�้ำดําเนิน Chang Puak Camp Damnoen Saduak, Siam ✆ 08 1763 1989 ดร.อุดม สมพร Dr. Udom Somporn at ✆ +668 1763 1989 สะดวก ปางช้างเผือกด�ำเนินสะดวก อุทยานหุ่นขี้ผึ้ง Wax Museum, Suntharee Land of Dolls, Wat สยาม สุนทรีแลนด์ แดนตุ๊กตา วัดถำ�้ สาริกา อุทยาน Tham Sarika, Chaloem Phra Kiat Thai Prachan สหกรณ์การเกษตรไท-ยวน ราชบุรี จ�ำกัด Tai Yuan Ratchaburi Cooperative, 78 หมู่ 3 ต�ำบลคูบัว อ�ำเภอเมือง จังหวัดราชบุรี 70000 Limited 78 moo 3, Khu Bua sub-district, Mueang แห่งชาติเฉลิมพระเกียรติไทยประจัน เดอะบลูมส์ National Park, the Blooms Orchid Park, Wat ✆ 0 3273 0151 district, Ratchaburi 70000 ✆ +66 3273 0151 ออร์คิดปาร์ค วัดถ�้ำน�้ำ ตลาดน�้ำเหล่าตั๊กลัก Tham Nam, Lao Tak Lak Floating Market 88 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 89 ไทยให้คงอยู่สืบไป รวมทั้งต้องการส่งเสริมอาชีพ ให้กับคนท้องถิ่น มีรายได้เลี้ยงดูครอบครัวและ ความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น ทรงริเริ่มการพัฒนาผลิตภัณฑ์ จากการศึกษาค้นคว้าลวดลายไทยโบราณจาก พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ และทรงรับค�ำแนะน�ำ จากผู้เชี่ยวชาญชาวต่างประเทศ ในด้านเทคนิค การพิมพ์ผ้า Khomapastr was founded in 1948 by His Royal Highness Prince Boworadet and Her ▲ ลวดลายการทอ Serene Highness Pajongchitr Kridakorn, who ปัจจุบันผ้าพิมพ์ลายของร้านโขมพัสตร์ นับได้ initiated a small fabric dyeing and printing house กว่าพันลาย ส่วนใหญ่เป็นลายไทยหายากและทรง on their private property, with an aim to help คุณค่ายิ่ง หลายลายออกแบบมาจากลายต้นแบบ conserve the Thai culture, while promoting มนตรา ผ้าพิมพ์ลายโขมพัสตร์ โบราณในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ เช่น ลายราชรถ the locals’ occupation to raise their families. จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ลายรามสูร ลายเทพนม ลายหนุมาน ลายกินรี His initiation began with development and ไก่ฟ้า ลายเบญจรงค์ ลายพุทธรักษา ฯลฯ โดย study of Thai fabric patterns from the national เฉพาะลายผ้าเกี้ยวพิมพ์ลายทอง ซึ่งเดิมเป็นผ้าภูษา museum and he later advised on fabric printing Magic of Khomapastr ทรงของเจ้านายสมัยก่อน หม่อมเจ้าหญิงผจงจิตร techniques from expert foreigners. น�ำมาให้ช่างแกะลายพิมพ์ พิมพ์ด้วยขั้นตอนที่ ▲ patterned fabric, สลับซับซ้อน มีการพิมพ์ลายนักษัตร ซึ่งในแต่ Weaving Patterns Prachuap Khiri Khan ละปีจะมีคนมาตามซื้อเก็บสะสม นอกจากนี้ยัง At present, Khomapastr fabrics embrace หัวหิน เป็นเมืองตากอากาศสุดคลาสสิค Thailand‘s first classic vacation town, มีลวดลายต่างๆ ได้รับความนิยมมาก เช่น ลาย over a thousand patterns, most of which and แห่งแรกๆ ของประเทศไทย เป็นแหล่งผลิตและ it is a place producing and distributing famous อักษรไทย หรือ ลายขนมเปียกปูน ลายถั่วลิสง ลาย rare are highly valued, designed from the จ�ำหน่ายผ้าที่มีชื่อเสียงโด่งดัง ที่ได้รับความนิยม fabrics popular both among the locals and ดอกโป๊ยเซียน ลายไพ่ตอง ลายเด็กเล่นงูกินหาง prototypes from the national museum, such as จากทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติเป็นอันมาก นั่น foreigners. Khomapastr branded, it is a fabric ลายสามเหลี่ยม ลาย ก.ไก่ ข.ไข่ เป็นต้น patterns of royal chariot, god of thunder, deva คือ ผ้าพิมพ์ลายไทยภายใต้ชื่อ โขมพัสตร์ เป็นร้าน and Weaving factory iconic of Hua Hin over 60 clasping hands, Hanuman-king of monkeys, ผ้าและโรงงานทอผ้า ที่อยู่คู่เมืองหัวหินมานานกว่า years since the end of WW II. Those coming half-bird, half-woman, five-colored porcelain, 60 ปี ตั้งแต่สมัยหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ใครได้ to Hua Hin, should not miss to browse and and canna. The gilded pattern, formerly a มาหัวหิน ไม่ควรพลาดที่จะเข้าไปเยี่ยมชมและเลือก buy beautiful Khomapastr products that will fabric pattern belonging to the old-time ซื้อผลิตภัณฑ์ที่สวยงามของโขมพัสตร์ เป็นของฝาก surely render happiness both to the giver and ruling class, was instructed to be molded and รับรองว่าสุขใจทั้งผู้ให้และผู้รับอย่างแน่นอน recipient alike. printed through complex processes, inclusive of โขมพัสตร์ ก่อตั้งขึ้นที่อ�ำเภอหัวหิน ในปี patterns like the twenty seven constellations พ.ศ. 2491 (ค.ศ.1948) โดยพลเอกพระวรวงค์เธอ of 133 stars–purchased annually for collection. พระองค์เจ้าบวรเดช และหม่อมเจ้าหญิงผจงจิตร Other patterns in high demand include those กฤดากร ทั้งสองพระองค์ทรงสร้างโรงทอย้อมและ of Thai alphabets, rhombus, peanuts, crown of โรงพิมพ์ผ้าย่อมๆ ที่ดินส่วนพระองค์ที่หัวหิน ด้วย thorns, Thai card game, a snake swallowing its ทรงมีวัตถุประสงค์ที่จะสืบทอดศิลปวัฒนธรรม own tail, triangle, and Thai alphabets.

90 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 91 แหล่งท่องเที่ยว Tourist attractions หัวหินมีแหล่งท่องเที่ยวยอดนิยมมากมาย Attractions in Hua Hin include Hua Hin Train ได้แก่ สถานีรถไฟหัวหิน ชายหาดหัวหิน วัดห้วย Station, Hua Hin Beach, Wat Huay Mongkon, มงคล วัดเขาตะเกียบ หาดสวนสนประดิพัทธ์ Wat Khao Takiab, Suan Son Pradiphat Beach, พระราชนิเวศน์มฤคทายวัน เพลินวาน ตลาดโต้รุ่ง Maruekathaiyawan Palace, Plern Wan Shopping หัวหิน ตลาดฉัตรไชย ซิเคด้า มาเก็ต หรือตลาดจักจั่น Village, Hua Hin Night Market, Chatchai Market, เดอะ เวเนเซีย หัวหิน คาเมลรีพลับบลิค ซานโตรินี Cicada Market, Venezia Hua Hin, Camel Republic, พาร์ค ชะอ�ำ สวนน�้ำแบล็ค เมาน์เทน อุทยาน Santorini Park Cha-am, Black Mountain Water สิ่งแวดล้อมนานาชาติสิรินธร อุทยานแห่งชาติ Park, Sirindhorn International Environmental เขาสามร้อยยอด อุทยานราชภักดิ์ ถ�้ำพระยานคร Park, Khao Sam Roi Yot National Park, Rajabhakdi หาดแม่ร�ำพึง เกาะทะลุ พิพิธภัณฑ์สัตว์นำ�้ หว้ากอ Park, Phraya Nakhon Cave, Mae Rampung Beach, ชายหาดบางเบิด แก่งกระจาน Koh Talu, Waghor Aquarium, Bangburd Beach, Kaeng Krachan National Park

ชายหาดหัวหิน Hua Hin Beach พระราชนิเวศนมฤคทายวัน ผ้าโขมพัสตร์ มีความสวยงาม เน้นความ Beautiful and easy to maintain, Khomapastr 4 Maruekhathaiyawan Palace หลวงพอทวดวัดหวยมงคล วิจิตรของลวดลายไทย สีที่ใช้พิมพ์มีความคงทน fabric focuses on the Thai intricacy, using durable Wat Huay Mongkol สีไม่ตก และรักษาง่าย ผลิตภัณฑ์ของโขมพัสตร์ and indelible printing chromes. The fabric is a เป็นการผสมผสานระหว่างอดีตกับปัจจุบัน มีทั้ง blend of traditional and contemporary styles, แบบดั้งเดิมและแบบร่วมสมัย สอดคล้องกับวิถี befitting the people’s living. Original silk screen ชีวิตของผู้คน ซึ่งยังคงใช้เทคนิค Silk Screen แบบ technique is exploited onto the fabric to yield ดั้งเดิม เขียนลายลงบนเนื้อผ้าบางเบา จนได้ผ้า high quality both for silk and other types of 4 ชิ้นงามคุณภาพสูง ทั้งผ้าไหม และผ้าฝ้ายหลากสี cotton, which come as tailoring products like 37 ซึ่งน�ำมาตัดเย็บเป็นผลิตภัณฑ์ต่างๆ เช่น เสื้อ shirts, skirts, scarves, ties and other household วัดเขาตะเกียบ กระโปรง ผ้าพันคอ เนคไท และเครื่องใช้หลาย items such as pillowcases, dolls, bags, etc. The Wat Khao Takiap ชนิด เช่น ปลอกหมอน ตุ๊กตา กระเป๋า ฯลฯ เปิดให้ shop is open on Monday-Saturday from 9.00 โขมพัสตร สาขาหัวหิน บริการทุกวัน วันจันทร์-เสาร์ เวลา 9.00-19.00 น. am-7.00 pm, and on Sunday at 9.00 am-5.00 pm. Khommaphat (Hua Hin branch) วันอาทิตย์ เวลา 9.00-17.00 น. อุทยานราชภักดิ์ 37 Auttayanratchapak

โขมพัสตร์ สาขาหัวหิน 218 ถนนเพชรเกษม Khommaphat (Hua Hin branch) อุทยานแหงชาติเขาสามรอยยอด 218 Phetkasem Road, Hua Hin district, Khao Sam Roi Yot National Park อ�ำเภอหัวหิน จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ 77710 4 ✆ 0 3251 1250, 0 3251 3506 Prachuap Khiri Khan. 77710 ✆ +66 3251 1250, โขมพัสตร์ สาขากรุงเทพ 56-58 ถนนนเรศ +66 3251 3506 Khommaphat (Bangkok branch) 56-58 แขวงสี่พระยา เขตบางรัก กรุงเทพฯ 10500 ✆ ✆ 0 2266 8415 Road, Nares, Bangkok 10500 +66 2266 8415

92 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 93 เหล่านี้ ถือเป็นมนต์เสน่ห์ของชุมชนบ้านเกาะกลาง husbandry, fish farming in nets and shallow วิถีผ้าปาเต๊ะ ที่หาได้ยากในปัจจุบัน water fish stakes. All these are charms of นอกจากทะเลสวย น�้ำใส หาดทรายขาว Ko Klang hard to find anywhere nowadays. ชุมชนท่องเที่ยวบ้านเกาะกลาง แล้ว ชุมชนบ้านเกาะกลาง ยังคงอนุรักษ์และ Apart from white sandy beach, crystal ต�ำบลคลองประสงค์ จังหวัดกระบี่ ศิลปวัฒนธรรมดั้งเดิมไว้ไม่ให้เลือนหายไปกับ clear water and beautiful sea, Ban Koh กาลเวลา เมื่อมาเยือนที่นี่จะพบการท�ำผ้าบาติก Klang community unflinchingly preserves หรือ “ปาเต๊ะ” ในภาษามลายู หมายถึงผ้าที่เขียน their traditional art and culture, ineffaceable “Batik” ways of life, tourism community, ด้วยขี้ผึ้ง หรือเทียน ที่มีสีสันสดใส by time. Visiting the place, visitors will see the making of batik. “Batik”- a term in Ban Koh Klang ▲ ลวดลายการท�ำ Malay means a fabric painted in wax or A well-known Tourist spot, Krabi caters colorful candles. Tombon Klong Prasong, Krabi each year to a number of Tourist. So, Krabi เทคนิคการท�ำผ้าบาติก ซึ่งมี 2 ลักษณะคือ กระบี่ เมืองท่องเที่ยวยอดนิยมที่รู้จักกันเป็น is thriving. Riding in a local fisherman’s บาติกลายเขียน ซึ่งใช้จันติ้ง เขียนลงไปบนผ้า และ ▲ Weaving Patterns อย่างดี ในแต่ละปีมีนักท่องเที่ยวมาเยือนจ�ำนวน boat a few minutes from either Chao Fah บาติกลายพิมพ์ ซึ่งใช้แม่พิมพ์ไม้ หรือโลหะ ส่วน ผ้าที่ท�ำจากธรรมชาติที่นิยมเลือกมาท�ำบาติก There are 2 techniques of making มาก กระบี่จึงขยายตัวอย่างรวดเร็ว แค่เพียงนั่ง or Suan Tara landings and disembarking at batik, namely a written batik using Canting เรือหัวโทงข้ามฟาก จากท่าเรือเจ้าฟ้า หรือ จาก Ta Hin on the small island of Ko Klang in ได้แก่ คือ ฝ้าย ลินิน ปอ และผ้าไหม ผ้าที่น�ำมา ท�ำนี้จะต้องไม่หนาเกินไป เพราะน�้ำเทียนจะไม่ to write candles on the fabric and printed ท่าเรือสวนธารา จากตัวอ�ำเภอเมือง ไปไม่กี่นาที the middle of Krabi leads visitors to touch batik using a wooden or metal mold. The ขึ้นฝั่งที่ท่าหินบนเกาะกลาง เกาะเล็กๆ ที่ตั้งอยู่ the community ways of life, retracing the สามารถซึมผ่านอีกด้านหนึ่งได้ ผ้าที่ชุมชนนิยมใช้ คือ ผ้าฝ้ายและผ้าเรยอน โดยน�ำผ้าไปเขียนด้วย naturally dyed fabric normally กลางแม่น�้ำกระบี่ จะพบชุมชนบ้านเกาะกลาง days yonder. Stalwart and stable in their opted for making batik are ที่มีวิถีชีวิตเหมือนย้อนกลับไปในอดีต ด้วยความ primitive peaceful ways, the people of Koh น�้ำเทียนที่มีส่วนผสมระหว่างขี้ผึ้ง (Wax) และ พาราฟิน (Paraffin) (ในอัตราส่วน 1:1) ระบายสี cotton, linen, hemp and silk. เข้มแข็งและรักในวิถีอันสงบสุขแบบดั้งเดิม ชาว Klang lead a simple life. Cheerful, most This fabric is required เกาะกลางใช้ชีวิตแบบเรียบง่าย ผู้คนน่ารักยิ้มแย้ม villagers believe in Islam, doing the หรือย้อมสีโดยสีจะซึมเข้าไปในส่วนเทียนที่กันไว้ จะ ได้ผ้าที่มีลวดลายสวยงาม เมื่อลงสีเสร็จ จึงเคลือบ not to over thick to แจ่มใส ชาวบ้านส่วนใหญ่จะนับถือศาสนาอิสลาม saltwater fishery. Visitors can have a allow liquid to และประกอบอาชีพชาวประมงน�้ำเค็ม สัมผัสกับ natural touch of the countryside, rice fields ด้วยนำ�้ ยา (โซเดียมซิลิเกต) โดยใช้ภู่กันทาให้ทั่วทิ้งไว้ 3-6 ชั่วโมง แล้วลอกเทียนออกจากผ้าโดยต้มลง penetrat to the other ธรรมชาติที่ยังคงความเป็นชนบท ทุ่งข้าวเขียวขจี of Sang Yod (GI rice) the taste of which is side. In trend in the ของข้าวสังข์หยด รสชาติดีและนุ่มกว่าที่อื่น ด้วย full-flavored and delicate than that community, cotton เพราะดินที่เกาะกลางนั้นมีความเค็มของน�้ำทะเล elsewhere. This is due to the fact the soil and rayon fabrics ผสมอยู่ แปลงนาซึ่งยังใช้ควายไถนา ทุ่งเลี้ยงแพะ in the middle of shares a mix of salinity. are painted in candle การเลี้ยงปลาในกระชัง และการท�ำโป๊ะน�้ำตื้น The rice fields are also used cattle and goat 94 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 95 liquid mixed with wax and paraffin (ratio 1:1) onto the portion saved by the candles, thus outputting a beautiful patterned fabric. On finishing the painting, the fabric is coated with a solution (sodium silicate) paintbrushed and left to dry for 3-6 hours. With the candle peeled off, the fabric is boiled in boiling water washed with detergent to give out a colorfast batik. กลุมผลิตผาปาเตะบานคลองประสงค Popular patterns include nature-looking Ban Khlong Prasong Batik Community ในน�้ำเดือดใส่ผงซักฟอกจะได้ผ้าบาติกที่คุณภาพ ones such as flowers and ripples. วัดถาเสือ ดีสีไม่ตก ลวดลายนิยมคือลวดลายจากธรรมชาติ Tiger Cave Temple Batik manufacturing groups have 4037 เช่น ดอกไม้ คลื่นลมทะเล been formed in Ban Ko Klang to assist in ชุมชนท่องเที่ยวบ้านเกาะกลาง รวมกลุ่มกัน additional income for the community. 4 เพื่อผลิตผ้าปาเต๊ะส่งขาย เป็นการหารายได้เสริม หาดคลองมวง Visitors coming here will learn the making Khlong Muang Beach 4005 ให้กับครอบครัว หากมาที่นี่จะได้เรียนรู้ขั้นตอน of batik production, ranging from getting การผลิตผ้าปาเต๊ะตั้งแต่เริ่มต้น จากผ้าสีขาว a large white piece of fabric and paint or 4 ผืนใหญ่ น�ำมาเขียนหรือปั๊มลายด้วยเทียน แล้วน�ำ stamp with candle-based pattern, stretch 1007 มาขึงบนเฟรม แต้มสีสันให้งดงาม จากนั้นทิ้งไว้ on a frame, add required colors, let dry ให้แห้ง ก่อนจะน�ำไปเคลือบและต้มน�้ำเทียนออก before coating and boiling to extract the จะได้ผ้าที่มีสีสันสดใส ชุมชนมุสลิมที่นี่มีการพัฒนา น้ำตกหินเพ�ง candle liquid. The result is a bright colored Hin Phoeng Waterfall ลวดลายและฝีไม้ลายมือมาอย่างต่อเนื่อง จนกลาย หาดนพรัตนธารา ถ้ำพระนาง fabric. The Muslim community has developed Noppharat Thara Beach Phranang Cave เป็น OTOP ที่มีชื่อเสียงของจังหวัดกระบี่ นอกจาก a pattern with skill, which has become นั้น ชาวบ้านยังประดิษฐ์เรือหัวโทงจ�ำลองเพื่อเป็น Krabi’s famous OTOP. In addition, the locals Tourist attractions ของที่ระลึกอีกด้วย (ด้วยส่วนใหญ่เป็นชุมชนชาว make local fishing boat models for sale as Krabi can be visited all year. Besides มุสลิม นักท่องเที่ยวที่มาเยือนไม่ควรน�ำสิ่งเสพติด souvenirs (With most people being Muslims, the sea, Krabi’s Tourist attractions are ของมึนเมา อาหารที่มีหมู และสุนัขขึ้นมาบนเกาะ Learn ways of living of Ban Ko Klang แหล่งท่องเที่ยว uncounted, such as Khao Khanap Nam, Wat Tham Sua, Khlong Thom Museum, Khlong ควรแต่งกายสุภาพ มิดชิด) community and how to paint batik at : กระบี่เที่ยวได้ทั้งปี มีมากกว่าทะเล แหล่ง สัมผัสวิถีชีวิตและเรียนรู้การเพนท์ผ้าบาติก ท่องเที่ยวในกระบี่มีมากมายเหลือคณานับ เช่น เขา Thom Hot Spring, Emerald Pool in the ของชาวเกาะกลาง ได้ที่ Ban Khlong Prasong Batik Community ขนาบน�้ำ วัดถ�้ำเสือ พิพิธภัณฑสถานวัดคลองท่อม middle of Ji Ji forest, Tha Len Bay. Visitors 2, Khlong Prasong sub-district, Mueang น�้ำตกร้อนคลองท่อม สระมรกตใจกลางป่านอจู้จี้ can ride kayaks to see the mangrove forest, Tup Island or Separating Sea (occurring กลุ่มผลิตผ้าปาเต๊ะบ้านคลองประสงค์ district, Krabi, 81000 Contact Ms. Sopa อ่าวท่าเลน แหล่งพายเรือคายัคชมป่าโกงกาง ทะเล th หมู่ 2 ต�ำบลคลองประสงค์ อ�ำเภอเมือง จังหวัดกระบี่ Ko Klang ✆ +668 6072 7860 or TAT แหวก (เกิดในช่วงก่อนและหลังวันขึ้น 15 ค�่ำ ราว before and after 5 days of 15 day of the 81000 ✆ 08 6072 7860 คุณโสภา เกาะกลาง (Krabi Office) ✆ +66 7561 2811-2 5 วัน) สุสานหอย 75 ล้านปี หาดไร่เลย์ ถำ�้ พระนาง lunar month), 75 million year shell fossil หรือสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ การท่องเที่ยว อุทยานแห่งชาติเขาพนมเบญจา อุทยานแห่งชาติ beach cemetery, Railay Beach, Phra Nang แห่งประเทศไทย ททท. ส�ำนักงานกระบี่ Tourist are recommended not to bring narcotics, หมู่เกาะลันตา อุทยานแห่งชาติหาดนพรัตน์ธารา Cave, Khao Phanom Bencha National Park, ✆ 0 7561 2811-2 boozes, pork-based eating stuff , and dogs to the หมู่เกาะพีพี Mu Ko Lanta National Park, Noppharatthara island. Polite and proper clothing is suggested. National Park, and Phi Phi Island.

96 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 97 ชาวบ้านนาหมื่นศรีต้องทอผ้าขึ้นใช้อย่างน้อย 3 ครั้ง คือ ผ้าพาดใช้ในวันแต่งงาน ผ้าตั้งใช้ส�ำหรับ ห่มนาคเวลาลูกชายบวช และผ้าพานช้างส�ำหรับ พาดบนหีบศพก่อนเผา มีการทอเป็นตัวอักษรเรียง หรือเป็นค�ำกลอน เป็นคติสอนใจให้ยึดมั่นในคุณ ความดี เป็นมรณานุสติ เมื่อเผาศพแล้วเจ้าภาพ ตัดแบ่งผ้าพานช้างออกเป็นชิ้นๆ ถวายพระใช้เป็น ผ้าเช็ดปาก เช็ดมือ หรือแจกญาติพี่น้อง

▲ ลวดลายการทอ ผ้าทอนาหมื่นศรี มีลวดลายงดงาม มีเอกลักษณ์ เป็นของตนเอง สืบทอดมาอย่างต่อเนื่องหลายชั่ว ผ้าทอนาหมื่นศรี วิถีนาโยง อายุคน ส่งผลให้ผ้าทอนาหมื่นศรี เป็นสินค้า OTOP จังหวัดตรัง ระดับ 5 ดาว ได้รับรางวัลชนะเลิศในการประกวด ผ้าไทยประเภทผ้าฝ้ายในงานมหกรรมผ้าไทย Nameunsri woven fabric, เทิดไท้องค์ราชินี ปี พ.ศ. 2545 และรางวัลดีเด่น The villagers of Na Muen Si had to weave ในการประกวดผลิตภัณฑ์ผ้าไทย ในปี พ.ศ. 2546 the fabric for use at least 3 times, namely Na Yong way of life, กลุ่มทอผ้าบ้านนาหมื่นศรียังคงทอผ้าฝ้าย hanging fabric on wedding day, the fabric used A sub-district in Na Yong district, เป็นหลัก และมีความต้องการพัฒนาผลิตภัณฑ์ Trang Nameunsri is famous for fabric weaving in Trang. for lapse covering at sons’ ordination and the ให้เป็นผ้าไหมลายโบราณ ผ้าทอนาหมื่นศรี แบ่ง fabric used for leaning against coffins prior นาหมื่นศรีเป็นชื่อต�ำบลหนึ่งของอ�ำเภอ Na Muen Si has been a weaving community ตามลักษณะโครงสร้างของผืนผ้า ได้ 3 ชนิด ได้แก่ นาโยง ซึ่งมีชื่อเสียงมากในด้านการผ้าทอพื้นเมือง over 400 years. During World War II the weaving to cremation. The fabric was woven in either ผ้าพื้น ผ้าตา และผ้ายกดอก ลายที่นิยม คือ alphabets or verses intended to be a maxim ของจังหวัดตรัง ชุมชนนาหมื่นศรีเป็นแหล่ง bond at Na Muen Si nearly broke down due ลายลูกแก้ว ลวดลายลายโบราณมีประมาณ 30 กว่า ทอผ้าที่มีอายุยืนยาวนานกว่า 400 ปี ในระหว่าง to a lack of threads to be used as raw material, to hold on to good deeds, similar to death ลาย เช่น ลายดาวล้อมเดือน ดอกจัน แก้วชิงดวง ฯลฯ warning. On completion of the incineration, สงครามโลกครั้งที่สอง สายใยในผ้าทอนาหมื่นศรี and the village looms were left in ruin. It ปัจจุบันเพิ่มขึ้นเป็น 100 ลาย ที่เกือบจะขาดลง เพราะขาดเส้นด้ายที่จะใช้ท�ำ was in 1971 that gramdma Nang Chuairod the fabric would be divided into pieces to วัตถุดิบ กี่ทอผ้าประจ�ำหมู่บ้านถูกทิ้งปรักหักพัง dedicatedly gathered contemporary weavers offer to monks as handkerchiefs, hand cloths จนเมื่อประมาณปี พ.ศ. 2514 ด้วยแรงศรัทธาของ inclusive of Pom, Kunthonbg, In Chuichitchuen or giveaways to relatives. คุณยายนาง ช่วยรอด ได้รวบรวบรวมผู้ทอผ้าอาวุโส and Chuem Chuboa to undergo a reparation of ▲ อายุรุ่นเดียวกัน คือ ยายผอม ขุนทอง ยายอิน เชยชื่น old utensils till they were usable, and began Weaving patterns จิตร และยายเฉิ่ม ชูบัว ช่วยกันซ่อมแซมกี่กับเครื่อง weaving with strong determination with an aim Elegantly patterned and unique, Na มือเก่าๆ ให้ใช้การได้ แล้วลงมือทอผ้าด้วยความ to give a traditional fabric weaving hands-on to Muen Si’s woven fabric is passed down from ตั้งใจเพื่อให้ลูกหลานได้รู้จักวิธีทอผ้าแบบดั้งเดิม descendants. Later, auntie Kuson Nin La - Or, generations. This made it the province’s 5-star ต่อมาป้ากุศล นิลลออ ลูกสาวยายนาง ได้สืบทอด grandma Nang’s niece, preserved the weaving OTOP in a Thai textile and cotton competition ต่อมาเป็นทายาทรุ่นที่ 2 การทอผ้าใช้ในครัวเรือน as a 2nd generation for household use and in honour of the Queen in 2002 and was given เริ่มเปลี่ยนเป็นการทอผ้าเพื่อรายได้จนเกิดเป็น then turned into a commercial weaving called an outstanding award in the category of Thai “กลุ่มผ้าทอนาหมื่นศรี” “Nameunsri weaving group”. textile products in 2003.

98 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 99 Na Muen Si Weaving Group Ban Khuan กลุ่มผ้าทอนาหมื่นศรี บ้านควนสวรรค์ หมู่ 8 Sawan, moo 8, Na Muen Si sub-district, Nayong ต�ำบลนาหมื่นศรี อ�ำเภอนาโยง จังหวัดตรัง 92170 district, Trang 92170 Contact Ms. Arob Roengsang ✆ 0 7558 3524, 08 1476 4318 ✆ +66 7558 3524, +668 1476 4318 or Ms. Aree คุณอารอบ เรืองสังข์, Punthong ✆ +668 6946 5040 08 6946 5040 คุณอารีย์ ปั้นทอง

403 à¢Ò»Ù¹ น้ำตกปากแจม เขาปนะ Pakjam Waterfall Khao Pi Na 4 ¹éÓµ¡»Ò¡á¨‹Á กลุมผาทอนาหมื่นศร� เมื่อเข้าไปเยี่ยมชมและซื้อผ้าที่กลุ่มผ้าทอ The Na Muen Si weaving group adheres 4 Na Muen Si Weaving Group นาหมื่นศรีแล้ว ชมผ้าโบราณในพิพิธภัณฑ์ผ้าทอ to cotton weaving, and is in need to develop นาหมื่นศรีที่อยู่ชั้นบนของโรงทอผ้า จากนั้นเดินไป the fabric products into ancient-patterned silk. 4123 อีก 300 เมตร เพื่อชมพิพิธภัณฑ์มรดกพื้นบ้านต�ำบล The fabric structure can be categorized into 3 403 ¹Ò·‹ÇÁ㵌 นาหมื่นศรี ซึ่งเป็นศูนย์วัฒนธรรมท้องถิ่นของต�ำบล types, namely base cloth, checked cloth and หาดปากเมง Pak Meng Beach จังหวัดตรัง ซึ่งอนุรักษ์ศิลปกรรมและหัตถกรรมของท้องถิ่น brocaded cloth. The popular pattern is that TRANG ¹Ò⧠4 แสดงอุปกรณ์เครื่องใช้และวัตถุโบราณ จ�ำนวน of a crystal ball. There are over 30 ancient 4046 patterns such as Dao Lom Duen, Dok Chan, ถ้ำมรกต กว่า 300 ชิ้น Morakot Cave หลังฤดูกาลเก็บเกี่ยว ช่วงประมาณเดือน and Kaeo Ching Duang. Nowadays, the patterns 404 กุมภาพันธ์-มีนาคม ของทุกปี บ้านนาหมื่นศรี จะ have been increased to 100. มีการจัดเทศกาลลูกลม โดยแต่ละบ้านจะประดิษฐ์ When visiting and buying the woven fabric Tourist attractions ลูกลมออกมาแขวนไว้หน้าบ้าน และโชว์ไว้ตลอด at Na Muen Si weaving group, visitors should Attractions in Na Yong district include look over ancient fabric housed in the weaving เส้นทางสู่บ้านนาหมื่นศรี เป็นภาพบรรยากาศที่ แหล่งท่องเที่ยว Tham Khao Chang Ngai (complex stalactite and น่าประทับใจ museum located the factory’s second floor. A แหล่งท่องเที่ยวในอ�ำเภอนาโยง ได้แก่ ถำ�้ เขา stalagmite cave about 500 m deep, located walk for another 300 m will lead to Na Muen ช้างหาย (ถ�้ำหินงอกหินย้อยสวยงามสลับซับซ้อน at Na Muen Si district, 15 km from the city. SI’s indigenous legacy museum-a sub-district’s ลึกประมาณ 500 เมตร ตั้งอยู่ที่ต�ำบลนาหมื่นศรี To access, contact Na Muen Si Sub-district cultural center that preserves the local art and ✆ ห่างจาก ตัวเมือง 15 กม. ถึงบริเวณถ�้ำสามารถ Administrative Organization (SAO) at +66 handicraft, including over 300 items of ancient ติดต่อได้ที่ อบต.นาหมื่นศรี ✆ 0 7529 9551, 7529 9551, +66 7529 9556), Non-hunting utensils. 0 7529 9556) เขตห้ามล่าสัตว์ป่าคลองล�ำชาน Zone at Klong Lam San, Khao Chong Wildlife After the harvest season around Febru - สถานีพัฒนาและส่งเสริมการอนุรักษ์สัตว์ป่าเขาช่อง Development and Conservation Promotion ary-March of each year, Na Muen Si village น�้ำตกกะช่องส่วนแหล่งท่องเที่ยวในจังหวัดตรัง Station, Ka Chong Waterfall. Attractions in the holds a fair of aired spherical objects where ได้แก่ พิพิธภัณฑ์พระยารัษฎานุประดิษฐ์มหิศรภัก city of Trang include Phraya Ratsadanupradit individual house would create such objects เกาะกระดาน เกาะมุก-ถ�้ำมรกต เกาะลิบง เกาะ Mahison Phakdi Museum, Kradan Island, Muk and hang in front of their houses, showcasing เต็มไปด้วยหญ้าทะเลซึ่งเป็นอาหารของ “พะยูน” Island-Morakot cave, and Li Bong Island which along the entire distance to Ban Na Muen Si. สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมที่ก�ำลังจะสูญพันธุ์ is plenty of sea grasses-nutrients of “dugong”, It is truly an impression to see. a mammal facing extinction. 100 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 101 occupation through generations, disseminating handsome returns. The fabrics woven at that time were withouts, till trades with foreign countries flourished that a pattern called brocading was introduced, called “Kan Yaeng brocaded pattern” or “dove’s neck pattern”. Later in 1832, King Rama VII visited Songkhla and was given the competition-winning Koh Yor fabric and so pleased that he offered a name “Ratchawat pattern”, meaning “ king of fabric”- the most beautiful pattern in today’s popularity. Fabric weaving has long been common to Koh Yor people, said as a legacy ชั่วอายุคน เป็นอาชีพที่สร้างรายให้กับครอบครัว passed down from generations. The Koh Yor อย่างงดงาม ผ้าที่ทอในระยะแรกนั้นจะเป็นแบบ people, no matter young or adult, men or women, ย้อนรอยโบราณ ผ้าทอลายราชวัตถ์ เรียบๆ ไม่มีลวดลาย จนเมื่อมีการติดต่อค้าขายกับ know how to weave the fabric. It is no surprises เกาะยอ จังหวัดสงขลา ต่างประเทศ จึงได้รับการถ่ายทอดลวดลายผ้าการ to see the men of Koh Yor do the weaving. ทอยกดอก เรียกว่าลาย “ลายยกดอกก้านแย่ง” Ratchawat Saengsongla 1 Group formed หรือ “ลายคอนกเขา” ต่อมาในปี พ.ศ. 2375 a group to help conserve and develop additive Retracing the ancient Ratchawat พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 patterns. In 1999, the province brought in a ได้เสด็จมาประทับเมืองสงขลา เจ้าเมืองสงขลา Chinese mentor to teach the weaving technique woven fabric, ได้น�ำผ้าเกาะยอที่ชนะการประกวดขึ้นทูลเกล้าฯ using looms. Since then, the fabric weaving Koh Yor Island, Songkhla ถวายเป็นที่พอพระทัย จึงได้พระราชทานนามใหม่ on Koh Yor has been revived, attracting a lot ว่า “ลายราชวัตถ์” ซึ่งแปลว่า “ราชาแห่งผ้า” more weavers who scatter around the villages. “เกาะยอ” เป็นเกาะเล็กๆ ที่อยู่ในทะเลสาบ “Koh Yor” is a small island in Songkhla ซึ่งเป็นลายที่สวยที่สุดและเป็นลายที่ได้รับความ สงขลา ชาวเกาะยอส่วนหนึ่งอพยพมาจากต�ำบล Lake. Part of Koh Yor villagers emigrating from นิยมมาถึงปัจจุบัน การทอผ้าจึงเป็นสิ่งที่คู่กับชาว น�้ำน้อยและต�ำบลทุ่งหวัง ในอ�ำเภอเมืองสงขลา sub-districts of Nam Noi and Thung Wang, เกาะยอมาเนิ่นนาน เป็นมรดกทางภูมิปัญญาของ มีเชื้อสายจีน ซึ่งส่วนใหญ่มีอาชีพท�ำสวนยาง Mueang Songkhla district, are of Chinese บรรพบุรุษที่ได้สืบสานกันมาจากรุ่นสู่รุ่น คนเกาะยอ สวนผลไม้ และท�ำการประมง ชาวเกาะยอนั้นมี ancestry whose main occupation is rubber ไม่ว่าใครผู้ใหญ่หรือเด็ก ผู้หญิงหรือผู้ชาย ทอผ้าเป็น ขนบธรรมเนียมประเพณี วิถีชีวิต ตลอดจน plantation, orchards growing and fishery. Koh Yor กันทั้งหมด จึงไม่แปลกที่จะเห็นผู้ชายเกาะยอทอผ้า ภูมิปัญญาของท้องถิ่นที่สืบต่อกันมายาวนาน people possess their custom, tradition and กลุ่มราชวัตถ์แสงส่องหล้าที่ 1 ได้ร่วมกัน นับหลายร้อยปี นั่นก็คือ “ผ้าทอเกาะยอ” local wisdom passed down over hundreds of อนุรักษ์ผ้าเกาะยอและพัฒนาลวดลายให้หลาก “ผ้าทอเกาะยอ” ต�ำบลเกาะยอ อ�ำเภอเมือง years, one of which is Ko Yor woven fabrbic. หลายขึ้น ต่อมาปี พ.ศ. 2542 จังหวัดสงขลา จังหวัดสงขลา เป็นงานหัตถกรรมพื้นบ้านที่เก่าแก่ An old and far-famed handicraft, Koh Yor ได้น�ำครูชาวจีนมาสอนวิธีการทอผ้าด้วยกี่กระตุก และมีชื่อเสียงของจังหวัดที่สุดของสงขลา จนได้รับ woven fabric at Koh Yor sub-district, Mueang นับจากนั้นผ้าทอเกาะยอก็เริ่มมีชีวิตชีวาขึ้นอีกครั้ง คัดเลือกเป็นสินค้า OTOP ระดับ 5 ดาว ชาวบ้านต�ำบล district, Songkhla Province was awarded a five- พร้อมๆ มีกลุ่มคนทอผ้ามากขึ้น กระจายกันอยู่ใน เกาะยอได้ยึดเป็นอาชีพสืบทอดกันมาหลาย star OTOP. Such handicraft has been taken as หมู่บ้านต่างๆ ของต�ำบลเกาะยอ 102 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 103 ▲ ▲ ลวดลายการทอ Weaving patterns กลุ่มราชวัตถ์ แสงส่องหล้า 1 : 38 หมู่ 3 ผ้าทอเกาะยอส่วนมากทอมาจากเส้นใยฝ้าย Koh Yor fabric weaving is mostly ต�ำบลเกาะยอ อ�ำเภอเมือง จังหวัดสงขลา 90100 ทอด้วยมือ เนื้อแน่น สวยงาม คงทน รักษาง่าย woven from hand-woven cotton, which gives ติดต่อคุณวิชัย มาระเสนา ✆ 0 7445 0029, ลวดลายไม่ซับซ้อน ส่วนใหญ่เกิดจากการขิด out compact, durable, easy-to-maintain, 08 6291 7853, 08 1479 0653 จุดเด่นอยู่ที่ลายที่นูนขึ้นมาในเนื้อผ้า ชาวเกาะยอ non-complex pattern, with a noticeable feature ได้พัฒนาลวดลายใหม่ๆ มีการประยุกต์ผ้าทอ of the raised pattern in the fabric. The people ให้มีความหลากหลายขึ้น โดยตัดเป็นชุดเสื้อผ้า have developed new patterns, applying ในแบบต่างๆ แต่ยังคงรักษาคุณภาพและเอกลักษณ์ diversity by cutting it in different forms, กลุมราชวัตถ แสงสองหลา 1 ของความเป็นผ้าทอเกาะยอไว้เป็นอย่างดี ผ้าทอ but still dearly maintain the quality and Ratchawat Saengsongla 1 Group วัดเขากุฏิ พ�พ�ธภัณฑคติชนว�ทยา Wat Koh Kudi เกาะยอของแท้ จะต้องมีเส้นด้ายสีส้มที่เส้นขอบ identity of Koh Yor fabric. Genuine Koh Yor fabric The Thaksin Folklore ทั้ง 2 ของผืนผ้า ลวดลายที่นิยม นอกจากลาย weaving patterns will bear 2 orange threads ad Museum เกาะยอ both edges of the fabric. The patterns in Ko Yo ราชวัตถ์ ยังมีลายอื่น เช่น ลายลูกแก้ว ลายดอก 4 พิกุล ลายดอกพะยอม ลายดอกขี้ไก่ ปัจจุบันได้เกิด trend besides Rtachawat pattern include 407 ลวดลายใหม่ๆ ถึง 58 ลายด้วยกัน patterns of crystal ball, mimusops, shorea 4 flower, and Khi Kai. At present, there are over 43 ด้วยความประณีตในการทอ เส้นใยที่มีสีสัน 407 สดใส ประกอบกับความวิจิตรงดงามของลวดลาย 58 patterns. 414 408 และความตั้งใจจากชาวเกาะยอ ท�ำให้ผ้าเกาะยอ Scrupulousness being attended to, the หาดสะกอม มีความโดดเด่นเป็นเอกลักษณ์ สนใจแวะชมและ woven fabric present bright and intricately วัดทายยอ 408 Sakom Beach เลือกซื้อสินค้าจากชาวเกาะยอได้หลากหลายร้าน output, the Koh Yor fabric has outstanding Wat Thai Yo 4 ราคาย่อมเยา ทั้งยังมีพักแบบโฮมสเตย์ในทะเล and unique features. Quality Koh Yor products 43 43

ไว้คอยบริการ ในเดือน 6 ขึ้น 15 ค�่ำ ของทุกปี are available for sale at a number of shops at 4

ชาวเกาะยอจะมีการสมโภชองค์เจดีย์สมเด็จเจ้า reasonable price. Homestays are also available 43 ที่วัดเขากุฏ ศูนย์รวมจิตใจและความศรัทธาของ on 6th and 15th days of the waxing moon of each ชาวเกาะยอ โดยการทอผ้าไปห่มพระเจดีย์ year, where the people of Koh Yor celebrate Tourist attractions สมเด็จเจ้าอีกด้วย การเดินทางไปเกาะยอ จาก the stupa at Wat Kut, a spiritual and faith center Visitors can have a personal touch of หาดใหญ่ ข้ามสะพานติณสูลานนท์ซึ่งเชื่อมต่อ for the local Koh Yor people, by wrapping the Koh Yor people’s ways of living by cruising on ระหว่างเกาะยอกับผืนดินใหญ่ ชมการทอผ้าทอ stupa with the woven fabric. To travel to Koh แหล่งท่องเที่ยว small fishing boats around Koh Yor. They can also เกาะยอได้ที่ Yor from Hat Yai, crossing Tinnasulanon Bridge- สัมผัสวิถีชีวิตชาวเกาะยอ โดยการล่องเรือ bask in Songkhla Lake’s beauty, observing local a bridge crossing the Songkhla Lake linking the ประมงขนาดเล็กรอบเกาะยอ ชมความสวยงาม fishery, salvaging fishtrap, fish breeding, fishing, mainland and Koh Yor. Visit for a demo of Koh ของทะเลสาบสงขลา ดูวิถีชีวิตประมงพื้นบ้าน การ visit Koh Yor local museum, the folklore museum, Yor hand-woven fabric at กู้ไซกุ้ง การเลี้ยงปลา การตกปลา ชมพิพิธภัณฑ์พื้น the institute of southern Thai studies, Wat Tai Yor บ้านเกาะยอ และพิพิธภัณฑ์คติชนวิทยา สถาบัน -an old temple with highly valued “chamber Ratchawat Saengsongla 1 Group, 38 ทักษิณคดีศึกษา เที่ยววัดท้ายยอ วัดเก่าแก่ที่มี kin hip roof style” aged over 200 years. moo 3, Koh Yor sub-district, Mueang โบราณสถานอันลำ�้ ค่า “กุฏิเรือนไทยปั้นหยา” อายุ More information can be obtained at travel district, Songkhla 90100 Contact Mr. Wichai กว่า 200 ปี สอบถามรายละเอียดการท่องเที่ยวบน agents on Ko Yor at Koh Yor SAO (Sub-district Marasena ✆ +66 7445 0029, +668 6291 7853, เกาะยอ ได้ที่ อบต.เกาะยอ ✆ 0 7445 0433 Administrative Office) ✆ +66 7445 0433 +668 1479 0653 104 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 105 • ภาคกลาง-Central Museums of Thai Textiles

พิพิธภัณฑ์ผ้าใน พระตำ�หนักพระองค์เจ้า พิพิธภัณฑ์ ผ้าสะสม ติลลิกี จิปาถะภัณฑ์สถาณ ศูนย์วัฒนธรรม หอสุพรรณ-พัสตร์ พิพิธภัณฑ์ลาวครั่ง สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ หญิงอรไทยเทพกัญญา บ้านจิม ทอมป์สัน แอนด์ กิบบินส์ บ้านคูบัว ไทยทรงดำ� เขาย้อย ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพ บ้านกุดจอก พระบรมราชินีนาถ (พิพิธภัณฑ์ผ้าโบราณ) กรุงเทพมหานคร กรุงเทพมหานคร ราชบุรี เพชรบุรี ระหว่างประเทศ ชัยนาท กรุงเทพมหานคร กรุงเทพมหานคร (องค์การมหาชน) พระนครศรีอยุธยา ที่ตั้ง : ตั้งอยู่ในหอรัษฎากร ที่ตั้ง : ตั้งอยู่ในบริเวณ ที่ตั้ง : 6 ซอยเกษมสันต์ 2 ที่ตั้ง : บริษัท ติลลิกีแอนด์กิบ ที่ตั้ง : ตั้งอยู่ในบริเวณวัดโขลง ที่ตั้ง : หมู่ 5 ตำ�บลเขาย้อย ที่ตั้ง : ตั้งอยู่ในบริเวณวัดศรี พิพัฒน์ บริเวณพระบรม พระที่นั่งวิมานเมฆ ถนนพระราม 1 กรุงเทพฯ บินส์ อินเตอร์เนชั่นแนล จำ�กัด สุวรรณคีรี เลขที่ 101 หมู่ 6 อำ�ภอเขาย้อย ที่ตั้ง : 59 หมู่ 4 สโมสร หมู่ 1 บ้านกุดจอก มหาราชวัง ถนนหน้าพระลาน 16 ถนนราชวิถี แขวงดุสิต 10330 ตรงข้ามสนามกีฬา ชั้น 26 อาคารศุภาลัย ตำ�บลคูบัว อำ�เภอเมือง จังหวัดเพชรบุรี 76140 ตำ�บลช้างใหญ่ อำ�เภอบางไทร ตำ�บลกุดจอก อำ�เภอหนองมะโมง แขวงพระบรมมหาราชวัง เขตดุสิต กรุงเทพฯ 10300 แห่งชาติ หรือ สนามศุภชลาศัย แกรนด์ทาวเวอร์ ถนนพระราม3 จังหวัดราชบุรี 70000 เปิดให้เข้าชมฟรีทุกวัน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา จังหวัดชัยนาท 17120 เขตพระนคร กรุงเทพฯ เปิดให้เข้าชมทุกวัน เปิดให้เข้าชมทุกวัน แขวงช่องนนทรี เขตยานนาวา เปิดให้เข้าชมฟรีทุกวัน 08.30-16.30 น. 13290 เปิดให้เข้าชมฟรีทุกวัน 10200 09.30-16.00 น. 09.00-17.00 น. กรุงเทพฯ 10120 09.00-16.00 น. โทรศัพท์ : 0 3256 1200, เปิดให้เข้าชมฟรีทุกวัน 8.00-17.00 น. เปิดให้เข้าชมทุกวัน โทรศัพท์ : 0 2628 6300-9 โทรศัพท์ : 0 2216 7368 เปิดให้เข้าชมฟรี จันทร์-ศุกร์ โทรศัพท์ : 0 3271 7165 08 6163 3180 08.00-17.00 น. (กรุณานัดหมายล่วงหน้า 09.00-16.30 น. ต่อ 4009 10.00-16.00 น. (กรุณา หรือติดต่อ ดร. อุดม สมพร โทรศัพท์ : 0 3536 7054 ก่อนเข้าชม) (ปิดจำ�หน่ายบัตรเวลา 15.30 น.) นัดหมายล่วงหน้าก่อนเข้าชม) 08 1763 1989 โทรศัพท์ : 08 9969 4518, โทรศัพท์ : 0 2225 9430 โทรศัพท์ : 0 2653 5577 (กรุณานัดหมายล่วงหน้า 09 0207 6319, 08 3330 9744 เพื่อเตรียมวิทยากร) Queen Sirikit Prathamnuk Orathai Jim Thompson Tilleke & Gibbins The Jipathapunsathan KhaoYoi Thai Handicraft and Lao Khang Museum, Museum of Textiles Thepkunya (Ancient Thai House & Musuem Textile Collection Ban Khu Bua Museum Thai Song Dam Textile Gallery Ban Kud Jok Bangkok Textile Museum) Bangkok Bangkok Ratchaburi Cultural Centre The Support Arts and Chainat Bangkok Phetchaburi Crafts International Location : The Jipatha- Centre of Thailand Location : situated in the The museum Located in Soi 6 Tilleke & Gibbins punsathan Ban Khu Bua KhaoYoi -Thai Location : Location : Location : Location : Location : (Public Organization) area of Wat Sri Samosorn, is in the Ratsadakorn- Vimanmek No.16 Kasemsan 2, Rama 1 International Ltd. Supalai Museum, situated in the Song Dam Phra Nakhon Ban Kud Jok, Kud Jok bhibhathana building, Rajvithi Road, Road, Bangkok 10330, Grand Tower, 26th Floor area of Wat Klong. Cultural centre. Si Ayutthaya Sub-district,Nong Mamong just inside the main Dusit Sub-district. across from the National 1011 Rama 3 Road, 101 Moo 6 Khu Bua Moo 5, Sub-district, District, Chainat 17120 visitors’ gate at the Dusit, Bangkok 10300 Supachalasai Stadium. Chongnonsi, Yannawa Sub-district, Muang Phetchaburi, 76140 Location : 59 Moo 4, Open daily Grand Palace, Open daily Open daily Bangkok 10120 district, Ratchaburi 70000 Open Diary Changyai, Bangsai, Free admission Phra Nakhon 09:30-6:00 pm. 9.00-17.00 pm. Open Monday to Friday Open Diary 9.00-16.00 pm. 08.30-16.30 pm. Phra Nakhon Si 08.00-17.00 pm. Bangkok 10200 Tel : +66 2628 6300-9 Tel : +66 2216 7368 10.00-16.00 pm. Free admission Tel : +66 3256 1200, Ayutthaya,13290 Tel : +66 8 9969 4518, Open daily Free admission Contact: Dr.Udom Somporn +668 6163 3180 Ext. 4009 Open daily +669 0207 6319, 09.00-16.30 pm. (Please contact us Tel : +668 1763 1989, www.khaoyoi-thaisong 08.00-17.00 pm. +668 3330 9744 Last admission is at in advance before visiting) +66 3271 7165 dam.com Tel : +66 3536 7054 15.30 pm. Email : (Please contact us www.sacict.net Tel : +66 2225 9430 [email protected] in advance to arrange www.qsmtthailand.org Tel. : +66 2653 5577 for a speaker) www.jipathaphan.com

106 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 107 • ภาคเหนือ-Northern

พระตำ�หนักดาราภิรมย์ พิพิธภัณฑ์ธนาคาร พิพิธภัณฑ์บ้านม่อนฝ้าย พิพิธภัณฑ์อูบคำ� พิพิธภัณฑ์ผ้าทอล้านนา พิพิธภัณฑ์ผ้าป้าแสงดา พิพิธภัณฑ์ผ้าโบราณ ศูนย์วัฒนธรรมไทยลื้อ เชียงใหม่ แห่งประเทศไทย โดยอาจารย์รำ�พัด โกฎแก้ว เชียงราย เชียงราย บ้านไร่ไผ่งาม เฮือนยองวัดต้นแก้ว เชียงคำ� จังหวัดเชียงใหม่ เชียงใหม่ เชียงใหม่ ลำ�พูน พะเยา (สำ�นักงานภาคเหนือ) ที่ตั้ง : หมู่ 1 ตำ�บลริมใต้ ที่ตั้ง : เลขที่ 68/3 ที่ตั้ง : เลขที่ 6 หมู่ 3 ที่ตั้ง : 81/1 ถนนหน้าค่าย ที่ตั้ง : วัดพระธาตุผาเงา ที่ตั้ง : 105 หมู่ 8 ถนน ที่ตั้ง : เลขที่ 179 หมู่ 3 ที่ตั้ง : วัดหย่วน เลขที่ 177 อำ�เภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ ถนนโชตนา ตำ�บลช้างเผือก ถนนป่าตัน อำ�เภอเมือง ตำ�บลรอบเวียง อำ�เภอเมือง บ้านสบคำ� ตำ�บลเวียง เชียงใหม่-ฮอด ตำ�บลสบเตี๊ยะ ตำ�บลเวียงยอง อำ�เภอเมือง หมู่ 3 ตำ�บลหย่วน อำ�เภอ 50180 อำ�เภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่ 50300 จังหวัดเชียงราย 57000 อำ�เภอเชียงแสน กิโลเมตรที่ 68-69 จังหวัดลำ�พูน 51000 เชียงคำ� จังหวัดพะเยา 56110 เปิดให้เข้าชม 50300 เปิดให้เข้าชมทุกวัน เปิดให้เข้าชมทุกวัน จังหวัดเชียงราย 57150 อำ�เภอจอมทอง เปิดให้เข้าชมฟรีทุกวัน เปิดให้เข้าชมฟรี วันอังคาร-วันอาทิตย์ เปิดให้เข้าชม เวลา 09.00-17.00 น. เวลา 08.00-17.00 น. เปิดให้เข้าชมฟรีทุกวัน จังหวัดเชียงใหม่ 50160 เวลา 08.30-16.30 น. เวลา 09.00-17.00 น. เวลา 09.00-17.00 น. วันจันทร์-วันศุกร์ โทรศัพท์ : 0 5311 0145, โทรศัพท์ : 0 5371 3349, เวลา 08.00-17.00 น. เปิดให้เข้าชมฟรีทุกวัน โทรศัพท์ : 0 5351 2007 (กรุณานัดหมายล่วงหน้า โทรศัพท์ : 0 5329 9175 เว้นวันหยุดธนาคาร เวลา 08 9851 8010 (คุณหนิง) 08 1992 0342 โทรศัพท์ : 0 5377 7151 เวลา 09.00-17.00 น. เพื่อเตรียมวิทยากร) 09.00-12.00, 13.00-16.00 น. หยุดทุกวันพฤหัส วันที่ 1 โทรศัพท์ : 08 7182 6731 โทรศัพท์ : 0 5393 1182-4 และวันที่ 16 ของทุกเดือน (คุณหทัยทิพย์) โทรศัพท์ : 0 5336 1231, 08 9835 6290 Dara Pirom Palace The Bank of Thailand Monfai Cultural Centre Oub Kham Museum Lanna Textile Museum Pa Saengda Cotton Huan Yong Tai Lue Cultural Museum Museum, Chiang Mai Chiang Mai Chiang Rai Chiang Rai Textile Museum Wat Ton Kaew Center Chiang Kham, Chiang Mai Northern Region Ban Rai Phai Ngam Folk Museum Phayao Offiffiice Chiangmai Lamphun

Location : Moo1 Location : 68/3 Chotana Location : 6 Pa Tan Location : 81/1 Na Khai Location : Wat Phra That Location : 105 Moo 8 Location : 79 Moo 3 Location : Wat Yuan, Mae Rim District, Road, Muang District, Road, Pa Tan Mueang, Road, Rob Wiang Pha Ngao, Ban Sob-Kam Chiang Mai-Hod Road, Wiang Yong Sub-district 177 Moo 3 Yuan Chiang Mai 50180 Chiang Mai 50300 Muang district, Sub-district, Chiang Saen district, Tambon Sop Tia, Muang district, sub-district Chiang Open Tuesday to Sunday Open Monday to Friday, Chiang Mai, 50300 Muang district, Chiang Rai 57150 Chom Thong district, Lamphun 51000 Kham District, 09.00-17.00 pm. 09.00-12.00, Open Daily Chiang Rai 57000 Open Daily, Chiang Mai 50160 Open daily Phayao 56110 Tel : +66 5329 9175 13.00-16.00 pm. 08.00-17.00 pm. Open Daily 08.00-17.00 pm. Open Daily 08:30-16:30 pm. Open Daily, www.chula.ac.th/histry/ except on Bank holidays. Free admission 08.00-17.00 pm. Free admission 09.00-17.00 pm. Free admission 09.00-17.00 pm. darabhirom_th.tml Tel : +66 5393 1182-4 Tel : +66 5311 0145, Tel : +66 5371 3349, (Please contact us in expept Thursday, Tel : +66 5351 2007 Free admission +668 9851 8010 +668 1992 0342 advance before visiting) 1 and 16. (Please contact us in (Khun Ning) www.oubkhammuseum. Tel : +66 5377 7151 Free admission advance to arrange www.monfai.com com Tel : +66 5336 1231, for a speaker) +668 9835 6290 Tel : +66 8 7182 6731 (Ms.Hataitip)

108 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 109 • ภาคคะวันออกเฉียงเหนือ-Northeastern • ภาคใต้-Southern

โกมลผ้าโบราณ สาธรพิพิธภัณฑ์ พิพิธภัณฑ์ผ้า บ้านคำ�ปุน ศาลาไหมไทย พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สถาบันทักษิณคดีศึกษา พิพิธภัณฑ์ แพร่ ผ้าทองคำ� สุโขทัย มหาวิทยาลัยนเรศวร อุบลราชธานี วิทยาลัยการอาชีพ อุบลราชธานี มหาวิทยาลัยทักษิณ ผ้าทอนาหมื่นศรี ตรัง พิษณุโลก ขอนแก่น ขอนแก่น สงขลา

ที่ตั้ง : เลขที่ 157/2 หมู่ 6 ที่ตั้ง : 477/2 ตำ�บลหาดเสี้ยว ที่ตั้ง : อาคารเอนกประสงค์ ที่ตั้ง : เลขที่ 331 ที่ตั้ง : อาคารศาลาไหมไทย ที่ตั้ง : เลขที่ 318 ที่ตั้ง : หมู่ที่ 1 บ้านอ่าวทราย ที่ตั้ง : 119 หมู่ 8 (ตรงข้ามโรงเรียนลองวิทยา) อำ�เภอศรีสัชนาลัย มหาวิทยาลัยนเรศวร ถนนศรีสะเกษ ตำ�บลคำ�นั้า วิทยาลัยการอาชีพขอนแก่น ถนนเขื่อนธานี ตำ�บลเกาะยอ อำ�เภอเมือง ตำ�บลนาหมื่นศรี ตำ�บลห้วยอ้อ อำ�เภอลอง จังหวัดสุโขทัย 64130 (ทุ่งหนองอ้อ) ตำ�บลท่าโพธิ์ แซบ อำ�เภอวารินชำ�ราบ เลขที่ 172 ถนนแจ้งสนิท ตำ�บลในเมือง อำ�เภอเมือง จังหวัดสงขลา 90100 อำ�เภอนาโยง จัดหวัดแพร่ 54150 เปิดให้เข้าชมทุกวัน อำ�เภอเมือง จังหวัดพิษณุโลก จังหวัดอุบลราชธานี 34190 อำ�เภอชนบท จังหวัดอุบลราชธานี 34000 เปิดให้เข้าชมทุกวัน จังหวัดตรัง 92170 เปิดให้เข้าชมฟรีทุกวัน เวลา 08.30-17.30 น. 65000 (ห่างโรงพยาบาลวารินชำ�ราบ จังหวัดขอนแก่น 40180 เปิดให้เข้าชมวันพุธ-วันอาทิตย์ เวลา 08.30-16.30 น. เปิดให้เข้าชมทุกวัน เวลา 09.30-17.00 น. ไม่เสียค่าเข้าชม เปิดให้เข้าชม ประมาณ 800 เมตร) เปิดให้เข้าชมทุกวัน (ปิดวันจันทร์ วันอังคาร และ (ปิดวันอังคาร) เวลา 09.30-17.00 น. (ติดต่อล่วงหน้าเพื่อจัดเตรียม โทรศัพท์ : 0 5567 1143 วันจันทร์-วันเสาร์ ปิดให้เข้าชมเพียงปีละครั้ง เวลา 08.00-17.00 น. วันหยุดนักขัตฤกษ์) โทรศัพท์ : 0 7459 1611-8, ไม่เสียค่าเข้าชม ผู้บรรยาย) เวลา 08.30-16.30 น. ประมาณ 3 วัน ในช่วง โทรศัพท์ : 0 4328 6218 เวลา 09.00-16.00 น. 08 1963 4335 โทรศัพท์ : 0 7558 3524, โทรศัพท์ : 08 1881 1432, โทรศัพท์ : 0 5596 1000 เทศกาลเข้าพรรษา ต่อ 122 โทรศัพท์ : 0 4525 1015 08 1476 4318 08 1807 9960 (ประมาณกรกฎาคม) (อ.โกมล พาณิชพันธ์) โทรศัพท์ : 0 4525 4830 Komol Ancient Sathorn Gold Textiles Textile Museum, Ban Kham Pun Thai Silk Pavilion of National Museum Folklore Museum, Na Muen Sri Fabric Museum Museum Sukhothai Naresuan University Ubon Ratchathani Khon Kaen Industrial Ubon Ratchathani The Institute for Folk Heritage Museum Phrae Phitsanulok and Community Southern Thai Studies, Trang Education College, Thaksin University Khon Kaen Songkhla Location : 157/2 Moo 6 Location : 477/2 Moo 6 Location : Naresuan Location : 331 Sisaket Location : Thai Silk Location : 318 Location : Moo1, Ban Ao Location : 119 Moo 8, (Opposite Long Witthaya Si Satchanalai University, Road, Kam Nam Seap Pavilion Building, 172 Khuen Thani Road, Sai, Koh Yo Subdistrict, Tambon Na Muen Sri, Na School) Huai-Or sub-district, Muang district, sub-district, Khon Kaen Industrial and Nai Mueang Subdistrict, Muang district, Yong district, Sub-district, Long district, Sukhothai 64130 Phitsanulok 65000 Warin Chamrap District, Community Education Muang district, Songkhla 90100 Trang 92170 Phrae 54150 Open daily, Open daily Ubon Ratchathani 34190 College, Changsanit Ubon Ratchathani Open daily, Open Daily, Open daily, 08.30-17.30 pm. (closed Sunday), (800 m. from Warin Road, Chonnabot 34000 08.30-16.30 pm. 09.30-17.00 pm. 09.30-17.00 pm. Free admission 08.30-16.30 pm. Chamrap Hospital) Sub-district, Open Wednesday- (closed Tuesday), free admission Free admission Tel : +66 5567 1143 Free admission Opening Hours: One Chonnabot district, Sunday (closed Monday Tel : +66 7459 1611-8, Tel : +66 7558 3524, Tel : +66 8 1881 1432, Tel : +66 5596 1000 time per year, for three Khon Kaen 40180 Tuesday and holiday), +668 1963 4335 +668 1476 4318 +668 1807 9960, day during Bhuddist Lent Open daily 09.00-16.00 pm. (Kamol Panichapan) Festival 08.00-17.00 pm. Tel : +66 4525 1015 (appximately July) Free admission Tel : +66 4525 4830 Tel : +66 4328 6218 Ext.122

110 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 111 Events & Festivals of Thai Fabrics The Annual Kalasin “Phrae Wa silk” Festival มหกรรมผ้าซิ่นตีนจกและผลิตภัณฑ์ชนเผ่าแม่แจ่ม Held in August at Kalasin’s city hall, it sells Phrae Wa from รายชื่องานเทศกาล จัดขึ้นในช่วงปลายเดือนมกราคม ณ อ�ำเภอแม่แจ่ม จังหวัด Ban Phon’s Phrae Wa manufacturing group and over 300 booths งานประเพณีที่เกี่ยวกับผ้าไทย เชียงใหม่ กิจกรรมภายในงาน เช่น การประกวดผ้าซิ่นตีนจก การประกวด of OTOPs, competition of Miss Phrae Wa beauty, Phrae Wa silk ที่จะจัดขึ้นทั่วประเทศ เป็นประจำ�ทุกปี fashion show and other activities. เชิญเที่ยวงานและเลือกซื้อสินค้าผ้าไทย ผ้าชนเผ่า และการจัดกิจกรรมสืบสานภูมิปัญญาของแม่แจ่มอีกมากมาย สอบถามเพิ่มเติมได้ที่ ประชาสัมพันธ์จังหวัดเชียงใหม่ โทรศัพท์ 0 5311 2740 For more information, contact : Kalasin Tourism Industrail ในแต่ละท้องถิ่น แต่ละภูมิภาค Association Tel. +66 8501 2451 or TAT (Khon Kaen Office, Overseeing ททท.ส�ำนักงานเชียงใหม่ โทรศัพท์ 0 5324 8604-5 กันอย่างจุใจตลอดทั้งปี Kalasin) Tel. +66 4322 7714-5, Teen Jok Fabric Handicraft and Tribal Culture of Mae Chaem Festival Held at the end of January at Mae Chaem district, Chiang มหกรรมผ้าไทย เทิดไท้ราชินี กรุงเทพมหานคร Mai, the exhibition includes competitions of teen jok fabric hilltribe จัดขึ้นในช่วงเดือนสิงหาคม ชมนิทรรศการผ้าไหมไทยในแต่ละ fabrics, and other local wisdom activities ภูมิภาคของประเทศไทย การจัดแสดงแฟชั่นโชว์ผ้าไหมไทย และร่วม For more information, contact : Chiang Mai Public Relation Office น้อมร�ำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิตติ์ พระบรม Tel. +66 5311 2740, TAT (Chiang Mai Office) Tel. +66 5324 8604-5 ราชินีนาถ ที่ทรงมีต่อเกษตรกรผู้ปลูกหม่อนเลี้ยงไหม ช่างทอผ้าไหม และ วงการผ้าไหมไทย ที่ได้พัฒนามาจนถึงปัจจุบัน แพรพรรณล้านนาภูษาลุ่มน�้ำโขง สอบถามเพิ่มเติมได้ที่ กองส่งเสริมกิจกรรม การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย จัดขึ้นในช่วงเดือนกรกฎาคม-สิงหาคม จัดแสดงและจ�ำหน่ายสินค้า โทรศัพท์ 0 2250 5500 ต่อ 3496-8 ผ้าผลิตภัณฑ์จากผ้า จากจังหวัดแพร่ เชียงราย พะเยา และประเทศใน กลุ่มลุ่มน�้ำโขง นิทรรศการเกี่ยวกับผ้า ประวัติความเป็นมาของผ้าในกลุ่ม “Therdthai Rachinee” Thai Textiles Exhibition in จังหวัดล้านนาตะวันออก การเดินแฟชั่นโชว์ชุดผ้าพื้นเมือง honor of HM. the Queen Bangkok สอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ ส�ำนักงานพาณิชย์จังหวัดแพร่ โทรศัพท์ 0 5451 Held in August, it displays exhibitions of the country’s silk 1118 หรือ ททท.ส�ำนักงานงานแพร่ โทรศัพท์ 0 5452 1127 from individual regions, Thai silk fashion show in gratitude for HM. the queen’s dedication to sericulture growers, silk weavers and Lanna Fabrics on the Mekong River (Lanna & GMS silk industry. Textile) For more information, Contact : Events Promotion Division, Tourism Held from July-August, it displays and sells fabric products Authority of Thailand (TAT) Tel. +66 2250 5500 from provinces of Phrae, Chiang Rai, Phayao and countries in the Greater Mekong Subregion (GMS), fabric exhibition, backgrounds of fabrics in eastern Lanna provinces, fashion shows of indigenous เทศกาลออกพรรษานาข่าหมี่ขิด จังหวัดอุดรธานี fabric. จัดขึ้นในช่วงเดือนตุลาคม ณ ต�ำบลบ้านนาข่า อ�ำเภอเมือง จังหวัด For more information, contact : Commerce Office of Phrae อุดรธานี มีการแสดงและจ�ำหน่ายสินค้าพื้นเมือง ในเทศกาลออกพรรษา Tel. +66 5451 1118 or TAT (Phrae Office) Tel. +66 5452 1127 สาธิตการผลิตผ้าทอพื้นเมือง การย้อมคราม การทอผ้า การมัดหมี่ สอบถามเพิ่มเติมได้ที่ ททท.ส�ำนักงานอุดรธานี โทรศัพท์ 0 4232 5406-7 งานวิจิตรแพรวาราชินีแห่งไหม จังหวัดกาฬสินธุ์ จัดขึ้นในช่วงเดือนสิงหาคม ณ สนามหน้าศาลากลางจังหวัด Na Kha Mee Khit Festival on Buddhist Lent, Udon Thani กาฬสินธุ์ จัดจ�ำหน่ายผ้าไหมแพรวาจากกลุ่มผู้ผลิตผ้าไหมแพรวาบ้านโพน Annually held during October-November at Na Kha และสินค้า OTOP มากว่า 300 บูธ ประกวดธิดาแพรวา การแสดงแบบ sub-district, Mueang district, Udon Thani, it exhibits and sells local แฟชั่นผ้าไหมแพรวา และกิจกรรมอื่นๆ อีกมากมาย products on Buddhist Lent, with a demo of local fabric weaving, สอบถามเพิ่มเติมได้ที่ สมาคมอุตสาหกรรมท่องเที่ยวจังหวัดมุกดาหาร dyeing and silk bundling. โทรศัพท์ 0 8501 2451-2 ททท.ส�ำนักงานขอนแก่น (ดูแลพื้นที่กาฬสินธุ์) For more information, Contact : TAT (Udon Thani Office) Tel. +66 โทรศัพท์ 0 4322 7714-5 4232 5406-7 112 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 113 เทศกาลมรดกผ้าไทย ไหม ฝ้าย ชัยภูมิ เทศกาลงานไหม ประเพณีผูกเสี่ยวและงานกาชาด จัดขึ้นในช่วงเดือนสิงหาคม บริเวณสวนสาธารณะสระหลวง จังหวัดขอนแก่น เทศบาลต�ำบลบ้านเขว้า ภายในงานประกอบด้วยขบวนพาเหรด การ จัดขึ้นในช่วงระหว่างปลายเดือนพฤศจิกายน-ต้นเดือนธันวาคม ออกร้าน จัดแสดงและจ�ำหน่ายผลิตภัณฑ์ผ้าไหม สินค้า OTOP ผลิตผล ชมขบวนแห่ นิทรรศการผ้าไหมพื้นเมือง การออกร้านกาชาด ศาลาไหม ทางการเกษตร การแสดงศิลปวัฒนธรรม การแสดงแฟชั่นโชว์ผ้าไหม การจ�ำหน่ายสินค้า OTOP การประกวดนางงามไหม การแสดงศิลป การประกวดธิดาไหมบ้านเขว้า การแข่งขันสาวไหม การแข่งขันมัดหมี่ วัฒนธรรมพื้นเมืองอีสาน การประกวดพานบายศรี ร่วมพิธีผูกเสี่ยว สอบถามรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ ททท.ส�ำนักงานนครราชสีมา โทรศัพท์ สอบถามเพิ่มเติมได้ที่ ส�ำนักงานประชาสัมพันธ์จังหวัดขอนแก่น โทรศัพท์ 0 4421 3030, 0 4421 3666 0 4324 6649, 0 4324 6853 ททท.ส�ำนักงานขอนแก่น โทรศัพท์ 0 4322 7714-5 Heritage Festival silk cotton fabric Thailand, Silk Festival, Sworn Friend Activity and Red Cross Chaiyaphum. Fair, Khon Kaen Held during the month of August, Sa Luang Park Ban Khwao The festival is held during the end of November till the Municipality. The event includes a parade, a fair showcasing start of December. Visitors can enjoy a parade, local silk exhibition, products and silk products, OTOP and agricultural products. Red Cross booths, silk pavilion, sale of OTOP, silk beauty queen Silk fashion and Cultural Show, Silk beauty queen Ban Khwao competition, local cultural performance, welcoming footed tray Competition, Mudmee Race. contest, take part in sworn friend activity. For more information, contact : TAT (Nakhon Ratchasima office) For more information, contact : Khon Kaen Public Relation Office Tel. +66 4421 3030, +66 4421 3666 Tel. +66 4322 7714-5, TAT (Khon Kaen Office) Tel. +66 4324 6649, +66 4324 6853

งานปั่นฝ้าย สายบุญจุลกฐิน มุกดาหาร จัดขึ้นในช่วงเดือนตุลาคม-พฤศจิกายน ณ วัดศรีนันทาราม บ้านภู งานผ้าไหมปักธงชัยและของดีเมืองโคราช นครราชสีมา อ�ำเภอหนองสูง และวัดมัชฌิมาวาส (วัดกลาง) อ�ำเภอดอนตาล จังหวัด จัดขึ้นในช่วงเดือนธันวาคม บริเวณสวนสาธารณะเฉลิมพระเกียรติ มุกดาหาร พิธีการท�ำจุลกฐิน เริ่มตั้งแต่การเก็บฝ้าย ดีดฝ้าย ย้อมและทอ 48 พรรษา อ�ำเภอปักธงชัย จังหวัดนครราชสีมา มีการออกร้านจ�ำหน่าย ให้เสร็จในวันเดียว ชมการแสดงศิลปวัฒนธรรมชาวผู้ไทย และร่วมพิธีทอด ผ้าไหมในราคา มีนิทรรศการแสดง การแสดงนิทรรศการผ้าไหม เดินแฟชั่น จุลกฐิน โชว์ชุดผ้าไหม การประกวดธิดาผ้าไหม ถนนย้อนยุค สอบถามเพิ่มเติมได้ที่ ประชาสัมพันธ์จังหวัดมุกดาหาร โทรศัพท์ 0 4263 2379 สอบถามรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ ฝ่ายประชาสัมพันธ์ที่ว่าการอ�ำเภอปักธงชัย สมาคมอุตสาหกรรมท่องเที่ยวจังหวัดมุกดาหาร ✆ 0 8501 2451-2 ททท.ส�ำนักงาน โทรศัพท์ 0 4444 1119, 0 4445 2161, 0 4444 2011 ททท.ส�ำนักงานนครราชสีมา นครพนม (ดูแลพื้นที่มุกดาหาร) โทรศัพท์ 0 4251 3490-1 โทรศัพท์ 0 4421 3030, 0 4421 3666 Cotton Work, Jula Kathin Ceremony, Mukdahan Pak Thong Chai Silk Festival and Korat’s Best It is held during October-November at Wat Si Nuntaram, Picks, Nakhon Ratchasima Ltd. Ban Phu, Nong Sung district and Wat Matchimawat (Wat Klang), Held in December at the 48th Year Chalerm Phrakiat Park, Co., Don Tan district, exhibiting a Jula Kathin, starting from cotton Pak Thong Chai district, Nakhon Ratchasima, it exhibits booths Mind collecting, spinning, dyeing and weaving to be completed in one

selling silk at reasonable price, performances, silk exhibition, Create : day. Visitors can also have a demo of Phu Tai’s arts and culture silk fashion show, silk beauty queen contest, and retro street.

and take part in the Jula Kathin processing. Design

For more information contact : the public relations at Pak & For more information contact : Mukdahan Public Relation OfficeTel. Thong Chai district Tel. +66 4444 1119, +66 4445 2161, +66 4444 2011, +66 4263 2379, Mukdahan Tourism Industrail Association Tel. +66 8501 2451-2, Tourism Authority of Thailand (TAT), Nakhon Ratchasima office Compiled TAT (Nakhon Phanom Office, Overseeing Mukdahan)Tel. +66 4251 3490-1 Tel. +66 4421 3030, +66 4421 3666 114 เส้นทาง สีสัน อัศจรรศ์ผ้าไทย The Amazing Array of Colorful Thai Textiles 115 การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย 1600 ถนนเพชรบุรีตัดใหม่ แขวงมักกะสัน เขตราชเทวี กรุงเทพฯ 10400 กองส่งเสริมกิจกรรม ฝ่ายกิจกรรม การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย โทรศัพท์ 0 2250 5500 ต่อ 3485-89 โทรสาร 0 2253 7433 Tourism Authority of Thailand 1600 New Phetchaburi Road, Makkasan, Ratchathevi, Bangkok 10400 Events Promotion Division, Tourism Authority of Thailand Tel : +66 2250 5500 Ext. 3485-89 Fax : +66 2253 7433 www.tourismthailand.org, www.thaifest.org