Historia Administracji W Gminie Sieroszewice (Akty Prawne, Mapy, Dane)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Leszek Zugaj HISTORIA ADMINISTRACJI W GMINIE SIEROSZEWICE (AKTY PRAWNE, MAPY, DANE) Lublin 2020 WSTĘP Pierwotnie okolice współczesnej gminy należały do województwa kaliskiego w prowincji wielkopolskiej I Rzeczypospolitej. Osadnictwo sięga tutaj już wczesnego średniowiecza. Wyróżniała się miejscowość Ołobok stanowiące siedzibę zakonu cysterek. W wyniku rozbiorów Rzeczpospolitej w 1793 roku Sieroszewice i okolice włączono w skład Królestwa Prus. Ołobok i okolice na mapie województwa kaliskiego Karola de Perthessa z końca XVIII wieku 2 Sieroszewice i okolice na mapie pruskiej z 1803 roku (mapa Gillego) W latach 1807-1815 Sieroszewice należały do Księstwa Warszawskiego. Od 1815 roku powróciły do państwa pruskiego. Aż do 1919 roku stanowiły część Królestwa Prus (od 1871 Cesarstwo Niemiec). 3 W państwie niemieckim wchodziły w skład Prowincji Poznańskiej i powiatu odolanowskiego. Od 1887 roku z powiatu odolanowskiego wydzielono powiat ostrowski wraz z obszarami współczesnej gminy. Powiat ostrowski na mapie z okresu Prowincji Poznańskiej, widoczna granica z Królestwem Polskim (zabór rosyjski) biegnąca wzdłuż Prosny. 4 Tereny wiejskie tradycyjnie w państwach niemieckich podzielone były na gminy jednostkowe. Każda większa wieś wraz z przysiółkami stanowiła oddzielną gminę na czele z sołtysem. Folwarki dworskie stanowiły samodzielne jednostki administracyjne z właścicielem gruntów jako urzędnikiem lokalnym (przewodniczący obszaru dworskiego). Gminy wiejskie były dość małe, często obejmowały tylko jedną wioskę. Dlatego też od lat 30. XIX wieku tworzono tak zwane komisariaty obwodowe (Distrikts-Amty) z komisarzem obwodowym na czele. W skład komisariatów wchodziły gminy wiejskie (z sołtysami) i obszary dworskie (z przewodniczącymi). Do kompetencji komisarzy obwodowych wchodziły: czuwanie nad bezpieczeństwem publicznym, przestrzeganie przepisów budowlanych i drogowych, nadzór nad stowarzyszeniami, związkami, handlem, przemysłem, prowadzenie ewidencji ludności, opieka nad ubogimi, współpraca przy organizacji wyborów. Komisarze obwodowi wykonywali polecenia władz nadrzędnych1. Fragment niemieckiej mapy z 1914 roku przedstawiającej podział na gminy wiejskie (Gemeindegrenzenkarte der Provinzen Westpreussen und Posen und von Ostoberschlesien nach dem Stande vor 1914). 1 Wstęp do zespołów archiwalnych akt gminnych, Archiwum Państwowe w Poznaniu. 5 Opis wsi Ołobok w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego z 1886 roku2 2 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Wawelskiego. Tomy I-XIV. Warszawa 1880-1902, tom VII, s. 522. 6 Opis wsi Ołobok w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego z 1886 roku3 3 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Wawelskiego. Tomy I-XIV. Warszawa 1880-1902, tom VII, s. 523. 7 Opis wsi Ołobok w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego z 1886 roku4 4 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Wawelskiego. Tomy I-XIV. Warszawa 1880-1902, tom VII, s. 523. 8 Opis Sieroszewic w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego z 1887 roku5 5 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Wawelskiego. Tomy I-XIV. Warszawa 1880-1902, tom X, s. 594. 9 Fragment „Kuriera Warszawskiego” z 1884 roku 10 Fragment „Kuriera Porannego” z 1903 roku 11 II RZECZYPOSPOLITA Jesienią 1918 roku I wojna światowa zakończyła się. Odrodziło się państwo polskie. Wielkopolska nadal leżała w obrębie Niemiec, jednak większość mieszkańców pragnęła dołączyć do odrodzonego państwa. W grudniu 1918 roku wybuchło powstanie wielkopolskie, które zakończyło się sukcesem. Pokój wersalski z czerwca 1919 roku ustanowił przyłączenie Wielkopolski, w tym powiatu ostrowskiego, do II Rzeczypospolitej. Latem 1919 roku powołano województwo poznańskie wraz z powiatem ostrowskim. Nowe województwo objęła ustawa z dnia 1 sierpnia 1919 roku „o tymczasowej organizacji zarządu byłej dzielnicy pruskiej”6. Co ciekawe niektóre przepisy prawne z czasów niemieckich obowiązywały aż do 1939 roku. W pierwszych latach funkcjonowania II Rzeczpospolitej pozostawiono także ustrój samorządu terytorialnego z czasów niemieckich. Do 1922 zachowywano pewną odrębność „byłej dzielnicy pruskiej”, które posiadało własne ministerstwo i własne przepisy prawne. 6 Dz .Pr.P.P. 1919 nr 64 poz. 385. 12 Województwo poznańskie na mapie administracyjnej z 1933 roku 13 Na terenach wiejskich utrzymano w mocy zasadnicze rozwiązanie niemieckiej ustawy gminnej z 3 lipca 1891 roku. Gminę jako jednostkę samorządu i korporację prawa publicznego tworzyła pojedyncza wieś, bez względu na obszar. Na czele władz gminy stał sołtys z ławnikami wybieranymi na okres 3 lat. Po tym okresie sołtys mógł być wybrany na kolejne 6 lat. Wybór musiał być zatwierdzony przez starostę. Bardzo niechętnie zatwierdzano Niemców. Sołtysi nie pobierali wynagrodzenia za swoją pracę. Łączyli bowiem sprawowanie urzędu z inną pracą zawodową. Gdy jednak liczba mieszkańców gminy przekroczyła 2 000, to mieszkańcy mogli ustanowić zawodowego (etatowego) sołtysa na okres 12 lat7. Wszelkie czynności urzędowe sołtys załatwiał najczęściej sam w swoim domu. Gminy wiejskie (jednostkowe) nie zatrudniały stałych pracowników. Tylko w większych, bogatszych jednostkach można była pozwolić sobie na etatowego pracownika biurowego - pisarza8. Poza obszarem gminy samorządowej pozostawał obszar dworski - tak zwana gmina dworska. W takiej gminie to właściciel gruntów sprawował administrację na własny koszt i bez udziału mieszkańców obszaru dworskiego9. Gminy wiejskie miały prawo łączyć się ze sobą oraz obszarami dworskimi i miastami w związki celowe o charakterze publicznoprawnym mające na celu realizację większych inwestycji10. Nadzór nad samorządem sprawowały władze powiatowe - wydział powiatowy, czyli samorząd powiatowy oraz starosta. Wydziały powiatowe zatwierdzały ważniejsze uchwały organów gminy. Miały też prawo oceniać akty gminne co do ich legalności i celowości. Podobne uprawnienia posiadał starosta11. Po 1919 roku zdemokratyzowano prawa wyborcze. W małych gminach liczących do 100 mieszkańców wszyscy pełnoprawni mieszkańcy stanowili zgromadzenie gminne, czyli radę gminy. Prawo głosu posiadali obywatele polscy liczący co najmniej 20 lat i zamieszkujący dany teren przynajmniej od roku. W większych gminach (powyżej 100 mieszkańców) powoływano rady gmin jako organy uchwałodawcze i kontrolujące. Nie było już cenzusu ze względu na płeć, wielkość płaconych podatków czy posiadanie nieruchomości12. 7 A. Ptak, Wielkopolski samorząd okresu międzywojennego (1918-1939) [w:] „Władza lokalna w procesie transformacji systemowej”, pod red. J. Babiak, A. Ptak, Kalisz-Poznań, s. 23-36. 8 R. Pacanowska, Pracownicy samorządowi z Polski Zachodniej, kwalifikacje, postawy, wizerunek w społeczeństwie [w:] Samorząd gminny w Wielkpolsce 1919-1939, Wrocław 2007, s. 119 i następne. 9 Korobowicz A, Witkowski W, Historia ustroju i prawa polskiego, 1772-1918, Zakamycze 2011, s. 213. 10Tamże. 11 Tamże. 12 A. Ptak, Wielkopolski samorząd okresu międzywojennego (1918-1939) [w:] „Władza lokalna w procesie transformacji systemowej”, pod red. J. Babiak, A. Ptak, Kalisz-Poznań, s. 23-36. 14 Z uwagi na niewielkie okręgi gminne pozostawiono w dawnych graniach niemieckie Distrikts-Amty przemianowując je na komisariaty obwodowe. W 1928 roku komisariaty obwodowe uległy likwidacji i w ich miejsce powołano wójtostwa, których granice były bardzo podobne jak komisariatów obwodowych obejmując gminy wiejskie i obszary dworskie. Na ich czele stali wójtowie, którym podlegali sołtysi poszczególnych gmin13. W okresie międzywojennym na obszarze współczesnej Gminy Sieroszewice funkcjonowały następujące gminy wiejskie (jednostkowe) i obszary dworskie: Biernacice, Bilczew, Kania (części składowe to: Ilski Młyn - osada młyńska, Kania wieś), Latowice, Masanów (Ławiczki pustkowie, Masanów wieś, Młynik osada młyńska, Urban osada), Ołobok, Parczew – Westrza, Psary, Raduchów (Górski Młyn - osada młyńska, Raduchów wieś), Rososzyca, Sieroszewice, Sieroszewice Nowe, Sławin, Wielowieś Klasztorna, Zamość (Niwiska folwark, Wygoda folwark, Zamość wieś)14. Folwarki ziemiańskie stanowiły oddzielne gminy dworskie: Bilczew (Bilczew folwark, Kowalew folwark, Maślanka osada młyńska), Parczew (Parczew folwark, Zmyślona osada), Psary (Brodów folwark, Maślanka osada młyńska, Psary folwark, Wrząca osada), Raduchów (Piaski folwark, Raduchów folwark), Rososzyca (Białyłóg leśniczówka, Rososzyca cegielnia, Rososzyca folwark, Utrata leśniczówka), Sieroszewice (Sieroszewice dwór, Sieroszewice folwark, Sieroszewice torfiarnia), Wielowieś (Raduchów leśniczówka, Wielowieś nadleśnictwo)15. Powyższe gminy wiejskie i dworskie funkcjonowały w większości do 1934 roku. W 1928 roku połączono gminę wiejską Sieroszewice z gminą wiejską Sieroszewice Nowe w jedną gminę wiejską16. 13 Wstęp do zespołów archiwalnych akt gminnych, Archiwum Państwowe w Poznaniu. 14 Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej t. X, Województwo Poznańskie, Warszawa 1926. 15 Tamże. 16 Dz. U. 1928, nr 45, poz. 440. 15 Szczegółowe dane o gmina wiejskich i obszarach dworskich z 1921 roku przedstawia poniższe zestawienie: Nazwa gminy Liczba domów Liczba mieszkańców Biernacice 31 245 (226 Polaków i 19 Niemców) Bilczew 4 38 (tylko Polacy) Bilczew (gmina dworska) 5 118 (tylko Polacy) Kania 16 143 (tylko Polacy) Latowice 124 753 (488 Polaków i 265 Niemców) Masanów 113 762 (757 Polaków