Projekt realizuje: Agencja Rozwoju Aglomeracji Wrocławskiej S.A. ul. Ofiar Oświęcimskich 36, 50-059 Wrocław tel. + 48 71 783 5310, fax + 48 71 783 5311 [email protected], www.araw.pl

Wokół Wrocławia promocja walorów środowiska naturalnego gmin otaczających aglomerację jako nowy produkt turystyczny Dolnego Śląska

AROUND WROCŁAW | RUND UM BRESLAU Spis Treści TERRA INCOGNITA występuje: Aglomeracja Wrocławska ...... 4 PIĘKNO NATURY – BOGACTWO KULTURY

CHRONIONE, BO UNIKATOWE! DOLINA ODRY ...... 8 ODRZAŃSKIE ŁĘGI – ostoja/obszar siedliskowy Natura 2000 ...... 8 PARK KRAJOBRAZOWY „DOLINA BARYCZY” ...... 9 DOLINA JEZIERZYCY ...... 10 DOLINA BYSTRZYCY ...... 10 Pozostałe rezerwaty przyrody ...... 10 HISTORIA BOGATSZA, BO W „TYGLU NARODÓW”...

KRAINA RÓŻ I PTAKÓW, występuje: Gmina Krośnice ...... 13 DĄB ZUPA DĘBOWA... występuje: Gmina Oborniki Śląskie ...... 14 KREW, PIRAMIDY, BISMARCK, występuje: Gmina Kostomłoty ...... 15 NA SZLAKU CYSTERSKIM – I DAWNE UZDROWISKO, występuje: Miasto Trzebnica ...... 16 LUBIĄŻ CIĄGLE NIEODKRYTY, występuje: Powiat Wołowski ...... 18 ŚLADAMI ŚWIĘTEJ JADWIGI – Brzeg Dolny, Trzebnica, Powiat Wołowski ...... 19 SZLAK ŚWIĘTEGO JAKUBA... – Kostomłoty, Środa Śląska ...... 20 ...A OBOK WYKOPALISKA ARCHEOLOGICZNE – Kostomłoty ...... 20 GŁÓWNE DANIE – DYMARKI, A NA DESER RYBY – Powiat Wołowski ...... 21 MALOWNICZA RUINA POŁOŻONA WŚRÓD NADODRZAŃSKICH ŁĄK – Oborniki Śląskie .... 21 W ZDROWYM CIELE ZDROWY DUCH

KAJAKIEM CZY KONNO? A MOŻE POŻEGLOWAĆ PO ODRZE? – Krośnice, Oborniki Śląskie, Długołęka, Brzeg Dolny ...... 22 AHOJ! CZYLI OD AMAZONII DO MOSTÓW WROCŁAWSKICH – Czernica ...... 24 LONGUM PRATUM, CZYLI MALOWNICZE LASY I STAWY W „KOŃSKIEJ STOLICY POWIATU”, występuje: Gmina Długołęka ...... 25 NA ROWERZE! – Żmigród, Powiat Wołowski, Krośnice, Oborniki Śląskie, Trzebnica ...... 26 ARCHITEKTURA: PAŁACE, DWORY I OBIEKTY SAKRALNE

TWIERDZE W MINIATURZE – Miękinia ...... 28 MIASTO TWIN TOWERS, występuje: Miasto Oleśnica ...... 29 PROTOKÓŁ TRACHENBERSKI – Żmigród ...... 30 ŚLĄSKI WINDSOR – Długołęka ...... 30 STARY I NOWY ZAMEK RAZEM A BLISKO GRODZISKO – Oborniki Śląskie ...... 31 NA WYSPACH, WŚRÓD KANAŁÓW ZNAJDUJE SIĘ PAŁAC… Długołęka ...... 31 SZTUKA NAJWYŻSZYCH LOTÓW, występuje: Gmina Żórawina ...... 32 SZLAKIEM ŚREDNIOWIECZNYCH SKARBÓW, występuje: Gmina Środa Śląska ...... 33 CHWALIMY SWOJE!

NIE TYLKO ODRĄ CZŁOWIEK ŻYJE – Powiat Wołowski ...... 34 SAMI SWOI – TU NAKRĘCONO KULTOWE KOMEDIE... występuje: Gmina Czernica ...... 36 MIASTO, GDZIE POCIĄGI JEŻDZĄ PO 160KM/GODZ., występuje: Miasto Żmigród ...... 37 TURYSTYKA WINIARSKA? OCZYWIŚCIE! występuje: Gmina Miękinia ...... 38 REAL MADRYT VS ARCHITEKTURA, występuje: Gmina Brzeg Dolny ...... 39 AROUND WROCŁAW | RUND UM BRESLAU

AROUND WROCŁAW | RUND UM BRESLAU ...... 40 MILICZ PONDS | MILITSCHER TEICHE ...... 42 PALACES AND CASTLES | PALÄSTE UND HÖFE ...... 44 ABOUT THE WROCLAW AGGLOMERATION AREA: LEGENDS AND CULTURAL HERITAGE | ÜBER DIE BRESLAUER BALLUNG: LEGENDE UND DIE KULTURELLE ERBE ...... 46 THE AMBER ROUTE | DIE BERNSTEINSTRASSE ...... 48 3 Występuje: Zapewniam, że

Aglomeracja Wrocławska pasjonaci wypraw rowe- Aglomeracja Wrocławska czeka rowych znajdą tutaj doskonale na odkrywców... przygotowaną sieć tras rowerowych, Wystarczy pół godziny jazdy samocho- stanice wodne i szlaki wodne oferujące dem od Wrocławia i jesteśmy na odludnym wspaniałe warunki dla wypraw kajakowych, wodnym szlaku, w lesie, w urokliwej stadni- wędkowania… nie, gospodzie uwodzącej wspaniałymi zapa- Zachęcam do udziału w ciekawych imprezach chami i rozkoszą dla podniebienia, czy przy pałacu kulturalnych - od małych lokalnych aż po wydarze- z epoki renesansu. nia rangi europejskiej. Przedstawiam Państwu wybór najbardziej znaczą- Mam nadzieję, że przedstawię w tym przewodniku cych i charakterystycznych miejsc, które warto od- niemal wszystkie możliwości, jakie stają przed amato- wiedzić, układając trasę turystycznych wędrówek. rami różnego rodzaju przeżyć. Myślę, że będziecie Państwo mile zaskoczeni, że Odkrywam kolejne oblicze naszego regionu – nie tylko w ciągu jednego dnia można tak odizolować się od zagłębia zabytków, rezerwatów, miasteczek i wsi, ale cywilizacji i solidnie wypocząć. i takich możliwości spędzenia czasu wolnego, któ- re wyrwą naszych Gości z zacisza domów, pracy, Wokół Wrocławia! I tak pięknie! szkół. Zapraszam na fascynującą podróż w nieznane... Proponuję wypoczynek wśród pięknych lasów,

wycieczki do rezerwatów przyrody, do za- Aglomeracja Wrocławska gadkowych miejsc historycznych, relaks podczas wędrówek na szlakach tury- stycznych, czy nad wodą, gościnne gospodarstwa agroturystycz- ne...

4 5 ŻMIGRÓD KROŚNICE POWIAT WOŁOWSKI TRZEBNICA

BRZEG OBORNIKI DOLNY ŚLĄSKIE WISZNIA MIĘKINIA MAŁA DŁUGOŁĘKA OLEŚNICA ŚRODA ŚLĄSKA WROCŁAW BIERUTÓW KOSTOMŁOTY CZERNICA UDANIN KĄTY JELCZ WROCŁAWSKIE SIECHNICE LASKOWICE

KOBIERZYCE GMINA ŻÓRAWINA OŁAWA

DOMANIÓW

ŚWIDNICA

STRZELIN

6 7 PIĘKNO NATURY – BOGACTWO KULTURY

CHRONIONE, BO UNIKATOWE! PARK KRAJOBRAZOWY Stawów Milickich, których część jest w gminie „DOLINA BARYCZY” Krośnice, wpisany jest do światowej sieci DOLINA ODRY W dolinie Odry gnieździ się około 100 gatun- Living Lakes. ków ptaków, w tym tak rzadkie jak kania ruda Dolnośląska część Parku Krajobrazowego Dolina Odry to ważny korytarz ekologiczny. i czarna, orzeł bielik, trzmielojad oraz łabędź „Dolina Baryczy” znajduje się w odległości Pozostałe rezerwaty przyrody to: „Olszyny Wzdłuż rzeki przelatuje rok rocznie olbrzymia krzykliwy. Spotkamy tutaj wydrę, bobra ponad 60 km na północ od Wrocławia. Rzeka Niezgodzkie” (leśny – Gm. Żmigród liczba ptaków. Część z nich odpoczywa tutaj europejskiego, a także wiele gatunków nie- Barycz stanowi największy prawobrzeżny – obszar 74,28 ha). Rezerwat chroni naturalny przed dalszą wędrówką (np.: gęsi zbożowe toperzy. W mokradłach żyją liczne żaby oraz dopływ Odry na terenie Dolnego Śląska. obszar bagienny olszyn w zasięgu rzeki Ługi. i białoczelne, żurawie, bociany), a dla około niegroźne węże wodne zaskrońce, a na such- Całkowita powierzchnia Parku to ponad 87 Flora liczy 276 gatunków: 26 gatunków 85 gatunków jest to miejsce zimowania szych terenach jaszczurki oraz olbrzymia ilość tys. ha. drzew, 23 gatunki krzewów i 227 gatunków (tracze, liczne gatunki kaczek). Odrą wędru- pięknych motyli i innych drobnych zwierząt. Najcenniejszymi elementami przyrodniczymi są roślin zielnych. Gatunki objęte ochroną to: je wiele gatunków ryb (koza, certa, rozpiór, kompleksy stawów rybnych, lasy łęgowe, grądy bluszcz pospolity, kalina koralowa, kruszyna łosoś, troć), dzięki temu, że jest to rzeka Ważne! W 2004 r. został powołany Obszar niskie i olsy. W parku występują 42 gatunki pospolita, porzeczka czarna, konwalia majowa. swobodnie płynąca bez zapór i innych prze- Grądy Odrzańskie należący do obszarów spe- roślin i grzybów chronionych (28 objętych Następnym niezwykle urokliwym rezerwatem gradzających nurt budowli (tylko do Brzegu cjalnej ochrony ptaków Natura 2000. ochroną całkowitą), 51 gatunków ssaków (23 jest „Radziądz” (leśny – Gm. Żmigród).

Fot. K. Kapral Dolnego). chronione) oraz łącznie 166 gatunków ptaków lęgowych. Do najcenniejszych na tym obszarze Dolina Baryczy objęta jest obszarem Natura

należą m.in. bąk, bączek, czapla purpurowa, 2000. < Fot. archiwum Urządu Miejskiego w Żmigrodzie bocian czarny. Charakterystycznymi gatunkami leśnymi są: dzięcioł czarny, lelek kozodój i gołąb siniak. Walory przyrodnicze doliny Baryczy podkreślają dwa główne elementy krajobrazu – woda i las, który zajmuje około 27% powierzchni parku. Na terenie Parku Krajobrazowego „Dolina Baryczy” wydzielono rezerwaty: „Stawy Milickie” (ornitologiczny – m.in. Gm. Trzebnica).

Ważne! O randze rezerwatu świadczy fakt umieszczenia go na liście najcenniejszych obszarów wodno-błotnych objętych między- narodową konwencją RAMSAR. Kompleks

ODRZAŃSKIE ŁĘGI – Zielonych Łąk koło Miękini, z rezerwatem ostoja/obszar siedliskowy „Zabór”. Jest to zatem najdłuższa ostoja na Natura 2000 Dolnym Śląsku, o długości ponad 70 km, a dzięki swojemu położeniu w dolinie jednej Fot. archiwum Urządu Miejskiego w Żmigrodzie Jeden z najcenniejszych i najlepiej zacho- z największych rzek europejskich jest także wanych fragmentów doliny Środkowej Odry, bardzo ważnym korytarzem ekologicznym o walorach przyrodniczych zasługujących na w skali całego kontynentu. objęcie parkiem narodowym. Jej obszar roz- pościera się począwszy od Brzegu Dolnego Ciekawostka: Wzdłuż ostoi ciągnie się kajako-

aż po Głogów. Włączono tu też obszar tzw. wy i rowerowy Szlak Odry. < Fot. archiwum Urządu Miejskiego w Żmigrodzie Fot. archiwum Centrum Edukacyjno-Turystyczno Fot. archiwum Centrum Edukacyjno-Turystyczno -Sportowego w Krośnicach Fot. Roksana Orfin-Grabowska

8 9 PIĘKNO NATURY – BOGACTWO KULTURY

PARK KRAJOBRAZOWY ce, strumienie i cieki wodne). Około 15% po- ZABÓR legają bardzo malownicze, trawiaste obszary DOLINA JEZIERZYCY wierzchni zajmują łąki – występują głównie bagienne. w południowej i zachodniej części. Główną Rezerwat Zabór (Gm. Miękinia – obszar 35 Położona jest w odległości około 40 km na oś hydrograficzną stanowi Odra. W nieza- ha) chroni naturalny las łęgowy. Występujące północny-zachód od Wrocławia, na pograni- lesionych częściach dolin rzek i strumieni tu olsy porzeczkowe są najbardziej malowni- JODŁOWICE czu dwóch jednostek fizjograficznych: Wału rozpościerają się różnej wielkości kompleksy czymi i tajemniczymi lasami. Należą one do Trzebnickiego oraz Niziny Śląskiej. Klima- łąk. Badania fauny stwierdziły występowanie najcenniejszych zbiorowisk leśnych. Te bagien- Obszar 9,36 ha położony na terenie gmin Brzeg tycznie jest to jeden z cieplejszych regionów lęgowe 45 rzadkich i nielicznych gatunków ne lasy są przez parę miesięcy w roku zalane Dolny i Oborniki Śląskie. Chroni jodłowy bór w Polsce. ptaków. Są to ptaki zagrożone w Polsce, wodą. Drzewa rosną tu na wysokich kępach, mieszany o charakterze puszczańskim. Jodła Zróżnicowana rzeźba terenu i duża zmienność takie jak bąk, bocian czarny, kania rdzawa, dookoła których znajdują się dolinki wypełnione występuje tu w pobliżu północnej granicy swe- siedliskowa sprawiła, że flora jest tu bogata orzeł bielik oraz kropiatka. Występuje tu rów- wodą o głębokości do 0,5 m. Fauna tego ob- go naturalnego zasięgu. W skład boru wcho- i urozmaicona. W szacie roślinnej najważniej- nież wiele gatunków ssaków, płazów i gadów szaru jest bardzo bogata. Swoje siedliska mają dzą ponadto: świerki, dęby, modrzewie i sosny. szą rolę odgrywają lasy, które zajmują około (część z nich znajduje się pod ochroną). tu m.in. bociany czarne, żurawie i bobry. W runie leśnym występują rośliny borowe. Przy 80% powierzchni. Ponieważ występują tam wschodniej granicy rezerwatu leży głaz narzu- siedliska ubogie i piaszczyste, podstawowym Ciekawostka: Rezerwat leśno-ornitologiczny Ważne! Miękińskie moczary są jedynym miej- towy, tzw. Głaz Romera, który jest nieożywio- gatunkiem jest sosna. W Parku znajdują się „Uroczysko Wrzosy” (powiat wołowski, scem w Polsce, gdzie żyją żaby dalmatyńskie nym pomnikiem przyrody i uznawany jest za też różnego rodzaju zbiorniki wodne (staro- Gm. Wołów) zachwyca tajemniczością i nie- zwane zwinkami. Do obszaru rezerwatu przy- największy tego typu okaz na Dolnym Śląsku.

< „Uroczysko Wrzosy” (leśno-ornitologiczny – powiat wołowski, Fot. Jacek Czepnik Gm. Wołów) rzecza, stawy hodowlane, rowy odwadniają- mal baśniową scenerią. Głaz Romera, Fot. J. Wojtas Głaz Romera, Fot. J. Fot. Roksana Orfin-Grabowska < Las bukowy,

LAS BUKOWY W SKARSZYNIE PARK KRAJOBRAZOWY Pozostałe obszary chronione Rezerwat (Gm. Trzebnica – obszar 23,7 ha) DOLINA BYSTRZYCY stanowi leśną enklawę wśród gruntów rol- DĘBNIAŃSKIE MOKRADŁA nych i obszarów zabudowanych. Rosną tu Największym walorem Doliny Bystrzycy (Gm. ponad stuletnie okazy buka zwyczajnego, Miękinia) jest sama forma dolinna, tylko Ostoja w sieci ochrony przyrody NATURA dębu bezszypułkowego, grabu, lipy oraz rzad- w nieznacznym stopniu przekształcona przez 2000. Znaczną część terenu stanowią siedliska kie gatunki roślin zielnych. działalność człowieka. Park stanowi część wilgotne o zbliżonym do naturalnego lub natu- Ekologicznego Systemu Obszarów Chronio- ralnym charakterze, są to okresowo zalewane ZAGÓRZYCKIE ŁĄKI nych w Polsce. Korytarz ekologiczny Doliny By- olsy, łęgi, bagna śródleśne, podmokłe łąki, sta- strzycy łączy stosunkowo dobrze zachowane rorzecza i stawy. Jedne z najcennniejszych łąk Dolnego Ślą- tereny leśne w Sudetach z jednym z najlepiej ska, będące oazą dla wielu unikatowych ga- wykształconych na terenie Polski korytarzem DOLINA ŁACHY tunków motyli i dlatego chronione w ramach ekologicznym doliny Odry. Partie nieleśne NATURA 2000. zajmują przeważnie pola i łąki. Szczególnie Specjalny obszar ochrony siedlisk w sieci interesujące z przyrodniczego punktu widzenia ochrony przyrody NATURA 2000, który obejmuje WARZĘGOWSKIE są bogate zbiorowiska szuwarowe, zlokalizo- fragment doliny rzeki Łachy (lewobrzeżnego WZGÓRZA wane wzdłuż koryta Bystrzycy. Na obszarze dopływu Baryczy) na długości 10 km. Ponad Parku stwierdzono występowanie 18 gatun- połowa obszaru to nizinne łąki i pastwiska. W tej kolejnej ostoi występuje jedna z naj- ków chronionych roślin, 118 gatunków ptaków Pozostałą część obszaru zajmują lasy, większych populacji storczyka kruszczyka oraz 17 gatunków ryb. wśród nich wiele fragmentów o charakterze sinego w Polsce. Żyje tu też kilkadziesiąt naturalnym, w których znaleźć można ponad osobników jednego z największych w kraju 150 dębów o wymiarach pomnikowych. nietoperzy – nocka dużego, objętego ścisłą ochroną. 10 11 PIĘKNO NATURY – BOGACTWO KULTURY HISTORIA BOGATSZA, BO W „TYGLU NARODÓW”...

ODRZYSKA K. LUBIĄŻA Dużą atrakcją całego obszaru „Wokół Wroc- W położonym malowniczo w starorzeczu ławia...” jest ok. 560 km szlaków i ścieżek Odry rezerwacie (obszar 5,15 ha) można rowerowych przebiegających przez obszary spotkać stanowiska rzadkich roślin: kotewki leśne, parki krajobrazowe, rezerwaty przyro- – orzecha wodnego oraz salwinii pływającej. dy.

KRAINA RÓŻ I PTAKÓW, W sumie jest tu 13 zbiorników, a największym występuje: Gmina Krośnice akwenem jest staw Czarny Las liczący 119 ha. Na stawach tych prowadzi się głównie ho- Nazwa Kraina Róż wywodzi się z podania lu- dowlę karpi, ale także linów, szczupaków, płoci dowego, które mówi, że na terenie dzisiejszych i sumów.

Mapa rowerowa Powiatu Wołowskiego Wołowskiego Mapa rowerowa Powiatu Krośnic istniała Kraina Róż. W tym baśniowym Ponadto stawy krośnickie stanowią cenne sied- świecie stał Różany Pałac, którego zdobienia na lisko przyrodnicze, z którego korzystają rzadkie kolumnach, balustradach i sufitach wykonane ptaki wodno-błotne np. bieliki, myszołowy, zi-

były na kształt pąków róż… morodki, perkozy i wiele gatunków kaczek. w Krośnicach Zdjęcia: archiwum Centrum Edukacyjno-Turystyczno-Sportowego Dzisiaj Kraina Róż zamieniła się w Krainę Pta- ków. Ważne! Ośrodek Edukacji Ekologicznej zaprasza Ścieżka przyrodnicza „Stawy Krośnickie” ma na ścieżki ekologiczne, w tym na zajęcia bird kształt 10-kilometrowej pętli i prowadzi przez watching „Gdyby tak ptakiem być”. zwarty kompleks stawów krośnickich o po- wierzchni niemal 500 ha. Stawy Krośnickie Taflę wody wielu stawów na osłoniętych leżą na terenie Parku Krajobrazowego „Dolina i spokojniejszych miejscach porasta zwartym Baryczy” oraz Obszaru Natura 2000 i są jednym kobiercem chroniona paproć wodna – salwinia z wielu kompleksów stawowych wspólnie okre- pływająca, zaś na groblach rosną okazałe i sę- ślanych mianem stawów milickich. Zaczęto je dziwe dęby szypułkowe, z których kilka posiada budować prawdopodobnie około 1600 r.; obec- status pomnika przyrody. Licznie występują pła- nie część z nich już nie istnieje, gdyż z braku zy i gady, a w podmokłych lasach żyją jelenie, wody uległa wypłyceniu i zarośnięciu lasem. dziki, jenoty i kuny.

Ciekawostka: Na obszarze samorządów obję- odbywają się spotkania artystów ze wschodu tych projektem „Wokół Wrocławia...” jest po- i zachodu Europy na Międzynarodowym Ple- nad 10 uznanych plenerów malarskich, w tym nerze Malarskim w Obornikach Śląskich.

od wielu lat, w miesiącach wakacyjnych, Lipa, akwarela; archiwum Urzędu Miejskiego Obornik Śląskich Wielka < Fot. Pałac Zdjęcia: archiwum Centrum Edukacyjno-Turystyczno-Sportowego w Krośnicach Zdjęcia: archiwum Centrum Edukacyjno-Turystyczno-Sportowego < Fot. Roksana Orfin-Grabowska

12 13 HISTORIA BOGATSZA, BO W „TYGLU NARODÓW”...

KREW, PIRAMIDY, BISMARCK, występuje: Gmina Kostomłoty Historycy wywodzą obecną nazwę Kosto- młoty (Costomlot) od słów „kość” i „młó- Fot. Marcin Mazurkiewicz, cić”, natomiast używaną przez Austriaków i Niemców nazwę Kostenblut od słów „kość” i „krew”. Nazwa ta miała powstać wśród okolicznej ludności i obrazować usposobienie ówczesnych mieszczan, które nie należało

archiwum Urzędu Miejskiego Obornik Śląskich do najspokojniejszych. Kostomłoty są jedną z najstarszych osad targowych na Dolnym Śląsku, po raz pierwszy odnotowano jej ist- nienie w dokumencie księcia Bolesława Kę- dzierzawego. Dokument jest datowany na 22 czerwca 1149 r. DĄB ZUPA DĘBOWA… hektarowym parku krajobrazowo-wypoczyn- występuje: Gmina Oborniki kowym „Grzybek”. Ciekawostka: Pręgierz kamienny z XVI wieku, Śląskie ma wysokość trzech metrów, zachowały się Ciekawostka: W parku znajduje się Polana cztery uchwyty na łańcuch. Jest dowodem Przez 200 lat Oborniki należały do rodziny siedmiu dębów, największy dąb ma obwód na istnienie w dawnym mieście władzy są- Schaubertów. Gdy odkryto źródła słabej 4,9 m! downiczej. szczawy żelazistej, Karol Wolfgang Schaubert w 1835 r., rozpoczął budowę nowoczesnego Jesteśmy spadkobiercami tradycji Piotrowice uzdrowiska w północno-zachodniej części wsi. Wschodu i Zachodu… W miejscowości znajduje się kilka ciekawych Docenił on naturalne walory lecznicze miejsco- Od 2000 r. w Obornikach prowadzony jest pomników m.in. pomnik Bismarck’a. Na jego wości, które nie ustępowały kurortom m.in. wieloletni projekt wydawniczy, będący próbą lewej ścianie jest opis zakupu majątku i wsi w Grafenbergu (Frankonia), Cieplicach (Dolny opisania „kawałka rzeczywistości”, jakim są Piotrowice przez Teresę von Zedlitz w 1792 r. Śląsk) i Jeseniku Lazne (Śląsk Opavski). Oborniki Śląskie. Na podstawie dokumen- (z tej okazji obelisk ten miał zostać tam Uzdrowisko wykorzystało swoje położenie, tów archiwalnych i współczesnych, zapisów postawiony). Powtórnie został wykorzy- malowniczy krajobraz, wody, łagodny klimat. pamiętnikarskich, relacji żyjących świadków stany dla upamiętnienia wojny w 1866 r. Odtąd Oborniki zaczęły przekształcać się wydarzeń oraz dostępnych publikacji, powsta- między Prusami a Austrią o dominację w miejsce wypoczynku i uzdrowisko. Gmina je swoisty portret oborniczanina słowem dru- w Niemczech. Inicjatorem akurat tej wojny zyskała miano „zielonych płuca Wrocławia”, kowany. Jeżeli myślimy w kategorii „miejsce”, był kanclerz pruski Otto von Bismarck, on a nawet „Śląskiego Otwocka”. wówczas odwołujemy się do historii niemie- ją też zresztą z dużym sukcesem, nie tylko Najbardziej znaną postacią, która mieszkała ckiej. Jeżeli – w kategorii „ludzie”, wówczas militarnym, zakończył. Austria zapłaciła dość i była związana z Obornikami, był urodzony odsłania się całe historyczne bogactwo dużą kontrybucję, bo 20 milionów talarów, [UM] IURIS BORUSSIAE VI[ND]EX – „Bicz na w 1798 r. we Wrocławiu Karl von Holtei, Rzeczypospolitej Polskiej, w której granicach a Prusy znacznie rozszerzyły swoje wpływy, potęgę Austrii, praw Prus obrońca”. poeta romantyczny, pisarz i aktor. Pisał o nich egzystowały różne narodowości. W opowieś- anektując kilka niemieckich państewek. w swych wierszach i pismach. ciach i pieśniach oborniczan ożywają dzieje Z tyłu pomnika jest częściowo zatarty niemie- Ciekawostka: tego samego okresu pochodzi Na niewielkim wzgórzu (217 m n.p.m. – znaj- i zwyczaje różnych regionów przedwojennej cki napis, będący opisem historii tutejszego również stary cmentarz protestancki, z niety- dują się: punkt widokowy, stalowy krzyż, pozo- Polski. Język polski jest dominującym językiem folwarku. Wokół medalionu znajduje się powym grobowcem w kształcie piramidy.

stałości kurhanu z epoki brązu), jest tu także przekazu, ale nie jedynym... Lipa, Fot. archiwum Urzędu Miejskiego Obornik Śląskich Wielka < Pałac napis: PR[O] POTENTIS AUSTRIAE FLAGELL kamień-pomnik poświęcony temu artyście. Wzgórze to jest częścią „Góry Holtei’a” zwanej też „Belwederem” i położone jest nieopodal kolejnego najwyższego wzniesienia w mieście noszącego nazwę „Grzybek” (202 m n.p.m.) Fot. archiwum Urzędu Gminy w Kostomłotach > Fot. archiwum Urzędu Gminy w Kostomłotach

< Fot. archiwum ARAW nadaną mu z powodu lokalizacji w ponad stu- Fot. archiwum Urzędu Gminy w Kostomłotach

14 15 HISTORIA BOGATSZA, BO W „TYGLU NARODÓW”...

Ciekawostka: Urokliwym miejscem jest też Kapliczne Wzgórze, na którym znajduje się kapliczka Św. Jadwigi. Ciekawostką jest, że piękno tego miejsca zostało docenione przez znanych twórców filmowych. Kręcono tam bowiem fragmenty filmu „Popiół i diament” Andrzeja Wajdy oraz kilka scen serialu „Czte- Ciekawostka: Trzebnica jest miejscem uro- Karolina Leszczyńska. Urodziła się 23 czerw- rej pancerni i pies”. dzenia kilku znanych i ważnych osób. Jedną ca 1703 r. W latach 1725–1768 była żoną z takich postaci jest królowa Francji, Maria Ludwika XV, z którym miała 10 dzieci.

Nie ulega wątpliwości, że większość tury- Fot. Marcin Mazurkiewicz Las bukowy, stów przyjeżdża do Trzebnicy by zobaczyć Międzynarodowe Sanktuarium św. Ja- dwigi, które leży na Europejskim Szlaku Cysterskim. Szlak utworzony został decyzją Rady Euro- py, jako szlak turystyczny śladami dawnych i współczesnych opactw cysterskich. In- tegralną częścią Europejskiego Szlaku Cy- sterskiego, a tym samym wielowiekowego dziedzictwa kultury europejskiej, jest Trzeb- nica. To właśnie tutaj powstało pierwsze na ziemiach polskich zgromadzenie żeńskie zachowujące regułę Św. Benedykta. Zain- stalowany w Trzebnicy w 1203 r. konwent mniszek z niemieckiego Bambergu został w 1218 r. włączony do zakonu cysterskiego. Fundację klasztoru Trzebnica zawdzięcza osobie Henryka I Brodatego oraz jego żonie

– Św. Jadwidze Śląskiej. Fot. Marcin Mazurkiewicz < Fot. Marcin Mazurkiewicz NA SZLAKU CYSTERSKIM – I DAWNE UZDROWISKO, występuje: Miasto Trzebnica Jedna z legend o powstaniu nazwy miasta

Fot. Rzeźba św. Jadwigi > Fot. Rzeźba św. Trzebnica mówi o tym, że kiedy Św. Jadwiga wraz z mężem Henrykiem Brodatym kończyli budowę kościoła, pewien kupiec podszedł do Św. Jadwigi i zapytał się, czy czegoś jeszcze brakuje. Św. Jadwiga odpowiedziała słowa- mi „trzeba” i „nic”...

Tradycje uzdrowiskowe Las Bukowy, którego część dawniej pełniła rolę parku zdrojowego, z wyznaczonymi szla- kami spacerowymi, to miejsce spokoju i od- poczynku, które doceniali już dawni mieszkań- cy Trzebnicy. Dawne trzebnickie uzdrowisko słynęło z kąpieli błotnych borowinowych oraz leczniczych wód mineralnych zawierających związki żelaza. Właściwości lecznicze zdroju przyciągały licznych kuracjuszy, co przyczy- niło się do dalszej rozbudowy infrastruktury uzdrowiskowej i miejskiej, czyniąc z przed- wojennej Trzebnicy wspaniałe i popularne miasteczko. Obecnie, po rewitalizacji, deptak spacerowy, ścieżki leśne dla biegaczy, ro- werzystów czy fanów nordic-walkingu oraz miejsca biwakowe to tylko niektóre atrakcje pięknie położonego obszaru wypoczynkowe- go przy trzebnickich stawach.

16 17 HISTORIA BOGATSZA, BO W „TYGLU NARODÓW”...

ŚLADAMI ŚWIĘTEJ księżna Jadwiga przechodziła tędy zawsze, JADWIGI – Gmina Brzeg kiedy odwiedzała swojego spowiednika Dolny, Gmina Trzebnica, – opata klasztoru cysterskiego. Pewnego dnia, w miejscu, w którym przysta- Powiat Wołowski nęła, spod jej bosych stóp wytrysnęło źródeł- ko, jak się potem okazało z cudowną wodą, Święta Jadwiga była jedną z pierwszych mającą moc uzdrawiania. Mieszkańcy Lubiąża świętych związanych w istotny sposób zbudowali w tym miejscu studnię, a czerpa- z Dolnym Śląskiem. W wielu miastach tego ną z niej wodą przez stulecia leczyli wszelkie regionu od setek lat rozwijał się jej kult. Tak- dolegliwości. że miasto Brzeg Dolny od XVII wieku czci Św. Jadwigę. Jest tu kaplica jej poświę- Odnowiona studnia działa i dziś! cona, wybudowana w latach 1665–1666. Z biegiem lat stała się miejscem pielgrzymek Pierwsza wzmianka o tym miejscu datowana oddającym hołd Św. Jadwidze. Zbudowana jest na rok 1508, kiedy to opat Andreas Hoff- została dzięki staraniom i gorliwości religij- man nakazał budowę ujęcia wody i rurociągu nej Jerzego Abrahama von Dyhrna, radcy zaopatrującego klasztor w wodę. Pod koniec

LUBIĄŻ CIĄGLE NIEOD- Od kilku lat dołączyło do nich Oblężenie klasz- KRYTY, występuje: Powiat toru – widowiskowa inscenizacja historyczna Wołowski nawiązująca do cysterskiego dziedzictwa.

W Lubiążu, na niewielkim wzgórzu, znajdu- Lubiąż to też gratka dla eksploratorów. Naj-

je się cysterski zespół poklasztorny – jedno bardziej skrywane tajemnice miejscowości Jadwidze, na którym według legend, odcisnęła swoją stopę Fot. R. Kozioł poświęcona św. w kaplicy Kamień

Fot. Krzysztof Konieczny > Fot. Krzysztof Konieczny z najcenniejszych i największych barokowych to te związane z okresem II wojny światowej. założeń klasztornych w Europie Środkowej. W Lubiążu znajdowała się wówczas prawdo- cesarza Leopolda, właściciela miasta. Jerzy XVII wieku zmodernizowano wodociąg i wy- Reprezentacyjna zachodnia fasada pałacu podobnie fabryka zbrojeniowa, jednak wiedza Abraham von Dyhrn nieprzypadkowo wybrał budowano tzw. studnie rurowe. W 1727 r. opata i klasztoru ma prawie ćwierć kilometra na jej temat jest cały czas fragmentaryczna, właśnie Św. Jadwigę na patronkę nowego opat Ludwik Bauch, dla uczczenia Św. Jadwi- długości. Kubatura całości obejmuje ponad stąd rodzą się różnorakie, nawet najbardziej katolickiego kościoła powstającego w Brzegu gi zlecił wybudowanie w lasku sześciu kaplic 330 tys. m3. Lubiąski klasztor jest 2,5 razy nieprawdopodobne hipotezy. Wśród nich po- Dolnym. Dyhrn był bowiem właścicielem o jednakowym kształcie, pełniących rolę stacji większy od Wawelu! jawiają się informacje o podziemnej fabryce, kamienia, na którym Św. Jadwiga odcisnęła drogi krzyżowej. Były to małe obiekty, założo- Wśród ponad 300 wnętrz najokazalsze to: a nawet mieście i tunelach pod Odrą, o tajnej swoją stopę, podróżując z Legnicy do klasz- ne na planie prostokąta, z jednym sklepionym biblioteka, refektarz letni, jadalnia opata oraz broni III Rzeszy, ukryciu tu wielu kosztowno- toru w Trzebnicy. kolebkowo pomieszczeniem na ołtarz, nakryte mająca niewiele sobie równych w Europie ści i depozytów bankowych, m.in. tzw. złota Ślady Św. Jadwigi można odnaleźć także w dwuspadowym dachem. Ich ślady w postaci Sala Książęca z freskami Michaela Willmana Wrocławia. Faktem jest, że w latach osiem- Lubiążu (Powiat Wołowski), gdzie jej imie- resztek fundamentów przetrwały do dziś. – śląskiego Rembrandta. dziesiątych znaleziono tu 1352 monet złotych niem został nazwany lasek. Legenda głosi, że i srebrnych, a Lubiąż przez wiele lat był obiek- Ważne! Zabytkowe mury o bogatej historii tem zainteresowania służb specjalnych PRL. goszczą dziś jednak całkiem nowoczesne im- Wojenne tajemnice Lubiąża czekają wciąż na prezy – jedyny w swoim rodzaju SLOT ART ich pełne odkrycie... FESTIVAL i ELECTROCITY. Fot. Bartosz Wrotniak Jadwigi, Fot. Magdalena Górak Studnia św.

18 19 HISTORIA BOGATSZA, BO W „TYGLU NARODÓW”...

Trasa śladami Św. Jadwigi biegnie przez w 1967 r. Obecnie jej miejsce zajmuje nowa GŁÓWNE DANIE – DYMAR- piknikach archeologicznych lub zapoznać się różne miejscowości, aczkolwiek poprowa- plebania, nazywana potocznie „Pustelnią”. KI, A NA DESER RYBY jego tajnikami dzięki wystawie tematycznej dzona została też polnymi i leśnymi drogami. w miejscowym Centrum Turystyczno-Eduka- Dlatego poza walorami historyczno-edukacyj- Ważne! Przechodząc ścieżką można zobaczyć Miłośnicy archeologii, zarówno amatorzy jak cyjnym. nymi ścieżka pełni również doskonałą funkcję siedem miejsc związanych z życiem Św. Ja- i profesjonaliści, powinni trafić do Tarchalic Jeśli ktoś, oprócz przyrody, historii, zabytków, krajobrazowej trasy turystycznej, zarówno dla dwigi. Na trasie ustawionych zostało siedem – Żelaznej Wsi (Powiat Wołowski). Zachowa- archeologii czy tajemnic, lubi także wędko- piechurów, jak i rowerzystów. Trasa ścieżki kamieni kontemplacyjnych, które ukazują cno- ły się tu bowiem pozostałości ponad 100 pie- wać, to Szlak Odry poprowadzi go do jest zamkniętą pętlą o długości 7 km. Roz- ty Świętej. ców hutniczych, tzw. dymarek, z II-III w. mekki wędkarskiej, jaką są tereny wokół poczyna się i kończy na placu przed Bazyliką Osada hutnicza, zajmująca się wytopem że- Przyborowa i Budkowa – malownicze sta- Św. Jadwigi, w której znajduje się relikwiarz laza z rudy darniowej, istniała tu przez 250 rorzecza i ujście Jezierzycy do Odry to wody z 1553 r. z relikwiami Świętej. Na trasie lat. Dziś ten skomplikowany proces możemy bogate w węgorze, jazie, krąpy, okonie czy mijamy m.in. w Trzebnicy Drogę Krzyżową obserwować na organizowanych rokrocznie dorodne płocie. w Lesie Bukowym z przepięknymi kapliczka- mi, Rotundę Pięciu Stołów oraz Kościół pw. Czternastu Świętych Wspomożycieli (zwany też Kościółkiem Leśnym). Opiekował się nim mieszkający w pobliskiej samotni pustelnik (ostatnim pustelnikiem był zmarły w 1946 r.

brat Feliks Plitzko). Dawna pustelnia spłonęła Fot. archiwum Urzędu Miejskiego w Trzebnicy

SZLAK ŚWIĘTEGO JAKUBA wość kontynuacji wędrówki po innych trasach Camino de Santiago – polskiej drodze wzdłuż Obecnie na Dolnym Śląsku znajduje się pięć dawnej Via Regia i zachodnioeuropejskich szlaków Jakubowych o długości ponad 500 szlakach Świętego Jakuba... km. Ten, zwany Drogą Ślężańską, ma 55 km i można go pokonać w ciągu dwóch dni. Na trasie odkryjemy liczne obiekty sakralne i ślady świadczące o historycznym charakte- rze Drogi Ślężańskiej. Szlak rozpoczyna swój bieg w miejscu niezwykłym, zwanym „koleb- ką Śląska”, na szczycie góry Ślęży. Mijając kościół Św. Jakuba w Sobótce, Ślężańska Droga św. Jakuba przecina dolinę Bystrzycy, aby wśród pól Równiny Kostomłotów i lasami Wysoczyzny Średzkiej doprowadzić pątnika do Środy Śląskiej. W tym mieście skarbów, dawnych winnic i praw, z których skorzystał średniowieczny Wrocław i Kraków, jest możli-

A OBOK WYKOPALISKA się przyczyną podjęcia ratowniczych ba- Kaleta Efektowne tarchalickie dymarki, Fot. Piotr ARCHEOLOGICZNE... dań archeologicznych. Poddano im obszar o powierzchni dziesięciu arów, na którym Minęło już ponad 35 lat, od kiedy to w 1974 r. odkryto ponad osiemdziesiąt grobów szkie- MALOWNICZA RUINA PO- ły na Podolu: w Tokach, Zinkowie i Starym ówczesny Wojewódzki Ośrodek Archeo- letowych. ŁOŻONA WŚRÓD NAD- Oleksińcu. Wiadomo też o dwóch takich logiczno-Konserwatorski we Wrocławiu ODRZAŃSKICH ŁĄK... zamkach zbudowanych przez Rosjan w okoli- przeprowadził badania archeologiczne na Badania archeologiczne na wczesnośredniowiecz- cach Połocka, a zdobytych przez Stefana Ba- wczesnośredniowiecznym cmentarzy- nym cmentarzysku w Osieku (Gmina Kostomłoty), torego w 1579 r. Na tym tle średniowieczna Fot. archiwum Urzędu Gminy w Kostomłotach sku w Osieku (Gm. Kostomłoty). > W Gminie Oborniki Śląskie znajduje się budowla w Urazie jest zupełnie unikatowa, Był to pierwszy i zarazem, jak się potem zamek zbudowany na początku XIV w. przez warto ją zobaczyć. okazało, ostatni sezon badań. Pozostał po rycerza Andrzeja Radaka, mający niespotyka- nich niewielki artykuł w prasie fachowej oraz ną w Polsce bryłę. Wzniesiono go na planie szczątki dokumentacji odnalezione niedawno trójkąta, a jego wnętrze ma sklepienie wspar- w Muzeum Regionalnym w Środzie Śląskiej. te na centralnym słupie. Brak dziedzińca we- Odkrycia były na tyle interesujące, że warto wnętrznego powoduje, że zamek zaliczyć je przypomnieć. Cmentarzysko położone można do kategorii dworów obronnych, czy jest w niewielkim oddaleniu od wsi, a jego też do popularnych w tym czasie obronnych obszar przeznaczony został pod uprawy wież mieszkalnych. rolne. Okazało się, że często, w czasie prac Zamki na planie trójkąta wznoszono spora- polowych, wydobywane są z płytko zalega- dycznie w XVI w. na wschodnich kresach

jących pochówków ludzkie szczątki, co stało Rzeczypospolitej. Trzy takie budowle powsta- Fot. archiwum Urzędu Miejskiego Obornik Śląskich 20 21 W ZDROWYM CIELE ZDROWY DUCH Fot. J. Wojtas Fot. J. Fot. archiwum Centrum Edukacyjno-Turystyczno-Sportowego w Krośnicach Fot. archiwum Centrum Edukacyjno-Turystyczno-Sportowego KAJAKIEM CZY KONNO? odcinkach jest utrzymywany stały poziom Miłośnicy wypoczynku nad wodą mogą bez- Nieopodal Pałacu Borowa w Gminie Długo- A MOŻE POŻEGLOWAĆ PO wody. Istnieje tu możliwość organizowania piecznie kąpać się w Wilczynie Leśnym łęka znajduje się zaprzyjaźniona stadnina ODRZE? – Krośnice, Oborni- spływów jedno- i wielodniowych. koło Obornik Śląskich. Nie tylko można tu koni, w której można wziąć lekcje jazdy lub popływać pod okiem ratownika, ale zrelakso- zamówić przejażdżkę bryczką po okolicznych ki Śląskie, Długołęka, Brzeg Na prawym brzegu rzeki Odry na jej 275 ki- wać się na plaży otoczonej lasem. Wilczyński lasach. Borowa – to miejsce doceniane przez Dolny lometrze biegu, pomiędzy Rędzinem a Brze- staw przypomina trochę nadmorską miej- turystów i hodowców. giem Dolnym (Gm. Oborniki Śląskie) czeka scowość – znajdziemy tam nie tylko czystą W Krośnicach mieści się nowoczesny kom- na żeglarzy, wioślarzy i motorowodniaków wodę i schronienie pod drzewami, ale także W Zagrodzie Arkadia (Gm. Oborniki pleks sportowo-rekreacyjny Centrum Edu- przyjazna marina o nazwie Port Uraz. prawdziwe, długie molo. Śląskie) miłośnicy „odpoczynku w siodle” kacyjno-Turystyczno-Sportowe, w któ- spędzić mogą niezapomniane chwile przez rym znajdują się otwarte obiekty sportowe Przez cały sezon można wypożyczać kajaki, Atrakcją Odry jest organizowany od kilku lat cały rok (kryta ujeżdżalnia obok urokliwych oraz nowo otwarta hala sportowa z siłownią. łodzie wędkarskie, żaglówki, motorówki. na przełomie czerwca i lipca Flis Odrzański, ścieżek wśród lasów i łąk). W ramach kompleksu funkcjonuje schroni- Można zdobyć uprawnienie sternika motoro- którego celem jest wielka misja na rzecz two- sko młodzieżowe, wypożyczalnia rowerów, wodnego i patent żeglarski w szkółce żeglar- rzenia w powiązaniu z Odrą paneuropejskie- Ta stadnina to istna kraina szczęśliwości kajaków, lornetek i sprzętu sportowego. skiej. Działa także grupa ratownicza WOPR. go korytarza transportowego oraz ożywienia dla „urodzonych w siodle” jak i nowicjuszy Wypożyczalnie kajaków umożliwiają dowóz W Porcie Uraz zatrzymuje się Flis Odrzański, turystycznego regionów nadodrzańskich. Co zarażonych bakcylem „wiatru we włosach, i odbiór kajaków z dowolnego miejsca. Sama odbywa się Noc Świętojańska, Regaty Że- roku flisacy pojawiają się w Ośrodku Wy- aksamitnych końskich chrap”... płynąca przez gminę Krośnice Prądnia (Bran- glarskie, Wyścigi Smoczych Łodzi. Goście poczynkowym na Wałach oraz w mieście da) oraz Barycz to atrakcyjne i łatwe szlaki ka- mają do dyspozycji restaurację, hotelik, cam- Brzeg Dolny. jakowe. Spadki rzek należą do najmniejszych ping, plac zabaw dla dzieci.

w Polsce, a przez spiętrzenie jazami na wielu < Fot. archiwum Urzędu Miejskiego Obornik Śląskich < Fot. A. Owiński

22 23 W ZDROWYM CIELE ZDROWY DUCH

AHOJ! CZYLI OD AMAZO- drogą jest droga wodna. Woda w rzece na NII DO MOSTÓW WROC- tym odcinku jest bardzo czysta. Można tu ŁAWSKICH – Czernica podziwiać wypłukane korzenie wielkich dę- bów, które oplatają kamienne głazy. Spokój zakłócić mogą jedynie liczne owady i insekty, Dolina rzeki Widawy świetnie nadaje się do przed którymi należy zabezpieczyć się środ- wędrówek pieszych, rowerowych i kajako- kami ochronnymi. wych. Przeszło 40-kilometrowy szlak wodny z Bierutowa do przedmieścia Wrocławia Wypływając z kompleksów leśnych dociera kajakiem można pokonać nawet w ciągu się do miejsc sprzyjających biwakowa- kilkunastu godzin. Decydując się na spływ niu na łąkach Doliny Widawy w okolicach kajakowy należy pożegnać się na jakiś czas Chrząstawy Wielkiej (Gm. Czernica) z wszelkimi wygodami cywilizacji. Za to szlak na lewym brzegu oraz Brzeziej Łąki na pra- wiedzie wśród łąk i zagajników, gdzie można wym. Wsie oddalone są od rzeki około 1,5 napotkać różnorodne ptactwo wodne, bocia- km. We wsi Chrząstawa Wielka znaj- ny, jastrzębie, sarny, jelenie, piżmaki, wydry, duje się neogotycki kościół z 1859 r., bobry i żółwie błotne. Żeglując, mija się też zaprojektowany przez znanego architekta mosty, rozmaite urządzanie hydrotechniczne Alexisa Langera. Obok kościoła naprzeciw i stare młyny. Po drodze można zatrzymać Szkoły Podstawowej im. Piastów Śląskich LONGUM PRATUM, CZYLI się na odpoczynek, wykąpać się w rzece, znajduje się olbrzymi głaz z pamiątkową MALOWNICZE LASY I STA- powędkować i pozwiedzać okolice. tablicą przypominającą założenie Chrząsta- WY W „KOŃSKIEJ STOLICY wy Małej w 1250 r. przez księcia śląskiego Wyprawa rozpoczyna się w Bierutowie. Henryka III Białego. POWIATU”, występuje: Przez otoczoną kompleksami leśnymi „Dolinę Gmina Długołęka Stawów”, w której znajduje się największy W okolicach Brzeziej Łąki, Widawa jest szero- z XIV wieku krzyż pokutny Śląska a nieopodal ka na kilkanaście metrów. Rzeka poszerza się Gmina posiada dobrze rozwiniętą bazę spor- krzyża znajdującymi się kopcami morowymi, zawsze w miarę zbliżania się do kolejnej zapo- towo-rekreacyjną, m.in.: zespół parkowy wraz dociera się (nie bez trudów pokonywania ry. Tą następną jest największa zapora w oko- ze stawem w Szczodrem oraz stadniny koni, naturalnych przeszkód na trasie) do wsi licach Kiełczówka. Po jej pokonaniu na trasie z których największe znajdują się w Borowej Zbytowej. Minąwszy wieś Zbytową, przed są Wilczyce (Gm. Długołęka). Pojawiające Fot. archiwum Urzędu Gminy w Długołęce > i Siedlcu Trzebnickim. Teren Gminy obfituje Wycieczka trasą zieloną – 22 km turystami-wodniakami otwiera się kraina się po lewej stronie sylwetki kominów elek- w interesujące zabytki kultury materialnej, spo- Trasa zaczyna się na osiedlu Zakrzów we fascynująca i dzika. Odcinek następnych kil- trociepłowni na Nadodrzu przypominają nam, śród których na szczególną uwagę zasługuje Wrocławiu. Prowadzi przez Las Zakrzowski, kunastu kilometrów nazywany jest „Amazo- że jesteśmy na obrzeżach Wrocławia, jednak neogotycki Pałac Sybilli w Szczodrem z otacza- Ramiszów i dalej do Pasikurowic, gdzie war- nią” gdzie rzeka sama rzeźbi koryto. do mostu na Psim Polu jest jeszcze kilka ki- jącym go Parkiem, Pałac w Borowej Oleśnickiej to zobaczyć kościół filiarny parafii Kryniczno lometrów. Właśnie most drogowy na drodze oraz kościoły w Brzeziej Łące, Łozinie, Kiełczo- z 1839 r. oraz jeden z kilku znajdujących się Na trasie leżą powalone ogromne drzewa krajowej nr 8 Wrocław–Warszawa jest miej- wie, Domaszczynie i Długołęce. na terenie gminy krzyży pokutnych. Następnie nieusuwane od lat ze względu na trudny do- scem zakończenia spływu. szlak zmierza do Siedlca, w którym odwiedzimy

< Fot. archiwum Urzędu Gminy w Długołęce stęp w podmokłych lasach. Jedyną dogodną Nie bez przyczyny Gmina Długołęka nazywana doskonale utrzymaną stadninę koni, wstępując jest „końską stolicą powiatu”, na jej terenie jednak wcześniej do znajdującego się we wsi bowiem znajduje się aż 9 ośrodków jeździe- parku krajobrazowego. Stamtąd przez Tokary ckich, które świadczą jednocześnie szeroki kierujemy się do Łoziny, gdzie zobaczyć można Fot. archiwum Urzędu Gminy w Długołęce > wachlarz usług w zakresie nauki jazdy konnej kościół Wniebowstąpienia NMP i kościół Mat- dla początkujących i zaawansowanych. Warto ki Bożej Bolesnej. Następnie mijając Bierzyce także wspomnieć o przedsięwzięciu znanym, udajemy się do Zaprężyna i malowniczymi jako „Święto Konia”: obejmujące wystawę wąwozami do Krakowian, skąd przez Węgrów Hodowlaną Koni przeplataną licznymi poka- i wieś Skała polnymi drogami dojedziemy do zami sportów konnych. Nie brak też licznych historycznej miejscowości Jaksonowice. Tutaj gier i konkursów oraz doskonałej oprawy mu- oprócz cmentarzyska z epoki żelaza znajdzie- zycznej. Dzięki wysokiej randze imprezy, którą my zabytkowy kościół parafialny. Dalej przez zapewnia udział największych hodowców i mi- Januszkowice i Dobroszów szlak zmierza do łośników koni z kraju i z zagranicy, znakomitych jednej z najciekawszych miejscowości w gmi- gości oraz licznie tego dnia uczestniczących nie Długołęka – Szczodrego. Ze Szczodrego całymi rodzinami mieszkańców gminy, Święto niedaleko już do kościoła w Domaszczynie, Konia na stałe wpisało się już w gminny kalen- a stamtąd żółtym szlakiem „Wokół Wrocławia” darz prestiżowych imprez. przez stawy rybne i powtórnie Las Zakrzowski do Zakrzowa. Dziś, gdy jeździectwo staje się coraz bardziej popularne, przynosząc miłośnikom koni i spor- Ciekawostka: Trasa wiedzie obok stawu ho- tów konnych prawdziwą radość, warto przyje- dowlanego, gdzie można skosztować własno- chać do Siedlca, bo oferowane atrakcje są na ręcznie złowionej ryby oraz zobaczyć pozosta- najwyższym poziomie. łości po słynnej rezydencji „Sybillenrot”, która w czasach swojej świetności nazywana była „Śląskim Windsorem”.

24 25 W ZDROWYM CIELE ZDROWY DUCH

NA ROWERZE! Żmigród, Wyprawę na ten szlak można rozpocząć już Powiat Wołowski, Krośnice, we Wrocławiu, tu bowiem szlak też prze- Oborniki Śląskie, Trzebnica chodzi. Warto podjąć ten trud pokonania kilkudziesięciu kilometrów, aby podziwiać przepiękne krajobrazy. Mniej zaprawieni Szlakiem bursztynowym przez Żmigród. w trudach rowerzyści mogą dojechać np. do Głównym szlakiem rowerowym przebiega- Brzegu Dolnego pociągiem lub samochodem jącym przez gminę jest obecnie fragment z rowerem na bagażniku i tu rozpocząć swoje znakowanej na czerwono Trzebnickiej Pętli wojaże. Rowerowej, prowadzącej przez Barkowo, Kędzie, Żmigród, Czarny Las i Gatkę. Szla- Tym, którym Szlak Odry nie wystarczy, powiat kiem tym można też dotrzeć ze Żmigrodu do wołowski proponuje też inne trasy: czerwony Międzynarodowego Szlaku Rowerowego R9: Szlak Odra–Barycz, żółty Wołowskie Krajo- Adriatyk–Bałtyk, przecinającego wschodnią brazy i zielony Leśne Wydmy – czyli razem część gminy. Przez gminę przebiega także ponad 200 km jazdy ścieżkami rowerowymi. gęsta sieć szlaków pieszych, a wśród nich Ale poza szlakami rowerowymi, szlak odrzań- najbardziej znane to: ski ma jeszcze wiele innych walorów. Oczy- n znakowany na zielono szlak prowadzący wiście to sama Odra i nadodrzańska przyro- przez Powidzko do Prusic. da. Od Brzegu Dolnego do Głogowa wzdłuż n niebieski Szlak Archeologiczny łączący rzeki (na całym odcinku powiatu wołowskie- ze sobą wszystkie najciekawsze grodzi- go) ciągną się Łęgi Odrzańskie – ostoja Natu- ska wczesnośredniowieczne na terenie ra 2000 – zarówno ptasia jak i siedliskowa. Zdobyć Koronę Gór Kocich! najwyżej położony punkt gminy Trzebnica. gmin: Kędzie, Żmigród, Niezgoda. Już sam fakt włączenia tego obszaru do Niebieski szlak rowerowy „Korona Kocich Zalesione od północy wzgórze wyróżnia się n zielony szlak Barokowych Fundacji europejskiej sieci ochrony przyrody świadczy Gór” prowadzi przez najwyższe partie naj- ciemniejszą barwą od oglądanej od północy Hatzfeldtów, na którym można zobaczyć o jego wartości. Unikalne łęgi i malownicze atrakcyjniejszej pod względem krajobrazo- panoramy bezleśnych na ogół Gór Kocich. najciekawsze kościoły gminy; szlak bieg- starorzecza są domem wielu cennych gatun- wym części Wału Trzebnickiego – Wzgórz nie przez Barkowo, Korzeńsko, Radziądz ków roślin i zwierząt. Sam świat ptaków liczy Trzebnickich. Pozwala dotrzeć na najwyższe Do innych interesujących wzgórz przy szlaku i Żmigród. ponad 100 gatunków! Trudno tu wymieniać wzniesienia i podziwiać z nich widoki na Nizi- należą: n czerwony Szlak Zamkowy prowadzący do inne poszczególne gatunki, bo lista byłaby nę Śląską z Wrocławiem, Ślężę i Sudety oraz Stawu Jamnik i Książęcej Wsi i dalej zbyt długa – warto tu po prostu przyjechać dolinę Baryczy. Koronę Kocich Gór tworzą Góra Holtei’a, (217 m n.p.m.), nad Oborni- przez lasy do Sułowa. i samemu doświadczyć uroków i bogactwa następujące wzgórza: kami Śląskimi, z widokiem na miasto i głazem niepowtarzalnego krajobrazu. Dodatkową poświęconym śląskiemu pisarzowi Karolowi Na szlaku kajakowym przebiegającym przez niezwykłą atrakcją szlaku jest klasztor w Lu- Kowalska Góra (247 m n.p.m.), najwyższy Hotei’owi. Gminę Żmigród czeka wiele wspaniałych wi- biążu i dymarki w Tarchalicach. punkt miasta i gminy Oborniki Śląskie. Jest Dolnośląski Szczyt (226 m n.p.m.) – wzgó- doków i niespodzianek, chociażby zabytkowy, to jedno ze wzniesień, z którego rozciągają rze z rozległym widokiem na południe, nad drewniany Jaz Niezgoda (jedna z niewielu Wielka Pętla Rowerowa Wzgórz Kroś- się widoki jednocześnie na dolinę Baryczy Borkowicami, dojazd żółtym szlakiem, 6 km takich konstrukcji do dziś spełniająca swoje nickich to trasa dla wytrwałych, choć i Odry oraz Sudety. Dojazd i powrót od szlaku od Trzebnicy. funkcje) na rzece Barycz charakteryzującej można też ją podzielić na krótsze odcinki. rowerowego: żółty szlak pieszy – 1 km. Wzgórze Widok (244 m n.p.m.), najwyższy się jednym z najmniejszych spadów spośród Jest przewidziana do oznakowania w terenie punkt Lasu Bukowego w Trzebnicy, dawniej wszystkich rzek w Polsce (ok. 0,035%.). przez gminę Krośnice, jako szlak rowerowy Ciekawostka: Wzgórze to zostało sztucznie z drewnianą wieżą widokową, tuż przy szlaku niebieski. Pozwala zapoznać się z pełnią kra- nadsypane w XIX wieku o kilka metrów przez rowerowym. w Krośnicach > Fot. archiwum Centrum Edukacyjno-Turystyczno-Sportowego Podróżując wzdłuż Odry można mieć pew- jobrazów ziemi krośnickiej, a w szczególności właściciela Obornik K. Schauberta, który Winna Góra – zwana Kocią Górą (219 m ność, że dotrze się do każdej gminy po- z malowniczymi, zalesionymi Wzgórzami pragnął mieć na swoim terenie najwyższy n.p.m) w Trzebnicy, doskonały punkt widoko- wiatu wołowskiego – wszystkie bowiem Krośnickimi (pasmo wzgórz morenowych), punkt całych Kocich Gór. Jednak za sprawą wy na miasto, na zachodnich stokach, którego (co jest ewenementem w skali regionu) zaliczanych do Wału Trzebnickiego, określa- błędu w ówczesnych pomiarach do najwyż- odkryto ślady obozowiska człowieka pier- mają status nadodrzańskich. Odra tworzy nego też, jako Góry Kocie. Szlak prowadzi szego szczytu zabrakło i tak 10 m! wotnego Homo erectus sprzed 500 000 południową i zachodnią granicę powiatu na w większości utwardzonymi drogami leś- lat – najstarsze ślady człowieka na ziemiach odcinku ponad 60 km. Wzdłuż niej ciągnie nymi, a także szosami o małym natężeniu Ciemna Góra (258 m n.p.m.), najwyższy polskich; dojazd szlakiem żółtym – 0,5 km. się po obu stronach rowerowy, niebieski ruchu. Trasa przebiega przez Wierzchowice punkt całych Wzgórz Trzebnickich a zarazem Szlak Odry. – wieś o oryginalnym symetrycznym ukła- dzie. Stąd brukowaną drogą, obok leśniczów- ki, można dojechać pod wzgórze Gęślica, najwyższe wzniesienie Wzgórz Krośnickich. W dalszym przebiegu, pętla przecina głęboką dolinę Brzeźnicy (Młyńska Struga)... A to do- piero część raju dla rowerzystów. „Na rowerze”, to też znane rajdy rowerowe.

Ważne! Centrum Edukacyjno-Turystyczno- -Sportowe w Krośnicach jest organizatorem corocznego rajdu rowerowego pn.: „Śladami Szurkowskiego”. Warto podążyć szlakiem Mistrza! Fot. archiwum Starostwa Powiatowego w Wołowie Fot. archiwum Starostwa Powiatowego Fot. Marcin Mazurkiewicz

26 27 ARCHITEKTURA: PAŁACE, DWORY I OBIEKTY SAKRALNE

TWIERDZE W MINIATURZE z wody otaczającej go fosy o szerokości kilku- TWIN TOWERS, występuje: Krypta w bazylice pw. Św. Jana Apo- – Miękinia nastu metrów. Miasto Oleśnica stoła To ciekawe miejsce jest dziś siedzibą hotelu, Historia krypty rodu Württembergów – ksią- Wojnowice restauracji i galerii. Oleśnica jest jednym z najstarszych i najbar- żąt oleśnickich – datuje się od 1700 r. po Zamek na wodzie w Wojnowicach najpiękniej W Wojnowicach regularnie odbywają się ple- dziej interesujących miast na Dolnym Śląsku. schyłek XVIII wieku. Wejście do niej znajduje wygląda wieczorem... nery malarskie i rzeźbiarskie, dlatego w są- Swoją atrakcyjność zawdzięcza położeniu, się przy tumbie grobowej księcia Jana Podie- siadującym z rezydencją parku można często pięknej panoramie akcentowanej wysokimi brada, „pana wesołego i pełnego fantazji”. Trudno oprzeć się romantycznemu urokowi spotkać artystów. wieżami, licznymi zabytkami i ciekawą hi- miejsca, gdy przy rozgwieżdżonym niebie storią. Ciekawostka: Niezwykle ciekawa jest trumna światła z okien odbijają się w wodach fosy. Prężyce matki rodu oleśnickich Württembergów – El- Fot. archiwum Urzędu Gminy w Miękini >

Do zamku przypominającego miniaturę twier- O Dworze w Prężycach wzmiankowano na Fot. archiwum Urzędu Miasta w Oleśnicy > Zamek Książęcy żbiety Marii z Podiebradów (na zdjęciu). Stoi dzy, wchodzi się przez XIX-wieczny mostek początku XVII wieku. Zburzony w czasie Zespół zamkowy to największy i najcenniej- na sześciu pelikanach, które swoją krwią kar- oraz renesansowy portal z inskrypcją: „Po- wojny trzydziestoletniej, nie został przywró- szy zabytek Oleśnicy. Powstał na miejscu mią dzieci. To symbol matczynej miłości, zaś

czątkiem mądrości jest bojaźń Pana”. Historia cony do dawnej postaci. Dokumenty z 1845 r. pierwszego drewnianego grodu obronnego, boki sarkofagu zdobią głowy lwów... < Fot. www.polskaniezwykla.pl budowy Wojnowic sięga XIV w. Przez wiele mówią już o zamku, można więc sądzić, że otoczonego fosą i nasypem ziemno-drewnia- lat zamek należał do Bonerów, mieszczan został on odbudowany przed tą datą. Jego nym z palisadą, który mógł być zbudowany wrocławskich, dla których rezydencja miała obecna forma jest wynikiem solidnych prze- na przełomie XI i XII w. Gród ten strzegł waż- być „starożytną siedzibą rodziny”. Pierwot- budów. Wtedy to powiększono pierwotną nego szlaku handlowego („bursztynowego”) nie zbudowany na planie podkowy zamek, bryłę o przybudówki od północnego-zachodu biegnącego z południa przez Kłodzko, Wroc- kilkakrotnie został przebudowywany i zmo- i południowego-wschodu oraz dobudowano ław, Toruń nad Bałtyk; był też ośrodkiem ad- dernizowany. Mury zamku, podobnie jak bu- wieżę z krenelażem. Obecnie w pałacu mie- ministracji książęcej. dynki w Wenecji, wynurzają się bezpośrednio ści się hotel. Książę Konrad I po przeniesieniu się do Oleś- nicy rozpoczął budowę murowanego zamku na rzucie nieregularnego czworoboku. < Fot. archiwum Urzędu Miasta w Oleśnicy Fot. Zbigniew Pilch

28 29 ARCHITEKTURA: PAŁACE, DWORY I OBIEKTY SAKRALNE

STARY I NOWY ZAMEK RA- zachowane są drewniane dekoracje, ozdobne ZEM, A BLISKO GRODZISKO schody, witraże i dekoracje malarskie. Wokół – Gmina Oborniki Śląskie znajduje się rozległy, piękny park angielski z unikalnymi roślinami, stawem i urokliwą Zespół pałacowo-parkowy w Bagnie – najpięk- drewnianą kapliczką. Pałac daje obraz, utraco- niejszy w gminie, szczęśliwie ocalały, barokowy nej w znacznej części, architektury dworkowej pałac to okazała dolnośląska siedziba szlache- Dolnego Śląska. cka; rozbudowany na początku XX w. Od końca XIX stulecia był siedzibą zamożnych browarni- Grodzisko średniowieczne w Bagnie dato- ków z rodziny Kisslingów. Od 1930 r. znajdował wane na XIII–XIV w. Obecnie na teren grodziska się w rękach zgromadzenia zakonnego salwa- wiedzie kamienny most z 1915 r. Na majdanie

Fot: archiwum Urzędu Miejskiego w Żmigrodzie torianów niemieckich i został przekazany po stoi piaskowcowy krzyż, wys. ok. 5 m z wyry- wojnie salwatorianom polskim. Od lat 50. jest tą inskrypcją: „Es kommt alles von Gott, Glück siedzibą seminarium duchownego salwatoria- und Unglü, Leben und Tod” (Wszystko pocho- nów, jedynej w gminie szkoły wyższej. dzi od Boga, szczęście Pałac składa się ze świetnie zachowanego i nieszczęście, życie skrzydła barokowego i umiejętnie powiązanego i śmierć). PROTOKÓŁ TRACHENBER- się w 1945 r., kiedy to Pałac uległ pożodze z nim skrzydła neobarokowego. We wnętrzach SKI – Miasto Żmigród wojennej. Zachowała się stojąca tuż obok, XVI-wieczna wieża dawnego zamku. Ruiny W lipcu 1813 r. w barokowym pałacu Hatzfel- pałacu i wieża znajdują się na północny- dów doszło do spotkania króla Prus Frydery- wschód od miasta. ka Wilhelma III z carem Rosji Aleksandrem I. Dziś głównym magnesem przyciągającym Podpisano wówczas protokół trachenberski turystów w okolice Żmigrodu jest ów zespół (żmigrodzki), który ostatecznie przypieczęto- pałacowo-parkowy, który po zakończonej wał los cesarza Francji Napoleona Bonaparte. w 2008 roku rewitalizacji zabytkowej baszty Przedstawiciele Prus, Rosji, Austrii, Wielkiej oraz ruin pałacu, świeci nowym blaskiem. Brytanii i Szwecji zawarli w Żmigrodzie pakt A to jeszcze nie koniec. Obszar ponad 16- sojuszniczy, którego celem było ostateczne hektarowego, przypałacowego parku rów- pokonanie Francji. Historia pokazała, że dla nież ulegnie przemianom. Już wkrótce pięk- koalicjantów porozumienie przyniosło oczeki- no parku z pewnością oczaruje niejednego wany rezultat. Świetność pałacu zakończyła turystę... < Fot. archiwum Urzędu Gminy Długołęka

NA WYSPACH, WŚRÓD Pałac Borowa był niegdyś siedzibą mag- KANAŁÓW ZNAJDUJE SIĘ natów dolnośląskich, znajdującą się w parku PAŁAC… – Długołęka krajobrazowym. Pałac znajduje się na wyspach otoczonych

Gmina Długołęka jest największą gminą po- rzekami i kanałami. Ostatnim właścicielem Zdjęcia: archiwum Urzędu Miejskiego Obornik Śląskich wiatu wrocławskiego i jedną z największych był zamieszkały w Rzymie, nieletni hrabia gmin w kraju. Powstała w połowie XIII wieku, Bruno von Schwerin. W czasie II wojny świa- a na początku XIV wieku dzieliła się na dwie towej pałac był jedną ze składnic dzieł sztuki części: rycerską połączoną ze Szczodrem oraz organizowanych przez Günthera Grundman- drugą stanowiącą uposażenie biskupstwa na. Składowane były tam cenne starodruki, wrocławskiego. Dopiero w 1850 r. obydwie książki i zbiory monet... części wsi połączono w jedną gminę...

ŚLĄSKI WINDSOR w Szczodrem pałac w stylu renesansowym, – Gmina Długołęka który był letnią rezydencją jego żony Sybilli. Pałac był obiektem wyjątkowym. W okresie Niewątpliwie do najważniejszych, zasługują- świetności rezydencję często określano mia- cych na szczególną uwagę zabytków, zaliczyć nem „Śląskiego Windsoru”. Obiekt impono- należy neogotycki Pałac Sybilli w Szczodrem wał wielkością i wyposażeniem. Znajdowała wraz z otaczającym go parkiem. się tu słynna sala z siedmioma żyrandolami Jego historia sięga drugiej połowy XVII w., oraz tzw. gabinet, czyli pomieszczenie wyło-

kiedy to książę Chrystian Ulryk wybudował żone lustrami. Fot. archiwum Urzędu Gminy Długołęka 30 31 ARCHITEKTURA: PAŁACE, DWORY I OBIEKTY SAKRALNE

SZTUKA NAJWYŻSZYCH głównym z 1604 r. umieszczono rzeźbioną SZLAKIEM ŚREDNIO- Skarb Tysiąclecia i polska gorączka złota LOTÓW, występuje: Gmina grupę Trójcy Świętej, pod której wezwaniem WIECZNYCH SKARBÓW, Skarb wykopano w trakcie rozbiórki domów Żórawina jest kościółek. W tym samym czasie powsta- występuje: Gmina Środa w starej części miasta w 1988 r. Ze wzglę- ły malowidła ścienne, bezcenne polichromie du na swój unikatowy charakter znalezisko Odległość Gminy od centrum Wrocławia wy- m.in. ukazujące Panny Mądre i Panny Głupie, Śląska uznano za jedno z największych odkryć arche- nosi zaledwie 15 km... odważnie tańczące na ścianach świątyni. ologicznych XX wieku. Po analizie znalezisk Kościół w Żórawinie ma charakter obronny. Środa Śląska to jeden z najstarszych w Pol- historycy ustalili, że wszystkie one pochodzą Niewątpliwą perłą budowli sakralnych jest Grube mury z niewielkimi okienkami i fosa sce ośrodków miejskich i kolebka tzw. pra- z tego samego źródła i zostały ukryte w zie- Kościół Parafialny pw. Św. Trójcy w Żó- mogły w każdej chwili dać schronienie. wa średzkiego (1235 r.). Leży na obszarze mi w średniowieczu. Jedna z teorii mówi, że rawinie, z okresu manieryzmu, zaliczany do Z dawnych fortyfikacji do dziś zachowały się o najstarszym osadnictwie na Śląsku, nic więc skarb jest zastawem za pożyczkę udzieloną grona najcenniejszych zabytków w Europie trzy z czterech półbastionów, które zapro- dziwnego, że współczesność przeplata się tu któremuś z możnowładców przez średzkiego Środkowej. Do dzisiaj podziwiać można ar- jektował prawdopodobnie słynny Walenty z ponad siedmiowiekową tradycją. Na uwagę kupca. Depozyt nigdy nie został wykupiony... chitekturę obwodowych murów jego nawy, Saebisch. Był on m.in. autorem projektów zasługuje tu wiele miejsc m.in. wrzecionowaty prezbiterium i wieżę, pochodzące z II połowy modernizacji Twierdzy Kłodzkiej. rynek z XV-wiecznym ratuszem, którego naj- Najwspanialszym zabytkiem skarbu jest koro- XIV wieku. Zdaniem architektów, żórawiński kościół, jako bardziej reprezentacyjną częścią jest późnogo- na składająca się z 12 elementów. jedyny na Dolnym Śląsku ma tak zaawanso- tycki profilowany tzw. szczyt z herbem miasta, Każdą część wieńczy wyobrażenie orła. Zo- Panny Mądre i Panny Głupie wany system obronny – z tego m.in. powodu nieźle zachowane fragmenty murów obron- stała ona wykonana w drugiej połowie XIII w. Swój dzisiejszy wygląd kościół zawdzięcza budowla jest tak niezwykła. nych wzniesionych w XII wieku i okalających Średniowieczne przedstawienie tej korony jednemu z XVII-wiecznych właścicieli Żóra- swego czasu całe miasto. znajduje się w kaplicy pw Św. Mikołaja w mie- winy. Obeznany ze sztuką najwyższych lotów, Ciekawostka: Przy południowej ścianie za- ście Soest w Westfalii. Na tym malowidle zatrudniał wybitnych artystów i architektów. chowały się jedyne na Dolnym Śląsku „kuny” Ciekawostka: Wśród najstarszej zabudowy miej- nosi ją jedna z młodych kobiet. Stylizowane Część wyposażenia sprowadził z Pragi i z Rzy- do przykuwania grzeszników odbywających skiej znajduje się też dom, w którym w roku 1813 liście winorośli i winogrona wieńczące szpilki mu. Trafiło tu 17 obrazów Męki Chrystusa, karę pokuty... zatrzymał się Napoleon Bonaparte, a dzisiaj mie- zawiasowe oraz pierścienie z małym turkusem

wykonanych w latach 1602–1604. W ołtarzu < Fot. archiwum Urzędu Miejskiego w Środzie Śląskiej ści się tu Dom Zakonny Sióstr Salezjanek. trzymane przez orły w dziobach to elementy ikonografii małżeńskiej, wskazu- jące na ślubną funkcję diademu średzkiego. Istotną wskazówką dla określenia miejsca powstania ko- rony są kule trzymane w szponach przez orły. Motyw ten występuje wyłącznie w kręgu kulturowym południowych Włoch, analogie złotnicze mogą wskazywać na Sycylię, jako miejsce wykonania zawieszek... < Fot. archiwum Urzędu Miejskiego w Środzie Śląskiej Fot. Marcello Murgia

32 33 CHWALIMY SWOJE!

NIE TYLKO ODRĄ CZŁO- Horatio Caspariniego, czy wreszcie sym- rozpoczynany „deptaniem” przez dziewczęta WIEK ŻYJE, występuje: boliczna rzeźba wołowskich wołów (choć (koniecznie dziewice!) winnych gron w dębo- Powiat Wołowski niektórzy twierdzą, że to byki, podkreślając wej bali. różnicę między jednymi a drugimi) to tylko W Białkowie natomiast znajdziemy obserwa- niektóre atrakcje. torium słońca, w Brzózce malutką, ale bar- Warto „zboczyć” z niebieskiego szlaku Odry W pobliskich Konarach znajdują się funda- dzo ciekawą izbę muzealną, a w Głębowicach i zawitać do piastowskiego Wołowa – jed- menty pierwszej na świecie fabryki, pomnikowe dęby dorównujące tym z Kórnika nego z najstarszych miast śląskich, który łączy w której produkowano cukier z buraków czy Rogalina... urok małych dolnośląskich miasteczek z boga- cukrowych. Franz Carl Achard – twórca A to tylko kilka przykładów historycznych skar- tą historią i paroma interesującymi zabytkami. tej metody pochowany jest kilka kilometrów bów powiatu, nie mówiąc już o pozostałych 4 Są to m.in.: dalej, na cmentarzu za Moczydlnicą Dworską. obszarach Natura 2000 czy Parku Krajobrazo- Zamek Piastowski, w którym niegdyś książę W Mojęcicach zobaczymy przepiękny portal wym Dolina Jezierzycy. Warto tu więc zajrzeć, Jan Szalony uprawiał tajemniczą alchemię barokowy dawnego pałacu, a także niesamo- bo jest co odkrywać! (uwaga: w czasie pracy znajdującego się tu wite nagrobki członków rodziny von Stosch, do starostwa możliwość wejścia na wieżę), której wieś przez długi czas należała. Mają one

Ratusz ze średniowiecznymi znakami cecho- formę postaci ludzkich w proporcji 1:1. > Fot. Krzysztof Konieczny piastowskiego Wołowa, Panorama wymi, We wrześniu warto wybrać się do Wińska na 2 historyczne kościoły, a w jednym z nich Dni Bociana i Winobrania, w czasie których słynne organy śląskiego mistrza Adama odbywa się pokaz tradycyjnego wyrobu wina iotr Kaleta iotr Kaleta Grobowiec Franza Carla Acharda, Fot. Magdalena Górak > Carla Acharda, Fot. Magdalena Górak > Grobowiec Franza Słynne organy śląskiego mistrza Adama Horatio Caspariniego, Fot. P Obserwatorium słońca, Fot. archiwum Starostwa Powiatowego w Wołowie Obserwatorium słońca, Fot. archiwum Starostwa Powiatowego

34 35 CHWALIMY SWOJE!

SAMI SWOI – TU NAKRĘCO- wodne. Inicjatorem wielu działań w tej miej- NO KULTOWE KOMEDIE… scowości jest Społeczny Komitet Mieszkań- występuje: Gmina Czernica ców Kamieńca Wrocławskiego i Łan. Na osiedlanie się nowych mieszkańców Gmina Czernica graniczy bezpośrednio z Wroc- w gminie ma znaczny wpływ naturalne boga- ławiem. W plenerach wioski Sylwester Chę- ctwo przyrodnicze i krajobrazowe starorzecza ciński w latach 1967–77 nakręcił filmowe Odry i Widawy. Do celów wypoczynku sobot- komedie „Sami swoi”, „Nie ma mocnych” nio-niedzielnego doskonale nadają się lasy i „Kochaj albo rzuć”, opisujące barwną histo- w okolicach wsi Chrząstawa Wielka i Chrząsta- rię Pawlaka i Kargula (przypomina je tablica wa Mała, gdzie znajdują się ścieżki rowerowe pamiątkowa). Do dzisiaj stoją w Dobrzykowi- i śródleśne parkingi. Walory dobrej kuchni cach domy Kargula i Pawlaka oddzielone można sprawdzić w obiektach gastronomicz- słynnym płotem. nych Chrząstawy, Dobrzykowic, Kamieńca Ok. 2,5 km na południe od Kamieńca Wroc- Wrocławskiego i Czernicy. Ze świetnych wy- MIASTO, GDZIE POCIĄGI pamiątkę w Żmigrodzie. Jest to Słup Napo- ławskiego, pomiędzy kanałem żeglugowym robów kulinarnych słynie KGW Chrząstawa JEŻDZĄ PO 160 KM/GODZ. leona, słup graniczny wolnego państwa sta- a głównym korytem Odry, znajduje się zbiornik i Towarzystwo Miłośników Ratowic. występuje: Miasto Żmigród nowego: Żmigród, Milicz i posiadłości klasztoru wodny tzw. Bajkał. w Trzebnicy. Na słupie zachowały się ciekawe Jest to rozległe rozlewisko Odry na terenie Ważne! Łany stały się słynne z powodu obro- Nazwa miasta Żmigród oznacza „gród żmi- wgłębienia, najprawdopodobniej ostrz szabel dawnych glinianek i żwirowni, stanowiące po- ny wałów przez okoliczną ludność. Na szlaku ja”. W językach słowiańskich pojęciem żmij żołnierzy napoleońskich. pularne, choć z utrudnionym dojazdem i nieza- znajduje się pomnik zbudowany w l rocznicę oznaczano gada, z jedną parą nóg uzbrojonych Kompleksy leśne zapewniają spokój i poczu- gospodarowane miejsce letniego wypoczynku powodzi w 1998 r. ku czci obrońców wału w szpony i parą błoniastych skrzydeł, z długą cie obcowania z naturą. Bogactwo zwierzyny wrocławian. Rozległe błonia wykorzystywane w Łanach. Na kamieniu zaznaczony jest po- szyją i ogonem, często zakończonym jadowitym przyciąga myśliwych z kraju i zagranicy oraz są jako place zabaw dla dzieci i miejsca pikni- ziom 724 cm, które w lipcu 1997 r. wskazywał grotem. Wizerunek żmija utrwalono w herbie amatorów bezkrwawych łowów uzbrojonych kowe, a brzegi zajmują wędkarze. Na zalewie wodowskaz. miasta. Początki Żmigrodu osnute są legendą, w aparaty fotograficzne. rozgrywane są zawody żeglarskie i motoro- ale trudno dziwić się temu, skoro najstarsze Gmina Żmigród, będąca częścią „Doliny Bary-

Fot. archiwum Urzędu Miejskiego w Żmigrodzie > źródła mówią o osadzie istniejącej już w III okre- czy” słynącej głównie ze stawów hodowlanych, sie epoki brązu. włącza się w doroczne święto „Dni Karpia”, < Fot. archiwum Urzędu Miejskiego w Żmigrodzie > Osada powstała w 1253 r. i ulokowana została które kultywuje tradycyjne metody odławiania nad brzegami Baryczy, naprzeciw dawnej osady karpia oraz nawiązuje do historii, w której od słowiańskiej Zunigrod. Rok ten jest jednocześnie zawsze rybołówstwo miało duże znaczenie dla datą nadania praw miejskich. Paradoksalnie mieszkańców naszych ziem. miasto swe powstanie zawdzięcza najazdowi Gmina Żmigród zasłynęła także z nadleśnictwa, tatarskiemu, który spustoszył tereny Śląska prowadzącego produkcję drzew i krzewów w 1241 r. W nawiązaniu do historii od roku 2010 ozdobnych. Przykładem jest nowatorska metoda tradycyjne dni miasta zastąpiono obchodami uprawy rododendronów, polegająca na pro- Bajkał, Fot. Roksana Orfin-Grabowska Bajkał, „Żmigrodzkich Dni Smoka”. Parada smoków dukcji tych krzewów w naturalnym środowisku oraz bieg smoka to wydarzenia, które na stałe leśnym. wpisują się w obchodzone święto. Położenie administracyjne gminy przyczyniło się Dzieje wojen napoleońskich mają także swoją do powstania jednego z pięciu w Europie toru doświadczalnego zarządzanego przez Centrum Naukowe Techniki Kolejnictwa w Warsza- wie oraz Instytutu Badań Dróg i Mostów, który prowadzi prace badawcze i rozwojowe zwią- zane z innowacjami w dziedzinie komunikacji na skalę światową. Na tej pętli odbywają sie jazdy doświadczalne z maksymalną prędkością 160 km/godz. Wykonuje się tutaj również próby zderzeniowe na torach stacyjnych. Ośrodek wy- konuje badania taboru dla PKP, ale bardzo dużo zleceń ma ze Szwajcarii, Czech i Słowacji Fot. archiwum Urzędu Miejskiego w Żmigrodzie < Fot. archiwum Urzędu Miejskiego w Żmigrodzie Okolice Chrzastawy, Fot. Roksana Orfin-Grabowska Okolice Chrzastawy,

36 37 CHWALIMY SWOJE!

REAL MADRYT VS Z obydwoma postaciami związane jest za- ARCHITEKTURA, łożenie parkowo-pałacowe, które zmieniali występuje: Gmina Brzeg i przekształcali na swój użytek. Do roku 1945 była to swoista perełka architektoniczno- Dolny przestrzenna w tej części Dolnego Śląska z pięknym i nowoczesnym pałacem i 67-hek- Brzeg Dolny znany jest w kraju i za granicą nie tarowym parkiem w stylu angielskim. tylko z racji istnienia na jego terenie dużych Szczególny wpływ na wygląd założenia miała przedsiębiorstw przemysłowych, ale również działalność Carla Gottharda Langhansa, Winnice Jaworek, Fot. www.wina.pl Winnice Jaworek, Fot. www.wina.pl jako bardzo prężny ośrodek sportowy. W hali któremu powierzono przebudowę majątku. sportowej „Rokita” grały najlepsze w Europie Langhans wsławił się przede wszystkim, drużyny koszykarskie – zarówno kobiety, jak jako architekt Fryderyka Wielkiego w Berli- i mężczyźni. Prawdziwym szlagierem była nie, projektując m.in. Bramę Brandenburską. wizyta w Brzegu Dolnym Realu Madryt, W Brzegu Dolnym pozostawił po sobie 67 ha jednego z najlepszych klubów w Europie. 11 park, po raz pierwszy na Śląsku nawiązujący marca 1997 r. w ramach rozgrywek Pucharu do form naturalnej przyrody. Dawna siedziba Saporty, „królewskich” podejmowała drużyna właścicieli miasta – pałac – został w 1945 r. ESKA Śląsk Wrocław. zniszczony. W latach pięćdziesiątych XX wieku odbudowano go, a w na przełomie XX TURYSTYKA WINIARSKA? odmian: Riesling, Elbling, Pinot Noir, Cabernet, Rozwój osady związany był z osobami Geo- i XIX wieku przeszedł remont i modernizację. OCZYWIŚCIE! występuje: Merlot, Pinot Gris, Gewürztraminer, Sauvignon rga Abrahama von Dyhrna, który w 1663 r. Dziś jest siedzibą Dolnobrzeskiego Ośrodka Gmina Miękinia Blanc, Chardonnay, Regent, Acolon, Dornfel- otrzymał od cesarza Leopolda I prawa miej- Kultury oraz Urzędu Miejskiego. A park mimo, der, Roesler, które dobrze dojrzewają na cie- skie dla miejscowości oraz pruskiego mi- że zniknęła z niego większość XVIII- i XIX- płych, piaszczystych glebach w Miękini. nistra Śląska Karla Georga von Hoyma, wiecznych budowli, w dalszym ciągu jest Równe rzędy winorośli ciągną się niemal W 2009 r. oddana została do użytku stylowa dzięki któremu na przełomie XVIII i XIX wieku ważnym centrum życia całej dolnobrzeskiej po horyzont, a na małych drewnianych Sala Degustacji z zabytkowym piecem ślą- miasteczko rozwinęło się gospodarczo. społeczności, przede wszystkim jako dobre tabliczkach widnieją nazwy uprawia- skim, gdzie są przyjmowani goście pragnący miejsce do wypoczynku i spacerów. nych szczepów: riesling, chardonnay, spróbować pierwszego od pięciu wieków pinot noir... śląskiego wina. Tak, od pięciu wieków – histo- Nie jest to bynajmniej któryś z regionów wi- ryczne uprawy winorośli koło Środy Śląskiej niarskich Francji, Włoch czy Nowego Świata, pojawiły się w XII wieku, aby na trzysta lat lecz Miękinia koło Wrocławia, gdzie znajdują zdominować charakter upraw w okolicach się największe dziś winnice w Polsce. tego miasta. Niestety złotą erę dolnośląskiego „Winnice Jaworek” to zwieńczenie projek- wina zakończyła ostatecznie wojna trzydzie- I tu kończy się nasza podróż w nieznane…. tu wywodzącego się z hobbystycznej plantacji stoletnia po tzw. małej epoce lodowcowej, winorośli założonej w 2001 r. przez Ewę i Le- paru klęskach suszy i gradobiciach. cha Jaworek. Dziś już bez wielkiej przesady można powie- Mam nadzieję, że zagościsz u mnie znacznie W pierwotnym założeniu plantacja była obsa- dzieć, że ten miękiński eksperyment skorygo- dzana odmianami z gatunku vitis vinifera, czyli wał winiarską mapę tej części Europy. częściej, Miły Podróżniku, Miły Turysto. winorośli właściwej (szlachetnej), z której pro- dukuje się wino gronowe w całym winiarskim Ciekawostka: Na południe od Miękini znajduje świecie. się Diabelska Góra (164 m n.p.m.) zwana Winnica w Miękini nadal jest wielkim ekspe- również „Szubienicznym Wzgórzem”. Góra ta Tak wiele mam do zaoferowania, wciąż jesz- rymentem, gdzie testuje się blisko 40 odmian cieszyła się złą sławą, ponieważ stała tu szu- cze nieodkrytego a gwarantującego wspania- winorośli. Już dziś wiadomo, że na Dolnym bienica, na której prawdopodobnie w średnio- Śląsku istnieją dobre warunki klimatyczne dla wieczu tracono skazańców ze Środy Śląskiej... łe przeżycia, niezapomniane wspomnienia.

Zapraszam ponownie – tak blisko i tak fascy- nująco!

Aglomeracja Wrocławska Fot. Istockphoto.com

38 39 AROUND WROCŁAW | RUND UM BRESLAU

“AROUND WROCŁAW” „RUND UM BRESLAU“

is a project aiming at promoting weekend tourism among the inhabitants of the capital city of ist ein Projekt, das sich als Werbung für den Wochenendtourismus an die Bewohner von Wrocław, the Lower Silesia region, that is Wrocław. Located in the direct proximity of Czech Republic and der Hauptstadt Niederschlesiens, richtet. Gelegen in direkter Nähe zu Tschechien und Deutsch- Germany, the Lower Silesia region offers a variety of nature tourism opportunities. land, verfügt die Region Niederschlesien über Bedingungen, die unterschiedliche Varianten des “Around Wrocław” consists of 13 local communes carefully chosen based on their natural Naturtourismus ermöglichen. heritage, habitats and active tourism as a special way to spend one’s vacations. This project „Rund um Breslau” erstreckt sich auf 13 Gemeinden, sorgfältig ausgewählt nach ihrem Na- is then being implemented to promote the conservation of the immense biological diversity turerbe, ihrer Lage und ihren Bedingungen für den aktiven Tourismus als eine spezielle Art und within the Wrocław Agglomeration region as well as to make people enjoy their free time Weise den Urlaub zu verbringen. Das Projekt wurde eingeleitet, um die Erhaltung der großen while letting them recharge their bodies by practicing exercise and actively participating in the Naturvielfalt innerhalb der Region zu unterstützen, und um den Menschen die Möglichkeit zu offered entertainment. geben, ihre Freizeit zu genießen, während sie aktiv an dem Freizeitangebot teilnehmen und ihre The initiative is closely connected with active tourism opportunities. While displaying the Kondition durch Bewegung verbessern. abundance of water reservoirs, rivers and forests that are especially attractive to canoeists Die Initiative ist eng an die Bedingungen für die aktive Touristik gebunden. Dank der Vielfalt der and equestrians, the Wrocław Agglomeration region provides tourists with the possibility to Binnengewässer, Flüsse und Wälder, die besonders attraktiv für Reiter und Kanusportler sind, discover ages- old cultural heritage in its different aspects. The more animated way of relaxing bietet die Agglomeration Wrocław, die Möglichkeit das historische und kulturelle Erbe in sei- in a natural environment brings them adventures, unforgettable impressions of beautiful land- ner ganzen Vielseitigkeit aktiv zu entdecken. Die aktiven Formen der Erholung in der natürlichen scapes and available all year long walking routes. Umgebung und das ganze Jahr zugängliche Spazierwege garantieren Abenteuer, unvergessliche Eindrucke von den schönen Landschaften. Should you have a couple of days left before leaving Wrocław, you cannot miss the chance to get a taste of the surrounding areas and its variety while riding a horse, conquering exciting Wenn Du noch ein paar freie Tage hast, bevor Du Breslau verlassen wirst, darfst Du die Chance tracks, canoeing, fishing or simply riding a bike! nicht verpassen, als Reiter nahe Umgebung zu genießen, die spannenden Trassen zu erobern, In the following pages we would like to invite you to familiarize yourself with our one-of-a-kind Paddelboot zu fahren, zu angeln oder bloß Rad zu fahren. and remarkable offer of active, low-impact and high quality holidays. Im Folgenden möchten wir Dich einladen, sich mit dem einzigartigen und ungewöhnlichen An- Of course, the paths we have illustrated to you are just a fraction of what you will find on our gebot des aktiven und erstklassigen Urlaubs, der gleichzeitig keine große Anstrengung erfordert, dedicated web page: www.kolowroclawia.pl/eng. vertraut zu machen. Selbstverständlich sind Pfade, die wir Ihnen Zeigen, nur ein Teil von dem, was Sie auf unserer Have a great stay Around Wrocław! Webseite finden: www.kolowroclawia.pl/eng

< Brzeg Dolny, Photo: UM Brzeg Dolny < Brzeg Dolny, Wir wünschen Ihnen ein gutes Rund um Breslau!

40 41 AROUND WROCŁAW | RUND UM BRESLAU

MILICZ PONDS MILITSCHER TEICHE

The Lower Silesian portion of The Barycz Valley Landscape Park is located within a distance of Der Niederschlesische Teil vom Landschaftspark Bartsch Tal befindet sich in einer Entfernung approx. 60km north of Wrocław. Since 1963 it has been home to an ornithological reserve. von über 60 km. nördlich von Breslau entfernt. Seit dem Jahre 1963 ist es auch ein Vogel- The ponds, located in the Barycz River catchment were excavated in the 13th century by Ci- schutzgebiet. stercian monks and soon became one of Europe’s largest complexes of man-made ponds. The Die Teiche, die im Gebiet vom Fluss Bartsch liegen, wurden im 13 Jahrhundert von Zisterzienser monks were not allowed to consume meat so they begun breeding fish. The sites changed erbaut und wurden sehr schnell zu den größten Teichanlagen in Europa. Die Mönche durften ownership many times over the centuries, yet the fishing economy has maintained its main Fleisch nicht essen, deswegen begannen sie Fische aufzuziehen. Die Herrschaft über das Ge- role in the area. biet wechselte mehrmals über Jahrhunderte, jetzt spielt die Fischereiindustrie die wichtigste There are over 270 species of bird occurring here, among which there is the white eagle, black ökonomische Rolle. stork and many rare species of Central European goose and duck. Although access to the area Es gibt hier über 270 Vogelarten, darunter Seeadler, Schwarzstorche und viele seltene mittel- of the ornithological reserve is prohibited, we can still “hunt down” the birds with binoculars or europäische Gänse- und Entenarten. Obwohl der Eintritt ins Vogelschutzgebiet verboten ist, cameras, via roads, causeways and special observation points. können wir – wenn wir auf dem Weg, Damm oder speziellen Beobachtungspunkt sind – einige Today this area belongs to the “Living Lakes Network”, a worldwide partnership striving for the Vögel mit Hilfe vom Fernglas und Fotoapparat erfassen. protection and sustainable development of lakes and wetlands. These ponds developed over Das Gebiet gehört heute zum „Living Lakes Network“ – einer weltlichen Partnerschaft, die ages and today resembling natural lakes, they rank 13th position in the world in the category nach Schutz und Aufrechterhaltung von Seen und Sumpfgebieten strebt. Diese Teiche wurden of flora and fauna. über Jahrhunderte entwickelt und bleiben heute eine Reichtum von natürlichen Gewässern. The Milicz Ponds are regarded as a miraculous landmark by European standards as well. These Weltweit der 13. Platz in der Kategorie Fauna und Flora. ponds are the largest carp breeding centre in Poland and Europe. The yearly production of fish Militscher Teiche gelten auch als ein außergewöhnliches Zeichen von den europäischen Stan- totals 2,000 tons of which 90% is carp! dards. Die Teiche sind die größte Karpfenzucht Zentrum in Polen und Europa. Die jährliche In order to protect this exceptional wildlife, The ponds of Milicz Natural Reserve has been Produktion von Fische erträgt 2000 Tons, von wessen 90% Karpfen sind. declared to be Poland’s biggest with the coverage area of more than 7,000 ha encompassing Um die wilden Naturgebiete zu schützen, wurde die Militscher Teichanlage zum größten Na- seven communes with Żmigród, Krośnice and Trzebnica among others. turschutzgebiet in Polen ernannt, mit einer Fläche von 7000 ha umfasst das Gebiet sieben

< Milicz Ponds – Krośnice | Militscher Teiche, Photo: Marcin Mazurkiewicz – Krośnice | Militscher Teiche, < Milicz Ponds Gemeinden u.a. Żmigród, Krośnice und Trzebnica.

42 43 AROUND WROCŁAW | RUND UM BRESLAU

PALACES AND CASTLES

Holidays can be planned in a different way than we are used to. Why shouldn’t we organize a business meeting in the halls of a 17th century castle and shouldn’t we book a room in a gentry manor? Why not to invite guests to a Medieval-style feast by the fire that will be more interesting than a grill party? The Polish Castles of the Loire trail The Lower Silesia region boasts its „Castles of the Loire trail” too! Tourists gain access to castles, palaces, manors. Small localities organize more and more events presenting music, dances, providing recreation and open-air workshops. The castle in Żmigród was erected in the 14th century on the left bank of the Barycz River. Though the castle had survived WWII almost intact, the castle was burned down a couple of years later. The extensive ancient park with the castle ruins represents a particularly valuable Willa Zamek, Trzebnica, Photo: Marcin Mazurkiewicz Willa Zamek, Trzebnica, scenic area in the town of Żmigród. St. Hedwig’s Abbey, now Sanctuary of St. Jadwiga in Trzebnica is the oldest church in Silesia (1203) and one of the most significant necropolises of the Dynasty of the Silesian Piasts. The legend of its foundation has it that once Duke Henry when out hunting fell into a swamp from which he could not extricate himself. In return for the rescue from this perilous position, he vowed to build the abbey which soon followed the Cistercian rule. Today Jadwiga’s grave is a destination of pilgrims from Silesia, the Czech Republic and Germany. Two and a half times bigger than the Wawel in Cracow and one of the biggest baroque build- ings in Europe, the Cistercian Monastery in Lubiąż was already in the 13th century considered as much older since its origins go back to the feudal ages. In 1810 the order of the Cysters stopped existing and WWII changed this once fantastic complex into a labour camp following PALÄSTE UND HÖFE the military needs of the war. Today, its worth recognizing that this monumental monastery hosts every year the SLOT ART Festival, an alternative culture event displaying an unusually Die Ferien können auf ungewöhnliche Art und Weise geplant werden. Warum veranstalten wir creative exchange of ideas and unique styles of music. nicht das Buisnesstreffen im Saal des Hofs aus dem 18. Jahrhundert, oder buchen wir nicht The Castle on the water in Wojnowice was a small defense castle inspired to a Renais- ein Zimmer in der Adelsresidenz? Wäre es nicht toll, die Gäste zum mittelalterlichen Mahl mit sance architectural design (four-sided, with three storeys on the north side and two storeys einem Feuer statt zur Grillparty einzuladen? on other sides). Wooden stairs led to the battlements whereas a drawbridge, when lowered it made access to the castle possible. The Council for Preservation of Historical Sites designated Die Polnische Schlösser der Loire the castle as the House for Creative Work, thanks to which it now houses a gallery of art. Niederschlesien ist auch auf ihre „Schlösser der Loire“ stolz! Die Touristen bekommen Zutritt zu den Schlössern, Palästen und Burgen. Die lokalen Gemeinschaften bieten immer neue Veran- staltungen mit Musik und Tanzen an, arrangieren auch Unterhaltung und Workshops im Freien. Das Schloss in Żmigród wurde in 14 Jh. auf dem linken Ufer des Flusses Bartsch errichtet. Das Schloss überlebte den Zweiten Weltkrieg fast intakt, aber wurde einige Jahre später verbrannt. Der großflächige uralte Park mit den Schlossruinen gilt als eine eigenartige und wertvolle Land- schaft in der Stadt Żmigród.

Abtei St. Hedwig, jetzt Sanktuarium von St. Jadwiga in Treibniz, ist jetzt die älteste Kirche Schlesien (gegründet 1203) und eine der ausgezeichneten Nekropole der schlesischen Piasten-Dynastie. Die Legende, die mit Gründung der Abtei verbunden ist, sagt, dass Herzog Heinrich während einer Jagt fiel er in einen Sumpf, aus dem er sich nicht befreien konnte als Dank für die Befreiung von der gefahrvollen Lage ließ er die Abtei bauen, die dem Zisterzienser- orden untergeordnet wurde. Bis heuet ist das St. Jadwiga Grab ein Ziel für Pilger aus Schlesien, Tschechien und Deutschland.

Ein der größten Barockgebäude Europas (zwei und halb Mal größer als Wawel in Krakau) ist das Zisterzienser Kloster in Lubiąż – seine Wurzeln gehen ins 13 Jahrhundert und das feudale Zeitalter zurück. Seit den 1810 J. gab es den Zisterziensernorden nicht mehr, der Zwei- te Weltkrieg wandelte das Gebiet in ein Labor um, das den militärischen Zwecken diente. Heute, was wohl zu bemerken ist, wurde das Kloster zur Ort, wo jährliche SLOT ART Festival stattfindet – eine Veranstaltung der alternativen Kultur, wo sich kreative Ideen und die seltene Musikstile treffen.

Der Wasserburg in Wojnowice war ein Schutzsitz der Ritter. Der Schloss hat viele Eigen- schaften des Renaissance-Stils (vierseitig, mit drei Geschosse auf der nördlichen Seite und mit zwei auf der südlichen). Holztreppen leiteten zu den Zinnen und die niedergelassene Zugbrücke ermöglicht den Eintritt ins Schloss. Das Kolleg für den Schutz der Historischen Stätten traf die Entscheidung, dass das ein Haus der kreativen Kunst sein sollte, und heute ist es eine Galerie. St. Hedwig Abbey | Abtei – Marcin Mazurkiewicz

44 45 AROUND WROCŁAW | RUND UM BRESLAU

ABOUT THE WROCLAW AGGLOMERATION AREA – ÜBER DIE AGGLOMERATION BRESLAU: LEGENDE UND LEGENDS AND CULTURAL HERITAGE KULTURERBE

The bright lights of Paris, the towering history of London... been there, done that. You’re looking Die hellen Lichter Paris, die imponierende Geschichte von London... das haben wir schon ge- for the hidden heart of Europe – the chance to savour vibrant folk traditions and to witness the macht und gesehen. Sie wollen das heimliche Herz Europas finden – ein Gelegenheit die pul- architectural legacies of fallen dynasties. Well, you’ve come to the right place. sierende Volksgeschichte zu spüren und das architektonische Erbe von gefallenen Dynastien zu sehen. Hier sind Sie am richtigen Ort. The Silesian Olympus The Ślęża Massif (718 m a.s.l.) is known as the legendary, historic and mystical heart of the region Der Schlesische Olymp –once a place of worship and holy mountain for pre-slavian pagan tribes. On its slopes mysterious Der Śleża-Massiv (deutsch Zobten-Massiv, 718 ü.d.M.) ist bekannt als historisches und my- statues and stone walls have been discovered whereas the whole mountain is also said to radiate stisches Herz des Gebietes – einst war das ein Ort des Kultes und heiliges Gebirge von der with enormous energy and to be one of the stormiest places in Europe: according to the legend, vorslavischen heidnischen Stämme. Auf seinen Abhängen wurden mysteriöse Skulpturen und the area today occupied by Mt Ślęża was once the entrance to hell and thus devils are then belie- Steinwände entdeckt. Die ganzen Gebirge, wie einige meinen, strahlt mit außergewöhnlicher ved to send thunders and lightning in the hope to destroy the hill and make hell accessible again! Kraft und ist ein der stürmischsten Berge in Europa. Laut einer Legende war früher das Gebiet, The mountain as a site of power is also home to 370 species of spiders living around the massif. auf dem sich der Berg befindet, der Eingang zur Hölle und es waren die Teufel, die Donner und Besides, anyone knows these insects are particularly attracted by supernatural vibrations... Blitze sandten, um das Tor zur Hölle wieder aufzumachen. Die Gebirge – als ein Ort mit beson- derer Kraft – ist dabei ein Zuhause für 370 Gattungen von Spinnen, die rund um das Massiv le- Treasure hunt ben. Es ist doch für alle klar, dass diese Tiere außerordentliche Vibrationen sehr gern haben... If you are an avid explorer of undiscovered treasures it is ”a must” on your list see the Palace in Borowa to be found in Długołęka Commune. During WWII it was one of the depositories of works Schatzsuche of art organized by the legendary Gunther Grundmann, the art conservator who carried out the Wenn Du ein leidenschaftlicher Erforscher von unentdeckten Schätzen bist, musst du auf deiner inventory of all the works of art in Lower Silesia. From 1943 priceless showpieces and hundreds Liste den Palast in Borowa (Bohrau) in der Gemeinde Długołęka haben. Während des Zweiten of cases have been brought to the Palace in Borowa. The vast majority of them has been then Weltkrieges Palast ein Depositorium von Kunstwerken war, geleitet vom legendären Gunther dispersed, plundered or simply got lost. Since 2005 the Borowa Palace has been in the hands of a Grundmann, einem besonderen Konservator, der alle Kunstwerke von Niederschlesien versam- private owner and its design has been adapted for a conference-leisure centre. melte. Seit 1943 wurden unschätzbare Ausstellungsstücke und Hunderte von Kisten in den Bohrau Palast gebracht. Die Mehrzahl von ihnen ist verschwunden oder wurde gestohlen. Seit 2005 befindet sich das Schloss in Privatbesitz und ist heute Erholungs- und Tagungszentrum. Palace in Borowa | Palast in Borowa, Photo: Marcin Mazurkiewicz in Borowa | Palast Palace Photo: Roksana Orfin-Grabowska The Ślęża Massif | Der Śleża-Massiv, < The Ślęża Massif | Der Śleża-Massiv, Photo: ARAW < The Ślęża Massif | Der Śleża-Massiv,

46 47 AROUND WROCŁAW | RUND UM BRESLAU

THE AMBER ROUTE DIE BERNSTEINSTRASSE

Bicycle has been gaining growing popularity in The Wrocław Agglomeration. The area abounds Die Fahrräder werden heute immer populä- in tourist trails and well-marked cycling routes which have been mapped out at a distance rere in der Agglomeration von Wrocław. In from jammed roads. Smooth and delicate hills are perfect to be visited by bike. Relatively easy der Stadt gibt es viele touristische Pfade und routes are an ideal choice for family tourism, while picturesque and scenic valleys and foothills gut bezeichnete Fahrradwege, die fern der hide areas of fascinating history. The bicycle excursion may often be connected with a visit überfüllten Straßen geplant worden sind. Die to historic monuments and heritage parks. Active leisure will keep you busy both in summer sanften und feinen Erhebungen eignen sich Photo: Roksana Orfin-Grabowska and winter. ideal für Fahrradausflüge. Die relativ leichten Trasse sind besonders empfehlenswert fürs The transeuropean bicycle trail (EuroVelo no. 9), also called the Amber Route, runs from Gdańsk Familienreisen, die malerische und traum- at the Baltic Sea through the Czech Republic to Austria and onto Slovenia and finishes at Pula hafte Täler und Anhöhen verbergen Räume at the Adriatic Sea in Croatia. The fragment of the trail around Wrocław covers 130km. We mit faszinierender Vergangenheit. Den Fahr- can pass through the Natural Park “The Valley of Bystrzyca” which allures its visitors into an radausflug kann mann immer mit Besuchen enchanting old forest inhabited among others by otters and bats. The countryside is brimming von historischen Denkmälern und Stadtparke with awe-inspiring natural attractions and amazing buildings. Everything will fill your senses verbinden. Die aktive Erholung – sowohl im with sights, sounds, and colors which are unique. Recent years have witnessed a large growth Sommer, als auch im Winter – lässt dich of users of trails- the trend which stimulated local governments to facilitate touring Lower Si- nicht langweilen. lesia on two wheels. It is not a coincidence that the Tour de Pologne chooses to travel through the region each year. Die transeuropäische Fahrradroute (EuroVelo Nr. 9), bekannt als Bernsteinstraβe, läuft von Gdańsk (Danzig) an der Ostsee durch die

The Amber Route | Die Bernsteinstrasse, Marcin Mazurkiewicz Tschechien, Österreich und Slowenien bis zur Pula ans Adriatische Meer in Kroatien. Ein Teil von der Route rund um Breslau hat 130 Km. Wir können durch das Naturschutz- gebiet „Der Tal der Schweidnitzer Weistritz” fahren, wo wir die Möglichkeit haben, den traumhaften alten Wald, bewohnt von Otter und Fledermäuse, zu besuchen. Die Gegend ist hier voll von inspirierenden natürlichen Sehenswürdigkeiten und ungewöhnlichen Gebäuden. Das alles wird Dich mit seltenen Bildern, Geräusche und Farben bezaubern. Man kann in letzter Zeit sehen, wie die Zahl der Benutzer dieser Route steigt, die auf diese Weise Niederschlesien besuchen, was seinerseits die lokale Verwaltung anreizt, die- se Tendenz zu fördern. Es ist kein Zufall, dass für das Rennen Tour de Pologne jedes Jahr diese Region ausgewählt wird. < Photo: Adam Marecik

48 49 Dane teleadresowe www.brzegdolny.pl www.czernica.pl www.gmina.dlugoleka.pl www.kostomloty.pl, www.mkskostomloty.futbolowo.pl www.osiek-info.pl www.krosnice.pl, www.cets.com.pl www.miekinia.pl, www.winnicejaworek.pl, www.zamekwojnowice.pl www.olesnica.pl, www.atol.olesnica.pl www.oborniki-slaskie.pl, www.oborniki-slaskie.pl/turystyka_rekreacja http://www.oborniki-slaskie.pl/historia_miasta.htm www.uraz.net, www.arkadia.wielkalipa.pl, http://seminarium.salwatorianie.pl/ www.srodaslaska.pl www.trzebnica.pl, www.eko.trzebnica.pl

Międzynarodowe Sanktuarium Świętej Jadwigi w Trzebnicy i Muzeum Kultu św. Jadwigi – www.trzebnica.sds.pl Muzeum Regionalne Rynek-Ratusz, 55-100 Trzebnica, Muzeum Ludowe u Kowalskich Marcinowo 2, 55-100 Trzebnica, Muzeum Kultu św. Jadwigi www.zmigrod.com.pl www.zmigrod.firmowa.eu www.zorawina.pl www.powiatwolowski.pl/, www.lubiaz.pl, www.wolow.pl www.winsko.pl, www.lgdodra.pl, www.fundacjalubiaz.org.pl www.krzydlina.pl

Znacznie więcej informacji jest na stronie internetowej projektu „Wokół Wrocła- wia”... www.kolowroclawia.pl

1. Strony internetowe samorządów ujętych w projekcie 2. „Dolina Baryczy – legendy, zabytki, kultura”, red. Ireneusz Kowalski, Wydawnictwo Gottwald, Milicz 1999). 3. encyklopedia PWN, 4. wikipedia 5. Czerkas Krzysztof, Miejsca, które są tutaj, Oborniki Śląskie 2002 6. Inwentaryzacja Krajoznawcza Województwa Wrocławskiego. Zeszyty Miasto i Gmina Oborniki Śląskie, Wrocław 1994. 7. Jadamus Franciszek, Beuse Alfred, Jubileusz stulecia kościoła przy ulicy Trzebnickiej w Obornikach Śląskich 1908–2008, Oborniki Śląskie 2008. 8. Księga Dolnośląskiej Ziemi Obornickiej, praca zbiorowa pod redakcją Kazimierza M. Pudły, Oborniki Śląskie 2008. 9. Obrocka Romana, Wielka Księga Obornik Śląskich. MY, OBORNICZA- NIE, Oborniki Śląskie 2005. 10. Zeszyty Obornik Śląskich nr1-4. Dawna i nowa tradycja. 11. Camino net.

Projekt graficzny: Orfin studio s.c. Zdjęcia: Archiwum ARAW Tekst: Iwona Stach-Janyst i Marcello Murgia

50 Projekt realizuje: Agencja Rozwoju Aglomeracji Wrocławskiej S.A. ul. Ofiar Oświęcimskich 36, 50-059 Wrocław tel. + 48 71 783 5310, fax + 48 71 783 5311 [email protected], www.araw.pl

Wokół Wrocławia promocja walorów środowiska naturalnego gmin otaczających aglomerację jako nowy produkt turystyczny Dolnego Śląska

AROUND WROCŁAW | RUND UM BRESLAU