Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht, gemeente Woerden
HOLLANDIA reeks 311 COLOFON
Hollandia reeks nr. 311
Titel: Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht, gemeente Woerden
Toponiem: Woerden de Grecht
Gemeente: Woerden
Onderzoeksmeldingsnummer Archis: 43397, 43398
Hoekcoördinaten: - 118759/462905 - 119475/462969 - 118807/455515 - 119125/455451
Auteur: M. Sonders
In opdracht van: Tijhuis Ingenieurs bv
Contactpersoon opdrachtgever: H. Bakels
Wetenschappelijke leiding: P.M.Floore
Definitieve versie: 2010
Oplage: 6
ISSN: 1572-3151
© Hollandia archeologen, Zaandijk 2010
HOLLANDIA archeologen tuinstraat 27a 1544 rs zaandijk 075 - 622 49 57 [email protected] Inhoudsopgave
1. Inleiding 5 2. Bureauonderzoek 7 2.1 Beleid 7 2.2 Doel en methoden van het bureauonderzoek 8 2.3 Ontstaansgeschiedenis van het onderzoeksgebied 9 2.4 Aardwetenschappelijke gegevens 10 2.5 Historische gegevens 12 2.6 Archeologische gegevens 15 2.7 Verwachtingsmodel 20 3. Samenvatting en advies 21 4. Literatuur 23 Bijlage 1: Overzichtskaart te verrichten werkzaamheden 24 Bijlage 2: Overzichtskaart aangekocht en nog aan te kopen grond 25 Bijlage 3: Overzichtskaart nieuwe watergang 26 Bijlage 4: Bodemkaarten 27 Bijlage 5: Geomorfologische kaarten 28 Bijlage 6: Algemene hoogtekaarten 29 Bijlage 7: Indicatieve kaart archeologische waarden 31 Bijlage 8: Acheologische monumentenkaart met de waarnemingen en vondstmeldingen 32 Bijlage 9: Stappenplan in de archeologie 33
Lijst van afbeeldingen: Afbeelding 1: De ligging van het plangebied op de topografische kaart en binnen Nederland. Afbeelding 2: Uitsneden overzichtskaart werkzaamheden. Afbeelding 3: Uitsnede interactieve cultuurhistorische kaart provincie Utrecht. Afbeelding 4: Afbeelding van de Grecht. Afbeelding 5: Het onderzoeksgebied op de liggingskaart van het toemaakdek. Afbeelding 6: Uitsnede historische kaart ‘t Hooghe heymraedschap 1670. Afbeelding 7: Uitsnede van de kadastrale minuutplan 1811-1832. Afbeelding 8: Uitsnede van de topografische militaire kaart, veldminuut. Afbeelding 9: Uitsnede van de topografische militaire kaart, Bonneblad. Afbeelding 10: Uitsnede van de Archiskaart met daarop de onderzoeksmeldingen. Afbeelding 11: Uitsnede archeologische monumentenkaart met de waarnemingen en vondstmeldingen. Afbeelding 12: De verwachte loop van de limes. Afbeelding 13: Het plangebied op de indicatieve kaart archeologische waarden. Afbeelding 14: Uisneden van afbeelding 13. Inhoudsopgave
Lijst van tabellen:
Tabel 1: Overzicht geplande werkzaamheden langs de Grecht. Tabel 2: Overzicht geraadpleegde bronnen aardwetenschappelijke gegevens. Tabel 3: Overzicht geraadpleegde bronnen historische gegevens. Tabel 4: Overzicht geraadpleegde bronnen archeologische gegevens. Tabel 5: Gespecificeerde archeologische verwachting. Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 5
Inleiding
In opdracht van Tijhuis Ingenieurs bv te Hoorn heeft Hollandia archeologen te Zaandijk, voor verscheidene locaties langs de Grecht (poldergebied Zegveld) een archeologisch bureauonderzoek verricht. Polder Zegveld is gelegen tussen Kamerik en Zegveld (afbeelding 1). Deze locaties zullen worden geroerd in verband met een grootschalig project dat samenhangt met het baggeren van de Grecht en de Kamerikse wetering (projectnummer 44907). 463 460
0 50 km 457 454 111 114 117 120
Afbeelding 1: De ligging van het plangebied op de topografische kaart en binnen Nederland.
Begin 2009 is het Waterschap gestart met de voorbereiding voor de baggerwerkzaamheden van de Grecht en de Kamerikse wetering. Naast baggerwerkzaamheden zullen diverse andere werkzaamheden (tabel 1; bijlage 1), zoals het aanleggen van een nieuwe Ness 1 rond de Grecht plaatsvinden. De aanleiding voor de werkzaamheden is het onderhoudsplan baggeren opgesteld door het Waterschap.
1 Eilanden in het water waar de natuur ongestoord zijn gang kan gaan. Het woord Ness behoort etymologisch bij Nes, neus en landtong waarvan de afgeleide betekend buitendijks land, laag of moerassig land. Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 6
Het onderhoudsplan heeft als doel om de watergangen minimaal 25 jaar op voldoende diepte te krijgen/houden en de verontreinigde grond te verwijderen.
Werkzaamheden Doel Diepte Oppervlakte ontgraving Baggerwerkzaamheden Het verdiepen/op diepte - Ongeveer een lengte houden van de Grecht. van 11 km. Dotterbloemlandschap Het landschap wordt ingericht Ongeveer 0,4 Totaal ongeveer als Dotterbloemlandschap meter onder 65414 m2. Noord waarbij de grond zal worden het maaiveld. is 36313 m2 en zuid omgespit. 19101 m2 Ness Er wordt een Ness gecreëerd Ongeveer 0,5 Ongeveer 24316 m2 voor de berging van baggerspe- meter onder het cie en water. maaiveld. Schoonwatertracé Parallel aan de Grecht wordt Ongeveer 0,8 Onbekend een nieuwe watergang meter onder het gegraven. maaiveld. Onbekend, mogelijk Onbekend Onbekend Totaal ongeveer moeras. 35519 m2.
Tabel 1: Overzicht geplande werkzaamheden langs de Grecht.
Het archeologisch bureauonderzoek werd conform de eisen gesteld in de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie 3.2 uitgevoerd. De onderzoeksdocumentatie wordt bewaard in het provinciaal depot van Utrecht.
000 120120 240240 360360 480480 600600 Meters meters 0 120120 240240 360360 480480 600600 Meters meters
Afbeelding 2: Uitsneden overzichtskaart werkzaamheden (bijlage 1). De paarse gebieden worden Dotterbloemlanschap, het rood gekleurde gebied is de locatie voor de Ness, het groene gebied is onbekend en de blauwe lijn geeft de baggerwerkzaamheden aan. Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 7
2. Bureauonderzoek
2.1 Beleid
Cultuurhistorie
Het beleid van de gemeente Woerden en de provincie Utrecht richt zich op het leesbaar houden en maken van cultuurhistorie. Uitgangspunt daarbij is dat cultuurhistorie geen belemmering hoeft te zijn, maar juist kan dienen als inspiratiebron voor nieuwe ontwikkelingen. Essentieel daarbij is dat de aanwezigheid van eventuele cultuurhistorische waarden in een vroegtijdig stadium bij de planvorming wordt betrokken.
Gedragslijn compensatie
De aantasting van cultuurhistorische waardevolle terreinen dient zoveel mogelijk voorkomen te worden. Bij (dreigend) verlies van deze waarden kan compensatie worden toegepast. Deze gedragslijn geldt voor een inventariserend en eventueel waarderend onderzoek waarna een zorgvuldige afweging mogelijk is. Woerden heeft geen compensatiegedragslijn, maar handhaven de vigerende regelgeving van de rijksoverheid.
Monumentenbeleid
Monumenten en andere elementen van cultuurhistorisch belang dienen tot uitdrukking te komen in het bestemmingsplan. Ingrepen op het kadastrale perceel waarop een beschermd monument staat zijn vergunningplichtig. Het erfgoedbeleid richt zich op bescherming van archeologische, historisch-geografische en bouwkundige waarden. Er is geen monument aanwezig op de onderzoeksterreinen en de onderzoeksgebieden bevinden zich buiten de begrenzing van historische kernen.
Cultuurhistorische kaart
De door de provincie Utrecht vervaardigde interactieve cultuurhistorische kaart is vooral bedoeld als hulpmiddel bij de inrichting van de ruimte in Utrecht. Omdat van veel archeologische resten de exacte locatie niet bekend is, is deze kaart voor wat betreft archeologie per definitie onvolledig. Het geeft uitsluitend een indicatie. 0 2000 m Hiermee dient dan ook in de planvorming rekening te worden gehouden. Op de cultuurhistorische Afbeelding 3: Uitsnede interactieve kaart zijn geen archeologisch monument aangegeven cultuurhistorische kaart provincie Utrecht. en is het gebied aangegeven als een waterplas. Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 8
Archeologiebeleid provincie Utrecht
De provincie Utrecht streeft naar het behoud van het erfgoed in de bodem (in situ). Ten einde het behoud van archeologische waarden zoveel mogelijk te waarborgen zal de provincie in zowel haar eigen plannen als in door de provincie te toetsen plannen het behoud als afwegingscriterium laten meewegen. Is behoud in situ niet mogelijk dan dient de informatie te worden veiliggesteld door middel van een wetenschappelijk verantwoord onderzoek (behoud ex situ). Archeologie is één van de provinciale speerpunten in het provinciaal ruimtelijk ordeningbeleid. Het in de wet op de ruimtelijke ordening voorgeschreven vooronderzoek naar aanwezige belangen door de gemeente dient ook archeologie te bevatten. Er dient vervolgens een expliciete afweging gemaakt te worden van de aanwezige belangen. Een belangrijk instrument is de gemeentelijke archeologische kaart en de provinciaal cultuurhistorische waardenkaart. De provinciale kaart moet echter wat betreft archeologie als indicatief beschouwd worden aangezien de meeste archeologische vindplaatsen (nog) onbekend zijn omdat ze onder het maaiveld verborgen liggen. Om te voorkomen dat waardevolle informatie verloren gaat, dienen deze overblijfselen in een zo vroeg mogelijk stadium van de planvorming te worden gelokaliseerd en gewaardeerd door middel van een archeologisch vooronderzoek. Bij toetsing van bestemmingsplannen wordt nagegaan of bij de planvorming voldoende archeologisch vooronderzoek is verricht om tot een evenwichtige besluitvorming te komen. Terreinen van hoge en zeer hoge waarde dienen in bestemmingsplannen te worden aangegeven en beschermd te worden door middel van een aanlegvergunning.
Europa en archeologie
Het “Verdrag van Malta” (het Europese verdrag inzake de bescherming van het archeologisch erfgoed) heeft als uitgangspunt: waar mogelijk het behoud van archeologische waarden. Bij de ontwikkeling van ruimtelijk beleid moet het archeologisch belang, of beter: het cultuurhistorisch belang, vanaf het begin meewegen in de besluitvorming. Het verdrag van Malta is in april 2006 vastgelegd in de monumentenwet. De provincie Utrecht implementeert de strekking van het verdrag van Malta door middel van de gedragslijn compensatie (zie boven).
UNESCO
In Nederland zijn een klein aantal cultuurhistorische locaties op de werelderfgoedlijst van Unesco geplaatst. Binnen de provincie Utrecht staan er één locatie op de werelderfgoedlijst, namelijk het Rietveld Schröderhuis. Het onderzoeksgebied maakt geen onderdeel uit van een Unesco locatie.
2.2 Doel en methoden van het bureauonderzoek
Een bureauonderzoek heeft als doel het aan de hand van bestaande bronnen verzamelen van informatie over bekende of te verwachten archeologische waarden binnen een bepaald gebied. Dit omvat de aan- of afwezigheid, het karakter en de omvang, de datering, gaafheid en conservering en de relatieve kwaliteit van de archeologische waarden. Afhankelijk van de omvang van de werkzaamheden, de aard van de aanleiding tot het onderzoek en de Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 9
vraagstelling, zullen aanvullende gegevens verzameld dienen te worden. Door middel van een archeologisch bureauonderzoek kan in een vroegtijdig stadium van de planvorming rekening worden gehouden met de eventuele aanwezigheid van archeologische waarden in de bodem. Het resultaat is een standaardrapport met een gespecificeerd verwachtingsmodel, op basis waarvan een beslissing genomen kan worden ten aanzien van (eventueel) vervolgonderzoek (zie ook in bijlage 9: Stappenplan Archeologie).
Bij het bureauonderzoek worden bronnen geraadpleegd die kennis verschaffen over de bodemopbouw van het betreffende gebied, voor zover deze van belang zijn voor het voorspellen van archeologische waarden. De geraadpleegde bronnen bestaan onder andere uit:
1. Kaartmateriaal, zoals bodemkundige, geomorfologische, geologische en historische kaartengegevens. 2. Gegevens over eerder verricht onderzoek en vondstmeldingen in het gebied uit de database van het Archeologisch Informatie Systeem (ARCHIS) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Historisch kaartmateriaal is een belangrijke informatie bron bij een archeologisch bureauonderzoek. Op basis van oude kaarten kan een beeld gegeven worden van hoe de bebouwing zich door de eeuwen heen ontwikkelde. Hierbij dient te worden opgemerkt dat historisch kaartmateriaal vaak alleen een indicatie geeft van datgene wat er ooit gestaan heeft. Men dient rekening te houden met de onnauwkeurigheden als gevolg van het gebruik van eenvoudige meetmiddelen en methoden, selectie van af te beelden kaartelementen en esthetische afwegingen die kaarten mooier maakten dan de “werkelijkheid”. Historische kaarten zijn niet altijd op schaal getekend of bevatten meerdere delen die qua schaal van elkaar afwijken. Ook werden kaarten veelvuldig gekopieerd waardoor foute gegevens of gedateerde informatie op een nieuwe kaart terecht kwamen. Zelfs bij kaarten die op het kadasterplan van omstreeks 1832 gebaseerd zijn (welke over het algemeen als zeer betrouwbaar beschouwd wordt), stelt men dat deze kaarten met voorzichtigheid gebruikt moeten worden (Margry, Ratsma & Speet, 1987). De in dit rapport aangegeven onderzoeksgebieden op historische kaarten en de daaruit ontleende informatie moet dan ook gezien worden als een benadering in plaats van een vaststaand feit.
2.3 Ontstaansgeschiedenis van het onderzoeksgebied
Gemeente Woerden is gelegen in het westelijk veengebied. Het westelijk veengebied is tot stand gekomen in het Holoceen. Deze Holocene afzettingen behoren tot de Formatie van Nieuwkoop. Tot in de vroege middeleeuwen maakte het westelijk veengebied onderdeel uit van een veel groter veengebied. Hierna is het veen in zuid-west Nederland geërodeerd en in west Nederland afgegraven (Berendsen, 2000). In het onderzoeksgebied ligt op het veen een pakket van klei (Van der Welle en van den Broek, 2009). Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 10
De Grecht
De Grecht is een wetering tussen de Oude Rijn ten westen van de stad Woerden tot de Kromme Mijdrecht. Etymologisch behoort het woord Grecht bij gracht, graft, greft en sloot. Eveneens behoort het bij de werkwoorden graven, grave,grebbe en grift. De naam ( de Grecht) van deze wetering geeft al opzich zelf aan dat het om een gegraven waterloop gaat (Moerman, 1956). De Grecht is in de 14de eeuw (1366) gegraven met als doel het omringende polderland te ontwateren. Doorslaggevend voor de aanleg van deze wetering was echter het handelsbelang van de stad Woerden. In 1448 is voor het eerst sprake van een sluis in de Gemeenlandskade, de Woerdense Verlaat. Het schutten van de boten in de Woerdense Verlaat zorgde echter voor wateroverlast in de polder Kamerik Mijzijde. Eerst werd besloten de sluis te dichten en op deze plaats een overtoom te maken, maar dit vormde een belemmering voor de scheepvaart. In 1494 is de nieuwe Grecht gegraven, waardoor zoveel mogelijk aan de westkant van de landerijen van Kamerik Mijzijde en die van de polder te scheiden door een kade. Na de nieuwe Grecht bleven nog enkele eilandjes liggen die Nessen vormden. Deze Nessen hebben nog het oorspronkelijke 15de Afbeelding 4: De Grecht eeuws peil, doordat ze geen inklinking hebben ondervonden. De (noorden is boven en Nessen zijn eigendom van Natuurmonumenten ( De groene hart afbeelding is niet op pagina; http://web.inter.nl.net/hcc/verspoor/grecht.htm). schaal).
2.4 Aardwetenschappelijke gegevens
De volgende aardwetenschappelijke gegevens zijn van het plangebied bekend:
Type gegevens Gegevens omschrijving Kaart/bron: Geologie (paragraaf 2.3) Holocene veenafzettingen behorend bij Berendsen, 2000; Weerts, de Formatie van Nieuwkoop. Cleveringa, Westerhoff en Vos, 2006. Geomorfologie Ontgonnen veenvlakte (1M46) en een Alterra geomorfologische rivier-inversierug (3K26). kaart uit Archis 2. Bodemkunde Liedeerdgronden (pRv81-II), Alterra bodemkaart uit Archis weideveengronden (hVb-II) en 2; Van Wallenburg, en Markus, koopveengronden (pVb-II) met allen 1971; Bosveld et al., 2000. een toemaakdek. Bodemchemie en opbouw Het veen is afgedekt met een kleilaag Van der Welle, en van den die van 20-50 centimeter dik kan zijn. Broek, 2009.
Tabel 2: Overzicht geraadplaagde bronnen aardwetenschappelijke gegevens. Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 11
De geomorfologische kaart (bijlage 5) van Alterra laat zien dat het onderzoeksgebied ligt op een ontgonnen veenvlakte met mogelijk zand of klei (code 1M46) en een uit zandig materiaal bestaande rivier-inversierug (code 3K26). De rivier-inversierug ligt hoger in het landschap doordat het minder inklinkt dan het omliggende veen (bijlage 6) en zou mogelijk een oude aftakking of zijstroom van de Oude Rijn kunnen zijn geweest. Doordat de rivier-inversierug hoger in het lanschap ligt is het een aantrekkelijke plek voor bewoning. Het onderzoeksgebied valt binnen een terrein waar de bodem bestaat uit liedeerdgronden1 van klei (pRv81-II), weideveengronden2 (pVb-II)en koopveengronden (hVb-II)3 (bijlage 4). In het Oude Rijn gebied komen de liedeerdgronden voor op de overgang van de poldervaaggronden (zavelige gronden) naar veengronden. Deze liedeerdgronden hebben een kleilaag van maximaal 80 centimeter dik. Het veen begint daaronder tussen de 40-80 centimeter onder het maaiveld (Van Wallenburg en Markus, 1971). Dit betekend dat de sporen van mogelijke prehistorische bewoning vrij dicht onder het oppervlak liggen.
Een onderdeel van deze gronden is een toemaakdek. Een toemaakdek is een opgebrachte laag van stadsvuil en bagger dat als bodemverbeteraar voor de veengronden dient. Het was waardevol als mest en diende mede voor het verhogen van de draagkracht van de grond. De aanwezigheid is te herkennen aan een zandige bijmening door het veen en het verspreid voorkomen van aardewerkfragmenten, tegelscherven, glas, houtskool en soms kleine gebruiksvoorwerpen. In het onderzoeksgebied wordt het veen vanaf de middeleeuwen opgehoogd (Bosveld et al., 2000). De bovenste laag van het gebied bestaat uit een laag klei met een dikte tussen de 20 en 50 centimeter. (Van der Welle en van den Broek, 2009).
Afbeelding 5: Het onderzoeksgebied (zwart) aangegeven op de liggingskaart van de 0 km 5 toemaakdek in de Venen.
1 Liedeerdgronden zijn klei op veengronden met een goed veraard humusrijk toemaakdek en moerig materiaal. 2 Weideveengronden zijn veengronden met een veraard humusrijk toemaakdek en moerig materiaal beginnend binnen 40 centimeter onder het maaiveld. 3 Koopveengronden zijn veengronden met een toemaakdek bestaande uit veraarde venige klei of kleiige veen. Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 12
2.5 Historische gegevens
De historische situatie van het plangebied is op het historisch kaartmateriaal als volgt:
Bron Jaar Kaartblad Schaal Omschrijving locatie (orginele kaart) Historische kaart 1647 8 1:28000 Plangebied is grotendeels onbebouwd en van ‘t Hooghe waarschijnlijk agrarisch in gebruik. Vier Heymraedtschap molens en een aantal kleine afgebakende Rijnland (J.J. Dou percelen staan langs de Grecht afgebeeld. en St. van Brouckhuysen) Historische kaart 1670 9 1:15000 Plangebied is grotendeels onbebouwd en van ‘t Hooghe waarschijnlijk agrarisch in gebruik. Vijf Heymraedtschap molens staan afgebeeld langs de Grecht. Rijnland (D. Vingboons) Historische kaart 1746 16 1:28000 Plangebied is grotendeels onbebouwd en van ‘t Hooghe waarschijnlijk agrarisch in gebruik. Vier Heymraedtschap molens staan afgebeeld langs de Grecht en van de landen van een aantal kleine afgebakende percelen. Woerden (M. Bolstra) Kadastrale kaart 1811- Sectie C 1:2500 Plangebied bestaat uit hooiland, bos en (minuutplan) 1832 blad 1 dijken langs de Grecht. Zegveld (Diesters) Kadastrale kaart 1811- Sectie B 1:2500 Plangebied bestaat uit hooiland, bos en (minuutplan) 1832 Blad 2 dijken langs de Grecht. Kamerk- Mijzijde (B. Zylmany) Topografische 1849 - - Er zijn vier molens zichtbaar en in het militaire kaart noorden en zuiden zijn enkele percelen (veldminuut) bebouwd. (H.E.W. Rodi de Loo)
Topografische 1875 443 - Grootste deel van plangebied onbebouwd, militaire kaart enkele percelen in noorden en zuiden (Bonneblad) bebouwd en enkele molens langs de Bodegrave en Grecht. Nieuwkoop
Tabel 3: Overzicht geraadplaagde bronnen historische gegevens.
Het beschikbare historisch kaartmateriaal laat zien dat er vanaf de 17de eeuw weinig is veranderd het plangebied. Op beide historische kaarten van ‘t Hooghe Heymraedschap van Rijnland uit 1647 en 1746 zijn vier molens op het plangebied te zien en enkele kleine afgebakende percelen. Het grootste gedeelte van het plangebied is onbebouwd en waarschijnlijk agrarisch in gebruik. Op een kaart van ‘t Hooghe Heymraedschap van de landen van Woerden (1670) staan vijf molens op de kaart (afbeelding 6). Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 13
Afbeelding 6: Het plangebied weergegeven op een uitsnede van historische kaart van ‘t Hooghe Heymraedschap van de landen van Woerden. De molens zijn omcirkeld (het noorden is boven en de kaart is niet op schaal).
De kadastrale minuutplan uit 1881-1832 geeft weer dat de percelen rondom de Grecht in gebruik zijn als hooiland, bos, boogaard of als polder (afbeelding 7). Ook nu is de bebouwing langs de Grecht minimaal.
Afbeelding7: Een klein deel van het onderzoeksgebied op een uitsnede van de kadastrale minuutplan (noorden is rechts en de kaart is niet op schaal). Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 14
Afbeelding 8: Uitsnede van de topografische militaire kaart (veldminuut). Het noorden is boven en de kaart is niet op schaal.
Op de topografische militaire kaarten, zowel de veldminuut (afbeelding 8) als het Bonneblad (afbeelding 9), blijft het merendeel van het onderzoeksgebied in gebruik als agrarisch land. Vier molens zijn nog steeds zichtbaar op dezelfde locaties als aangegeven op de voorgaande kaarten. Aan de noord- en zuideinde van de Grecht worden de omliggende percelen gebruikt voor bebouwing. De huidige situatie is dat de meeste percelen in agrarisch in gebruik zijn, waarschijnlijk als weiland waar vee kan grazen. Op enkele plekken langs de Grecht en met name aan het noord- en zuideinde staat bebouwing in de vorm van huizen.
Afbeelding 9: Uitsnede van de topografische militaire kaart (bonneblad 443). Het noorden is boven en de kaart is niet op schaal. Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 15
2.6 Archeologische gegevens
De volgende archeologsche gegevens zijn van het plangebied bekend:
Type gegevens Omschrijving gegevens Bron Indicatieve kaart Delen van het plangebied liggen op een terrein dat Indicatieve kaart archeologische een hoge archeologische waarde toegekend heeft archeologische waarden waarden gekregen. uit Archis 2 Archeologische In het plangebied liggen geen archeologische Archeologische monumenten monumenten. Ten noordwesten liggen twee monumenten kaart uit monumenten met hoge archeologische waarden Archis 2 (1949 en 4149) en in het westen ligt een monument met hoge archeologische waarden (11935). Vondstmeldingen Er zijn geen vondstmeldingen gedaan in en om het Archis 2 onderzoekterrein. Waarnemingen In het onderzoeksgebied liggen twee waarnemingen Archis 2 (42709; een voormalig monument waarvan geen aanwijzingen in het veld zijn aangetroffen en 30412; een booronderzoek) en nog enkele waarnemingen net buiten het onderzoeksgebied waarvan de meeste binnen monumenten 1949 en 4149 vallen. Bij waarneming 24320 een aantal laat middeleeuwse scherven aangetroffen. Eerder uitgevoerde In het onderzoeksgebied is een eerder onderzoek Archis 2; Alkemade, R., M onderzoeken uitgevoerd (omn 41882) dat behoord bij een van Kuijk, J. van Leer en bureauonderzoek naar het gemaal Houtkade door M. Stam, 2010. Oranjewoud bv. Nabij het onderzoeksgebied liggen twee onderzoeken van RAAP. Ten zuiden van het plangebied loopt de Limes.
Tabel 4: Overzicht geraadplaagde bronnen archeologische gegevens.
In het onderzoeksgebied ligt een onderzoeksmelding (41832) dat behoort bij een bureauonderzoek naar het gemaal Houtkade door Oranjewoud BV in 2010 (afbeelding 10). Het rapport was voor het opstellen van dit bureauonderzoek, niet beschrikbaar. In de omgeving van het onderzoeksterrein liggen nog enkele onderzoeksmeldingen. Ten noorden van het onderzoeksterrein bevindt zich een gebied dat onderzocht is door RAAP archeologisch adviesbureau. Dit terrein wordt door de Woerdse Verlaat afgescheiden van het nu te onderzoeken plangebied. Het type onderzoek en onderzoeksresultaten worden niet in Archis 2 vermeld. Ten westen van het plangebied is door RAAP archeologisch adviesbureau een inventariserend veldonderzoek door middel van boringen uitgevoerd op de Meije 106 en 108. Op dit terrein was sprake van een hoge verwachting van archeologische resten vanaf de midden bronstijd tot aan de late middeleeuwen. Het veldonderzoek heeft echter geen archeologische indicatoren aangetroffen met als gevolg dat er geen verder archeologisch onderzoek op dit terrein noodzakkelijk was (De Kort, 2004). Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 16
121222 / 463626121222 / 463626
4017 4017 Legenda Legenda
ONDERZOEKSMELDINGENONDERZOEKSMELDINGEN
VONDSTMELDINGENVONDSTMELDINGEN
4018 4018 TOP10 ((c)TDN) TOP10 ((c)TDN)
PROVINCIES PROVINCIES
41832 41832
21540 21540
0 0 1 km 1 km
N Archis2N Archis2
117482 / 459887117482 / 459887
Afbeelding 10: Uitsnede uit de archis kaart met daarop de omliggende onderzoeksmeldingen langs het plangebied (lichtblauw gekleurd).
In het onderzoeksgebied of in de nabije omgeving van het onderzoeksgebied zijn geen vondstmeldingen gedaan (afbeelding 11). Waarnemingen zijn wel gedaan in het gebied (afbeelding 11). Zo is er op een perceel aan de Oude Mye in 1965 een aantal aardewerkscherven van de 12de tot de 18de eeuw aangetroffen (waarneming 24320). Over de context wordt verder geen melding gedaan en het valt niet uit de sluiten dat deze scherven onderdeel uitmaken van het toemaakdek. Waarneming 30412 is een booronderzoek dat uitgevoerd is in het kader van het veldwerk voor de archeologische monumenten kaart Utrecht door I. Reuselaar en W. van Zijverden. Op de huidige archeologische monumentenkaart is dit gebied niet aangegeven als een archeologisch monument. De derde waarneming in het onderzoeksgebied (waarneming 42709) is een voorhaakdijk met voormalig monumentnummer 11993. Hier zou een motte1 moeten hebben gelegen maar uit historisch onderzoek zijn er geen aanwijzingen voor de aanwezigheid van een motte.
Nabij het onderzoeksgebied liggen nog enkele waarnemingen die vallen binnen twee archeologische monumenten (monumenten 4149 en 1919) ten westen van de Grecht (afbeelding 11). Het archeologisch monument 4149 heeft een hoge archeologische verwachtingswaarde en is een stuk grasland met een onregelmatig relief en een ten opzichte van de omgeving afwijkende verkaveling. Mogelijk heeft er een kerk op dit terrein gestaan. Monumentnummer 1949 is een ontginningskern van waaruit de 12de eeuw de polder Zegvelderbroek in cultuur is gebracht.
1 Een kunstmatige heuvel waar een mottekasteel op werd gebouwd. Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 17
120789 / 462460120789 / 462460 42709 42709 Legenda Legenda
WAARNEMINGEN WAARNEMINGEN
MONUMENTEN MONUMENTEN archeologische waardearcheologische waarde hoge archeologische hogewaarde archeologische waarde zeer hoge archeologischezeer hogewaarde archeologische waarde 27563 27563 zeer hoge arch waarde,zeer beschermd hoge arch waarde, beschermd 24307 24307 1949 1949 TOP10 ((c)TDN) TOP10 ((c)TDN) 2431024311 2431024311 PROVINCIES PROVINCIES 24312 24312 24328 24328 243193041179254149 243193041179254149
30412 30412
24320 24320 0 0 1 km 1 km
N Archis2N Archis2 11935 11935
116545 / 458216116545 / 458216
Afbeelding 11: Uitsnede uit de kaart van Archis 2 met daarom de archeologische monumenten, vondstmeldingen en waarnemingen.
Ten zuidwesten van deze twee monumenten ligt een derde monument (11935) dat een oude dorpskern is. Het dorp bevindt zich in een kom in het weideveengebied. Ten zuiden van het onderzoeksgebied (afbeelding 12) is de verwachte loop van de Romeinse limesweg. De Oude Rijn vormde de noordgrens van het Romeinse Rijk en aan de zuidoever werden forten aangelegd. Castellum Laurium, dat in de binnenstad van Woerden is gelegen, is hier een voorbeeld van. Naast forten waren ook wachttorens langs de limes geplaatst. Naast Romeinse bouwwerken maakte ook de inheemse bevolking gebruik van de limes en vestigde zich vermoedelijk in de buurt of langs de weg.
Afbeelding 12: De verwachte loop van de limesweg. Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 18
Op de indicatieve kaart archeologische waarden ligt een groot deel van het plangebied op een terrein dat een lage archeologische waarde is toegekend (afbeelding 13). Dwars door het terrein meandert een zone met een hoge archeologische verwachtingswaarde die de contouren van de rivier-inversierug (die aangegeven is op de geomorfologische kaart) volgt. Kleine delen van het plangebied overlappen de strook met hoge archeologische waarden. Ook het gebied dat aangekocht is voor het schoonwatertracé (bijlage 2), dat ten westen van de Grecht loopt, valt voor een deel op de strook met hoge archeologische waarden. De eerder genoemde waarnemingen vallen allemaal binnen de zone met hoge archeologische waarden en lijken deze waarden van de strook te ondersteunen. Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 19
121732 / 463616
Legenda
WAARNEMINGEN
B TOP10 ((c)TDN) B W VONDSTMELDINGEN W IKAW zeer lage trefkans lage trefkans middelhoge trefkans hoge trefkans lage trefkans (water) middelhoge trefkans (water) 42709 hoge trefkans (water) water niet gekarteerd
GEOMORFOLOGIE ((c)Alterra) Wanden Hoge heuvels en ruggen Terpen Hoge duinen 121772 / 461523 Plateaus Terrassen Plateau-achtige vormen LegendaWaaiervormige glooiingen Niet-waaiervormige glooiingen WAARNEMINGEN 24312 Lage ruggen en heuvels 24328 79252431930411 WelvingenTOP10 ((c)TDN) Vlakten VONDSTMELDINGEN Laagten 3K26 IKAWOndiepe dalen zeer lage trefkans lage trefkans middelhoge trefkans 0 hoge trefkans 1 km 1M30 lage trefkans (water) middelhoge trefkans (water) hoge trefkans (water) Nwater Archis2 niet gekarteerd 1M46 GEOMORFOLOGIE ((c)Alterra) 118026 / 459910 Wanden 1M30 Hoge heuvels en ruggen Terpen B Hoge duinen Plateaus 30412 Terrassen Plateau-achtige vormen 1M30 Waaiervormige glooiingen Niet-waaiervormige glooiingen 121807 / 459032 Lage ruggen en heuvels Welvingen 1M46 Vlakten 24320 LegendaLaagten
OndiepeWAARNEMINGEN dalen
TOP10 ((c)TDN)
VONDSTMELDINGEN B 0 1 km IKAW 3K26 zeer lage trefkans lage trefkans Nmiddelhoge trefkansArchis2 hoge trefkans lage trefkans (water) middelhoge trefkans (water) 118066 / 457817 1M23 hoge trefkans (water) water niet gekarteerd
GEOMORFOLOGIE ((c)Alterra) 3K26 Wanden 1M23 Hoge heuvels en ruggen Terpen Hoge duinen Plateaus Terrassen Plateau-achtige vormen Waaiervormige glooiingen Niet-waaiervormige glooiingen 1M23 Lage ruggen en heuvels 57104 Welvingen Vlakten Laagten Ondiepe dalen
414084 414083 0 1 km 4958659731 58226408018 24335 59724408014 5890058902 588884080165889458041B588925969057641569657944 408995410126 580635889858896413561588905972827566 N 27567 417908 Archis2 26476 56091 40137126243561744020962624426240583203275627585 58338 40803240073440352127564264732758356182404420406139504612647557009417412 4K26 26459264535691956152 0 1050 m 118101 / 455326 Afbeelding 13: Het plangebied (blauw) op de indicatieve kaart archeologische waarden. De lage archeologische waarden wordt aangegeven met de kleur licht geel en de hoge archeologische waarden is aangegeven in het zalmroze. Het noorden is boven. De hoge concentratie van meldingen bevindt zich in de oude stadskern van Woerden waar behalve middeleeuwse ook veel Romeinse resten aangetroffen zijn. Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 20
2.7 Verwachtingsmodel
Op basis van de aardwetenschappelijke, historische en archeologische gegevens kan de aanwezigheid van archeologische resten niet worden uitgesloten. Op het veen kunnen archeologische resten verwacht worden vanaf de neolithicum tot aan de middeleeuwen. Als deze aanwezig zijn zullen zij zich hoogstwaarschijnlijk op de rivier-inversierug bevinden, die op de indicatieve kaart archeologische waarden een hoge trefkans toegekend heeft. Tevens liep de Romeinse limes net ten zuiden van het plangebied, waar inheemse bevolking zich rondom vestigden. Het onderzoeksterrein ligt op het gebied met het toemaakdek. Dit is vanaf de middeleeuwen opgeworpen om het land te bemesten en het veen te verstevigen. Het heeft als secundaire bijwerking dat de kans kleiner is dat de mogelijk onderliggende archeologische sporen aangetast zijn door latere bewerkingen van het agrarisch land, zoals bijvoorbeeld ploegen. In het toemaakdek als in de bovenliggende lagen, kunnen sporen van de middeleeuwen tot de nieuwe tijd niet worden uitgesloten al zullen deze zich vooral aan de noord- en zuideinde van het plangebied bevinden en op de locaties rondom de molens (afgebeeld op de historische kaarten).
Werkzaam Periode Verwachting Te verwachten resten Diepte tov het heden maaiveld Ness Neolithicum t/m Hoog Akkerlagen en/of Vanaf 20-50 cm middeleeuwen nederzettingssporen, onder het maaiveld aardewerkfragmenten, tot op het natuursteen, metaal, natuurlijke veen houtskool en dierlijk botmateriaal
Dotterbloem Neolithicum t/m Noordelijk Akkerlagen en/of Vanaf 20-50 cm landschap nieuwe tijd deel: Hoog nederzettingssporen, onder het maaiveld Zuidelijk aardewerkfragmenten, tot op het deel: Laag natuursteen, metaal, natuurlijke veen houtskool en dierlijk botmateriaal Onbekend Neolithicum t/m Noordelijk Akkerlagen en/of Vanaf 20-50 cm middeleeuwen deel: Hoog nederzettingssporen, onder het maaiveld Zuidelijk aardewerkfragmenten, tot op het deel: Laag natuursteen, metaal, natuurlijke veen houtskool en dierlijk botmateriaal Schoonwater Neolithicum t/m Hoog Akkerlagen en/of Vanaf 20-50 cm tracé nieuwe tijd nederzettingssporen, onder het maaiveld aardewerkfragmenten, tot op het natuursteen, metaal, natuurlijke veen houtskool en dierlijk botmateriaal Grecht Middeleeuwen Laag Artefacten van aardewerk, n.v.t. t/m metaal en dierlijk bot. nieuwe tijd
Tabel 5: Gespecificeerde archeologische verwachting. Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 21
3. Samenvatting en advies
Uit het archeologisch bureauonderzoek blijkt dat de aanwezigheid voor archeologische sporen vanaf de bronstijd tot aan de nieuwe tijd niet uitgesloten kan worden. Met name op de rivier-inversierug kunnen er op het veen sporen vanaf de bronstijd tot aan de middeleeuwen worden verwacht. Bovenop deze laag bevindt zich een toemaakdek dat vanaf de middeleeuwen is opgeworpen. In deze laag kunnen archeologische vondsten in de vorm van aardewerkfragmenten, glas, hout en tegelscherven zitten. Deze fragmenten zijn echter secundair en gebruikt zijn als demping en bemesting in plaats van waarvoor ze oorspronkelijk gemaakt zijn. Aan het noord- en zuideinde van het plangebied en rondom de locaties van de molens kunnen tevens nog archeologische sporen vanaf de middeleeuwen tot aan de nieuwe tijd worden verwacht.
In een groot deel van het plangebied wordt enkel gebaggerd. Deze werkzaamheden zullen uitsluitend de Grecht zelf roeren en het omliggende terrein niet. Doordat deze werkzaamheden de grond rondom de Grecht niet verstoren dient op dit deel van het terrein geen archeologisch onderzoek plaats te vinden. De Grecht is echter ook gebruikt voor scheepsvaart en er kunnen tijdens het baggeren mogelijke artefacten naar boven komen die ten tijde van de scheepvaart (vanaf de middeleeuwen) in de Grecht zijn gedeponeerd. Mochten er tijdens de baggerwerkzaamheden archeologische artefacten worden aangetroffen, bijvoorbeeld aardewerk, glas en metalen voorwerpen, dan geldt er een wettelijke meldingsplicht.
Naast het baggeren wordt er een Dotterbloemenlanschap aangelegd op twee plekken langs de westzijde van de Grecht (afbeelding 14). Het meest noordelijke gebied loopt voor een deel over de rivier-inversierug. Uit de bodemprofielen van het bodemchemisch onderzoek bleek er op dit gedeelte van het terrein geen dikke laag klei als bovenlaag aanwezig te zijn. Doordat voor de aanleg van het landschap 0,4 centimeter moet worden ontgraven dient een archeologisch vervolg onderzoek in de vorm van een verkennend booronderzoek uitgevoerd te worden. Het doel van dat onderzoek is te inventariseren of archeologische restanten in de ondergrond aanwezig zijn. Het zuidelijke gebied dat is uitgekozen voor het aanleggen van een Dotterbloemlandschap en de daarnaast gelegen percelen voor het moeras liggen in een zone met een lage archeologische waarde. Ook het historisch kaartmateriaal geeft geen aanwijzingen voor de aanwezigheid van archeologische resten. Op de locatie van de molen staat tegenwoordig nog bebouwing. Een archeologisch vervolgonderzoek is op dit gedeelte van het onderzoeksgebied niet noodzakelijk.
Tevens is een gebied geselecteerd dat wordt ingericht als Ness met direct daarboven en onder een gebied dat nog een onbekende bestemming heeft en waarschijnlijk wordt ingericht als moeras. Deze percelen vallen aan de westzijde van de Grecht op de strook met hoge archeologische waarde. De verstoring voor de Ness is 0,5 meter en voor het deel met onbekende bestemming nog niet bepaald. Het terrein is voor een groot deel afgedekt met een laag klei, dat variëert tussen de 20 en de 50 centimeter. Op de locatie dient het een archeologisch vervolgonderzoek in de vorm van een verkennend booronderzoek uitgevoerd te worden om te inventariseren of archeologische restanten in de ondergrond aanwezig zijn. Als de grond van het terrein met nog onbekende bestemming in de diepte zal worden geroerd dient dit gebied door middel van een verkennend booronderzoek te worden onderzocht. Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 22
De precieze locatie voor het schoonwatertracé is nog niet bepaald. Het schoonwatertracé zal op de aangekochte en nog aan te kopen pecelen (bijlage 2) komen te liggen. Op de kaart met aangekocht en nog aan te kopen percelen voor dit project blijkt dat deze percelen ten westen van de Grecht liggen. Deze percelen liggen voor een groot deel op de zone met hoge archeologische waarde. Doordat de grond tot op een diepte van 0,8 meter onder het maaiveld zal worden verstoord zal het terrein (nadat de precieze ligging is vastgesteld) archeologisch moeten worden onderzocht door middel van een verkennend booronderzoek.
1 2
2 3
1
2
Afbeelding 14: Uitsneden afbeelding 13. NDe gebieden voor het Dotterbloemlandschap zijn aangegeven met de nummer 1. De gebieden met een nog onbekende bestemming zijn aangegeven met nummer 2 en de Ness wordt aangegeven met nummer 3. De rechter afbeelding is het noordelijk deel en links het zuidelijk deel van het plangebied. Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 23
4 Literatuur
Alkemade, R., M van Kuijk, J. van Leer en M. Stam, 2010: Waardevol Woerden. Nieuwsbrief over de cultuurhistorie van Harmelen, Kamerik, Woerden en Zegveld, nummer 7, Woerden.
Berendse, H.J.A., 2000: Landschappelijk Nederland, Assen.
Bosveld, A.T.C., T.C. Klok, J.C. Bodt en M. Rudgers, 2000: Ecologische risico’s van bodemverontreiniging in toemaak in gemeente De Ronde Venen, Alterra-rapport 151, Alterra, Wageningen.
Kort, J.W. de, 2004: Plangebied Meije 106 en 108, gemeente Bodegrave; een inventariserend archeologisch onderzoek, RAAP-notitie 766, Amsterdam.
Margry, P.J. & P. Ratsma, B.M.J. Speet, 1987: Stadsplattegronden. Werken met kaartmateriaal bij stadshistorisch onderzoek, Hilversum.
Moerman, H.J., 1956: Nomina Geographica Flandrica, studiën VII Nederlandse plaatsnamen een overzicht, naaml. venn. standaard--boekhandel, Brussel.
Wallenberg, C. van & W. C. Markus, 1971: Toemaakdekken in het Oude Rijngebied, Boor en Spade 17, 64 - 81.
Weerts, H., P. Cleveringa, W. Westerhoff, en P. Vos, 2006: Nooit meer; afzettingen bij Duinkerke en Calais, Archeobrief (Methoden en Technieken), 28-34. Stichting voor de Nederlandse Archeologie (SNA).
Welle, M.E.W. van der, T van den Broek, 2009: Voorbereidend bodemchemisch onderzoek ten behoeve van natuurontwikkeling in Polder Zegveld, referentie 9V4603A0/ R0001/902541/Rott, Haskoning Nederland BV, Rotterdam.
Websites: Archis 2: http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html De groene hart pagina; http://web.inter.nl.net/hcc/verspoor/grecht.htm www.waswaswaar.nl Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 24
Bijlage 1: Overzichtskaart werkzaamheden
Woerdense Verlaat
=
=
=
Polder Achttienhoven = Achttienhoven =
=
= Polder Kamerik-Teylingens
=
=
= =
Polder Kamerik-Mijzijde
=
=
= =
=
=
=
=
= =
=
=
=
=
= =
= Polder Kamerik-Mijzijde
= Lagebroek =
= Kanis
= =
= =
=
Sportvelden = ==
= =
=
= Sportterrein = Zegveld =
= Kamerik
= Polder Zegveld =
= Polder Groot Houtdijk
=
= = =
Legenda =
= = = GrechtBaggeren Grecht =
Polder 's-Gravesloot Geestdorp = Aanleg Ness =
= Aanleg Dotterbloem- Polder Rietveld landschap Pompstation = Zwembad Onbekend, Park Bredius
= Sportterrein waarschijnlijk Moeras =
© De auteursrechten en databankrechten van de ondergrond Rietveld = Schilderskwartierzijn voorbehouden aan de Topografische Dienst Kadaster, Emmen, 2006Verpleeghuis Watertoren = Poldermolen 2 Telefoon: (030) 634 57 00 Postbus 550 Fax: (030) 634 59 98
= ± 3990 GJ Houten E-mail: [email protected]
KaartID: 201008201147 Afdeling: IB Datum: 20-8-2010
Project: Omschrijving: Paraaf: Robin Korenmolen Overzichtskaart werkzaamheden Barwoutswaarder Barwoutswaarder 44907 Grecht Woerden Schaal: 1:20.000 Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 25
Bijlage 2: Overzichtskaart aangekochte en nog aan te kopen grond
LEGENDA:
HDSR
BBL
Geen eigendom; te verwerven Geen eigendom; kans extra verwerving
C B A Versie Datum Getek. Omschrijving wijziging Akk.
Opdrachtgever Postbus 550 Poldermolen 2 3990 GJ Houten 3994 DD Houten
Tel.: (030) 634 57 00 e-mail: [email protected] Fax: (030) 634 59 98 www.destichtserijnlanden.nl
Project EVZ Grecht
Onderdeel Inverntarisatie grond eigendom
Projectnr. Besteknr(s). Documentnr. Status 40617 PRAATPRENT
Formaat Schaal Getek. Datum Goedgek. Akk. Tek.nr. Versie A3 nvt. vR 24-03-2010 40617OR-301 Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 26
Bijlage 3:Overzichtskaart nieuwe watergang
LEGENDA:
Nieuwe hoofdwatergang
Collectieve hoogwatervoorziening
C B A Versie Datum Getek. Omschrijving wijziging Akk.
Opdrachtgever Postbus 550 Poldermolen 2 3990 GJ Houten 3994 DD Houten
Tel.: (030) 634 57 00 e-mail: [email protected] Fax: (030) 634 59 98 www.destichtserijnlanden.nl
Project EVZ Grecht
Onderdeel Inverntarisatie grond eigendom
Projectnr. Besteknr(s). Documentnr. Status 40617 PRAATPRENT
Formaat Schaal Getek. Datum Goedgek. Akk. Tek.nr. Versie A3 nvt. vR 24-03-2010 40617OR-304 Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 27
Bijlage 4: Bodemkaarten
121816 / 462378121816 / 462378
Legenda Legenda
TOP10 ((c)TDN) TOP10 ((c)TDN)
BODEM ((c)Alterra)BODEM ((c)Alterra) Associaties Associaties Brikgronden Brikgronden Bebouwing Bebouwing Dijk, bovenlandstrook Dijk, bovenlandstrook Dikke eerdgronden Dikke eerdgronden Fluviatiele afz ouder pleistoceenFluviatiele afz ouder pleistoceen Groeve, gegraven, mijnstortGroeve, gegraven, mijnstort KalksteenverweringsgrondenKalksteenverweringsgronden Oude rivierkleigrondenOude rivierkleigronden Overige oude kleigrondenOverige oude kleigronden Ondiepe keileemgrondenOndiepe keileemgronden Leemgronden Leemgronden hVk hVk Zeekleigronden Zeekleigronden Mariene afz ouder pleistoceenMariene afz ouder pleistoceen Niet-gerijpte minerale grondenNiet-gerijpte minerale gronden Oude bewoningsplaatsenOude bewoningsplaatsen Rivierkleigronden Rivierkleigronden Kalkh lutumarme grondenKalkh lutumarme gronden Veengronden Veengronden Moerige gronden Moerige gronden Water, moeras Water, moeras Podzolgronden Podzolgronden Kalkloze zandgrondenKalkloze zandgronden Kalkhoudende zandgrondenKalkhoudende zandgronden
PROVINCIES PROVINCIES
0 0 1 km 1 km
N Archis2N Archis2
117790 / 458352117790 / 458352
121674 / 459453121674 / 459453
Legenda Legenda
TOP10 ((c)TDN) TOP10 ((c)TDN)
BODEM ((c)Alterra)BODEM ((c)Alterra) Associaties Associaties Brikgronden Brikgronden Bebouwing Bebouwing Dijk, bovenlandstrook Dijk, bovenlandstrook Dikke eerdgronden Dikke eerdgronden Fluviatiele afz ouder pleistoceenFluviatiele afz ouder pleistoceen Groeve, gegraven, mijnstortGroeve, gegraven, mijnstort KalksteenverweringsgrondenKalksteenverweringsgronden Oude rivierkleigrondenOude rivierkleigronden Overige oude kleigrondenOverige oude kleigronden Ondiepe keileemgrondenOndiepe keileemgronden Leemgronden Leemgronden Zeekleigronden Zeekleigronden pVb pVb Mariene afz ouder pleistoceenMariene afz ouder pleistoceen Niet-gerijpte minerale grondenNiet-gerijpte minerale gronden Oude bewoningsplaatsenOude bewoningsplaatsen Rn47C Rn47C Rivierkleigronden Rivierkleigronden Kalkh lutumarme grondenKalkh lutumarme gronden Veengronden Veengronden Moerige gronden Moerige gronden Water, moeras Water, moeras Podzolgronden Podzolgronden Kalkloze zandgrondenKalkloze zandgronden Kalkhoudende zandgrondenKalkhoudende zandgronden
PROVINCIES PROVINCIES
Rn95A Rn95A Rn67C Rn67C 0 0 1 km 1 km
Rn67C Rn67C |b AFGRAV |b AFGRAV Rn62C Rn62C Rn67C Rn67C N Archis2N Archis2 |h BEBOUW |h BEBOUW
117648 / 455427117648 / 455427 Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 28
Bijlage 5: Geomorfologische kaarten
121764 / 463587 121764 / 463587
Legenda Legenda
TOP10 ((c)TDN) TOP10 ((c)TDN) B B B B W W GEOMORFOLOGIE ((c)Alterra)GEOMORFOLOGIE ((c)Alterra) W W Wanden Wanden W W Hoge heuvels en ruggen Hoge heuvels en ruggen Terpen Terpen Hoge duinen Hoge duinen Plateaus Plateaus Terrassen Terrassen Plateau-achtige vormen Plateau-achtige vormen Waaiervormige glooiingen Waaiervormige glooiingen Niet-waaiervormige glooiingenNiet-waaiervormige glooiingen Lage ruggen en heuvels Lage ruggen en heuvels Welvingen Welvingen Vlakten Vlakten Laagten Laagten Ondiepe dalen Ondiepe dalen Matig diepe dalen Matig diepe dalen Diepe dalen Diepe dalen Water Water Bebouwing Bebouwing Overig (Dijken etc) Overig (Dijken etc)
PROVINCIES PROVINCIES
3K26 3K26
1M30 1M30
0 0 1 km 1 km 1M46 1M46
1M30 1M30 N Archis2N Archis2
B B
117674 / 459497 117674 / 459497
121764 / 459860121764 / 459860 1M30 1M30 Legenda Legenda B B TOP10 ((c)TDN) TOP10 ((c)TDN)
GEOMORFOLOGIE ((c)Alterra)GEOMORFOLOGIE ((c)Alterra) 1M30 1M30 Wanden Wanden Hoge heuvels en ruggen Hoge heuvels en ruggen Terpen Terpen Hoge duinen Hoge duinen 1M46 1M46 Plateaus Plateaus Terrassen Terrassen Plateau-achtige vormen Plateau-achtige vormen Waaiervormige glooiingenWaaiervormige glooiingen Niet-waaiervormige glooiingenNiet-waaiervormige glooiingen Lage ruggen en heuvels Lage ruggen en heuvels B B Welvingen Welvingen 3K26 3K26 Vlakten Vlakten Laagten Laagten Ondiepe dalen Ondiepe dalen Matig diepe dalen Matig diepe dalen Diepe dalen Diepe dalen Water Water 1M23 1M23 Bebouwing Bebouwing Overig (Dijken etc) Overig (Dijken etc)
PROVINCIES PROVINCIES 3K26 3K26 1M23 1M23
1M23 1M23
0 0 1 km 1 km
N Archis2N Archis2
117674 / 455770117674 / 455770 Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 29
Bijlage 6: Algemene hoogtekaart
0 500 1000 1500 meter Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 30
0 500 1000 1500 meter Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 31
Bijlage 7: Indicatieve kaart archeologische waarden
121732 / 463616121732 / 463616
Legenda Legenda
WAARNEMINGEN WAARNEMINGEN
B B TOP10 ((c)TDN) TOP10 ((c)TDN) B B W W VONDSTMELDINGENVONDSTMELDINGEN W W IKAW IKAW zeer lage trefkans zeer lage trefkans lage trefkans lage trefkans middelhoge trefkans middelhoge trefkans hoge trefkans hoge trefkans lage trefkans (water) lage trefkans (water) middelhoge trefkans (water)middelhoge trefkans (water) 42709 42709 hoge trefkans (water) hoge trefkans (water) water water niet gekarteerd niet gekarteerd
GEOMORFOLOGIEGEOMORFOLOGIE ((c)Alterra) ((c)Alterra) Wanden Wanden Hoge heuvels en ruggenHoge heuvels en ruggen Terpen Terpen Hoge duinen Hoge duinen Plateaus Plateaus Terrassen Terrassen Plateau-achtige vormenPlateau-achtige vormen Waaiervormige glooiingenWaaiervormige glooiingen Niet-waaiervormige glooiingenNiet-waaiervormige glooiingen 24312 24312 Lage ruggen en heuvelsLage ruggen en heuvels 24328 24328 79252431930411 79252431930411 Welvingen Welvingen Vlakten Vlakten Laagten Laagten 3K26 3K26 Ondiepe dalen Ondiepe dalen
0 0 1 km 1 km 1M30 1M30
N Archis2N Archis2 1M46 1M46
118026 / 459910118026 / 459910
121807 / 459032 121807 / 459032
1M46 1M46 24320 24320 Legenda Legenda
WAARNEMINGEN WAARNEMINGEN
TOP10 ((c)TDN) TOP10 ((c)TDN)
VONDSTMELDINGEN VONDSTMELDINGEN B B IKAW IKAW 3K26 3K26 zeer lage trefkans zeer lage trefkans lage trefkans lage trefkans middelhoge trefkans middelhoge trefkans hoge trefkans hoge trefkans lage trefkans (water) lage trefkans (water) middelhoge trefkans (water)middelhoge trefkans (water) 1M23 1M23 hoge trefkans (water) hoge trefkans (water) water water niet gekarteerd niet gekarteerd
GEOMORFOLOGIE ((c)Alterra)GEOMORFOLOGIE ((c)Alterra) 3K26 3K26 Wanden Wanden 1M23 1M23 Hoge heuvels en ruggen Hoge heuvels en ruggen Terpen Terpen Hoge duinen Hoge duinen Plateaus Plateaus Terrassen Terrassen Plateau-achtige vormen Plateau-achtige vormen Waaiervormige glooiingen Waaiervormige glooiingen Niet-waaiervormige glooiingenNiet-waaiervormige glooiingen 1M23 1M23 Lage ruggen en heuvels Lage ruggen en heuvels 57104 57104 Welvingen Welvingen Vlakten Vlakten Laagten Laagten Ondiepe dalen Ondiepe dalen
414084 414084 414083 414083 0 0 1 km 1 km 4958659731 4958659731 58226408018 58226408018 24335 24335 59724408014 5890058902 59724408014 5890058902 588884080165889458041B588925969057641569657944 408995410126588884080165889458041B588925969057641569657944 408995410126 580635889858890597285889641356127566 580635889858890597285889641356127566 N N 27567 417908 27567 417908 Archis2 Archis2 26476 56091 26476 56091 40137126243561744020962624426240583203275627585 40137126243561744020962624426240583203275627585 58338 58338 40803240073440352127564264732758356182404420406139504612647557009417412 40803240073440352127564264732758356182404420406139504612647557009417412 4K26 4K26 26459264535691956152 26459264535691956152 118101 / 455326 118101 / 455326 Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 32
Bijlage 8: Archeologische monumentenkaart met waarnemingen en vondstmeldingen.
121545 / 462970121545 / 462970
Legenda Legenda MONUMENTEN MONUMENTEN archeologische waarde archeologische waarde hoge archeologische waardehoge archeologische waarde 42709 42709 zeer hoge archeologische waardezeer hoge archeologische waarde zeer hoge arch waarde, beschermdzeer hoge arch waarde, beschermd
WAARNEMINGEN WAARNEMINGEN
VONDSTMELDINGEN VONDSTMELDINGEN
TOP10 ((c)TDN) TOP10 ((c)TDN)
PROVINCIES PROVINCIES 24307 24307 2431024311 2431024311 24312 24312 24328 24328 24319304117925 24319304117925
30412 30412 0 0 1 km 1 km
N Archis2N Archis2 24320 24320
117251 / 458676117251 / 458676
121136 / 460101 121136 / 460101
Legenda Legenda MONUMENTEN MONUMENTEN archeologische waarde archeologische waarde hoge archeologische waardehoge archeologische waarde 30412 30412 zeer hoge archeologische waardezeer hoge archeologische waarde zeer hoge arch waarde, beschermdzeer hoge arch waarde, beschermd
WAARNEMINGEN WAARNEMINGEN
VONDSTMELDINGEN VONDSTMELDINGEN
24320 24320 TOP10 ((c)TDN) TOP10 ((c)TDN) PROVINCIES PROVINCIES
0 0 1 km 1 km
N Archis2N Archis2
116842 / 455807 116842 / 455807 Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 33
Bijlage 9: Stappenplan in de archeologie
In het “stappenplan archeologie” wordt aangegeven welk traject bij planvorming bewandeld moet worden als het gaat om het inpassen van archeologische waarden en verwachtingen. Het is van groot belang om in een zo vroeg mogelijk stadium van de planvorming rekening te houden met de archeologische waarden en verwachtingen en wel voordat men aanvangt met de globale invulling van een plangebied.
Het stappenplan gaat uit van een brede inventarisatie van wat er bekend is over de archeologische waarden. Op basis daarvan wordt zeer gericht ingezoomd op voor het plan(gebied) relevante archeologische informatie. Na iedere stap wordt beredeneerd gekozen voor meer diepgaand onderzoek op specifieke plekken, zodat uiteindelijk voldoende bekend is over aanwezige vindplaatsen om gemotiveerde afweging in het ruimtelijke-ordeningsproces te kunnen maken.
I. Bureauonderzoek
Het doel van bureauonderzoek is het verwerven van informatie - aan de hand van bestaande bronnen - over bekende of verwachte archeologische waarden binnen of relevant voor het plangebied. Daarnaast moet het bureauonderzoek inzicht bieden in eventueel benodigd inventariserend onderzoek (stap II, zie onder). Een bureauonderzoek bestaat uit een archief- en literatuuronderzoek van archeologische en bodemkundige gegevens die bij RCE, provincie, gemeente en/of andere instanties (b.v. universiteiten, musea) bekend zijn over het betreffende gebied. Het Bureauonderzoek dient de volgende aspecten te behandelen:
· aangeven wat de aanleiding is voor het bureauonderzoek en om welk gebied het gaat. Dit in verband met het bepalen van het onderzoekskader; · beschrijven van het huidige gebruik van de locatie op basis van beschikbare relevante gegevens; · beschrijven van het historische grondgebruik of de historische ontwikkeling van het ge bied op basis van geofysische, fysische en historisch geografische gegevens o een korte impressie over de ontstaansgeschiedenis van het landschap o een impressie van de bewoningsgeschiedenis; · beschrijven bekende archeologische waarden o archeologisch waardevolle terreinen zoals deze zijn opgenomen in het Centraal Monumenten Archief (CMA) van de RCE. Dezelfde terreinen zijn tevens opgenomen op de Archeologische Monumentenkaarten (AMK) van de provincies. . archeologisch waardevolle terreinen genieten wettelijke bescherming (ex artikel 3 en 6 van de Monumentenwet) of dienen een planologische bescherming te krijgen binnen het bestemmingsplan; o archeologische vindplaatsen zoals deze in het Centraal Archeologisch Archief (CAA) van de RCE aanwezig zijn. Clustering van vindplaatsen kan wijzen op de aanwezigheid van bewoningssporen uit het verleden; · beschrijven van de archeologische verwachtingen en opstellen van een gespecificeerd en onderbouwd verwachtingsmodel van de verwachte archeologische waarden: o aan de hand van de door de RCE ontwikkelde Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden. Gebieden met een hoge of middelhoge archeologische verwachtingswaarde of trefkans komen in ieder geval voor een nader archeolo gisch onderzoek in aanmerking; o aan de hand van een meer gedetailleerde provinciale c.q. gemeentelijke verwachtingskaart; · rapportage met daarin advisering ten behoeve van het vervolgtraject gerelateerd aan de verschillende stadia van het planvormingsproces. Archeologisch bureauonderzoek Woerden de Grecht 34
II. Inventariserend veldonderzoek (IVO)
Het doel van het inventariserend veldonderzoek is het zeer gericht aanvullen en toetsen van de uitkomsten van het bureauonderzoek. Stapsgewijs wordt bekeken of er archeologische waarden aan- wezig zijn en zo ja, wat dan de aard, karakter, omvang, datering, gaafheid, conservering en relatieve kwaliteit is. Ten behoeve van een IVO dient een Programma van Eisen (PvE) opgesteld te worden. In principe wordt het IVO uitgevoerd op basis van een Plan van Aanpak (PvA).
Het onderzoek kan bestaan uit de volgende methoden:
· non-destructieve methoden: geofysische methoden (elektrische, magnetische en elektromagnetische methoden eventueel in combinatie met remote sensing technieken); · weinig destructieve methoden: oppervlaktekartering, booronderzoek, sondering (putjes van maximaal een vierkante meter); · destructieve methoden: proefsleuven.
Welke methoden (kunnen) worden ingezet hangt af van de locatie en vraagstelling. De onderbou- wing voor de in te zetten methoden is in het bureauonderzoek gegeven. Een inventariserend veldon- derzoek moet leiden tot een waardering en een archeologisch inhoudelijk selectieadvies.
Bij weinig destructieve methoden gaat het om oppervlaktekartering en booronderzoek. Dit houdt in dat het plangebied wordt gekarteerd door middel van het “belopen” van akkers en weilanden, waarbij gezocht wordt naar aanwijzingen voor de aanwezigheid van archeologische waarden. Daarnaast wordt door middel van boringen onderzocht hoe het staat met de bodemopbouw, en of er archeolo- gische lagen of indicatoren te onderscheiden zijn. De aangetroffen vindplaatsen kunnen vervolgens nader bekeken worden met een meer diepgaand booronderzoek. Dit levert nadere informatie over de omvang en waardering op. Soms is het nodig om in dit stadium proefputjes te graven.
Een proefsleuvenonderzoek wordt uitgevoerd indien uit de minder destructieve onderzoeksmethoden is gebleken dat er in een plangebied waardevolle archeologische vindplaatsen aanwezig zijn. Door middel van het graven van een aantal proefsleuven kunnen de exacte begrenzing, de datering en de graad van conservering van een vindplaats worden onderzocht. Uit het proefsleuvenonderzoek moet blijken of een vindplaats behoudenswaardig of zelfs beschermenswaardig is. Is dit het geval, dan zal bekeken moeten worden of de vindplaats ingepast kan worden in het plan. Het rijks- en ook het provinciaal archeologiebeleid gaat in eerste instantie uit van behoud van het bodemarchief in situ (ter plekke in de bodem).
Eventueel: III. Opgraven ofwel archeologisch vervolgonderzoek
Indien het niet mogelijk is een ‘behoudenswaardige of beschermenswaardige’ vindplaats in situ te bewaren, zal het hier aanwezige bodemarchief voor het nageslacht bewaard dienen te worden door middel van een vlakdekkend onderzoek. Alleen dan is deze stap (stap III) noodzakelijk.