I. Cele Rozwoju Miasta I Gminy Gołdap

Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

I. CELE ROZWOJU MIASTA I GMINY GOŁDAP

1. CELE STRATEGICZNE ROZWOJU GMINY

1.1. Enumeracja celów

Gmina Gołdap jest jednostk ą terytorialn ą stanowi ącą podstaw ę istnienia i rozwoju społeczno ści lokalnej. W du Ŝej cz ęś ci obejmuje ona tereny o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych, które mog ą stanowi ć wiod ące ogniwo systemu ekologicznego województwa Warmi ńsko-Mazurskiego oraz całego kraju. Na tym powinny opiera ć si ę działania skierowane na rozwój lokalny gminy. Główny cel strategiczny rozwoju miasta i gminy Gołdap mo Ŝna zatem zapisa ć nast ępuj ąco: Gołdap - zdrowe i atrakcyjne miejsce zamieszkania i wypoczynku - platforma spotka ń i okno Europy.

Jako zało Ŝenia do strategii rozwoju gospodarczego gminy Gołdap, przyjmuje si ę zrównowa Ŝony rozwój miasta i gminy, oparty na polityce ekorozwoju, zakładaj ący rozwijanie i promowanie funkcji zgodnych z predyspozycjami środowiska, kształtowanie racjonalnej struktury funkcjonalno - przestrzennej, dynamiczny rozwój przedsi ębiorczo ści lokalnej dla osi ągni ęcia trwałego, akceptowanego społecznie wizerunku miasta i gminy, dostatniego, przyjaznego dla mieszka ńców i go ści (kuracjuszy). Trwały rozwój społeczno - gospodarczy b ędzie osi ągany poprzez rozwa Ŝne wykorzystanie walorów środowiska naturalnego oraz wykorzystanie geograficznego poło Ŝenia miasta i gminy jako platformy współpracy na pograniczu Unii Europejskiej i krajów nadbałtyckich do tworzenia jak najlepszych warunków rozwoju gospodarki i wzrostu zamo Ŝno ści mieszka ńców. Realizacji tych zało Ŝeń b ędą słu Ŝyć nast ępuj ące cele rozwoju: 1. Uzdrowisko Gołdap - wa Ŝnym o środkiem turystyczno-uzdrowiskowym o znaczeniu regionalnym i krajowym, 2. Gołdap atrakcyjnym miejscem zamieszkania i wypoczynku,

1 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

wykorzystuj ącym unikalne walory przyrodniczo-krajobrazowe gminy,

3. Gołdap wa Ŝnym o środkiem gospodarczym w subregionie północno - wschodniej Polski, 4. Gmina Gołdap obszarem nowoczesnego rolnictwa, dostosowanego do lokalnej specyfiki przestrzeni produkcyjnej. Okre ślenie działa ń podejmowanych na rzecz kształtowania trwałego rozwoju miasta i gminy b ędzie oparte na zało Ŝeniach wynikaj ących z poni Ŝszych zasad:

1) Realizacja potrzeb społecznych b ędzie prowadzona w sposób stwarzaj ący najmniejsze ryzyko zagro Ŝenia równowagi ekologicznej. 2) Pozyskiwanie zasobów i udost ępnianie walorów przyrodniczych dla rozwoju społecznego i gospodarczego b ędzie odbywa ć si ę w sposób zapewniaj ący utrzymanie prawidłowego funkcjonowania systemów ekologicznych. 3) Przetwarzanie zasobów i u Ŝytkowanie walorów b ędzie odbywa ć si ę przy mo Ŝliwie najdłu Ŝszym utrzymaniu zasobów w obiegu gospodarczym (wła ściwa recyrkulacja), a tak Ŝe przez u Ŝytkowanie walorów w granicach odporno ści środowiska. 4) Odprowadzenie zu Ŝytych zasobów b ędzie odbywa ć si ę wtedy, gdy nie istniej ą techniczne mo Ŝliwo ści utrzymania ich w obiegu gospodarczym (lub gdy rachunek ekonomiczny dla takiej działalno ści jest zdecydowanie negatywny). Rekultywacja zdegradowanych zasobów b ędzie prowadzona zawsze wtedy, gdy istniej ą techniczne mo Ŝliwo ści utrzymania albo odtwarzania stanów równowagi.

1.2. Zadania realizacji celów strategicznych

Zadania strategiczne zostan ą okre ślone w Strategii Rozwoju Miasta i Gminy, opracowanej przez Zarz ąd Miejski Gołdapi.

2 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

2. CELE KIERUNKOWE ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY GOŁDAP

2.1. Enumeracja celów

Cele strategiczne, przeło Ŝone na cele kierunkowe zagospodarowania przestrzennego, przy zało Ŝeniu równowa Ŝenia rozwoju, poprzez oszcz ędne dysponowanie rezerwami z my ślą o pokoleniach nast ępnych, musz ą przede wszystkim koncentrowa ć si ę na kierunkach zagospodarowania terenów ju Ŝ znajduj ących si ę w cz ęś ci zurbanizowanej gminy. Cele te ustala si ę w postaci nast ępuj ących zapisów: 1. Tworzenie warunków przestrzennych dla rozwoju w mie ście i gminie bazy uzdrowiskowej i turystycznej, wykorzystuj ącej walory przyrodnicze i kulturowe obszaru;

2. Tworzenie warunków przestrzennych, umo Ŝliwiaj ących rozwój atrakcyjnych miejsc zamieszkania i wypoczynku, wykorzystuj ących walory Ziemi Gołdapskiej;

3. Tworzenie warunków przestrzennych do rozwoju przedsi ębiorczo ści gospodarczej, umo Ŝliwiaj ących kreacj ę Gołdapi jako obszaru o du Ŝym znaczeniu gospodarczym w subregionie północno-wschodniej Polski;

4. Tworzenie warunków przestrzennych, umo Ŝliwiaj ących popraw ę funkcjonowania rolniczej przestrzeni produkcyjnej oraz rozwój agroturystyki, jako alternatywnego źródła dochodu dla działalno ści rolniczej.

2.2. Zadania realizacji celów przestrzennych

• Racjonalne wykorzystanie istniej ących rezerw terenowych; • Przygotowanie terenów dla rozwoju przedsi ębiorczo ści gospodarczej, przede wszystkim w zakresie usług i przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego; • Przygotowanie terenów dla rozwoju współpracy transgranicznej, wskazywanie miejsc lokalizacji obiektów handlowych i usługowych, zwi ązanych z obsług ą ruchu ludzi, pojazdów i towarów; • Poprawa wizerunku zagospodarowania gminy, szczególnie na terenach atrakcyjnych turystycznie;

3 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

• Wskazywanie terenów i obiektów na cele funkcji usługowych w zakresie kultury, lecznictwa uzdrowiskowego, ochrony zdrowia i opieki społecznej, sportu, rekreacji; • Rozbudowa i modernizacja istniej ących urz ądze ń melioracyjnych; • Wskazywanie nieprodukcyjnych gruntów rolnych na cele usług z zakresu turystyki i rekreacji oraz zalesienia; • Przygotowanie terenów dla eksploatacji złó Ŝ surowców naturalnych; • Rozwój budownictwa mieszkaniowego oraz uzupełniaj ących elementów infrastruktury technicznej, społecznej wypoczynkowej, poprzez przygotowanie planistyczne stosownych terenów oraz uruchomienie programu mieszkaniowego budownictwa komunalnego; • Poprawa funkcjonowania systemu transportowego gminy; • Odpowiedni do potrzeb rozwój i modernizacja infrastruktury technicznej.

II. UWARUNKOWANIA REALIZACJI CELÓW ROZWOJU PRZESTRZENNEGO 1

1. UWARUNKOWANIA WYNIKAJ ĄCE Z DOTYCHCZASOWEGO ZAGOSPODAROWANIA I PRZEZNACZE NIA TERENU

1.1. Charakterystyka stanu istniej ącego zagospodarowania przestrzennego gminy Gołdap.

Powierzchnia gminy Gołdap wynosi 362 km², w tym powierzchnia miasta - 17 km². W strukturze przestrzennej gminy Gołdap dominuj ą przestrzenie otwarte - pola, ł ąki, lasy i zadrzewienia, wody powierzchniowe. Wyst ępuj ą tu du Ŝe kompleksy le śne (lesisto ść - ok.30%) i du Ŝa ilo ść ró Ŝnorodnych zbiorników wodnych (11 jezior, liczne rzeki i cieki wodne). Obszar zurbanizowany stanowi około 6 % terenu gminy. Północno-wschodnia cz ęść gminy zako ńczona jest malownicz ą i dzik ą Puszcz ą Rominck ą. Południowa cz ęść gminy ma bogato urozmaicon ą rze źbę terenu i obejmuje cz ęść obszaru

1 W okre śleniu uwarunkowa ń wykorzystano m.in. materiały ze Strategii Rozwoju Gminy

4 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

pasma Szeskich Wzgórz (pasma wzgórz o wysoko ści 270 - 309 m n.p.m. - Szeska Góra). W znacznej cz ęś ci s ą to tereny o unikalnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych, stanowi ące wa Ŝne ogniwo ekologicznego systemu obszarów chronionych województwa warmi ńsko-mazurskiego i kraju. Najwi ększe kompleksy le śne znajduj ę we wschodniej cz ęś ci gminy, cz ęść zachodnia ma charakter bardziej rolniczy, w krajobrazie dominuj ą tereny upraw polowych i ł ąk. Najwa Ŝniejsze liniowe elementy struktury przestrzennej gminy to: droga krajowa nr 65 - granica pa ństwa - Gołdap - Olecko - Ełk - Białystok, drogi wojewódzkie nr 650 - W ęgorzewo - Banie Mazurskie -Gołdap, nr 651 - Gołdap - śytkiejmy - Szypliszki, linia kolejowa nr 41 Ełk - Gołdap. Administracyjnie teren gminy Gołdap obejmuje miasto oraz 30 sołectw: 1) Bałupiany, w skład którego wchodz ą wsie: Bałupiany, Pi ękne Ł ąki, Niedrzwica; 2) Barkowo, obejmuj ące wie ś Barkowo; 3) Bitkowo, obejmuj ące wie ś Bitkowo; 4) Botkuny, obejmuj ące miejscowo ści: Botkuny, Czarnowo, Jurkiszki, Szyliny, Kolniszki, Bronisze; 5) Dunajek, obejmuj ące miejscowo ści: Dunajek, Dunajek Mały; 6) Dzi ęgiele, obejmuj ące wie ś Dzi ęgiele; 7) Galwiecie, obejmuj ące miejscowo ści: Galwiecie, Kołkowo; 8) Główka, obejmuj ące miejscowo ści: Główka, Bo ćwinka, Bo ćwi ński Młyn, Okrasin, D ąbie, Kolniszki; 9) Grabowo, obejmuj ące wie ś Grabowo; 10) Górne, obejmuj ące miejscowo ści: Górne, Regiele; 11) Jabło ńskie, obejmuj ące miejscowo ści: Jabło ńskie, Włosty, Rostek; 12) Jany, obejmuj ące miejscowo ści: Jany, Osieki, Janki; 13) Jeziorki Wielkie, obejmuj ące miejscowo ści: Jeziorki Wielkie, Jeziorki Małe, Gieraliszki, osada Zielonka; 14) Juchnajcie, obejmuj ące miejscowo ści: Juchnajcie, Sokoły; 15) Konikowo, obejmuj ące wie ś Konikowo; 16) Ko śmidry, obejmuj ące miejscowo ści: Ko śmidry, Gołdap II; 17) Kowalki, obejmuj ące wie ś Kowalki; 18) Kozaki, obejmuj ące miejscowo ści: Wrotkowo, Tatary, Janowo, Kozaki, Jabramowo;

5 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

19) Łobody, obejmuj ące miejscowo ści: Łobody, Grygieliszki; 20) Marcinowo, obejmuj ące miejscowo ści: Marcinowo, Wronki Wielkie, Bła Ŝejewo; 21) Nasuty, obejmuj ące miejscowo ści: Nasuty, Kamionki, Rudzie; 22) Osowo, obejmuj ące wie ś Osowo; 23) Pietraszki, obejmuj ące miejscowo ści: Pietraszki, Ma Ŝucie, U Ŝbale; 24) Pogorzel, obejmuj ące miejscowo ści: Pogorzel, Babki, śelazki; 25) Ro Ŝyńsk Wielki, obejmuj ące miejscowo ści: Ro Ŝyńsk Wielki, kolonia Nowa Bo ćwinka, Ro Ŝyńsk Mały; 26) Siedlisko, obejmuj ące wie ś Siedlisko; 27) Skocze, obejmuj ące wie ś Skocze; 28) Suczki, obejmuj ące miejscowo ści: Suczki, Pietrasze; 29) Wiłkajcie, obejmuj ące miejscowo ści: Wiłkajcie, Samoniny; 30) Zatyki, obejmuj ące miejscowo ści: Zatyki, Wilkasy.

W strukturze sieci osadniczej gminy istniej ą nast ępuj ące grupy jednostek:

− Miasto Gołdap, stanowi ące regionalny o środek o funkcji turystyczno-uzdrowiskowej oraz wielofunkcyjny o środek gminny; − Wie ś Grabowo, pełni ąca funkcje usługowe dla s ąsiednich terenów i wspomagaj ące o środek gminny w Gołdapi w obsłudze ludno ści i rolnictwa; − Wsie o funkcji rolniczej i usługowej na poziomie podstawowym dla s ąsied- nich jednostek: Kozaki, Bo ćwinka, Babki, Wro nki, Galwiecie, Gołdap II; − Pozostałe wsie o funkcji rolniczej.

Obowi ązuj ący do ko ńca 2002 roku miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego gminy Gołdap, zatwierdzony Uchwał ą Nr IV/18/89 z dnia 21.02.1989 r. ustala dla niej nast ępuj ące funkcje:

- Produkcja rolnicza;

- Produkcja le śna;

- Funkcja rekreacyjna;

Plan wyodr ębnił tereny o nast ępuj ących funkcjach:

- Rolnictwo,

- Rekreacja,

- Gospodarka le śna,

- Osadnictwo,

6 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

- Przemysł.

Zasady rozwoju podstawowych funkcji gminy, okre ślone w tym samym planie, są nast ępuj ące: − Na obszarze gminy winno by ć prowadzone rolnictwo średnio intensywne o hodowlano-ro ślinnym profilu produkcji. Rozwija ć nale Ŝy głównie hodowl ę bydła i owiec. W produkcji ro ślinnej dominowa ć winny zbo Ŝa i ro śliny pastewne. Obszar gminy został podzielony na rejony o ró Ŝnej intensywno ści gospodarki rolnej w zale Ŝno ści od warunków naturalnych, potrzeb ochrony środowiska i walorów rekreacyjnych. Południowo- zachodnia i zachodnia cz ęść gminy charakteryzuje si ę wysok ą warto ści ą rolniczej przestrzeni produkcyjnej, w zwi ązku z tym plan gminy okre śla te tereny jako obszar zastrze Ŝony dla rolnictwa. Plan wskazuje równie Ŝ konieczno ść przywrócenia gruntom zdewastowanym ich pierwotnych wła ściwo ści przez rekultywacj ę, melioracj ę i nawodnienia. − Gospodarka le śna b ędzie rozwijana w istniej ących kompleksach lasów gospodarczych. Plan nie przewiduje prowadzenia pełnych zr ębów w lasach, uznanych za rekreacyjne lub izolacyjne. − Rozwój funkcji rekreacyjnej miasta i gminy Gołdap opiera się na wykorzystaniu walorów przyrodniczych ła ńcucha Wzgórz Szeskich, kompleksu Puszczy Rominckiej oraz rejonu Jeziora Gołdap i rzek Gołdapy i Jarki. Docelow ą wielko ść bazy noclegowej ustalono na około 3 800 miejsc, w tym: 3 000 w mie ście i 800 na terenie gminy. Ze wzgl ędu na zró Ŝnicowane warunki środowiska przyrodniczego gminy Gołdap, plan wprowadził podział jej obszaru na cztery jednostki strukturalne, których zasi ęg pokrywał si ę z rejonami produkcji rolniczej oraz specjalizacj ą funkcji kompleksów rekreacyjnych: • Jednostka strukturalna "A" - rejon intensywnej gospodarki rolnej, obejmuj ący tereny po zachodniej i wschodniej stronie Wzgórz Szeskich, z wył ączeniem kilometrowej strefy wzdłu Ŝ rzek Gołdapa i Jarka. W rejonie zachodnim przewidywano prowadzenie gospodarki rolnej przez sektor prywatny i pa ństwowy, w rejonie wschodnim - przez sektor pa ństwowy.

7 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

• Jednostka strukturalna "B" - rejon produkcji rolnej z uwzgl ędnieniem potrzeb rekreacji, obejmuj ący obszary w cz ęś ci północno-zachodniej gminy, wzdłu Ŝ rzeki Gołdapa -"B 1" oraz w cz ęś ci południowo-wschodniej, wzdłu Ŝ rzeki Jarka - "B2". W rejonie "B1" zakładano prowadzenie gospodarki rolnej przez sektor pa ństwowy i prywatny, w rejonie ,,B2" jedynie przez sektor pa ństwowy . • Jednostka strukturalna "C" - rejon rekreacji i nieuci ąŜ liwych form rolnictwa, obejmuj ący Wzgórza Szeskie, Puszcz ę Rominck ą i tereny do niej bezpo średnio przyległe w okolicy Galwieci. Gospodarka rolna w tym rejonie miała by ć prowadzona przez Romincki Kombinat Rolny. Postulowano utworzenie parku krajobrazowego obejmuj ącego Wzgórza Szeskie, rozwój budownictwa letniskowego nad Jeziorem Ostrówek, uznanie lasów za rekreacyjne . • Jednostka strukturalna "D" - obejmuj ąca miasto Gołdap, parki podworskie w Niedrzwicy i Jabramowie, wie ś Jabło ńskie i cz ęść Puszczy Rominckiej nad Jeziorem Gołdap, czyli tereny III strefy ochrony uzdrowiska. Plan ustalał, Ŝe wszelkie działania inwestycyjne w tym rejonie musz ą bra ć pod uwag ę konieczno ść zachowania istniej ących walorów krajobrazu. Postulował uznanie lasów za rekreacyjne oraz unikanie lokalizacji obiektów uci ąŜ liwych. Tabela nr 2 Bilans terenów jednostek strukturalnych gminy Gołdap Jednostka strukturalna Powierzchnia terenu [hal „A” 10,856 „B” 7,507 „C” 9,813 „D” 6,232

Tereny zurbanizowane, le Ŝą ce w granicach administracyjnych miasta Gołdap stanowi ą tylko około 30% całkowitej powierzchni miasta. Znajduj ą si ę one w strefie centralnej miasta i od północy otoczone s ą terenami le śnymi, od południa za ś terenami rolnymi. Najintensywniej zagospodarowan ą cz ęść miasta stanowi zabytkowy układ urbanistyczny śródmie ścia i s ąsiaduj ące z nim

8 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

tereny zabudowy wielorodzinnej. Zabudowa jednorodzinna skoncentrowana jest w kilku zespołach: od zachodniej strony śródmie ścia, pomi ędzy projektowan ą obwodnic ą i Gołdapsk ą Gór ą, pomi ędzy dolin ą rzeki i torami kolejowymi oraz pomi ędzy dolin ą rzeki i lasem. Istotne elementy struktury przestrzennej miasta stanowi ą ponadto: dolina rzeki Gołdapa, linia kolejowa z poło Ŝonymi przy niej terenami produkcyjnymi i technicznymi, znajduj ąca si ę na południowym skraju miasta Gołdapska Góra, przej ście graniczne i s ąsiaduj ąca z nim strefa ekonomiczna, powstaj ąca dzielnica uzdrowiskowa. Zatwierdzony uchwał ą rady Miejskiej w Gołdapi nr 111/15/94, z dnia 9.09.1994 r. Plan ogólny zagospodarowania przestrzennego miasta Gołdap jako podstawow ą funkcj ę miasta wskazywał turystyk ę i wypoczynek o znaczeniu regionalnym a docelowo funkcj ę uzdrowiskowo-sanatoryjn ą. Uzupełniaj ące funkcje miasta to: • Ośrodek obsługi s ąsiednich gmin, • Ośrodek obsługi mi ędzynarodowego ruchu tranzytowego, • Ośrodek przemysłowy, w oparciu o istniej ące i projektowane zakłady, nieuci ąŜ liwe dla środowiska, • Ośrodek obsługi produkcji Ŝywno ści.

Plan ogólny zagospodarowania przestrzennego miasta przeznaczał tereny pod nast ępuj ące funkcje: mieszkalnictwo jedno- i wielorodzinne; usługi z zakresu administracji, o światy i wychowania, kultury, ochrony zdrowia i opieki społecznej, handlu, gastronomii i rzemiosła; sport i rekreacj ę; turystyk ę i wypoczynek; ziele ń; usługi komunalne; tereny produkcyjne i magazynowe. W wyniku analizy przeznaczenia terenów pod zabudow ę w miejscowym planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego miasta naleŜy stwierdzi ć, Ŝe do zagospodarowania zgodnie z planem jest ok. 495 ha, co stanowi ok. 90 % terenów osiedle ńczych w chwili obecnej.

9 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Tabela nr 2 Bilans terenów o ró Ŝnym sposobie u Ŝytkowania funkcjonalno-przestrzennego w mie ście Gołdap Powierzchnia terenu Funkcja terenu Stan 1992 rok Plan perspektywiczny [ha] % [ha] %

1. tereny zainwestowane, 542,71 29,50 1 038,14 56,43 w tym: − przemysłowo-składowe 50,32 2,74 238,56 12,97 − ośrodki obsługi rolnictwa 1,4 0,08 0 0 − mieszkalnictwo 167,97 9,13 173,06 9,41 − administracja i usługi 70,19 3,82 231,95 12,61 − ziele ń miejska 57,68 3,14 113,33 6,16 − komunikacja i transport 151,45 8,23 237,54 12,91 − urz ądzenia techniczne 14,50 0,79 14,50 0,79 − tereny specjalne 29,20 1,59 29,20 1,59 2. UŜytki rolne 544,79 29,62 98,33 5,35

3. Lasy i zadrzewienia 428 00 23,27 378,93 20,60

4. Inne, w tym: 324,05 324,51 − Wody i rowy 189,50 10,30 189,50 10,30 − Nieu Ŝytki i ziele ń niska 134,55 7,31 134,65 7,32 Powierzchnia miasta ogółem 1 839,55 100,00 1 839,55 100,00

1.2. Uwarunkowania, wynikaj ące z dotychczasowego zagospodarowania i przeznaczenia terenów

Działania na rzecz prawidłowego zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy uwarunkowane s ą: • udost ępnieniem terenów budowlanych dla mieszkalnictwa, usług i wytwórczo ści, polegaj ącym przede wszystkim na ich przygotowaniu planistycznym i na rozbudowie systemów infrastruktury technicznej; • przygotowaniu terenów budowlanych dla realizacji obiektów uzdrowiskowych, turystycznych, rekreacyjnych i wypoczynkowych, z uwzgl ędnieniem konieczno ści ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych gminy;

10 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

• wykorzystaniem rezerw terenowych wyst ępuj ących w obr ębie istniej ących terenów zurbanizowanych miasta i terenów wsi; • wykorzystaniem rezerw przestrzennych istniej ących w obr ębie dawnych PGR-ów, przede wszystkim na nieuci ąŜ liwe funkcje produkcyjne, magazynowo-składowe, a tak Ŝe turystyczne; • przeciwdziałaniem rozpraszaniu się zabudowy na terenach niezurbanizowanych , • zachowaniem walorów krajobrazowych gminy,

2. UWARUNKOWANIA WYNIKAJ ĄCE ZE STANU I FUNKCJONOWANIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

2.1. Charakterystyka stanu i funkcjonowania środowiska przyrodniczego

2.1.1. Poło Ŝenie

Gmina Gołdap poło Ŝona jest w północno-wschodniej cz ęś ci województwa warmi ńsko-mazurskiego w powiecie olecko – gołdapskim gołdapskim, stanowi ąc fragment obszaru funkcjonalnego "Zielone Płuca Polski". Jest to gmina miejsko- wiejska, posiadaj ąca typowe problemy obszarów rolniczych i popegeerowskich. Gmina poło Ŝona jest w atrakcyjnym turystycznie obszarze, stosunkowo mało dot ąd wykorzystywanym. Północn ą granic ę gminy Gołdap stanowi granica pa ństwa z Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. S ąsiednie gminy to Banie Mazurskie, Dubeninki i Kowale Oleckie. W strategii zagospodarowania przestrzennego województwa gmina Gołdap została wł ączona do Mezoregionu Ełckiego o typie łącznikowo-węzłowym, na obszarze którego obowi ązuje ekopolityka dominacji działa ń zmierzaj ących do zachowania i wzmocnienia funkcji ekologicznej. Oznacza to, Ŝe emisja zanieczyszcze ń środowiska w gminie wpływa w sposób istotny zarówno na środowisko gminy, jak i na jej otoczenie. Wynika st ąd przewaga szczególnie wysokiego stopnia re Ŝimu gospodarowania oraz konieczno ść podj ęcia działa ń zmierzaj ących do zachowania i wzmacniania funkcji ekologicznej gminy. 13. 05.1988 r. w Białowie Ŝy podpisane zostało Porozumienie Zielone Płuca

11 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Polski, którego ide ą jest uwarunkowany ekologicznie wielokierunkowy rozwój północno-wschodniej cz ęś ci Polski. Według nowego podziału administracyjnego kraju w skład obszaru Zielonych Płuc Polski (ZPP) wchodz ą nast ępuj ące województwa: warmi ńsko-mazurskie ( z gmin ą Gołdap), podlaski i w cz ęś ciach mazowieckie, kujawsko-pomorskie i pomorskie. Na terenie ZPP, w celu ochrony krajobrazów przyrodniczych, zbiorowisk i gatunków specyficznych dla danej strefy, a tak Ŝe zachowania ich w stanie niepogorszonym, wyznaczono obszary w ęzłowe. Na 46 wyznaczonych w Polsce obszarów w ęzłowych o znaczeniu mi ędzynarodowym, a Ŝ 11 znajduje si ę na omawianym obszarze, stanowi ąc 37% jego powierzchni. Obszary w ęzłowe o randze mi ędzynarodowej obejmuj ą tereny wyst ępowania skupie ń stanowisk gatunków uznanych za zagro Ŝone w skali Europy. Obszary w ęzłowe poł ączone są korytarzami ekologicznymi o znaczeniu zarówno krajowym, jak i mi ędzynarodowym. W uj ęciu fizyczno geograficznym jest to obszar, na którym zbiegaj ą si ę cztery krainy (mezoregiony): Kraina W ęgorapy i Garb Szeski, wchodz ące w skład Pojezierza Mazurskiego oraz Puszcza Romincka i Pojezierze Zachodnio- suwalskie, nale Ŝą ce do Pojezierza Litewskiego. Miasto Gołdap jest centralnym o środkiem "Mazur Garbatych", krainy poło Ŝonej mi ędzy Pojezierzem Suwalsko-Augustowskim a Krain ą Wielkich Jezior Mazurskich. Północn ą granic ę miasta stanowi granica pa ństwa, od wschodu, południa i zachodu otoczona jest przez tereny gminy Gołdap.

2.1.2. Rze źba i budowa geologiczna

2.1.2.1. Rze źba terenu

Obszar opracowania obejmuje trzy jednostki morfologiczne:

- wysoczyzn ę polodowcow ą

- taras nadzalewowy

- taras zalewowy rzeki Gołdapa.

Wysoczyzna polodowcowa obejmuje południow ą i północn ą cz ęść badanego terenu. Jej powierzchnia jest zró Ŝnicowana. Teren wznosi si ę w kierunku południowym i mniej w kierunku północnym. Deniwelacje w obr ębie wysoczyz-

12 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap ny w cz ęś ci południowej dochodz ą do 20 m, a w cz ęś ci północnej do 13 m. Taras nadzalewowy ma szeroko ść od kilkudziesi ęciu w cz ęś ci południowej do około 400 m w cz ęś ci północno-zachodniej omawianego terenu. Wysoko ść wzgl ędna tarasu wynosi 3 -8 m nad poziomem wody w rzece. Taras zalewowy rzeki Gołdapy ma szeroko ść od kilkunastu metrów w cz ęś ci wschodniej do 500 m w cz ęś ci zachodniej. W jego obr ębie w cz ęś ci północno- wschodniej zaznaczaj ą si ę obni Ŝenia w formie zatoki maj ące poł ączenie z rzek ą. S ą to wyra źnie zarysowane starorzecza, przewa Ŝnie wypełnione wod ą, przy brzegach zaro śni ęte trzcin ą i sitowiem. Przez środek omawianego obszaru, z północy na południe na długo ści około 30 km, rozci ąga si ę pasmo Szeskich Wzgórz, które dzieli ziemi ę gołdapsk ą na dwie cz ęś ci. Ich najwi ększym wzniesieniem jest Szeska Góra (309 m). Na północ od tego wzniesienia w kierunku Gołdapi ci ągnie si ę pasmo wzgórz z zalesion ą Gór ą Rudzk ą (284 m), Gór ą Tatarsk ą ( 308 m) i Pi ękn ą Gór ą ( 272 m), na wschód za ś rozci ąga si ę obni Ŝenie Puszczy Rominckiej. Puszcza Romincka jest terenem silnie pagórkowatym. Pomi ędzy wzgórzami moren i kemów wyst ępuj ą torfowiska. Wysoko ści nie przekraczaj ą 200 m. Cały obszar poci ęty jest wałami wysokich wzgórz morenowych. Najcz ęś ciej przecinaj ą one teren z północnego zachodu na południowy wschód. Oddzielaj ą je do ść gł ębokie obni Ŝenia o takim samym przebiegu. Olbrzymie urozmaicenie wprowadzaj ą do rze źby terenu gł ębokie doliny rzeczne, z wyra źnymi stromymi zboczami. 2.1.2.2. Budowa geologiczna Omawiany teren pod wzgl ędem geologicznym zbudowany jest z utworów czwartorz ędowych, a starsze podło Ŝe stanowi kreda górna, wykształcona w postaci margli, wapieni marglistych i wapieni. Stwierdzono tu te Ŝ wyst ępowanie utworów holoce ńskich w postaci namułów pylastych i piaszczystych, piasków i Ŝwirów oraz plejstoce ńskich w formie drobnych i średnich piasków fluwioglacjalnych, a tak Ŝe glin. W obr ębie tarasu zalewowego lokalnie wyst ępuj ą torfy o mi ąŜ szo ści 0,3-0,5 m. Znaczna cz ęść obszaru zabudowana jest z glin zwałowych, buduj ących liczne

13 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

wzgórza morenowe. Wykształcone s ą w postaci glin brunatno-br ązowych, zwi ęzłych w stropie i bardziej ilastych w sp ągu. Mi ąŜ szo ść glin jest zmienna i waha si ę od 3,0 - 20,0 m. W rejonie jeziora Gołdap i wzdłu Ŝ rzeki Gołdapy, do miejscowo ści Bo ćwinka wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe sandrowe, o mi ąŜ szo ściach przekraczaj ących 20 m. S ą to przewa Ŝnie piaski ró Ŝnoziarniste, z przewag ą drobnoziarnistych ze znaczn ą domieszk ą Ŝwirów. W stropie przechodz ą w Ŝwiry z pojedynczymi głazikami. Ponadto rzeki Gołdapa i Jarka, formuj ąc swe doliny zalewowe akumuluj ą piaski i Ŝwiry rzeczne, o mi ąŜ szo ści nie przekraczaj ącej 3,0 m. Z utworów holoce ńskich wyst ępuj ą tak Ŝe torfy, namuły torfiaste i piaszczyste. Rejon ich wyst ępowania to uj ście Jarki do jeziora Gołdap oraz dolina zalewowa Gołdapy, koło miejscowo ści Skocza, Ko śmidry i Bałupiany.

2.1.2.3. Surowce u Ŝyteczne gminy

Najwa Ŝniejszymi zło Ŝami surowców u Ŝytecznych, które znajduj ą si ę na terenie gminy Gołdap s ą zło Ŝa Ŝwirów i pospółek oraz lokalnie piasków i borowiny. Główne miejsca eksploatacji Ŝwirów i pospółek to: − Bałupiany - Wiłkajcie, gdzie eksploatuje si ę rocznie około 15 000 ton kruszywa dla potrzeb wytwórni mas bitumicznych, − świrownie Mazucie i Juchnajcie, o rocznym wydobyciu 2 000 ton, − świrownia Niedrzwica o rocznym wydobyciu 3 000 ton − Wronki, Kozaki. Piasek eksploatuje si ę w miejscowo ściach: Górne, Regiele i cz ęś ciowo w Niedrzwicy. Eksploatacja złó Ŝ Ŝwirów i pospółek na terenie miasta Gołdap jest zabroniona. Na obszarach bagien i dawnych jezior znajduj ą si ę torfy, które s ą jednym z nielicznych surowców odnawialnych. Do niedawna były przedmiotem bardzo intensywnej eksploatacji, stanowiły bowiem wraz z drewnem wa Ŝne źródło energii cieplnej. Pokłady torfowe maj ą na terenie gminy bardzo ró Ŝną mi ąŜ szo ść i zajmuj ą powierzchni ę kilkakrotnie wi ększ ą od powierzchni aktualnie wyst ępuj ących tu zbiorników wodnych. Niektóre torfowiska zawieraj ą oprócz zwykłych torfów energetycznych i ogrodniczych równie Ŝ znaczne pokłady

14 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

borowiny, czyli torfów leczniczych. S ą to borowiny typu wysokiego zawieraj ące 2,9-5,0% cz ęś ci nieorganicznych w suchej masie oraz borowiny typu przej ściowego zawieraj ące 5-10% cz ęś ci nieorganicznych w suchej masie. Najwi ększe zasoby tego surowca wyst ępuj ą na torfowisku Mechacz Wielki w Puszczy Rominckiej, przy granicy pa ństwa, na północny zachód od Niedrzwicy oraz koło wsi Bo ćwinka. Z bagnami jako pozostało ściami po zanikłych jeziorach wiąŜ e si ę równie Ŝ wyst ępowanie kredy jeziornej, surowca przydatnego dla rolnictwa. Zło Ŝa te nie są jednak eksploatowane. W okolicach Gołdapi stwierdzono tak Ŝe wyst ępowanie naturalnych złó Ŝ wód mineralnych, które mog ą by ć wykorzystane do celów uzdrowiskowych, balneologicznych. S ą to wody słone i solanki o zró Ŝnicowanym składzie chemicznym. Gmina Gołdap jest samowystarczalna pod wzgl ędem zasobów kruszyw naturalnych, które wykorzystywane s ą w budownictwie i drogownictwie.

2.1.3. Wody powierzchniowe i gruntowe

2.1.3.1. Wody powierzchniowe Ziemia gołdapska jest cz ęś ci ą pojezierza, wyst ępuj ą tu wi ęc jeziora, bagna będące pozostało ści ą po zanikłych zbiornikach wodnych, rzeki i strumienie. Kształt sieci rzecznej, w tym kierunek spływu wód powierzchniowych, zdeterminowany jest przede wszystkim ukształtowaniem powierzchni terenu. Rozmieszczenie jezior, ich obecno ść lub brak w krajobrazie, zwi ązane jest nie tylko z działalno ści ą lodowca i jego wód roztopowych, ale równie Ŝ z intensywno ści ą erozji i innych procesów (m. in. obni Ŝania si ę poziomu wód gruntowych), które w okresie polodowcowym przyczyniały si ę do zaniku tych akwenów. Wody powierzchniowe stanowi ą 1,6 proc. całego obszaru ziemi gołdapskiej. Najwi ększy udział maj ą jeziora, rozrzucone po całym terenie, ale głównie koncentruj ące si ę w cz ęś ci wschodniej. Na terenie gminy Gołdap znajduje si ę 11 jezior, m.in. Gołdap, Rakówek, Wilkasy, Bitkowskie, Przero śl. Najwi ększe jest jezioro Gołdap, które ma

15 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap powierzchni ę 234 ha (z tego po stronie polskiej 149 ha). Brzeg tego rynnowego jeziora jest piaszczysty, łatwo dost ępny, poro śni ęty lasem i krzewami, dzi ęki temu mo Ŝe by ć wykorzystywane do celów rekreacyjnych. Północny kraniec jeziora, poło Ŝony w obwodzie kaliningradzkim w Rosji jest płytki i otoczony bagnami. Główn ą o ś hydrograficzn ą gminy stanowi rzeka Gołdapa, której górny odcinek nosi nazw ę Jarka. Wypływa ona ze wschodnich stoków Szeskich Wzgórz w okolicy Pogorzeli i płyn ąc przez Górne, Kołkowo, Jurkiszki, uchodzi do jeziora Gołdap. Dolina Jarki jest na całej długo ści mało wyra źna a jej dno jest zabagnione. Uchodz ą do niej liczne doliny mniejszych potoków i strumieni, prowadz ących wody z obszaru Szeskich Wzgórz, a szczególnie z wytopisk wód nich poło Ŝonych. Z południowego kra ńca jeziora Gołdap wypływa rzeka Gołdapa, b ędąca dopływem W ęgorapy. Rzeka ta nie jest uregulowana. Wcina si ę ona wielokrotnie w powierzchni ę tarasu zalewowego i płynie kilkakrotnie zmieniaj ąc kierunek biegu i tworz ąc liczne meandry. Teren gminy odwadniany jest w kierunku północnym, do rzeki Pregoły. Wody powierzchniowe charakteryzuj ą si ę pewnym stopniem zanieczyszczenia, co spowodowane jest spływem powierzchniowym z pól i odprowadzaniem do rzek niewystarczaj ąco oczyszczonych ścieków.

2.1.3.2. Wody podziemne. W obrębie tarasu zalewowego rzeki Gołdapi wyst ępowanie poziomu wodono śnego stwierdzono na gł ęboko ści 0,8 - 2,4m poni Ŝej lustra wody. Wykazuje on znaczne wahania w zale Ŝno ści od waha ń wody w rzece. Ogólnie na tym terenie wyst ępuj ą trzy pi ętra wodono śne: − pi ętro holoce ńskie - głównie w utworach rzecznych w dolinie Gołdapi, ze wzgl ędu na płytko ść zalegania i brak warstwy izolacyjnej wody tego poziomu nara Ŝone s ą na ska Ŝenie i nie odpowiadaj ą normom; − pi ętro plejstoce ńskie - z kilkoma poziomami wodono śnymi na ogół dobrej jako ści; − pi ętro kredowe - nie jest jak dot ąd wykorzystywane. Na terenie gminy Gołdap znajduje si ę kilkana ście uj ęć wody pitnej, w tym

16 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap jedno zlokalizowane na terenie miasta Gołdap, na tarasie zalewowym w dolinie rzeki Gołdapy. Wszystkie uj ęcia czerpi ą wod ę z poziomu plejstoce ńskiego. Pokład ten jest bardzo zasobny w wod ę. Woda jest słabo zmineralizowana, średnio twarda, o odczynie słabozasadowym, z ponadnormatywn ą zawarto ści ą Mn, Fe i S. Chocia Ŝ przekroczenia norm nie s ą du Ŝe, stosuje si ę uzdatnianie wody - odmanganianie i od Ŝelazianie. Niekorzystnym zjawiskiem jest sporadyczne wyst ępowanie w wodzie pitnej bakterii E. coli i azotanów. Ale ogólnie wody podziemne na terenie gminy s ą dobrej jako ści i nie zawieraj ą istotnych zanieczyszcze ń pochodzenia antropogenicznego. W zwi ązku z tendencj ą do zmniejszania si ę poboru wody ograniczenie produkcji na skutek likwidacji zakładów pracy, oszcz ędne gospodarowanie wod ą w gospodarstwach domowych w zwi ązku z montowaniem wodomierzy) wydajno ść istniej ących uj ęć jest wystarczaj ąca i nie przewiduje si ę wykonywania nowych odwiertów.

2.1.4. Klimat

Gmina Gołdap le Ŝy na pograniczu dwóch krain klimatycznych: oleckiej i sejne ńskiej, wchodz ąc w skład dziedziny pojeziernej, klimatycznej dzielnicy mazurskiej. Ze wzgl ędu na znaczne wysuni ęcie w kierunku północno wschodnim tego obszaru, jak równie Ŝ na du Ŝe wyniesienie nad poziom morza, teren ten nale Ŝy pod wzgl ędem klimatycznym do najsurowszych w kraju. Średnia temperatura roczna wynosi 5,9°C. Najzimniejs zym miesi ącem jest stycze ń ze średni ą temperatur ą -4,8°C. Średnia temperatura najcieplejszego miesi ąca - lipca, wynosi 17,8 °C. Okres zalegania pokrywy śnie Ŝnej wynosi około 120 dni. Przymrozki wyst ępuj ą do drugiej połowy maja i od połowy wrze śnia (126 dni z przymrozkami w ci ągu roku ), co powoduje, Ŝe okres wegetacji jest krótki - wynosi około 180 dni i nie sprzyja uprawie, zwłaszcza bardziej wymagaj ących ro ślin. Okres lata jest skrócony, jednak Ŝe średnie nasłonecznienie w okresie wegetacji jest na ziemi gołdapskiej znacznie wyŜsze ni Ŝ na południu Polski, co wynika z faktu, Ŝe dzie ń w tym okresie jest tu o półtorej godziny dłu Ŝszy ni Ŝ na południu kraju. Zimy s ą mro źne i dłu Ŝsze ni Ŝ w Polsce centralnej i zachodniej - trwaj ą 3,5 - 4 miesi ące, mimo łagodz ącego

17 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap oddziaływania obszarów le śnych i zbiorników wodnych. Zim ą długo ść dnia w Gołdapi jest o ponad godzin ę krótsza ni Ŝ na południu Polski. Średnie roczne opady wynosz ą ok. 650 mm, a średnia wilgotno ść powietrza jest wysoka i wynosi 80 %. Maksimum opadów przypada na lipiec i sierpie ń. Przyczyn ą tego jest znaczne wyniesienie całego terenu nad poziom morza, blisko ść Bałtyku oraz północno-zachodnia ekspozycja stoków pojeziernej wysoczyzny, najbardziej wystawionej na bezpo średnie oddziaływanie wilgotnych, oceanicznych mas powietrza. Na zró Ŝnicowanie warunków klimatu lokalnego na obszarze gminy Gołdap wpływa decyduj ąco urozmaicona rze źba terenu, jak te Ŝ rodzaj gruntu, zaleganie wód gruntowych oraz istniej ący stan zagospodarowania. Ró Ŝnice klimatyczne zaznaczaj ą si ę przede wszystkim w warunkach termicznych. Ozi ębione w porze nocnej powietrze z wy Ŝej poło Ŝonych terenów spływa grawitacyjnie do dolin i obni Ŝeń wywołuj ąc niekorzystne zjawisko inwersji temperatury. Obszarem inwersyjnym jest dolina rzeki Gołdapy. Na intensywno ść tego zjawiska maj ą wpływ przeszkody utrudniaj ące odpływ chłodnego powietrza - nasypy dróg i torów kolejowych biegn ące w poprzek doliny, jak te Ŝ zabudowa i zadrzewienia, szczególnie w jej przew ęŜ eniach. Wysoka wilgotno ść wzgl ędna powietrza w obr ębie zagł ębie ń przy znacznych spadkach temperatury stwarza warunki do cz ęstego wyst ępowania mgieł i przygrunto- wych przymrozków. Dlatego obszar doliny rzeki Gołdapy reprezentuje niekorzystne warunki klimatyczne. Tereny te mo Ŝna wykorzysta ć na cele rekreacyjne. Natomiast teren wysoczyzny pozbawiony wyŜej wymienionych cech ujemnych reprezentuje na ogół dobre warunki klimatyczne i jest korzystny dla zabudowy mieszkaniowej, zwłaszcza tereny o ekspozycji południowej.

2.1.5. Gleby

Teren gminy znajduje si ę w cało ści na obszarze bielicowo-brunatnoziemnym. Dominuj ą tu gleby wykształcone z glin, bielicowe oraz brunatne lekkie. Mi ędzy nimi wyst ępuj ą wyspowo bielice, gleby brunatne powstałe na Ŝwirach lub ci ęŜ kie gleby wykształcone z glin lub iłów. Ze wzgl ędu na dobrze rozwini ętą sie ć dolin i powierzchniowych cieków wodnych, wyst ępuj ą równie Ŝ gleby,

18 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap powstałe przy obecno ści nadmiaru wody. W dolinie Gołdapy wyst ępuj ą wi ęc czarne ziemie pobagienne, rozwini ęte na tortach, wypełniaj ących podmokłe dno doliny. W zagł ębieniach pozostałych po zanikłych jeziorach i oczkach wytopiskowych cz ęsto spotyka si ę równie Ŝ gleby tortowe.

2.1.6. Szata ro ślinna

Dzi ęki czystemu środowisku naturalnemu oraz wielu walorom przyrodniczo krajobrazowym gmina Gołdap to jeden z atrakcyjniejszych w województwie obszarów turystycznych. Na jej terenie wyst ępują du Ŝe kompleksy le śne, daj ące 31 % lesisto ści. Kompleksy te stanowi ą: Puszcza Romincka z kilkoma rezerwatami przyrodniczymi, lasy pokrywaj ące Szeskie Wzgórza, fragmenty Puszczy Boreckiej i Lasów Skaliskich. Pod wzgl ędem gatunkowym s ą to głównie lasy iglaste (70% lasów stanowi ą sosna, modrzew, świerk), w wieku najcz ęś ciej 21 - 60 lat. Stosunkowo du Ŝy procent powierzchni (10%) zajmuj ą drzewa najstarsze - powy Ŝej 100 lat. Ze wzgl ędu na sanatoryjno wypoczynkowy charakter miasta Gołdap wskazana jest ochrona starodrzewu w całej gminie. Stan sanitarny lasów mo Ŝna uzna ć za zadowalaj ący. Nie obserwuje si ę znacz ących uszkodze ń drzewostanów na skutek gazów i pyłów emitowanych przez zakłady przemysłowe. Populacje szkodliwych owadów zostały opanowane chocia Ŝ co kilka lat stanowi ą powa Ŝny problem w litych drzewostanach sosnowych. Najwi ększe zagro Ŝenie lasów stanowi ą czynniki antropogeniczne. W 1994 r. powstała koncepcja kompleksowej ochrony zasobów le śnych wyznaczonych na obszarze Zielonych Płuc Polski, tzw. Le śnych Kompleksów Promocyjnych (LKP). Głównym celem tworzenia LKP jest prowadzenie gospodarki le śnej zgodnie z zasadami zrównowa Ŝonego rozwoju. Parki i ziele ńce stanowi ące w granicach miasta Gołdap ziele ń miejsk ą zajmuj ą powierzchni ę około 30 ha. Ziele ń jest tak Ŝe podstawowym elementem zagospodarowania osiedli mieszkaniowych, jako zieleń wewn ątrzblokowa. Ogrody działkowe, zlokalizowane w dolinie Gołdapy oraz w południowej cz ęś ci miasta maj ą powierzchni ę ok. 12 ha. Lasy zajmuj ą w granicach administra-

19 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap cyjnych miasta powierzchni ę 428 ha i s ą stopniowo przekształcane w parki le śne. Enklaw ą zieleni jest tak Ŝe cmentarz komunalny przy ul. Gumbi ńskiej. Tabela nr 3. Pomniki przyrody na terenie miasta i gminy Gołdap Nr Opis przedmiotu ochrony miejscowo ść lokalizacja Lp. rej. Modrzew 1. 68 Wymiary: obwód: 3,7 m Bronisze Przy zabudowaniach, wysoko ść : 20 m na górze

Dąb Miasto ul. Tatyzy 2 2. 103 Wymiary: obwód: 2,85 m Gołdap wysoko ść : 26 m

Lipy, 3 szt.

Wymiary: 3. 104 Juchnajcie Przy zabudowaniach obwód: 2,45 m; 1,75 m; 2,3 m p. W. Moraz wysoko ść : 24 m; 25 m; 21 m

Klon 4. 105 Wymiary: obwód: 3,05 m Juchnajcie Przy zabudowaniach wysoko ść : 19 m p. M. Michna

Dąb Miasto Ul. Pionierska 5. 106 Wymiary: obwód: 3,20 m Gołdap wysoko ść : 23 m Dąb Miasto Plac Zwyci ęstwa 6. 107 Wymiary: obwód: 3,80 m Gołdap wysoko ść : 24,5 m Wi ąz polny Ul. Wojska Polskiego, Miasto 7. Wymiary: obwód: 2,40 m w okolicy Szkoły Gołdap wysoko ść : 21 m Podstawowej nr 4. Wi ąz polny Ul. Wojska Polskiego, Miasto 8. Wymiary: obwód: 2,42 m w okolicy Szkoły Gołdap wysoko ść : 22 m Podstawowej nr 4. Jesion wyniosły Miasto Ul. Wojska Polskiego, 9. Wymiary: obwód: 2,30 m Gołdap w okolicy Internatu L.O. wysoko ść : 19m Klon pospolity Miasto Ul. Wolno ści 10. Wymiary: obwód: 2,80 m Gołdap wysoko ść : 25 m

Głaz narzutowy 11. 67 Wymiary: obwód: 12,70 m, Nasuty Nadl. Olecko, Długo ść : 4,5m; wysoko ść : 1,4 m oddz. 92 I.

20 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

2.1.7. Stan środowiska i zagro Ŝenia środowiskowe • Stan czysto ści powietrza W licznych analizach ocenach warunków środowiskowych i infrastrukturalnych Gołdapi stwierdzono, mi ędzy innymi, Ŝe stan sanitarno- higieniczny powietrza nale Ŝy uzna ć za rewelacyjny. Przeprowadzone przez Wojewódzk ą Stacj ę Sanitarno-Epidemiologiczn ą badania powietrza atmosferycznego w okresie od 1.03.1995 do 8.06.1995 roku na zawarto ść dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, stęŜ enia pyłu oraz miesi ęcznego opadu pyłu wykazały, Ŝe w centrum dzielnicy uzdrowiskowej - o środek Wita I - opad pyłu wynosi 3,4 Ukm2/rok; na terenie potencjalnej bazy łó Ŝkowej lecznictwa ambulatoryjnego przy ul. 1 Maja opad pyłu wynosi 4,3 t/km²/rok, za ś w centrum miasta opad wynosi15 t/km²/rok. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe NOS (najwy Ŝsze dopuszczalne st ęŜ enie) dla terenów specjalnie chronionych, m.in. dla uzdrowisk wynosi 40 ton/km²/rok. śadne z istniej ących uzdrowisk i uzdrowisk w rozwoju nie mo Ŝe poszczyci ć si ę takimi wynikami jak Gołdap . • Hałas, wibracje, pole elektromagnetyczne Miasto i Gmina Gołdap posiada opracowany w 1997 roku przez Pa ństwow ą Inspekcj ę Ochrony Środowiska "Plan akustyczny głównych tras komunikacyjnych miasta Gołdapi". Opracowanie to obejmuje swym zakresem wpływ hałasu samochodowego głównych tras komunikacyjnych na klimat akustyczny poło Ŝonych wzdłu Ŝ nich terenów chronionych. Pomiary wykazały przekroczenia warto ści dopuszczalnych we wszystkich punktach pomiarowych na ogólnym odcinku 6,98 km długo ści ulic obj ętych badaniami. Tabela nr 4. Procentowy udział liczby punktów pomiarowych, w których stwierdzono przekroczenia warto ści dopuszczalnych

Wielko ść przekrocze ń poziomu LAeq dop (dB) 10-15 15-20 20-25 25-30 Liczba punktów 8 6 3 2 pomiarowych Udziały procentowe (%) 42 31 16 11 Źródło: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Suwałkach.

21 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Tabela nr 5. Procentowy udział długo ści ulic, przy których stwierdzono przekroczenia warto ści dopuszczalnych

Wielko ść przekrocze ń poziomu LAeq dop (dB) 10-15 15-20 20-25 25-30 Długo ść ulic (km) 3,15 2,86 0,32 0,65 Udziały procentowe (%) 45,13 40,97 4.58 9,32 Źródło: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Suwałkach.

W chwili obecnej, w układzie komunikacyjnym Gołdapi dominuj ą ulice o poziomach dźwi ęku z przedziału 60-65 dB. (zaznaczone w opracowaniu graficznym kolorem szarym). Najwy Ŝsz ą emisj ę hałasu komunikacyjnego zarejestrowano w centralnej cz ęś ci miasta - u zbiegu ulicy Królewieckiej i Lipowej oraz na południowym odcinku ulicy Mazurskiej (kolor biskupi w opracowaniu graficznym). Strefa ulic z poziomem emisji hałasu komunikacyjnego rz ędu 70-75 dB (i wy Ŝsze), w momencie uruchomienia przej ścia granicznego (towarowego) Gusiew-Gołdap, rozszerzy si ę na centraln ą cz ęść miasta (ulice: Mazurska, Dolna, Królewiecka) i zmieni obraz klimatu akustycznego w mie ście. Wprowadzenie ci ęŜ kiego ruchu tranzytowego do centralnej cz ęś ci miasta w dwojaki sposób wpłynie na wzrost parametrów hałasu komunikacyjnego: wzro śnie emisja hałasu wraz ze wzrostem strumienia pojazdów ci ęŜ kich (zjawisko pierwotne), który zdominuje dotychczasow ą organizacj ę ruchu centralnej cz ęś ci układu komunikacyjnego Gołdapi (zjawisko wtórne) - będą powa Ŝne kłopoty z przedostaniem si ę z bocznych ulic do centrum miasta. • Przekształcenia powierzchni ziemi Przekształcenia powierzchni Ziemi nast ępuj ą głównie poprzez erozję, prowadz ącą do przeobra Ŝeń pokrywy glebowej oraz zmian rze źby terenu. Procesy erozji wodnej wyst ępuj ą w najwi ększym stopniu na obszarach pagórkowatych, na terenach gruntów ornych. Powoduj ą wymywanie próchniczej warstwy gleby i obni Ŝaj ą w ten sposób jej produktywno ść . Nasilenie zjawiska erozji nast ępuje przy silnych wiatrach a tak Ŝe przy cz ęstych

22 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

ociepleniach w ci ągu zimy - topniej ąca pokrywa śnie Ŝna przy śpiesza wymywanie gleby ze stromych stoków. Niekorzystny wpływ erozji minimalizowany jest na terenach trwałych u Ŝytków zielonych, pasach zadrzewie ń i lasów. Eksploatacja surowców mineralnych, głownie złó Ŝ kruszywa naturalnego, niesie ze sob ą zagro Ŝenie przekształcenia powierzchni ziemi, lokalnej zmiany stosunków wodnych a tak Ŝe znacznych przeobra Ŝeń krajobrazu . • Zagro Ŝenia wód powierzchniowych i podziemnych Zasadniczym zagro Ŝeniem dla wód powierzchniowych jest emisja zanieczyszcze ń, powoduj ąca stałe pogarszanie si ę ich stanu. Źródła emisji zanieczyszcze ń ogólnie mo Ŝna podzieli ć na: 1. punktowe - ścieki wprowadzane bezpo średnio do odbiorników: cieków i wód stoj ących. Najwi ększym punktowym źródłem zanieczyszcze ń jest Miejska Oczyszczalnia Ścieków w Gołdapi. Odbiornikiem ścieków jest rzeka Gołdapa. Rzeka jest zanieczyszczana równie Ŝ ściekami z mniejszych oczyszczalni bezpo średnio, b ądź po średnio poprzez rowy melioracyjne i mniejsze cieki, do których odprowadzane s ą ścieki w: Kozakach, Niedrzwicy, Wronkach, Bo ćwince. Źle oczyszczone ścieki odprowadzane s ą równie Ŝ z oczyszczalni w Galwieciach - do rowu melioracyjnego a nast ępnie do rzeki Jarki. 2. rozproszone - ścieki odprowadzane z terenów nie skanalizowanych i nie posiadaj ących oczyszczalni, ich ilo ść wzrasta wraz z ilo ści ą jednostek osadniczych zwodoci ągowanych, ale nie maj ących kanalizacji. S ą one równie Ŝ zagro Ŝeniem dla jako ści wód podziemnych. W gminie Gołdap ścieki bytowo-gospodarcze s ą w wi ększo ści gromadzone w szambach, cz ęsto nieszczelnych, czasem poł ączonych z rowami melioracyjnymi. Trafiaj ą w ten sposób do wód powierzchniowych, a tak Ŝe stanowi ą zagro Ŝenie dla wód podziemnych. Szczególne zagro Ŝenie stanowi ą zbiorniki do gromadzenia ścieków przy budynkach wielorodzinnych po byłych PGR-ach, zlokalizowane w miejscowo ściach: Grabowo, Ró Ŝyńsk, Ko śmidry. 3. obszarowe - zanieczyszczenia przedostaj ące si ę ze zlewni w zwi ązku z procesami infiltracji, spływu powierzchniowego, erozji wietrznej i wodnej. Na

23 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

wielko ść dopływu zasadniczy wpływ maj ą: ukształtowanie terenu, sposób zagospodarowania zlewni, intensywno ść nawo Ŝenia u Ŝytków rolnych, warunki geologiczne i meteorologiczne. W gminie Gołdap wyst ępuj ą na terenach pagórkowatych, o do ść stromych zboczach, u Ŝytkowanych rolniczo a jednocze śnie o du Ŝych spływach powierzchniowych. Stanowi ą je głównie azot i fosfor - zwi ązki biogenne pochodz ące z nawozów sztucznych i naturalnych, przy czym wi ększa jest koncentracja azotu, poniewa Ŝ fosfor jest lepiej wi ązany przez kompleks sorpcyjny gleb. Generalnie najmniejszy spływ tego typu zanieczyszcze ń obserwuje się z terenów le śnych. 4. liniowe - pochodz ące z otoczenia dróg i torowisk, przedostaj ące si ę z wodami deszczowymi i roztopowymi. Przez teren gminy przebiegaj ą drogi o du Ŝym nat ęŜ eniu ruchu kołowego, stanowi ące potencjalne zagro Ŝenie.

2.2. Uwarunkowania realizacji rozwoju przestrzennego miasta i gminy wynikaj ące z funkcjonowania środowiska przyrodniczego.

W celu uzyskania poprawy warunków przyrodniczych w obr ębie gminy nale Ŝy podj ąć działania dwukierunkowo: • chronić przed degradacj ą istniej ące zasoby przyrodnicze • likwidowa ć istniej ące zagro Ŝenia

Zwi ększenie przestrzeni budowlanej uwarunkowane jest ochron ą walorów zasobów środowiska przyrodniczego, konieczna zatem jest: • czynna ochrona najcenniejszych zasobów środowiska przyrodniczego, poprzez przestrzeganie zakazów i nakazów, obowi ązuj ących w obr ębie: rezerwatów, Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej, zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, Obszarów Chronionego Krajobrazu, stref ochrony uzdrowiskowej; • ochrona krajobrazu, w szczególno ści rze źby terenu zagł ębie ń wytopiskowych, pagórków i wzgórz morenowych, rynien subglacjalnych i dolin rzecznych;

24 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

• ochrona korytarzy i si ęgaczy ekologicznych, stanowi ących ł ączniki pomi ędzy poszczególnymi elementami systemu przyrodniczego - dotyczy to w szczególno ści dolin rzek Gołdapa i Jarka; • ochrona areału gleb wy Ŝszej jako ści przed zmniejszaniem zmian ą przeznaczenia na nierolnicze, z wyj ątkiem dolesie ń; u Ŝytków rolnych przed rozproszon ą urbanizacj ą; • ochrona areału gruntów le śnych przed zmniejszaniem i przeznaczaniem na inne cele; • ochrona wód powierzchniowych - rzek i jezior oraz stref wokół nich; • ochrona wód gruntowych przed zanieczyszczeniem; • ochrona wód i gleb przed niekontrolowanym zanieczyszczeniem ściekami bytowymi i rolniczymi, • ochrona cennej ro ślinno ści, szczególnie gatunków rzadkich lub zagro Ŝonych wygini ęciem, zbiorowisk le śnych i torfowiskowych oraz zadrzewie ń śródpolnych; • całkowita ochrona pomników przyrody (tabela nr 3) wraz z ich najbli Ŝszym otoczeniem; • rekultywacja nieczynnych wyrobisk; Poprawa warunków zamieszkania i wypoczynku warunkowana jest potrzeb ą likwidowania lub przynajmniej minimalizowania zagroŜeń dla środowiska naturalnego. W tym celu nale Ŝy: • chroni ć atmosfer ę poprzez: − zamian ę kotłowni lokalnych opalanych w ęglem na kotłownie zasilane paliwami ekologicznymi - przyczyni si ę to do jeszcze wi ększego ograniczenia emisji gazów do atmosfery zwłaszcza w okresie zimowym; − stosowanie nowoczesnych technologii i skutecznych filtrów oczyszczających gazy odprowadzane do atmosfery przez zakłady przemysłowe; • poprawia ć klimat akustyczny poprzez: − wprowadzanie wysokiej zieleni izolacyjnej i ekranów przeciwhałasowych, zwłaszcza wzdłu Ŝ ci ągów drogowych o szczególnie wysokim nat ęŜ eniu ruchu;

25 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

− modernizacj ę i utrzymywanie w dobrym stanie technicznym nawierzchni dróg; − budow ę obwodnicy miejskiej; − zmniejszanie hałasu powodowanego przez zakłady rzemie ślnicze (wykluczanie hała śliwego rzemiosła i zakaz lokalizacji nowych tego typu zakładów w strefach mieszkaniowych i na obszarach chronionych); • poprawia ć czysto ść wód otwartych poprzez: − obejmowanie coraz wi ększej ilo ści gospodarstw i zakładów produkcyjnych systemem kanalizacji, co spowoduje likwidacj ę du Ŝej ilo ści szamb; − wprowadzenie zakazu stosowania chemicznych środków ochrony ro ślin na terenach spływu wód roztopowych do dolin rzecznych; − przestrzeganie zakazów obowi ązuj ących w strefach ochronnych wokół jezior i rzek; • zmniejsza ć ilo ści odpadów poprzez: − segregacj ę u źródła, selektywn ą zbiórk ę i recykling odpadów, co pozwoli na zmniejszenie o ok. 30% obj ęto ści śmieci trafiaj ących na wysypiska.

3. UWARUNKOWANIA WYNIKAJ ĄCE Z FUNKCJONOWANIA ŚRODOWISKA KULTUROWEGO

3.1. Charakterystyka istniej ących zasobów dziedzictwa kulturowego miasta i gminy Gołdap

3.1.1. Pocz ątki osadnictwa na ziemi gołdapskiej 2

W warunkach ostatniego zlodowacenia nie mogły w okolicach Gołdapi egzystowa ć jakiekolwiek rozwini ęte formy Ŝycia. Maksimum transgresji lodowca nast ąpiło około 18 tysi ęcy lat przed nasz ą er ą. Stopniowe ocieplanie si ę klimatu spowodowało, Ŝe w XII tysi ącleciu p.n.e. rozwin ęła si ę tu ro ślinno ść tundrowa i pojawiła si ę zwierzyna, za któr ą przyw ędrował człowiek. Gospodarka ówczesnych grup ludzkich, zamieszkuj ących tundrow ą stref ę Ni Ŝu Europejskiego, polegała na eksploatacji środowiska naturalnego: łowiectwie, zbieractwie i - w niewielkim stopniu - rybołówstwie. W pó źnym paleolicie

2 Opracowano na podstawie: "Gołdap i okolice", praca zbiorowa pod redakcj ąJanusza Kopciała,

26 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap zamieszkiwano jedno- lub kilkuszałasowe obozowiska o charakterze sezonowym, gdy Ŝ ten rodzaj gospodarki zmuszał do ci ągłego przemieszczania si ę· Zasadnicz ą rol ę odgrywało polowanie na renifery, z zastosowaniem łuku, oszczepu lub harpuna. Dzi ęki temu gatunkowi mo Ŝliwa była egzystencja w trudnych warunkach klimatu subarktycznego. Mi ęso stanowiło podstawowe źródło po Ŝywienia; skóry, ści ęgna i jelita wykorzystywano do sporz ądzania odzie Ŝy i pokry ć namiotów; z ko ści i rogów wykonywano bro ń i narz ędzia. Nieprzypadkowo najstarszym śladem działalno ści ludzkiej w rejonie Gołdapi jest fragment poro Ŝa renifera z naci ęciami wykonanymi krzemiennym narz ędziem, wydobyty z warstwy torfu w okolicach wsi Siedlisko. Kompleks obozowisk datowanych na schyłek epoki lodowej odkryto w samej Gołdapi. Na podstawie bardzo sk ąpych źródeł archeologicznych nie sposób ustali ć, do jakiej grupy etnicznej nale Ŝeli ludzie zamieszkuj ący w epoce kamienia ziemie Polski północno-wschodniej. Mo Ŝliwe jest jedynie wydzielenie kultur archeologicznych, czyii zbli Ŝonych do siebie zespołów znalezisk, świadcz ących o bliskich relacjach i zwi ązkach kulturowych ludzi, którzy si ę nimi posługiwali, zamieszkuj ąc terytorium o okre ślonych granicach. Przynale Ŝno ść kulturowa najstarszych znalezisk jest problematyczna. Na podstawie pewnych przesłanek zalicza si ę je do kultury hamburskiej, zajmuj ącej znaczne tereny Ni Ŝu Europejskiego w XII i XI tysi ącleciu p.n.e. Znacznie liczniejsze zabytki pochodz ą z dwóch nast ępnych tysi ącleci; wi ąŜ e si ę je z kr ęgiem kultur z li ściakami (nazwa pochodzi od krzemiennych grotów strzał o charakterystycznym kształcie, zbli Ŝonym do li ścia wierzby), a zwłaszcza z kultur ą świdersk ą, która w IX tysi ącleciu p.n.e. zajmowała ogromny obszar pomi ędzy Bałtykiem i Karpatami, si ęgaj ąc zarazem od dorzecza Odry po Prype ć. Około 8300 lat p.n.e. zako ńczyło si ę ostatnie zlodowacenie. Miejsce tundry i laso-tundry zaj ęła tajga, która około 6000 lat p.n.e. ust ąpiła lasom mieszanym. Cieplejszy klimat i zmiana formacji ro ślinnych spowodowały zanik niektórych zimnolubnych gatunków zwierz ąt. Zamiast nich pojawiła si ę fauna le śna. Obfito ść po Ŝywienia umo Ŝliwiła przej ście na półosiadły tryb Ŝycia

Wydawnictwo HA ŃCZA, 1995.

27 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

spowodowała pewien przyrost demograficzny. Znalazło to odzwierciedlenie w zag ęszczeniu osadnictwa. W rejonie Gołdapi odkryto tylko cztery stanowiska archeologiczne datowane na pó źny paleolit, a na mezolit - ju Ŝ siedemna ście. Najciekawsze obozowisko mezolityczne na terenie gminy odkryto w Bałupianach. We wczesnym holocenie, w okresie preborealnym i borealnym (VIII tysi ąclecie p.n.e.), ziemie północno-wschodniej Polski zamieszkiwali wci ąŜ jeszcze sukcesorzy łowców reniferów, którzy zaadaptowali się do Ŝycia w warunkach le śnych (kultura po świderska). Na przełomie VIII i VII tysi ąclecia ze wschodu przyw ędrowały tu plemiona posługuj ące si ę odmiennym zestawem narz ędzi, od dawna nastawione na eksploatacj ę lasów i rybołówstwo. Po zasymilowaniu si ę z "autochtonami" stworzyli oni nowy lud, nazywany kr ęgiem kultur strefy le śnej lub kundajskim kr ęgiem kulturowym, który zajmował ogromne przestrzenie - od dorzecza górnej Wołgi po ziemie wschodniej Polski i od Skandynawii po dorzecze Bugu. W okolicach Gołdapi natrafiono na ślady dwóch kultur nale Ŝą cych do tego kr ęgu - nieme ńskiej i narvskiej. Znaleziono te Ŝ zabytki świadcz ące o penetracji tej strefy przez grupy kultury janisławickiej, przybyłe z ziem środkowej Polski. Urozmaicony i bogaty w naturalne źródła po Ŝywienia obszar pojezierzy nie zmuszał do poszukiwania nowych sposobów gospodarowania. Zamieszkiwały go nadal plemiona kultur nieme ńskiej i narvskiej, których egzystencja opierała si ę na eksploatacji środowiska naturalnego. W całym kr ęgu kultur strefy le śnej w IV tysi ącleciu rozpowszechniła si ę umiej ętno ść wytwarzania i wypalania ceramiki - pojawiły si ę du Ŝe naczynia gliniane o charakterystycznych ostrych, sto Ŝkowatych dnach, cz ęsto bogato zdobione. Bardziej dyskusyjne jest pochodzenie gładzonych siekierek krzemiennych (np. ze Skajzgir, gm. Dubeninki) i kamiennych toporów bojowych z przewierconym otworem, takich jak znaleziony w Gła Ŝejewie (gm. Gołdap). Trudno rozstrzygn ąć , czy pozostawili je w okolicach Gołdapi neolityczni rolnicy przybyli z południa, od III tysi ąclecia penetruj ący t ę stref ę w poszukiwaniu nowych ziem pod upraw ę; czy te Ŝ posługiwali si ę nimi autochtoni, którzy weszli w ich posiadanie drog ą wymiany handlowej.

28 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Około 1800 lat p.n.e. rozpocz ęła si ę na ziemiach polskich epoka br ązu, nazwana tak od stopu miedzi i cyny, który zrewolucjonizował wytwarzanie broni, ozdób i narz ędzi. Wynalazek ten na Mazury trafił z opó źnieniem, gdy Ŝ zamieszkiwały je nadal ludy o tradycjach neolitycznych, a mo Ŝe nawet mezolitycznych. Zauwa Ŝa si ę tu co prawda wpływy kultury kurhanów sambijskich, trzcinieckiej, a pó źniej łu Ŝyckiej (cmentarzysko ciałopalne warmi ńsko-mazurskiej grupy kultury łu Ŝyckiej w Rapie, gm. Banie Mazurskie), jednak w ątpliwe jest, by Ŝyj ące tu ludy uległy gł ębszym przemianom społecznym, typowym dla epoki br ązu. Znajdowane na ziemi gołdapskiej przedmioty wykonane z br ązu, takie jak grot oszczepu z Gołdapi czy siekierka z Grunajek (gm. Banie Mazurskie), wykonane zostały w odległych warsztatach odlewniczych. Miały one niew ątpliwie ogromn ą warto ść i niewielu członków zamieszkuj ących tu plemion mogło sobie na nie pozwoli ć. Zasadniczy przełom w dziejach ludów zamieszkuj ących Ziemie północno wschodniej Polski nast ąpił w połowie I tysi ąclecia p.n.e. Dopiero wówczas na szerok ą skal ę upowszechniło si ę rolnictwo. Sie ć osadnicza w stosunku do poprzedniego okresu uległa zag ęszczeniu. Pojawiły si ę bardzo charakterystyczne osiedla obronne: otoczone wałami i palisadami warownie na trudno dost ępnych wzniesieniach oraz osady nawodne. Ludno ść zamieszkuj ąca Krain ę Wielkich Jezior Mazurskich, Pojezierze Ełckie i okolice dzisiejszej Gołdapi w drugiej połowie I tysi ąclecia p.n.e. okre śla si ę mianem kultury kurhanów zachodniobałtyjskich. Nazwa ta pochodzi od formy grobów, w których umieszczano popielnice ze szcz ątkami zmarłych, spalonych uprzednio na stosie. Zgodnie z obowi ązuj ącym wówczas rytuałem pogrzebowym, wraz ze zmarłym grzebano w kurhanach dary grobowe: bro ń, ozdoby i narz ędzia wykonane z br ązu, Ŝelaza, ko ści i rogu, a tak Ŝe naczynia gliniane, zapewne wypełnione po Ŝywieniem i napojami. Na podstawie źródeł archeologicznych i językoznawczych, ówczesnych mieszka ńców tych ziem identyfikuje si ę z zachodnim odłamem Bałtów, indoeuropejskiego ludu, nale Ŝą cego do bałtosłowia ńskiej wspólnoty j ęzykowej, który tu przyw ędrował z pierwotnych siedzib w dorzeczu Dniepru, Oki i Prypeci.

29 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Na przełomie er w dziejach tej cz ęś ci Europy zaszły kolejne powa Ŝne zmiany. Wzrost pot ęgi i bogactwa staro Ŝytnego Rzymu u schyłku republiki i ekspansja Cesarstwa Rzymskiego wywierały znacz ący wpływ nawet na tak odległe terytoria jak ziemie Bałtów. Zapotrzebowanie na bursztyn, futra i inne dobra natury spowodowały powstanie szlaków bursztynowych. Dzi ęki kontaktom handlowym zacz ęły dociera ć na obszar od Karpat po Bałtyk doskonałe wyroby rzymskich rzemieślników, powstawały tu ich lokalne na śladownictwa, przejmowano te Ŝ wiele wa Ŝnych zdobyczy cywilizacyjnych. Jakkolwiek w rejonie Gołdapi nie natrafiono dotychczas na ślady kultury boga czewskiej z I wieku naszej ery (zachodniobałtyjskiej wspólnoty zamieszkuj ącej Krain ę Wielkich Jezior Mazurskich), mo Ŝna s ądzi ć, Ŝe penetrowała ona i dorzecze Gołdapy, gdy Ŝ du Ŝe skupienie stanowisk nale Ŝą cych do tej kultury znajdowało si ę w bezpo średnim s ąsiedztwie, wokół W ęgorzewa. Na przełomie I i II wieku naszej ery istniało ju Ŝ kurhanowe cmentarzysko grobów ciałopalnych w Okrasinie (gm. Gołdap). Sto lat pó źniej rozpocz ął si ę niezmiernie wa Ŝny okres w dziejach zasiedlenia tych ziem. W dorzeczu Gołdapy powstało wówczas centrum osadnicze ludno ści nale Ŝą cej do zachodniobałtyjskiego kr ęgu kulturowego. Wywodziła si ę ona z "mazurskiej" kultury bogaczewskiej, z biegiem lat ulegała jednak coraz silniejszym wpływom id ącym z Półwyspu Sambijskiego z Suwalszczyzny. Znajduje to odzwierciedlenie w stylistyce przedmiotów metalowych i naczy ń glinianych. Efektem post ępu cywilizacyjnego był znaczny przyrost demograficzny. Świadczy o tym poka źna liczba osad datowanych na pó źny okres rzymski (III- IV w. n. e.). Odkryto je mi ędzy innymi w Niedrzwicy, Juchnajciach, Rostku. Z tego okresu pochodz ą cmentarzyska z bogato wyposa Ŝonymi grobami ciałopalnymi (Bo ćwinka, G ąsewo, Grodzisko, Grunajki, Nowa Bo ćwinka). Dzi ęki licznym źródłom mo Ŝna odtworzy ć sposób Ŝycia ówczesnych mieszka ńców tych ziem. Utrzymywali si ę oni prawie wył ącznie z rolnictwa (uprawiali m.in. pszenic ę, j ęczmie ń, owies, groch, bób) i hodowli, głównie bydła i owiec, a tak Ŝe niewielkich koni spokrewnionych z tarpanami. Wsie nie były zbyt rozległe; cz ęsto wr ęcz były to zabudowania jednodworcze.

30 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Wylesione tereny zajmowały wówczas zaledwie 5-7 % powierzchni gruntów; były to wi ęc jakby wysepki otoczone nieprzebyt ą puszcz ą. Osady lokalizowano nad wod ą, na brzegach jezior, rzek, strumieni, w miejscach dobrze nasłonecznionych i osłoni ętych od wiatru. Solidne drewniane domostwa dzielono nieraz na kilka pomieszcze ń. Do ogrzewania słu Ŝyły otwarte paleniska lub lepione z gliny piece. Pod podłog ą lub na zewn ątrz budynku dr ąŜ ono jamy słu Ŝą ce do przechowywania Ŝywno ści. Z bagien wydobywano rud ę darniow ą, z której w dymarkach wytapiano Ŝelazo. W pó źnym okresie rzymskim rozpowszechniła si ę równie Ŝ umiej ętno ść wytopu szkła, z którego sporz ądzano kolorowe paciorki. W okresie w ędrówek ludów (od połowy IV do ko ńca VI w.) wygasły kontakty z Cesarstwem Zachodniorzymskim. Powszechne w całej niemal Europie migracje w nieznacznym tylko stopniu obj ęły ziemie zamieszkałe przez Bałtów Zachodnich. W okolicach Gołdapi zamieszkiwały nadal te same plemiona, czego świadectwem jest nieprzerwane u Ŝytkowanie osad i cmentarzysk. Jakkolwiek wzmocniły si ę wpływy z terenu Suwalszczyzny, gdzie ukształtowała si ę tzw. grupa prudziska, tutejsza ludno ść kultywowała dawne obyczaje.

31 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Rys. 1. Wa Ŝniejsze stanowiska archeologiczne ziemi gołdapskiej, wg J. Siemaszko

1.Babki, 2.Bałupiany, 3.Bo ćwinka, 4.G ąsewo, 5.Gła Ŝajewo, 6.Gołdap, 7.Grodzisko, 8.Grunajki, 9.Jabło ńskie, 10.Juchnajcie, 11.Kociołki, 12.Kolniszki, 13.Maciejowi ęta, 14.Marcinowo, 15.Niedrzwica, 16.Nowa Bo ćwinka, 17.0krasin, 18.0rliniec, 19.Pietrasze, 20.Rapa, 21.Rostek, 22.sapałówka, 23.Siedlisko, 24.Skajzgiry, 25. śytkiejmy

32 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

We wczesnym średniowieczu okolice Gołdapi stanowiły prawdopodobnie pogranicze prusko-ja ćwieskie. Liczne publikacje archeologiczne mówi ą o ja ćwieskim osadnictwie wokół pot ęŜ nych grodów w Grodzisku (gm. Banie Mazurskie) i Rostku koło Gołdapi. Przemiany społeczne, ukształtowanie si ę ustroju feudalnego we wczesnym średniowieczu nie omin ęło i ziem bałtyjskich. Wykształciła si ę na nich grupa mo Ŝnowładców decyduj ących o losach swych współrodaków. Znalazło to odzwierciedlenie w systemie organizacji sieci osadniczej. Rol ę centrów zacz ęły odgrywa ć grody obronne wznoszone na szczytach wzgórz, o czym świadcz ą zachowane do dzi ś obiekty w Grodzisku (gm. Banie Mazurskie), Bałupianach i Rostku (gm. Gołdap), Orli ńcu (gm. Dubeninki). Z jednej strony były to siedziby mo Ŝnowładców, z drugiej za ś - warowne twierdze, w których chroniono si ę w razie zagro Ŝenia. Cz ęść z nich nigdy nie była zamieszkana, jak na przykład grodzisko w Rostku, całkowicie pozbawione śladów u Ŝytkowania. Wokół grodów rozwijała si ę g ęsta sie ć niewielkich zazwyczaj wsi, składaj ących si ę z kilku do kilkunastu zabudowa ń. Plemiona pruskie i ja ćwieskie nie zdołały nigdy stworzy ć jednolitego pa ństwa, nie mogły wi ęc opiera ć si ę skutecznie najazdom, które poło Ŝyły kres ich istnieniu. Nie bez znaczenia było równie Ŝ uporczywe trwanie przy wierzeniach poga ńskich. Cho ć głównym zaj ęciem Bałtów Zachodnich było rolnictwo, w celu wzbogacenia si ę i zdobycia niewolników do pracy, urz ądzali oni najazdy na ziemie s ąsiadów, docieraj ąc nieraz bardzo daleko, a Ŝ do Małopolski. Sąsiedztwo to stało si ę bardzo uci ąŜ liwe dla Rusi i osłabionej rozdrobnieniem dzielnicowym Polski. Akcje odwetowe ze strony ksi ąŜą t mazowieckich nie dały oczekiwanych rezultatów. Wezwano na pomoc zakon krzy Ŝacki, który przyst ąpił do systematycznego podboju ziem zachodniobałtyjskich. Ostateczny kres suwerennego istnienia plemion pruskich i ja ćwieskich nast ąpił po upadku powstania ja ćwieskiego w 1283 roku. Wschodnie Mazury uległy cz ęś ciowemu wyludnieniu. Nie mo Ŝna jednak mówi ć o pustce osadniczej, jak powszechnie do niedawna uwa Ŝano. Wbrew pozorom Krzy Ŝacy nie d ąŜ yli do całkowitej eksterminacji ludno ści, cz ęsto ograniczaj ąc si ę do przesiedlenia miejscowych

33 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

feudałów. Czytelne w materiale archeologicznym stosunkowo liczne ślady osadnictwa z XIV i XV wieku wskazuj ą, Ŝe cz ęść mieszka ńców tych ziem przetrwała a Ŝ do czasów kolonizacji wschodnich Mazur w drugiej połowie XVI wieku. Wtedy zapewne epigoni dawnych Prusów i Ja ćwingów ulegli ostatecznej akulturacji w środowisku osadników wywodz ących si ę z Polski, Niemiec i Litwy. W okolicach dzisiejszego miasta Gołdap stykały si ę granice krain zamieszkałych przez plemiona pruskie Galindów i Nadrowów oraz plemiona Ja ćwingów. Na terenie Szeskich Wzgórz i Puszczy Boreckiej rozci ągały si ę wło ści ja ćwieskiego plemienia Kymenow; od Wi Ŝajn po Puszczę Rominck ą - wło ści plemienia Weyze; od Mieruniszek po Gołdap - tereny plemienia Meruniska. Walki z Prusami i Ja ćwingami prowadzili Polacy, Rusini, a od połowy XIII wieku ich podbój rozpocz ęli Krzy Ŝacy. Przyjmuje si ę, Ŝe w 1283 roku podbój tych ziem został zako ńczony zdobyciem przez Krzy Ŝaków wło ści plemienia Kymenow. Tereny nad Gołdap ą zostały wyludnione na blisko 250 lat.Wchodziły odt ąd w skład pa ństwa krzy Ŝackiego i w wi ększo ści podlegały komturowi w Królewcu, pełni ącemu tak Ŝe funkcj ę wielkiego marszałka, a od 1457 roku - wielkiego mistrza Zakonu. Krzy Ŝacy nie prowadzili tu przez długi czas (a Ŝ do XVI wieku) akcji osadniczej, traktowali bowiem ten obszar jako szeroki pas le śnej granicy, zabezpieczaj ący przed s ąsiadami: Wielkim Ksi ęstwem Litewskim i Królestwem Polskim. Jedynymi stałymi mieszka ńcami terenów nad Gołdap ą byli rybacy, my śliwi i bartnicy.- W 1422 roku, na mocy traktatu melne ńskiego, wyznaczony został przebieg granicy mi ędzy pa ństwem krzy Ŝackim a Litw ą i Polsk ą. Granice trzech pa ństw zbiegały si ę kilka kilometrów na południe od Jeziora Wisztynieckiego, w odległo ści 30 kilometrów na wschód od pó źniejszego miasta Gołdap. Wytyczona wówczas granica przetrwała, z niewielkimi zmianami, setki lat. Nic nie zmieniły w poło Ŝeniu ziem nad Gołdap ą wojny toczone przez Zakon w XV wieku, w tym wojna trzynastoletnia i pokój toru ński w 1466 roku, wprowadzaj ący zale Ŝno ść lenn ą pa ństwa krzy Ŝackiego od Polski. Dopiero od przekształcenia w 1525 roku pa ństwa zakonnego w Prusy Ksi ąŜę ce, świeckie

34 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

pa ństwo protestanckie, rozpocz ął si ę okres intensywnego zasiedlania nie zagospodarowanych dot ąd terenów. Prusy Ksi ąŜę ce zajmowały obszar 38.500 km kw. Administracyjnie dzieliły si ę na trzy okr ęgi: Sambi ę, Natangi ę i Górne Prusy. Okr ęgi dzieliły si ę na starostwa, te na gminy miejskie i wiejskie. Przeobra Ŝone pa ństwo stan ęło przed konieczno ści ą odbudowy kraju zniszczonego wojn ą lat 1519-1521. Sprzyjała temu dobra koniunktura rolna i ogromne moŜliwo ści kolonizacji terenów pokrytych jeszcze niemal całkowicie lasami, zwłaszcza w Sambii, w dorzeczu W ęgorapy i Pregoły oraz wzdłu Ŝ granicy z Litw ą i Polsk ą. Wła śnie te obszary obj ęła w XVI wieku intensywna akcja osadnicza, prowadzona przez ludno ść osiadł ą na terenach Prus Ksi ąŜę cych, wcze śniej ju Ŝ zagospodarowanych w ramach kolonizacji mazurskiej. Post ępy kolonizacji wiejskiej spowodowały konieczno ść stworzenia lokalnych ośrodków wymiany i zaopatrzenia w artykuły rzemie ślnicze. Powstaj ące miasta, w przeciwie ństwie do wsi, miały zazwyczaj skład etniczny z przewag ą Niemców, a j ęzykiem urz ędowym był w nich niemiecki. Pierwszym o środkiem, który otrzymał prawa miejskie w Prusach Ksi ąŜę cych (1552 r.) była Tyl Ŝa (Tilsit , obecnie Sowietsk). Kolejne lokacje nast ąpiły w strefie Krainy Wielkich Jezior Mazurskich i na wschód od nich. Najwcze śniej, bo w 1560 roku, status miasta otrzymała na tym terenie Margrabowa (Olecko), nast ępnie Gołdap (1570 r.) i W ęgorzewo (Angerburg, w 1571 r.). Miasta lokowane były na prawie chełmi ńskim. Wszystkie, z wyj ątkiem Gołdapi, rozwijały si ę z osad targowych, istniej ących obok dawnych zamków krzy Ŝackich. Działalno ść osadnicza prowadzona była - pod nadzorem ksi ęcia Albrechta – przez starostów odpowiedzialnych za rozwój gospodarczy swych jednostek administracyjnych. Okolice Gołdapi stały si ę wi ęc terenem kolonizacji prowadzonej przez starostów: wystruckiego i w ęgorzewskiego. Pierwsz ą osad ą nad rzek ą Gołdap ą był zało Ŝony w 1524 roku dwór Wróbel, podporz ądkowany staro ście w ęgorzewskiemu. W cz ęś ci południowej starostwa wystruckiego najwcze śniej powstał dwór Lorenza Hermesa w Galwieciach (1531 r). Wykaz czynszów w starostwie wystruckim z 1539 roku wymienia 145 osiedli, z

35 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

tego 115 osad w puszczy na wschód od Wystruci; za ś wykaz gospodarzy z 1540 roku - tylko 115 miejscowo ści, z tego 86 z 1234 gospodarzami w puszczy na wschód od Wystruci. W tym okresie kolonizacja południowej cz ęś ci starostwa dopiero si ę rozpocz ęła. Wykazy czynszów z 1539 i 1542 roku oraz gospodarzy z 1540 roku odnotowuj ą 21 wsi poło Ŝonych w Puszczy Rominckiej, na północ od Gołdapy oraz dwór Lorenza Hermesa. Proces zakładania wsi nast ępował z północy na południe, a zakładane w Puszczy Rominckiej wsie były własno ści ą ksi ęcia. W roku 1551 ukształtowany został podział starostwa na 13 sołectw, który utrzymał si ę do reformy króla Fryderyka Wilhelma I w XVIII wieku. Wystruckie rachunki roczne uwidaczniaj ą ponadto, i Ŝ znacznie wzrastała liczba osiedli, natomiast wzrost liczby osadników był niewielki. Na przykład w 1539 roku w 21 miejscowo ściach było 190 gospodarzy, a w 1564 roku w 68 miejscowo ściach było ich dwustu. Na ten niewielki wzrost miały niew ątpliwie wpływ zarazy panuj ące z ró Ŝnym nasileniem w latach 1531, 1537,1539,1546,1549. Dla całego starostwa kolejne wykazy wymieniaj ą: 171 miejscowo ści z 825 osadnikami w 1554/55 roku, w 1557/58 - 351 miejscowo ści (wzrost na skutek podziału dotychczasowych wsi) z 872 chłopami, a w 1564 roku - 411 miejscowo ści z 1075 chłopami. Starostwo w ęgorzewskie przyst ąpiło do kolonizacji terenów nad Gołdap ą pó źniej, bo dopiero po 1550 roku. Jednak działalno ść ta, mimo Ŝe nie przybrała tak wielkich rozmiarów, jak na terenie Puszczy Rominckiej, miała charakter bardziej planowy, a powstaj ące wsie były liczniej zasiedlane. Osi ą, wzdłu Ŝ której starostowie w ęgorzewscy prowadzili akcj ę, była rzeka Gołdapa. Wzdłu Ŝ tej spławnej arterii komunikacyjnej powstało szereg wsi: Botkuny, Kolniszki, Kotkowe, Skocz ę, Juchnajcie, Bo ćwinka, Banie Mazurskie. Na lata sze ść dziesi ąte XVI wieku przypadał wyra źny wzrost nada ń gruntów przez ksi ęcia Albrechta. Obdarowywani byli najcz ęś ciej zasłu Ŝeni urz ędnicy ksi ąŜę cy. Otrzymywali oni tereny, na cz ęś ci których mogli wznie ść swoje dwory, na pozostałym gruncie zobowi ązani byli zakłada ć wsie chłopskie. Przykładem takiego nadania było zało Ŝenie przez starost ę stradu ńskiego, Lorenza von

36 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Halle, dworu w Górnem (Schónjariken). We wschodniej cz ęś ci starostwa w ęgorzewskiego powstały wolne wsie szlacheckie: Marlinowo - w 1580 roku, Sumowo i Czarne - 1597, Regiele 1567, Ro Ŝyńsk - 1586, Pogorzel - 1587, Siedlisko - 1593, Kamionki - 1601, Suczki - 1607. W obu starostwach powstawały wsie zasiedlane przez chłopów zobowi ązanych do szarwarku, to jest robót publicznych, na przykład naprawy i budowy dróg i mostów. Dla ka Ŝdej z tych wsi wydzielano 40-50 włók, z czego sołtys zasad źca otrzymywał jedn ą dziesi ątą na prawie magdeburskim. Była to zreszt ą prawidłowo ść charakterystyczna dla całych Prus. Do roku 1590 powstało nad Gołdap ą ponad 95% miejscowo ści. Po zako ń- czeniu akcji kolonizacyjnej na południe od rzeki przewa Ŝały dobra szlacheckie, wolne wsie szlacheckie i szlacheckie wsie szarwarkowe; natomiast na północ od niej - ksi ąŜę ce wsie szarwarkowe. Podczas procesu osadniczego wyst ąpiły cztery formy prawne osiedlania kolonistów: 1. Nadania na prawie lennym w zamian za słu Ŝbę wojskow ą. Polegały one na tym, Ŝe lennik - zwolniony z wszelkich opłat na rzecz pana lennego - mógł dowolnie nakłada ć na swych chłopów czynsz i szarwarki. 2. Osiedlanie chłopów zobowi ązanych do szarwarku. Otrzymywali oni kilka lat wolnizny, po czym zobowi ązani byli do płacenia czynszu rocznego, dostarczania zbo Ŝa, zwo Ŝenia drewna, stawiania si ę w okre ślonym dniu z zaprz ęgiem do pracy na pa ńskim itp. 3. Nadania na prawie chełmi ńskim. Nie poci ągały one za sob ą szarwarku i zwi ązanych z nim robót. Powinno ści chłopskie okre ślano w formie rocznego czynszu. Przy nadaniach karczem wymagano sprzeda Ŝy piwa staro ści ńskiego i płacenia czopowego. Ze wsi nale Ŝą cych do starostwa w ęgorzewskiego powstały na prawie chełmi ńskim Botkuny, Jabło ńskie i Grabowe. 4. Osiedlanie chłopów czynszowych. Polegało na odstąpieniu gruntu na ści śle okre ślony czas za roczny czynsz. Do tej grupy pocz ątkowo nale Ŝeli urz ędnicy otrzymuj ący na czas trwania słu Ŝby grunt - najcz ęś ciej jedn ą włók ę. Ta ostatnia forma prawna osiedlania kolonistów przekształciła si ę w połowie

37 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

XVII wieku w tzw. osadnictwo szkatułowe ( BarahmungsJcolonisation ). Chłop otrzymywał jedn ą do czterech włók na okres od ośmiu do pi ętnastu lat w zamian za wysoki czynsz wynosz ący 15-20 marek za włók ę. Decyzja co do przedłu Ŝenia umowy nale Ŝała do pana. Osadnictwo to zapocz ątkował wielki elektor Fryderyk Wilhelm w celu uniezale Ŝnienia si ę od stanowiska miast i stanów pruskich w sprawie uchwalenia nowych podatków na cele wojskowe. Rozpocz ął on akcj ę kolonizacji terenów le śnych, nale Ŝą cych do prywatnego skarbu, czyli szkatuły ksi ąŜę cej. Szybko przebiegaj ąca kolonizacja poci ągn ęła za sob ą konieczno ść zorganizowania administracji ko ścielnej. Przyjmowano zasad ę, aby w ka Ŝdym sołectwie znajdował si ę ko ściół. Najwcze śniej, bo przed 1550 rokiem, powstał ko ściół i parafia w Gawajtach ( Gawaiten , obecnie Gawriłowo ); nast ępne - w Gołdapi w 1568 L, Górnem - 1574, śytkiejmach - 1579, Grabowie - 1588, Baniach Mazurskich - 1581, Tołminkiejmach - 1588 (obecnie Czystyje Prudy ), Dubeninkach -1620 (według innych źródeł: 1598). Na podstawie wizytacji ko ścielnych pastorzy i sołtysi ustalili w 1590 roku wyka zy wsi nale Ŝą cych do danej parafii, a w 1591 roku osi ągni ęto porozumienie co do podziału terenu mi ędzy parafie Gołdap, Grabowe i Górne. Tak ukształtowana sie ć parafii przetrwała wieki. W 1778 roku powstał w Gołdapi nowy ko ściół z parafi ą, a w 1876 roku, w wyniku podziału parafii w Tołminkiejmach, utworzono parafi ę w Romintach Wielkich (obecnie Krasnolesje ). W przedstawionym procesie zasiedlania terenów nad Gołdap ą doszło do zetkni ęcia si ę dwóch fal osadnictwa, mianowicie posuwaj ących si ę od zachodu i południa kolonistów mazurskich z zasiedlaj ącym te tereny od północy i północnego wschodu elementem litewskim. Zró Ŝnicowanie to zostało utrwalone w nazwach geograficznych; nazwy polskie przewa Ŝaj ą na południe i zachód od Gołdapy, nazwy bałtyjskie (litewskie) - na północ i północny wschód. Wraz z rozwojem sieci wsi pojawiła si ę potrzeba stworzenia lokalnych ośrodków wymiany. Ksi ąŜę Albrecht podj ął w 1540 roku decyzj ę o budowie miasta Wystru ć (obecnie Czerniachowsk ). Miało ono powsta ć przy zamku

38 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

staro ści ńskim. Jednak na prawa miejskie Wystru ć czekała do 1583 roku. Faktycznie wi ęc pierwszym miastem w starostwie wystruckim była Gołdap, której przyrzeczono przywilej w 1566, a otrzymała go w 1570 roku.

3.1.2. Dzieje ziemi Gołdapskiej od XVI w. do współczesno ści 3

Geneza i zało Ŝenie miasta Na obszarze pó źniejszego miasta powstały w połowie XVI wieku trzy wsie chłopskie: Szyłajty ( Sieliten, Schileiten ), Jurkiszki ( Gerkyschken, Jórkischken ) i prawdopodobnie Pary ńsk (Parinsken). We wsi Szyłajty znajdował si ę wzmiankowany ju Ŝ w 1551 roku folwark ksi ąŜę cy wraz z owczarni ą i tartakiem. W 1565 roku ksi ąŜę Albrecht, w celu utrwalenia granicy, postanowił zało Ŝyć w starostwie wystruckim, za wsi ą Rominty, nowe miasto. Za uznaniem tezy, Ŝe decyzja ksi ęcia dotyczyła zało Ŝenia Gołdapi, przemawiaj ą nast ępuj ące dane: 1) miasto le Ŝało niecałe trzy mile od granicy z Wielkim Ksi ęstwem Litewskim; 2) wie ś Rominty le Ŝała w odległo ści jednej mili od miasta na północny wschód, co potwierdza informacj ę, Ŝe nowe miasto powsta ć miało za wsi ą Rominty, gdy Ŝ podczas jazdy z Królewca i Wystruci znajdowało si ę ono wła śnie za ni ą; 3) zarówno Rominty, jak i Gołdap, nale Ŝały do urz ędu w Kiautach i tam miasto płaciło podatki. Nadzór nad budow ą miasta powierzył ksi ąŜę Albrecht radcy Kasparowi von Nostitzowi (1500-1580). Polecenie wła ściwego zało Ŝenia miasta otrzymał w 1565 r. pochodz ący ze starostwa ry ńskiego Bronisz Rostek (Brunisch Rosteck ) Tworzone na gruntach dotychczas istniej ących wsi miasto miało otrzyma ć sto włók ziemi, a jego ludno ść planowano na stu obywateli. Ju Ŝ w roku 1566 akcja osadzania ludzi przekroczyła planowan ą liczb ę i osi ągn ęła 350 kandydatów. Rekonstruuj ąc dzieje miasta od roku 1565 do 1570, mo Ŝna postawi ć tez ę, Ŝe wie ś Szyłajty - przekształciwszy si ę w osad ę targow ą - stała si ę zacz ątkiem nowego o środka miejskiego. Osiedlaj ący si ę tu kandydaci na obywateli przyszłego grodu kilkakrotnie wyst ępowali o nadanie mu przywileju miejskiego.

3 Opracowano na. podstawie:. "Gołdap i okolice", praca zbiorowa pod redakcj ą Janusza Kopciała, Wydawnictwo HANCZA, 1995.

39 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Rozrastaj ąca si ę wie ś Szyłajty, poł ączona z okolicznymi wsiami, stała si ę celem napływu osadników. Zabudowywali oni osad ę prowizorycznie i nietypowo. O tym, Ŝe powstaj ące miasto ści ągało do siebie znaczny procent ludno ści, świadczyła zmniejszaj ąca si ę w starostwie wystruckim liczba chłopów czynszowych. I tak w 1564 roku było ich 1.975, ale w 1584 - 1.668. Zestawienie tych liczb z docelow ą liczb ą mieszka ńców miasta (400 osób) wskazuje na to, jak du Ŝą stanowi ć mieli oni cz ęść ludno ści starostwa. Według historyka niemieckiego Barkowskiego, miasto Gołdap powstało na obszarze owczarni i wsi Szyłajty i nazywało si ę pierwotnie Salaiten. Mo Ŝna przypuszcza ć, i Ŝ obok tej nazwy (b ądź Sileiten) u Ŝywano równolegle nazwy Gołdap. Próbowano j ą wywodzi ć od polskiego słowa "goł ąb". Nazwa Goldap (w spolszczeniu: Gołdapa) wyst ępowała pierwotnie jako nazwa rzeki, nast ępnie przeniesiona została na nazw ę jeziora, a pó źniej osady. Jej drugi człon ape to staropruski odpowiednik litewskiego upe , czyli rzeka. Etymolodzy wyja śniaj ą nazw ę jako "rzeka płyn ąca w obni Ŝeniu", gdy Ŝ litewskie gelda znaczy: dolina, niecka, obni Ŝenie. Z czasem ta nazwa zacz ęła dominowa ć, ale dopiero przywilej lokacyjny rozstrzygn ął definitywnie spraw ę na jej rzecz. Miasto powstało w miejscu, w którym prowadzi ć miała przez Gołdap ę przeprawa na trakcie z Litwy do Prus Ksi ąŜę cych. Je Ŝeli ta informacja odpowiada prawdzie, to był to trakt drugorz ędny, nie maj ący istotnego znaczenia dla wymiany handlowej. Powstające miasto miało spełnia ć przede wszystkim rol ę centrum handlowego dla okolicznych wsi, poniewa Ŝ w obr ębie 20 mil (tj. 150 km) nie było o środka miejskiego. Gołdap le Ŝała w odległo ści 7 mil od Wystruci, 6 od W ęgorzewa, 4 od Olecka, a 19 od Królewca. Oprócz skrócenia drogi z okolicznych wsi do o środka miejskiego planowano prawdopodobnie wykorzysta ć tak Ŝe poło Ŝenie nadgraniczne Gołdapi (trzy mile od granicy z Litw ą). Wi ązało si ę to z faktem, i Ŝ rzeki Gołdapa i W ęgorapa słu Ŝyły jako drogi wodne do Królewca, a ich spławno ść wykorzystywano wiosn ą do transportu drewna. Ze wzgl ędu na blisko ść granicy nie ograniczano si ę zapewne tylko do drewna, ale spławiano te Ŝ inne artykuły sprowadzane z

40 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Polski. Wła śnie z wykorzystaniem rzeki jako spławnej arterii wiąŜą niektórzy historycy powstanie Gołdapi. Nast ępnym czynnikiem sprzyjaj ącym powstaniu Gołdapi mógł by ć fakt, i Ŝ zakładane po litewskiej stronie granicy miasta - wobec niestało ści lesistej strefy granicznej - opanowa ć mogły handlowo obszar pogranicza. Groziło to pozbawieniem Prus Ksi ąŜę cych dochodów z wymiany wie ś - miasto. Wła śnie ten powód podaje si ę dla uzasadnienia decyzji ksi ęcia z 16 grudnia 1565 roku. Podsumowuj ąc te rozwa Ŝania, nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe miasto Gołdap powstało w trakcie dynamicznego procesu miastotwórczego na pograniczu prusko litewskim w XVI i XVII wieku, by słu Ŝyć gospodarczej aktywizacji obszarów le śnych pogranicza. Przywilej miejski dla Gołdapi wystawiony został w Królewcu 15 maja 1570 roku w dniu Zielonych Świ ąt. Jego oryginał nie zachował si ę, zagin ął bowiem w czasie po Ŝaru w 1582 roku. Powtórnie wystawiono go 7 listopada 1597 roku, a nast ępnie 3 listopada roku 1623. Kopie zawierały identyczne postanowienia jak oryginał. Przywilej wyznaczał miastu 154 włóki i 15 morgów gruntu nad Gołdap ą. Rozstrzygn ął te Ŝ definitywnie kwesti ę nazwy miasta i zawierał szczegółowy podział gruntu. I tak sołtys otrzymał swoje wcze śniej wykupione dziesi ęć włók. Pod zabudow ę miasta przeznaczono 7,5 włóki. Mieszkaj ącym przy rynku stu pełnoprawnym obywatelom przyznano 103 włóki, pozostałym trzystu zamieszkuj ącym uliczki - 30 włók, po 3 morgi na ka Ŝdy dom. Pastor otrzymał cztery włóki oraz działk ę na dom o szeroko ści pi ęciu pr ętów (pr ęt = 3,77 m) i długo ści dwudziestu. Na dom kapelana przewidziano parcel ę dwa i pół na dziesi ęć pr ętów. Pod szkoł ę przyznano identyczn ą działk ę, pod ko ściół - pi ętna ście na dziesi ęć , za ś pod szpital - pi ęć na dwadzie ścia. Na powierzchni dwóch morgów miał powsta ć cmentarz. Ponadto miastu zezwolono na wzniesienie na gruncie miejskim cegielni. Przywilej okre ślał szczegółowo pozostałe prawa i obowi ązki obywateli i sołtysa. Wraz z przywilejem miejskim Gołdap uzyskała od ksi ęcia Albrechta Fryderyka zatwierdzenie swego wilkierza, który regulował zakres kompetencji wójta i

41 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

ławników, zasady ich wyboru oraz przepisy policyjne, takie jak zarz ądzenia przeciwpo Ŝarowe, regulacje trybu naprawiania szkód wyrz ądzonych przez bydło itp. Ustalał on tak Ŝe dokładnie zasady sprzeda Ŝy działek gruntu, warzenia piwa, ruchu targowego, uprawnienia produkcyjne poszczególnych zawodów.

Rozwój miasta do roku 1657 Miasto rozwin ęło si ę na lewym, wysokim brzegu Gołdapy, w odległo ści około 3 km od jeziora Gołdap. Miejsce wybrane pod osad ę gwarantowało mieszka ńcom ochron ę w czasie wiosennych przyborów wód, czego nie mo Ŝna było uzyska ć na prawym, zabagnionym brzegu rzeki. Taka lokalizacja zapewniała jednak mniejsze bezpiecze ństwo niŜ gdyby miasto powstało mi ędzy jeziorem a rzek ą. Prawdopodobnie zrezygnowano z naturalnych warunków obronnych ze wzgl ędu na ci ągło ść osadnictwa w miejscu powstania nowego miasta. Pierwszym budynkiem publicznym w Gołdapi była wie Ŝa (wi ęzienie) zbudowana na rzucie kwadratu. Wymieniona została po raz pierwszy w 1583 roku. W czasie po Ŝaru miasta w 1625 roku spłon ęła, a po 1658 roku została odbudowana ju Ŝ jako budowla dwupi ętrowa. Najwi ększym przedsi ęwzi ęciem młodego miasta stała si ę budowa ko ścioła. Ko ściół zlokalizowano poza obr ębem zabudowa ń, na niewielkim wzgórzu, co nadawało mu charakter obronny. Budowany był w stylu gotyckim. Dokładnej daty powstania świ ątyni nie mo Ŝna poda ć, jednak Ŝe za pocz ątek budowy mo Ŝna przyj ąć rok 1578 lub 1579. Budowa ci ągn ęła si ę przez kilkadziesi ąt lat, miastu brak było pieni ędzy, a przedłu Ŝały j ą po Ŝary ko ścioła: w 1597 roku oraz trzykrotnie w latach 1608-1638. Szczególnie dotkliwy był po Ŝar w roku 1623, kiedy to spłon ęła nawa ko ścioła, kamienna wie Ŝa wypaliła si ę wewn ątrz, a w dzwonnicy stopiły si ę dzwony. Ostatecznie budow ę ko ścioła wraz z odbudow ą wie Ŝy uko ńczono w drugiej połowie XVII wieku. Świ ątynia była w XVII wieku jedyn ą murowan ą budowl ą w mie ście. Około 1590 roku zbudowano dom pastora oraz dom diakona. Na środku rynku wzniesiony został około roku 1608 drewniany ratusz. Szpital wybudowany został około 1600 roku przy wje ździe do miasta od strony Wystruci i pełnił rol ę przytułku. Odbudowany w 1657 roku po po Ŝarach szpital przeznaczony był dla

42 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

16 osób. W 1613 roku po raz pierwszy wymieniona została szkoła z dwoma nauczycielami. Zbudowana z drewna, znajdowała si ę przy plebani. W 1638 roku uczyło si ę w szkole 30 chłopców i kilka dziewcz ąt. Budynek szkoły płon ął dwukrotnie - wraz z ko ściołem, szpitalem i domem pastora - w 1623 oraz 1660 roku. Na południe od miasta, blisko Góry Gołdapskiej, pobudowano szop ę na cegły i wapno (a dokładniej: cegielni ę), której wzniesienie nakazywał przywilej lokacyjny z 1570 roku. Natomiast na drugim brzegu rzeki, za miastem, przy pastwiskach miejskich, wzniesiono browary. Taka ich lokalizacja zabezpieczała cz ęś ciowo miasto przed po Ŝarami. Gołdap nie miała murów miejskich, a jedynie była obwiedziona drewnian ą palisad ą z czterema bramami: Wystruck ą, W ęgorzewsk ą, Mły ńsk ą (z niej wychodziła prawdopodobnie droga w stron ę jeziora i dalej, ku granicy z Litw ą) i Kozack ą (w kierunku Olecka). Miasto było zbudowane ści śle wokół rynku i dwu równoległych ulic głównych, szerokich - zgodnie z przywilejem - na dwa pr ęty, tj. około o śmiu metrów. Na środku rynku usytuowany był ratusz. Wiadomo, Ŝe wokół niego stały ławy i kramy. Miasto otaczał zwarty ci ąg zabudowa ń (mo Ŝe palisada) otwierający si ę w stron ę drogi do Olecka i Ełku. Był to prawdopodobnie zacz ątek bramy Kozackiej, od której wychodziły dwie ulice. Mi ędzy rynkiem a wjazdem do miasta od strony Olecka znajdowały si ę dwie budowle, których nie mo Ŝna zidentyfikowa ć (by ć mo Ŝe były to zajazdy). Wykluczy ć nale Ŝy szkoł ę, szpital, domy duchownych oraz wi ęzienie, zlokalizowane w innych miejscach. W ci ągu pi ęć dziesi ęciu lat miasto zostało uformowane. Zmiany w jego wygl ądzie przyniosły wydarzenia losowe w drugiej połowie XVII wieku. W XVI w. mie ście panowała bieda i mieszka ńcy nie byli w stanie opłaca ć czynszów. Sytuacj ę pogarszało s ąsiedztwo pr ęŜ niejszego ekonomicznie Olecka i kl ęski elementarne. Niezadowolenie powodowały te Ŝ posuni ęcia władz miejskich. Doprowadziło to do trzykrotnego opuszczania miasta przez osadników i zasiedlania go od nowa. Po raz czwarty zasiedlono je w 1593 roku, ale warunki nie uległy poprawie, bowiem starosta w ęgorzewski, Daniel von Kunheim, zbudował na granicy obszaru miejskiego siedem karczem, w tym w Botkunach, Kozakach, Janowie, Wronkach, Skeczach. Niezbyt oddalone od miasta (2 do 6 kilometrów), poł ączone drogami z okolicznymi wsiami, stanowiły istotn ą dla ń konkurencj ę.

43 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Miasto o Ŝywiało si ę szczególnie w okresie jarmarków organizowanych cztery razy do roku, w poniedziałki po wyznaczonych w przywileju dniach. W ka Ŝdy poniedziałek odbywał si ę cotygodniowy targ, który był miejscem wymiany towarów dla ludno ści zamieszkuj ącej tereny zaplecza gospodarczego miasta, to jest w odległo ści umo Ŝliwiaj ącej przybycie na targ i powrót do domu w ci ągu jednego dnia. Du Ŝym zagro Ŝeniem dla całkowicie drewnianego (z wyj ątkiem ko ścioła) miasta były po Ŝary. Szczególnie gro źne były one w latach 1623 i 1638, kiedy to zniszczeniu uległy wszystkie budynki publiczne (poza ratuszem). W 1625 roku wybuchła w Gołdapi epidemia d Ŝumy, która doprowadziła do prawie całkowitego wyludnienia miasta. Szczególnie gro źne dla miasta były okresy wojen lub ruchów wojsk. Przemarsz polskich oddziałów w 1608 roku poci ągn ął za sob ą spl ądrowanie Gołdapi tak dotkliwie, Ŝe władze krajowe przyrzekły wypłacenie miastu w formie rekompensaty 8000 marek. Czas wojny trzydziestoletniej przebiegał w mie ście spokojnie, natomiast prawdziw ą dla niego kl ęsk ą okazała si ę wojna Rzeczypospolitej ze Szwecj ą. Jeszcze bardziej tragiczne było wtargni ęcie Tatarów do Prus po bitwie pod Prostkami (1656 r.), zwłaszcza za ś podczas ich drugiego napadu na Gołdap 12 lutego 1657 roku, kiedy to miasto zostało zrabowane i doszcz ętnie spalone (z wyj ątkiem ko ścioła), a ludno ść cz ęś ciowo wymordowana, cz ęś ciowo za ś wzi ęta w jasyr. Spalone te Ŝ zostały okoliczne wsie. Najazdy lat 1656-1657 doprowadziły do zniszczenia powoli rozwijaj ącego si ę miasta i tragicznego zamkni ęcia jego blisko 90-letniego okresu istnienia. Gołdap była zasiedlana przez ludno ść etnicznie zró Ŝnicowan ą. O strukturze etnicznej miasta decydowało poło Ŝenie na pograniczu obszarów zamieszkiwanych w sposób zwarty przez Litwinów i Polaków. Element niemiecki był mniej liczny, ale odgrywał istotn ą rol ę, gdy Ŝ wła śnie spo śród niego wywodzili się najcz ęś ciej członkowie władz miejskich. Pozycj ę mniejszo ści niemieckiej wzmacniał fakt, i Ŝ posługiwała si ę j ęzykiem urz ędowym w Prusach Ksi ąŜę cych. Najliczniejsi w XVI i XVII wieku byli osadnicy polscy. Jednak z biegiem czasu, w wyniku wojen i epidemii dŜumy, struktura etniczna zmieniała si ę na korzy ść napływaj ącej coraz liczniej ludno ści niemieckiej. Czynnikiem ł ącz ącym mieszka ńców miasta była religia. Cała ludno ść była wyznania lutera ńskiego - oficjalnego w Prusach. O katolikach w XVI i XVII

44 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap wieku nie ma wzmianek. W skład parafii, oprócz miasta, wchodziły okoliczne wsie. Granice parafii były pocz ątkowo do ść płynne. W 1591 roku nast ąpiła wymiana wsi mi ędzy parafiami w Grabowie i Gołdapi. Rok wcze śniej dokonano wymiany z parafi ą w Gawajtach. Dla XVI i XVII wieku nie mo Ŝna precyzyjnie poda ć wszystkich miejscowo ści wchodz ących w skład parafii Gołdap. W omawianym okresie liczba ludno ści miasta prawdopodobnie przekroczyła tysi ąc osób, cho ć nie ma na ten temat dokładnych danych poza wzmianką, i Ŝ po naje ździe Tatarów zniszczone miasto liczyło w 1657 roku 450 mieszka ńców. W XVII wieku miasto miało zdecydowanie rolniczy charakter. Uprawa roli była podstawowym źródłem utrzymania ludno ści. Głównymi uprawami były: Ŝyto, pszenica, owies, j ęczmie ń i groch. Mieszka ńcy specjalizowali si ę w hodowli bydła. Poniewa Ŝ ł ąki miejskie poło Ŝone z drugiej strony rzeki nie były w stanie zaspokoi ć zapotrzebowania na siano dla bydła, mieszka ńcy wynajmowali ł ąki w okolicach Galwieci. Handel, poza handlem bydłem, nie miał w XVII wieku warunków do rozwini ęcia si ę - z braku dróg do Królewca. śegluga Gołdap ą i Węgorap ą (a dokładniej: wiosenny spław drewna) stawała si ę niemo Ŝliwa z powodu obni Ŝenia poziomu wody i zapiaszczenia rzek. Najwa Ŝniejszy, cho ć nie na wielk ą skal ę, był handel z Polsk ą, sk ąd sprowadzano zim ą zbo Ŝe i transportowano je do Wystruci. O istnieniu w XVII wieku cechów rzemie ślniczych nie ma wzmianek. Poniewa Ŝ mieszka ńcy mieli prawo warzenia piwa, przypuszcza ć mo Ŝna, Ŝe istniały ju Ŝ wtedy cechy słodowników i gorzelników. Dokładniejsze informacje dotycz ące rzemiosła pochodz ą dopiero z XVIII wieku.

Dzieje miasta od połowy XVII do ko ńca XVIII wieku Po zniszczeniach z lat 1656-1657 miasto zostało szybko odbudowane. Odbudowa poł ączona była z prostowaniem biegu ulic, co miało zmniejszy ć zagro Ŝenie po Ŝarowe. Jednak wła śnie w nast ępnych latach Gołdap padła ofiar ą wielkich po Ŝarów, które kilkakrotnie niszczyły znaczn ą cz ęść zabudowy. W wieku XVIII po Ŝary były wprawdzie równie cz ęste (lata: 1747, 1749, 1763, 1767, 1781), ale ograniczały si ę do pojedynczych domów (z wyj ątkiem po Ŝaru w 1747 r.). Ograniczenie tego niebezpiecze ństwa zawdzi ęczało miasto dobrze zorganizowanemu w XVIII wieku systemowi zabezpieczenia przeciwpo Ŝarowego. Drugim obok po Ŝarów zagro Ŝeniem miasta były przemarsze

45 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

wojsk - polskich, rosyjskich. Wydarzenia te zakłócały i opó źniały rozwój przestrzenny Gołdapi. Jednak zwłaszcza w XVIII wieku jej zabudowa post ępowała szybko. Opis miasta z około 1754 roku zawiera informacj ę, i Ŝ u schyłku XVII wieku ulice poszerzono, a drewniane domy budowano regularniej. Znajduj ący si ę na środku rynku ratusz spłon ął w którym ś z po Ŝarów i został zast ąpiony nowym, murowanym, pocz ątkowo jedno-, pó źniej dwupi ętrowym. Na pierwszym pi ętrze znajdował si ę odwach i wi ęzienie dla obywateli. Przy ratuszu wybudowano te Ŝ ławy piekarskie, z innej jego strony znajdowała się remiza stra Ŝacka. Zlokalizowana przy ko ściele szkoła spłon ęła w po Ŝarach lat 1660 i 1676, now ą wybudowano na koszt króla w 1750 roku, mi ędzy rynkiem a ko ściołem. Szpital dla kilkunastu osób mie ścił si ę ci ągle przy ulicy Wystruckiej. Znajduj ący si ę w pobli Ŝu ko ścioła i szkoły cmentarz został zamkni ęty w 1782 roku. Wydano wtedy zakaz grzebania zmarłych w obr ębie miasta i przy Bramie Wystruckiej utworzono nowy cmentarz, na którym wzniesiono kaplic ę· Wraz z pojawieniem si ę w 1719 roku w Gołdapi garnizonu wzniesiono koszary oraz szkoł ę jazdy konnej, a w 1778 roku drugi ko ściół w mie ście, przeznaczony dla ewangelików reformowanych. Nowy ko ściół był masywn ą budowlą z drewnian ą wie Ŝą , na której znajdował si ę wybijaj ący godziny zegar, podarowany przez Kłajped ę w 1783 roku. Przy nowym ko ściele zbudowano ławy mi ęsne. W ko ńcu XVIII wieku na środku rynku znajdowały si ę: ko ściół ewangelicko-reformowany jako równocze śnie ko ściół garnizonowy, ratusz, szkoła jazdy konnej oraz cztery domy bez przydzielonego gruntu. Budowle dzieliły rynek na dwie nierówne cz ęś ci. Od rynku wiodły cztery główne ulice do czterech bram. Ulic bocznych było czterna ście. Prawie wszystkie budowle w mieście były jednopi ętrowe, z wyj ątkiem ratusza sze ściu domów dwupi ętrowych (1790 r.). Najbogatsze domy znajdowały si ę przy rynku. Starsze domy miały podcienie, a wszystkie - podwórce wraz z budynkami gospodarczymi i ogrodem. Tylko kilka domów było murowanych, pozostałe były drewniane. Ulice były do ść szerokie, tak Ŝe pozwalały na swobodne mijanie si ę dwóch wozów. Obok miasta, za rzek ą, znajdowały si ę suszarnie i browary oraz pastwiska miejskie. Jednym z głównych problemów, który musiały rozwi ąza ć władze miejskie, było zaopatrzenie w wod ę i zwi ązane z tym zabezpieczenie przed po Ŝarami.

46 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Do połowy XVIII wieku Gołdap miała jedno źródło z czyst ą wod ą, w drugiej połowie odkryto dwa dalsze i zbudowano wodoci ąg. Doprowadzał on wod ę na rynek rurami pod ziemi ą z dwu stawów poło Ŝonych na południe od miasta. Wodoci ąg udoskonalono w 1789 roku i zało Ŝono na rynku cztery studnie publiczne, pi ąta znajdowała si ę przy młynie. Były te Ŝ trzy studnie prywatne. Na rynku ustawiono cystern ę na wod ę. Przy okazji tych prac rynek i kilka sąsiednich ulic wybrukowano. Jedn ą z najwi ększych kl ęsk tamtych czasów była epidemia d Ŝumy w latach 1709-1711. Dla ofiar choroby zało Ŝono nowy cmentarz przy Bramie Wystruckiej, gdy Ŝ obowi ązywał wówczas zakaz grzebania zwłok w obr ębie miasta. Wzniesiono te Ŝ dom dla dotkni ętych chorob ą, zlokalizowany za miastem (przy drodze do Wystruci). Dom ten zamieniono pó źniej na prochowni ę. ·Królowie pruscy Fryderyk Wilhelm I i Fryderyk II Wielki rozpocz ęli akcj ę kolonizacji kraju wyludnionego na skutek epidemii. Napływ nowych osadników prowadził do zmiany struktury narodowo ściowej miasta; kurczyła si ę liczba ludno ści litewsko- i polskoj ęzycznej, rosła za ś liczba ludno ści niemieckiej. W ko ńcu XVIII wieku własno ści ą miasta były: cztery budynki bramne, uje ŜdŜalnia, koszary dla 68 koni przy bramie w ęgorzewskiej, folusz wodny, młyn wodny, wiatrak, szpital, waga publiczna, ł ąka do składania drewna, ogrody za rzek ą. Las miejski rozci ągał si ę na północny zachód od Gołdapi. Był on w złym stanie i nie dostarczał drewna budulcowego, lecz tylko opałowe. W 1770 roku generał Lossow wybudował na czterech włókach lasu nale Ŝą ce do miasta dobra Niedrzwica (Niederwitz). Na przełomie 1765 i 1766 roku, na zaproszenie generała von Lossowa, przebywał w Gołdapi i Niedrzwicy Immanuel Kant. Liczba mieszka ńców Gołdapi po epidemii d Ŝumy powoli wzrastała. Wraz z jej wzrostem nast ępowało zró Ŝnicowanie religijne i narodowo ściowe ludno ści. W 1732 roku miasto liczyło (bez garnizonu) 1484 mieszka ńców, w roku 1789 2790 osób, wraz z wojskiem - 3372. Blisko dwie trzecie mieszka ńców Gołdapi było luteranami, za ś jedna trzecia kalwinami. Bardzo nieliczni byli katolicy, dla których zamierzano wznie ść ko ściół, głównie ze wzgl ędu na rozwój handlu z ziemiami polskimi. śydzi nie mieszkali w Gołdapi, a pojawiali si ę tu tylko w czasie jarmarków. Głównym źródłem utrzymania mieszka ńców była uprawa roli i rzemiosło.

47 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Dobrze rozwijała si ę hodowla bydła, dzi ęki dzier Ŝawieniu ł ąk w okolicach Galwieci. Z ro ślin uprawiano głównie cztery zbo Ŝa, najwi ęcej Ŝyta i pszenicy. Handel nie osi ągn ął wi ększych rozmiarów, ale miasto nadal uczestniczyło w zimowym transporcie zbo Ŝa z Rzeczypospolitej do Wystruci. Czynnikiem, który zwi ększył nat ęŜ enie kontaktów handlowych Gołdapi, był znaczny rozwój rzemiosła od połowy XVIII stulecia. Zestawienie składu zawodowego ludno ści Gołdapi około 1790 roku zawiera 63 rodzaje rzemiosł z 367 mistrzami, 172 czeladnikami i 131 uczniami. Wysoka w porównaniu do czeladników i uczniów liczba mistrzów wskazuje, i Ŝ wi ększo ść warsztatów była jedno- lub dwuosobowa. Mistrzowie skupieni byli w 17 cechach miejskich. Brak jest informacji o strukturze i nat ęŜ eniu handlu z Rzeczypospolit ą. Nie mo Ŝna wi ęc stwierdzi ć, w jakim stopniu nadgraniczne poło Ŝenie miasta wpływało na jego rozwój. Z dost ępnych źródeł wynika, Ŝe rzemiosło nastawione było głównie na rynek krajowy. Zwłaszcza uruchomienie stałej poczty konnej zbli Ŝało o środki miejskie Prus. W XVIII wieku przechodziły przez Gołdap dwie poczty: litewska i polska. Licz ąca w ko ńcu XVIII stulecia około trzech tysi ęcy mieszka ńców Gołdap zmieniła w drugiej połowie tego wieku swe oblicze z rolniczego na rzemie ślnicze.

Okolice Gołdapi w wiekach XVI - XVIII

Obszar pó źniejszego powiatu gołdapskiego wchodził do pocz ątków XIX wieku w skład starostw wystruckiego i w ęgorzewskiego. Wojna trzydziestoletnia (1618 1648) nie zakłóciła dalszego rozwoju na tym obszarze. Dopiero wojny szwedzkie w latach 1655-1660 do świadczyły tragicznie t ę ziemi ę i zniweczyły dotychczasowy dorobek jej mieszka ńców. Okolice Gołdapi pl ądrowane były przez Szwedów, Polaków, Litwinów, Tatarów, którzy spalili wszystkie le Ŝą ce wokół wsie, zrabowali bydło i konie, a pojmanych w niewol ę ludzi, skutych kajdanami, powi ązanych powrozami, uprowadzili na Krym. Na wsie napadały te Ŝ polsko-litewskie oddziały hetmana Gosiewskiego. Szczególnie ucierpiały od nich Bo ćwinka i Rudzie. W nast ępnych latach wsie odbudowano, a le Ŝą ce odłogiem pola zagospodarowano. Kolejna kl ęska nawiedziła te ziemie w latach 1709-1710; była to wielka epidemia d Ŝumy. Przyszła po bardzo mro źnej i bez śnie Ŝnej zimie, a potem kl ęsce nieurodzaju i wielkim głodzie. Zaraza ogarn ęła niemal wszystkie wsie; kilka z nich wymarło zupełnie (poza D ąbrówk ą jeszcze Nasuty, Główka, Kozaki i inne), w pozostałych znaczna cz ęść

48 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap mieszka ńców. Prawie wsz ędzie pozostały nie uprawiane i puste pola. Wyludnione po wielkiej zarazie wsie wymagały intensywnych działa ń kolonizacyjnych. Prowadzono je w latach 1710-1740. W śród nowych osadników znajdowała si ę ludno ść mazurska (polskiego pochodzenia), ale tak Ŝe niemiecka - ta druga szczególnie faworyzowana przez władze pruskie. Z czasem ludno ść niemiecka zacz ęła odgrywa ć coraz wi ększ ą rol ę na tym terenie, a w ko ńcu stała si ę dominuj ąca. Niew ątpliwie przyczyniła si ę te Ŝ do przyspieszenia procesów asymilacyjnych w śród ludno ści mazurskiej i litewskiej. Najwcze śniej uległa zniemczeniu szlachta, a nast ępnie mieszcza ństwo. W okresie wojny siedmioletniej (1757-1763) omawiany obszar zajmowały przez kilka lat wojska rosyjskie. Ludno ść chłopska ucierpiała wówczas mocno ze strony Ŝołnierzy rosyjskich, którzy dopuszczali si ę rabunków i mordów. Niektórzy chłopi próbowali broni ć si ę sami, niektórzy opuszczali gospodarstwa i emigrowali st ąd, mi ędzy innymi do s ąsiedniej Polski. W omawianym okresie ogromn ą rol ę w Ŝyciu wsi odgrywał ko ściół ewangelicko-augsburski. Pierwsze parafie powstawały tu wraz z rozwijaniem si ę kolonizacji - najwcze śniej parafia w Gołdapi (od 1568r.), do której nale Ŝało wiele okolicznych wsi. Z ko ściołem zwi ązane było szkolnictwo. Pierwsze szkoły powstawały w parafiach ju Ŝ w XVI wieku. Dopiero w latach 1734-1739 powstała sie ć szkolna, która z niewielkimi zmianami przetrwała przez nast ępne wieki. Mi ędzy innymi w 1736 roku powstały szkoły w Bo ćwince i Grygieliszkach, a w 1737 - w Ro Ŝyńsku, Juchnajciach, Dunajku i Kamionkach.

Pierwsza połowa XIX wieku W XIX wiek Prusy wkroczyły w dotychczasowej strukturze politycznej (Królestwo Prus od 1701 r., poszerzone znacznie o ziemie zabrane Polsce). Prób ą jej rozbicia były wojny napoleo ńskie. Bezpo średnio dotkn ęły one omawiane tereny podczas kampanii pruskiej Napoleona w 1807 roku. W Gołdapi stacjonowały najpierw wojska polskie, pó źniej przechodziły przez miasto wojska francuskie, rosyjskie i pruskie (1812-1815). Po zako ńczeniu wojen napoleo ńskich przez blisko sto lat ziemia ta cieszyła si ę pokojem, wykorzystywanym do powolnego, stopniowego rozwoju, który zakłócały jednak wydarzenia polityczne, kryzysy gospodarcze, kl ęski losowe i konflikty etniczne.

49 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Jednym z wa Ŝniejszych wydarze ń w Prusach na pocz ątku XIX wieku była reforma administracji w 1818 roku. W jej wyniku powstały nowe powiaty jako ogniwa silnej, scentralizowanej administracji pa ństwowej. Powstał wówczas powiat gołdapski, który obj ął południow ą cz ęść dotychczasowego starostwa wystruckiego i wschodni ą węgorzewskiego. Jego granice przetrwały do 1945 roku. Nowy powiat le Ŝał na pograniczu etnicznym. Zamieszkiwała go ludno ść niemiecka, polska i litewska (z pochodzenia). Pierwsze lata XIX wieku były w Prusach pocz ątkiem planowej i konsekwentnie prowadzonej germanizacji. Germanizatorzy mieli jednak na tym obszarze - inaczej ni Ŝ w południowo wschodniej cz ęś ci Mazur - zadanie ułatwione, albowiem w poprzednim wieku, w efekcie opisanych ju Ŝ wydarze ń i przemian, dokonał si ę tu w znacznym stopniu proces asymilacji ludno ści autochtonicznej, zarówno mazurskiej (polskiej), jak i litewskiej. Poło Ŝenie. ludno ści wiejskiej w powiecie gołdapskim (tak Ŝe we wschodniej cz ęś ci w ęgorzewskiego ) było w pierwszej połowie XIX wieku niezwykle trudne. Zniesienie podda ństwa (w 1804 r.) i uwłaszczenie (1807 r.) chłopów w Prusach nie zmieniło od razu na lepsze ich poło Ŝenia. Nie sta ć ich było na wykupienie długów, którymi obci ąŜ one były gospodarstwa. Zadłu Ŝali si ę wi ęc albo oddawali bogatym wła ścicielom cz ęść swojej ziemi. Lata 1808-1840 to okres kryzysu gospodarczego, przejawiaj ącego si ę na wsi w ogromnym bezrobociu, rugach chłopskich, emigracji zarobkowej (wówczas jeszcze do Królestwa Polskiego), a nawet w buntach chłopów. Główn ą dziedzin ą gospodarki i podstawowym źródłem utrzymania ludno ści było nadal zacofane i mało wydajne rolnictwo. Dominowała tu ci ągle jeszcze trójpolówka. Jedn ą z przyczyn małej wydajno ści rolnictwa były tak Ŝe trudne warunki naturalne dla upraw i hodowli, w śród nich znaczne obszary nie zmeliorowanych ł ąk. Dlatego w pierwszej połowie XIX wieku rozpocz ęto wa Ŝne prace melioracyjne na Mazurach. W przeciwie ństwie do wsi, Gołdap charakteryzowała si ę od pocz ątku XIX wieku pewnym o Ŝywieniem Ŝycia politycznego, gospodarczego, kulturalnego. W 1809 roku odbyły si ę pierwsze wybory radnych do nowej rady miejskiej; ustanowiono te Ŝ nowy zarz ąd miasta (magistrat). W 1818 roku miasto stało si ę siedzib ą nowo utworzonego powiatu. Znajdowały si ę tu wówczas: ksi ęgarnia, browar, s ąd powiatowy, starostwo powiatowe, zarz ąd poczt, nadle śnictwo, urz ąd katastralny, komenda rejonowa policji. Miała Gołdap spor ą liczb ę, bo a Ŝ

50 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

95 szewców, którzy sprzedawali swoje wyroby przewa Ŝnie w innych miastach wschodniopruskich; tak Ŝe wielu garncarzy, którzy wykorzystywali znajduj ącą si ę w pobli Ŝu znakomit ą glin ę, a swoje wyroby sprzedawali w Królewcu, Tyl Ŝy, Kłajpedzie. Rozwin ęło si ę w mie ście równie Ŝ tkactwo lniane. Od 1787 roku wy rabiano tu artystyczne dzbany, lichtarze i talerze cynowe, nosz ące specjalny znak firmowy z herbem Gołdapi. W 1832 roku miasto liczyło 3.494 mieszka ńców i liczba ta w nast ępnych dziesi ęcioleciach wzrastała.

Przełom wieków. Pocz ątki o Ŝywienia Podczas wojny francusko-niemieckiej 1870-1871 roku wielu mieszka ńców Gołdapi i okolic słu Ŝyło warmii pruskiej. Ofiarom wojny, głównie Ŝołnierzom Pułku Piechoty Donhoffa, po świ ęcony był pomnik na rynku przed ratuszem, który stał tam do 1945 roku. Po zjednoczeniu Niemiec (1871) tereny te weszły w skład II Rzeszy. W 1878 roku Prusy Wschodnie stały si ę - obok Prus Zachodnich - jej prowincj ą. W drugiej połowie XIX wieku, zwłaszcza pod jego koniec, doszło do wyra źnego oŜywienia w prowincji wschodniopruskiej, cho ć nadal - w porównaniu z prowincjami zachodnimi Rzeszy Niemieckiej - pozostawała ona obszarem peryferyjnym i zacofanym. Główn ą przyczyn ą tego o Ŝywienia - poza wzrostem wymiany w wyniku wcze śniejszych reform uwłaszczeniowych - była realizacja szeroko zakrojonego programu robót publicznych, związanych z budow ą dróg bitych, linii kolejowych i kanałów, a w przypadku samej Gołdapi - z ruchem budowlanym po utworzeniu tu garnizonu wojskowego. W latach 1846-1855 wybudowano jedn ą z głównych dróg wschodniopruskich, to jest drog ę z Wystruci - przez Gołdap, Olecko - do Ełku (a potem do Prostek), łącz ącą powiat gołdapski ze stolic ą prowincji i wszystkimi wa Ŝniejszymi o środkami Rzeszy. Po 1860 roku powstały wa Ŝne dla ruchu wewn ętrznego na omawianym obszarze drogi z Gołdapi do W ęgorzewa i do śytkiejm. Najwa Ŝniejszym jednak przedsi ęwzi ęciem była budowa kolei z Królewca do Ełku. W 1878 roku oddano do u Ŝytku jej odcinek z Darkiejm do Gołdapi, a w 1879 roku - z Gołdapi do Ełku. Dla Gołdapi i okolic było to prawdziwe okno na świat (poł ączenie z Wystruci ą, Królewcem, Berlinem itd.) i znaczne ułatwienie wymiany z wi ększymi o środkami handlowymi i prze- mysłowymi Niemiec. Na przełomie wieków otrzymała Gołdap poł ączenie

51 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap kolejowe przez Banie Mazurskie z W ęgorzewem (1899), przez Kumiecie z Tołminkiejmami (1900), a potem z śytkiejmami (1908). Dzi ęki temu stała si ę Gołdap wa Ŝnym w ęzłem kolejowym we wschodniej cz ęś ci Prus. Miało to du Ŝe znaczenie nie tylko dla ruchu pasa Ŝerskiego, ale przede wszystkim towarowego, zwłaszcza za ś dla handlu bydłem, zbo Ŝem i drewnem. Zacz ęła si ę poprawia ć sytuacja w rolnictwie, które nadal stanowiło główne źródło utrzymania ludno ści powiatu gołdapskiego. Przewa Ŝały tu średniej wielko ści i du Ŝe gospodarstwa chłopskie. Uprawiano głównie Ŝyto i ziemniaki, a tak Ŝe mieszanki jęczmie ń z owsem), owies, j ęczmie ń, groch. Powoli rosły plony zbó Ŝ, wzrastała te Ŝ hodowla bydła i trzody chlewnej. W drugiej połowie XIX wieku istniało w powiecie gołdapskim pi ęć fabryk (w wi ększo ści w formie spółek akcyjnych): browar i młyn parowy, huta szkła (w Czerwonym Dworze) i dwie fabryki papieru jedna w Kiautach). Prócz tego działało wiele warsztatów w ramach zaj ęć ubocznych ludno ści, jak tkackie czy farbowania prz ędzy; ponadto cegielnie, olejarnie, garncarnie, młyny wodne, wiatraki, browary, gorzelnie i destylarnie, garbarnie. Ponadto funkcjonowało w powiecie blisko trzy tysi ące krosien chałupniczych. Do ść rozwini ęte było rzemiosło (860 zakładów, w tym 255 w mie ście i 605 na wsi), którego wyroby sprzedawano przede wszystkim na miejscu i w najbli Ŝszej okolicy. Handel był niemal wył ącznie lokalny (głównie zbo Ŝem i bydłem). W Gołdapi odbywały si ę dwa targi cotygodniowe, cztery doroczne jarmarki bydl ęce i ko ńskie oraz dwa płócienne (wszystkie jednodniowe, tylko płócienne - do o śmiu dni); w osadzie targowej śytkiejmy - co roku cztery targi zwykłe oraz jarmarki bydl ęcy i ko ński trwaj ące jeden dzie ń. Z targów bydła i koni, które odbywały si ę na jej wielkim rynku, znana była Gołdap nie tylko w okolicy, ale i za granic ą. Na przełomie XIX i XX wieku Gołdap rozwin ęła si ę w spory o środek przemysłu lokalnego, rzemiosła, handlu, administracji i kultury. Działały tu wówczas: młyn, trzy tartaki, dwa browary, po dwie gorzelnie, cegielnie i drukarnie. Powstawały nowe budynki, zmieniał si ę wygl ąd miasta, wzrastała liczba ludno ści: w 1855 roku - 4.201, w 1880 - 5.313, w 1890 - 7.161, w 1900 - 8.349, w 1910 - 9.496. W 1900 roku otrzymało miasto własn ą gazowni ę, dzi ęki czemu zmieniło si ę jego oświetlenie. W latach 1902-1903 wybudowano du Ŝą , nowoczesn ą szkoł ę powszechn ą dla chłopców i dziewcz ąt, z sal ą gimnastyczn ą. W 1905 roku oddano zakład wodoci ągów z wie Ŝą ci śnie ń, stacj ą pomp i sieci ą

52 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

wodoci ągow ą. W latach 1905-1906 wzniesiony został przy ulicy Garncarskiej nowy gmach istniej ącego od 1904 roku miejskiego gimnazjum realnego, dość znanej i cenionej szkoły pa ństwowej, uwa Ŝanej za spadkobierczyni ę wymienionej po raz pierwszy w 1613 roku szkoły łacińskiej. Pozostałe obiekty publiczne z tego okresu to: Ŝeńska szkoła średnia, szkoła zawodowa i handlowa oraz szpital i sierociniec . Okolice Gołdapi zaczynały ju Ŝ w ko ńcu XIX wieku zwraca ć uwag ę swoim bogactwem wód i lasów. Zwłaszcza Puszcza Romincka przyci ągała my śliwych i to spo śród naj ści ślejszej elity władzy II Rzeszy. W pobli Ŝu Romint znajdował si ę drewniany pałacyk my śliwski i ko ściółek św. Huberta, oba w stylu skandynawskim. Pierwsza Wojna Światowa przyniosła Gołdapi i okolicom du Ŝe zniszczenia. Ju Ŝ na jej pocz ątku Gołdap zaj ęły wojska rosyjskie, które przebywały tu a Ŝ do lutego 1915 roku. W mie ście spalone zostały niemal wszystkie budynki przy rynku. Zniszczeniu uległo 91 budynków mieszkalnych, wiele warsztatów rzemie ślniczych i budynków gospodarczych. Były te Ŝ straty w ludziach. Podczas działa ń wojennych na obszarze powiatu gołdapskiego zgin ęło 1402 Ŝołnierzy niemieckich i 2562 rosyjskich, a tak Ŝe 47 osób cywilnych. Pozostało po nich 14 wi ększych cmentarzy wojennych i 82 mniejsze miejsca pochówku. Wi ększe cmentarze urz ądzono mi ędzy innymi w Gołdapi (trzy), Dubeninkach, Wobałach i śytkiejmach.

Lata mi ędzywojenne Zaraz po odej ściu Rosjan rozpocz ęła si ę odbudowa miasta, przede wszystkim najbardziej zniszczonego rynku. Odwiedził Gołdap wówczas cesarz Wilhelm II, który interesował si ę stanem prac. Okres mi ędzywojenny był czasem nie tylko odbudowy Gołdapi ze zniszcze ń wojennych, ale tak Ŝe dalszego rozwoju miasta i powiatu pod wzgl ędem gospodarczym, kulturalnym i społecznym. W ciągu tego okresu zmieniła si ę znacznie struktura zawodowa ludno ści. W 1925 roku 58,3% ludno ści powiatu zajmowało si ę rolnictwem i le śnictwem, 14,9 przemysłem i rzemiosłem, 7,4 - handlem i komunikacją, 19,3% stanowiły pozo stałe grupy zawodowe. Do 1939 roku liczba ludno ści utrzymuj ącej si ę z rolnic twa zmniejszyła si ę do 42%, wzrosły natomiast liczebnie grupy Ŝyj ące z prze mysłu i rzemiosła (23,1) oraz z handlu i komunikacji (9,8). W rolnictwie rozwin ęła si ę zwłaszcza hodowla bydła i trzody chlewnej. Powiat gołdapski znalazł si ę w tej dziedzinie w czołówce powiatów południowej i

53 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap południowo- wschodniej cz ęś ci Prus Wschodnich. Nieco gorsze wyniki osi ągano w uprawie ro ślin. Przemysł powiatu był nadal silnie zwi ązany z rolnictwem i oparty na zakładach małych, raczej o charakterze lokalnym i rzemie ślniczym. Znajdowały si ę tu młyny, piekarnie, gorzelnie, mleczarnie, masarnie i rze źnie. Powiat Gołdapski, tak jak całe Prusy Wschodnie był znacz ącym dostawc ą Ŝywno ści na rynek ogólnoniemiecki. Z innych dziedzin przemysłu nale Ŝy wymieni ć wydobycie kruszyw naturalnych, przemysł drzewny, produkcj ę materiałów budowlanych. Wa Ŝną dziedzin ą gospodarki był handel, głównie ko ńmi, bydłem, zbo Ŝem i innymi artykułami rolno-spo Ŝywczymi oraz drewnem. W latach 1923-1927 budowano odcinkami lini ę kolejow ą Gołdap - śytkiejmy, która miała znaczenie nie tylko gospodarcze, ale i turystyczne. Mimo tych symptomów rozwoju, nadal trwała emigracja zarobkowa ze wsi powiatu gołdapskiego w rejony uprzemysłowione Niemiec. Natomiast w zwi ązku z odpływem sił roboczych, zwłaszcza w maj ątkach ziemskich i du Ŝych gospodarstwach chłopskich, do powiatu gołdapskiego przybywali pracownicy sezonowi z s ąsiedniej Suwalszczyzny. W latach mi ędzywojennych Gołdap nale Ŝała do miast o najwy Ŝszej do 1939 roku dynamice rozwoju; w 1925 roku liczyła 8511 mieszka ńców, w 1933 - 9380, a w 1939 - 12818. W latach dwudziestych otrzymało miasto elektryczno ść i kanalizacj ę, wyprzedziwszy w tej dziedzinie wiele innych miast Rzeszy. Wokół rynku zbudowano - po zniszczeniach wojennych - dwupi ętrowe kamienice z podcieniami. Na rynku stał nowy ko ściół, ratusz, s ąd, poczta i budynek stra Ŝy po Ŝarnej, a tak Ŝe wspomniany ju Ŝ pomnik po świ ęcony poległym w wojnie 1870 + 1871 roku Ŝołnierzom pułku Dönhoffa. W stron ę jeziora, w okolicach dworca kolejowego, powstawała dzielnica willowa. RóŜne cz ęś ci miasta poł ączył ci ąg nowych, szerokich i funkcjonalnych ulic, a rozdzielały ładnie zagospodarowane tereny zielone, z centralnie poło Ŝonym, reprezentacyjnym parkiem wokół głównych budynków rynku zajmuj ącego powierzchni ę trzech hektarów (drugiego co do wielko ści w Prusach Wschodnich). Obok istniej ących ju Ŝ przed wojn ą szkół, na pocz ątku lat 20. utworzono uprawniaj ącą do podj ęcia studiów Miejsk ą Wy Ŝsz ą Szkoł ę dla Dziewcz ąt, przemianowan ą nast ępnie na Liceum im. Barona von Sterna. Przez kilkana ście lat po traktacie wersalskim nie było w Gołdapi wojska. Powróciło tu

54 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap w połowie lat 30. w sile du Ŝego pancernego oddziału obrony przeciwlotniczej oraz batalionu 22 Pułku Piechoty, który nawi ązywał do tradycji 44 Pułku hr. Dónhoffa. Miasto posiadało nowoczesne urz ądzenia sportowe: boiska, sale gimnastyczne, pływalni ę nad jeziorem Gołdap, zwanym wówczas Jeziorem Szyli ńskim albo śyli ńskim ( Schilinner See ). Wzdłu Ŝ brzegów jeziora znajdowała si ę pla Ŝa o długo ści siedmiuset metrów. Pływalnia była podobno wzorowo urz ądzona, z kabinami dla go ści, boiskiem i placem zabaw. Z tarasu rozci ągał si ę wspaniały widok na lasy po drugiej stronie jeziora. W pobli Ŝu jeziora znajdował si ę las miejski, schronisko młodzie Ŝowe, boisko sportowe i ulubiony cel wycieczek gołdapian, czyli tzw. " Świerki" ( Fichten ). Natomiast z przeciwnej (południowej) strony miasta przyci ągała Gołdapska Góra, z której szczytu mo Ŝna było ogl ąda ć panoram ę Szeskich Wzgórz i ogromnej Puszczy Rominckiej. W okolicach góry uprawiano narciarstwo i sport szybowcowy. Gołdap uchodziła za bram ę wjazdow ą do Puszczy Rominckiej . Ten zachowany w stanie naturalnym obszar le śny nadal przyci ągał przede wszystkim my śliwych. W latach trzydziestych puszcza, nazwana Puszcz ą Goeringa, stała si ę niemal prywatn ą własno ści ą tego hitlerowskiego dygnitarza. Ograniczono wówczas dost ęp do niej, a jednocze śnie eksploatacj ę gospodarcz ą. Od 1937 roku stała si ę obszarem chronionym. Południowe obrze Ŝa Puszczy Rominckiej były ponadto du Ŝą atrakcj ą turystyczn ą. Podobnie jak znajduj ący si ę w granicach powiatu gołdapskiego północno-wschodni fragment Puszczy Boreckiej z nadle śnictwem i osad ą wycieczkowo-letniskow ą Czerwony Dwór. Oba rejony turystyczne posiadały dobre drogi oraz sie ć niedrogich i dobrze zaopatrzonych zajazdów i gospód. Powiat gołdapski zajmował w 1939 roku powierzchni ę 993,34 km², a zamieszkiwało go 45825 osób (poprzednio: w 1825 r. - 21874, w 1852 - 35642, w 1879 - 43232, w 1925 - 42672). Składał si ę z miasta Gołdap i 171 gmin wiejskich, które nale Ŝały do 26 okr ęgów administracyjnych. W okresie mi ędzywojennym była Gołdap miastem ju Ŝ całkowicie niemieckim, podobnie zreszt ą jak i powiat. Nie zachowały si ę ju Ŝ Ŝadne oznaki ruchu polskiego czy litewskiego. Od 1928 roku rozpocz ęła si ę likwidacja ostatnich elementów polsko ści, to jest akcja przemianowywania jeszcze polsko brzmi ących nazw miejscowych na niemieckie, nasilona zwłaszcza w latach 30. W latach 30. i na pocz ątku 40. działały tu organizacje hitlerowskie: NSDAP, HJ

55 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

(Hitler- Jugend ), BOM ( Bund der Oeutschen Mädchen ). Okolice Gołdapi, podobnie jak całe Prusy Wschodnie, stawały si ę w latach trzydziestych baz ą wypadow ą przeciwko Polsce. Powoli zwi ększano garnizon wojskowy Gołdapi oraz wzmacniano obsad ę placówek słu Ŝby granicznej w po wiecie. W połowie lat 30. zorganizowany został w śytkiejmach o środek szpiegowski wywiadu SD we współpracy z Abwehr ą, skierowany na pogranicze polskie, przede wszystkim na Suwalszczyzn ę.

Lata wojny 1939-1945 W pierwszej połowie sierpnia 1939 roku przyst ąpiono do budowy fortyfikacji mi ędzy Gołdapi ą a Oleckiem oraz koncentracji wojsk w ramach Grupy Armii "Północ", w której skład wchodziła 3 Armia (miała uderzy ć na polsk ą Armi ę "Modlin", a potem na Warszaw ę). Pierwsze dni wrze śnia upłyn ęły w rejonie Gołdapi spokojnie, za wyj ątkiem prób przej ścia granicy z I na 2 wrze śnia przez dwa patrole zło Ŝone z Ŝołnierzy 2 Pułku Ułanów Grochowskich. Przez kilka lat mieszka ńcy Gołdapi i okolic Ŝyli z dala od głównych aren drugiej wojny światowej. Jedynie na krótko wiosn ą 1941 roku odbywała si ę tu koncentracja wojsk przed now ą wojn ą. St ąd bowiem 22 czerwca tego Ŝ roku cz ęść wojsk niemieckich uderzyła na Zwi ązek Radziecki (w kierunku na Leningrad). W okolicach. Gołdapi przebywali podczas wojny robotnicy przymusowi, którzy pochodzili przewa Ŝnie z okupowanych terenów Polski, ale tak Ŝe Zwi ązku Radzieckiego. Byli tu równie Ŝ je ńcy z ró Ŝnych krajów europejskich, na przykład Francuzi, Belgowie i inni. Front wschodni dotarł w okolice Gołdapi pod koniec 1944 roku, w styczniu 1945 roku do miasta wkroczyła Armia Czerwona. Po ustaleniu granicy cz ęść powiatu gołdapskiego znalazła si ę po stronie rosyjskiej, w tym jezioro Wisztynieckie, wi ększa cz ęść Puszczy Rominckiej, jedna trzecia jeziora Gołdap. W marcu 1945 r. administracja została przekazana władzom polskim. Miasto było prawie całkowicie zniszczone, tereny wiejskie wyludnione i w znacznym stopniu zaminowane. Plag ą pierwszych lat powojennych była grabie Ŝ i wywóz mienia poniemieckiego. Zasiedlanie i odbudowa gospodarki były procesem długotrwałym i trudnym. Stopniowo powstawały pierwsze zakłady pracy, podstawowe instytucje administracji pa ństwowej, placówki oświatowe i ochrony zdrowia. Wi ększo ść inwestycji na terenie gminy była

56 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap zwi ązana z działalno ści ą Pa ństwowych Gospodarstw Rolnych. Zacz ęto znowu docenia ć walory turystyczno-krajobrazowe ziemi gołdapskiej - pojawiły si ę ośrodki wypoczynkowe i dziesi ątki domków kempingowych.

3.1.3. Obiekty zabytkowe i obj ęte ochron ą konserwatorsk ą

W mie ście i gminie Gołdap znajduj ę si ę 25 obiektów i zespołów wpisanych do rejestru zabytków oraz kilkadziesi ąt stanowisk archeologicznych, obejmuj ących ślady osadnictwa, cmentarzyska, osady i grody. Zlokalizowane s ą one w miejscowo ściach: Bałupiany, Babki, Gła Ŝajewo, Niedrzwica, Galwiecie, Juchnajcie, Jabło ńskie, Marcinowo, Okrasin, Pietrasze, Barkowo, Skocze, Jary, Włosty, Rostek, Ko śmidry, Kozaki, Kolniszki, Jurkiszki, Botkuny, Gieraliszki, Nasuty, Dunajek, Kowalki, Bo ćwinka, D ąbie, Konikowo, Siedlisko i w obr ębie granic administracyjnych miasta Gołdap. Ochron ą konserwatorsk ą obj ęty jest równie Ŝ układ urbanistyczny śródmie ścia Gołdapi. Niestety wprowadzona w latach powojennych pi ęciokondygnacyjna zabudowa pierzei rynku całkowicie zniszczyła jego pierwotne walory. W mie ście i gminie znajduje si ę ponadto szereg obiektów, pochodz ących z przełomu wieku XIX i XX oraz okresu mi ędzywojennego, które nale Ŝałoby obj ąć ochron ą konserwatorsk ą. Wśród obiektów zabytkowych, b ądź maj ących wysokie walory kulturowe znajduj ą si ę: obiekty sakralne (ko ścioły w Gołdapi, Grabowie, ruiny w Górnem), cmentarze z I i II Wojny Światowej oraz opuszczone cmentarze ewangelickie (Gołdap, Wronki), zespoły dworsko-parkowe lub parkowe, dwory i pałace (Gieraliszki, Niedrzwica, Wilkasy, Rakówek, Galwiecie,). Ciekawe elementy krajobrazu tworz ą istniej ące oraz zdemontowane linie kolejowe (dzi ś nasypy), kanały, bunkry i umocnienia ziemne. W śród nich znajduje si ę nieczynna dzi ś linia kolejowa Gołdap - śytkiejmy, okopy z I i II Wojny Światowej (wał Eryka Kocha), a tak Ŝe wcze śniejsze umocnienia ziemne (szwedzkie b ądź pruskie).

57 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Tabela nr 6 Zespoły i obiekty wpisane do rejestru zabytków

Lp. Zespoły i obiekty Lokalizacja Nr rejestru 1. Para wiaduktów kolejowych Botkuny 34 2. Cmentarz ewangelicki Bronisze 637 3. Cmentarz ewangelicki Dzi ęgiele 876 4. Zespół dworsko-parkowy Gieraliszki A-1034 5. Układ urbanistyczny miasta Gołdap 16 6. Ko ściół par. rzymsko-katolicki Gołdap 527 7. Ko ściół ewangelicki Gołdap 9 8. Dom nr 5, ul. Mazurska Gołdap 528 8. Dom nr 7, ul. Mazurska Gołdap 529 10. Dom nr 9, ul. Mazurska Gołdap 530 11. Dom nr 9, ul. Tatyzy Gołdap 533 12. Wie Ŝa ci śnie ń, ul. Suwalska Gołdap A-858 13. Cmentarz wojenny z I Wojny Światowej Gołdap 328 14. Cmentarz Ŝoł. ros. z I Wojny Światowej Gołdap A-910 15 Dom nr 11, Plac Wolno ści Gołdap A-987 16. Dom nr 13, Plac Wolno ści Gołdap A-988 17. Dom nr 14 Plac Zwyci ęstwa Gołdap A-989 18. Dom nr 15, Plac Wolno ści Gołdap A-990 19. Dom nr 15, Plac Zwyci ęstwa Gołdap A-991 20. Magazyn zbo Ŝowy, ul. Ja ćwieska 4a Gołdap A-985 21. Ruiny ko ścioła ewangelickiego Górne 10 22. Ko ściół ewangelicki Grabowo 511 23. Park dworski Niedrzwica 584 24. Park dworski Rakówek A-855 25. Park dworski Wilkasy 612

58 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Rys. 2. Fragment mapy Polski z podziałem na obszary rozpoznania archeologicznego.

59 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Tabela nr 7 Stanowiska archeologiczne w mie ście i gminie Gołdap Wg O środka Dokumentacji Zabytków numer Lokalizacja Typ znaleziska Uwagi Obszar 12-77 (wg rys. Nr2) 1. Pietraszki Osada XVI w. 10 fragm. ceramiki 2. Grygieliszki Osada XVII w. 11 fragm. ceramiki 3. Grygieliszki Osada XV w. 4. Łobody I Osada XVI w. Ślady osadnictwa XIX w. 5. Samoniny Osada 6. Okolice wsi Samoniny Ślady osadnictwa, 1 odłupek neolit (?) 7. Bałupiany Grodzisko, wczesne Kultura bałtyjska średniowiecze Obszar 12-78 1. Gołdap, teren POSTiW Osada paleolitneolit 2. j..w. Osada, wczesna epoka br ązu 3. Gołdap, działka nr 519 Osada, pó źny paleolit Kultura Osada XVI/XVII w. świderska 4. Bałupiany Osada z okresu wpływów rzymskich 5. Bałupiany Osada z epoki kamienia 6. Niedrzwica, Kujki Osada z okresu wpływów rzymskich i Wędrówek Ludów 7,8. Niedrzwica, grunty Osada XVIII w. I dawnego PGR 9. Gołdap, naprzeciwko Osada XVI w. l cmentarza katolickiego 10. Gołdap, działka nr 700 Osada 2 poło XVI/XVII 11. Gołdap, ul. Świerkowa Osada 2 poł. XVII/XXw. 12. Niedrzwica Osada XVII/XVIII w. 13,14 Niedrzwica Osady XV/XVIII w. 15-19 Niedrzwica Osady XVII/XIX w. 20. Niedrzwica Osada protoja ćwieska 21. Bałupiany, działki nr Osada, kultura świder- Ślady osadnictwa 10,13,35 ska, pó źny paleolit; z epoki kamienia Osada XVII/XVIII W.

60 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

31. Gołdap, działka nr 712 Osada XV/XVII w. 32. Gołdap, teren o środka Ślady osadnictwa z: domków campingowych epoki kamiennej,

na zachodnim brzegu średniowiecza, jeziora XVI/XVII w. 33. Ko śmidry, grunty PGR Osada protoja ćwieska Ślad osadnictwa Gołdap, działka nr 145 średniowiecz- nego 34. Gołdap, działka nr 984 Osada nowo Ŝytna Ślad osadnictwa protoja ćwieskiego Obszar 12-79 1. Gołdap, poligon WP Osada mezolityczno -

neolityczna 2. Gołdap, poligon WP Osada, epoka br ązu 3. Gołdap Szyliny Osada XVI/XVII w. Ślad osadnictwa mezolitycznego 4. Gołdap Ostrówko, grunty Siad osadnictwa Nadle śnictwa Gołdap mezolitycznego (?) 5. Galwiecie, działka nr 117 Osada mezolityczna Ślad osadnictwa (?) średniowiecz- nego 6. Galwiecie, działka nr 114 Osada 2 poł. XVI w. 7. Galwiecie, działka nr 26/1 Osada pradziejowa 8,9. Gołdap Jurkiszki, grunty Osada 2 poło XVI w. Ślad osadnictwa Nadle śnictwa Gołdap XIV/XV w. 10. Gołdap Hajnówka, Osada mezolityczna; Nadle śnictwo Gołdap Osada XVI W. 11 . Gołdap Hajnówka, Osada XVII w. Nadle śnictwo Gołdap 12. Gołdap Hajnówka, Osada XVI/XVII w. Nadle śnictwo Gołdap 13,14. Szyliny Obszar 12-80 Ślady osadnictwa 4. Galwiecie, działka nr 31/2 mezolitycznego - epoki Ŝelaza Obszar 13-77 1. Juchnajcie Cmentarzysko, kultura bałtyjska; Osada, młodsza epoka kamienna 3. Barkowo Osada, epoka kamienna; Osada XVI/XVII w.

61 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

4. Skocze Ślady osadnictwa z epoki kamiennej 6. Jany, działki nr 30, 31, 36 Osada XVI/XVII W.; 1 odłupek Ślady osadnictwa krzemienny pradziejowego 12. Skocze Ślady osadnictwa: pradziejowego, neolitycznego; XVI/XVII w.; XIX/XX w. Włosty (Jabło ńskie), Osada XV w.; działki nr 59, 198, 191 XVI/XVII w. Obszar 13-78 2. "Rostek Góra zamkowa", Gród ja ćwieski XII W.; PGR Rostek Gród XIVw. 3. Rostek Osada protoja ćwieska; osada ja ćwieska 5. Jabło ńskie, działka nr 65; Osada XVI/XVII w.; działka nr II; Ślad osadn. paleolit.; Działka nr 101. Osada XIV/XV w. 9. Konikowo, działka nr 102 Osada ja ćwieska, Ślad osadnictwa grodzisko z 1 poł. XVI w. 10. Gołdap: Osada XVI/XVII w.; Ślad osadnictwa działki nr 646, 647; Osada XVI/XVII, XIX w. neolitycznego działka nr 618; Osada XVI/XVII w. Ślad osadnictwa działki nr 913, 972. epoka kamienia

18. Janowo, działka nr 88, Osada XVI/XVII w.; Ślad osadnictwa grunty PGR Janowo neolitycznego 19. Kozaki, grunty PGR Ślad osadnictwa Kozaki neolitycznego 20. Podbrodzie, grunty PGR Osada XVI/XVII w. Ślad osadnictwa Podbrodzie XV w. Obszar 13-79 1. Botkuny Ślad osadnictwa z okresu rzymskiego 2. Galwiecie, działka nr 10/1; Osada XVI w.; Ślad osadnictwa działka nr 15. neolitycznego; Ślad osadnictwa XVI/XVII w. 3. Kolniszki, grunty PGR Grodzisko (?) 4. Gołdap Kolki, grunty PGR Ślady osadnictwa XVI/XVII, XIX/XX w. 12. Jurkiszki Ślad osadnictwa XVl w.

62 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

13. Kolniszki PGR Osada XVII w . Ślad osadnictwa średniowieczne- go 14. Botkuny Osada XVI w. Ślad osadnictwa kultura zachodnio - bałtyjska, pó źne średniowiecze 21. Kozaki PGR Ślady osadnictwa: 2 poł XVI w., średniowiecze Obszar 14 + brak opracowa ń Obszar 15-77 1. Dąbie, działka nr 199 Osada kultury Ślad osadnictwa bogaczewskiej mezolitycznego- epoka Ŝelaza; ślad osadnictwa średniowieczne- qo 2. Okrasin Cmentarzysko kurhanowe, kultura bogaczewska, wczesny okres rzymski 3. Główka Cmentarzysko Ślad osadnictwa ciałopalne, epoka kr ęgu kultur Ŝelaza strefy le śnej Gieraliszki Osada pó źnego średniowiecza Siedlisko, działka nr 57/1 Osada średniowieczna Ślad osadnictwa mezolitvczneqo Jeziorki Wielkie Ślady osadnictwa Bo ćwinka Ślad osadnictwa mezolitycznego Obszar 15-78 2. Siedlisko Znaleziska lu źne, pó źny paleolit Rudzie Osada średniowieczna Ślad osadnictwa ja ćwieskiego Nasuty Osada pó źno średniowieczna Kowalki Ślad osadnictwa epoki kamienia Dunajek Osada Ślad osadnictwa pó źno średniowieczna epoki kamienia

63 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

3.2. Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu środowiska kulturowego

Skuteczna ochrona warto ści kulturowych miasta i gminy Gołdap uwarunkowana jest: • opracowaniem "Studium warto ści kulturowych gminy Gołdap", które byłoby podstaw ą do podj ęcia działa ń w celu wpisania do rejestru zabytków warto ściowych obiektów architektonicznych, in Ŝynierskich urbanistycznych; • obj ęciem ochron ą konserwatorsk ą szeregu warto ściowych obiektów architektonicznych, in Ŝynierskich i urbanistycznych, nie wpisanych jeszcze do rejestru zabytków; • wyeksponowaniem, uporz ądkowaniem i szerszym udost ępnieniem najatrakcyjniejszych zespołów obiektów architektonicznych i urbanistycznych; • wyznaczeniem stref ochrony archeologicznej; • eliminacj ą dysharmonizuj ących elementów zagospodarowania.

4. UWARUNKOWANIA WYNIKAJ ĄCE Z WYST ĘPOWANIA TERENÓW I OBIEKTÓW CHRONIONYCH NA PODSTAWIE PRZEPISÓW SZCZEGÓLNYCH

W mie ście i gminie Gołdap znajduj ą się nast ępuj ące tereny i obiekty chronione na podstawie przepisów szczególnych: • Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej; • Rezerwat przyrody "Mechacz Wielki"; • Obszary Chronionego Krajobrazu; • Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe - "Tatarska Góra" i "Gołdapska Struga"; • Wody powierzchniowe i strefy ochronne wokół wód; • Pomniki przyrody tabela nr 3; • UŜytki rolne i grunty le śne; • Uj ęcia wody;

64 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

• Strefa ochrony uzdrowiskowej A, obejmuj ąca tereny dzielnicy uzdrowiskowej nad jeziorem Gołdap; • Strefa ochrony uzdrowiskowej B, obejmuj ąca teren miasta Gołdap; • Strefa ochrony uzdrowiskowej C, obejmuj ąca teren cz ęś ci miasta i gminy Gołdap; • Strefa ochrony konserwatorskiej, obejmuj ąca obszar śródmiejski miasta Gołdap; • Elementy dziedzictwa kulturowego - tabela nr 6, stanowiska archeolog- giczne tabela nr 7.

5. UWARUNKOWANIA WYNIKAJ ĄCE Z UZBROJENIA IN śYNIERYJNEGO

5.1. Charakterystyka stanu istniej ącego uzbrojenia in Ŝynieryjnego

5.1.1. W zakresie systemu wodoci ągowego

5.1.1.1. Charakterystyka uj ęć wód podziemnych na terenie miasta i gminy. Uj ęcie wody w Gołdapi zlokalizowane jest na tarasie nadzalewowym w dolinie rzeki Gołdapa. Dolina rzeki w rejonie miasta wypełniona jest utworami wodono śnymi, na które składaj ą si ę przewa Ŝnie pospółki i Ŝwiry z domieszk ą otoczaków i skał północnych. Mi ąŜ szo ść tych utworów wynosi około 27 m. Na powierzchni utwory piaszczyste pokryte s ą gleb ą humusow ą. W sp ągu doliny rzeki wyst ępuj ą doliny zwałowe. świry i pospółki wyst ępuj ące poni Ŝej sp ągu gleby są silnie nawodnione. Ustabilizowane lustro wody o charakterze swobodnym wyst ępuje na gł ęboko ści 0,7 m poni Ŝej. Wszystkie studnie ujmuj ą czwartorz ędow ą warstw ę wodono śną. Warstwa ta jest bardzo zasobna w wod ę. Pomimo długiego okresu eksploatacji studni, nie stwierdza si ę wi ększego wzajemnego oddziaływania na siebie. Uj ęcie miejskie w Gołdapi administrowane jest przez Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z o.o. Składa si ę z pi ęciu studni gł ębinowych o łącznej wydajno ści 4 468,2 m³/h. Woda ze studni przekazywana jest pompami gł ębinowymi do dwóch zbiorników wyrównawczych o pojemno ści 1000 m³ ka Ŝdy, a nast ępnie ze zbiorników poprzez stacj ę pomp ( dwie pompy i trzy

65 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap hydrofory) drugiego stopnia (poziom pompy TYP OS- 150 m³/h) tłoczona jest do sieci miejskiej. Zasoby eksploatacyjne uj ęcia w kategorii "B" wynosz ą 0=193,0 m3/h przy depresji S=0,74 m, s ą zatwierdzone przez Wojewod ę Białostockiego decyzj ą nr GP.x/010/217/74/75 z dnia 4 lutego 1975 roku. Pozwolenie wodno- prawne wydane przez Wojewod ę Suwalskiego do roku 2005 na pobór wód podziemnych oraz eksploatacj ę urz ądze ń wodnych dla zaopatrzenia miasta wynosi 0=190 m³/h; 3 470 m³/d; 1 266,550 m³/rok. Pozwolenie to ustanawia równie Ŝ strefy ochronne: bezpo średni ą, po średni ą wewn ętrzn ą i po średni ą zewn ętrzn ą wokół uj ęcia. Na terenie strefy ochrony po średniej wewn ętrznej (bakteriologicznej) komunalnego uj ęcia wody podziemnej w Gołdapi wprowadzono nast ępuj ące zakazy: − wprowadzania ścieków do ziemi, − rolniczego wykorzystania ścieków, − przechowywania, magazynowania i składowania odpadów promieniotwór- czych, produktów ropopochodnych, nawozów sztucznych i innych substancji chemicznych (dla Zakładu Wodoci ągów zlokalizowanego w tej strefie nie obowi ązuje ten zakaz, ale pod warunkiem odpowiedniego zabezpieczenia wymaganego stosownymi wytycznymi przepisami budowlanymi, ppo Ŝ. i ochrony środowiska), − stosowania nawozów sztucznych oraz chemicznych środków ochrony ro ślin, − wznoszenia jakichkolwiek budowli i budowa dróg publicznych (poza obiektami i wewn ętrznymi drogami Zakładu Wodoci ągów), − wykonywania robót melioracyjnych i wykopów ziemnych, − wykonywanie odwodnie ń budowlanych, − mycia pojazdów mechanicznych, − urz ądzania parkingów, − inne zakazy okre ślone w paragrafie 5 pkt. 4 rozporz ądzenia Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Le śnictwa w sprawie zasad ustanawiania stref ochronnych źródeł i uj ęć wody (Dz.U. nr 116 poz.504 z 1991 roku). w ustawie z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo Wodne, Dz. U. Nr 115 poz. 1229 z pó źn. zm.

66 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Na terenie strefy ochrony po średniej zewn ętrznej (bakteriologicznej) uj ęcia komunalnego w Gołdapi wprowadzono nast ępuj ące zakazy: − wprowadzania ścieków do ziemi i wód powierzchniowych, − rolniczego wykorzystywania ścieków, − przechowywania, magazynowania składowania odpadów promieniotwórczych, produktów ropopochodnych, nawozów sztucznych i innych substancji bez odpowiedniego zabezpieczenia wymaganego stosownymi wytycznymi i przepisami budowlanymi, ppo Ŝ. i ochrony środowiska , − stosowania nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony ro ślin (dot. intensywnego nawo Ŝenia upraw, − wydobywania kopalin poni Ŝej zwierciadła wody gruntowej, − lokalizowania ferm hodowli zwierz ąt, − lokalizowania wysypisk komunalnych i przemysłowych, − lokalizowania cmentarzy i grzebowisk zwierz ąt. Ponadto poza wymienionymi wy Ŝej zakazami, nakazami ograniczeniami w aspekcie jako ściowej i ilo ściowej ochrony zasobów wód podziemnych zaleca si ę w wy Ŝej wymienionym pozwoleniu wodno - prawnym: − rozwi ąza ć problem gospodarki ściekowej we wschodniej cz ęś ci strefy ochronnej (szczególnie ulica Sikorskiego) poprzez budow ę kolektora sanitarnego oraz wykonanie podł ącze ń poszczególnych u Ŝytkowników; nie zrealizowanie tego zalecenia mo Ŝe doprowadzić do zamkni ęcia uj ęcia wody ze wzgl ędów sanitarnych w ci ągu najbli Ŝszych kilku lat, − wprowadzi ć administracyjny nakaz dotycz ący obowi ązkowego podł ączenia si ę do kolektora sanitarnego wła ścicieli posesji we wschodniej cz ęś ci strefy, po podł ączeniu do sieci sanitarnej, nale Ŝy administracyjnie nakaza ć likwidacj ę wszystkich szamb, dołów chłonnych itd., − zlikwidowa ć wszystkie nieczynne studnie kopane w obszarze strefy ochronnej, − zamkn ąć dla ruchu publicznego drog ę dojazdow ą do Zakładu Wodoci ągów, nie dopuszcza ć do zrzutu jakichkolwiek substancji i materiałów do cieku

67 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

stanowi ącego wschodni ą granic ę strefy ochronnej na całej jego długości, − w trakcie nowelizacji planu zagospodarowania przestrzennego dostosowa ć tereny oznaczone sygnaturami A 12 US i A 9 K do warunków okre ślonych w ustanowionych strefach ochronnych i przepisach prawnych dotycz ących ochrony środowiska, − zwróci ć szczególn ą uwag ę na czysto ść wód jeziora Gołdap i rzeki Gołdapy w działaniach planistycznych i inwestycyjnych.

Uj ęcie wody Bo ćwinka-Podbaza administrowane jest przez Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Gołdapi. Uj ęcie składa si ę ze stacji wodoci ągowej, dwóch studni wierconych oraz sieci wodoci ągowej. Studnia wiercona nr 1 została wykonana w 1976 roku, jej gł ęboko ść wynosi 80 m. Zasoby eksploatacyjne zostały zatwierdzone w wysokości 62,0 m³/h przy depresji S = 2,4 m. Studnia wiercona nr 2 została wykonana w 1982 roku, gł ęboko ść - 80 m. Zasoby eksploatacyjne zostały zatwierdzone w wysoko ści 114,0 m3/h przy depresji S = 2,8 m. Studnia wiercona nr 1 jest eksploatowana przy pomocy agregatu gł ębinowego GC3-0S z silnikiem SGMf 13 kW, a nr 2 jest eksploatowana przy agregatu gł ębinowego G80 VI B). Woda z hydroforni dostarczana jest do miejscowo ści: Bo ćwinka, Bo ćwinka Młyn, Bo ćwinka Nowa, Ro Ŝyńsk Wielki. Długo ść sieci rozdzielczej wynosi 7 km. W celu utrzymania zało Ŝonych parametrów ci śnienia w sieci wodoci ągowej zamontowano 3 szt. hydroforów o pojemno ści całkowitej 4 m3 ka Ŝdy. Woda jest uzdatniania ze wzgl ędu na ponadnormatywn ą zawarto ść Ŝelaza i manganu.

Uj ęcie wody Bronisze w Broniszach administrowane jest przez Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z 0.0. w Gołdapi. Urz ądzenia gospodarki wodnej na terenie uj ęcia stanowi ą: studnia wiercona, budynek hydroforni, w którym znajduj ą si ę hydrofory: trzy po 1 m³ i dwa po 0,5 m³ oraz urz ądzenia spr ęŜ onego powietrza. Studnia gł ębinowa została wykonana w 1991 roku. Jej gł ęboko ść wynosi 63 m. Zasoby uj ęcia zostały zatwierdzone w wysoko ści S = 6,9 m. Studnia eksploatowana jest przy pomocy agregatu gł ębinowego G80 IX z silnikiem SGMf 5,5 kW. Długo ść sieci rozdzielczej wynosi 0,9 km. Woda nie wymaga uzdatniania.

68 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Uj ęcie wody Galwiecie administrowane jest przez Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów Kanalizacji Sp. z 0.0. w Gołdapi i poło Ŝone jest na działce uŜytkownika. Uj ęcie wody składa si ę z dwóch studni wierconych, stacji wodoci ągowej oraz sieci wodoci ągowej. Studnia wiercona nr 1 o gł ęboko ści 50 m o wydajno ści Q=23,7 m³/h przy S=5,5 m jest od kilku lat nie uŜytkowana. Studnia wiercona nr 2 o gł ęboko ści 57 m została wykonana w 1980 roku. Jej zasoby eksploatacyjne zostały zatwierdzone w wysokości 167 m³/h przy S=3,1 m. Studnia ta jest eksploatowana przy pomocy agregatu gł ębinowego G80lVB z silnikiem SGMf 13 kW. Woda agregatem gł ębinowym przez od Ŝelaziacze i odmanganiacze tłoczona jest do trzech hydroforów o ł ącznej pojemno ści całkowitej 10,5 m3. Woda wymaga uzdatniania ze wzgl ędu na ponadnormatywn ą zawarto ść zwi ązków Ŝelaza manganu. Wodociąg zaopatruje w wod ę mieszka ńców miejscowo ści Galwiecie. Długo ść sieci rozdzielczej wynosi 2,2 km.

Uj ęcie wody Grabowo administrowane jest przez Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Gołdapi i poło Ŝone jest na działce uŜytkownika. Składa si ę z dwóch studni wierconych, zbiornika retencyjnego oraz stacji uzdatniania. SW1 - gł ęboko ść studni 127 m, zatwierdzone zasoby wodne Q=15,6 m³/h przy 8=4,45 m. Studnia eksploatowana jest agregatem gł ębinowym G40 VII z silnikiem 2,2kw. SW2 - gł ęboko ść studni 105 m, zatwierdzone zasoby wodne Q=69m3/h przy 8 = 19m. Studnia eksploatowana jest przy pomocy agregatu gł ębinowego GB2 16. Studnia ta jest zasadniczym źródłem wody. Ze wzgl ędu na mał ą wydajno ść SW1 jest u Ŝywana jako studnia w wypadku awarii. Zbiornik retencyjny o kształcie walca ( średnica 8 m, wysoko ść 2 m). Ogólna pojemno ść zbiornika wynosi 100 m3. Woda ze studni tłoczona jest przez od Ŝelaziacz z mieszaczem powietrza do zbiornika retencyjnego. Ze zbiornika retencyjnego pompami samozasysaj ącymi S-8.2 woda podawana jest do dwóch hydroforów o ł ącznej pojemno ści całkowitej 2,5 m³ i st ąd rozprowadzana jest do sieci. Ł ączna długo ść sieci wynosi 2,7 km. Z hydroforni zasilani s ą odbiorcy z terenu wsi Grabowo. Ze wzgl ędu na poł ączenie tego uj ęcia sieci ą wodoci ągow ą z uj ęciem w

69 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Kowalkach zostanie ono zamkni ęte.

Uj ęcie wody Górne administrowane jest przez Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z 0.0. w Gołdapi i poło Ŝone jest na dwóch działkach b ędących własno ści ą u Ŝytkownika. Uj ęcie składa si ę z dwóch studni wierconych i stacji wodnej. Studnia SW1 wybudowana była w 1981 roku. Gł ęboko ść 72 m. Zatwierdzone zasoby wodne Q=63 m³/h przy S=5,7 m. Studnia eksploatowana przy pomocy agregatu gł ębinowego G60 IX. Studnia SW2 wybudowana została w 1988 roku. Gł ęboko ść 70 m. Zatwierdzone zasoby wodne Q=32 m3/h przy S=9,6 m. Studnia eksploatowana jest przy pomocy agregatu gł ębinowego G60. Studnie eksploatowane s ą przemiennie. Woda ze wzgl ędu na skład fizyko-chemiczny wymaga uzdatniania przy pomocy 2 odmanganiaczy. Z dwóch hydroforów o ł ącznej pojemno ści całkowitej 5 m³ woda rozsyłana jest do sieci, której ł ączna długo ść wynosi 3,7 km.

Uj ęcie wody Kolniszki w Kolniszkach administrowane jest przez Przedsi ę- biorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z 0.0. w Gołdapi i jest zlokalizowane na działce b ędącej własno ści ą u Ŝytkownika. Na terenie uj ęcia znajduj ą si ę nast ępuj ące urz ądzenia do poboru wody podziemnej: studnia wiercona, zbiornik wyrównawczy, stacja wodoci ągowa, sie ć wodoci ągowa. Studnia SW2 wybudowana została w 1986 roku. Gł ęboko ść 69,0 m. Zatwierdzone zasoby wody 14 m³/h przy S=8,0 m. W studni zamontowana jest pompa gł ębinowa G80VIIA (dławiona). Woda agregatem gł ębinowym tłoczona jest do zbiornika wyrównawczego, dwukomorowego o ł ącznej pojemno ści 150 m3. Woda ze zbiornika wyrównawczego jest przepompowywana trzema pompami samozasysaj ącymi SK.6 z silnikami 4,4 kW do dwóch hydroforów o ł ącznej, całkowitej pojemno ści 5 m3. Woda z hydroforów jest kierowana rurami do sieci o łącznej długo ści 1,4 km. Woda nie wymaga uzdatniania.

Uj ęcie wody Ko śmidry administrowane jest przez Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Gołdapi i poło Ŝone jest na działce uŜytkownika. Na terenie uj ęcia znajduj ą si ę nast ępuj ące urz ądzenia do poboru

70 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

wody podziemnej: dwie studnie wiercone, stacja wodoci ągowa i sie ć wodoci ągowa. Studnia wiercona SW1 wykonana została w 1967 roku przy zatwierdzonych zasobach wodnych 0=32,5 m³/h, S=0,8 m. W chwili obecnej studnia ta w znacznym stopniu zmniejszyła wydajno ść i pogorszyła si ę jako ść wody. W studni zamontowany jest agregat gł ębinowy G40 VII z silnikiem 2,2 kW. Studni ę wiercon ą SW2 wybudowano w 1973 roku. Gł ęboko ść 55 m. Zatwierdzone zasoby wody 0=71,5 m3/h przy S= 0,1 m. Studnia eksploatowana jest agregatem gł ębinowym G60 x 9kW. Studnia daje wod ę nie odpowiadaj ącą przepisom. Obie studnie s ą sprz ęŜ one i eksploatowane jednocze śnie. Woda jest tłoczona przez agregaty głębinowe do trzech hydroforów o łącznej całkowitej obj ęto ści 9,5 m³. W technologii nie przewidziano uzdatniania wody. Długo ść sieci wodoci ągowej wynosi 3,6 km. Z uj ęcia wody w Ko śmidrach korzystaj ą mieszka ńcy wsi Ko śmidry, osiedle popegerowskie i gospodarstwo rolne spółki ROMI-AGRO.

Ujecie wody Kowalki administrowane jest przez Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z 0.0. w Gołdapi. W skład uj ęcia wody wchodz ą nast ępuj ące urz ądzenia do poboru wody podziemnej: studnia wiercona, zbiorniki retencyjne, stacja wodna, sie ć wodoci ągowa, przepompownia II stopnia. Studnia wiercona SW1 ma gł ęboko ść 116 m i zatwierdzony pobór wody 20 m³/h przy S=3,8 m. W studni zamontowany jest agregat gł ębinowy GCO.04 z silnikiem SGMe-18. Woda ze wzgl ędu na podwy Ŝszon ą ilo ść Ŝelaza i manganu musi by ć uzdatniana. Ze studni agregatem gł ębinowym woda tłoczona jest do dwóch od Ŝelaziaczy, a nast ępnie do dwóch odmanganiaczy. Po uzdatnieniu . trafia do zbiorników retencyjnych metalowych o ł ącznej całkowitej pojemno ści 100 m³. Ze zbiorników woda tłoczona jest do sieci zestawem hydroforowym ZH-JCL (6 x 0,75kW). W zwi ązku z konfiguracj ą terenu i do ść dalekim przesyłem wody w miejscowo ści Nasuty wybudowano przepompowni ę w celu wyrównania ci śnienia w sieci. Na działce oprócz budynku przepompowni znajduje si ę zbiornik retencyjny V=50 m³. Swoje zadania przepompownia spełnia przy pomocy zestawu hydroforowego ZH. Ujęcie wody w Kowalkach zaopatruje w wod ę na cele bytowe i produkcyjne

71 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

mieszka ńców wsi: Kowalki, Nasuty, Rudzie, Siedlisko. Długo ść sieci wynosi 9,2 km. Uj ęcie wody znajduje si ę na działce b ędącej własno ści ą u Ŝytkownika. Działka zabudowana przepompowni ą w Nasutach stanowi własno ść ALP. Ujecie wody Ma Ŝucie administrowane jest przez Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Gołdapi i poło Ŝone jest na działce będącej własno ści ą u Ŝytkownika. W skład uj ęcia wody wchodz ą nast ępuj ące urz ądzenia do poboru wody podziemnej: studnie wiercone, stacja wodna, sie ć wodoci ągowa. Studnia gł ębinowa wiercona SW1 A wybudowana była w 1989 roku ima gł ęboko ść 37,5 m, zatwierdzona wydajno ść Qe=45 m3/h przy depresji S=5,40. Jest ona eksploatowana przy pomocy agregatu gł ębinowego GBO.2.6. Studnia nr 1, rok budowy 1971 i studnia 2A, rok budowy 1979 znajduj ą si ę w jednej obudowie, s ą nie u Ŝytkowane ze wzgl ędu na mał ą wydajno ść i nale Ŝy je zlikwidowa ć. Ze studni woda jest tłoczona do dwóch od Ŝelaziaczy z mieszaczami powietrza w celu jej uzdatnienia. Uzdatniona woda tłoczona jest do hydroforu o całkowitej obj ęto ści 3,5 m3. Z hydroforu rozprowadzana jest woda do sieci. Ł ączna długo ść sieci wynosi 1,5 km.

Ujecie wody Okrasin administrowane jest przez Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Gołdapi i wody zlokalizowane jest na działce stanowi ącej własno ść u Ŝytkownika. W skład uj ęcia wody wchodzi: studnia Wiercona, stacja wodna, sie ć wodoci ągowa. Studnia wiercona SW1 wybudowana w 1974 roku. Zatwierdzone zasoby wody Q =50,0 m³/h przy S =1,65 m. Woda ze wzgl ędu na ponadnormatywn ą zawarto ść zwi ązków Ŝelaza i manganu musi by ć uzdatniana przez przetłoczenie jej przez dwa od Ŝelaziacze z mieszaczami powietrza i dwa odmanganiacze. Woda ze studni przez filtry do dwóch hydroforów o ł ącznej całkowitej obj ęto ści 4 m³ jest tłoczona zamontowanym agregatem gł ębinowym GBA2.10 z silnikiem 5,5 kW. Woda z hydroforów kierowana jest do sieci zaopatrującej w wod ę mieszka ńców miejscowo ści Okrasin i D ąbie. Ł ączna długo ść sieci wynosi 2,4 km.

Ujecie wody Pogorzel administrowane jest przez Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Gołdapi i usytuowane jest na działce stanowi ącej własno ść uŜytkownika. W jego skład wchodz ą nast ępuj ące

72 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

urz ądzenia do poboru wód podziemnych: studnie wiercone, stacja wodna, sie ć wodoci ągowa. Studnia wiercona SW1 - rok budowy 1967, gł ęboko ść 53 m, zatwierdzone zasoby wody 45 m3/h przy S=13,40 m. Studnia eksploatowana jest zamontowanym agregatem gł ębinowym G80 IIIB z silnikiem SGMf 11 kW. Studnia wiercona SW2 - rok budowy 1986, gł ęboko ść 53 m, zasoby wody w kat B Q=36m3/h przy S =19,0 m. Studnia eksploatowana jest agregatem gł ębinowym G60.X z silnikiem 9 kW. Zasadniczo eksploatowana jest studnia SW2, natomiast studnia SW1 jest u Ŝywana w czasie płukania złó Ŝ filtracyjnych i w okresach wy Ŝszego poziomu poboru wody. Woda ze wzgl ędu na ponadnormatywn ą zawarto ść zwi ązków Ŝelaza i manganu jest uzdatniana za pomoc ą dwóch od Ŝelaziaczy z mieszaczami powietrza i dwóch odmanganiaczy. Uzdatniona woda przetłaczana jest do dwóch zbiorników hydroforowych, o ł ącznej i całkowitej pojemno ści 8 m³. Z hydroforów ruroci ągiem woda jest rozprowadzona do miejscowości Pogorzel i Borkowina. Ł ączna długo ść sieci wynosi 4,2 km.

Uj ęcie wody Skocze administrowane jest przez Przedsiębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Gołdapi i poło Ŝone jest na działce stanowi ącej własno ść uŜytkownika. Uj ęcie wody wybudowano w 1973 roku. W jego skład wchodz ą: studnia, stacja wodna, wodoci ąg. Brak jest danych odno śnie studni. Ze wzgl ędu na podwy Ŝszon ą zawarto ść Ŝelaza w wodzie konieczne jest uzdatnianie wody, które przeprowadza si ę przy pomocy dwóch od Ŝelaziaczy z mieszaczami powietrza. Z od Ŝelaziaczy woda tłoczona jest do dwóch hydroforów o łącznej, całkowitej pojemno ści 2m³. Z hydroforów woda dostarczana jest do gospodarstw rolnych we wsi Skocze. Długo ść ruroci ągu wynosi 0,9 km.

Ujecie wody śelazki administrowane jest przez Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Gołdapi i poło Ŝone jest na dwóch działkach stanowi ących własno ść u Ŝytkownika. Uj ęcie składa si ę z nast ępuj ących urz ądze ń do poboru wody podziemnej: trzech studni, stacji wodnej, sieci wodoci ągowej. SW1- studnia wybudowana w 1962 roku. Gł ęboko ść 40 m, od dłu Ŝszego czasu nie eksploatowana ze wzgl ędu na brak wydajno ści. SW2 -

73 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

studnia obecnie eksploatowana. Zamontowany agregat gł ębinowy GC2.03 z silnikiem SGMf. Woda z tej studni nadaje si ę praktycznie tylko do celów gospodarczych ze wzgl ędu na podwy Ŝszon ą zawarto ść amoniaku oraz zwi ązków Ŝelaza i manganu. SW1A - studnia wykonana w 1989 roku, o gł ęboko ści 58,0 m. Zasoby eksploatacyjne uj ęcia kat B w ilo ści Q=50,2 m³/h przy S=5,4 m. Zwierciadło napi ęte + 2,15 m (samowypływ). Jednak ze wzgl ędu na zapach (z 2G) woda jest nieprzydatna do spo Ŝycia. Praktycznie mo Ŝe by ć eksploatowana z zastrze Ŝeniami. Studnia SW2 (orzeczenie SSE – woda niezdatna do spo Ŝycia zgodnie z przepisami MZiOS z 1977 roku) pomimo, Ŝe woda jest uzdatniana dwoma od Ŝelaziaczami z mieszaczami powietrza oraz dwoma odmanganiaczami. Po przej ściu przez filtry woda tłoczona jest do dwóch hydroforów o ł ącznej, całkowitej obj ęto ści 8 m3 i dalej do sieci zaopatruj ącej mieszka ńców i potrzeby produkcyjne spółki JARKA w miejscowo ściach śelazki i Babki. Długo ść sieci wynosi 3,1 km.

Ujecie wody Gołdap II administrowane jest przez Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Gołdapi i zlokalizowane jest na czterech działkach stanowi ących własno ść u Ŝytkownika. W skład uj ęcia wody wchodz ą nast ępuj ące urz ądzenia do poboru wody podziemnej: dwie studnie wiercone (Gołdap II), stacja wodna, pompownia II stopnia w Rostku, zbiornik retencyjny w Rostku, pompownia II stopnia we Wronkach, dwa zbiorniki retencyjne we Wronkach, sie ć wodoci ągowa i tranzytowa. SW - 1 wybudowana w 1980 roku, o gł ęboko ści 74 m, Q=104,O m³/h przy S=2,8 m. SW-2 - rok budowy 1974, wydajno ść Q=104 m³/h przy S=2,9 m. Obecnie eksploatowana jest studnia SW + 2. Zamontowany agregat gł ębinowy GCO.05 z silnikiem 11 kW. Obydwie studnie podaj ą wod ę znacznie przekraczaj ącą zawarto ść zwi ązków Ŝelaza i manganu dyskwalifikuj ąc j ą jako wod ę przydatn ą do spo Ŝycia. Woda powinna by ć uzdatniana, jednak wskutek znacznego zniszczenia od Ŝelaziaczy i odmanganiaczy nie jest. Jest kierowana do hydroforów o ł ącznej i całkowitej obj ęto ści 8 m³. Ci śnienie wył ączeniowe wynosi 0,45 MPa. Woda wodoci ągiem tłoczona jest do miejscowo ści Rostek do zbiornika retencyjnego betonowego o pojemno ści 75 m³. Ze zbiornika retencyjnego przy pomocy pomp

74 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

samozasysaj ących typu SK6 i S82 woda tłoczona jest do dwóch hydroforów o łącznej kubaturze 8 m³ jeden nieczynny), spr ęŜ ana do ci śnienia 0,52 MPa i st ąd rozsyłana do miejscowo ści Rostek i ruroci ągiem tranzytowym do miejscowo ści Wronki. We Wronkach woda dostaje si ę do dwóch zbiorników retencyjnych betonowych o ł ącznej kubaturze 150 m³. Nast ępnie pomp ą samozasysaj ącą S83 tłoczona jest do trzech hydroforów o pojemno ści 6 m³ i st ąd rozsyłana ruroci ągiem do odbiorców miejscowo ści Wronki. Długo ść sieci wodoci ągowej wynosi 4 km.

Uj ęcie wody Kozaki administrowane jest przez Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Gołdapi i jest zlokalizowane na działce b ędącej własno ści ą uŜytkownika. W skład uj ęcia wody wchodz ą nast ępuj ące urz ądzenia do poboru wód podziemnych: dwie studnie wiercone, dwa zbiorniki retencyjne, stacja wodna, sie ć wodoci ągowa. Istniej ą dwie studnie wiercone. Jedna jest eksploatowana. Gł ęboko ść umieszczenia agregatów wynosi 66 mb. Woda nie jest uzdatniana. Agregat gł ębinowy tłoczy wod ę do dwóch zbiorników retencyjnych. Ze zbiorników dwoma pompami samozasysaj ącymi z silnikami 15 kW woda tłoczona jest do dwóch hydroforów o pojemno ści całkowitej 8 m³ i z hydroforów sieci ą do poszczególnych odbiorców. Długo ść sieci wodoci ągowej wynosi 1,4 km, długo ść podł ącze ń 0,2 km. Wszystkie powy Ŝsze uj ęcia s ą skomunalizowane i stanowi ą własno ść gminy i miasta Gołdap. Ponadto na terenie gminy działaj ą jeszcze uj ęcia słu Ŝą ce zbiorowemu zaopatrzeniu ludno ści w wod ę w nast ępuj ących miejscowo ściach: Niedrzwica, Botkuny, Jabramowo, Ro Ŝyńsk Mały. Administrowane s ą one przez Agencj ę Własno ści Rolnej Skarbu Pa ństwa Oddział Terenowy w Suwałkach.

5.1.1.2. Ocena niezawodno ści i jako ści zaopatrzenia w wodę .

• Zasoby wodne uj ęć .

Uj ęcie miejskie

Z dokonanej analizy sprzeda Ŝy wody w latach 1994-1998 wynika, Ŝe aktualnie wyst ępuje tendencja zmniejszania si ę poboru wody w stosunku do lat

75 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

osiemdziesi ątych. Na tak ą sytuacj ę zło Ŝyła si ę: • sytuacja społeczno-gospodarcza miasta (likwidacja wielu zakładów pracy, wzgl ędnie ograniczenie ich działalno ści produkcyjnej); • racjonalne oszcz ędne gospodarowanie wod ą w gospodarstwach domowych (masowa instalacja wodomierzy). Reasumuj ąc nale Ŝy stwierdzi ć. Ŝe powy Ŝsze uj ęcie wody zabezpiecza poziom zaopatrzenia w wod ę gospodarstwa domowe oraz sektor gospodarczy.

Uj ęcia wiejskie

W chwili obecnej na przej ętych uj ęciach wody we wszystkich miejscowo ściach: Bo ćwinka, Bronisze, Galwiecie, Grabowo, Górne, Kolniszki, Ko śmidry, Kowalki, Ma Ŝucie, Okrasin, Pogorzel, Skocze, śelazki, Gołdap II, Kozaki uj ęcia dysponuj ą wystarczaj ącą ilo ści ą wody. Pewne ograniczenia, lecz nie ze wzgl ędu wydajno ści studni, istniej ą w miejscowo ści Ko śmidry. W tej miejscowo ści nie mo Ŝna zamontowa ć agregatu gł ębinowego o wydajno ści wi ększej ni Ŝ 15-18 m³/h, gdy Ŝ zastosowanie agregatu o wi ększej wydajno ści spowoduje ssanie wody o znacznej m ętno ści i Ŝelazistym kolorze . • Jako ść dostarczonej wody. Uj ęcie miejskie Ocena składu chemicznego i bakteriologicznego wód podziemnych studni wierconych wykazuje ich analogiczny charakter. S ą to wody słodkie, słabo zmineralizowane, średnio twarde o odczynie słabo zasadowym. Pod wzgl ędem składu chemicznego nale Ŝą do wód dwujonowych, wodoro-węglanowo- wapniowych, które ogólnie nazywamy wodami prostymi. Analizy wody wykazuj ą zawarto ść st ęŜ eń magnezu i Ŝelaza, wyst ępuj ą równie Ŝ zwi ązki siarki oraz okre ślonych grup bakterii. Oznaczone warto ści w granicach 1,7 do 0,4 mg Fe/dcm3 oraz 0,315 do 0,073 mg Mn/dcm3 s ą wielko ściami niskimi i mimo przekrocze ń normatywnych nie maj ą bezpo średnio wpływu na obni Ŝenie jako ści wody. Innym elementem, który potencjalnie mo Ŝe wpłyn ąć na obni Ŝenie jako ści wód jest azot amonowy. Warto ść stwierdzona w studni nr 4 wynosi średnio 3,5 mg N/dcm³. Ogólnie nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe wody podziemne na uj ęciu wody w Gołdapi są dobrej jako ści, poniewa Ŝ nie zawieraj ą

76 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

zanieczyszcze ń antropogenicznych. Woda nie wymaga uzdatniania. Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów Kanalizacji dostarcza wod ę dla poszczególnych odbiorców zgodnie z przepisami odr ębnymi Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 31 maja 1997 roku (Dz. u. nr 35, poz. 205 z 1990r.). Uj ęcia wiejskie Uj ęcia w miejscowo ściach: Bronisze, Kolniszki, Ko śmidry, Kozaki maj ą wody, które nie wymagaj ą uzdatniania. Uj ęcia te nie s ą wyposa Ŝone w urz ądzenia do uzdatniania. W uj ęciu wody w Ko śmidrach w ostatnim okresie, szczególnie w okresie letnim, obserwujemy pogorszenie składu fizykochemicznego wody. TSSE w analizach stwierdza ponadnormatywn ą zawarto ść zwi ązków Ŝelaza i manganu. Uj ęcia wody w miejscowo ściach: Bo ćwinka od Ŝelazianie, odmanganianie Galwiecie od Ŝelazianie, odmanganianie Grabowo od Ŝelazianie Górne odmanganianie Kowalki od Ŝelazianie, odmanganianie Ma Ŝucie od Ŝelazianie, odmanganianie Okrasin od Ŝelazianie, odmanganianie Pogorzel od Ŝelazianie, odmanganianie Skocze od Ŝelazianie śelazki od Ŝelazianie, odmanganianie Gołdap II od Ŝelazianie, odmanganianie wymagaj ą uzdatniania ze wzgl ędu na ponadnormatywne zawarto ści zwi ązków Ŝelaza lub manganu. W tych te Ŝ miejscowo ściach zamontowane s ą odpowiednie urz ądzenia w celu uzdatnienia wody. Pewne problemy notuje si ę na uj ęciu wody w śelazkach. Woda w ostatnich latach wykazuje coraz wyŜsze zawarto ści amoniaku. Skutki tego s ą takie, Ŝe nie mo Ŝna wytr ąci ć zwi ązków Ŝelaza, co z kolei blokuje mo Ŝliwo ści wła ściwego odmanganiania wody. W chwili obecnej analizy TSSE wskazuj ą na nieprzydatno ść wody do celów spo Ŝywczych. W uj ęciu Gołdap II od Ŝelaziacze i odmanganiacze s ą wył ączone z technologii ze wzgl ędu na znaczne ich skorodowanie. Jednak dostarczana woda odpowiada przepisom MZiOS ze wzgl ędu na to, Ŝe jej kilkakrotne przetłaczanie

77 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

powoduje samoczynne wytr ącenie zwi ązków Ŝelaza. Równie Ŝ w uj ęciach administrowanych przez AWRSP Oddział Terenowy w Suwałkach tj.: w Niedrzwicy, Botkunach, Jabramowie i Ro Ŝyńsk Mały stwierdza si ę ponadnormatywn ą zawarto ść zwi ązków Ŝelaza i manganu. Uj ęcia te s ą wyposa Ŝone w urz ądzenia do uzdatniania wody lecz s ą ju Ŝ wyeksploatowane i wyst ępuj ą problemy z dotrzymaniem wła ściwych parametrów. Wszystkie uj ęcia maj ą wyznaczone strefy ochrony bezpo średniej wokół studni szeroko ści 8-10 m. W celu ochrony jako ści wód podziemnych konieczne jest wyznaczenie stref ochronnych uj ęć wody zgodnie z obowi ązuj ącym rozporz ądzeniem Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 1 listopada 1991 roku. Dotyczy to uj ęć w Ko śmidrach i Okrasinie. Pozostałe uj ęcia ze wzgl ędu na grub ą warstw ę ochronn ą utworów nieprzepuszczalnych nad warstw ą wodono śną takich stref nie wymagaj ą. 5.1.1.3. Prognoza zapotrzebowania na wod ę . • Analiza stanu istniej ącego (zły stan techniczny urz ądze ń, mała wydajno ść studni, konieczno ść uzdatniania wody) hydroforni wiejskich w gminie wykazuje, Ŝe uj ęcia w poszczególnych miejscowo ściach: Botkuny, Jabramowo, Kozaki, Ko śmidry, Gołdap II nale Ŝy wył ączy ć z eksploatacji. W zwi ązku z powy Ŝszym zachodzi konieczno ść rozbudowy sieci wodoci ągowej z uj ęcia w Gołdapi do ww. miejscowo ści. W chwili obecnej prowadzone s ą prace poprzedzaj ące wył ączenie ww. uj ęć wody. • Wszystkie dziewi ętna ście uj ęć wody w terenie s ą typowo uj ęciami wiejskimi. Rozbiór wody na tych uj ęciach zwi ązany jest ze stanem gospodarki rolnej. W ostatnich latach mo Ŝe nast ąpi ć stabilizacja poboru wody na wsiach lub lekki spadek. 5.1.1.4. Stan techniczny systemów dostarczania wody. Wodoci ąg miejski Struktura sieci wodoci ągowej na terenie miasta jest nast ępuj ąca: − rury stalowe od Ø 40 mm ÷ Ø 200 mm = 8,10 km − rury Ŝeliwne od Ø 50 mm ÷ Ø 400 mm = 29,30 km − rury PCV od Ø 90 mm ÷ Ø 110 mm = 0,86 km

78 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

w tym:

− sie ć magistralna - 2,35 km − sie ć rozdzielcza - 35,91 km. Przył ącza wodoci ągowe o długo ści 17,76 km, w ilo ści 924 sztuk s ą wykonane z rur stalowych ocynkowanych. Stan techniczny przył ączy kwalifikuje wi ększo ść z nich do wymiany. Stan techniczny sieci wodoci ągowej jest dobry. Z wodoci ągu miejskiego korzysta około 98% mieszka ńców (brak sieci wodoci ągowej jedynie w ulicy Ustronie). Miasto Gołdap ma sie ć wodoci ągow ą wybudowan ą w wi ększo ści przed 1945 rokiem. Analizuj ąc długoletni okres istnienia wodoci ągu z przyj ętym ogólnie okresem eksploatacji wynosz ącym średnio 50 lat stwierdzono, Ŝe sie ć wodoci ągowa jest wyeksploatowana. W zwi ązku z tym w latach siedemdziesi ątych opracowano ogólny program wymiany sieci, który sukcesywnie był realizowany. Sie ć wodoci ągowa ł ącznie z podł ączeniami wodoci ągowymi wybudowano w latach: do roku 1945 - 20,40 km do roku 1960 - 5,90 km do roku 1980 - 18,80 km po roku 1980 - 4,00 km po roku 1992 - 2,50 km po roku 1993 - 1,50 km po roku 1994 - 2,82 km Stan techniczny systemów dostarczenia wody jest średni, z uwagi na nisk ą jako ść materiałów u Ŝytych do budowy na przełomie lat 70 i 80. Dotyczy to stanu sieci i przył ączy. Wodoci ągi wiejskie Istniej ąca obecnie sie ć wodoci ągowa powstawała wskutek likwidacji małych hydroforni wybudowanych w latach 60-tych, podł ączanych do rozbudowuj ących si ę uj ęć wody w ówczesnych PGR. Bardzo małe miejscowo ści o lokalnym wodoci ągu zostały poł ączone ruroci ągiem z rozbudowanymi pó źniej uj ęciami. W latach 60-tych wybudowano nast ępuj ące wodoci ągi lokalne: Bo ćwinka Młyn, Bo ćwinka Wie ś, Dybie, Grabowo, Ko śmidry (tylko stara obora i jeden budynek

79 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

mieszkalny), Kowalki (0,19 km), Ma Ŝucie, Skocze, śelazki, Babki, Rostek i Wronki (tylko stara obora i trzy budynki mieszkalne), Niedrzwica, Botkuny, Jabramowo, Ro Ŝyńsk Mały. W tych małych miejscowo ściach wskutek starzenia si ę materiału i korodowania rur mog ą w przyszło ści wyst ępowa ć uszkodzenia przył ączy i rur rozprowadzaj ących wod ę. Ponadto na wodoci ągu tranzytowym śelazki - Babki wskutek zastosowania niewła ściwych materiałów do uszczelnie ń poł ącze ń kielichowych ( Ŝeliwo 0 150) wyst ępuj ą liczne przecieki systematycznie usuwane przez u Ŝytkownika. W roku bie Ŝą cym planowana jest wymiana wodoci ągu Gołdap II – Rostek - Wronki.

Tabela nr 8. Wodoci ągi - długo ść czynnej sieci rozdzielczej na terenie miasta gminy Gołdap w latach 1995-1997

Długo ść czynnej rozdzielczej sieci wodoci ągowej (km) Teren 1995 1996 1997 miasto Gołdap 36,00 36,00 36,30 tereny wiejskie 51,36 60,60 62,80 Gołdapi Ogółem 87,36 96,60 99,10 Źródło: Główny Urz ąd Statystyczny.

W latach 1995-1997 wybudowano prawie 12 km sieci wodoci ągowej, z tego 11,44 km na terenach wiejskich, za ś tylko o 300 m rozbudowana została sie ć wodoci ągowa w mie ście.

5.1.2. W zakresie systemu kanalizacyjnego

5.1.2.1. Kanalizacja miejska

Miasto Gołdap wyposa Ŝone jest w system kanalizacji rozdzielczej. Wody opadowe s ą odprowadzane kanalizacj ą deszczow ą (bez oczyszczania) do rzeki Gołdapy. Ścieki sanitarne w ilo ści ok. 550 tys.m³ rocznie s ą kierowane do miejskiej oczyszczalni ścieków za po średnictwem głównej przepompowni ścieków zlokalizowanej przy ul. śeromskiego. Na terenie miasta znajduje si ę ponadto 6 liniowych przepompowni ścieków. Przy głównej przepompowni

80 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

ścieków znajduje si ę punkt przyj ęć ścieków z wozów asenizacyjnych. Ścieki surowe po wst ępnym oddzieleniu piasku i skratek wpływaj ą do studni zbiorczej i są przepompowywane na krat ę mechaniczn ą, a nast ępnie na piaskownik wyposa Ŝony w ła ńcuchowy zgarniacz piasku na terenie oczyszczalni ścieków. Ścieki po oczyszczeniu mechanicznym s ą kierowane do dwóch komór osadu czynnego, gdzie poddawane s ą oczyszczaniu w procesie jednostopniowego osadu czynnego. Napowietrzanie i mieszanie wykonuj ą aeratory turbinowe o łącznej mocy 88 kW. Oczyszczone ścieki s ą oddzielane od osadu w osadnikach wtórnych poziomych l-go i II-go stopnia i spływaj ą do rzeki Gołdapy. Na odpływie znajduje si ę komora pomiarowa ze zł ączk ą Venturiego i urz ądzeniem rejestruj ącym przepływ ścieków. Osad z osadników wtórnych l-go stopnia jest recyrkulowany do komór osadu czynnego, a osad nadmierny jest gromadzony i zag ęszczany w czterech komorach ci ągu technologicznego. Okresowo wst ępnie przefermentowany osad jest przepompowywany do otwartej komory fermentacyjnej, gdzie ulega fermentacji metanowej. Przefermentowany osad jest odwadniany na prasie filtracyjnej i paletkach osadowych z udziałem polielektrolitu i wywo Ŝony do rekultywacji starego wysypiska śmieci. Poziom oczyszczania ścieków nie jest wystarczaj ący. Ścieki są odprowadzane do rzeki Gołdapy, z przekroczeniem warunków aktualnego pozwolenia wodno prawnego wa Ŝnego do ko ńca 1999 roku. Przekroczenia zanieczyszcze ń wyst ępuj ą w nast ępuj ących wska źnikach: Azot amonowy 35,5 mgN-NH4 (dop. 6 mg/1) Azot ogólny 46,23 mg N/1 (dop.30 mg/1) Fosfor ogólny 6,97 mgP/1 (dop. 5 mg/1) W pozostałych wska źnikach skład ścieku oczyszczonego nie przekracza dopuszczalnych wska źników. Aktualnie ustalony przez PlO Ś wymiar kary za przekroczenie dopuszczalnego ładunku zanieczyszcze ń wynosi: 7,45 zł/dob ę· Nale Ŝy doda ć, Ŝe pomimo tych przekrocze ń stan rzeki Gołdapy jest dobry ze wzgl ędu na jej du Ŝy przepływ (SNQ =0,58 m³/s) w stosunku do ilo ści odprowadzanych ścieków na całej jej długo ści.

81 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Przepustowo ść oczyszczalni wynosi 4000 m³/d przy średnim dobowym dopływie ścieków ok. 1900 m³/d. Wynika z tego, Ŝe po wykonaniu modernizacji oczyszczalni umo Ŝliwiaj ącej usuwanie zwi ązków biogennych mo Ŝe ona oczy ści ć ok. 100% wi ęcej ścieków. Obecnie ilo ści ścieków oczyszczanych w oczyszczalni wynosz ą średnio 1898m³/d. W tym ścieki bytowo-gospodarcze stanowi ą 98,4%, a ścieki przemysłowe z zakładów przetwórstwa spo Ŝywczego 1,6%. Ze wzgl ędu na oszcz ędzanie wody przez ludno ść i zamkni ęcia zakładów ilo ści ścieków od 1993 roku systematycznie malej ą. W najbli Ŝszych latach nie przewiduje si ę znacznego zwi ększenia ścieków bytowo-gospodarczych. Mo Ŝe nast ąpi ć przyrost ścieków przemysłowych w przypadku budowy firm w Specjalnej Strefie Ekonomicznej .

• Stan techniczny systemów odprowadzania ścieków

W mie ście Gołdapi istnieje rozdzielczy system kanalizacji sanitarnej o ł ącznej długo ści z przykanalikami 39,19 km. Wiek istniej ącej sieci kanalizacyjnej: wybudowana przed rokiem: 1945 - 10,0 km 1960 - 1,6 km 1980 - 5,5 km wybudowana po roku: 1980 - 3,4 km 1992 - 2,2 km 1994 - 8,8 km 1995 - 3,4 km 1997 - 4,3 km.

Istniej ące kanały maj ą średnice od 180 mm do 500 mm. Środkowa cz ęść miasta uzbrojona jest w sie ć kanalizacyjn ą grawitacyjn ą. Natomiast północna cz ęść wyposa Ŝona jest w sie ć kanalizacyjn ą odprowadzaj ącą ścieki przy pomocy przepompowni.

82 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Tabela nr 9.

Kanalizacja - długo ść czynnej sieci na terenie miasta i gminy Gołdap w latach 1995-1997

Długo ść czynnej sieci kanalizacyjnej (km) Teren 1995 1996 1997 miasto Gołdap 28,10 28,10 32,40 tereny wiejskie Gołdapi 3,40 3,40 3,40 Ogółem 31,50 31,50 35,80 Źródło: Główny Urz ąd Statystyczny. W roku 1997 oddano do u Ŝytku 4,30 km sieci kanalizacyjnej na terenie miasta Gołdap. Natomiast długo ść sieci na terenach wiejskich od kilku lat pozostaje na tym samym poziomie i wynosi 3,40 km. Stan kanalizacji jest dobry. Zachodzi potrzeba skanalizowania ul. Sikorskiego i Osiedla nr I i II. Ulica Sikorskiego znajduje si ę w strefie po średniej miejskiego uj ęcia wody. Brak kanalizacji w wymienionej ulicy wpływa ujemnie na jako ść wody w studni nr 4. Kanalizacja deszczowa w mie ście wybudowana jest fragmentarycznie do najbli Ŝszych odbiorników w postaci rowów melioracyjnych i do rzeki Gołdapy. Jej łączna długo ść wynosi 8,91 km. Stan techniczny kanalizacji deszczowej nie jest zadawalaj ący. W cz ęś ci południowej i północnej miasta sie ć deszczow ą nale Ŝy wymieni ć. Odtworzenia wymaga szczególnie ci ąg w ulicach: Wolno ści - Wojska Polskiego do Źródlanej, Przytorowa-Okrzei do rzeki Gołdapa, Mazurska do rzeki Gołdapy, z Placu Zwyci ęstwa ulic ą Krótk ą do Nadbrze Ŝnej i do rzeki Gołdapy. Kanalizacja deszczowa charakteryzuje si ę dwoma kanałami o średnicy Ø 0,60 m, odprowadzaj ącymi wody opadowe do rzeki Gołdapa. Jeden z nich przebiega wzdłuŜ ul. Paderewskiego od ul. Emilii Plater, a drugi w ul. Nadbrze Ŝnej od ul. śeromskiego. Boczne kanały w podrz ędnych ulicach maj ą średnic ę 0,30 m.

83 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

5.1.2.2. Gospodarka ściekowa na terenach wiejskich. Na terenie gminy wyst ępuje znaczne niedoinwestowanie w zakresie rozwi ąza ń gospodarki ściekowej w systemach zbiorczych. Najnowocze śniejsza oczyszczalnia znajduje si ę w Babkach. Jest to obiekt osi ągaj ący wysoki stopie ń oczyszczania wymagany obecnie obowi ązuj ącym prawem. Oparty na dwustopniowych zło Ŝach biologicznych firmy BIOCLERE z Danii, prowadzi redukcj ę zwi ązków organicznych w ściekach w tym nitryfikacj ę i denitryfikacj ę oraz redukcj ę fosforu na drodze chemicznej. Do oczyszczalni poprzez kanalizacj ę grawitacyjn ą podł ączone jest osiedle mieszkaniowe po byłym PGR. Pozostałe oczyszczalnie ścieków socjalno-bytowych s ą to urz ądzenia typoszeregu BIOBLOK z lat BO-tych. W ostatnim okresie zostały one gruntownie wyremontowane i unowocze śnione i osi ągaj ą dobre wyniki redukcji zanieczyszcze ń w ściekach. Administrowane s ą one przez Agencj ę Własno ści Rolnej Skarbu Pa ństwa Oddział Terenowy w Suwałkach. W gminie eksploatowana jest równie Ŝ jedna oczyszczalnia przemysłowa przy Gorzelni Rolniczej w Niedrzwicy oparta na ziemnych stawach biologicznych. Za wyj ątkiem oczyszczalni w Babkach pozostałe oczyszczalnie maj ą przestarzałe rozwi ązania techniczne, przysparzaj ące du Ŝych kłopotów w eksploatacji zwłaszcza zim ą. Nale Ŝy je modernizowa ć w celu zapewnienia wysokiego stopnia oczyszczania ścieków wymaganego obecnie obowi ązuj ącym prawem oraz niezawodno ści działania. Charakterystyk ę istniej ących oczyszczalni ścieków przedstawiono w tabeli 2. Prócz tego na terenie gminy znajduj ą si ę zbiorniki do gromadzenia ścieków przy budynkach wielorodzinnych po byłych PGR-ach zlokalizowane w miejscowo ściach: Grabowo, Ro Ŝyńsk, Ko śmidry. Zbiorniki te s ą poł ączone z budynkami mieszkalnymi krótkimi odcinkami kanalizacji osiedlowej. Szczególnie niekorzystna sytuacja wyst ępuje w Grabowie, gdzie ścieki przelewaj ą si ę do rowu melioracyjnego dopływu rzeki Gołdap. Długo ść sieci kanalizacyjnej na terenie gminy wynosi 3,4 km. Cz ęść budynków jednorodzinnych wyposa Ŝona jest w szczelne urz ądzenia do

84 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

gromadzenia ścieków. Z szamb ścieki wywo Ŝone s ą do oczyszczalni ścieków w Gołdapi lub na pola uprawne. Część przedostaje si ę do ziemi lub do cieków wodnych. Planowana jest budowa kanalizacji ci śnieniowej z Grabowa do miasta, która umo Ŝliwi równie Ŝ podł ączenie do oczyszczalni miejskiej Wronek Wielkich oraz osiedli mieszkaniowych I i II na południu miasta. Stwierdzi ć nale Ŝy, Ŝe zainwestowanie gminy w sie ć wodoci ągow ą bez jednoczesnego rozwi ązania gospodarki ściekowej i poprawy świadomo ści ekologicznej mieszka ńców stanowi zagro Ŝenie jako ści wód podziemnych i powierzchniowych Tabela nr 10. Wykaz oczyszczalni ścieków na terenie gminy wiejskiej.

Lp. Lokalizacja Charakterystyka technologiczna Ilo ść Odbiornik oczyszczalni, wykaz urz ądze ń ci ągu ścieków technologicznego m³/d 1 2 3 4 5 1. Galwiecie Mechaniczno - biologiczna. 55 rów Urz ądzenia: BIOBLOK Mu-100, melioracyjny, zbiornik osadu nadmiernego rzeka Jarka 2. Kozaki Mechaniczno - biologiczna. 23 rów Urz ądzenia: BIOBLOK Mu-75, melioracyjny, zbiornik osadu nadmiernego rzeka Gołdapa 3. Babki Mechaniczno - biologiczno - 40 rów chemiczna. Urz ądzenia: osadnik melioracyjny, Imhoffa, osadnik denitryfikacyjny, rzeka Jarka zło Ŝe biologiczne I stopnia BIOCLERE B180 , zło Ŝe biologiczne II Stopnia nitryfikacyjne typu BIOCLERE B 115B, stopie ń chemiczny BIOCLERE K2,9 4. Niedrzwica Mechaniczno - biologiczna. 62 rów Urz ądzenia: osadnik, zespół stawów melioracyjny, biologicznych. rzeka Gołdapa

85 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

5. Wronki Mechaniczno - biologiczna. 35 rów Urz ądzenia: BIOBLOK Mu-100, melioracyjny, zbiornik osadu nadmiernego rzeka Gołdapa 6. Bo ćwinka Mechaniczno - biologiczna. 40 Ciek Alina Urz ądzenia: BIOBLOK Mu-75, dopływ rzeki zbiornik osadu nadmiernego Gołdapa

5.1.3. W zakresie systemu ciepłowniczego Miasto zaopatrywane jest w energi ę ciepln ą z 71 źródeł ciepła o mocy nominalnej ok. 57 MW, przy czym moc wykorzystana wynosi ok. 40 MW. Łącznie bilans obiektów istniej ących w Gołdapi z uwzgl ędnieniem wszystkich budynków komunalnych ogrzewanych piecami fizycznymi wynosi około 50 MW, według "Studium Miasta - Plan Systemu Ciepłowniczego w Gołdapi" opracowanego w 1996 roku przez PPHU "Juwa" z Białegostoku. 5.1.3.1. Administratorzy Eksploatacj ą systemów cieplnych zasilaj ących budownictwo mieszkaniowe zajmuj ą si ę: Spółdzielnia Mieszkaniowa w Gołdapi (4 kotłownie), Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej (11 kotłowni) oraz Romincka Spółdzielnia Mieszkaniowa (2 kotłownie). Du Ŝe źródła ciepła na terenie miasta ma te Ŝ Jednostka Wojskowa. Najwi ększa cz ęść maj ątku ciepłowniczego w mie ście jest eksploatowana przez Spółdzielni ę Mieszkaniow ą i Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej (moc zainstalowana SM - 12,8 MW, moc zainstalowana PEC - 8,9 MW, moc zainstalowana Jednostki Wojskowej - 5 kotłowni - 15 MW). 5.1.3.2. Kotłownie Główne źródła zasilania miasta stanowi ą nast ępuj ące kotłownie: − kotłownia ul. W ąska 11 - PEC − kotłownia ul. śeromskiego 3 - PEC − kotłownia ul. Warszawska 1 - PEC − kotłownia ul. Armii Krajowej - SM − kotłownia ul. Emilii Plater - SM − kotłownia ul. Górna 5 - SM

86 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

− kotłownia ul. śeromskiego - SM − kotłownie Jednostki Wojskowej szt.4 − kotłownia ul. Słoneczna 7, Szpital − kotłownie ul. Gumbi ńska, ul. Paderewskiego13 − kotłownia ul. Armii Krajowej 32 A, Romincka Spółdzielnia Mieszkaniowa − kotłownia O środka Wypoczynkowego PRiTV, P.W. "WITAL" − kotłownia ul. Wojska Polskiego 11, Przedsi ębiorstwo "WUTEH"

Kotłownie powy Ŝsze stanowi ą główne źródła energii cieplnej w Gołdapi - moc zainstalowana w tych kotłowniach wynosi min. 1 MW. Z uwagi na du Ŝą ilo ść kotłowni i ich rozproszenie trudno jest mówi ć o systemie cieplnym w mie ście – sieci maj ą charakter lokalny. W Gołdapi nie wyst ępuj ą kotłownie wysokotemperaturowe. Kotłownie eksploatowane przez SM wyposa Ŝone s ą w kotły maj ące paleniska w ęglowe z rusztem stałym, pozbawione jakiejkolwiek automatyzacji procesu spalania oraz uzdatniania wody, stosowanej jako czynnik grzewczy. S ą to układy z zabezpieczeniem instalacji c.o. systemu otwartego. Kotłownie eksploatowane przez SM maj ą nast ępuj ącą moc nominaln ą: − kotłownia ul. śeromskiego - 3,6 MW − kotłownia ul. Górna 5 - 2,4 MW − kotłownia ul. E. Plater - 2,25 MW − kotłownia ul. Armii Krajowej - 4,61 MW Jedena ście kotłowni eksploatowanych przez PEC zostało w minionych trzech latach gruntownie zmodernizowanych. Stare, wyeksploatowane kotły w ęglowe zast ąpiono kotłami olejowymi VIESSMAN. S ą to kotłownie posiadaj ące zautomatyzowany proces spalania z regulacj ą pogodow ą. Moc najwi ększych kotłowni eksploatowanych przez PEC wynosi: − kotłownia ul. śeromskiego 3 - 2,65 MW − kotłownia ul. W ąska 11 - 2,0 MW − kotłownia Plac Zwyci ęstwa 10- 1,3 MW − kotłownia ul. Warszawska 1 - 1,1 MW . Przedsi ębiorstwo PEC dostarcza ciepło do budynków komunalnych. Na 165 budynków komunalnych 29 ogrzewanych jest przez PEC. W pozostałych funkcjonuj ą piece fizyczne. Tylko 40% mieszka ń komunalnych wyposa Ŝonych jest w instalacj ę c.o.

87 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Kotłownia przy ul. Armii Krajowej eksploatowana przez Rominck ą SM jest w trakcie modernizacji z w ęglowej na olejow ą. W 1999 roku zainstalowano kocioł olejowy VIESSMANN o mocy 575 kW do przygotowania ciepłej wody. W 2000 roku planowany jest monta Ŝ 2 kotłów o mocy 720 KW na potrzeby c.o. Z uwagi na brak w mie ście kotłowni wysokotemperaturowych nie wyst ępuj ą węzły ciepłownicze. 5.1.3.3. Sieci cieplne Na terenie miasta wyst ępuj ą sieci cieplne uło Ŝone w technologii tradycyjnej – sieci kanałowe dwu przewodowe i czteroprzewodowe jak i sieci w technologii nowoczesnej, preizolowane. Sie ć cieplna z kotłowni SM przedstawia si ę nast ępuj ąco: − system cieplny kotłowni ul. śeromskiego - 347mb trasy sieci kanałowej dwuprzewodowej zast ąpione zostanie na sezon grzewczy 1999/2000 sieci ą preizolowan ą czteroprzewodow ą; − system Cieplny kotłowni ul. Górna 5 - 114 mb trasy sieci kanałowej dwuprzewodowej zast ąpione zostanie na sezon grzewczy 1999/2000 sieci ą preizolowan ą czteroprzewodow ą − system cieplny kotłowni ul. E. Plater - 336 mb trasy sieci czteroprzewodowe, kanałowe c.o., c.w. i cyrkulacji − system cieplny kotłowni ul. Armii Krajowej - 1430 mb trasy sieci czteroprzewodowe, kanałowe c.o., c.w. i cyrkulacji. Sie ć cieplna z kotłowni PEC w wi ększo ści została zmodernizowana przy modernizacji kotłowni. Nowe sieci cieplne preizolowane czteroprzewodowe o długo ści 398 m trasy zostały uło Ŝone z kotłowni przy ul. Wąskiej i ul. śeromskiego. Pozwoliło to na monta Ŝ centralnej ciepłej wody w budynkach, które poprzednio jej nie miały. W roku 2000 planowana jest wymiana pozostałej sieci kanałowej dwu przewodowej kotłowni przy ul. Plac Zwyci ęstwa 10 i ul. Warszawskiej 1 na preizolowan ą czteroprzewodow ą. Sie ć cieplna z kotłowni przy ul. Armii Krajowej 32 A Rominckiej SM jest sieci ą kanałow ą czteroprzewodow ą i liczy 1188 mb długo ści. W br. została ona odkryta i zbadana. 80 % sieci jest w dobrym stanie technicznym, w pozostałej

88 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

cz ęś ci zostały wymienione rury stalowe na nowe i ponownie zaizolowane. 5.1.3.4. Instalacje wewn ętrzne Instalacje wewn ętrzne u odbiorców stanowi ą niedoinwestowany element systemu ogrzewania. W zasobach eksploatowanych przez PEC i RSM odbiorcy indywidualni nie posiadaj ą zaworów termostatycznych i urz ądze ń rozliczeniowych energii cieplnej (podzielników kosztów), natomiast zasoby SM wyposa Ŝone s ą w nie w 100 %. Instalacje centralnego ogrzewania pracuj ą w systemach otwartych co powoduje du Ŝe ubytki wody w sieci. Jedynie PEC dysponuje urz ądzeniami do pomiaru wytwarzanej energii i jej zu Ŝycia w budynkach. Wi ększo ść zasobów spółdzielni mieszkaniowych pochodzi z lat 70-tych i 80- tych. Budynki wykonane w tych latach w technologii wielkiej płyty charakteryzuj ą si ę nisk ą izolacyjno ści ą ścian zewn ętrznych i stropów. Stolarka okienna jest wyeksploatowana i powoduje du Ŝe straty ciepła. Podobne mankamenty wykazuj ą budynki komunalne. 5.1.3.5. Ocena funkcjonalno ści systemu zaopatrzenia w ciepło Aktualnie du Ŝe problemy sprawiaj ą cz ęste awarie sieci oraz urz ądze ń w źródłach ciepła SM. Pod wzgl ędem zaawansowania technologii wytwarzania, przesyłania oraz odbioru energii cieplnej istniej ące rozwi ązania s ą przestarzałe, nieefektywne i nieekonomiczne. Źródła ciepła nie posiadaj ą Ŝadnej automatyki gwarantuj ącej ich prawidłowe funkcjonowanie. Sieci cieplne wybudowane w latach la-tych i 80-tych w technologii kanałowej, charakteryzuj ą si ę du Ŝymi stratami przesyłu, cz ęst ą awaryjno ści ą (p ękni ęcia ruroci ągów), zł ą izolacyjno ści ą oraz mał ą odporno ści ą na warunki zewn ętrzne. To wszystko skutkuje wysok ą cen ą wytwarzanej energii cieplnej. SM planuje w roku 2000 i najbli Ŝszych latach wymian ę kotłów w ęglowych na olejowe z pełn ą automatyk ą oraz wymian ę pozostałych sieci kanałowych na preizolowane. Bardzo korzystnie na tle SM i RSM przedstawiaj ą si ę urz ądzenia do wytwarzania przesyłu energii cieplnej eksploatowane przez PEC, charakteryzuj ące si ę wysok ą efektywno ści ą oraz niezawodno ści ą działania.

89 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

5.1.3.6. Analiza planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta Plan ogólny miasta Gołdap podaje perspektywiczne zapotrzebowanie ciepła za "Koncepcj ą uciepłownienia miasta Gołdap" wykonan ą przez BPBK w Białymstoku w 1985 roku w wysoko ści 70 MW. Koncepcja, w przyj ętym do realizacji wariancie, zakładała zabezpieczenie potrzeb cieplnych z miejskiej ciepłowni zlokalizowanej w północnej cz ęś ci miasta obok torów kolejowych. Autorzy Planu ogólnego stwierdzaj ą, Ŝe moc projektowanej ciepłowni centralnej będzie mniejsza z uwagi na wprowadzenie nowej normy cieplnej oraz ze wzgl ędu na fakt, Ŝe wielu inwestorów decyduje si ę na kotłownie lokalne opalane olejem. Propozycja budowy centralnego źródła ciepła wydaje si ę obecnie nierealna z uwagi na nast ępuj ące uwarunkowania: − wysokie nakłady inwestycyjne, − konieczno ść rozwi ązania problemów zwi ązanych z emisją zanieczyszcze ń do atmosfery (kotły fluidalne b ądź odsiarczanie), − konieczno ść budowy sieci cieplnych, co z uwagi na istniej ącą zabudow ę byłoby bardzo kłopotliwe, − potrzeba likwidacji istniej ących kotłowni oraz budow ę w ęzłów cieplnych w istniej ących obiektach, − z uwagi na wysokie nakłady inwestycyjne cena energii cieplnej brak konkurencyjno ści w stosunku do innych rozwi ąza ń (zasilanie gazem lub olejem opałowym), − przeprowadzona ju Ŝ modernizacja wszystkich kotłowni komunalnych na olejowe.

5.1.3.7. Gospodarka cieplna na terenie gminy wiejskiej Gospodarka cieplna na terenie gminy opiera si ę na kotłowniach lokalnych, osiedlowych i indywidualnych źródłach ciepła opalanych paliwem stałym. Kotłownie obsługuj ące budynki wielorodzinne na osiedlach byłych Pa ństwowych Gospodarstw Rolnych działaj ą w miejscowo ściach: Bo ćwinka, Grabowo, Kozaki. Istniej ące źródła ciepła zaspokajaj ą potrzeby poszczególnych odbiorców, jedynie stan techniczny tych obiektów w wi ększo ści nie odpowiada obowi ązuj ącym normom, a ich niska sprawno ść , wysoki poziom emisji 90 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

zanieczyszcze ń do powietrza atmosferycznego czy wysokie koszty eksploatacji, sprawiaj ą, Ŝe staj ą si ę one nieekonomiczne.

5.1.4. W zakresie systemu zaopatrzenia w gaz Na terenie gminy brak jest sieci gazowej rozdzielczej gazu ziemnego. W przypadku realizacji gazoci ągu tranzytowego wysokiego ci śnienia Grodno- Kaliningrad (na terenie Polski Lipszczany - Gołdap) uj ętego w studium byłego województwa suwalskiego zaistnieje mo Ŝliwo ść gazyfikacji miasta i gminy. Jednak realizacja tej inwestycji jest mało prawdopodobna. Po opracowaniu koncepcji gazoci ągu przez Przedsi ębiorstwo Pa ństwowe Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo Biuro Projektów Gazownictwa "Gazoprojekt" z Wrocławia i uj ęciu jej w planach ogólnych zagospodarowania przestrzennego gmin, przez które inwestycja miała przebiega ć, została ona zaniechana. Najbardziej realny staje si ę kierunek zasilania w gaz ziemny przewodowy Gołdapi z kierunku Szczuczyna lub Grajewa ruroci ągiem (w okolicach Zambrowa) po realizacji odgał ęzienia Ø 400 z budowanego obecnie mi ędzynarodowego gazoci ągu Jamał Rosja - Niemcy .

5.1.5. W zakresie elektroenergetyki Energia elektryczna dla potrzeb odbiorców na terenie miasta i gminy Gołdap dostarczana jest ze stacji110/30/15kV GPZ GOŁDAP zlokalizowanej we wschodniej cz ęś ci miasta. Stacja ta zasilana jest jednostronnie lini ą 110 kV relacji Suwałki-Węgorzewo i st ąd przebiegaj ą przez teren miasta i gminy dwie linie napowietrzne wysokiego napi ęcia 110 kV: − Suwałki - Filipów - Gołdap − Gołdap - W ęgorzewo Rezerwowe zasilanie GPZ stanowi linia 30 kV relacji Olecko-Gołdap. Linie napowietrzne 110 kV s ą źródłem pola elektromagnetycznego. Nat ęŜ enie pola nie przekroczy warto ści dopuszczalnych przy lokalizacji obiektów budowlanych przeznaczonych na stały pobyt ludzi i zwierz ąt (czas dłu Ŝszy ni Ŝ 8 godzin na dob ę) w odległo ści 14,5 m od najbli Ŝszego przewodu linii. Ze stacji GPZ wyprowadzone s ą linie SN 15 kV, w obr ębie miasta Gołdap

91 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

przewa Ŝnie kablowe a na terenie gminy napowietrzne. Linie te zasilaj ą stacje transformatorowo-rozdzielcze 15/0,4 kV rozlokowane w pobli Ŝu odbiorców energii elektrycznej. Istniej ący układ i stan sieci zabezpiecza istniej ące potrzeby energetyczne miasta i gminy, jednak nie nadaje si ę w przewa Ŝaj ącej wi ększo ści do przesyłu wi ększych mocy. Cało ść sieci elektrycznej jest własno ści ą Zakładu Energetycznego S.A. w Białymstoku.

5.1.6. W zakresie gospodarki odpadami W mie ście i gminie Gołdap powstaj ą głównie odpady stałe komunalne w ilo ści około 9 tysi ęcy ton. Odpady przemysłowe to głównie ŜuŜel z kotłowni i spieki z odlewni Ŝeliwa, które stanowi ą mał ą ilo ść w stosunku do całej masy odpadów stałych. Utylizacja odpadów stałych oparta jest na systemie kontenerów rozstawionych w mie ście i wi ększych skupiskach mieszka ńców na terenie gminy wiejskiej i ich wywozie na wysypisko, gdzie są poddawane selekcji. Wielko ść u Ŝywanych kontenerów dopasowana została do ilo ści gromadzonych odpadów i cz ęsto ści ich wywozu. Ilo ść nieczysto ści stałych utrzymuje si ę na podobnym poziomie ilo ściowym i strukturalnym od kilku lat. Odpady stałe są wywo Ŝone na wysypisko nieczysto ści stałych przy ul. Gumbi ńskiej w Gołdapi. Powierzchnia przeznaczona pod składowisko wynosi 2,2 ha, a ilo ść zdeponowanych odpadów około 100 000 ton. Teren składowiska jest ogrodzony i otoczony pasem zieleni. Niecka do składowania odpadów uszczelniona jest foli ą. Wysypisko zostało uruchomione w 1991 roku, a w roku 2000 planowane jest jego zamkni ęcie. W zwi ązku z ko ńcz ącą si ę pojemno ści ą obecnego wysypiska, Gmina przyst ąpiła do budowy nowego miejsko-gminnego wysypiska nieczysto ści stałych w Ko śmidrach koło Gołdapi, w pobli Ŝu miejskiej oczyszczalni ścieków. Wysypisko to b ędzie w stanie przyj ąć pierwsze odpady w bie Ŝą cym roku. Powierzchnia zajmowana przez wysypisko wynosi 8,939 ha. Na wysypisku prowadzona b ędzie selekcja odpadów. Obecnie wykonana niecka wysypiska uszczelniona jest foli ą HOPE, wyposa Ŝona w drena Ŝ z sieci sączków z wywozem odcieków na oczyszczalni ę. Pojemno ść wynosi od 10

92 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

000, m³ do 16 400 m³ odpadów. Przewidywany okres eksploatacji wybudowanego wysypiska to rok 2008. Przy czym obszar zarezerwowany pod wysypisko jest znacznie wi ększy ni Ŝ zajmuje wykonana niecka na odpady i mo Ŝe by ć rozbudowywana. Zorganizowanym systemem odbioru odpadów obj ętych zostanie 70 % ludno ści gminy. Odpady wywozi: • Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej Spółka z o.o. Gołdap • Spółdzielnia Mieszkaniowa w Gołdapi • wywóz nieczysto ści i usługi transportowe J. Brzezi ński • uŜytkownicy indywidualni. Koszty utrzymania wysypiska ponosi i gospodark ę prowadzi PGK Spółka z o.o.

5.1.7. W zakresie telekomunikacji Główni operatorzy sieci telefonicznych na terenie miasta i gminy Gołdap to: • w systemie stacjonarnych sieci przewodowych - T.P.S.A. • w systemie bezprzewodowym - Centertel, Era GSM. Poziom świadczonych usług telekomunikacyjnych nale Ŝy oceni ć jako dobry. Do obszarów najlepiej wyposa Ŝonych w systemy ł ączno ści nale Ŝy zaliczy ć poza Gołdapi ą wsie: Bo ćwinka, Grabowo, Galwiecie, Kozaki, Jabramowo, Juchnajcie i Skocze.

Tabela nr 11. Liczba abonentów TPSA na terenie miasta i gminy Gołdap w latach 1995-1997

Abonenci Telekomunikacji Polskiej S.A. (osoby) Teren 1995 1996 1997 miasto Gołdap 2470 2799 3154 tereny wiejskie Gołdapi 243 286 410

Ogółem 2713 3085 3564 Źródło: Główny Urz ąd Statystyczny.

93 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

W ostatnich latach nast ępuje stały wzrost liczby abonentów Telekomunikacji Polskiej S.A. W analizowanym okresie 851 mieszka ńców miasta i gminy podł ączono do sieci telefonicznej. W roku 1997 telefony stacjonarne posiadały ogółem 3564 rodziny, z tego 3154 na terenie miasta i 410 rodzin na terenach wiejskich. W gminie istnieje dost ęp do sieci Internet. Nie ma natomiast sieci MAN. W Gołdapi funkcjonuj ą lokalne sieci telewizji kablowych MARINEX i Spółdzielni Mieszkaniowej. Nie przewiduje si ę w najbli Ŝszym czasie rozwoju sieci kablowej na terenach wiejskich, ze wzgl ędu na du Ŝe rozproszenie zabudowy, co powoduje wysokie koszty prowadzenia sieci.

5.2. Uwarunkowania rozwoju miasta i gminy Gołdap wynikaj ące z dotychczasowego uzbrojenia in Ŝynieryjnego

Gmina Gołdap jest niedoinwestowana pod wzgl ędem wyposa Ŝenia w infrastruktur ę techniczn ą. Stanowi to zagro Ŝenie dla jako ści środowiska przyrodniczego, a tak Ŝe barier ę rozwoju wiod ących funkcji gospodarczych. Rozwój gospodarczy i przestrzenny gminy Gołdap oraz poprawa warunków Ŝycia ludno ści, warunkowane s ą:

5.2.1. W zakresie systemu wodoci ągowego • Podj ęciem działa ń projektowych i inwestycyjnych w zakresie budowy wodoci ągów i modernizacji uj ęć wody w celu zapewnienia wody dobrej jako ści dla wszystkich mieszka ńców wsi; • Modernizacj ą miejskiego uj ęcia wody w celu dostosowania jego funkcjonowania do aktualnych i perspektywicznych potrzeb, zmniejszenia kosztów produkcji wody poprzez usprawnienia wymian ę urz ądze ń technologicznych, zmniejszenia zu Ŝycia energii elektrycznej; • Prowadzeniem stałej konserwacji urz ądze ń technologicznych, pomp tłocz ących wod ę do systemów rozdzielczych oraz przegl ądów sieci wodoci ągowej w celu likwidacji strat wody; • Utrzymaniem prawidłowego stanu technologicznego obiektów

94 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

budowlanych uj ęć wody; • Wyznaczeniem odpowiednim utrzymywaniem stref ochronnych zewnętrznych uj ęć wody zgodnie z obowi ązuj ącym rozporz ądzeniem Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 5 listopada 1991 roku. Dotyczy to uj ęć w Ko śmidrach i Okrasinie; • Popraw ą zaopatrzenia w wod ę do celów ga śniczych.

5.2.2. W zakresie systemu kanalizacyjnego • Modernizacj ą oczyszczalni w celu zapewnienia wymaganego przepisami prawa stopnia redukcji biogenów: azotu i fosforu. • Budow ą lokalnych oczyszczalni ścieków dla wielorodzinnych osiedli mieszkaniowych po byłych PGR-ach, lub podłączeniem ich do kanalizacji miejskiej; • Budow ą lokalnych oczyszczalni ścieków dla wsi o zwartej zabudowie, szczególnie nad brzegami jezior; • Wykonywaniem oczyszczalni przydomowych z odprowadzeniem ścieków do gruntu poprzez drena Ŝ rozs ączaj ący dla zabudowy kolonijnej, lu źnej i zagrodowej

Rozbudowa na terenie gminy sieci wodoci ągowej bez jednoczesnego rozwi ązania gospodarki ściekowej i poprawy świadomo ści ekologicznej mieszka ńców stanowi zagro Ŝenie jako ści wód podziemnych i powierzchniowych.

5.2.3. W zakresie systemu ciepłowniczego • Stopniowym wprowadzaniem systemów mediów grzewczych, nie powoduj ących nadmiernego zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w obr ębie miasta i gminy Gołdap; • Modernizacj ą istniej ących kotłowni lokalnych, polegaj ącą na stosowaniu ekologicznych mediów grzewczych oraz skutecznych urz ądze ń zabezpieczaj ących; • Racjonalizacj ą wykorzystania energii i jej oszcz ędno ści ą poprzez: minimalizacj ę strat ciepła u źródła i na trasach przesyłowych,

95 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

termorenowacj ę budynków, indywidualne rozliczanie odbiorców ciepła i ciepłej wody.

5.2.4. W zakresie systemu zaopatrzenia w gaz • Realizacj ą gazoci ągu tranzytowego wysokiego ci śnienia Grodno -Kaliningrad (na terenie Polski Lipszczany-Gołdap) uj ętego w studium byłego województwa suwalskiego lub odgał ęzienia Ø 400 z budowanego obecnie mi ędzynarodowego gazoci ągu Rosja (Jamał) - Niemcy co pozwoli na zasilanie w gaz ziemny przewodowy Gołdapi z kierunku Szczuczyna lub Grajewa z okolica Zambrowa.

5.2.5. W zakresie elektroenergetyki • Modernizacj ą i realizacj ą drugostronnego zasilania GPZ Gołdap, co wymaga ć b ędzie inwestycji poza obszarem gminy: budowy linii 110 kV relacji Węgorzewo - Gi Ŝycko o długo ści ok. 37 km (przez teren miasta i gminy Gi Ŝycko; miasta i gminy W ęgorzewo oraz gminy Pozezdrze) oraz wyposa Ŝenia pól liniowych 110 kV w stacjach Gi Ŝycko i W ęgorzewo; • Modernizacj ą istniej ących i budow ą nowych, o odpowiednich parametrach, układów przesyłu i transformacji SN/nn; • Budow ą nowych stacji transformatorowych, co pozwoli na skracanie zbyt długich obecnie linii napowietrznych nn; • Stosowaniem nowoczesnych urz ądze ń elektrycznych (stacje transformatorowe, aparatura rozdzielcza i ł ączeniowa), zapewniaj ących niezawodno ść dostaw energii i bezpiecze ństwo u Ŝytkowania; • Sukcesywn ą wymian ą instalacji wewn ętrznych na odpowiadaj ące obowi ązuj ącym obecnie Polskim Normom.

5.2.6. W zakresie gospodarki odpadami • Tworzeniem rezerw pod perspektywiczne potrzeby związane z gospodark ą odpadami w projektowaniu realizacji wszystkich elementów zagospodarowania, nawet pojedynczych obiektów. Umiejscowienie materialnych elementów systemu gospodarki odpadami wi ąŜ e si ę z

96 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

posiadaniem terenów o odpowiedniej infrastrukturze warunkach zapewniaj ących bezkolizyjne z innymi funkcjami miasta działanie obiektu; • Uruchomieniem wielokierunkowych działa ń, na rzecz zmniejszenia ilo ści odpadów komunalnych . Działania te powinny obejmowa ć sfer ę przestrzen- ną, psychologiczn ą, organizacyjn ą, prawn ą, gospodarcz ą i finansow ą.

5.2.7. W zakresie telekomunikacji • Rozbudow ą centrali automatycznej o kolejne 500 numerów, co zaspokoi potrzeby na kilka nast ępnych lat; • Sukcesywn ą modernizacj ą sieci telekomunikacyjnej na terenie miasta i gminy, w celu poprawy niezawodno ści jej funkcjonowania.

6. UWARUNKOWANIA WYNIKAJ ĄCE Z DOTYCHCZASOWEGO FUNKCJONOWANIA SYSTEMU TRANSPORTOWEGO

6.1. Charakterystyka istniej ącego systemu transportowego

6.1.1. Układ kolejowy Przez teren gminy przebiega jedna linia kolejowa nr 41 Ełk - Gołdap. Zaliczana jest do linii znaczenia miejscowego i stanowi odcinek linii Olecko- Ełk. Jest to linia jednotorowa, niezelektryfikowana, o zawieszonych przewozach pasa Ŝerskich. Układ kolejowy nie pełni funkcji w pasa Ŝerskiej obsłudze wewn ętrznej i zewn ętrznej gminy, ma natomiast pewne znaczenie w obsłudze towarowej.

6.1.2. Układ drogowy Nowy podział administracyjny kraju zmienił w sposób zasadniczy kategorie dróg. Według aktualnie obowi ązuj ących przepisów drogi publiczne dziel ą si ę: krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne (art. 52 ustawy z dnia 24 lipca 1998 roku - Dz.U. nr 106, poz. 668). Natomiast drogi nie zaliczone do Ŝadnej kategorii dróg publicznych, np. drogi osiedlowe, dojazdowe do gruntów rolnych i le śnych, place przed dworcami, są drogami wewn ętrznymi. Zaliczanie dróg do odpowiedniej kategorii odbywa si ę na podstawie uchwał wła ściwych rad gmin.

97 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Przepis art. 103 ustawy z dnia 13 pa ździernika 1998 roku - przepisy wprowadzaj ące ustawy reformuj ące administracj ę publiczn ą ustala zasady przejmowania i kwalifikacji dróg na tzw. okres przej ściowy. Na obszarze miasta i gminy Gołdap usytuowane s ą drogi publiczne i wewn ętrzne: • droga krajowa nr 65 - granica pa ństwa - Gołdap - Olecko - Ełk - Białystok, za utrzymanie której odpowiedzialno ść ponosi Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych, Oddział Północno-Wschodni w Olsztynie (18 km jeden most i 19 przepustów), • drogi wojewódzkie - nr 650 - W ęgorzewo - Banie Mazurskie - Gołdap, nr 651 Gołdap - śytkiejmy - Szypliszki - odpowiedzialno ść za nie ponosi Zarz ąd Dróg Wojewódzkich w Olsztynie (29,36 km, 4 mosty i 32 przepusty), • drogi powiatowe poza miejskie - utrzymanie ich w nale Ŝytym stanie nale Ŝy do Powiatowego Zarz ądu Dróg w Olecku (103,4 km, 13 mostów i 128 przepustów), • drogi powiatowe miejskie (ulice) - 27,9 km, 2 mosty i 6 przepustów, • drogi gminne, które utrzymuje Zarz ąd Miasta i Gminy Gołdap. Łączna długo ść dróg gminnych, lokalnych i zakładowych w mie ście i gminie Gołdap wynosi 139 km, w tym 44 km dróg o nawierzchni twardej. Z chwil ą uruchomienia drogowego przej ścia granicznego Gołdap-Gusiew zaistniała konieczno ść budowy obwodnicy miasta Gołdap. Otwarcie przej ścia granicznego w Gołdapi spowodowało, Ŝe cały mi ędzynarodowy ruch towarowy odbywał si ę przez miasto. Nowa trasa ma za zadanie odci ąŜ enie istniej ącego układu komunikacyjnego i przeniesienie ruchu tranzytowego na obrze Ŝe miasta, w ci ągu drogi krajowej nr 65. Droga nr 65 rozpoczyna swój bieg na granicy pa ństwa i przecina miasto w kierunku północ-południe.

• Stan techniczny dróg i mostów Zgodnie z Rozporz ądzeniem MT i GM z dnia 2 marca 1999 r. drogi krajowe powinny mie ć parametry techniczne i u Ŝytkowe odpowiadaj ące klasie GP (główna ruchu przyspieszonego), dla której minimalne linie rozgraniczaj ące wynosz ą 30 m. Droga nr 65 b ędzie wi ęc docelowo wymagała modernizacji.

98 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

W chwili obecnej nale Ŝałoby wykona ć odnow ę nawierzchni na odcinku w km 3+000 3+500, długo ść 0,5 km. Zgodnie z Rozporz ądzeniem MT i GM z dnia 2 marca 1999 r. drogi wojewódzkie powinny mie ć parametry techniczne i u Ŝytkowe odpowiadaj ące klasie G (główna), dla której minimalne linie rozgraniczaj ące wynosz ą 25 m. Drogi 650 i 651 b ędą wi ęc docelowo wymagały modernizacji. Droga nr 650 wymaga podj ęcia wcze śniejszych prac modernizacyjnych wraz z przebudow ą łuków nienormatywnych na odcinku w km 31 +830-39+333; na drodze wojewódzkiej 651 we wsi Jurkiszki konieczna jest przebudowa mostu, który jest zamkni ęty dla ruchu. W celu przejezdno ści drogi został wybudowany most objazdowy. Stan techniczny przepustów na drogach krajowych i wojewódzkich jest dobry, nie wymaga wi ększych nakładów pieni ęŜ nych. Drogi powiatowe, wymagaj ące odnowy lub modernizacji: • droga Gołdap-Ma Ŝucie - na długo ści 8,8 km - odnowa; • droga Jany-Skocze-Gołdap na długo ści 6,6 km - odnowa; • droga Jany-Skocze-Gołdap na długo ści 0,7 km-modernizacja przez miasto Skocze. • Lokalny transport zbiorowy Gołdap posiada regularn ą autobusow ą komunikacj ę miejsk ą, prowadzon ą przez prywatnego przedsi ębiorc ę. Ł ączy ona centrum z odległymi rejonami miasta, jak osiedle i zajazd "Pod Pi ękn ą Gór ą", osiedle "Pod Lasem", obiekty i ośrodki nad jeziorem oraz przyległe wioski i siedliska. W sezonie letnim Gołdapski O środek Sportu i Rekreacji uruchamia lini ę samochodow ą ł ącz ącą jezioro i Pi ękn ą Gór ę z centrum miasta. Środkiem przewozowym jest samochód terenowy ci ągn ący trzy jednoosiowe wagoniki. Komunikacj ę lokaln ą autobusow ą uzupełniaj ą taksówkarze. Postój taxi z telefonem znajduje si ę w centrum miasta. PKS w Gołdapi ma dogodne, codzienne, bezpo średnie poł ączenia autobusowe z wi ększo ści ą miejscowo ści województwa warmi ńsko-mazurskiego, a tak Ŝe z Białymstokiem, Olsztynem i Warszaw ą. Dworzec autobusowy mie ści si ę przy dworcu kolejowym PKP, około 1 kilometra od centrum miasta i około 1,5 km od

99 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

jeziora i terenów rekreacyjno-wypoczynkowych. System komunikacyjny działa sprawnie. Zapotrzebowanie na usługi przewozowe ma tendencj ę spadkow ą. Stan taboru samochodowego jest nast ępuj ący: 25 autobusów, 4 mikrobusy, 10-15 taksówek. Ceny za usługi przewozowe w regionie s ą relatywnie ni Ŝsze ni Ŝ w kraju. Czynnikiem, który mo Ŝe spowodowa ć rozwój systemu komunikacji publicznej jest rozszerzenie funkcji statusu przejścia granicznego do funkcji całodobowego i mi ędzynarodowego. Sprawno ść funkcjonowania systemu lokalnego transportu b ędzie zale Ŝeć od poniesionych nakładów na remont i modernizacj ę dróg. Gmina pokrywa równie Ŝ koszty transportu szkolnego.

6.2. Podstawowe uwarunkowania rozwoju miasta i gminy Gołdap wynikaj ące z funkcjonowania systemu transportowego Poprawa warunków funkcjonowania układu transportowego miasta gminy Gołdap warunkowana jest: • Realizacj ą nowego przebiegu drogi krajowej nr 65, • Modernizacj ą dróg nr 65, 650 i 651, w celu nadania im zgodnych z obowi ązuj ącymi przepisami parametrów techniczno-uŜytkowych, • Sukcesywn ą rozbudow ą i modernizacj ą sieci dróg lokalnych, gminnych, • Rozbudow ą i modernizacj ą sieci drogowej i usprawnieniem komunikacji celem zwi ększenia dost ępno ści transportowej do rejonów turystycznych.

7. UWARUNKOWANIA WYNIKAJ ĄCE Z JAKO ŚCI śYCIA MIESZKA ŃCÓW

7.1. Charakterystyka stanu istniej ącego

7.1.1. Sytuacja demograficzna miasta i gminy

Według stanu z dnia 31.12.1998 liczba mieszka ńców miasta i gminy Gołdap wynosiła 20659 osób, w tym 10318 kobiet i 10341 m ęŜ czyzn. W mie ście Ŝyje dwa razy wi ęcej mieszka ńców ni Ŝ w gminie. Charakterystyczna jest przewaga kobiet w mie ście i m ęŜ czyzn na wsi. Przeci ętna g ęsto ść zaludnienia jest ni Ŝsza ni Ŝ średnia w całym kraju. Wynosi ona 57 osób na km², przy przeci ętnej

100 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

ogólnokrajowej 124. Istnieje du Ŝa ró Ŝnica pomi ędzy g ęsto ści ą zaludnienia na terenie miasta i gminy. Warto ści wynosz ą odpowiednio 822 osoby na km² w mie ście i 19 osób na km² na terenie gminy. Tabela nr 12. Wybrane wska źniki demograficzne - byłe województwo Suwalskie Wyszczególnienie 1997 Ludno ść ogółem w tys. 487,4 Na km² 46 W wieku produkcyjnym [%] 56,5 W miastach 56,8 Kobiety na 100 męŜ czyzn 100,8 Przyrost naturalny 4,6 Saldo migracji -0,9 Liczba pracuj ących w tys. 167,7 Liczba pracuj ących na 1000 ludno ści 345,6

Tabela nr 13. Wybrane wska źniki demograficzne - dane ogólnopolskie 1996 1997 1998 Ludno ść ogółem 38639 38650 38666 Na km² 124 124 124 W wieku produkcyjnym w min. 22,1 23,0 23,2 W miastach 23,9 23924,7 23922,8 Kobiety na 100 męŜ czyzn 105,6 106 106 Przyrost naturalny 47,0 32,5 20,3 Saldo migracji Liczba pracuj ących w tys. 15021 16294 16232

Tabela nr 14. Struktura demograficzna mieszka ńców Gołdapi według wieku

Osoby w wieku przedprodukcyjnym 4187 Procent ludno ści w wieku przedprodukcyjnym 30,1 % Ludno ść w wieku produkcyjnym 8113 Procent ludno ści w wieku produkcyjnym 58% Ludno ść w wieku poprodukcyjnym 1558 Procent ludno ści w wieku poprodukcyjnym 11,1% Ludno ść urodzona w latach 1990-1997 1470 Procent ludno ści urodzonej w latach 1990-1997 z ogółu 10,5%

101 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Tabela nr 15. Struktura mieszka ńców Gołdapi, według płci 31.12.1998

Ogólna liczba kobiet 6971 Ogólna liczba m ęŜ czyzn 6887 Liczba kobiet na stu m ęŜ czyzn ogółem 101,1 Liczba kobiet na stu m ęŜ czyzn ogółem w grupie wiekowej 18-35 lat 94

Na stan liczebny mieszka ńców gminy oddziałuje szereg czynników. Zasadnicze znaczenie odgrywaj ą: przyrost naturalny, długo ść Ŝycia i saldo migracji. Wielko ść przyrostu naturalnego zale Ŝy od liczby rodz ących si ę dzieci. W ci ągu ostatnich lat w całej Polsce obserwuje si ę proces spadku wska źnika nat ęŜ enia urodze ń. W gminie Gołdap przyrost naturalny jest niewielki ale pozostaje na dodatnim poziomie i w roku 1997 wynosił dla miasta +69, a dla gminy i miasta ł ącznie + 142. Wska źnik przyrostu naturalnego na 1000 osób wynosił odpowiednio: +4,9 i +6,9 i był nieco wyŜszy ni Ŝ w dawnym województwie suwalskim (+4,0).

Tabela nr 16. Ruch naturalny ludno ści w mie ście i gminie Gołdap w liczbach bezwzgl ędnych

Rok Urodzenia Zgony Przyrost naturalny 1997 281 139 142 1998 244 124 120

W okresie transformacji społeczno-gospodarczej w latach dziewi ęć dziesi ątych nast ąpiło osłabienie migracji ze wsi do miast jako efekt recesji w gospodarce, ujawniaj ący si ę w postaci spadku popytu na prac ę, wzrostu bezrobocia oraz bariery wysokich cen mieszka ń w miastach. W mie ście i gminie Gołdap migracja nadal jest ujemna - przewa Ŝa odpływ ludno ści. W roku 1997 saldo migracji wynosiło dla miasta i gminy - 96 osób, w tym dla miasta - 17 osób.

102 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Tendencje depopulacyjne na obszarach wiejskich pociągaj ą za sob ą szereg negatywnych konsekwencji demograficznych i społecznych: − szybkie starzenie si ę ludno ści wywołane masowym odpływem młodzie Ŝy do miast; − obni Ŝenie przyrostu naturalnego; − maskulinizacja coraz wi ększych obszarów polegaj ąca na znacznej nadwy Ŝce męŜ czyzn w stosunku do liczby kobiet w wieku produkcyjnym; − zaostrzenie si ę problemu zwi ązanego z konieczno ści ą zapewnienia opieki zdrowotnej i pomocy społecznej starszym osobom samotnym, o niskich dochodach.

7.1.2. Stan środowiska zamieszkania Na terenie miasta i gminy Gołdap znajduj ą si ę zasoby mieszkaniowe komunalne, zakładowe, spółdzielcze i prywatne, których ilo ść wynosi 5 599, zamieszkiwane średnio przez 4-5 osób. S ą to mieszkania w ró Ŝnym wieku, o ró Ŝnym stanie technicznym i standardzie u Ŝytkowym. Mieszkania komunalne Gmina jest wła ścicielem 174 budynków poło Ŝonych na terenie miasta i wsi, którymi zarz ądza Administracja Domów Mieszkalnych Spółka z o.o. w Gołdapi. Zasoby komunalne licz ą 1444 lokali mieszkalnych, o ł ącznej powierzchni 74.243 m². Przeci ętna wielko ść mieszkania komunalnego wynosi 51 m². 150 budynków zostało wzniesionych przed II Wojn ą Światow ą a od 1990 r. nie istnieje na terenie gminy budownictwo komunalne. Wyposa Ŝenie mieszka ń komunalnych w instalacje sanitarne jest nast ępuj ące: − z centralnym ogrzewaniem i ciepł ą wod ą - 184 lokale − z centralnym ogrzewaniem i bez ciepłej wody - 356 lokali − bez centralnego ogrzewania - 904 lokale Ostatnio w Urz ędzie Miasta i Gminy w Gołdapi zarejestrowanych było 400 wniosków o zamian ę, lub przydział lokalu mieszkaniowego, co świadczy o nie zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych mieszka ńców. Stawka bazowa czynszu regulowanego wynosi 1,03 zł/m² i w zale Ŝno ści od standardu mieszkania waha si ę od 0,58 zł/m² do 1,34 zł/m².

103 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Mieszkania zakładowe Na terenie gminy istniej ą 654 mieszkania zakładowe. Łączna u Ŝytkowa powierzchnia mieszka ń wynosi 37.256 m2. Średnia powierzchnia lokalu wynosi 57 m².Przeci ętny wiek lokalu wynosi 50 lat. Stosuje si ę zasad ę czynszu regulowanego podobnie jak w mieszkaniach komunalnych. Mieszkaniami zakładowymi zarz ądzaj ą mi ędzy innymi: Nadle śnictwo, PKP, Gospodarstwo Mieszkaniowe Zasobu Skarbu Pa ństwa oraz Wojskowa Administracja Koszar. Wyposa Ŝenie mieszka ń w instalacje sanitarne: - z c.o. i c.w. – 204 lokale - z c.o. bez c.w. – 85 lokali - bez c.o. – 385 lokali

Mieszkania spółdzielcze Na terenie gminy Gołdap znajduj ą si ę trzy spółdzielnie mieszkaniowe, które administruj ą ogółem 1735 lokalami mieszkalnymi. Powierzchnia lokali wynosi ogółem 97865 m², a średnia powierzchnia lokalu 56 m². Wszystkie budynki zostały wybudowane po drugiej wojnie światowej. Wyposa Ŝenie mieszka ń w instalacje sanitarne: - z co i cw - 1270 lokali - z co bez cw - 465 lokali Stan mieszka ń spółdzielczych jest bardzo dobry, ich przeci ętny wiek wynosi 17 lat. Średnia opłata eksploatacyjna wynosi 0,75zł/m².

Prywatne zasoby mieszkaniowe Na terenie gminy znajduje si ę około 909 prywatnych lokali mieszkalnych, z czego 780 stanowi ą budynki jedno i dwurodzinne. Pozostała cz ęść , stanowi ąca 129 lokali, to mieszkania w budynkach administrowanych przez wspólnoty mieszkaniowe. Ł ączna powierzchnia u Ŝytkowa prywatnych zasobów wynosi 60780 m², a średnia powierzchnia mieszkania 67 m². Tylko 129 mieszka ń korzysta z co i cw z ogólnych kotłowni. Pozostała cz ęść ma centralne ogrzewanie lokalne i ogrzewanie wody we własnym zakresie. Przeci ętny wiek tych mieszka ń wynosi 45 lat. Około 430 lokali pochodzi sprzed

104 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

drugiej wojny światowej.

Koszty utrzymania zasobów mieszkaniowych przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: a)lokale spółdzielcze 3,22 zł/m² - 4,89 zł/m² b)Iokale komunalne 2,84 zł/m² c)Iokale zakładowe około 0,90 zł/m² Wska źniki dotycz ące warunków zamieszkania w mie ście i gminie Gołdap s ą zbli Ŝone do średnich w regionie, które wynosz ą:

− powierzchnia u Ŝytkowa mieszkania/mieszka ńca -18,1 m² − liczba osób/mieszkanie - 3,48 − liczba osób/izb ę - 0,93 − liczba izb/mieszkanie - 3,72

Tabela nr 17. Zasoby mieszkaniowe w mie ście i gminie Gołdap wyszczególnienie miasto gmina ogółem

Liczba ludno ści w mieszkaniach 13483 6525 20008

Liczba mieszka ń ogółem 39 72 1627 5599 Liczba mieszka ń na 1000 ludno ści 284,2 115 185,2 Liczba mieszka ń b ędących własno ści ą gminy 610 33 643 Mieszkania gmin w % ogółu mieszka ń 15,4% 2,0% 8,7

Liczba izb ogółem 14587 6235 20822

Liczba izb na jedno mieszkanie 3,67 3,83 3,75 Liczba osób na izb ę 0,92 1,05 0,985 Liczba izb w mieszkaniach b ędących własno ści ą 1876 115 1991 gminy Powierzchnia u Ŝytkowa mieszka ń ogółem 230722 115554 346276 Powierzchnia u Ŝytkowa na 1 mieszkanie 58,1 71,0 64,55 Powierzchnia u Ŝytkowa na osob ę 17,1 17,7 17,4 Powierzchnia u Ŝytkowa w mieszkaniach 31383 1992 33375 będących własno ści ą gminy

105 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Na przestrzeni lat dziewi ęć dziesi ątych warunki mieszkaniowe ulegały poprawie. W okresie tym zaobserwowano wzrost liczby mieszka ń, przy równoczesnym spadku przeci ętnej liczby osób na 1 mieszkanie oraz wzro ście powierzchni u Ŝytkowej mieszka ń. Najwi ęcej mieszka ń przybywa w prywatnych zasobach. Średnio oddawanych jest rocznie 10 budynków jednorodzinnych. W roku 1998 oddany został do u Ŝytku jeden budynek spółdzielczy. Zasiedlanie odbywało si ę na zasadzie własno ściowego prawa do lokalu. Od 1990 nie buduje si ę mieszka ń komunalnych, prowadzone s ą jedynie prace adaptacyjne komunalnych budynków na cele mieszkaniowe. Powierzchnia u Ŝytkowa na mieszka ńca jest jednak ci ągle mniejsza ni Ŝ w dawnym województwie suwalskim i wynosi 17,4 m². Ogółem w mie ście i gminie Gołdap w 1997 roku znajdowało si ę 5 599 mieszka ń, co przy 20 008 mieszka ńcach daje wska źnik 3,6 osoby zasiedlaj ące jedno mieszkanie. W mie ście było 3 972 lokali, zamieszkiwanych przez 13 483 osoby, co daje wska źnik 3,4 osoby zasiedlaj ące jedno mieszkanie, dla terenów wiejskich gminy wska źnik ten wynosił 4,0. Je Ŝeli Gołdap d ąŜ yłaby do uzyskania do roku 2015 takich wska źników jakie maj ą dzi ś miasta wysoko rozwini ęte w kraju (tj. 2,74), to nale Ŝałoby wybudowa ć w mie ście, przy prognozowanej liczbie 16 000 mieszka ńców, około 1 870 mieszka ń, przy zało Ŝeniu, Ŝe zachowane byłyby wszystkie mieszkania u Ŝytkowane obecnie. Je Ŝeli ok. 10% mieszka ń b ędzie w tym czasie wymagało wył ączenia z uŜytkowania, ze wzgl ędu na bezu Ŝyteczny stan techniczny, to liczba mieszka ń, które nale Ŝy wybudowa ć ro śnie do 2 270. Przyrost takiej ilo ści mieszka ń do roku 2015 wymagałby budowy ok. 150 mieszka ń rocznie. Dla terenów wiejskich, ze wzgl ędu na średnio wi ększ ą ilo ść osób w rodzinie, wska źnik docelowy mógłby si ę kształtowa ć na poziomie 3,2 osób na mieszkanie. Wymagałoby to do roku 2015 budowy około 600 mieszkań, przy zało Ŝeniu, Ŝe liczba mieszka ńców pozostanie na nie zmienionym poziomie, a 10% mieszka ń będzie wymagało wył ączenia z u Ŝytkowania. Wymaga ć to b ędzie budowy około 40 mieszka ń rocznie.

106 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

7.1.3. Stan infrastruktury socjalnej w mie ście i gminie Gołdap 7.1.3.1. Szkolnictwo i opieka przedszkolna Na terenie gminy Gołdap funkcjonuje 7 oddziałów przedszkolnych, które mieszcz ą si ę w szkołach podstawowych wiejskich. W mie ście funkcjonuj ą 4 przedszkola, w tym: jedno pod zarz ądem wojskowym i jedno samorz ądowe z oddziałem Ŝłobkowym. Ogółem funkcjonuje w powy Ŝszych placówkach - 26 oddziałów, w tym 19 w przedszkolach miejskich i 7 w oddziałach "O" w szkołach wiejskich. W ostatnich latach do przedszkoli ucz ęszczało ogółem 558 dzieci, w tym: do oddziałów "O" - 89 dzieci, do przedszkoli - 469 dzieci. Odnotowuje si ę stopniowy spadek urodze ń. Przewiduje si ę, Ŝe w roku szkolnym 1999/2000 do przedszkoli na terenie miasta i gminy Gołdap b ędzie ucz ęszczało 450 dzieci i będzie funkcjonowało 18 oddziałów, za ś do grupy Ŝłobkowej b ędzie ucz ęszczało 7 dzieci. Do oddziałów zerowych w szkołach wiejskich b ędzie ucz ęszczało - 105 dzieci. Na terenie miasta gminy funkcjonuje 11 szkół podstawowych o strukturze organizacyjnej kI. I-VI (od 1.09.1999 r.): Szkoła Podstawowa nr 1 w Gołdapi Szkoła Podstawowa nr 2 w Gołdapi Szkoła Podstawowa nr 3 w Gołdapi Szkoła Podstawowa w Jabło ńskich Szkoła Podstawowa w Grabowie Szkoła Podstawowa w Bo ćwince Szkoła Podstawowa w Juchnajciach Szkoła Podstawowa w Pietraszkach Szkoła Podstawowa w Galwieciach Szkoła Podstawowa w Górnem Szkoła Podstawowa w Pogorzeli. Z dniem 1.09.1999 roku rozpocz ęło swoją działalno ść Samorz ądowe Gimnazjum nr 1 w Gołdapi. Ponadto przy O środku Szkolno-Wychowawczym powstała Szkoła Podstawowa Specjalna. Istnieje tak Ŝe Podstawowe Studium Zawodowe w zakresie szkolnictwa podstawowego dla dorosłych. Średnio w Gołdapi, w szkołach podstawowych na jednego nauczyciela

107 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

pełnozatrudnionego przypada 18 uczniów. Na jedno pomieszczenie do nauczania przypada 25 uczniów. Wska źniki te s ą wy Ŝsze od średnich w byłym województwie suwalskim i od średniej krajowej.

Tabela nr 18. Warunki nauczania w szkołach podstawowych dla dzieci i młodzie Ŝy w roku szkolnym 1997/98

Wyszczególnienie Liczba uczniów na 1 Liczba uczniów na 1 nauczyciela pomieszczenie Gołdap 18 25 Byłe woj. suwalskie 16 22 Dane ogólnokrajowe 16 23

W mie ście funkcjonuje Zespół Szkół Ogólnokształc ących, w skład którego wchodzi: Liceum Ogólnokształc ące dla młodzie Ŝy oraz Liceum Ogólnokształc ące dla dorosłych oraz Zespół Szkół Zawodowych. W skład tego ostatniego wchodz ą: Zasadnicza Szkoła Zawodowa, Liceum Zawodowe oraz Technikum Gastronomiczne i Technikum Mechaniczne. W skład Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Białymstoku z siedzib ą w Gołdapi wchodz ą: Liceum Ekonomiczne (dzienne i zaoczne) Zasadnicza Szkoła Zawodowa (dzienna) Liceum Ogólnokształc ące dla dorosłych (zaoczne) Średnie Studium Zawodowe (zaoczne) Technikum Zawodowe (dzienne) Policealne Studium Zawodowe (zaoczne) Liceum Ogólnokształc ące (dzienne).

W Zespole Szkół Zawodowych funkcjonuje: Liceum Zawodowe, które kształci absolwentów z zawodem sprzedawca, Technikum Zawodowe - o dwóch specjalno ściach: technik technologii Ŝywienia i technik mechanik (dodatkowo obsługa i naprawa pojazdów samochodowych), Technikum techniczne - daje wykształcenie ogólnozawodowe w zakresie: kucharzy, mechaników pojazdów samochodowych oraz wielozawodowe (tynkarz, murarz, stolarz, blacharz, dekarz). 108 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Kształcenie w Zespole Szkół Zawodowych dostosowane jest do potrzeb rynku lokalnego. W najbli Ŝszej przyszło ści w Szkole Zawodowej planuje się wprowadzenie kierunku o profilu turystycznym. Na terenie miasta i gminy Gołdap brak jest wy Ŝszych uczelni.

7.1.3.2. Usługi w zakresie kultury Rok 1989 i przełom polityczny w kraju zmieniły warunki funkcjonowania kultury gołdapskiej, któr ą dotkn ęły tak Ŝe prawa rynku, ale jednocze śnie powstały przed ni ą nowe perspektywy. Przede wszystkim zlikwidowane zostały mniejsze placówki wiejskie, natomiast podstawowe instytucje - biblioteki, domy i o środki kultury w mie ście i gminie, zostały przez władze samorz ądowe utrzymane rozwijaj ą interesuj ącą, a nawet wyró Ŝniaj ącą si ę w województwie działalno ść . Pomimo ogromnego bezrobocia i braku pieni ędzy nowe władze samorz ądowe Gołdapi postanowiły utrzymywa ć Miejsko-Gminny O środek kultury, który przemianowano na Dom Kultury. Działa tu Zespół Małych Form Tanecznych "Gracja" oraz Galeria K-2, w której organizowane s ą interesuj ące wystawy plastyczne, m.in. "Mail- Art" - Sztuka Poczty. Od 1992 r. Odbywaj ą si ę w Gołdapi Wojewódzkie Konfrontacje Piosenki Dzieci ęcej. Zim ą odbywa si ę coroczne spotkanie "Przystanek Gołdap", b ędące ogólnopolsk ą imprez ą artystyczn ą. Podczas ostatniego ponad tysi ąc ludzi z całego kraju, w ci ągu kilku dni miało okazj ę zetkn ąć si ę z animatorami kultury i wzi ąć udział w warsztatach artystycznych. Regularnie odbywaj ą si ę Mi ędzynarodowe Spotkania z Ta ńcem, w których bior ą udział zespoły z całej Polski oraz Rosji, Litwy, Białorusi, Niemiec, Francji. Jesieni ą odbywaj ą si ę dwie du Ŝe imprezy: • Spotkania z Ta ńcem Towarzyskim • Jesienne Dni Literatury. W Gołdapi istniej ą dobre warunki dla rozwoju kultury i sztuki, nale Ŝałoby wi ęc ukierunkowa ć potencjalne inwestycje, na rozwój tej gał ęzi Ŝycia. Samodzieln ą jednostk ą organizacyjn ą jest Biblioteka Publiczna w Gołdapi. Siedzib ą biblioteki jest miasto Gołdap a terenem jej działalno ści obszar miasta i gminy. W latach 1990-94 powa Ŝnie ograniczono sie ć bibliotek w gminie.

109 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Zlikwidowano wówczas fili ę w Górnem oraz 13 punktów bibliotecznych, w tym 1 w mie ście i a Ŝ 12 wiejskich. Biblioteka posiada dwie filie na wsi, tj. w Grabowie i Skoczkach oraz dwa punkty biblioteczne. W głównej placówce znajduj ą si ę nast ępuj ące działy: − wypo Ŝyczalnia dla dzieci − wypo Ŝyczalnia dla dorosłych − czytelnia ogólna − dział gromadzenia i opracowywania ksi ęgozbioru Na dzie ń 31 grudnia stan zbiorów bibliotecznych wyniósł ogółem 73061 woluminów, z tego 55076 w mie ście i 17985 na wsi. Ksi ęgozbiór biblioteki uzupełnia prasa. W 1998 roku zaprenumerowane były 62 tytuły czasopism. Czytelnicy stanowi ą 16% ogółu mieszka ńców. Na dzie ń 31 grudnia 1998 roku zarejestrowanych było 3157 czytelników. W mie ście było ich 2859 a na wsi 198. Wypo Ŝyczanie ksi ąŜ ek w1988 roku wzrosło i wyniosło ogółem 93515 woluminów. W mie ście wypo Ŝyczono 88106 pozycji a na wsi 5409. Średnio na jednego czytelnika przypada 29,6 przeczytanych ksi ąŜ ek, z tego w mie ście 30,8 a na wsi 28,2. Najaktywniejsz ą grup ą czytelników s ą dzieci i młodzie Ŝ do lat 15 (1411 osób). Biblioteka Publiczna zatrudnia ogółem 8 pracowników (7 pracowników działalno ści podstawowej i 1 obsługi). Dwóch pracowników zatrudnionych jest w filiach na wsi. Na 7 pracowników działalno ści podstawowej 4 posiada wykształcenie biblioteczne. Działalno ść biblioteki finansowana jest z funduszy samorz ądowych. 7.1.3.3. Opieka zdrowotna Cała słu Ŝba zdrowia, poza gabinetami prywatnymi, podlega Zespołowi Opieki Zdrowotnej w Gołdapi, który obejmuje swoim zasi ęgiem miasto i gmin ę Gołdap oraz gminy Banie Mazurskie i Dubeninki. ZOZ zatrudnia ponad 400 osób, a w jego skład wchodz ą: szpital, przychodnie, o środki zdrowia i inne placówki. Podstawowa opieka zdrowotna mieszka ńców miasta i gminy Gołdap realizowana jest przez dwie przychodnie rejonowe. Przyjmuje w nich trzech lekarzy ogólnych, trzech pediatrów, dwóch ginekologów, trzech stomatologów.

110 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

W budynku przychodni rejonowej oraz szpitala mieszcz ą si ę nast ępuj ące poradnie specjalistyczne: chirurgiczna, okulistyczna, laryngologiczna, dermatologiczna, psychiatryczna przeciwalkoholowa, przeciwgru źlicza, neurologiczna oraz reumatologiczna. Ponadto na terenie ZOZ znajduj ą si ę: punkt krwiodawstwa, laboratorium analityczne, pracownia RTG, pracownia USG, pracownia gastroskopowa oraz Zakład Rehabilitacji Leczniczej. Gołdapski szpital mie ści si ę w centrum miasta, w zabytkowym zespole poło Ŝonym na wysokiej skarpie w śród starych drzew, z widokiem na rzek ę Gołdap ę. Szpital ma 150 łó Ŝek, w tym 25 w oddziale noworodków. Funkcjonuj ą w nim nast ępuj ące oddziały: wewn ętrzny, chirurgiczny, dzieci ęcy, poło Ŝniczo- ginekologiczny oraz noworodków. Wyposa Ŝony jest równie Ŝ w blok operacyjny. W gminie Gołdap istnieje tylko jedna placówka - O środek Zdrowia w Grabowie. Obecnie prywatn ą praktyk ę lekarsk ą prowadz ą: ginekolog, pediatra, neurolog, internista oraz czterech stomatologów. Pogotowie ratunkowe działa przez cał ą dob ę. Do swojej dyspozycji posiada trzy karetki w ci ągu dnia oraz dwie - w nocy (w tym jedna karetka wypadkowa). Przy pogotowiu ratunkowym funkcjonuje całodobowo gabinet zabiegowy. Na terenie miasta Gołdap funkcjonuj ą dwie prywatne apteki. 7.1.3.4. Opieka socjalna Pomoc społeczn ą organizuj ą organy administracji rz ądowej i samorz ądowej, współdziałaj ąc z organizacjami społecznymi, ko ściołami, zwi ązkami wyznaniowymi, fundacjami, stowarzyszeniami i pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi. W śród. mieszka ńców Gołdapi głównymi powodami ubiegania si ę o pomoc społeczn ą do Miejsko - Gminnego O środka Pomocy Społecznej s ą: • brak mo Ŝliwo ści zatrudnienia • długotrwała choroba • niepełnosprawno ść • potrzeba ochrony macierzy ństwa • bezradno ść w sprawach opieku ńczo- wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego zwłaszcza w rodzinach wielodzietnych i niepełnych

111 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

• alkoholizm • trudno ści do przystosowania si ę do Ŝycia po opuszczeniu zakładu karnego • bezdomno ść • ubóstwo • sieroctwo Prawo do świadcze ń pieni ęŜ nych z pomocy społecznej przysługuje osobom i rodzinom, które spełniaj ą warunki z art. 4 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej. W 1998 roku z pomocy społecznej w mie ście i gminie Gołdap skorzystały 934 rodziny, liczba osób obj ętych pomoc ą społeczn ą wyniosła 3 802. Tabela nr 19. Przyczyny przyznawania świadcze ń pomocy społecznej Przyczyny przyznawania świadcze ń Liczba osób Procent Liczba rodzin pomocy społecznej w rodzinie Bezrobocie 740 3099 74% Potrzeba ochrony macierzy ństwa 136 671 13% Niepełnosprawno ść 75 295 8% Długotrwała choroba 16 78 2% Opuszczenie zakładu karnego 17 21 2% bezdomno ść 8 8 1% Tabela nr 20. Realizacja zada ń własnych gołdapskiego o środka pomocy społecznej Liczba Liczba osób Kwota Forma pomocy rodzin w rodzinach Do Ŝywienie dzieci w szkołach podstawowych 244 1 329 70 000 Usługi opieku ńcze ogółem 40 44 179225 Zasiłki celowe na pokrycie wydatków 3 3 4000 powstałych w wyniku zdarzenia losowego Sprawienie pogrzebu 2 2 3437 Zasiłki celowe 388 - 62563 RAZEM 318 905

7.1.3.5. Usługi rekreacji, sportu i turystyki Zgodnie z ustaw ą o kulturze fizycznej podstawowymi jej celami jest dbało ść o prawidłowy rozwój psychofizyczny i zdrowie wszystkich obywateli. Cele te maj ą by ć realizowane przez wychowanie fizyczne, sport, rekreacj ę, rehabilitacj ę ruchow ą. Ustawa nakłada na organy samorz ądu gminnego obowi ązek tworzenia warunków prawnych, organizacyjnych i ekonomicznych dla rozwoju

112 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

kultury fizycznej. • Obiekty sportowe i rekreacyjne O środka Sportu i rekreacji w Gołdapi Podstawow ą jednostk ą organizującą cele i zadania z zakresu kultury fizycznej, terenów rekreacyjnych i urz ądze ń sportowych na terenie miasta i gminy jest Ośrodek Sportu i Rekreacji w Gołdapi. Jest on gospodarzem nast ępuj ących obiektów sportowo- rekreacyjnych: − Stadion Miejski, w tym płyta główna, pełno wymiarowa trawiasta do gier wszelkich, płyta boczna, treningowa; boisko asfaltowe (do piłki r ęcznej, koszykówki, siatkówki), korty tenisowe (3 stanowiska o nawierzchni ceramicznej, ogrodzone siatk ą, ściana treningowa) − Urz ądzenia lekkiej atletyki, w tym: bie Ŝnia 400 m. o nawierzchni ceramicznej na 6 torów, bie Ŝnia do biegów sprinterskich (stumetrowa), stanowiska do skoku w dal, wzwy Ŝ, rzutu oszczepem, pchni ęcia kul ą; sztuczny rów z wod ą do biegu z przeszkodami. − Budynek socjalno - biurowy, w którym mie ści si ę siedziba O środka Sportu i Rekreacji (biuro), zaplecze dla zawodników (dwie szatnie, natryski, sauna, dwa sanitariaty), oraz pokój s ędziów. − Parkingi: parking mały przy budynku, parking na 50 samochodów o nawierzchni utwardzonej oraz parking na 50 samochodów o nawierzchni ŜuŜlowej. − Pla Ŝa Miejska, w tym: zespół domków campingowych 90 miejscami, pole biwakowe na 1000 miejsc, sanitariat ogólnodost ępny z ciepł ą wod ą, wypo Ŝyczalnia sprz ętu turystycznego i pływaj ącego, k ąpielisko strze Ŝone przez ratowników WOPR w okresie turystycznym, pomost stały i rozstawiany, plac zabaw dla dzieci, boisko do piłki pla Ŝowej, pla Ŝe dla wypoczywaj ących (piaszczysta i trawiasta). • Pozostałe obiekty sportowo- rekreacyjne − trasy do uprawiania narciarstwa biegowego o długo ści 3, 4 10 km na terenach le śnych nale Ŝą cych do Nadle śnictwa Gołdap, − lodowisko naturalne tworzone corocznie na boisku sportowym przy Szkole Podstawowej nr 1 w Gołdapi.

113 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

• Imprezy sportowe na terenie miasta i gminy Gołdap − Mi ędzynarodowy Narciarski Bieg Ja ćwingów, − Regionalny Cross Gołdapski, przyci ągaj ący około1000 uczestników (biegi przełajowe ), − Mi ędzynarodowy Półmaraton Gusiew - Gołdap (jeden z niewielu biegów, gdzie uczestnicy przekraczaj ą granic ę pa ństwa), − W planach pozostaje zorganizowanie mi ędzynarodowego wy ścigu kolarskiego .

W Gołdapi znajduj ą si ę obiekty, maj ące miejsca noclegowe o zró Ŝnicowanym standardzie wraz z zapleczem gastronomicznym, świadcz ące usługi w zakresie wypoczynku. S ą one usytuowane w wyznaczonych obszarach ochrony uzdrowiskowej. W obszarze "A" O środek Wypoczynkowy "Rybakówka" i O środek Wypoczynkowo-Rehabilitacyjny Mi ędzyzakładowej Spółdzielni Inwalidów, w obszarze "B" O środek wypoczynkowy "Wital" , Ośrodek Wypoczynkowy Ochotniczych Hufców Pracy oraz pensjonaty prywatne. Planowana jest budowa Zakładu Przyrodoleczniczego z basenem w cz ęś ci południowej obszaru "A" strefy uzdrowiskowej. W pocz ątkowym etapie funkcjonowania uzdrowiska przewiduje się wykonanie zabiegów balneologicznych w przystosowanym do tego celu budynku Szpitala Miejskiego, zlokalizowanego w obszarze "B" ochrony uzdrowiskowej, a nast ępnie w zmodernizowanym O środku "Rybakówka". Obszar "A" ochrony uzdrowiskowej spełnia warunki dla obsługi około 1500 kuracjuszy. W 1997 r. w Gołdapi było osiem obiektów, prowadz ących działalno ść noclegow ą, w której było 640 miejsc. Według danych Wojewódzkiego Urz ędu Statystycznego w Suwałkach w 1990 roku korzystało z noclegów w gminie 9 500 osób, w 1991 - 7 800, w 1992- 9 400, w 1993 i 1994 roku po 4 600 osób. Wśród korzystaj ących z noclegów byli tury ści zagraniczni: w 1993 roku 434 osoby, w 1994 - 703, w 1997 - 950. Organizacj ą ruchu turystycznego zajmuj ą si ę mi ędzy innymi Biuro Podró Ŝy i Turystyki "Orient" i "H. Deptuła - Biuro Turystyczne". Turystyk ę kwalifikowan ą propaguje gołdapski oddział PTSM. Prowadzi on tak Ŝe od kilku lat "zielone szkoły", których celem jest organizacja

114 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

pobytów W Gołdapi dla młodzie Ŝy pochodzenia polskiego ze Wschodu. 7.1.3.5. Usługi handlu, gastronomii, rzemiosła Najwi ększym ośrodkiem handlowo-usługowym jest miasto Gołdap. W ostatnich latach sie ć usług uległa znacznemu rozwojowi: w 1985 roku były w Gołdapi 94 placówki handlowe (w tym 78 uspołecznionych), w 1993 - 200 (w tym wi ększo ść prywatnych), w 1997 - 209 i ci ągle ro śnie. W 1997 r. sklepy zatrudniały 375 osób. Zmniejszyła si ę natomiast liczba placówek handlowych i zatrudnionych w nich osób na terenie gminy (z 36 do 15). Dawni uspołecznieni monopoli ści - gminne spółdzielnie "SCh" na wsi i PSS "Społem" w mie ście - utracili wi ększo ść swoich placówek, które zostały sprzedane, wydzier Ŝawione lub zlikwidowane.

7.1.4. Stan bezpiecze ństwa publicznego • Przest ępczo ść Wśród mieszka ńców miasta i gminy Gołdap, podobnie jak w całym kraju wzrasta poczucie zagro Ŝenia mienia i zdrowia. Podstawow ą przyczyn ą jest tu wzrost przest ępczo ści, zauwa Ŝalny na terenie całego kraju. Pojawiły si ę jej nowe formy: przest ępczo ść zorganizowana, handel narkotykami. Niekorzystnie wpływa tu blisko ść granicy z obwodem Kaliningradzkim (mafie rosyjskie) oraz świadomo ść przest ępców o niedoinwestowaniu i brakach kadrowych słu Ŝb odpowiedzialnych za bezpiecze ństwo na terenie miasta i gminy. • Bezpiecze ństwo w ruchu drogowym Niebezpiecze ństwa jakie niesie ze sob ą ruch drogowy s ą wci ąŜ bagatelizowane przez mieszka ńców całej Polski. Miasto i gmina Gołdap nie jest wyj ątkiem. W roku 1998 na drogach nadzorowanych przez lokaln ą jednostk ę policji miało miejsce 13 wypadków drogowych, których ofiarami było 17 osób (dwie zgin ęły). Najwa Ŝniejszymi przyczynami wypadków były: niedostosowanie pr ędko ści do panuj ących warunków atmosferycznych, oraz nieuwaga kieruj ących przy wykonywaniu manewrów na drodze. • Stan bezpiecze ństwa po Ŝarowego W porównaniu z rokiem 1997 w 1998 odnotowano spadek liczby wypadków

115 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

po Ŝarowych na terenie miasta i gmin o 74 przypadki. PoŜarów, w roku1988 odnotowano 82, to jest o 58 mniej ni Ŝ w roku1997. Spadła równie Ŝ liczba miejscowych zagro Ŝeń, która wynosiła w 1997 - 149 a w 1998 -130. Niebezpiecze ństwem mo Ŝe okaza ć si ę pojawienie si ę procederu fałszywych alarmów. O ile w 1997 takich wezwa ń nie odnotowano, o tyle w 1998 było ich trzy. Ró Ŝnorodno ść zdarze ń po Ŝarowych jest wieloraka i wymaga od prowadz ących działania odpowiednich umiej ętności i wszechstronnego wsparcia sprz ętowego. W całym powiecie olecko-gołdapskim zauwa Ŝalny jest spadek ogólnej liczby wypadków po Ŝarowych . • Policja i prokuratura Główny ci ęŜ ar utrzymania i bezpiecze ństwa mieszka ńców miasta i gminy spoczywa na funkcjonariuszach Komendy Rejonowej Policji w Gołdapi, która zasi ęgiem obejmuje cały powiat olecko-gołdapski. W 1998 r. na terenie powiatu odnotowano popełnienie 584 przest ępstw, w tym: - kryminalne - 375 - gospodarcze - 164 - inne - 25 Najcz ęś ciej popełnianymi przest ępstwami kryminalnymi w roku 1998 były: - kradzie Ŝe z włamaniem - 131 - kradzie Ŝe - 59 - zniszczenie mienia - 2 - bójki i pobicia - 15 Najcz ęś ciej popełniane przest ępstwa gospodarcze s ą zwi ązane z łamaniem przepisów ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy. Ł ącznie odnotowano 100 zdarze ń. Najbardziej zagro Ŝonym przest ępczo ści ą terenem jest miasto Gołdap. Szczególnie niebezpieczne s ą nast ępuj ące rejony: − parkingi osiedlowe przy ul. Paderewskiego, Emilii Plater, Osiedle Młodych (włamania do samochodów), − centrum miasta - włamania do obiektów handlowych, bójki pobicia w okolicach nocnych lokali (King Club, Capitol),

116 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

− gara Ŝe przy ulicy Mazurskiej (włamania) Przest ępstwa te popełniane s ą głównie wieczorem i w nocy. Średnio na terenie gminy Gołdap przypada 1,6 przest ępstwa na dob ę. Dziennie przypada 1,02 przest ępstwa o charakterze kryminalnym. Średnio co drugi dzie ń popełniane jest przestępstwo gospodarcze. W roku 1998 policjanci Komendy Rejonowej Policji w Gołdapi sporz ądzili 480 wniosków o ukaranie do kolegium oraz nało Ŝyli 2444 mandaty karne. Ł ącznie odnotowano 2924 wykroczenia, za popełnienie, których sprawcy karani byli finansowo. Średnio dziennie przypada 8,1 wykrocze ń. Ponad to policja stosuje środki oddziaływania pozasankcyjnego w postaci poucze ń. Najcz ęś ciej popełnianymi wykroczeniami były: - kierowanie pojazdami w stanie nietrze źwo ści - 197 - zniszczenie mienia - 63 - zakłócenie porz ądku publicznego i ciszy nocnej - 45 - spowodowanie kolizji - 17 W roku 1988 na ulicach Gołdapi średnio pełniło słu Ŝbę dziewi ęciu policjantów dziennie. Najbli Ŝsza jednostka prokuratury znajduje si ę w Olecku. Współpraca pomi ędzy Komend ą Rejonow ą policji w Gołdapi a Prokuratur ą Rejonow ą w Olecku układa si ę na bardzo dobrym poziomie . • Stra Ŝ miejska Sta Ŝ Miejsk ą w Gołdapi utworzono 1 lipca 1991 roku. Do 1998 roku jednostka ta działała tylko w obr ębie miasta. W 1998 rozszerzono jej działalno ść na obszar całej gminy. Liczba funkcjonariuszy Stra Ŝy Miejskiej wynosi 9 i nie uległa zmianie od czasu jej powołania. Okresowo, w ramach prac interwencyjnych, zatrudnione s ą równie Ŝ osoby pracuj ące na stanowiskach młodszych referentów. Ich zadaniem jest obsługa biura oraz praca w charakterze dy Ŝurnych, przyjmuj ących zgłoszenia interwencyjne od mieszka ńców gminy. Praca funkcjonariuszy Słu Ŝby Stra Ŝy Miejskiej odbywa się w systemie dwuzmianowym. Słu Ŝby patrolowe Stra Ŝy wystawiane s ą w porozumieniu z

117 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

komisariatem policji, w celu unikni ęcia dublowania si ę patroli policjantów i stra Ŝników. Stra Ŝ Miejska w Gołdapi decyzj ą Rady Miasta umiejscowiona została w strukturach Urz ędu Gminy. Nadzór nad działalno ści ą Stra Ŝy sprawuje Zarz ąd Gminy, a zakresie fachowym Komendant Główny Policji, poprzez Komendanta Wojewódzkiego.

7.1.5. Sytuacja gospodarcza gminy • Struktura podmiotów gospodarczych W ostatnich pi ęciu latach liczba firm zwi ększyła si ę radykalnie. W wi ększo ści są to podmioty zajmuj ące si ę drobnym handlem, usługami, produkcj ą. Najwi ększa aktywno ść gospodarcza wyst ępuj ę w handlu i usługach (stolarstwo, transport, usługi ró Ŝne) oraz produkcji przemysłowej. Tabela nr 21. Struktura przedsi ębiorstw w sektorze prywatnym

Wyszczególnienie Miasto Gmina Ogółem 1000 202 1202 Ogółem

Zakłady osób fizycznych 858 173 1031 Spółka prawa handlowego 35 7 42 Spółki prawa handlowego z udziałem 6 2 8 kapitału zagranicznego Spółdzielnie 8 2 10 Fundacje 2 0 2 Stowarzyszenia i organizacje społeczne 8 1 9

Podstawowym źródłem utrzymania mieszka ńców miasta i gminy Gołdap jest rolnictwo, przetwórstwo rolne i usługi. Stan wszystkich podmiotów gospodarczych na 1999 rok wynosił 1 1373(osoby fizyczne i prawne). Bezrobotnych było 2325 osób.

Pracuj ący w gospodarce narodowej - ogółem - 3419 osób Rolnictwo, łowiectwo i rybołówstwo - 291 Działalno ść produkcyjna - 981 Budownictwo - 165 Handel i naprawy - 223 Transport, składowanie i ł ączno ść - 183 118 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Po średnictwo finansowe - 65 Obsługa nieruchomo ści firm - 230 Administracja publiczna i obrona narodowa - 187 Edukacja - 425 Ochrona zdrowia i opieka socjalna - 462 Pozostała działalno ść usługowa, komunalna, socjalna i indywidualna - 118

W ostatnich pi ęciu latach liczba firm zwi ększyła si ę. W wi ększo ści przewa Ŝa drobny handel, usługi, produkcja. Najwi ększa aktywno ść gospodarcza wyst ępuje w handlu i usługach (stolarstwo, transport, usługi ró Ŝne) oraz w produkcji przemysłowej.

Tabela nr 22. Ilo ść podmiotów gospodarczych w latach 1994-1998 Rok Stan podmiotów Podmioty Podmioty nowo w danym roku zlikwidowane zało Ŝone 1994 787 96 170 1995 908 102 223 1996 1176 128 212 1997 1283 113 220 1998 1373 150 240 Źródło: Urz ąd Miasta i Gminy w Gołdapi.

• Gospodarcza współpraca, regionalna, krajowa, zagraniczna. Gmina wspiera i współpracuje z lokalnym samorz ądem gospodarczym. Stara si ę wł ączy ć przedstawicieli samorz ądu do imprez promocyjnych, jak i promowa ć miejscowe firmy podczas kontaktów krajowych i zagranicznych. Na obszarze miasta i gminy Gołdap działaj ą nast ępuj ące przedsi ębiorstwa eksportuj ące swoje wyroby: NC KOPERTY TORFEX Sp. Z o.o. PAGED Tartaki Wschód GICOR - Przedsi ębiorstwo Produkcyjno Handlowe BAK Sp. Z o.o. Na terenie gminy funkcjonuje przedsi ębiorstwo NC KOPERTY z udziałem 119 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

kapitału zagranicznego, za ś spółka ROMI-AGRO wchodzi w skład grupy kapitałowej ANIMEX . • Lokalny rynek pracy Transformacja polskiej gospodarki zmieniła sytuacj ę na rynku pracy, równie Ŝ w mie ście i gminie Gołdap. Pojawiło si ę zjawisko bezrobocia, które jest efektem niedopasowania poda Ŝy i popytu na prac ę. Na koniec czerwca 1999 r. stopa bezrobocia w gminie, mierzona w stosunku do pracuj ących zawodowo, kształtowała si ę na poziomie 31,8%. Poda Ŝ siły roboczej jest bardzo du Ŝa we wszystkich grupach zawodowych. Najliczniejsz ą grup ę stanowi ą osoby bezrobotne posiadaj ące przygotowanie w zawodzie: kucharz, sprzedawca, rolnik, kierowca. Natomiast najliczniejsz ą grup ę w ewidencji bezrobotnych stanowi ą osoby nie posiadaj ące Ŝadnego przygotowania zawodowego. W strukturze bezrobotnych dominuj ą ludzie młodzi w wieku do 34 lat - stanowi ą oni 52% ogółu bezrobotnych. W przewa Ŝaj ącej cz ęś ci zarejestrowane osoby to kobiety (50,7%). Je śli chodzi o struktur ę wykształcenia dominuj ą osoby z niskim wykształceniem. Najwi ększy procent bezrobotnych (77,9%) posiada wykształcenie podstawowe, niepełne podstawowe oraz zasadnicze zawodowe. Połowa bezrobotnych zamieszkuje na terenach wiejskich. Prawie 1 % bezrobotnych stanowi ą osoby niepełnosprawne. Grupa tzw. długotrwale bezrobotnych stanowi 36,7% populacji bezrobotnych, którzy s ą zarejestrowani od ponad 12 miesi ęcy. W zwi ązku z niewielk ą liczb ą du Ŝych i średnich zakładów pracy istnieje bardzo mały popyt na sił ę robocz ą. Przede wszystkim lokalne podmioty gospodarcze zatrudniaj ą tylko osoby bezrobotne w ramach aktywnych form przeciwdziałaniu bezrobociu. Niewielki procent stanowi zatrudnienie w ramach własnych środków. Na 1 ofert ę pracy przypada średnio 30 bezrobotnych. W 1998 roku wpłyn ęło do Urz ędu Pracy 1 347 ofert pracy. Zdecydowana wi ększo ść dotyczyła stanowisk fizycznych. Najwi ęcej ofert pracy kierowanych było do bezrobotnych bez podania nazwy konkretnej profesji.

120 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Tabela nr 23. Bezrobotni według grup zawodowych (w osobach) Lp. Zawód Ogółem 1. Sprzedawca 218 2. Kucharz, kelner, bufetowy 289 3. Kadra medyczna 28 4. Rolnik, hodowca, ogrodnik 284 5. Zawody budowlane 364 6. Nauczyciel 16 7. Technicy maszyn 48 8. Referent ekonomiczny 81 9. Fryzjer 21 10. Kierowcy 205 11. Bez zawodu 771

W 1998 roku 92 osoby bezrobotne rozpocz ęły działalno ść gospodarcz ą na własny rachunek, z tego 25 osób skorzystało z po Ŝyczki z Funduszu Pracy na rozpocz ęcie działalno ści gospodarczej. Natomiast w I kwartale 1999r. 4 osoby otrzymały po Ŝyczk ę z FP na rozpocz ęcie działalno ści gospodarczej, a 9 osób zgłosiło rozpocz ęcie działalno ści gospodarczej. W porównaniu z rokiem 1997 obecnie obserwuje się wzrost aktywno ści gospodarczej bezrobotnych (odpowiednio 54 osoby rozpocz ęły działalno ść gospodarcz ą, z tego 7 osób skorzystało z po Ŝyczki z FP). Tabela nr 24. Stopa bezrobocia w latach 1995-98 Teren 1995 1996 1997 1998 Rejon Gołdap 42,4% 39,7% 30,7% 31,8% Kraj 14,9% 13,5% 10,3% 9,6%

7.1.6. Struktura dochodów i wydatków bud Ŝetu gminy Zgodnie z ustaw ą o samorz ądzie terytorialnym gmina samodzielnie prowadzi sw ą gospodark ę finansow ą na podstawie uchwalanego corocznie bud Ŝetu

121 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

gminy. Jest on rocznym planem finansowym obejmuj ącym dochody i wydatki oraz wskazuj ącym pokrycia niedoboru lub kierunki rozdysponowania nadwy Ŝki. W ostatnich latach dynamika dochodów miasta i gminy Gołdap regularnie wzrasta co przedstawia poni Ŝsza tabela. Tabela nr 25. Dochody bud Ŝetowe miasta i gminy Gołdap Lata Dochody bud Ŝetowe w zł. 1995 7463427 1996 15399519 1997 18646523 1998 21559590

Wydatki bud Ŝetowe s ą ści śle zwi ązane z wysoko ści ą osi ąganych dochodów oraz realizowanym zakresem zada ń. Wydatki ponoszone przez gmin ę na realizacj ę jej zada ń mo Ŝna podzieli ć na dwie du Ŝe grupy: • Wydatki zwi ązane z zapewnieniem prawidłowego funkcjonowania poszczególnych obiektów gminnych oraz zaspokojeniem bie Ŝą cych potrzeb społecznych, wynikaj ących z realizacji zada ń gminy, które s ą okre ślane mianem wydatków bie Ŝą cych bud Ŝetu gminy . • Wydatki słu Ŝą ce przyszło ściowemu zapewnieniu poprawy zaspokojenia potrzeb społecznych i jednocze śnie decyduj ące o tempie procesów rozwojowych w gminie w przyszło ści, obejmuj ące finansowanie działalno ści inwestycyjnej, okre ślone s ą jako wydatki inwestycyjne bud Ŝetu gminy. Pierwsze z nich pozwalaj ą na zaspokojenie bie Ŝą cych potrzeb gminy, drugie natomiast przyczyniaj ą si ę do jej rozwoju. Wszystkie gminy musz ą w pierwszej kolejno ści realizowa ć funkcje zwi ązane z utrzymaniem istniej ącego stanu usług oraz utrzymaniem własnych infrastrukturalnych zasobów technicznych, a na cele rozwojowe przeznacza si ę pozostałe środki. Podstawowego znaczenia nabieraj ą wi ęc działania władz samorz ądowych id ące w kierunku: • pomna Ŝania dochodów własnych i z innych źródeł, • racjonalizacji wydatków, zwłaszcza w najbardziej kapitałochłonnych dziedzinach jak gospodarka komunalna, mieszkaniowa, o świata. Poni Ŝsze tabele przedstawiaj ą szczegółow ą struktur ę dochodów i wydatków w

122 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

mie ście i gminie Gołdap w latach 1997-98 Tabela nr 26. Struktura dochodów własnych dla miasta i gminy Gołdap w latach 1997-98 Wyszczególnienie 1997 [tys. zł] 1998 [tys. zł] Ogółem 5565,7 4248,5 Podatek rolny 564,4 459,5 Podatek od nieruchomo ści 1628,4 19172 Podatek od środków transportowych 549,8 168,7

Tabela nr 27. Struktura dochodów Gołdapi stanowi ąca udział w dochodach bud Ŝetu pa ństwa Wyszczególnienie 1997 [tys. zł] 1998 [tys. zł] Ogółem 2089,3 2542,5 Podatek dochodowy od osób fizycznych 2036,7 2455,3 Podatek dochodowy od osób prawnych 52,6 87,2

Tabela nr 28. Dochody z subwencji ogólnych, dotacji z bud Ŝetu pa ństwa, środki na dofinansowanie zada ń gmin ze źródeł pozabud Ŝetowych. Wyszczególnienie 1997 1998 Subwencje ogólne 6982,1 8131,9 Dotacje celowe z bud Ŝetu pa ństwa 3509,4 5271,5 Środki dofinansowania gmin ze źródeł pozabud Ŝetowych 500,0 1365,0

Tabela nr 29. Wydatki bud Ŝetowe miasta i gminy Gołdap w latach 1997-98 Wyszczególnienie 1997 1998 Ogółem 19853,7 21548,6 Rolnictwo Brak danych 225,0 Gospodarka komunalna 4094,4 3702,4 Gospodarka mieszkaniowa 1388,3 5191,2 Oświata i wychowanie 7164,9 8092,6 Kultura i sztuka 638,0 909,0 Ochrona zdrowia 82,8 74,6 Opieka socjalna 2814,4 3946,9 Kultura fizyczna i sport 391,1 377,8 Administracja samorz ądowa 2128,7 2552,6

123 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

W roku 1998 wydatki na 1 mieszka ńca z bud Ŝetu gminy wyniosły 1059,5 zł, z czego wydatki maj ątkowe 247,5 zł z czego wydatki inwestycyjne 237,6 zł. Wydatki inwestycyjne wyniosły w 1998r 4 832 803 zł. Udział wydatków przeznaczonych na inwestycje z cało ści wyniósł 22,4%.

7.2. Uwarunkowania, wynikaj ące z warunków Ŝycia mieszka ńców Poprawa warunków Ŝycia mieszka ńców uzale Ŝniona jest od: • Zwi ększenia zasobów mieszkaniowych; • Utrzymywania w nale Ŝytym stanie, przeprowadzania remontów i modernizacji zasobów istniej ących; • Poprawy standardu mieszkaniowego poprzez rozg ęszczenie, oraz budow ę nowych mieszka ń dla ludno ści nierolniczej; • Stworzenia warunków dla lepszego wykorzystania istniej ącej infrastruktury in Ŝynieryjnej, poprzez jej racjonaln ą rozbudow ę i modernizacj ę; • Poprawy warunków obsługi ludno ści, dost ępno ści czasowej do usług, lepszego powi ązania obiektów usługowych z terenami zamieszkiwania, dostosowania programu usług do potrzeb; • Modernizacji i rozbudowy istniej ących placówek o światowych, przy zachowaniu obecnej sieci szkół podstawowych; • Stworzenia nowych miejsc pracy; • Uporz ądkowania istniej ącego zagospodarowania turystycznego pod wzgl ędem standardu i pełnionych funkcji oraz wymogów ochrony środowiska; • Zagospodarowania obszarów wzdłu Ŝ tras turystycznych oraz baz dla turystyki kwalifikowanej w ędrówkowej, szczególnie na obszarach chronionych lub w ich s ąsiedztwie; • Koncentracji turystyki pobytowej w istniej ących i potencjalnych miejscowo ściach turystycznych; • Wspierania rozwoju małych obiektów turystycznych, stwarzaj ących szanse na wydłu Ŝenie sezonu wypoczynkowego oraz rozwoju usług

124 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

agroturystycznych; • Rekultywacji terenów poeksploatacyjnych surowców mineralnych i przeznaczania ich na cele rekreacyjne;

Poprawa warunków Ŝycia w mie ście i gminie uwarunkowana jest równie Ŝ aktywno ści ą gospodarcz ą samych mieszka ńców.

8. UWARUNKOWANIA, WYNIKAJ ĄCE ZE STANU ROLNICZEJ PRZESTRZENI PRODUKCYJNEJ

8.1. Charakterystyka stanu istniej ącego rolniczej przestrzeni produkcyjnej

8.1.1. U Ŝytkowanie gruntów i struktura gospodarstw W gminie Gołdap podstaw ą utrzymania ludno ści jest praca w rolnictwie i jego obsłudze. Przewa Ŝaj ącą cz ęść gminy zajmuj ą u Ŝytki rolne, w tym tereny po byłych PGR-ach.

Tabela nr 30. Struktura u Ŝytkowania powierzchni w gminie ( ha) Miasto Wie ś Razem [ha] [ha] [ha] % pow. Ogółem 1720 34453 36173 100 uŜytki rolne 749 21830 22579 62

Lasy 408 9312 9720 27 Inne 563 3311 3874 11

W gminie Gołdap obszary wykorzystywane rolniczo obejmuj ą ponad 60% ogólnej powierzchni gminy. Powierzchnia lasów nie przekracza 30% powierzchni gminy, przy czym w mie ście udział powierzchni zalesionej jest podobny do wska źnika w gminie. Inne sposoby u Ŝytkowania terenu obejmuj ą około 10% powierzchni gminy. Zalicza si ę tu mi ędzy innymi wody (jeziora i rzeki), tereny komunikacyjne, obszary zabudowane i inne.

125 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Problem rolnictwa w gminie Gołdap jest znaczny udział gruntów rolnych uŜytkowanych przez byłe PGR-y. Po ich likwidacji nastąpiło ograniczenie upraw, a cz ęść terenów le Ŝała odłogiem, infrastruktura nie była u Ŝywana i utrzymywana, co doprowadziło do jej dewastacji. Odtworzenie i uruchomienie na tych terenach produkcji rolniczej wymaga znacznych nakładów.

Tabela nr 31. Powierzchnia i struktura u Ŝytków w mie ście i gminie Gołdap (ha) Miasto Wie ś Razem

[ha] [ha] [ha] % pow. ogółem 749 21830 22579 100 grunty orne 473 12657 13130 58,1 sady 33 7 40 0,2 łąki i pastwiska 243 9166 9409 41,7

Przedstawione wielko ści dotycz ą okresu pełnego wykorzystania u Ŝytków rolnych. W 1995 r. znaczne obszary le Ŝały odłogiem i nie były wykorzystywane, ulegaj ąc degradacji. W gminie Gołdap przewa Ŝaj ą grunty orne. Zajmuj ą około 60% u Ŝytków rolnych. Reszta to w zasadzie ł ąki i pastwiska. Na uwag ę zasługuje stosunkowo znaczny, bo 4% udział sadów w mie ście. Jest to o tyle istotne, Ŝe rejon ten jest uznawany za mało przydatny do upraw sadowniczych. Struktura u Ŝytków rolnych w indywidualnych gospodarstwach rolnych w gminie Gołdap nie odbiega od struktury charakteryzuj ącej cało ść u Ŝytków rolnych w gminie, chocia Ŝ nieco wi ększy jest udział gruntów ornych. Powierzchnia zasiewów w gospodarstwach indywidualnych w gminie Gołdap wynosi 3 734 ha, w tym: pszenica - 271 ha, Ŝyto - 103 ha, ziemniaki - 400 ha

126 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Tabela nr 32. Zbiory i plony w indywidualnych gospodarstwach rolnych w gminie Gołdap

zbiory (ton) plony (dt/ha) 5946 23,6 zbo Ŝa: pszenica 636 23,5 Ŝyto 196 19,0 jęczmie ń 1886 23,0 owies 289 19,0 pszen Ŝyto 235 27,0 ziemniaki 6800 170

Tabela nr 33. Klasy bonitacyjne gruntów rolnych w gminie Gołdap (w ha)

uŜytki zielone [ha] grunty orne [ha] łąki pastwiska pow. ogółem 13097 3250 6072 I - - - II - 6 - III 459 204 687 IVa 4900 1337 3707 IVb 4739 V 2059 1202 1307 VI 570 501 352 Vlz 40 - 18

W gminie przewa Ŝaj ą gleby klasy IV, zarówno w odniesieniu do gruntów ornych, jak i trwałych u Ŝytków zielonych. Struktura u Ŝytków zielonych wskazuje na przewag ę pastwisk, co jest zwi ązane z hodowl ą bydła jako jednym z dominuj ących kierunków produkcji rolniczej w gminie, przy czym jest to w znacznym stopniu hodowla ekstensywna.

127 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

W gminie Gołdap przewa Ŝaj ą grunty orne IV klasy bonitacyjnej - ł ącznie klasy IVa i IVb stanowi ą 70%. Podobna sytuacja dotyczy struktury u Ŝytków zielonych, przy czym zaznacza si ę w tym przypadku nieco wi ększy udział gleb gorszych klas V i VI oraz klasy III (10%). Wielko ść i struktura gospodarstw indywidualnych w gminie Gołdap przedstawia si ę nast ępuj ąco: - 47 gospodarstw w przedziale obszarowym do 5 ha (12%) - 60 gospodarstw w przedziale obszarowym 5-10 ha (15%) - 125 gospodarstw w przedziale obszarowym 10-15 ha (32%) - 88 gospodarstw w przedziale obszarowym 15-20 ha (22%) - 73 gospodarstw w przedziale obszarowym ponad 20 ha (19%) Udział grup gospodarstw indywidualnych według zajmowanych powierzchni w gminie Gołdap waha si ę od 12% dla gospodarstw najmniejszych (do 5 ha) do 32% dla gospodarstw o powierzchni 10-15. Gospodarstwa najwi ększe powy Ŝej 20 ha stanowi ą 19% i zajmuj ą 34% powierzchni ogółem indywidualnych gospodarstw rolnych w gminie. • Kompleksy gruntów rolnych: 1a - obszar rolniczy charakteryzuj ący si ę stosunkowo dobrymi glebami, z istniej ącą po PGR infrastruktur ą roln ą o stosunkowo znacznej swobodzie działalno ści gospodarczej (jedyny obszar w gminie nie obj ęty Ŝadn ą z form ochrony przyrody), 1b - obszar rolniczy charakteryzuj ący si ę stosunkowo dobrymi glebami z istniej ącą po PGR infrastruktur ą roln ą, z enklawami le śnymi o stosunkowo znacznej swobodzie działalno ści gospodarczej, z ograniczeniami wynikaj ącymi z zaliczenia terenu do obszarów chronionego krajobrazu, 1c - obszar rolniczy charakteryzuj ący si ę stosunkowo słabszymi glebami z istotnym udziałem gospodarstw indywidualnych, posiadaj ący obszary le śne, tereny o charakterze "górskim" wokół Pi ęknej Góry oraz tereny wokół przełomu rzek Gołdapy i Jarki, wraz z jeziorami Gołdap i Czarne; obszar ten jest funkcjonalnie poł ączony z s ąsiednimi gminami ze wzgl ędu na przebieg rzek oraz z Rosj ą jeziorem Gołdap,

128 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

1d - obszar rolniczy charakteryzuj ący si ę stosunkowo słabszymi glebami z istotnym udziałem gospodarstw indywidualnych, posiadaj ący enklawy le śne i obszary o zró Ŝnicowanej rze źbie terenu; obszar jest ten funkcjonalnie poł ączony z s ąsiednimi gminami, a w szczególno ści z kompleksem i otoczeniem Puszczy Boreckiej, 2a - tereny le śne kompleksu Rominckiej; kompleks ten jest funkcjonalnie poł ączony z gmin ą Dubeninki oraz terenami przygranicznymi w Rosji, gdzie znajduj ą si ę pozostałe obszary Puszczy Rominckiej, 3 - obszar miasta Gołdap; miasto ze wzgl ędu na pełnione funkcje jest ośrodkiem obsługi dla s ąsiednich gmin w zakresie handlu i obsługi rolnictwa, a tak Ŝe o światy, kultury, słu Ŝby zdrowia itp. Tabela nr 34. Zestawienie wybranych informacji o kompleksach gruntów rolnych wydzielonych w gminie Gołdap Kompleks Powierzchnia Przewa Ŝaj ąca Udział kompleksów w [ha] klasa gIeb powierzchni gminy [%] 1a 9800 IV 28 1b 9500 IV 28 1c 7800 V-VI 23 1d 2900 V-VI 8 2a 2800 - 8 3 1700 - 5

Tabela nr 35. Powierzchnia terenów o ró Ŝnych klasach bonitacyjnych R III 1,93 ha RIV 10,63 ha RV 3,30 ha Ps 4,66 ha Łs 1,21 ha Ls 0,57 ha Razem 22,32 ha

Wi ększo ść obszarów gminy zajmuj ą tereny rolnicze, z których pierwsze dwa s ą podobnej wielko ści i licz ą po prawie 10 000 ha. Charakteryzuj ą je stosunkowo dobre gleby i wzgl ędnie korzystny układ terenu. Zajmuj ą one ł ącznie ponad

129 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

50% obszaru gminy. Pozostał ą cz ęść gruntów rolnych obejmuj ą dwa oddzielne kompleksy, o zró Ŝnicowanej wielko ści i udziale w powierzchni gminy (odpowiednio 23% i 28%), charakteryzuj ące si ę gorszymi warunkami produkcji rolnej (gorsze klasy gleb, teren bardziej pofałdowany). Kompleks le śny Puszczy Rominckiej zajmuje jedynie około 8% powierzchni gminy. Na uwag ę zasługuje stosunkowo znaczna powierzchnia miasta Gołdap, które wraz z terenami przeznaczonymi na dzielnic ę uzdrowiskową zajmuje 5% całej powierzchni gminy.

8.2. Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu rolniczej przestrzeni produkcyjnej Szersze wykorzystanie warto ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej warunkowane jest: • ochron ą gruntów rolnych przed post ępuj ącą zabudow ą; • ochron ą terenów zainwestowanych rolniczo tj. intensywnym ogrodnictwem; • ochron ą trwałych upraw wieloletnich; • ochron ą kompleksów le śnych o wielofunkcyjnej przydatno ści; • ochron ą ci ągów naturalnych dolin· rzecznych - ograniczeniem zainwestowania na trwałych u Ŝytkach zielonych, w dolinach rzek; • zalesianiem u Ŝytków rolnych najsłabszych klas;. • wykorzystaniem mo Ŝliwo ści produkcyjnych gleb i łatwego rynku pracy, do produkcji warzyw gruntowych i owoców, szczególnie mi ękkich, na rynek lokalny i stworzenie bazy surowcowej do rozwoju przetwórstwa owocowo- warzywnego na tym terenie; • rozwijaniem upraw zielarskich; • wykorzystaniem warunków naturalnych zasobów pracy do rozwijania rolnictwa ekologicznego; • upraw ą ro ślin przemysłowych na: terenach poło Ŝonych wzdłu Ŝ uci ąŜ liwych tras komunikacyjnych; • dąŜ eniem do wykorzystania istniej ących budynków po dawnych Pa ństwowych Gospodarstwach Rolnych;

130 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

• stosowaniem technologii produkcji bezpiecznych dla środowiska, a zwłaszcza zasobów wodnych terenu; • skróceniem drogi Ŝywno ści od producenta do konsumenta - rolnictwo ukierunkowane na produkcj ę Ŝywno ści metodami ekologicznymi winno by ć ści śle powi ązane, w ramach całej gospodarki rolniczo-Ŝywno ściowej, z przemysłem, handlem Ŝywno ści ą i spo Ŝyciem; • eliminacj ą wszelkiej działalno ści gospodarczej, prowadz ącej do zanieczyszczenia wód powierzchniowych i wgł ębnych, gleby i powietrza lub mog ącą zmieni ć w istotny sposób naturalny krajobraz, w tym: − zakazem realizacji nowych ferm hodowlanych i budynków inwentarskich opartych o gnojowicowy system chowu zwierz ąt, − ograniczeniem nawo Ŝenia gnojowic ą jedynie do terenów do tego celów przydatnych, − ograniczeniem wielko ści nawo Ŝenia mineralnego w pasach do 200m wzdłu Ŝ brzegów jezior, − zalesianiem lub zadrzewianiem stref brzegowych jezior oraz terenów nara Ŝonych na erozj ę, a tak Ŝe zachowaniem i rozwijaniem zadrzewie ń śródpolnych, − prowadzeniem racjonalnej gospodarki le śnej z maksymalnym elimino - waniem zr ębów zupełnych w strefach brzegowych jezior. • wspieraniem działa ń zmierzaj ących do inwestowania w rozwój bazy surowcowej i przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego; • stworzeniem warunków dla działalno ści rolników indywidualnych, przede wszystkim w zakresie zbytu płodów rolnych

9. UWARUNKOWANIA WYNIKAJ ĄCE Z PRAWA WŁASNO ŚCI Do podstawowych uwarunkowa ń rozwoju gminy, w zakresie wykorzystania terenów, b ędących własno ści ą komunaln ą lub Skarbu Pa ństwa nale Ŝą : • stworzenie zasobu gruntów komunalnych i przygotowanie ich pod inwestycje, • pozyskanie gruntów Agencji Rolnej Skarbu Pa ństwa.

131 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

10. UWARUNKOWANIA WYNIKAJ ĄCE Z ZADA Ń SŁU śĄCYCH REALIZACJI PONADLOKALNYCH CELÓW PUBLICZNYCH

10.1. Charakterystyka stanu istniej ącego Dokumentem obowi ązuj ącym i okre ślaj ącym główne cele zagospodarowania przestrzennego dla województwa jest plan zagospodarowania przestrzennego województwa warmi ńsko – mazurskiego uchwalony Uchwał ą Nr XXXIII/505/02 Sejmiku Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego z dnia 12 lutego 2002 r. brak jest dla województwa warmi ńsko - mazurskiego strategii rozwoju województwa oraz planu zagospodarowania przestrzennego województwa Studia zagospodarowania przestrzennego województw olszty ńskiego, suwalskiego, toru ńskiego, ciechanowskiego i elbl ąskiego, stanowiły podstaw ę do opracowania syntezy z zagadnie ń funkcjonalno - przestrzennych, w formie raportu zatytułowanego "Województwo warmi ńsko - mazurskie. Wybrane zagadnienia funkcjonalno - przestrzenne" - Raport 1 . W oparciu o materiały zawarte w Raporcie 1, została opracowana przez Wojewod ę informacja do studium uwarunk owa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap, w której zawarto nast ępuj ące zalecenia i wytyczne: • GŁÓWNE CELE ROZWOJU WOJEWÓDZTWA PRZYJ ĘTE W PLANIE STUDIUM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA OLSZTY ŃSKIEGO WARMI ŃSKO - MAZURSKIEGO

Za najwa Ŝniejsze cele rozwoju województwa uznaje si ę: − popraw ę jako ści Ŝycia mieszka ńców; − ochron ę i racjonalne wykorzystanie środowiska przyrodniczego, przyjmuj ąc ekorozwój jako podstaw ę wszelkich działa ń; - zachowanie ładu przestrzennego; − ochron ę warto ści kulturowych; − wykreowanie miasta Olsztyna jako krajowego o środka nauki, szkolnictwa wy Ŝszego, kultury i turystyki. • WA śNIEJSZE UWARUNKOWANIA ROZWOJU MIASTA I GMINY ORAZ POSTULOWANA POLITYKA PRZESTRZENNA W studium zagospodarowania przestrzennego województwa dla obszarów o

132 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

podobnych uwarunkowaniach została okre ślona polityka przestrzenna. Stanowi ona podstaw ę do koordynacji wszelkich decyzji w zakresie zagospodarowania przestrzennego. Zadaniem polityki przestrzennej jest uwzgl ędnienie interesów krajowych samorz ądowych na ró Ŝnych płaszczyznach gospodarki przestrzennej. Realizacja nadrz ędnego celu jakim jest poprawa jako ści Ŝycia mieszka ńców wymaga ć b ędzie stworzenia przez polityk ę przestrzenn ą warunków umo Ŝliwiaj ących zdynamizowanie rozwoju społeczno - gospodarczego pozwalaj ącego na przełamanie barier, szybsze wychodzenie województwa z recesji gospodarczej oraz sprawniejsze funkcjonowanie w warunkach gospodarki rynkowej, przy jednoczesnym zachowaniu walorów środowiska przyrodniczego kulturowego.

Uwarunkowania przyrodnicze

W koncepcji sieci ekologicznej ECONET - PL, północno - wschodnia cz ęść gminy le Ŝy w obr ębie biocentrum Suwalskiego obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym. Biocentra obszarów w ęzłowych o znaczeniu mi ędzynarodowym maj ą najwy Ŝsz ą rang ę w koncepcji sieci ekologicznej ECONET - PL. Ta cz ęść obszaru gminy znajduje si ę te Ŝ w zasi ęgu projektowanego Suwalsko - Wisztyneckiego Transgranicznego Obszaru Chronionego. Cz ęść południowa i wschodnia obszaru gminy znajduje si ę w korytarzu ekologicznym o znaczeniu mi ędzynarodowym, ł ącz ącym obszary węzłowe o znaczeniu mi ędzynarodowym: tj. obszar Wschodniomazurski i obszar Suwalski. W północno - wschodniej cz ęś ci gminy ustanowiony został Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej. Wi ększo ść obszarów gminy poło Ŝona jest na obszarach chronionego krajobrazu. Dla cennych przyrodniczo terenów została ustalona odr ębna polityka przestrzenna, której zadaniem jest utrzymanie ich w dotychczasowym znaczeniu dla ekosystemów krajowych i mi ędzynarodowych. Wschodnia i południowa cz ęść gminy poło Ŝona jest w obr ębie zlewni pojeziernej. Ograniczenia w gospodarowaniu na jej obszarze wynikaj ą z konieczno ści ochrony jezior przed procesem degradacji, przez zwi ększenie

133 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

re Ŝimów w gospodarce ściekowej oraz wprowadzenie form gospodarowania mniej uci ąŜ liwych dla środowiska. Południowa i środkowa cz ęść gminy le Ŝy na obszarze źródliskowo - wododziałowym o charakterze w ęzła hydrograficznego - Wzgórza Szeskie. Działalno ść na tym terenie ma du Ŝy wpływ na prawidłowo ść stosunków wodnych w ni Ŝszych partiach zlewni. Zadaniem polityki przestrzennej na tych obszarach jest zmniejszenie nieregularno ści odpływu wód. Nale Ŝy preferowa ć zalesienia, zadrzewienia i wprowadza ć mał ą retencj ę. Powy Ŝsze działania wskazane s ą równie Ŝ ze wzgl ędu na zagro Ŝenie erozyjne tego obszaru. W analizie uwarunkowa ń rozwoju miasta powinno si ę uwzgl ędnia ć chłonno ść podstawowego odbiornika ścieków jakim jest Gołdap.

Uwarunkowania gospodarcze Rolnictwo Teren gminy charakteryzuje si ę zró Ŝnicowanymi warunkami przyrodniczo - rolniczymi. Dalszy rozwój rolnictwa powinien by ć realizowany w oparciu o nast ępuj ące zasady polityki przestrzennej: • Na terenach o korzystnych warunkach przyrodniczo-rolniczych i mniejszej wra Ŝliwo ści na antropopresj ę postuluje si ę rozwój wi ększych gospodarstw o charakterze farmerskim. • Na terenach wra Ŝliwych na antropopresj ę, preferuje się rozwój rolnictwa opartego o ekologiczne zasady gospodarowania. • Na obszarach o wysokich walorach przyrodniczo krajobrazowych, w gospodarstwach rolnych produkuj ących Ŝywno ść wysokiej jako ści postuluje si ę rozwój agroturystyki.

Wyja śnienie poj ęć : Rolnictwo ekologiczne (zintegrowane) Rolnictwo ekologiczne polega na wykorzystaniu zasad funkcjonowania agrosystemów i krajobrazu rolniczego. Rolnictwo to dopuszcza stosowanie środków chemicznych, ale po uprzednim rozpoznaniu niezb ędnych potrzeb i

134 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

wła ściwych proporcji. Najwa Ŝniejszymi cechami rolnictwa ekologicznego s ą: - kompleksowy sposób traktowania procesów przyrodniczych, z którymi wi ąŜ e si ę produkcja rolna, - zamkni ęty obieg substancji w obr ębie gospodarstwa ze zró Ŝnicowan ą struktur ą produkcyjn ą - du Ŝa dbało ść o gleb ę i dobre od Ŝywienie organizmów j ą zamieszkuj ących. W rolnictwie ekologicznym podstawow ą zasad ą jest prowadzenie racjonalnej gospodarki rolnej, a nie zakaz intensywnej produkcji Agroturystvka . Dodatkowa działalno ść gospodarcza w dziedzinie turystyki w oparciu o gospodarstwo rolne, zabezpieczaj ąca miejsca noclegowe i wy Ŝywienie.

Turystyka

Istniej ące, zainwestowanie turystyczne skupia się głównie nad brzegami jeziora. Dalszy rozwój funkcji turystycznej powinien by ć oparty o nast ępuj ące kierunki polityki przestrzennej: uporządkowanie istniej ącego zainwestowania turystycznego poprzez podniesienie standardu i uporz ądkowanie gospodarki ściekowej; - nowe zainwestowanie turystyczne winno by ć realizowane w oparciu o istniej ące jednostki osadnicze; - nowo wznoszone obiekty winny sw ą architektur ą nawi ązywa ć do tradycji regionu, respektowa ć ochron ę środowiska .przyrodniczego, w tym ochron ę krajobrazu; - rozbudow ę infrastruktury zwi ązanej z obsług ą szlaków turystycznych: wodnych, rowerowych i drogowych; - rozwój bazy dla ró Ŝnorodnych form turystyki ze szczególnym uwzgl ędnieniem przedłu Ŝenia sezonu rekreacyjnego na cały rok.

Przemysł

Na obszarze miasta i gminy zlokalizowane s ą zakłady produkcji rolnej i przetwórstwa rolno - spo Ŝywczego. Dalszy rozwój przemysłu w gminie powinien

135 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

by ć oparty o nast ępuj ące kierunki polityki przestrzennej: − preferowanie rozwoju małych zakładów bazuj ących na surowcach lokalnych przy zastosowaniu technologii bezpiecznych dla środowiska przyrodniczego; − preferowanie przemysłów o swobodnych warunkach lokalizacji i czystej technologii, − preferowanie rozwoju drobnej wytwórczo ści na terenach wiejskich w celu przełamania ich monofunkcyjno ści i stworzenia miejsc pracy poza rolnictwem.

Uwarunkowania komunikacyjne

Drogi: Droga krajowa nr 65 - granica pa ństwa - Gołdap - Olecko - Ełk zgodnie z Rozporz ądzeniem MT i GM z dnia 2 marca 1999 drogi krajowe powinny mie ć parametry techniczne i u Ŝytkowe odpowiadaj ące klasie GP (główna ruchu przyspieszonego) dla której minimalne linie rozgraniczaj ące wynosz ą 30 m. W studium nale Ŝy uwzgl ędni ć projektowane obej ście miasta Gołdap.

Drogi wojewódzkie: nr 650 W ęgorzewo-Banie Mazurskie- Gołdap nr 651 Gołdap- śytkiejmy- Szypliszki Zgodnie z Rozporz ądzeniem MT i GM z dnia 2 marca 1999 drogi wojewódzkie powinny mie ć parametry techniczne i u Ŝytkowe odpowiadaj ące klasie G (główna) dla której minimalne linie rozgraniczaj ące wynosz ą 25 m.

Kolej Linia kolejowa nr 41 Ełk-Gołdap, kategoria linia znaczenia miejscowego; jest to odcinek linii Olecko - Ełk; linia jednotorowa, nie zelektryfikowana. Linia znaczenia pa ństwowego o zawieszonych przewozach pasa Ŝerskich

136 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Uwarunkowania infrastrukturalne

Gospodarka wodna Miasto: Zwodoci ągowanie miasta mierzone w procencie ogółu ludno ści w 98,3 % Zwodoci ągowanie w km sieci/1000 mieszka ńców wynosi 2,8 km/1000 mieszka ńców. Gmina: Zwodoci ągowanie wyra Ŝone w km sieci/1000 mieszka ńców-6,8 km/1000 mieszka ńców.

Gospodarka ściekowa Miasto: Skanalizowanie miasta mierzone w %. ogółu ludno ści miasta - 88,7 %, skanalizowanie w km sieci/1000 mieszka ńców wynosi - 2,29 km/1000 mieszka ńców. Miasto posiada wysokosprawn ą oczyszczalni ę ścieków o przepustowo ści 4890 m3/d . Miasto posiada zbiorowe uj ęcie wody o wydajno ści Q w kat. "B" = 193 m³/h. Gmina: Brak kanalizacji na obszarze gminy.

Gazyfikacja Brak sieci gazowej na terenie gminy.

Elektroenergetyka Na podstawie uzyskanych informacji z Zakładu Energetycznego S.A. Białystok wynika, Ŝe przewidywana jest rozbudowa istniej ącej stacji 110/30/45 kV Gołdap. Celem rozbudowy jest zapewnienie dostawy energii elektrycznej o odpowiednich parametrach istniej ącym odbiorcom oraz rozwijaj ącej si ę pod strefie Gołdap Specjalnej Suwalskiej Strefy Ekonomicznej.

137 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

5. Potencjalne zadania publiczne przewidywane do realizacji − podj ęcie bada ń archeologicznych wyprzedzaj ących działania inwestycyjne (np. modernizacja lub budowa infrastruktury transportowej i technicznej); − uzupełnienie braków w infrastrukturze komunalnej w jednostkach osadniczych; − modernizacja dróg krajowych do parametrów klasy technicznej GP; − modernizacja dróg wojewódzkich do parametrów klasy technicznej G;

Podstawowe uwarunkowania słu Ŝą ce realizacji tych zalece ń koncentruj ą si ę w nast ępuj ących sferach formalno-prawnych: • Reforma administracyjna kraju, • Utrata wa Ŝno ści miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, a proces inwestycyjny - ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym. W wyniku reformy administracyjnej w kraju gmina Gołdap usytuowana została w nowym województwie, tj. warmi ńsko-mazurskim. Reforma ta wprowadziła szereg zmian w ró Ŝnych ustawach, a przede wszystkim w ustawie o zagospodarowaniu przestrzennym. Ustawa ta, nie wprowadziła istotnych zmian na poziomie gmin, natomiast zmieniła znaczenie systemu planistycznego na poziomie wojewódzkim. Do podstawowych zada ń nowoutworzonych województw samorz ądowych b ędzie nale Ŝało sporz ądzanie nast ępuj ących dokumentów: • Strategia rozwoju województwa, • Plan zagospodarowania przestrzennego województwa, • Programy wojewódzkie, • Okresowa aktualizacja planu zagospodarowania przestrzennego. W planie zagospodarowania przestrzennego okre śla si ę zasady organizacji struktury przestrzennej, ze szczególnym uwzgl ędnieniem: • Podstawowych elementów sieci osadniczej, • Rozmieszczenia infrastruktury społecznej, technicznej i innej, • Wymaga ń w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego i ochrony dóbr kultury, z uwzgl ędnieniem obszarów podlegaj ących szczególnej ochronie. Ponadto w planie województwa uwzgl ędnia si ę zadania rz ądowe i zadania samorz ądu województwa, które słu Ŝą realizacji ponadlokalnych celów

138 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

publicznych oraz wskazuje si ę obszary, na których przewiduje si ę realizacj ę tych zada ń. Strategia rozwoju województwa powinna uwzgl ędnia ć w szczególno ści nast ępuj ące cele: • Piel ęgnowanie polsko ści oraz rozwój kształtowanie świadomo ści narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszka ńców, • Pobudzanie aktywno ści gospodarczej, • Podnoszenie poziomu konkurencyjno ści innowacyjno ści gospodarki województwa, • Zachowanie warto ści środowiska kulturowego przyrodniczego przy uwzgl ędnieniu potrzeb przyszłych pokole ń, • Kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego. W polityce rozwoju województwa nale Ŝy uwzgl ędni ć przede wszystkim: • Tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy, • Utrzymanie i rozbudow ę infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim, • Pozyskiwanie i ł ączenie środków finansowych, publicznych i prywatnych w celu realizacji zada ń z zakresu u Ŝyteczno ści publicznej, • Wspieranie i prowadzenie działa ń na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli, • Racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego, zgodnie z zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju, • Wspieranie rozwoju nauki gospodarki, popieranie post ępu technologicznego oraz innowacji, • Wspieranie rozwoju kultury oraz ochrona racjonalne wykorzystanie dziedzictwa kulturowego,

139 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

• Promocja walorów i mo Ŝliwo ści rozwojowych województwa. Strategia rozwoju województwa uwzgl ędniaj ąca uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju w zakresie wymienionym powy Ŝej jest realizowana przez programy województwa. Kompetencje władz administracji rz ądowej administracji samorz ądowej s ą nast ępuj ące: • Kompetencje administracji rz ądowej Prezes Rz ądowego Centrum Studiów Strategicznych − Prowadzi "Strategi ę rozwoju kraju", − Sporz ądza "Koncepcj ę polityki zagospodarowania przestrzennego kraju", któr ą Prezes Rady Ministrów przedkłada Sejmowi RP, − Sporz ądza "Okresowe raporty o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju", które Prezes Rady Ministrów przedkłada Sejmowi RP. Ministerialne i Centralne organy administracji rz ądowej − Sporz ądzaj ą ,,Programy zada ń rz ądowych", które: Opiniuje Prezes Rz ądowego CSS, Uzgadnia Prezes UM i RM, sejmiki wojewódzkie, Zatwierdza Rada Ministrów. Prezes Urz ędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast − Prowadzi "Rejestr Zada ń Rz ądowych" Wojewoda − Prowadzi "Rejestr wojewódzki", w którym uwzgl ędnia zadania rz ądowe, dotycz ące obszaru województwa oraz programy wojewódzkie • Kompetencje administracji samorz ądowej szczeblu województwa Zarz ąd województwa samorz ądowego − Sporz ądza "Strategi ę rozwoju województwa", któr ą przedkłada Sejmikowi wojewódzkiemu celem uchwalenia, − Sporz ądza ,,Plan zagospodarowania przestrzennego województwa", który: Uzgadnia Prezes Urz ędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast w zakresie programu zada ń rz ądowych,

140 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Opiniuj ą Prezes Urz ędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast, organy gmin i organy powiatów, Przedkłada Sejmikowi województwa celem uchwalenia. − Sporz ądza "Programy wojewódzkie", które przedkłada Sejmikowi województwa celem uchwalenia, − Sporz ądza "okresow ą aktualizacj ę planu zagospodarowania przestrzennego województwa", któr ą przedkłada sejmikowi województwa . • Kompetencje administracji samorz ądowej na szczeblu powiatu Organy powiatu mog ą prowadzi ć w granicach swojej wła ściwo ści rzeczowej analizy i studia z zakresu zagospodarowania przestrzennego odnosz ące si ę do obszaru powiatu i zagadnie ń jego rozwoju. W my śl tego przepisu samorz ąd powiatowy nie ma kompetencji dotycz ących opracowywania planów zagospodarowania przestrzennego. Zarz ąd powiatu mo Ŝe sporz ądza ć "studia i analizy", które przyjmie Rada powiatu, ale nie b ędą one podlegały Ŝadnym uzgodnieniom czy opiniom i nie b ędą nikogo wi ązały. Zarz ąd powiatu mo Ŝe jedynie składa ć wnioski do gmin, które dotyczyłyby sporz ądzenia lub zmiany miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, uwzgl ędniaj ącego w przestrzeni przeznaczenie terenu na realizacj ę przedsi ęwzi ęcia, b ędącego w kompetencji powiatu. W tym przypadku organy samorz ądu powiatowego zachowuj ą si ę jak inwestorzy, którzy mog ą składa ć wnioski do planów miejscowych. Dotyczy ć one b ędą przede wszystkim projektowanych dróg powiatowych, szkół ponadpodstawowych, szpitali powiatowych itp . • Kompetencje administracji samorz ądowej na szczeblu gminy Zarz ąd gminy − Sporz ądza "Programy rozwoju gospodarczego gminy", które przedkłada Radzie celem uchwalenia, − Sporz ądza "Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy", które: Opiniuj ą jednostki wymienione w ustawie, Zatwierdza Rada Gminy. − Sporz ądza "Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego", które:

141 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Uzgadniaj ą jednostki wymienione w ustawie, Zatwierdza Rada Gminy. − Sporz ądza "Ocen ę zmian w zagospodarowaniu przestrzennym, któr ą przedkłada Radzie Gminy celem uchwalenia. W wyniku analizy przepisów znowelizowanej ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe: − "Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta" ma uwzgl ędnia ć ustalenia strategii rozwoju przestrzennego województwa, zawarte w ,,Planie zagospodarowania przestrzennego województwa" (art. 6 ust. 2 Dz. U. Nr 106, z dnia 17.08.1998 r.), − Zarz ąd Gminy uzgadnia projekt miejscowego planu z : Wojewod ą w zakresie zgodno ści miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego z zadaniami rz ądowymi wpisanymi do wojewódzkiego rejestru, Zarządem województwa w zakresie zgodno ści miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego z zadaniami samorz ądu wojewódzkiego wpisanymi do rejestru. W zwi ązku z tym, Ŝe nowopowstałe województwa samorz ądowe nie maj ą jeszcze uchwalonych dokumentów planistycznych, tj. strategii rozwoju, planu zagospodarowania przestrzennego i programów wojewódzkich, to nale Ŝy przyj ąć , Ŝe studium gminy powinno by ć zgodne z opracowanym wcze śniej projektem studium województwa suwalskiego. Niemniej jednak, bior ąc pod uwag ę fakt, Ŝe wszystkie inwestycje ponad lokalne mog ą wpływa ć na rozwój miasta i gminy Gołdap i popraw ę warunków Ŝycia mieszka ńców, nale Ŝy d ąŜ yć do wprowadzenia tych inwestycji do dokumentów planistycznych województwa podlaskiego. Wa Ŝną sfer ą formalno-prawn ą, wpływaj ącą na rozwój inwestycji ponadlokalnych będzie równieŜ fakt, Ŝe aktualne plany ogólne miast i gmin wkrótce utrac ą swoj ą wa Ŝno ść . Oznacza to, Ŝe prawem miejscowym nie b ędą zabezpieczone rezerwy terenowe pod projektowane inwestycje gminne, a przede wszystkim pod inwestycje ponadlokalne tj. drogi krajowe

142 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

wojewódzkie. W zwi ązku z tym Władze miasta i gminy Gołdap powinny zabiega ć o wprowadzenie inwestycji ponadlokalnych, dotycz ących jej obszaru do programu zada ń rz ądowych i wojewódzkich oraz wpisanie ich do rejestru wojewody. W procesie inwestycyjnym najwa Ŝniejsz ą rol ę b ędą spełniały miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, uchwalone przez Rad ę Miejsk ą i je Ŝeli najwa Ŝniejsze inwestycje zostan ą wpisane do programu zada ń rz ądowych i wojewódzkich, to Wojewoda i Marszałek b ędą mieli obowi ązek negocjowa ć warunki wprowadzenia tych zada ń do miejscowych planów. Elementem negocjacji s ą przede wszystkim koszty zwi ązane ze sporz ądzeniem planu oraz skutki finansowe, wynikaj ące z zatwierdzenia planu, tj. zabezpieczenie środków na wykup gruntów lub wypłacenie stosownych odszkodowa ń dla wła ścicieli lub u Ŝytkowników wieczystych, je Ŝeli w wyniku uchwalenia planu spadnie warto ść gruntu. Nale Ŝy zwróci ć szczególn ą uwag ę na trudn ą procedur ę wprowadzenia rz ądowego lub wojewódzkiego zadania inwestycyjnego do planu miejscowego. Polega ona na tym, Ŝe: − Najpierw nale Ŝy zabezpieczy ć środki w bud Ŝecie, − Nast ępnie zatwierdzi ć programy (Rada Miejska - zatwierdza programy zada ń rz ądowych, Sejmik Wojewódzki - zatwierdza programy wojewódzkie ), − Wyznaczy ć w planie zagospodarowania przestrzennego województwa obszary, na których b ędą one realizowane, − Sporz ądzi ć i zatwierdzi ć miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, − Wypłaci ć zobowi ązania wynikaj ące z uchwalenia miejscowego planu. Przy zało Ŝeniu, Ŝe bud Ŝety s ą jednoroczne, nale Ŝy uzna ć, Ŝe ww. procedura jest nierealna. Procedura uchwalenia miejscowego planu mo Ŝe trwa ć cały rok, nie uwzgl ędniaj ąc zarzutów wnoszonych do NSA, które mog ą przedłu Ŝyć decyzje o zatwierdzeniu planu na nast ępny rok. Niemniej jednak nale Ŝy spodziewa ć si ę, Ŝe programy rz ądowe, uchwalane przez Rad ę Ministrów i programy wojewódzkie nowych władz samorz ądowych b ędą miały charakter

143 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

programów wieloletnich, co pozwoli na prawidłowe programowanie środków bud Ŝetowych i przeprowadzenie procedury wprowadzenia zada ń ponadlokalnych do miejscowych planów.

10.2. Uwarunkowania rozwoju gminy, wynikaj ące z realizacji zada ń ponadlokalnych

Podstawowym uwarunkowaniem rozwoju miasta i gminy Gołdap i poprawy warunków Ŝycia mieszka ńców jest realizacja ponadlokalnych zada ń inwestycyjnych. W zwi ązku z tym niezb ędne jest: • Wprowadzenie tych zada ń do programów rz ądowych i wojewódzkich oraz wpisanie ich do rejestru Wojewody, • Wynegocjowanie z Wojewod ą i Marszałkiem warunków wprowadzenia tych zada ń do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, • Sporz ądzenie uchwalenie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

144 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

11. Wybrane uwarunkowania dla obszaru obj ętego zmian ą studium.

Zmian ą studium obj ęto obszar zlokalizowany w południowej cz ęś ci miasta Gołdap, oznaczony symbolem graficznym na rysunku studium. Obszar zajmuje powierzchnie ok. 16 ha. Obszar graniczy bezpo średnio z południow ą granic ą pasa drogowego obwodnicy Gołdapi w drodze krajowej nr 65, któr ą przecinaj ą od strony południowej - drogi: wojewódzka nr 650 (ul. Wojska Polskiego) i powiatowa (ul. Konstytucji 3 Maja). Drogi te znajduj ą si ę w granicach zmiany studium. W południowo - wschodniej cz ęś ci obszaru obj ętego zmian ą wzdłu Ŝ ulicy Osiedle I rozci ąga si ę zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna. Przy budynkach mieszkalnych zlokalizowane s ą budynki gospodarczo – gara Ŝowe, zwi ązane w pojedynczych lokalizacjach z drobn ą działalno ści ą usługow ą ( m. in. warsztat samochodowy). Obszar obj ęty zmian ą jest niezabudowany i stanowi grunty gminne oraz prywatne. Głównym celem zmiany jest wprowadzenie zapisów umo Ŝliwiaj ących rozwój terenów inwestycyjnych na cele usługowe, drobn ą wytwórczo ść produkcyjno – magazynowo – składow ą oraz obiekty obsługi komunikacji samochodowej z uzupełnieniem istniej ącej struktury osiedla o funkcje mieszkaniowo – usługowe. Przed zmian ą studium obszar wskazywał kierunek rozwoju obszaru pod mieszkalnictwo o utrzymywanej niskiej intensywno ści zabudowy z dopuszczeniem innych, nieuci ąŜ liwych typów zagospodarowania; usługi techniczne miasta i tereny specjalne; tereny mieszkalno – usługowe z przewag ą niskiej intensywnej zabudowy mieszkaniowej; Ponadto obszar wyst ępował w strefie ochrony uzdrowiskowej B. Z uwagi na zmian ę lokalizacji stref w statucie uzdrowiska Gołdapi, aktualnie obszar obj ęty zmian ą studium znajduje si ę w strefie ochrony uzdrowiskowej C. Jest niezagospodarowany dotychczas wyznaczonymi funkcjami i wymaga przekształcenia inwestycyjnego. Na przedmiotowym terenie brak obszarów i obiektów obj ętych ochron ą na mocy przepisów ustawy o ochronie przyrody oraz o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. W bezpo średnim s ąsiedztwie brak równie Ŝ obszarów NATURA 2000. W granicach zmiany studium nie wyst ępuj ą obszary nara Ŝone na niebezpiecze ństwo powodzi i osuwania si ę mas ziemnych. Brak równie Ŝ obszarów dla których wyznacza si ę w zło Ŝu filar ochronny.

145 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Ponadto nie przewiduje si ę realizacji zada ń rz ądowych według planu zagospodarowania przestrzennego województwa warmi ńsko – mazurskiego.

III. KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY GOŁDAP

1. ZAKRES USTALANYCH KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

Ustalenia studium, zgodnie z ustaw ą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r., w szczególności wskazuj ą: • Obszary obj ęte lub wskazane do obj ęcia ochron ą na podstawie przepisów szczególnych − Obszary ochrony przyrody − Obszary obj ęte ochron ą środowiska kulturowego − Obszary ochrony gruntów rolnych i le śnych − Inne obszary obj ęte ochron ą (strefy ochrony uzdrowiskowej, strefy ochronne wokół wód otwartych, granice obszaru zasobowego wód podziemnych, tereny ogrodów działkowych) • Lokalne warto ści zasobów środowiska przyrodniczego zagro Ŝenia środowiskowe − Lokalne warto ści zasobów środowiska przyrodniczego: rze źba terenu, wody powierzchniowe, gleby, ro ślinno ść − Zagro Ŝenia środowiskowe: lokalne i powszechne • Obszary rolniczej przestrzeni produkcyjnej, w tym wył ączone z zabudowy • Obszary zabudowane oraz obszary, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudow ę w tym tereny wskazane do obj ęcia miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego − Rodzaje u Ŝytkowania terenu dla obszaru gminy: tereny wsi o dominuj ącej funkcji rolniczej tereny wsi o dominuj ącej funkcji turystyczno-rekreacyjnej tereny Specjalnej Strefy Ekonomicznej, koncentracje usług z zakresu rekreacji i turystyki, ośrodki usług o zasi ęgu ponad lokalnym i o środki wspomagaj ące ośrodki usług dla rolnictwa 146 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

− Rodzaje u Ŝytkowania terenu dla obszaru miasta: tereny śródmiejskie, tereny usług centrotwórczych, tereny mieszkalno-usługowe z przewag ą zabudowy wielorodzinnej, tereny mieszkalno-usługowe z przewag ą niskiej intensywnej zabudowy mieszkaniowej, tereny mieszkalno-usługowe z przewag ą zabudowy pensjonatowej, tereny mieszkalnictwa o utrzymywanej niskiej intensywno ści zabudowy, z dopuszczeniem innych, nieuci ąŜ liwych typów zagospodarowania, tereny produkcyjne i magazynowe, tereny usług technicznych i komunalnych, tereny usług na wyodr ębnionych działkach, tereny zieleni parkowej, tereny cmentarzy, tereny Specjalnej Strefy Ekonomicznej tereny mieszkalnictwa jednorodzinnego, usług, drobnej wytwórczo ści produkcyjno - magazynowo – składowej, obsługi komunikacji • Kierunki rozwoju komunikacji i infrastruktury in Ŝynieryjnej − Kierunki rozwoju systemu transportowego układ drogowy zewn ętrzny i wewn ętrzny transport kolejowy ruch rowerowy strefy ograniczenia lub uspokojenia ruchu system parkingowy − Kierunki rozwoju infrastruktury in Ŝynieryjnej system wodoci ągowy system kanalizacyjny system ciepłowniczy system energetyczny gospodarka odpadami

147 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

• Obszary, dla których sporz ądzenie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego jest obowi ązkowe na podstawie przepisów szczególnych lub ze wzgl ędu na istniej ące uwarunkowania 4 • Obszary przewidywane do realizacji zada ń programów, wynikaj ących z polityki przestrzennej państwa na obszarze województwa

2. Obszary obj ęte lub wskazane do obj ęcia ochron ą

2.1.0bszary ochrony przyrody

2.1.1. 0bszary i obiekty, chronione na podstawie Ustawy z dn. 16.10.1991r. o ochronie przyrody.

W mie ście i gminie Gołdap znajduj ą si ę następuj ące tereny i obiekty chronione na podstawie Ustawy z dn. 16.10.1991 r. o ochronie przyrody: • Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej; • Rezerwat przyrody "Mechacz Wielki"; • Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe - "Tatarska Góra" i "Gołdapska Struga"; • Obszary Chronionego Krajobrazu; • Pomniki przyrody tabela nr 7.

2.1.2. Ochrona walorów przyrodniczych miasta i gminy została uwzgl ędniona w nast ępuj ących opracowaniach: • Miejscowym planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego gminy Gołdap, zatwierdzonym Uchwałą Nr IV/18/89 z dnia 21.02.1989 r. • Miejscowym planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego miasta Gołdap, zatwierdzonym Uchwał ą Nr 111/15/94 z dnia 9.09.1994 r.

4 Skala opracowania - 1 :25 000 uniemo Ŝliwia precyzyjne okre ślenie granic terenów do obj ęcia MPZP. Granice te zostan ą ustalone ka Ŝdorazowo w Uchwałach Rady Gminy o przyst ąpieniu do sporz ądzania MPZP

148 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

2.1.3. Obszary szczególnej ochrony środowiska W zwi ązku z unikalnymi walorami przyrodniczymi Władze Gołdapi podejm ą starania w celu utworzenia Rezerwatu Przyrodniczego (bobrów) na obszarze łąk, poło Ŝonych w okolicach Ko śmidr, Barkowa i Skocz.

2.2. Obszary obj ęte ochron ą środowiska kulturowego Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego z 1994 r. ustalił w obr ębie miasta Gołdap stref ę ochrony konserwatorskiej obejmuj ącą rynek i kwartały zabudowy, które go otaczaj ą. Winna by ć ona obj ęta planem rewaloryzacji. W strefie ochrony konserwatorskiej wszelka działalno ść urbanistyczna i architektoniczna mo Ŝe by ć prowadzona jedynie pod warunkiem uzyskania pisemnej zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W strefie tej obowi ązuj ą w szczególno ści nast ępuj ące zakazy: − zakaz stosowania typowych projektów z katalogów ogólnokrajowych, − zakaz u Ŝywania technologii wielkoprzemysłowych, − zakaz lokalizowania typowych obiektów kubaturowych infrastruktury technicznej, − zakaz dokonywania rozbiórek obiektów istniej ących, przeróbek elewacji i dachów bez uzgodnienia z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, − zakaz niszczenia zachowanych pod poziomem terenu fundamentów, murów itp. bez zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W mie ście gminie Gołdap wyst ępuje kilkadziesiąt stanowisk archeologicznych, obejmuj ących cmentarzyska, osady, grodziska i inne ślady osadnictwa. Zlokalizowane s ą one w miejscowo ściach wymienionych w tabeli 7. Wyznaczenie stref ochrony archeologicznej wymaga opracowania szczegółowego Studium warto ści kulturowych. Nie przewiduje si ę wył ącze ń spod zabudowy obszarów potencjalnej eksploracji archeologicznej. Proponuje si ę jedynie rozszerzenie rozpoznania archeologicznego na tereny, gdzie mog ą si ę znajdowa ć relikty pierwotnych faz osadniczych.

149 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

2.2.1. W rejestrze zabytków miasta i gminy Gołdap wymienia si ę nast ępuj ące zespoły i obiekty: − na obszarze gminy: Para wiaduktów kolejowych we wsi Botkuny; Cmentarze ewangelickie we wsiach Bronisze i Dzi ęgiele; Zespół dworsko-parkowy we wsi Gieraliszki; Ruiny ko ścioła ewangelickiego w Górnem; Parki dworskie w Niedrzwicy, Rakówku i Wilkasach. − na obszarze miasta: Układ urbanistyczny miasta; Ko ścioły rzymsko-katolicki i ewangelicki; Budynki przy ul. Mazurskiej nr 5,7,9; ul. Tatyzy 9, Placu Wolno ści nr 11,13,15; Placu Zwyci ęstwa nr 14, 15; Wie Ŝa ci śnie ń przy ul. Suwalskiej; Cmentarze: wojenny i Ŝołnierzy rosyjskich z I Wojny Światowej; Magazyn zbo Ŝowy przy ul. Ja ćwieskiej 4a. Z uwagi na wyst ępowanie na obszarze gminy cennych obiektów i zespołów architektury wiejskiej, a tak Ŝe obiektów in Ŝynierskich, nale Ŝałoby uzupełni ć rejestr zabytków gminy Gołdap o najwarto ściowsze z nich. Uzupełnienia wymaga równie Ŝ rejestr zabytków miasta, o najwarto ściowsze obiekty pochodz ące z wieku XIX i XX. Wymaga to przeprowadzenia szczegółowego rozpoznania i opracowania Studium warto ści kulturowych.

2.3. Obszary ochrony gruntów rolnych i le śnych Obszary chronione, na podstawie Ustawy z dnia 16.10.1991 roku o ochronie gruntów rolnych i le śnych na terenie miasta i gminy Gołdap obejmuj ą w zakresie gruntów rolnych obszar 22 579 ha oraz gruntów le śnych i zadrzewionych 9 720 ha. Przeznaczenie gruntów rolnych i le śnych na cele nierolnicze i niele śne dokonuje si ę w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. W przypadku gleb I-III klasy wymagane jest uzyskanie zgody Ministra Rolnictwa i Gospodarki śywno ściowej, za ś gleb IV klasy wymagane jest uzyskanie zgody Wojewody.

150 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

2.4. Inne obszary obj ęte ochron ą

2.4.1. Strefy ochrony uzdrowiskowej Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 31.08.18.10. 2000 r. gmina Gołdap stała si ę gmin ą uzdrowiskow ą. Rada Miejska W statucie uzdrowiska Gołdap, który stanowi zał ącznik do uchwały Rady Miejskiej Gołdapi nr X V1I11120/2000 z dnia 18.02.2000 r. nr XXVIII/162/2008 na terenie miasta i gminy Gołdap wyznaczono trzy strefy ochrony uzdrowiskowej: • Strefa ochrony uzdrowiskowej A, obejmuj ąca tereny dzielnicy uzdrowiskowej nad jeziorem Gołdap; • Strefa ochrony uzdrowiskowej B, obejmuj ąca teren miasta Gołdap; • Strefa ochrony uzdrowiskowej C, obejmuj ąca teren miasta i gminy Gołdap. Obowi ązuj ą w nich ustalenia, zawarte w Statucie Uzdrowiska Gołdap oraz inne zawarte w przepisach ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz gminach uzdrowiskowych (Dz. U. Nr 167, poz. 1399 z pó źn. zm.).

2.4.2. Wody powierzchniowe i strefy ochronne wokół wód Szczegółowe warunki ochrony i korzystania z wód i terenów przybrze Ŝnych okre śla Ustawa Prawo wodne z dnia 14.10.1974 roku oraz Ustawa z dnia 25.04.1997 roku o zmianie Ustawy Prawo wodne. Jednostki organizacyjne utworzone przez Ministra Środowiska sporz ądzaj ą warunki korzystania z wód dorzeczy, które zatwierdza Minister Środowiska, po uzgodnieniu z Sejmikiem Województwa. Warunki te uwzgl ędnia się w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Na obszarze miasta i gminy wyst ępuj ą zarówno wody stoj ące, jak i płyn ące, które wymagaj ą ochrony. Jezioro Gołdap i jego obrze Ŝa zostały obj ęte stref ą ciszy. Doliny rzeczne s ą obszarami o szczególnych wymogach ochronnych. Zagospodarowanie tych terenów powinno uwzgl ędnia ć przede wszystkim ochron ę i zachowanie ich ci ągło ści przestrzennej oraz ochron ę ró Ŝnorodno ści biologicznej. Nadanie wysokiego priorytetu ochronie jako ści wód, której poprawa w niektórych parametrach jest ju Ŝ obserwowana, stwarza szans ę na

151 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap wykorzystanie terenów dolinnych na potrzeby rekreacyjne, w oparciu o korzystanie z wód rzek. Na terenie miasta i gminy Gołdap najwa Ŝniejszymi ci ągami dolin rzecznych, które wymagaj ą ochrony ze wzgl ędu na wysokie walory przyrodnicze i krajobrazowe s ą dolina Gołdapy i Jarki.

2.4.3. Tereny zieleni miejskiej i na obszarach wsi Tereny zieleni miejskiej i na obszarach wsi o zwartej zabudowie s ą chronione na mocy Ustawy o ochronie przyrody i kształtowaniu środowiska z dnia 31.01.1980 roku, z pó źniejszymi zmianami. Tereny te nie b ędą przeznaczane na cele budowlane. Szczegółowe zasady uznawania terenów zadrzewionych na obszarach wsi za parki wiejskie, ochrony tych parków i zarz ądzania nimi okre śla rozporz ądzenie Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 5 wrze śnia 1980 r.

2.4.4. Ogrody działkowe Na podstawie Ustawy z dnia 6 maja 1981 r. o pracowniczych ogrodach działkowych, ogrody działkowe znajduj ące si ę w mie ście i gminie Gołdap podlegaj ą ochronie przewidzianej w przepisach o ochronie gruntów rolnych i le śnych oraz rekultywacji gruntów, a tak Ŝe w przepisach o ochronie i kształtowaniu środowiska

2.4.5. Tereny uj ęć wód podziemnych Są one chronione na podstawie Ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z dnia 31. 01. 1980 roku, z pó źniejszymi zmianami. Zasady ustanawiania stref ochronnych wokół uj ęć wód podziemnych oraz u Ŝytkowania terenów w tych strefach okre śla Rozporz ądzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 5. 11. 1991 roku w sprawie zasad ustanawiania stref ochronnych źródeł i uj ęć wody.

152 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

3. Lokalne warto ści zasobów środowiska przyrodniczego zagro Ŝenia środowiskowe

3.1. Lokalne warto ści zasobów środowiska przyrodniczego Znaczna cz ęść gminy Gołdap to teren o wyj ątkowych walorach przyrodniczych i krajobrazowych: znajduje si ę tu kilkana ście ró Ŝnej wielko ści jezior zró Ŝnicowanych pod wzgl ędem limnologicznym, przepływa kilka rzek z najwi ększ ą Gołdap ą, wiele terenów i obiektów zostało obj ętych prawn ą ochron ą przyrody, s ą to m.in. Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej, rezerwat przyrody, pomniki przyrody czy obszary chronionego krajobrazu. Wykorzystuj ąc zasoby środowiska przyrodniczego nale Ŝy dba ć o jego jako ść i zapewnienie zdolno ści regeneracyjnych, daj ących podstawy prawidłowego funkcjonowania.

3.1.1. Warto ść lokalizacyjna Poło Ŝenie gminy Gołdap powoduje, Ŝe charakteryzuje si ę ona czysto ści ą powietrza atmosferycznego oraz szczególnym bioklimatem, który jest wynikiem zró Ŝnicowanej rze źby terenu, du Ŝego stopnia zalesienia, bogatej szaty ro ślinnej, sąsiedztwa du Ŝych zbiorników wodnych. Wybitne walory przyrodnicze gminy Gołdap spowodowały, Ŝe została ona uznana za gmin ę uzdrowiskow ą. W obr ębie gminy funkcjonuj ą trzy strefy ochrony uzdrowiskowej, wymagaj ące odmiennych zasad gospodarowania. Czynno ściami zastrze Ŝonymi w rozumieniu art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 17.06.1966 r. o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym (Dz. U. Nr 23 poz. 150 z pó źniejszymi zmianami), art. 38 ust 1. ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz gminach uzdrowiskowych (Dz.U. nr 167 poz. 1399 z pó źn. zm. – tekst jednolity) w odniesieniu do zagospodarowania przestrzennego, s ą czynno ści nast ępuj ące: • Dla obszarów, poło Ŝonych w strefie "A": − lokalizacji zakładów przemysłowych, − lokalizacji budownictwa wielorodzinnego i jednorodzinnego, z wyj ątkiem modernizacji obiektów istniej ących, bez mo Ŝliwo ści zwi ększenia powierzchni ich zabudowy,

153 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

− uruchamiania pól biwakowych i campingowych, lokalizacji domków turystycznych i campingowych, − prowadzenia targowisk, z wyj ątkiem punktów sprzeda Ŝy pami ątek, wyrobów ludowych, produktów regionalnych lub towarów o podobnym charakterze, w formach i miejscach wyznaczonych przez gmin ę, − trzymania zwierz ąt gospodarskich w rozumieniu przepisów o organizacji hodowli i rozrodzie zwierz ąt gospodarskich, − prowadzenia działalno ści rolniczej, w rozumieniu ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535 oraz z 2005 r. Nr 14, poz. 113 i Nr 90, poz. 756), − organizacji rajdów samochodowych i motorowych, − lokalizacji stacji paliw, punktów dystrybucji produktów naftowych, nawozów sztucznych, składowisk odpadów stałych i płynnych, składów opału, − lokalizacji parkingów w liczbie miejsc postojowych wi ększej ni Ŝ 10%miejsc sanatoryjnych w obiekcie, − lokalizacji trwałych i tymczasowych obiektów i urządze ń, które mog ą utrudnia ć lub zakłóca ć przebywanie pacjentów na tym obszarze, a w szczególno ści: stacji bazowych telefonii komórkowej, stacji nadawczych radiowych i telewizyjnych, stacji radiolokacyjnych i innych emituj ących fale elektromagnetyczne, − organizowania imprez masowych, w rozumieniu ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o bezpiecze ństwie imprez masowych (Dz.U. Nr 62, poz. 504), zakłócaj ących proces leczenia uzdrowiskowego i działalno ści o charakterze rozrywkowym zakłócaj ącej cisz ę nocn ą w godz. 22:00 – 6:00, z wyj ątkiem imprez masowych znajduj ących si ę w harmonogramie imprez gminnych, − lokalizacji obiektów mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, zgodnie z odr ębnymi przepisami, w szczególno ści takich jak: warsztaty samochodowe, w ędzarnie ryb, garbarnie, − wszystkich czynno ści zabronionych, uj ętych w wykazie dla strefy ochronnej „B” i „C”; − Uruchamianie sklepów, kiosków, zakładów gastronomicznych i usługowych,

154 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

− Instalowanie trwałych lub tym czasowych urz ądze ń, które mogłyby utrudnia ć lub zakłóca ć kuracjuszom przebywanie w tym obszarze, − Wprowadzanie zmian w zagospodarowaniu publicznych i prywatnych terenów zielonych, • Dla obszarów, poło Ŝonych w strefach "A" i w strefie "B": − lokalizacji nowych oraz rozbudowy istniej ących zakładów przemysłowych, punktów skupu złomu i punktów skupu produktów rolnych, − lokalizacji obiektów handlowych o powierzchni wi ększej ni Ŝ 400 m² z obiektami towarzysz ącymi, − lokalizacji i uruchamiania stacji paliw lub urz ądze ń emituj ących fale elektromagnetyczne mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, nie bli Ŝej ni Ŝ 500 m od granicy obszaru strefy ochronnej „A”, uruchamiania punktów dystrybucji i składowania środków chemicznych, produktów naftowych i innych artykułów uci ąŜ liwych dla środowiska, − wyr ębu drzew le śnych i parkowych, z wyj ątkiem ci ęć sanitarnych, − pozyskiwania surowców mineralnych innych ni Ŝ naturalne surowce lecznicze, − prowadzenia robót melioracyjnych maj ących na celu niekorzystn ą zmian ę istniej ących stosunków gruntowo-wodnych, − lokalizacji parkingów o wielko ści powy Ŝej 50 miejsc postojowych dla samochodów osobowych, dostawczych i autobusów, − wszystkich czynno ści zabronionych uj ętych w wykazie dla strefy ochronnej „C”; − Lokalizowanie nowych obiektów budowlanych, − Uruc hamianie pól biwakowych oraz domków campingowych, − Wyznacz anie parkingów i targowisk, − Wprowadzanie zmian w drzewostanie, − Uruchamianie dystrybucji produktów i innych artykułów, uci ąŜ liwych dla środowiska, − Uruchomienie zakładów uci ąŜ liwych dla otoczenia . • Dla obszarów, poło Ŝonych w strefie "C": − nieplanowanego wyr ębu drzew,

155 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

− prowadzenia działa ń powoduj ących niekorzystn ą zmian ę stosunków wodnych, − lokalizacji nowych uci ąŜ liwych obiektów budowlanych i innych uci ąŜ liwych obiektów, w tym zakładów przemysłowych, − prowadzenia działa ń maj ących wpływ na fizjografi ę uzdrowiska i jego zało Ŝenia przestrzenne lub wła ściwo ści lecznicze klimatu. − Prowadzenie robót, maj ących wpływ na fizjografi ę uzdrowiska lub jego zało Ŝeń urbanistycznych, − Dokonywanie wyr ębu drzew, z wyj ątk iem planowanego wyr ębu lasów, − Budowa zbiorników wodnych oraz regulacja rzek i potoków.

Dla wszystkich stref ochrony uzdrowiskowej - wydawanie decyzji w sprawie szczegółowej lokalizacji zakładów przemysłowych du Ŝych zespołów magazynowo-handlowo-usługowych.

3.1.2. Warto ści rze źby terenu − Pasmo Szeskich Wzgórz oraz ci ągi pagórków i wzgórz morenowych z obni Ŝeniami wytopiskowymi, kemy i moreny martwego lodu; − Doliny rzeczne, zwłaszcza dolina Gołdapy z wyra źnymi poziomami tarasowymi.

3.1.3. Wody powierzchniowe − Rzeka Gołdapa, stanowi ąca główn ą o ś hydrograficzn ą gminy, której górny odcinek nosi nazw ę Jarka. Jarka wypływa ze wschodnich stoków Szeskich Wzgórz w okolicy Pogorzeli i płyn ąc przez Górne, Kołkowo, Jurkiszki, uchodzi do jeziora Gołdap. Z południowego kra ńca jeziora wypływa rzeka Gołdapa, b ędąca dopływem W ęgorapy. Rzeka ta nie jest uregulowana. Wcina si ę ona wielokrotnie w powierzchni ę tarasu zalewowego i płynie kilkakrotnie zmieniaj ąc kierunek biegu i tworz ąc liczne meandry. − Mniejsze cieki - potoki i strumienie, o wysokich walorach przyrodniczych, prowadz ące wody z obszaru Szeskich Wzgórz; − Jezioro Gołdap, najwi ększe na terenie gminy, które ma powierzchni ę 234 ha (z tego po stronie polskiej 149 ha). Brzeg tego rynnowego jeziora jest

156 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

piaszczysty, łatwo dost ępny, poro śni ęty lasem i krzewami, dzi ęki temu mo Ŝe by ć wykorzystywane do celów rekreacyjnych. − Pozostałe jeziora, z których najbardziej interesujące s ą: Rakówek, Wilkasy, Bitkowskie, Przero śl.

3.1.4. Warto ści gleb Na terenie gminy dominuj ą gleby wykształcone z glin, bielicowe oraz brunatne lekkie. Mi ędzy. nimi wyst ępuj ą wyspowo bielice, gleby brunatne powstałe na Ŝwirach lub ci ęŜ kie gleby wykształcone z glin lub iłów. Ze wzgl ędu na dobrze rozwini ętą sie ć dolin i powierzchniowych cieków wodnych, wyst ępuj ą równie Ŝ gleby, powstałe przy obecno ści nadmiaru wody - czarne ziemie pobagienne, rozwini ęte na torfach. W zagł ębieniach pozostałych po zanikłych jeziorach i oczkach wytopiskowych cz ęsto spotyka si ę równie Ŝ gleby torfowe.

3.1.5. Ro ślinno ść Na terenie gminy wyst ępuj ą du Ŝe kompleksy le śne, daj ące 31 % lesisto ści. Kompleksy te stanowi ą: Puszcza Romincka z kilkoma rezerwatami przyrodniczymi, lasy pokrywaj ące Szeskie Wzgórza, fragmenty Puszczy Boreckiej i Lasów Skaliskich. Pod wzgl ędem gatunkowym s ą to głównie lasy iglaste (70% lasów stanowi ą sosna, modrzew, świerk), w wieku najcz ęś ciej 21 - 60 lat. Stosunkowo du Ŝy procent powierzchni (10%) zajmuj ą drzewa najstarsze, powy Ŝej 100 lat. Na terenie gminy wyst ępuj ą równie Ŝ zbiorowiska niele śne charakteryzuj ące si ę du Ŝą liczb ą zespołów i gatunków ro ślinnych, w tym tak Ŝe obj ętych ochron ą. Na szczególn ą uwag ę zasługuj ą zbiorowiska torfowiskowe z brzoz ą nisk ą, rzadkimi gatunkami w ątrobowców, wełnianeczk ą alpejsk ą, rosiczkami, Ŝurawin ą drobnolistn ą, baŜyn ą czarn ą i skalnic ą torfowiskow ą. Bardzo cz ęsto są to zbiorowiska unikatowe w skali kraju. Cenn ą warto ści ą przyrodnicz ą s ą równie Ŝ zadrzewienia - śródpolne lub wyst ępuj ące w dolinach rzek czy podmokłych obni Ŝeniach terenowych, które cz ęsto s ą pozostałościami ekosystemów. Pełni ą one wa Ŝne funkcje: ostoi dla drobnych zwierz ąt, banków genów, krajobrazow ą, mikroklimatyczn ą.

157 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

3.2. Zagro Ŝenia środowiskowe

3.2.1. Zagro Ŝenia naturalnego środowiska, zwi ązane ze specyficznymi lokalnymi cechami budowy geologicznej, rze źby terenu, warunków wodnych i klimatycznych dotycz ą: − Zagro Ŝenia zbiorowisk le śnych zwi ązanego z rosn ącą antropopresj ą: turystyczn ą, osadnicz ą; − Zagro Ŝenia dla wód podziemnych pi ętra .boloce ńskiego - głównie w utworach rzecznych w dolinie Gołdapi, ze wzgl ędu na płytko ść zalegania i brak warstwy izolacyjnej wody tego poziomu oraz w rejonie miejscowo ści Bo ćwinka, w zwi ązku z brakiem odpowiedniej izolacji podstawowego piętra wodono śnego.

3.2.2. Zagro Ŝenia lokalne, spowodowane niekorzystnymi procesami urbanizacyjnymi i nieskuteczno ści ą biernej ochrony przyrody spowodowa ć mog ą: − Degradacj ę nara Ŝonych na presj ę budownictwa letniskowego terenów o du Ŝych warto ściach przyrodniczych, zwłaszcza brzegów jezior i rzek. Wi ąŜ e si ę to cz ęsto z nieodwracaln ą dewastacj ą linii brzegowej, niszczeniem ro ślinno ści wynurzonej, wycinaniem zadrzewie ń przybrze Ŝnych lub lasów a tak Ŝe zanieczyszczaniem wód przez nieszczelne szamba, pojawianiem si ę dzikich wysypisk śmieci, niekontrolowanym poborem kopalin pospolitych. − Post ępuj ącą dewastacj ę krajobrazu przyrodniczo-kulturowego przez nie harmonizuj ące z krajobrazem i obce kulturowo formy zabudowy i zagospodarowania.

3.2.3. Zagro Ŝenia powszechne, zwi ązane z negatywnym oddziaływaniem - źródeł zanieczyszcze ń, w tym poło Ŝonych poza obszarem gminy na okre ślone elementy środowiska przyrodniczego na całym obszarze gminy: − Zanieczyszczenia wód powierzchniowych wynikaj ące ze stałego doprowadzania biogenów do rzeki oraz nieuregulowania gospodarki wodno- ściekowej na obszarze gminy;

158 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

− Zanieczyszczenia powietrza - głównie z kotłowni zlokalizowanych w obr ębie miasta Gołdap, ale równie Ŝ poprzez tzw. nisk ą emisj ę - z palenisk domowych.

4. Obszary rolniczej przestrzeni produkcyjnej, w tym wył ączone z zabudowy UŜytki rolne w gminie Gołdap zajmuj ą powierzchni ę 21 830 ha, z czego 57,9% zajmuj ą grunty orne, 0,1 % - sady, 42,9 - % ł ąki i pastwiska. W mie ście Gołdap uŜytki rolne zajmuj ą 749 ha w tym: grunty orne - 63,2%, sady - 4,4%, łąki i pastwiska - 32,4%. Rolnictwo na obszarze gminy spełnia ć będzie obok funkcji uzdrowiskowej, turystycznej i rekreacyjnej funkcj ę podstawow ą. Uznaje się za niezb ędne uwzgl ędnianie ekorozwoju w działaniach zmierzaj ących do wykorzystania rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Trwałe uprawy wieloletnie uznaje si ę za najwy Ŝsz ą warto ść rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy. Zakłada si ę ubytek gruntów rolnych w ilo ści niezb ędnej pod inwestycje zwi ązane z rozwojem osadnictwa, infrastruktury technicznej, w tym obsługi transportowej oraz zalesienia. Grunty nieprzydatne dla rolnictwa będą zalesiane, ze szczególnym uwzgl ędnieniem granicy polno- le śnej. Władze gminy wspiera ć b ędą działania, zmierzaj ące do wielokierunkowego rozwoju rolnictwa, rozwoju bazy przetwórczej i magazynowej, ł ączenia produkcji rolnej z przetwórstwem i agroturystyk ą. Władze podejm ą działania, maj ące na celu trwałe zagospodarowanie zasobów Agencji Własno ści Rolnej Skarbu Pa ństwa oraz minimalizacj ę negatywnych skutków zmniejszania bezpo średniego zatrudnienia w rolnictwie. Jako priorytet rozwoju rolnictwa przyjmuje si ę uruchomienie produkcji zdrowej Ŝywno ści, przy zało Ŝeniu ograniczenia wykorzystania środków chemicznych i zmian w sposobie upraw. Pozwoli to na wykorzystanie rezerwowej siły roboczej, na skutek wytwarzania produktów wymagaj ących wi ększej pracochłonno ści oraz ich przetwarzania na miejscu. Przy zało Ŝeniu, Ŝe w pozostałych cz ęś ciach gminy nast ąpi rozwój funkcji turystyczno-wypoczynkowo-sanatoryjnej, zbyt takiej produkcji b ędzie zapewniony, przy czym uzasadnione jest planowanie zwi ększenia udziału upraw typu ogrodniczego i sadowniczego (warzywa, owoce) dla rynku

159 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap lokalnego. Jako preferowany kierunek produkcji rolniczej przyjmuje si ę równie Ŝ produkcj ę rzepaku - surowca do paliwa rzepakowego. Wymaga ć to b ędzie poszukiwania zach ęcania inwestorów, gotowych podj ąć działalno ść produkcyjn ą w zakresie rolno-spo Ŝywczym na terenie gminy. Władze gminy wspiera ć b ędą indywidualnych rolników poprzez tworzenie podstaw rozwoju rynku skupu płodów rolnych oraz przetwórstwa owocowo- warzywnego. Prowadzi ć b ędą równie Ŝ działania, maj ące na celu wykorzystanie warunków naturalnych i zasobów pracy do rozwijania rolnictwa ekologicznego, rozwijania upraw zielarskich, przeróbki ziół leczniczych i przemysłowych oraz zmierzaj ące do inwestowania w rozwój bazy surowcowej i przetwórstwa rolno- spo Ŝywczego. W planach miejscowych wyznaczane b ędą odpowiednie tereny, na cele przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego oraz przechowywania produktów rolnych. Władze gminy prowadzi ć b ędą działania, umo Ŝliwiaj ące ścisłe powi ązanie produkcji Ŝywno ści, w ramach całej gospodarki rolniczo- Ŝywno ściowej, z przemysłem, handlem Ŝywno ści ą i spo Ŝyciem. Władze gminy d ąŜ yć b ędą do eliminacji wszelkiej działalno ści gospodarczej, prowadz ącej do zanieczyszczenia wód powierzchniowych i wgł ębnych, gleby i powietrza lub mog ącą zmieni ć w istotny sposób naturalny krajobraz oraz stosowania przez rolników technologii produkcji bezpiecznych dla środowiska, a zwłaszcza zasobów wodnych terenu. Baz ą dla tworzenia nowoczesnej, innowacyjnej gospodarki rolnej powinny by ć, wspierane przez gmin ę, instytucje szkoleniowe doradcze - O środki Doradztwa Rolniczego szkoła ponadpodstawowa o profilu rolniczym, której w gminie Gołdap brakuje.

5. Obszary zabudowane

5.1. Obszary zabudowane, nie wymagaj ące przekształce ń Obszary o ustalonym sposobie u Ŝytkowania i zabudowy nie przewidywane do obj ęcia w najbli Ŝszych 15 latach miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe nie obj ęte programami przekształce ń lub rehabilitacji uwa Ŝa si ę za tereny, na których działalno ść inwestycyjno-budowlana b ędzie ograniczona do niezb ędnego minimum. Dopuszcza si ę tu: − Wykonywanie prac budowlanych nie wymagaj ących pozwole ń na budow ę, zgodnie z art. 29, 30 i 31 Prawa budowlanego,

160 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

− -Wykonywanie prac budowlanych, nie wymagaj ących decyzji o warunkach zabudowy zagospodarowania terenu, np. budowa infrastruktury technicznej w granicach pasa drogowego, − Wykonywanie innych prac budowlanych, po uprzednim wydaniu decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, na podstawie obowi ązuj ącego prawa rozpr awy administracyjnej, zgodnej z art. 44 ust.1 Ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym.

5.2. Obszary, wymagaj ące przekształce ń lub rehabilitacji

5.2.1. Tereny wskazywane do obj ęcia planami b ędą miały w ustaleniach planistycznych okre ślone standardy jako ściowe zagospodarowania, a w tym mi ędzy innymi: 1. Dopuszczalne maksymalne wska źniki intensywno ści zabudowy i procentu zabudowania działki budowlanej, 2. Dozwolone wysoko ści zabudowy, podane w metrach lub liczbie kondygnacji, 3. W miar ę potrzeby wymagany minimalny procent pokrycia działki budowlanej ro ślinno ści ą, 4. Procentowe, dopuszczalne wyst ępowanie funkcji uzupełniaj ącej z podaniem jej usytuowania, cech u Ŝytkowych, w tym potencjalnych zagro Ŝeń dla środowiska, 5. Uzale Ŝnienie zmian w zabudowie lub zagospodarowaniu działki od mo Ŝliwo ści podł ączenia do komunalnych systemów in Ŝynieryjnych (wodoci ąg, kanalizacja), 6. Ograniczenia w zakresie dost ępno ści oraz parkowania pojazdów samochodowych

5.2.2. Tereny le Ŝą ce w granicach stref ochrony przyrody lub ochrony dóbr kultury b ędą miały w planach miejscowych ustalone: 1. Zasady i warunki podziału na działki budowlane oraz form ich fizycznego wyodr ębnienia, 2. Wytyczne kształtowania architektonicznego zabudowy oraz zasad dostosowania formy architektonicznej do krajobrazu otaczaj ącej zabudowy,

161 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

3. Linie zabudowy umiejscowione i nieprzekraczalne.

5.2.3. Tereny obj ęte przez Władze Miasta Gminy programami przekształce ń lub rehabilitacji, usytuowane poza granicami miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego b ędą mogły by ć obj ęte nast ępuj ącymi działaniami:

1. Budow ą, modernizacj ą lub rozbudow ą urz ądze ń infrastruktury technicznej w granicach pasa drogowego, 2. Robotami budowlanymi, polegaj ącymi na modernizacji, remoncie lub monta Ŝu, 3. Przebudow ą lub ewentualn ą zmian ą przeznaczenia budynku lub jego cz ęś ci, je Ŝeli nie powoduje to zmiany sposobu zagospodarowania terenu, 4. Innymi robotami budowlanymi, nie wymagaj ącymi pozwolenia na budow ę.

W przypadku zaj ścia konieczno ści ustalenia warunków zabudowy zagospodarowania na tych terenach, decyzja taka zostanie wydana po przeprowadzeniu rozprawy post ępowania administracyjnego, zgodnie z art. 44 ust. 1 Ustaw ą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

6. Obszary przeznaczone pod zabudow ę

6.1. Rodzaje u Ŝytkowania terenu Obszary rozwojowe, przewidziane do zmiany obecnego sposobu ich zabudowy lub zagospodarowania, wskazuje si ę jako tereny, wymagaj ące obj ęcia miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego. Na obszarze gminy Gołdap wyznaczono nast ępuj ące rodzaje u Ŝytkowania: − tereny wsi o dominuj ącej funkcji rolniczej, − tereny wsi o dominuj ącej funkcji turystyczno-rekreacyjnej, − tereny Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Na obszarze miasta Gołdap wyznaczono nast ępuj ące rodzaje u Ŝytkowania terenu: − tereny śródmiejskie, − tereny usług centrotwórczych,

162 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

− tereny mieszkalno-usługowe z przewag ą zabudowy wielorodzinnej, − tereny mieszkalno-usługowe z przewag ą niskiej intensywnej zabudowy mieszkaniowej, − tereny mieszkalno-usługowe z przewag ą zabudowy pensjonatowej, − tereny mieszkalnictwa o utrzymywanej niskiej intensywno ści zabudowy, z dopuszczeniem innych, nieuci ąŜ liwych typów zagospodarowania, − tereny produkcyjne i magazynowe, − tereny usług technicznych i komunalnych, − tereny usług na wyodr ębnionych działkach, − tereny Specjalnej Strefy Ekonomicznej. − tereny mieszkalnictwa jednorodzinnego, usług, drobnej wytwórczo ści produkcyjno – magazynowo -składowej, obsługi komunikacji

6.2. Potrzeby powierzchniowe obszarów rozwojowych Mimo, Ŝe nie prognozuje si ę znacznego przyrostu liczby mieszka ńców na terenie gminy Gołdap, to ze wzgl ędu na zakładane wy Ŝsze standardy zamieszkania oraz wyst ępuj ący dodatni przyrost naturalny, nale Ŝy liczy ć si ę z konieczno ści ą powi ększenia terenów mieszkaniowo-usługowych, terenów przeznaczonych dla funkcji turystycznych, rekreacyjnych i wypoczynkowych oraz terenów o przewadze funkcji usługowych, produkcyjnych i magazynowych. Potrzeby powierzchniowe terenów rozwojowych dla wsi, poło Ŝonych na obszarze gminy Gołdap zostan ą okre ślone W miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Równie Ŝ na obszarze miasta Gołdap nie prognozuje si ę tak znacznego przyrostu liczby mieszka ńców, jaki zakładany był w planie ogólnym zagospodarowania przestrzennego z 1994 roku, jednak ze wzgl ędu na zakładane wy Ŝsze standardy zamieszkania oraz rozwój funkcji uzdrowiskowo- wypoczynkowych nale Ŝy liczy ć si ę z konieczno ści ą powi ększenia terenów mieszkaniowo-usługowych. Zało Ŝono, Ŝe liczba ludno ści wzro śnie w ciągu najbli Ŝszych 15 lat do 16 000 osób. Obliczono, Ŝe na przyrost terenów mieszkaniowych w tym czasie nie potrzeba wi ęcej jak 100 ha, w tym:

− około 20 ha dla zabudowy jednorodzinnej intensywnej, In = 0,4 (intensywno ść zabudowy netto),

163 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

− około 57 ha dla zabudowy jednorodzinnej ekstensywnej, In = 0,2, − około 23 ha dla zabudowy pensjonatowej, In = 0,2. Nowe tereny mieszkaniowo-usługowe o wy Ŝszej intensywno ści zabudowy s ą wskazywane przede wszystkim w południowej cz ęś ci miasta. Mieszkalnictwo o niskiej intensywno ści, b ędzie rozwijane jako uzupełnienie terenów zabudowy jednorodzinnej w strefie otaczaj ącej śródmie ście. Zabudowa pensjonatowa rozwijana b ędzie we wschodniej cz ęś ci miasta, w s ąsiedztwie strefy "A" ochrony uzdrowiskowej.

6.3. Tereny wsi o dominuj ącej funkcji rolniczej Na terenach tych rozwijana b ędzie zabudowa siedliskowa z mo Ŝliwo ści ą prowadzenia działalno ści agroturystycznej, obiekty słu Ŝą ce produkcji rolnej, usługi podstawowe. Dopuszcza się równie Ŝ inne, nieuci ąŜ liwe typy zagospodarowania. Funkcj ę rolnicz ą przyj ęto dla nast ępuj ących wsi: Mazucie, Pietraszki, Grygieliszki, Samoniny, Niedrzwica, Ko śmidry, Juchnajcie, Jabło ńskie, Ró Ŝyńsk Wielki, Wronki, Grabowo, Siedlisko, Główka, Bo ćwinka, Kowalki, Nasuty, Rudzie, Janowo, Kozaki, Wilkasy, Pogorzel, Jabramowo, Babki, śelazki, Górne, Bronisze, Kolniszki, Botkuny. Funkcje obsługi ludno ści, wspomagaj ące o środek ponadlokalny w mie ście Gołdap pełni ć b ędą: Grabowo, Pogorzel, Bo ćwinka, Ko śmidry, Wronki. Ośrodki obsługi rolnictwa i doradztwa rolniczego zlokalizowane b ędą we wsiach: Ko śmidry, Grabowo, Kozaki, Wronki.

6.4. Tereny wsi o dominującej funkcji turystyczno-rekreacyjnej Na terenach tych rozwijana b ędzie agroturystyka, budownictwo pensjonatowe i letniskowe, pola biwakowe i campingi, usługi z zakresu rekreacji i wypoczynku oraz usługi podstawowe. Dopuszcza si ę równie Ŝ inne, nieuci ąŜ liwe typy zagospodarowania. Funkcj ę turystyczno-rekreacyjn ą przyj ęto dla nast ępuj ących wsi: Ró Ŝyńsk Mały, Dunajek, Bitkowo, Galwiecie, Skocze.

6.5. Tereny Specjalnej Strefy Ekonomicznej, tereny produkcyjno- magazynowe i techniczne Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna, Podstrefa Gołdap, s ą to tereny z przewag ą funkcji usługowych, produkcyjnych i magazynowych oraz obsługi

164 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap ruchu mi ędzynarodowego, zlokalizowane na granicy miasta i gminy Gołdap, bezpo średnio przy granicy pa ństwa, w s ąsiedztwie drogowego przej ścia granicznego. Tereny te b ędą rozwijane na podstawie obowi ązuj ącego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, zatwierdzonego uchwał ą Rady Miejskiej w Gołdapi nr XXX/225/98 z dnia 6.04.1998 r. Na obszarze gminy Gołdap nie przewiduje si ę przeznaczania nowych terenów pod koncentracje funkcji produkcyjno-magazynowych. Funkcje takie b ędą wprowadzane w istniej ących obiektach dawnych PGR. W innych rejonach gminy, dopuszcza si ę jedynie niezb ędne urz ądzenia techniczne dla gospodarki komunalnej i rolnictwa. Na terenie miasta Gołdap, oprócz SSSE przewidziano tereny przeznaczone pod rozwój funkcji produkcyjno-magazynowych, ł ącznie z terenami usług komunalnych, technicznych i dla rolnictwa, w s ąsiedztwie istniej ących terenów o tych funkcjach. S ą one skoncentrowane w dwóch zespołach. Tereny te, łącznie z terenami SSSE ustalono jako strefy po Ŝą dane do rozwoju lokalnej przedsi ębiorczo ści.

6.6. Kierunki rozwoju obszaru obj ętego zmian ą studium. W ramach terenu obj ętego zmian ą dopuszcza si ę lokalizacje zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej skoncentrowanej w s ąsiedztwie istniej ącego Osiedla I. W uzupełnieniu funkcji mieszkaniowej dopuszcza si ę lokalizacje usług towarzysz ących nie powoduj ących konfliktów z funkcj ą mieszkaniow ą, z dopuszczeniem wydzielenia samodzielnych działek budowlanych lub obiektów o charakterze usługowym. Dopuszcza si ę lokalizacje usług komercyjnych, w tym handlu, gastronomii i kultury z wykluczeniem lokalizacji obiektów handlowych o powierzchni sprzeda Ŝy przekraczaj ącej 2000 m². Ponadto dopuszcza si ę alternatywnie dla funkcji usługowej lub samodzielnie prowadzenie drobnej wytwórczo ści produkcyjno – magazynowo – składowej wraz z towarzysz ącymi obiektami obsługi komunikacji oraz infrastruktury. Parametry w zakresie wielko ści działek, powierzchni zabudowy oraz minimalnej powierzchni biologicznie czynnej, zasad podziału nieruchomo ści, powierzchni zabudowy okre ślą zapisy miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

165 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

7. Kierunki rozwoju komunikacji i infrastruktury inŜynieryjnej

7.1. Kierunki rozwoju systemu transportowego

7.1.1. Władze gminy podejm ą starania w kierunku usprawnienia i rozwoju systemu transportowego miasta i gminy Gołdap, uruchamiaj ąc nast ępuj ące działania: 1. Rozdzielenie w układzie drogowym docelowo funkcji obsługi ruchu od obsługi zagospodarowania, poprzez działania na rzecz wytworzenia czytelnego układu wyspecjalizowanych dróg i ulic (przebiegi, parametry techniczne i dost ępno ść jezdni ulic musz ą odpowiada ć funkcjom przez nie pełnionym w obsłudze ró Ŝnych rodzajów ruchu: tranzytowego, docelowo- źródłowego i wewn ętrznego a tak Ŝe obsłudze zagospodarowania). W szczególno ści d ąŜ yć si ę b ędzie do budowy obwodnicy miasta w ci ągu drogi krajowej nr 65; 2. Zapewnienie w miar ę mo Ŝliwo ści dost ępno ści zewn ętrznej gminy, w powi ązaniach krajowych i regionalnych; 3. Usprawnienie powi ąza ń wewn ętrznych; 4. Zmniejszenie uci ąŜ liwo ści ruchu drogowego w obr ębie stref ochrony uzdrowiskowej "A" i "B" oraz dla mieszka ńców wsi; 5. Poprawa warunków bezpiecze ństwa ruchu, w tym pieszego i rowerowego. 6. Poprawa warunków obsługi komunikacj ą zbiorow ą w powi ązaniach wewn ętrznych i zewn ętrznych. 7. Poprawa warunków obsługi transportu ładunków. 8. Poprawa i zró Ŝnicowanie dost ępno ści samochodami osobowymi i warunków parkowania, w zale Ŝno ści od poło Ŝenia terenu w mie ście i gminie.

7.1.2 Układ drogowych powi ąza ń zewn ętrznych Miasto i gmina Gołdap powi ązane b ędą z obszarami zewn ętrznymi drog ą krajow ą nr 65 i układem dróg wojewódzkich w nast ępuj ący sposób: • droga krajowa nr 65, klasy GP2/2 - granica pa ństwa - Gołdap - Olecko - Ełk. Po wybudowaniu obwodnicy miasta Gołdap wł ączenia do drogi nr 65 nast ępowa ć powinny poprzez istniej ące drogi i ulice główne i zbiorcze.

166 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

• drogi wojewódzkie - nr 650 - W ęgorzewo - Banie Mazurskie - Gołdap, nr 651 - Gołdap - śytkiejmy - Szypliszki, proponowana klasa dróg G1/2. Pozostałe poł ączenia z obszarem zewn ętrznym odbywa ć si ę b ędą sieci ą dróg powiatowych i lokalnych (gminnych), a klasa ich b ędzie Z 1/2 lub L 1/2.

7.1.3.Podstawowy wewn ętrzny układ drogowo - uliczny Podobnie jak w stanie istniej ącym podstawowy układ drogowo - uliczny gminy Gołdap stanowi ć b ędzie ruszt dróg o układzie promienisto - obwodnicowym, łącz ący tereny poszczególnych wsi z miastem Gołdap i wzajemnie ze sob ą. Zakłada si ę, Ŝe drogi gminne b ędą sukcesywnie modernizowane i rozbudowywane, w celu usprawnienia powi ąza ń lokalnych i łatwiejszej dost ępno ści do terenów atrakcyjnych turystycznie. W mie ście Gołdap podstawowy układ drogowo-uliczny stanowić b ędzie ortogonalny ruszt ulic cz ęś ci śródmiejskiej, powi ązany z układem promienisto - obwodnicowym pozostałej cz ęś ci miasta. Istniej ący układ uliczny zostanie rozbudowany w cz ęś ci północnej miasta, w celu lepszego powi ązania dzielnicy uzdrowiskowej ze śródmie ściem oraz w cz ęś ci południowej, w celu obsługi terenów rozwojowych dla budownictwa mieszkaniowego oraz powi ązania ich z innymi cz ęś ciami miasta. Budowa nawierzchni utwardzonych w nadchodz ących latach b ędzie jednym z najwa Ŝniejszych zada ń stoj ących przed Władzami Miasta i Gminy w zakresie drogownictwa, ze wzgl ędu na niski stan techniczny nawierzchni wielu ulic i dróg lokalnych.

7.1.4. Transport kolejowy Przez teren miasta i gminy przebiega jedna linia kolejowa nr 41 Ełk - Gołdap, która po przeprowadzeniu niezb ędnych prac modernizacyjnych, udost ępniona zostanie dla potrzeb turystyki. Pozwoli to na ułatwienie dost ępno ści do uzdrowiska Gołdap niezmotoryzowanym turystom i kuracjuszom.

7.1.5. Ruch rowerowy Zakłada si ę budow ę układu dróg rowerowych w mie ście gminie, na który składa si ę sie ć dróg lokalnych i dróg rowerowych ró Ŝnych typów słu Ŝą cych do poruszania si ę rowerem wraz z sieci ą parkingów i przechowalni rowerów w

167 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap miejscach źródeł i celów podro Ŝy. Mo Ŝe on by ć realizowany technicznie w postaci sieci zło Ŝonych z wydzielonych ście Ŝek, ście Ŝek towarzysz ących jezdni, wydzielonych pasów dla rowerów na jezdniach, ulic ruchu mieszanego samochodowo - rowerowego (tzw. ulic rowerowych), b ądź ci ągów pieszo - rowerowych, na których pierwsze ństwo maj ą piesi. Drogi dla rowerów b ędą prowadzone w pasie drogowo - ulicznym, ze wzgl ędu na funkcj ę tego pasa oraz bezpiecze ństwo osobiste rowerzysty oraz jako drogi turystyczno-rekreacyjne na terenach strefy ochrony uzdrowiskowej "A" i w rejonach przewidywanych lokalizacji usług z zakresu turystyki i wypoczynku. Niezb ędna jest budowa elementów infrastruktury uzupełniającej sie ć dróg rowerowych: parkingów, stojaków i wiat dla rowerów przed obiektami uŜyteczno ści publicznej, sklepami, punktami usługowymi i w obr ębie terenów rekreacyjnych. Rozwój tych elementów infrastruktury rowerowej to zadanie dla Władz Gminy i podmiotów prowadz ących działalno ść gospodarcz ą.

7.1.6. Strefy ruchu uspokojonego Efektywnym sposobem podniesienia bezpiecze ństwa ruchu drogowego, poprawy warunków środowiskowych i szeroko rozumianych warunków społecznych Ŝycia oraz porz ądkowania przestrzeni publicznej jest tworzenie stref ruchu uspokojonego. Przez uspokojenie ruchu rozumie się: uporz ądkowanie komunikacyjnego sposobu u Ŝytkowania drogi dostosowanie go do jej funkcji niekomunikacyjnych i charakteru kulturowego. Uzyskuje si ę to dzi ęki: − przekształceniu struktury układu ulicznego w sposób, pozwalaj ący na wyeliminowanie z uspokojonego obszaru ruchu z nim niezwi ązanego, − zastosowaniu środków organizacji ruchu (przede wszystkim) i przedsi ęwzi ęć budowlanych (niekiedy), maj ących na celu zmniejszenie agresywno ści ruchu drogowego, przez obni Ŝenie pr ędko ści poruszaj ących si ę samochodów i dopuszczenie parkowania tylko w wyznaczonych miejscach. Oprócz efektów zwi ązanych wprost z ruchem ulicznym, uspokojenie ruchu przynosi efekty po średnie, sprzyjaj ące poprawie szeroko rozumianych warunków środowiska miejskiego: − zmniejszenie emisji spalin i hałasu w mie ście,

168 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

− odtworzenie funkcji nietransportowych ulic popraw ę warunków krajobrazowych, − stymulowanie po Ŝą danych inwestycji, modernizacji rewaloryzacji, zwłaszcza w obie terenów mieszkaniowych, obszarów chronionych i zwartej zabudowy. Uspokojenie ruchu w ró Ŝnych typach zabudowy charakteryzowa ć si ę b ędzie odmiennym rozwi ązaniem przez wykorzystanie innych metod i środków organizacyjno - technicznych. Na terenach śródmiejskich, terenach osiedli zabudowy jedno- i wielorodzinnej w mie ście oraz na terenach wsi o funkcji rekreacyjnej proponuje si ę wprowadzenie uspokojenia ruchu w formie stref ograniczonej pr ędko ści (do 30 km/h). Oznacza to w praktyce ustawienie znaków "strefa ograniczonej pr ędko ści" na wlotach i odwołanie ich na wjazdach z danego obszaru oraz wykonanie przew ęŜ eń i progów zwalniaj ących na nawierzchni w tych miejscach. Dodatkowo nale Ŝy uporz ądkowa ć parkowanie i wyznaczy ć stanowiska dla parkuj ących samochodów. Na niektórych drogach lokalnych ograniczenie pr ędko ści mo Ŝe by ć dodatkowo osi ągni ęte przez zastosowanie przeło Ŝenia osi jezdni, na przykład wskutek naprzemiennego rozmieszczenia grup stanowisk postojowych. Strefa ochrony uzdrowiskowej "A" b ędzie stref ą o ograniczonej dost ępno ści komunikacyjnej. Zastosowane w tej strefie rozwi ązania musz ą by ć zgodne z postanowieniami Statutu Uzdrowiska Gołdap. Bardziej szczegółowe analizy, dotycz ące mo Ŝliwo ści i sposobu wprowadzania stref ruchu uspokojonego w struktur ę miasta i gminy Gołdap winny by ć przedmiotem dalszych opracowa ń projektowych - w skali na etapie rozwi ązywania planów miejscowych poszczególnych obszarów.

7.1.7. Potrzeby niepełnosprawnych uczestników ruchu 1. Rozwi ązania komunikacyjne musz ą by ć dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Powinno to dotyczy ć rozwi ąza ń projektowanych, a tak Ŝe istniej ących elementów układu komunikacyjnego. Nale Ŝy opracowa ć kompleksowy program likwidacji barier urbanistyczno - architektonicznych, który okre śliłby rzeczywiste potrzeby, ich hierarchi ę i rozmieszczenie.

169 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

2. Wymogi dost ępno ści dla niepełnosprawnych ci ągów komunikacyjnych i obiektów u Ŝyteczno ści publicznej musz ą by ć uwzgl ędniane w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego fragmentów gminy, w zało Ŝeniach techniczno - ekonomicznych. i w projektach technicznych elementów układu komunikacyjnego.

7.1.8. Parkowanie samochodów Zakłada si ę, Ŝe parkowanie samochodów odbywa ć si ę b ędzie w granicach własnych lokalizacji zabudowy mieszkaniowej, usługowej i produkcyjno- magazynowej. Ponadto w rejonach obszarów o ograniczonej dost ępno ści realizowane b ędą parkingi publiczne, dla terenów strefy ochrony uzdrowiskowej "A" - zgodnie ze Statutem Uzdrowiska Gołdap. Wprowadzane ograniczenia nie powinny dotyczy ć pojazdów mieszka ńców i pojazdów słu Ŝb miejskich.

7.2. Kierunki rozwoju infrastruktury in Ŝynieryjnej

7.2.1. Sie ć wodoci ągowa W celu poprawy jako ści Ŝycia mieszka ńców gminy oraz stworzenia lepszych warunków dla rozwoju działalno ści gospodarczej Władze Gołdapi b ędą d ąŜ yć do zwodoci ągowania jak najwi ększej liczby budynków mieszkalnych i gospodarstw wiejskich, w oparciu o rozbudow ę istniej ącej sieci wodoci ągowej i realizacj ę nast ępuj ących zamierze ń: a) rozbudow ę sieci wodoci ągowej z Gołdapi do nast ępuj ących wsi: − Jabramowo - Kozaki − Botkuny − Bałupiany - Witkajcie − Niedrzwica − Ko śmidry − Rostek - Gołdap II - Wronki Wielkie, a w dalszej kolejno ści do miejscowo ści: Jabło ńskie, Włosy, Skocze, Juchnajcie; b) wykonanie p ętli z Siedliska do Grabowa w celu stworzenia mo Ŝliwo ści wykonania sieci do wsi Jeziorki Wielkie;

170 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap c) rozbudow ę sieci z uj ęcia wody w Bo ćwince do miejscowo ści Ro Ŝyńsk Mały oraz budow ę ruroci ągu z uj ęcia wody w Bo ćwince do wsi Główka i dalej spi ęcia z sieci ą Okrasin - D ąbie w celu wył ączenia z pracy hydroforni Okrasin. W dalszej kolejno ści spi ęcie tego wodoci ągu z wodoci ągiem Kowalki na odcinku Główka - Gieraliszki w celu zwi ększenia niezawodno ści dostawy wody; d) budow ę ruroci ągu z uj ęcia wody we wsi Pogorzel do miejscowo ści Babki w celu wyeliminowania z pracy uj ęcia wody w śelazkach, które ze wzgl ędu na jako ść wody nie mo Ŝe by ć u Ŝytkowane; e) rozbudow ę wodoci ągu ze wsi Pogorzel do wsi Dzi ęgiele i zabudowy kolonijnej w Górnem; f) wykonanie punktów czerpania wody, budow ę zbiorników przeciwpo- Ŝarowych lub rozbudow ę sieci hydrantowej do wydajno ści min. 10 l/sek. w celu poprawienia zaopatrzenia w wod ę dla potrzeb ochrony przeciwpo Ŝarowej we wsiach poło Ŝonych na terenie gminy. W celu zabezpieczenia bie Ŝą cego funkcjonowania systemów zaopatrzenia w wod ę, w sposób ci ągły b ędzie prowadzona konserwacja i przegl ądy urz ądze ń technologicznych, pomp tłocz ących wod ę do systemów rozdzielczych oraz przegl ądy sieci wodoci ągowej w celu likwidacji strat wody. W celu zabezpieczenia funkcjonowania uj ęć wody we wsiach prowadzone b ędą przegl ądy hydroforni, konserwacja i naprawa urz ądze ń oraz budynków stacji wodoci ągowych, usuwanie usterek sieci wodoci ągowych i przył ączy. Przej ęte przez PWiK hydrofornie w 1998 i 1999 roku s ą w ró Ŝnym stanie technicznym i wymagaj ą przeprowadzenia wielu prac w celu doprowadzenia tych uj ęć do stanu zgodnego z obowi ązuj ącymi przepisami i wygl ądem zewn ętrznym. Wyznaczone zostan ą strefy ochronne zewn ętrznych uj ęć wody zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych Le śnictwa z dnia 5 listopada 1991 roku. Dotyczy to uj ęć w Ko śmidrach Okrasinie. Pozostałe uj ęcia ze wzgl ędu na wystarczaj ącą warstw ę ochronn ą utworów nieprzepuszczalnych nad warstw ą wodono śną takich stref nie wymagaj ą. Konieczna jest modernizacja miejskiego uj ęcia wody, która pozwoli na dostosowanie jego funkcjonowania do aktualnych i perspektywicznych potrzeb,

171 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap zmniejszenie kosztów produkcji wody poprzez usprawnienia i wymian ę urz ądze ń technologicznych, zmniejszenie zu Ŝycia energii elektrycznej. Modernizacja dotyczy: • wymiany pomp gł ębinowych, • wymiany pomp drugiego stopnia z zastosowaniem automatyki, • wymiany przewodów technologicznych wewn ętrznych, armatury i zaworów odcinaj ących, • zamontowania urz ądze ń do utrzymania stałego ci śnienia wody, • zamontowania elektrycznego przepływomierza z rejestratorem do pomiaru przepływu wody, • zamontowania automatyki wydobycia wody z wykorzystaniem zbiorników, • izolacji obudów studni z wymian ą głowic, • wymiany pokrycia kanałów technologicznych, • prac budowlanych w hali maszyn (uło Ŝenie terakoty, glazury, wymiana stolarki okiennej), • usprawnienia systemu do dezynfekcji wody.

7.2.2. System kanalizacyjny Na terenie miasta w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków okre śla si ę nast ępuj ące zasady i kierunki działa ń: 1. modernizacja istniej ącej miejskiej oczyszczalni ścieków w celu zapewnienia stopnia oczyszczania ścieków wymaganego w obowi ązuj ących przepisach prawnych; 2. wyrównanie istniej ących niekorzystnych dysproporcji, w zakresie zaopatrzenia w wod ę oraz kanalizacji i oczyszczania ścieków; 3. wyposa Ŝenie cało ści istniej ących terenów osadniczych oraz terenów działalno ści gospodarczej w obr ębie miasta Gołdap w urz ądzenia do odprowadzania i oczyszczania ścieków; 4. stosowanie systemu rozdzielczego kanalizacji z odprowadzeniem ścieków sanitarnych do oczyszczalni mechaniczno-biologicznej; 5. wyposa Ŝenie w kanalizacj ę sanitarn ą terenów proponowanych do rozwoju zabudowy mieszkaniowej, usługowej i działalno ści gospodarczej;

172 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

6. bezwzgl ędne obj ęcie kanalizacj ą budownictwa wielorodzinnego, obszarów zabudowy zwartej i skupionej, szkół, przedszkoli, ośrodków zdrowia, terenów przemysłowych i usługowych; 7. maksymalne wykorzystanie istniej ącej sieci kanalizacji miejskiej i przepompowni; 8. tworzenie systemów umo Ŝliwiaj ących odprowadzenie jak najwi ększej ilo ści ścieków do oczyszczalni oraz tworzenie systemów elastycznych przystosowanych do mo Ŝliwo ści realizacji kanalizacji etapami; 9. stosowanie kanalizacji grawitacyjnej lub mieszanej grawitacyjno- ci śnieniowej; 10. rozbudowa kanalizacji deszczowej w miar ę rozbudowy miasta i modernizacji ulic; 11. odtworzenie wyeksploatowanej kanalizacji deszczowej.

Okre śla si ę nast ępuj ącą hierarchi ę potrzeb w zakresie systemów kanalizacyjnych i zwi ązanych z nimi oczyszczalni ścieków na terenie miasta: 1. skanalizowanie ul. Sikorskiego, która znajduje si ę w strefie ochronnej po średniej miejskiego uj ęcia wody. Brak kanalizacji w wymienionej ulicy wpływa ujemnie na jako ść wody w studni nr 4; 2. skanalizowanie Osiedla nr I i II na południu miasta; 3. modernizacja miejskiej oczyszczalni ścieków; 4. wymiana kanalizacji deszczowej w cz ęś ci południowej i północnej miasta. W zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków na terenie gminy ustala si ę nast ępuj ące zasady i kierunki działa ń: − budowa kanalizacji ci śnieniowej z Grabowa do miasta Gołdap; − rozwi ązanie gospodarki ściekowej w byłych osiedlach Pa ństwowych Gospodarstw Rolnych z zabudow ą wielorodzinn ą i lokaln ą kanalizacj ą, poprzez budow ę lokalnych oczyszczalni ścieków lub podł ączenie ich do kanalizacji miejskiej.

Na obszarach gminy, pozostaj ących poza zasi ęgiem istniej ących oczyszczalni, mo Ŝna stosowa ć systemy oczyszczania ścieków z odprowadzeniem ścieków oczyszczonych do gruntu, o ile pozwala ć na to b ędą lokalne warunki gruntowo- wodne. Dla gospodarstw indywidualnych, zabudowy kolonijnej, lu źnej

173 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap zagrodowej zaleca si ę stosowa ć prosty układ technologiczny oczyszczania zwany "przydomow ą oczyszczalni ą ścieków" oparty na osadniku gnilnym i drena Ŝu rozs ączaj ącym. Mo Ŝna tu stosowa ć gotowe rozwi ązania oparte na osadnikach plastikowych proponowane przez firmy SOTRALENTZ, NEVEXPOL inne oraz szczelnych zbiornikach betonowych. Poza ww. rozwi ązaniem dopuszczalne jest stosowanie indywidualnych, szczelnych zbiorników na nieczysto ści ciekłe i indywidualnych uj ęć zaopatrzenia w wod ę o ile pozwala ć na to b ędą lokalne warunki gruntowo-wodne.

7.2.3. System ciepłowniczy W zakresie zaopatrzenia w ciepło, okre śla si ę zasady i kierunki rozwoju: 1. opracowanie i przyj ęcie przez Zarz ąd Miasta projektu zało Ŝeń do planu zaopatrzenia w ciepło a nast ępnie planu zaopatrzenia w ciepło zgodnie z ustaw ą prawo energetyczne (Dz.U. nr 54 poz. 348 z 10.04.1997 r.), co zapewni racjonalne wykorzystanie istniej ących na terenie miasta źródeł ciepła 2. dąŜ enie do stopniowego przechodzenia na systemy i media grzewcze nie powoduj ące nadmiernego zanieczyszczenia powietrza w obr ębie całego obszaru miasta i gminy, 3. modernizacja istniej ących kotłowni lokalnych (w tym zakładowych): wymiana zu Ŝytych kotłów na nowe, wymiana pomp na nowocze śniejsze bardziej energooszcz ędne zastosowanie ekologicznych mediów grzewczych (oleju opałowego lub gazu) oraz urz ądze ń zabezpieczaj ących, 4. wykonanie instalacji wewn ętrznych w budynkach komunalnych z piecami fizycznymi wraz z wykonaniem w nich kotłowni olejowych (lub gazowych) lub podł ączenie ich do modernizowanych kotłowni lokalnych, 5. instalacja nowoczesnej automatyki na ciepł ą wod ę, 6. modernizacja sieci cieplnych: wymiana wyeksploatowanych sieci w kanałach łupinowych, betonowych na rury preizolowane, 7. modernizacja instalacji wewn ętrznych centralnego ogrzewania, 8. termorenowacja istniej ących budynków wielorodzinnych.

174 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

7.2.4. System zaopatrzenia w gaz Gazyfikacja miasta i gminy stanie się mo Ŝliwa w przypadku realizacji gazoci ągu tranzytowego wysokiego ci śnienia Grodno-Kaliningrad albo w przypadku doprowadzenia gazu ziemnego do Gołdapi z kierunku Szczuczyna lub Grajewa ruroci ągiem (w okolicach Zambrowa) po realizacji odgał ęzienia Ø 400 z budowanego obecnie mi ędzynarodowego gazoci ągu Jamał Rosja - Niemcy.

7.2.5. System elektroenergetyczny W zakresie zaopatrzenia miasta i gminy Gołdap w energi ę elektryczn ą zakłada si ę nast ępuj ące zasady i kierunki działa ń: 1. Poprawa niezawodno ści dostawy energii elektrycznej poprzez realizacj ę drugostronnego zasilania GPZ Gołdap. 2. Poprawa jako ści energii elektrycznej poprzez: − modernizacj ę istniej ących i budow ę nowych, o odpowiednich parametrach układów przesyłu i transformacji SN/nn. − stopniow ą przebudow ę rozbudow ę w kierunku powi ązania linii magistralnych z dwiema stacjami 110 kV/SN oraz budow ę powi ąza ń mi ędzy magistralami. − skracanie zbyt długich obecnie linii napowietrznych nn poprzez budow ę nowych stacji transformatorowych. − zmniejszenie liczby awaryjnych wył ącze ń poprzez zastosowanie nowoczesnych urz ądze ń elektrycznych (stacje transformatorowe, aparatura rozdzielcza i ł ączeniowa). 3. Zmniejszenie ilo ści pora Ŝeń pr ądem poprzez: − budow ę nowych instalacji w sposób zapewniający ochron ę przeciwpora Ŝeniow ą według wymogów lEC, − sukcesywn ą wymian ę instalacji wewn ętrznych na odpowiadaj ące obowi ązującym obecnie Polskim Normom. 4. Modernizacja istniej ącego GPZ - dostosowanie do zasilania odbiorców przemysłowych z terenu SSSE Podstrefa w Gołdapi. Jego drugostronne zasilanie wymaga inwestycji poza terenem miasta i gminy Gołdap tj. − budowy linii 110 kV relacji W ęgorzewo - Gi Ŝycko o dł. ok. 37 km, − -wyposa Ŝenia pól liniowych 110 kV w stacjach Gi Ŝycko i W ęgorzewo.

175 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

7.2.6. Gospodarka odpadami Zgodnie z obecnie obowi ązuj ącymi przepisami prawa polskiego dotycz ącego odpadów, jak równie Ŝ prawa Unii Europejskiej, naczeln ą zasad ą jest unikanie odpadów (zapobieganie powstawaniu) lub minimalizacja ich ilo ści, nast ępnie wykorzystywanie odpadów, a w ostateczno ści unieszkodliwianie, w tym deponowania na składowiskach. Stosowanie powy Ŝszych zasad ma na celu zmniejszenie wytwarzania odpadów, a tym samym ograniczenie nakładów na organizacj ę kosztownych przedsi ęwzi ęć słu Ŝą cych ich zagospodarowaniu. Polityka gminy w zakresie gospodarki odpadami polega ć b ędzie na prowadzeniu nast ępuj ących działa ń; − Podniesieniu świadomo ści mieszka ńców wypracowaniu zachowa ń sprzyjaj ących zapobieganiu wytwarzania odpadów lub minimalizowania ich ilo ści Jest to zagadnienie bardzo zło Ŝone wymagaj ące du Ŝego zaanga Ŝowania i konsekwencji ze strony władz i mieszka ńców. Wi ąŜ e si ę te Ŝ z okre ślonymi kosztami na działania reklamowe i edukacyjne. Du Ŝe znaczenie dla zminimalizowania strumienia odpadów komunalnych maj ą równie Ŝ zachowania producentów wyrobów i artykułów ogólnodost ępnych oraz rodzaj materiałów, z jakiego s ą wykonane produkty handlowe i typ opakowa ń. − Obj ęciu zorganizowan ą form ą usuwania odpadów terenu całej gminy (wszystkich wytwórców odpadów), w oparciu o kompostowni ę miejsk ą w Suwałkach. Jest to warunek niezb ędny dla powstrzymania za śmiecania terenów otwartych, tworzenia dzikich wysypisk. Istniej ą prawne mo Ŝliwo ści, wynikaj ące z ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach, do egzekwowania od mieszka ńców uczestniczenia w zorganizowanej formie usuwania odpadów. − Stworzeniu mo Ŝliwo ści wszystkim wytwórcom odpadów komunalnych zbiórki odpadów w sposób selektywny, maj ący na celu wykorzystanie ich surowcowych warto ści. Realizacja tego zamierzenia wi ąŜ e si ę ze znacznymi nakładami na wprowadzenie sytemu (zakup pojemników odpowiednich środków transportu, edukacja społecze ństwa, itp.) oraz na jego prowadzenie (edukacja, reklama, promocja, inne formy stymulacji społecze ństwa). Z punktu widzenia ochrony środowiska selektywna zbiórka,

176 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

stanowi bardzo korzystne działanie, ograniczaj ące ilo ść odpadów kierowanych do ostatecznego deponowania w środowisku. − Stworzeniu mo Ŝliwo ść wykorzystania selektywnie zebranych odpadów. Prowadzenie selektywnej zbiórki odpadów jest uwarunkowane m.in. mo Ŝliwo ściami wykorzystania uzyskanych surowców odpadowych. Zapotrzebowanie na te odpady powinno pochodzi ć głównie z przemysłu, dla którego stanowi ą one surowiec wtórny, tj. przemysłu papierniczego, szklarskiego, przetwórstwa tworzyw sztucznych (w stosunku do podstawowych grup u Ŝytkowych odpadów znajduj ących si ę w strumieniu opadów komunalnych) b ądź z zakładów specjalistycznych nastawionych na przerób odpadów, ich unieszkodliwianie lub wykorzystywanie (głównie w stosunku do odpadów niebezpiecznych). − Sprawowaniu nadzoru nad odpadami wywo Ŝonymi na składowisko. Składowisko odpadów komunalnych nie mo Ŝe stanowi ć miejsca gromadzenia wszystkich odpadów powstaj ących na terenie miasta. W szczególno ści chodzi tu o odpady o charakterze niebezpiecznym pochodz ące z działalno ści podmiotów gospodaruj ących. Brak kontroli nad ładunkiem odpadów z tych podmiotów usuwanych na składowisko mo Ŝe doprowadzić do powa Ŝnego zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Nadzór nad ładunkiem odpadów trafiaj ącym na składowisko ł ącznie z egzekwowaniem odpowiednich przepisów w sferze gospodarki odpadami pozakomunalnymi mo Ŝe zapobiec niekontrolowanemu usuwaniu gro źnych odpadów do środowiska. Mechanizm i sposoby sprawowania takiej kontroli powinny zosta ć okre ślone przez gmin ę. − Zapobieganiu tworzenia si ę dzikich wysypisk. Kwestia ta wiąŜ e si ę bezpo średnio z obj ęciem zorganizowanym usuwaniem odpadów wszystkich ich wytwórców w obr ębie gminy oraz zapewnieniem kontroli nad terenami nie zainwestowanymi. Wa Ŝną spraw ą jest równie Ŝ szybka interwencja w przypadku pojawienia si ę odpadów w miejscach do tego celu nie przeznaczonych, tj. na zidentyfikowaniu sprawcy i zobowi ązaniu do naprawienia szkód. − Likwidacji istniej ących „dzikich" wysypisk rekultywacji terenów zdegradowanych w wyniku takiego gromadzenia odpadów, w tym nieczynnych składowisk odpadów. Brak obowi ązku korzystania przez wszystkich wytwórców odpadów ze

177 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

zorganizowanej formy ich usuwania oraz brak dokładnej kontroli nad terenami otwartymi powoduje, Ŝe w gminie powstaj ą dzikie wysypiska odpadów. Ich likwidacja wi ąŜ e si ę z usuni ęciem odpadów na składowisko oraz rekultywacj ą powierzchniow ą terenu. S ą to działania kosztowne i na ogół ponoszone przez gmin ę, bowiem ustalenie sprawcy za śmiecenia nie zawsze jest mo Ŝliwe. Rekultywacja składowisk odpadów jest działaniem koniecznym z punktu widzenia ochrony środowiska. − Organizacji obiektów gospodarki odpadami daj ącymi mo Ŝliwo ść prowadzenia racjonalnej gospodarki odpadami komunalnymi. Konieczne jest wzbogacenie gminnego systemu gospodarki odpadami o elementy, które pozwol ą na odzyskiwanie ze strumienia odpadów surowców wtórnych. Obiekty takie mog ą by ć tworzone w układzie zwi ązków mi ędzygminnych, co pozwala na ich bardziej efektywne wykorzystanie. − Pozyskiwaniu terenów pod obiekty gospodarki odpadami (przełamywaniu barier psychologicznych). Odbiór społeczny realizacji (umiejscowienia) obiektów gospodarki odpadami jest negatywny. Realizacja ka Ŝdego z obiektów wymaga wnikliwych konsultacji społecznych i cz ęsto długich pertraktacji. W wielu przypadkach jest stosowana zach ęta materialna w formie realizacji istotnych dla społecze ństwa lokalnego inwestycji typu wodoci ąg, droga, linia telefoniczna. − Zabezpieczeniu (pozyskiwaniu) środków finansowych na działania maj ące na celu racjonalizacj ę gospodarki odpadami. Tworzenie wła ściwego sytemu gospodarki odpadami wymaga zasobów finansowych, które cz ęsto przekraczaj ą mo Ŝliwo ści gmin. Pomoc ą słu Ŝą istniej ące na rynku polskim jednostki finansuj ące, głównie celowe fundusze ekologiczne. Uzyskanie środków z tych źródeł wymaga znajomo ści okre ślonych procedur stosowanych przy udzielaniu pomocy przez te jednostki oraz skompleto- wania wymaganej dokumentacji. Działania z zakresu gospodarki odpadami, szczególnie podejmowane przez gminy, posiadaj ą priorytet w finansowaniu przez te fundusze. − Obj ęciu dróg na terenie gminy systematycznym oczyszczaniem. Czysto ść i porz ądek w gminie jest w du Ŝej mierze uzale Ŝniony od stanu czysto ści dróg i terenów w pasie tych dróg (chodniki, trawniki). Ich sprz ątanie powinno odbywa ć si ę systematycznie zgodnie z harmonogramem warunkuj ącym

178 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

ci ągłe utrzymanie tych terenów w nale Ŝytym porz ądku. D ąŜ eniem gminy powinno by ć rozszerzanie zakresu działa ń poprzez własne słu Ŝby - w stosunku do tras podlegaj ących gminie oraz egzekwowanie od wła ścicieli (zarz ądzaj ących) ci ągów komunikacyjnych i terenów zieleni utrzymywania ich w nale Ŝytym porz ądku i czysto ści.

8. Obszary, dla których sporz ądzanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego b ędzie obowi ązkowe

8.1. W zakresie planistycznym władze samorz ądowe b ędą:

1. Uchwala ć miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, zgodnie z potrzebami uj ętymi w polityce przestrzennej. 2. Wydawa ć decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu na podstawie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego lub po przeprowadzeniu rozpraw administracyjnych 3. Dokonywa ć oceny zmian w zagospodarowaniu przestrzennym miasta i gminy i przedstawia ć Radzie Miejskiej, co najmniej raz w okresie kadencji wyniki tej oceny, które mog ą wpływa ć na zmian ę polityki przestrzennej miasta i gminy uchwalonej w Studium. 4. Uchwala ć programy gospodarcze wynikaj ące z potrzeb bie Ŝą cych, jak i przyj ętej polityki przestrzennej.

8.2. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego będą podstawowym instrumentem realizacji polityki przestrzennej, którym zamierzaj ą posługiwa ć si ę władze miasta i gminy Gołdap. Ich zakres obszarowy, kolejno ść sporz ądzania, a tak Ŝe problematyka ustale ń okre śla ć b ędzie priorytetowe kierunki zagospodarowania terenów, wynikaj ące z celów rozwoju przestrzennego miasta i gminy.

179 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

Podj ęte zostan ą uchwały o przyst ąpieniu do sporz ądzania nowych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w kolejno ści dla: I. Na terenie miasta: 1. Strefy "A" ochrony uzdrowiskowej; 2. Strefy ochrony konserwatorskiej; 3. Osiedli niskiej intensywnej zabudowy mieszkaniowej; 4. 5. Osiedli zabudowy jednorodzinnej ekstensywnej z wył ączeniem cz ęś ci obszaru nr 5, obj ętego zmian ą studium oznaczon ą graficznie na rysunku, dla którego gmina zamierza sporz ądzi ć miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego w celu rozwoju strefy zabudowy wielofunkcyjnej, w tym mieszkalnictwa jednorodzinnego, usług, drobnej wytwórczo ści produkcyjno - magazynowo – składowej oraz obsługi komunikacji. 6. Terenu nad Gołdap ą, pomi ędzy ul. Lipow ą, śródmie ściem istniej ącą zabudow ą jednorodzinn ą. II. Na terenie gminy: 1. wie ś Bo ćwinka; 2. wie ś Grabowo; 3. wie ś Galwiecie; 4. wie ś Pogorzel; 5. Gołdap II/Ko śmidry; 6. wie ś Wronki; 7. wie ś i okolice jeziora Bitkowo.

8.3. Spodziewane efekty przestrzenne, wynikaj ące ze sporz ądzenia wymienionych planów

I. Dla terenu miasta: 1. Uchwalenie planu 1. spowoduje mo Ŝliwo ść ustalenia zasad skutecznej ochrony walorów przyrodniczych strefy uzdrowiskowej "A" oraz wprowadzenia zagospodarowania podnosz ącego walory uzdrowiskowe miasta; 2. Uchwalenie planu 2. spowoduje mo Ŝliwo ść przygotowania ofert inwestycyjnych dla podmiotów zainteresowanych realizacj ą obiektów mieszkalnych i usługowych z zakresu turystyki, kultury, finansów, handlu i gastronomii, a tak Ŝe pozwoli na uporz ądkowanie terenu śródmie ścia i intensyfikacj ę jego

180 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

zagospodarowania, zgodnie z wymogami ochrony warto ści kulturowych i uzdrowiskowych miasta; 3. Uchwalenie planu 3, 4, 5. spowoduje mo Ŝliwo ść uzyskania terenów dla rozwoju mieszkalnictwa, w tym komunalnego oraz usług podstawowych, a tak Ŝe w niektórych rejonach intensyfikacji i uporz ądkowania zagospodarowania. Plany te okre ślą równie Ŝ kierunki dalszego rozwoju uzbrojenia podziemnego; Ponadto uchwalenie planu częś ci obszaru nr 5 obj ętego zmian ą studium spowoduje mo Ŝliwo ść zagospodarowania terenów rozwojem funkcji drobnej wytwórczo ści produkcyjno – magazynowo – składowej oraz terenami obsługi komunikacyjnej. Plan uporz ądkuje stref ę wolnych terenów rozwojowych na południu miasta zlokalizowan ą w bezpo średnim s ąsiedztwie budowanej obwodnicy. 4. Uchwalenie planu 6. spowoduje mo Ŝliwo ść zagospodarowania doliny rzeki Gołdapy na odcinku śródmiejskim, które b ędzie zgodne z wymogami ochrony walorów przyrodniczych rzeki i jednocze śnie pozwoli na podwy Ŝszenie walorów uzdrowiskowych i turystycznych miasta.

II. Dla terenu gminy:

1. Uchwalenie planu 1. spowoduje mo Ŝliwo ść ustalenia zasad skutecznej ochrony wód podziemnych oraz okre śli zasady zgodnego z wymogami ochrony warto ści przyrodniczych inwestowania na terenach obj ętych planem. 2. Uchwalenie planu 2. spowoduje mo Ŝliwo ść uzyskania terenów dla realizacji usług wspomagaj ących o środek ponadlokalny w mie ście Gołdap, a tak Ŝe uporz ądkowania istniej ącego zagospodarowania oraz w ograniczonym zakresie przygotowania oferty terenów mieszkaniowych i rozbudowy uzbrojenia technicznego. 3. Uchwalenie planów 3, 7. spowoduje mo Ŝliwo ść uzyskania terenów dla rozwoju funkcji rekreacyjnych i wypoczynkowych w s ąsiedztwie Puszczy Rominckiej i Jeziora Bitkowskiego, a tak Ŝe, w niektórych rejonach, uporz ądkowania zagospodarowania i skuteczniejszej ochrony brzegów jeziora przed dewastacj ą a jego wód przed zanieczyszczeniem. Plany okre ślą zasady inwestowania, z uwzgl ędnieniem wymogów ochrony

181 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

warto ści uzdrowiskowych i przyrodniczych gminy oraz kierunki dalszego rozwoju uzbrojenia podziemnego. 4. Uchwalenie planów 4,5,6. spowoduje mo Ŝliwo ść uporz ądkowania istniej ącego zagospodarowania i wykorzystania rezerw przestrzennych w obr ębie istniej ących wsi. Pozwoli równie Ŝ na uzyskanie terenów dla realizacji usług wspomagaj ących o środek ponad lokalny w mie ście Gołdap, a tak Ŝe w ograniczonym zakresie przygotowania oferty terenów mieszkaniowych i rozbudowy uzbrojenia technicznego.

Wszystkie sporz ądzane przez Zarz ąd Miejski miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego b ędą uwzgl ędnia ć potrzeb ę ochrony i podwy Ŝszania walorów uzdrowiskowych miasta i gminy Gołdap.

8.4. W ramach oceny zmian zagospodarowania przestrzennego, która b ędzie przedstawiona Radzie Miejskiej około roku 2003, szczególn ą uwag ę nale Ŝałoby zwróci ć na skuteczno ść ochrony warto ści przyrodniczych oraz oceni ć efekty gospodarcze, uzyskane w zwi ązku z uchwalonymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego.

8.5. Programy gospodarcze (wieloletnie) uchwalane przez Rad ę Miejsk ą będą uzupełniaj ącymi dokumentami w stosunku do Studium i Strategii. Pozwol ą one podejmowa ć decyzje, co do polityki finansowej miasta i gminy. Programy te ustal ą szczegółowe harmonogramy inwestycji komunalnych, przy uwzgl ędnieniu wieloletniej prognozy wzrostu dochodów bud Ŝetu gminy. Prognoza ta uwzgl ędnia ć b ędzie wpływy do bud Ŝetu, obejmuj ące równie Ŝ dotacje z ewentualnych, rozpisywanych przez gmin ę emisji obligacji i z zaci ągni ętych kredytów. Ocena realizacji programów gospodarczych mo Ŝe wpływa ć na korekt ę lub zmian ę polityki przestrzennej miasta i gminy Gołdap.

182 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

9. Obszary przewidywane do realizacji zada ń i programów ponad lokalnych

9.1. Zakres ponadlokalnych zada ń rz ądowych został zawarty w informacji Wojewody Warmi ńsko-Mazurskiego do studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap obejmuje nast ępuj ące zadania: − podj ęcie bada ń archeologicznych, wyprzedzaj ących działania inwestycyjne (np. modernizacja lub budowa infrastruktury transportowej i technicznej); − uzupełnienie braków w infrastrukturze komunalnej w jednostkach osadniczych; − modernizacja dróg krajowych do parametrów klasy technicznej GP; − modernizacja dróg wojewódzkich do parametrów klasy technicznej G;

9.2. Polityka miasta i gminy Gołdap wzgl ędem zada ń ponadlokalnych Wymienione w informacji Wojewody Warmi ńsko-Mazurskiego do studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap planowane przedsi ęwzi ęcia nie zostały umieszczone w rejestrze zada ń rz ądowych. Mo Ŝna oczekiwa ć, Ŝe wi ększo ść z nich w zwi ązku z reform ą administracyjn ą pa ństwa b ędzie rozpatrywana w grupie zada ń samorz ądu wojewódzkiego lub powiatowego. Podstawowym dokumentem, w którym zostan ą uj ęte programy ponadgminne b ędzie plan zagospodarowania przestrzennego województwa. Władze miasta i gminy Gołdap opracuj ą wnioski odno śnie zada ń ponadlokalnych, których realizacja le Ŝy w interesie miasta i gminy, a tak Ŝe okre ślą warunki ich realizacji. Wnioski te zostan ą przedło Ŝone Sejmikowi Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego oraz Radzie Powiatu. Do zasadniczych zada ń zaliczone zostan ą: 1. Utworzenie Suwalsko - Wisztynieckiego Transgranicznego Obszaru Chronionego; 2. Sporz ądzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla obszarów głównego zbiornika zasobowego wód podziemnych; 3. Realizacja ście Ŝek rowerowych o znaczeniu: mi ędzynarodowym, mi ędzyregionalnym regionalnym, z głównym punktem obsługi turystycznego

183 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

ruchu rowerowego w Gołdapi a tak Ŝe rozbudowa infrastruktury zwi ązanej z obsług ą szlaków turystycznych: wodnych i drogowych; 4. Modernizacja drogi krajowej nr 65 wraz z budow ą obej ścia miasta Gołdap, 5. Modernizacja dróg wojewódzkich· nr 650 - W ęgorzewo - Banie Mazurskie - Gołdap, nr 651 - Gołdap - śytkiejmy - Szypliszki; 6. Modernizacja i elektryfikacja linii kolejowej nr 41 Ełk - Gołdap dla potrzeb

184 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap

10. Podstawa prawna opracowania zmiany studium.

Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap, zwane dalej „Studium”, opracowane zostało zgodnie z art. 6 obowi ązuj ącej ówcze śnie ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku „o zagospodarowaniu przestrzennym” (Dz. U. Nr 89 poz. 415 z pó źn. zmian.), natomiast jego zmiana w trybie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 27 marca 2003 roku (Dz. U. z 2003 r. Nr 80 poz. 717 z pó źn. zmian), zwanej dalej Ustaw ą. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap przyj ęte zostało Uchwał ą Nr XXXIV/183/2001 Rady Miejskiej w Gołdapi z dnia 24 maja 2001 r. Prace nad zmian ą studium prowadzone były w oparciu o uchwał ę nr XXXV/222/09 Rady Miejskiej w Gołdapi z dnia 26 maja 2009 r. w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia zmiany w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap dla cz ęś ci obszaru gminy Gołdap poło Ŝonego mi ędzy obwodnic ą Gołdapi, ulica Wojska Polskiego, projektowan ą ulic ą ł ącz ącą ul. Wojska Polskiego z ulic ą Osiedle I, ulic ą Osiedle I i ulic ą Konstytucji 3 Maja. Celem zmiany Studium jest stworzenie podstaw formalno – prawnych do prowadzenia racjonalnej polityki przestrzennej oraz do opracowania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obejmuj ącego obszar, którego granice stanowi ą teren obj ęty zmian ą studium. Zmian ą obj ęto zapisy studium dotycz ące jednego terenu w obr ębie miasta Gołdap, które oznaczone s ą symbolem graficznym na rysunku zmiany studium. Projekt zmiany studium przygotowano zgodnie z wymogami art. 9, 10, 27 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 z po źn. zmian.) oraz Rozporz ądzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. W sprawie zakresu projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz.U.2004 nr 92, poz. 880). Zgodnie z wymogami cytowanego wy Ŝej rozporz ądzenia niniejszy tekst jest tekstem ujednoliconym. W cz ęś ci opisowej studium zmieniane zapisy (w tym uzupełnienia i zaktualizowane dane) okre ślono kolorem szarym. Zakres zmiany polega na uzupełnieniu Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap o pojedyncze

185 Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Gołdap ustalenia dla jednego obszaru zlokalizowanego na terenie miasta Gołdap i wprowadzeniu ich do ujednoliconego tekstu i rysunku Studium.

186