Publikacja wydana na zlecenie Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Gmin Cysterskich.

Materiały wykorzystane w biuletynie udostępnione zostały przez gminy będące członkami Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Gmin Cysterskich.

Druk: Aksel Druk sp. z o.o. ul. Kostrzyńska 28 66-400 Gorzów Wlkp. www.akseldruk.pl

Kuźnia Raciborska 2012

 SPIS TREŚCI

• Wstęp 5 • Kalendarium 7 • Południowo - Zachodni Szlak Cysterski w Polsce 15 • Jarmark cysterski w Koronowie 6 • Jarmark cysterski - Stare Czarnowo 18 • I Jarmark cysterski w Jemielnicy 18 • Muzyka Dawna na szlaku cysterskim w Reczu 19 • Zespół Klasztorny w Rudach 20 • Ląd nad Wartą 22 • Gmina Bardo 25 • Gmina Bierzwnik 7 • Gmina Bledzew 29 • Gmina Cedynia  • Gmina Jemielnica  • Gmina Kamienna Góra 35 • Gmina Koprzywnica 7 • Gmina Koronowo 39 • Gmina Krzęcin 41 • Gmina Kuźnia Raciborska 43 • Gmina Marianowo 45 • Gmina Moryń 47 • Gmina Pełczyce 49 • Gmina Recz 51 • Gmina Sieroszewice 53 • Gmina Stare Czarnowo 55 • Gmina Sulejów 57 • Gmina Trzebnica 59 • Gmina Wąchock 61 • Gmina Węgorzyno 63

  W lipcu bieżącego roku minie piąta rocznica założenia Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Gmin Cysterskich. Stowarzyszenie powstało, aby reprezentować wspólne interesy gmin w zakresie ochrony dziedzictwa cysterskiego oraz aby podjąć współpracę z podmiotami państwowymi oraz instytucjami kościelnymi działającymi w obszarze ochrony i promocji dorobku pozostawionego przez Cystersów. Dzisiaj Stowarzyszenia zrzesza 20 gmin członkowskich, 4 członków wspierających i 3 członków honorowych. Gminy członkowskie, reprezentujące dziewięć województw, angażują się w projekty inwestycyjne wokół obiektów cysterskich i pocysterskich. Wła- dze Stowarzyszenia utrzymują kontakt z Opatem Prezesem Kongregacji Polskiej Zakonu Cysterskiego oraz z przedstawicielami Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. O naszych działaniach statutowych rozmawiamy z Marszałkami województw, prowadzimy aktywną kampanię promocyjną na krajowych targach turystycznych. Gminy członkowskie i OSGC skutecznie pozyskują środki unijne na realizację projektów związanych z ochroną dziedzictwa cysterskiego. Stowarzyszenie wspiera także wydawnictwa popularnonaukowe oraz współpracuje z ośrodkami naukowymi w celu szerokiego rozpropagowania wyników prowadzonych badań. Oddajemy w Państwa ręce czwarty numer Biuletynu Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Gmin Cysterskich. Tradycyjnie, zamieszczamy w nim bieżące informacje o działaniach po- dejmowanych przez gminy dla ochrony cysterskiego dorobku materialnego i kulturowego. W imieniu wszystkich Gmin stowarzyszonych, zapraszam serdecznie do zwiedzenia okazałych obiektów, unikatowych zabytków i dzieł sztuki oraz malowniczych krajobrazów, których nie brakuje gminom cysterskim.

Przewodnicząca Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Gmin Cysterskich

Rita Serafin

  Kalendarium

Zgromadzenie Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Gmin Cysterskich w Kornowie – 15.04.2011r.

W dniu 15 kwietnia na, Pan Józef Romanowski rzyszenia Gmin Cysterskich 2011r. w Koronowie odbyło – Burmistrz Recza oraz Pan Panu Jerzemu Bakiewiczo- się Zgromadzenie Ogólno- Krzysztof Żuchowski – Wójt wi. polskiego Stowarzyszenia Gminy Krzęcin. Gmin Cysterskich. Podczas W trakcie Zgro- Zgromadzenia został wybra- madzenia zostało ny nowy Zarząd Stowarzy- także przyjęte rocz- szenia – Przewodniczącym ne sprawozdanie Ogólnopolskiego Stowarzy- Zarządu i Komisji szenia Gmin Cysterskich Rewizyjnej oraz została wybrana Pani Rita udzielono absolu- Serafin – Burmistrz Miasta torium Zarządowi. Kuźnia Raciborska, nato- Zatwierdzony zo- miast Zastępcą Z powodu zmian władz Przewodniczące- Stowarzyszenia nastąpi- go Pan Krzysztof ła konieczność podjęcia Żegański – Bur- działań formalnych i orga- mistrz Miasta Bar- nizacyjnych związanych do. Nastąpił rów- z przewodniczeniem Gmi- nież wybór Komisji ny Kuźnia Raciborska Rewizyjnej w skła- w Stowarzyszeniu. Zmiany dzie: Pani Monika zostały zgłoszone w Krajo- Kuźmińska – Bur- wym Rejestrze Sądowym mistrz Węgorzy- i 03.08.2011r. Sąd Rejo- stał również nowy Szczecin – Centrum projekt budże- wydał postanowienie o do- tu na 2011r. konaniu zmian we wpisie Podjęto tak- o nr 0000287303. Nastąpi- że uchwałę ło również utworzenie biura w sprawie Stowarzyszenia w Kuźni Ra- nadania ho- ciborskiej (z zachowaniem n o r o w e g o siedziby w Bierzwniku), członkostwa a także otwarcie nowego O g ó l n o p o l - konta w Banku Spółdziel- skiego Stowa- czym w Kuźni Raciborskiej.

 II Międzynarodowe Targi Wyrobów Klasztornych w Bierzwniku

W dniach 15-17 lipca wytwarzanymi przez lokal- nedyktyński chleb pielgrzy- 2011 r. w ramach imprezy nych mieszkańców. Swoje ma, przetwory z owoców, „3 dni na Szlaku Cyster- stoiska na jarmarku mieli ręcznie malowane ikony, skim” w Bierzwniku (woj. za- m. in. zakonnice i zakonnicy wyroby z wosku, dewocjo- benedyk- nalia, ceramika i produkty t y ń s c y , kosmetyczne. c y s t e r s i , W czasie trzydniowej kapucyni imprezy zorganizowano oraz sio- także turniej tenisa stoło- stry boro- wego oraz mini piłki noż- m e u s z k i nej, zwiedzanie klasztoru z Polski, pocysterskiego i stanowisk N i e m i e c archeologicznych, pokaz i Białorusi. sprawności rycerzy, wystę- Na stra- py artystyczne podopiecz- g a n a c h nych Fundacji Anny Dym- p o j a w i ł y nej „Mimo Wszystko” oraz chodniopomorskie) finalisty programu odbyły się II Mię- Must be The Music dzynarodowe Targi -Tomasza Dolskie- Wyrobów Klasztor- go, pokaz filmów nych. Organizato- nocą oraz zabawę rem Targów była taneczną w parku. gmina Bierzwnik przy wsparciu Ogól- nopolskiego Stowa- rzyszenia Gmin Cy- sterskich, które po raz kolejny wystawi- ło swoje stoisko. Ideą Międzynarodowych się przy- Targów Wyrobów Klasz- g o t o w a - tornych jest zachowanie ne przez tradycji klasztorów poprzez m n i c h ó w promocję powstających zioła, her- w nich produktów według baty zdro- tradycyjnych receptur. wotne, sy- Podczas Targów można ropy, soki, było zapoznać się ze współ- m i o d y , czesnymi produktami wy- n a l e w k i , twarzanymi w klasztorach pieczywo, i domach zakonnych oraz w tym z produktami regionalnymi słynny be-

 Zgromadzenie Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Gmin Cysterskich w Jemielnicy – 02.09.2011r.

W dniu 2 września 2011r. Szlaku Cysterskiego oraz go i Ogólnopolskiego Stowa- podczas odbywającego zakładki do książek przed- rzyszenia Gmin Cysterskich się w Jemielnicy VI Forum stawiające fragment obiektu w Polsce z udziałem m. in. Szlaku Cysterskiego w Pol- cysterskiego znajdującego O. dr Piotra Chojnackiego sce odbyło się posiedzenie się w poszczególnych gmi- OCist - Opata Prezesa Pol- Zarządu oraz Zgromadzenie nach stowarzyszonych. skiej Kongregacji Cystersów Ogólnopolskiego Stowarzy- W czasie trwania VI Fo- oraz prof. dr hab. Andrzeja szenia Gmin Cysterskich. rum Szlaku Cysterskiego M. Wyrwy – Przewodniczą- Podczas obrad w poczet miało miejsce także wspólne cego Rady. Podczas spot- członków zwyczajnych Sto- posiedzenia Rady Koordy- kania omawiano tematy warzyszenia została przy- nacyjnej Szlaku Cysterskie- dotyczące m. in. współpracy jęta gmina Jemielnica, a Pani dr Barbara Stolpiak oraz Pani Teresa Świercz zostały członkami hono- rowymi Stowarzyszenia. Została podjęta również uchwała dotycząca zatrud- nienia Skarbnika – Głów- nego Księgowego Stowa- rzyszenia. Podczas Zgromadzenia gminom zostały przekaza- ne materiały promocyjne przygotowane przez Biu- ro Stowarzyszenia – flagi Stowarzyszenia z Radą Koordynacyjną, a także promowania szlaku cyster- skiego w Polsce.

 VI Forum Szlaku Cysterskiego w Polsce

W dniach 2-4 września Andrzej Czaja. spole klasztornym odbył się 2011 roku Jemielnica miała Drugi dzień uczestnicy pierwszy Jarmark Cysterski, zaszczyt zaprezentowania Forum spędzili na zwiedza- w ramach którego goście jak swojego pocysterskiego niu Zespołu Klasztorno-Pa- również mieszkańcy gmi- dziedzictwa podczas VI Fo- łacowego w Rudach, gdzie ny mogli posłuchać muzyki rum Szlaku Cysterskiego nabożeństwo przed obra- średniowiecznej, podziwiać w Polsce, które odbyło się zem Matki Boskiej Pokornej pokazy walk rycerskich, rze- prowadził biskup gliwi- miosła oraz średniowiecz- cki Jana Wieczorek. nego rękodzielnictwa. Dzień ten zakończył To ważne wydarzenie się w kościele para- mające charakter nie tylko fialny w Jemielnicy ogólnopolski, ale także mię- koncertem pn. „Cztery dzynarodowy zostało objęte pory roku” A. Vival- patronatem Ministra Kultury diego w wykonaniu i Dziedzictwa Narodowego Orkiestry Kameralnej – Bogdana Zdrojewskiego. Filharmonii Opolskiej. Organizatorami VI Forum na terenie tejże gminy przy W czasie trwania VI Forum Szlaku Cysterskiego w Pol- pocysterskim zespole kultu- Szlaku Cysterskiego miały sce byli: Diecezja Opolska, rowym i które zarazem zain- miejsce wspólne posiedze- Stowarzyszenie Szlaki Kul- augurowało Europejskie Dni nia Rady Koordynacyjnej turowe, Rzymskokatolicka Dziedzictwa Kulturowego Szlaku Cysterskiego jak Parafia pw. Wniebowzięcia w województwie opolskim. również Ogólnopolskiego NMP w Jemielnicy oraz Uroczystości VI Forum Stowarzyszenia Gmin Cy- Rada Koordynacyjna Szla- Szlaku Cysterskiego ku Cysterskiego w Polsce. rozpoczęły się w pią- Współorganizatorami zaś tek 2 września 2011r. Urząd Marszałkowski Woje- konferencją naukową wództwa Opolskiego, Kon- na temat działalności sulat Republiki Federalnej gospodarczej zakonu Niemiec w Opolu, Śląskie cysterskiego. Naukow- Stowarzyszenie Samorzą- cy z Polski, Czech, dowe, Starostwo Powiato- Niemiec oraz Francji we w Strzelcach Opolskich poruszali tematy krajobra- sterskich w Polsce, które- oraz Gmina Jemielnica. zu kulturowego klasztorów, go to członkiem z dniem ogrodów, budowli oraz po- 3 września 2011 siadłości cysterskich. Tego roku stała się też dnia wszyscy obecni również Gmina zwiedzili jemielnicki pocy- Jemielnica. sterski zespół klasztorny W ramach VI i wzięli udział w uroczystej Forum w nie- Mszy św. w pocysterskim dzielę 4 wrześ- kościele parafialnym, której nia 2011r. przy celebrował biskup opolski pocysterskim ze-

10 Międzynarodowe Targi Poznańskie Tour Salon 2011

W dniach 19-22 paź- szlaku turystycznego, jak skie i udzielali zaintereso- dziernika 2011r. Ogólnopol- i walorów i atrakcji turystycz- wanym informacji zarów- skie Stowarzyszenie Gmin nych poszczególnych gmin no o Stowarzyszeniu, jak Cysterskich po raz czwarty stowarzyszonych. i o gminach będących jego wzięło udział w Targach Re- Ekspozycja Stowarzy- członkami. Informacją i radą gionów i Produktów Tury- szenia wzbudzała zainte- stycznych Tour Salon 2011 resowanie zwiedzających w Poznaniu. - zarówno wśród profesjo- Targi Tour Salon są naj- nalistów zajmujących się większymi targami tury- turystyką, jak i wśród po- stycznymi w Polsce i miej- tencjalnych turystów. Na scem szerokiej prezentacji stoisku znalazła się bogata krajów i regionów, a także oferta materiałów promo- najnowszych ofert i atrakcji cyjnych przygotowanych turystycznych. Umożliwia- przez OSGC specjalnie na ją również nawiązywanie Targi m. in. ulotki, długopisy, nowych kontaktów handlo- bloczki, kalendarzyki, po- wych wśród przedstawicieli cztówki, krówki reklamowe branży turystycznej. W tym i zakładki, a także materiały roku była to już 22 edycja promocyjne przesłane przez Targów, a odbyły się one gminy należące do Stowa- w trakcie Targów służyła pod honorowym patronatem rzyszenia. W trakcie Targów również Pani dr Barbara Ministerstwa Sportu i Tury- pokazywana była również Stolpiak z Uniwersytetu im. styki, Polskiej Organizacji prezentacja multimedialna Adama Mickiewicza w Po- dotyczą- znaniu, która jest członkiem ca OSGC. honorowym Stowarzysze- O s o - nia. W dniu otwarcia Targów bami pra- Tour Salon 2011 obecna cującymi była także Przewodnicząca w tym OSGC - Burmistrz Miasta roku na Kuźnia Raciborska Pani s t o i s k u Rita Serafin oraz Sekretarz O g ó l n o - Pan Dominik Klimanek. Ob- polskiego sługę stoiska wspierały stu- S t o w a - dentki IV roku archeologii rzyszenia UAM Pani Monika Kurpisz Turystycznej, Polskiej Izby Gmin Cysterskich byli pra- i Pani Agata Kaus. Turystyki, a także Miasta cownicy Urzędu Miejskiego Ekspozycja Ogólnopol- Poznań. w Kuźni Raciborskiej – Pani skiego Stowarzyszenia Udział Ogólnopolskie- Monika Jordan oraz Pan Gmin Cysterskich cieszyła go Stowarzyszenia Gmin Marcin Gałuszka-Biernacki. się dużym zainteresowa- Cysterskich w Targach po- Obsługujący ekspozycję niem, przede wszystkim ze zwolił na promocję zarówno byli ubrani w habity cyster- względu na różnorodność

11 z Zakładu polskiego Stowarzyszenia Przetwórstwa Gmin Cysterskich w Mię- M i ę s n e g o dzynarodowych Targach MAXPOL Sp. Poznańskich Tour Salon z o.o. z Kuźni 2011 pozwoliło na promocję Raciborskiej, szlaku cysterskiego i mamy piwo z Bro- nadzieję, że tym samym waru Zamko- zwiększy się ilość turystów wego z Ra- zainteresowanych obiekta- ciborza oraz mi cysterskimi, a także inny- „Śląskie Obla- mi atrakcjami oferowanymi i atrakcyjność materiałów ty” (wafle) z firmy Visa Bell przez gminy członkowskie. oferowanych przez Sto- z Pszczyny. Dziękujemy serdecznie warzyszenie, ale także ze Uczestnictwo Ogólno- wszystkim za współpracę! względu na to, że odbywały się tam liczne degustacje re- gionalnych produktów, które udało się organizatorom po- zyskać od sponsorów, a były to m. in.: pieczywo i wypieki z cukierni Państwa Anidy i Adama Markiewka z Raci- borza, wyroby mleczarskie z Raciborskiej Spółdzielni Mleczarskiej z Raciborza, słodycze z Zakładu Przemy- słu Cukierniczego Mieszko S.A., wyroby wędliniarskie

Uroczysta inauguracja Południowo – Zachodniego Szlaku Cysterskiego - 05.11.2011r.

W sobotę 5 listopada jącym obszar czterech wo- 2011 roku w miejscowości jewództw – dolnośląskiego, Krzeszów w gminie Ka- opolskiego, śląskiego i ma- mienna Góra (województwo łopolskiego, dokonali wice- dolnośląskie) nastąpiło ot- marszałkowie Dolnego Ślą- warcie ponadregionalnego ska Radosław Mołoń i Jerzy produktu turystycznego „Po- Łużniak. Realizacja projektu łudniowo – Zachodni Szlak przekracza kwotę 35 mi- Cysterski”. lionów złotych, z czego 85 Uroczystej inaugura- procent pokrywaja fundu- cji pierwszej inwestycji na sze unijne. Projekt współfi- Szlaku Cysterskim obejmu- nansowany jest ze środków

12 Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Ope- racyjnego Innowacyjna Go- spodarka. Na uroczystości zosta- li zaproszeni przez Urząd Marszałkowski Wojewódz- twa Dolnośląskiego (Lidera Projektu) przedstawiciele dwunastu gmin uczestniczą- cych w projekcie. Spośród gmin biorących udział w pro- jekcie, cztery są członkami Ogólnopolskiego Stowarzy- minikiem Klimankiem oraz w Polsce oraz wspieranie szenia Gmin Cysterskich: Skarbnik Anną Szostak. działań inwestycyjnych wo- Kamienna Góra i Bardo Zabierając głos w roli Prze- kół istniejących zabytków (dolnośląskie), Jemielnica wodniczącej Ogólnopolskie- pocysterskich. go Stowa- Po oficjalnym przecięciu r z y s z e n i a wstęgi i otwarciu Południo- Gmin Cy- wo – Zachodniego Szlaku sterskich, Cysterskiego, goście mie- B u r m i s t r z li okazję zwiedzić obiek- Rita Sera- ty opactwa cysterskiego fin podkre- w Krzeszowie, poznać hi- śliła sku- storię oraz przyjrzeć się bo- t e c z n o ś ć gatemu dziedzictwu mate- w y s i ł k ó w rialnemu pozostawionemu p o d e j m o - przez Cystersów oraz wład- wanych za- ców świeckich na przestrze- (opolskie) oraz Kuźnia Raci- równo przez włodarzy wo- ni wieków w Krzeszowie. borska (śląskie). jewództw zaangażowanych Gości w Gminie Kamien- w realizację projektu jak na Góra powitał Wójt Stani- również gminnych władz sław Szmajdziński, Gminę samorządowych. Gratulując Bardo reprezentowali Bur- Marszałkom Województwa mistrz Krzysztof Żegański Dolnośląskiego oraz Wójto- oraz Sekretarz Grażyna Cal, wi Stanisławowi Szmajdziń- z Gminy Jemielnica przybył skiemu skutecznej realizacji Wójt Joachim Jelito oraz celów założonych w projek- Zastępca Wójta Piotr Pyka, cie, Przewodnicząca wska- natomiast Gminę Kuźnia zała inwestycję w Krzeszo- Raciborska reprezentowała wie jako doskonały przykład Przewodnicząca Stowarzy- realizacji statutowych celów szenia Burmistrz Rita Sera- Stowarzyszenia – promocja fin wraz z Sekretarzem Do- dziedzictwa cysterskiego

13 O cystersach w Warszawie

Działalność Ogólno- ków Jackiem Dąbrowskim, w pozyskiwaniu środków polskiego Stowarzyszenia które odbyło się w Warsza- w konkursach oraz progra- Gmin Cysterskich i jego wie 14 marca 2012r. W trak- mach krajowych i unijnych, zaangażowanie w propago- cie rozmowy przedstawiono przekazano dotychczas wanie cysterskiego dziedzi- obszary aktywności Stowa- wydane publikacje. W zor- ctwa kulturowego w Polsce rzyszenia, poruszono prob- ganizowanie spotkania ak- było wiodącym tematem lemy związane z odbudową tywnie zaangażował się, spotkania przedstawicieli i utrzymaniem obiektów oraz w nim uczestniczył, OSGC – Przewodniczą- cysterskich i pocysterskich, poseł Ziemi Raciborskiej cej Stowarzyszenia Rity podkreślono potrzebę finan- Henryk Siedlaczek, histo- Serafin (burmistrza Kuźni sowego wsparcia działalno- ryk, znawca historii cyster- Raciborskiej), członka Za- ści i aktywności samorzą- sów na Śląsku, współtwórca rządu Jarosława Sameli dów i właścicieli obiektów koncepcji edukacji regional- (burmistrz Wąchocka) nej. Minister Żuchowski członka honorowego zadeklarował wsparcie Stowarzyszenia Teresy oraz przychylność dla Świercz - z Generalnym działań Stowarzysze- Konserwatorem Zabyt- nia, a także z dużym ków, Sekretarzem Stanu uznaniem odniósł się w Ministerstwie Kultury do aktywności i zaan- i Dziedzictwa Narodowe- gażowania samorządów go, Piotrem Żuchowskim zrzeszonych w Ogólno- oraz Dyrektorem Depar- polskim Stowarzyszeniu tamentu Ochrony Zabyt- Gmin Cysterskich.

Targi Turystyczne GLOB w Katowicach

Przez trzy dni, od 30 do zwiedzania cyster- marca do 1 kwietnia 2012r., skich i pocysterskich zwiedzający stoiska katowi- obiektów, zaś przeka- ckich Targów Turystycznych zane przez raciborski GLOB mogli zaznajamiać Browar Zamkowy piwo się z ofertą gmin zrzeszo- oraz wypieki Cukierni nych w Ogólnopolskim Państwa Markiewka Stowarzyszeniu Gmin Cy- dodatkowo motywo- sterskich. Zainteresowanie wały do odwiedzin budziły zarówno zaprezen- Raciborszczyzny. Targi towane materiały promo- Turystyczne to kolejna cyjne jak i obsługa naszego impreza wystawienni- stanowiska – przyodziana w cza, na której OSGC cysterskie habity. Przesłane promuje kulturę i dzie- przez gminy stowarzyszone dzictwo cysterskie. foldery i ulotki zachęcały

14 Południowo - Zachodni Szlak Cysterski w Polsce

Południowo-Zachodni • Gmina Miasto Jelenia W ramach projektu są Szlak Cysterski jest projek- Góra, realizowane następujące in- tem realizowanym w ramach • Gmina Legnica, westycje przedsięwzięcia : Działania 6.4 „Inwestycje • Gmina Wołów. • budowa 21 parkingów przy w produkty turystyczne obiektach pocysterskich o znaczeniu ponadregional- W województwie opol- o łącznej powierzchni ok. 50 nym” Programu Operacyj- skim: tys. m², nego Innowacyjna Gospo- • Gmina Jemielnica (czło- • budowa 15 sanitariatów, darka 2007-2013. nek OSGC) • budowa 9 punktów infor- macji turystycznej, Liderem Projektu jest W województwie śląskim: • wytyczenie przebiegu Samorząd Województwa • Gmina Kuźnia Raciborska szlaku głównego i pętli lo- Dolnośląskiego, a Partne- z obiektem pocysterskim kalnych, rami Samorząd Wojewódz- w Rudach (członek OSGC) • badania ilościowe i jakoś- twa Opolskiego, Samorząd ciowe ruchu turystycznego, Województwa Śląskiego, W województwie małopol- • budowa infokiosków - 49 Samorząd Województwa skim: instalacji, Małopolskiego, Dolnośląska • Gmina Jodłownik z obiek- • oznakowanie obiektów po- Organizacja Turystyczna, tami pocysterskimi w Jod- cysterskich – 160 tablic, Opolska Regionalna Orga- łowniku i Szczyrzycu • oznakowania drogowe: nizacja Turystyczna, Śląska E 22a, E 22b, E 22c - 400 Organizacja Turystyczna, Podstawowym celem znaków, oraz Małopolska Organiza- projektu jest podniesienie • promocja krajowa i mię- cja Turystyczna. atrakcyjności turystycznej dzynarodowa, kraju i województw w nim • ewaluacja i audyt projektu, Partnerami inwestycyj- uczestniczących, a także • nadzór inwestorski i koszty nymi w Projekcie są gminy promocja w kraju i zagranicą zarządzania projektem. na terenie których znajdują pocysterskiego dziedzictwa się obiekty cysterskie i po- kulturowego związanego cysterskie. z Polską. Całkowity koszt projektu to 36 803 890,48 W województwie dolno- PLN. Całkowita wartość śląskim są to gminy: wkładu własnego Partnerów • Gmina Kamienna Góra - - 9 878 557,90 PLN. Koszty Krzeszów (członek OSGC), kwalifikowalne dla Projek- • Gmina Męcinka - Słup, tu wynoszą 31 536 250,00 • Gmina Kamieniec Ząbko- PLN. Dofinansowanie na wicki, poziomie 85% - 26 805 • Gmina Miasto Świdnica, 512, 50 PLN. Koszty kwali- • Gmina Bardo (członek fikowalne wkładu własnego OSGC), Partnerów - 15% - 4 730 • Gmina Trzebnica (członek 437,50 PLN. OSGC),

15 Jarmark cysterski w Koronowie

Po raz pierwszy Festyn pier. Niewątpliwą atrakcją jak i turystów były tłumy. Cysterski zorganizowano było bezpłatne zwiedzanie Atrakcji dla nich było bez w Koronowie w 635 roczni- kościoła poklasztornego liku. Każdy mógł sam sobie cę nadania praw miejskich zorganizowanymi wyciecz- wybić lub kupić monetę ko- przez króla Kazimierza kami z przewodnikiem prze- ronowską, obejrzeć jak on- Wielkiego /Koronowo otrzy- branym w strój cystersa. giś czerpano papier i takowy mało przywilej lokacyjny Drugi Festyn Cysterski samemu sobie zrobić czy dzięki staraniom koronow- odbył się już w następnym choćby przyjrzeć się jak wy- skich cystersów/. Odbył się roku – dokładnie 7 sierp- rabiano witraże. Były pieśni on w czwartek /rocznica nia 2004 r. Ze względu na i tańce średniowieczne a tak- nadania w przywileju loka- duża liczbę uczestników, a że liczne pokazy walk rycer- cyjnym odbywania targów ściślej oglądających to, co skich. Uczestnicy Festynu w każdy czwartek/ 24 lipca działo się w trakcie Festynu mogli też obejrzeć insceni- 2003 r. na skwerze króla w poprzednim roku, zmie- zacje przekazania koronow- Jagiełły przy ul. Bydgoskiej- niono miejsce imprezy. Od- skim cystersom ziem oraz w pobliżu Młynów Opackich był się on również w cieniu proces o czary zakończo- oraz kościoła poklasztor- murów opactwa cysterskie- ny „spaleniem” czarownicy nego cysterskiego. Organi- go i młynów opackich, ale na stosie. Po dniu pełnym zatorami byli: Towarzystwo na zasypanej uldze Brdy, wrażeń wszyscy opuszczali Miłośników Ziemi Koro- gdzie było znacznie więcej miejsce imprezy umawia- nowskiej oraz Koronowskie miejsca. Tradycyjnie otwar- jąc się już na przyszły rok, Stowarzyszenie Rozwoju cie miało miejsce na rynku ale znów w innym miejscu. Turystyki „Szczęśliwa Doli- koronowskim i korowód Aby wszyscy chętni mogli na” przy współpracy z Urzę- przemaszerował na miejsce swobodnie uczestniczyć dem Miejskim. Po otwarciu festynu. Dopisała pogoda w Festynie, organizatorzy Festynu na koronowskim a i ciekawskich mieszczan zapowiedzieli przeniesienie rynku odbył się przemarsz korowodu historycznego na miejsce imprezy. Tam mieszczanie koronowscy oraz licznie zgromadzeni turyści byli świadkami sze- regu widowisk jak nadanie praw miejskich koronow- skim cystersom przez kró- la Kazimierza Wielkiego czy pasowanie na rycerzy. Imprezie towarzyszyły licz- ne stoiska rzemieślnicze, gdzie można było podpa- trzyć jak w średniowieczu wybijano monety, lepiono garnki czy wyrabiano pa-

16 z p. Piotrem bitwy z Krzyżakami. Pierw- Derdejem au- szy raz w inscenizacji bitwy torem książki udział wzięli rycerze na ko- opisującej bitwę niach. Nie mniej udany był z Krzyżakami już nie Festyn /od 2011 roku pod Korono- organizatorzy postanowili wem „Koronowo zmienić nazewnictwo/, ale 1410”. Na zakoń- Jarmark Cysterski w 2011 czenie uczestni- roku, który zgromadził naj- cy wzięli udział więcej gości. Według wyli- w biesiadzie czeń pracowników telewizji z rycerzami oraz regionalnej, która emitowała pięknym poka- Jarmark w TVP Bydgoszcz zie ogniowym. tylko w pierwszym dniu W następnym przewinęło się przeszło 18 roku impreza tys. osób. Inscenizację bitwy odbyła się w tym z Krzyżakami w drugim dniu samym miej- wg. szacunków obejrzało na scu w dniach placu Jarmarku prawie 10 imprezy na jeszcze większy 1-2 lipca 2006. Tym razem tys. gości. Nie mniej intere- teren osiedla Tuszyny. Tam- dodatkową atrakcją był za- sująco zapowiada się rok że w dniach od 1 do 3 lipca czątek grodu średniowiecz- 2012, kiedy Jarmark będzie 2005 roku odbyła się poraz nego –wieża z bramą oraz organizowany już 10. raz, pierwszy wielka impreza hi- po kilka metrów palisady a więc będzie to impreza storyczna łącząca „Festyn z obu stron. W następnych jubileuszowa, na którą ser- Cysterski” oraz „Insceni- latach impreza rozwijała decznie wszystkich zapra- zację bitwy z Krzyżakami się a najważniejszą zmia- szamy. Szczegółowe infor- pod Koronowem”. Ważnym ną była ciągle zwiększająca macje zamieszczone będą ciekawym wydarzeniem tej się liczba gości chcących na stronie: imprezy była Msza św. Ry- uczestniczyć w Festynie. www.koronowo.pl. cerska odprawiona w koś- Z dużym rozmachem odbył ciele pocysterskim w języku się Festyn w 2010 roku, kie- łacińskim oraz spotkanie dy obchodziliśmy 600 –lecie

17 Jarmark cysterski - Stare Czarnowo

Jarmark Cysterski widowisk artystycznych i hi- wszelkich form ekspresji w Gminie Stare Czarno- storycznych. Odbył się mię- artystycznej i twórczej. Jar- wo miał już dwie edycje dzy innymi turniej rycerski, mark Cysterski w Kołbaczu był połączeniem tradycji hi- a także pokaz różnorodnych ma stać się kulturalną atrak- storycznych Jarmarków ze rytuałów z epoki. Jarmark cją turystyczną gminy Stare współczesną wymianą kul- to wydarzenie nie tylko ku- Czarnowo przyciągającą co turalną i gospodarczą. Miał pieckie, ale też płaszczyzna roku kilkadziesiąt, a nawet formę prezentacji wyrobów spotkania kultur. Zapra- kilkaset tysięcy turystów. rękodzielniczych i rzemieśl- szamy artystów z Niemiec Dzięki Jarmarkowi chce- niczych oraz wydarzeń kul- kultywujących tradycję my zbliżyć do siebie miasta turalnych i artystycznych, dawnych jarmarków, którzy i gminy regionu zachod- firm komercyjnych prowa- zajmują się sztuką ludową niopomorskiego tak, aby dzących działalność w re- i tradycyjną. Chcemy by Jar- wspólnie poszukiwać dzie- gionie transgranicznym, mark Cysterski w Kołbaczu dzictwa Polski i Niemiec, oraz oferty turystycznej stał się swoistą manifesta- na wspólnej historii budując regionu. W części handlo- cją odmienności wywodzą- ideę zjednoczonej Euro- wo-wystawienniczej Jar- cej się ze wspólnej historii, py. Partnerem projektu jest marku udział wzieli wystawy prezentacją artystów i ludzi niemiecka Gmina Löcknitz, z Polski i Niemiec Podczas kultury odnoszących się do będąca Gminą partnerską Jarmarku nie zabrakło też różnych dziedzin sztuki oraz Gminy Stare Czarnowo.

I Jarmark cysterski w Jemielnicy

Kilka tysięcy osób odwie- bytkowy kościół cmentarny zabraknąć pokazów rze- dziło I Jarmark Cysterski, pw. Wszystkich Świętych, miosła i rękodzieła średnio- który odbył się 4 września w którym znajdują się frag- wiecznego, a także walk, (niedziela) w zabytkowym menty polichromii gotyckiej. które wzbudzały aplauz centrum wsi Jemielnica. Na Jarmarku nie mogło wśród kilku pokoleń, od Główną atrakcją imprezy był niewątpliwie zabytkowy kościół wraz z zabudowa- niami klasztornymi, a także podziemia, bardzo rzadko udostępniane zwiedzają- cym. W krypcie kościoła po dziś dzień znajdują się trum- ny i szczątki zakonników sprzed kilku wieków o czym wielu gości imprezy, szcze- gólnie przybyłych z innych miejscowości, wcześniej nie wiedziało. Dla zwiedza- jących otworzono także za-

18 dzieci po ich dziadków. Po- Dzięki uprzejmości Ks. gram artystyczny pt. ”Niebo, kazy zaprezentowali ryce- Proboszcza mgr Henryka ziemia, raj: miłość ziemska rze z Profesjonalnej Grupy Pichen, na terenie ogrodów i niebieska” przygotował dla Rekonstrukcji Historycznych klasztornych oraz na pla- gości pan Jacek Kowalski RYCAR z Opola oraz Dru- cu przykościelnym bractwa z zespołem. żyny Wojów Piastowskich przygotowały dwa rycerskie Na ulicy Wiejskiej roz- JANTAR z Poznania. obozy, a piękne otoczenie stawiono kramy handlowe, Zwiedzającym pokaza- klasztoru przeniosło wszyst- wszyscy zainteresowani no między innymi warsztat kich odwiedzających w cza- mogli nabyć różnorod- rogownika – iglarza oraz sy średniowiecza. ne wyroby rękodzieła, od szewca. Przez cały dzień Podczas trwania imprezy drewnianych rzeźb poprzez odbywały się również po- na scenie występowały ze- ceramikę, aż po wyroby kazy tkactwa, obróbki społy muzyki dawnej i tańca wędliniarskie i cukiernicze. w drewnie oraz odlewnictwa irlandzkiego: DZIEJBA oraz Tego dnia można było też biżuterii z brązu. EIBLEAN natomiast pro- samodzielnie wybić i zaku- pić okolicznościową mone- tę I Jarmarku Cysterskiego w Jemielnicy. Biorąc pod uwagę za- dowolonych mieszkańców oraz licznie przybyłych na Jarmark gości, Wójt gminy Jemielnica Joachim Jelito zaprasza wszystkich na tegoroczny „II Jarmark Cy- sterski”, który odbędzie się 24 czerwca 2012r.

Ewa Grodek

Muzyka Dawna na szlaku cysterskim w Reczu

Od 2008r. na począt- wa Zdroju; „Divertimento” muzyczne z dziećmi. Uko- ku lipca organizowany jest z Kalisza Pomorskiego; ronowaniem festiwalu jest Festiwal Muzyki Dawnej na „Ars Antiqua” z Bierzwnika; koncert galowy w kościele Cysterskim Szlaku w Re- „Flauto Dolce” czu. Festiwal swoim charak- z Drezdenka; terem nawiązuje do okresu, „Krummhorner w którym mieszkały cyster- Spielleute” z Nie- ki w Reczu, oddając swoim miec. Podczas muzycznym brzmieniem festiwalu prze- świetność tamtych czasów. p r o w a d z o n e Podczas Festiwalu w 2011 zostały koncerty roku występowały zespoły: oraz zorganizo- „Tiboryus” ze Świerado- wano warsztaty

19 w Reczu. Kultury i Sportu powstał ze- podczas organizacji Dni Re- W 2010 roku w Reczu spół grający na instrumen- cza oraz przy okazji innych z inicjatywy Dyrektora Miej- cie zwanym Fletnia Pana. imprez charakteryzujących sko-Gminnego Ośrodka Zespół w 2011 roku wystąpił się tematyką historyczną.

Zespół Klasztorny w Rudach

Klasztor w Rudach zało- i gromadzono w ciągu sześ- zostały przekazane w ręce żyli cystersi w 1258 r. z fun- ciu wieków istnienia opa- rodu Hohenlohe-Walden- dacji Księcia Władysława ctwa. W 1812 r. biblioteka burg-Schilingfurst. Przed- Opolczyka. Znani z wielkiej składała się z około 10 ty- stawiciele tego rodu przyjęli pracowitości i gospodarno- sięcy woluminów. tytuł „książąt raciborskich”, ści szarzy mnisi przeobrazili Bogata historia cyster- byli właścicielami pocyster- wkrótce oddany w ich ręce skiej obecności w Rudach skich obiektów aż do stycz- teren w kwitnącą okolicę. została przerwana w 1810 r., nia 1945 r., kiedy okolice W 1707 klasztor posiadał kiedy na mocy edyktu króla Rud zostały zajęte przez pięć hut żelaza, a nieco póź- pruskiego Fryderyka Wilhel- oddziały Armii Czerwonej. niej hutę szkła, warzelnie ma III nastąpiło rozwiązanie Doszło wówczas do splądro- potasu, smolarnię, fabrykę wszystkich zgromadzeń za- wania całego obiektu, a na- drutu, gorzelnię i browar. konnych, a dobra klasztorne stępnie do jego podpalenia. Poza działalnością go- spodarczą klasztor był tak- że poważnym ośrodkiem edukacyjnym i kulturalnym. W 1744 r. założono tutaj gimnazjum z konwiktem o wielkim znaczeniu dla ca- łego Górnego Śląska, przez które przewinęło się oko- ło dwóch tysięcy uczniów. Wiele uwagi poświęcali cy- stersi w Rudach bibliotece. Kodeksy rudzkiej biblioteki kupowano, przepisywano

20 Od tej pory, przez ponad 50 go, Kościołowi. W kompleksie klasztor- lat zabytek popadł w coraz 15 sierpnia 1998 r. na no-pałacowym otoczonym większą ruinę, nie znalazł ręce Ordynariusza Gliwi- pięknym parkiem przygo- się bowiem gospodarz, któ- ckiego Ks. Biskupa Jana towane są miejsca wypo- ry mógłby przywrócić mu Wieczorka dokonano aktu czynku oraz ośrodek reko- niegdysiejszą świetność. przekazania kompleksu lekcyjny, jako zaplecze dla Stan taki trwał aż do roku klasztorno-pałacowego diecezjalnego Sanktuarium 1998, kiedy to kompleks: w Rudach na rzecz diecezji Matki Bożej Pokornej, a za- park przypałacowy i obiekt gliwickiej. tem miejsca noclegowe, sale klasztorno-pałacowy zosta- Przekazany ośrodek po- konferencyjne, sale spotkań ły w stanie zdewastowanym cysterski, który przez setki oraz pomieszczenia ekspo- przekazane, przez ówczes- lat służył umacnianiu wiary zycyjne. Realizowane są nego wojewodę katowickie- ludu górnośląskiego, pro- również inicjatywy nauko- m i e n i o w a ł we, edukacyjne, kulturalne kulturą i ma- i ekumeniczne. Plany zago- jący znaczący spodarowania tego obiektu udział w cy- wychodzą naprzeciw szero- wilizacyjnym ko rozumianym potrzebom rozwoju tej człowieka. Obecnie prowa- ziemi, przejęty dzone są wciąż intensyw- przez Kościół ne prace konserwatorskie z zamiarem, i budowlane mające na celu aby od nowa, w jak najszybszym czasie jak przed wie- oddanie obiektu do szero- kami, mógł za- kiego użytku pielgrzymów tętnić życiem, i turystów. Już dzisiaj w od- pracą i modli- budowanych pomieszcze- twą. Zgodnie niach obiektu prowadzona z pierwotnym jest szeroka działalność przeznacze- edukacyjna i kulturalna. niem, tak jak Przylegająca do zespołu przed laty klasztornego świątynia ze miejsce to po słynącym łaskami obrazem już przepro- Matki Bożej Rudzkiej zosta- w a d z o n y c h ła w 1995 r. podniesiona do pracach re- godności Sanktuarium Die- m o n t o w y c h cezji Gliwickiej, a 14 czerw- i konserwa- ca 2009 r. podniesiona do torskich stało godności Bazyliki Mniejszej. się ośrodkiem wiary, kultury ks. Jan Rosiek i nauki, poży- Dyrektor Ośrodka tecznym dla Formacyjno-Edukacyjnego mieszkańców Diecezji Gliwickiej Górnego Ślą- w Rudach ska.

21 Ląd nad Wartą

Dawne opactwo Naj- jąc tu mnichów z Altenbergu niach klasztoru mieści się świętszej Marii Panny i św. k. Kolonii. Po 1350 r. klasztor Wyższe Seminarium Du- Mikołaja w Lądzie nad War- został rozbudowany w stylu chowne Towarzystwa Sale- tą znajduje się dziś na tere- gotyckim. W 1551 r. mnisi zjańskiego. nie gminy Lądek w powiecie pochodzenia niemieckiego Słupeckim. Lądek, należący opuszczają Ląd i udają się Kościół klasztorny NMP do dóbr lądzkiego opactwa, do Henrykowa. Złoty okres i św. Mikołaja od XIII w. był osadą targo- Ląd przeżywa pod rządami Pierwotny, romański koś- wą, leżącą na skrzyżowaniu wybitnego opata-mecenasa ciół z XII/XIII w., został ro- szlaków handlowych łączą- Antoniego Mikołaja Łukom- zebrany w połowie XVII w. cych Kalisz z Gnieznem skiego (1697-1750). Po ka- Obecny, barokowy, składa i Poznań z Łęczycą. Prze- sacie opactwa w 1819 dobra się z dwóch stylistycznie prawy przez Wartę na szla- pocysterskie w 1822 nabywa różnych części. Wschod- ku z Kalisza od VIII w. bro- hr. Wacław Gutakowski, któ- nia partia (prezbiterium nił słowiański gród Lenda ry w 1850 r. osadza tu OO. i transept), zbudowana wg (leżący ok 2 km od Lądka), Kapucynów z Warszawy. projektu Józefa Szymona który istniał do XIII w. i był W odwecie za udział zakon- Bellottiego w 2. poł. XVII w., świadkiem narodzin polskiej ników w powstaniu stycznio- powtarza układ świątyni państwowości. Obok daw- wym władze carskie zsyłają średniowiecznej wzniesionej ich na Sybe- na planie krzyża. Sklepienia rię. Opuszczo- tej części świątyni ozdobili ne budynki sztukateriami włoscy arty- w 1888 r. ści z warsztatu Bellottiego, nabywa bp a monogramista WCM, kujawsko-ka- Adam Swach i Łukasz liski i w 1890 Raedtke freskami. Śląski eryguje w Lą- warsztat Ernesta Brogera dzie parafię wykonał snycerskie nasta- diecezjalną. wy ołtarza głównego i naj- W 1921 r. koś- większego w Polsce ołta- ciół i klasztor rza-relikwiarza św. Urszuli, nego opactwa cysterskiego zostały przekazane Towa- rzeźbione stalle z ok. 1680 w Lądzie na terenie gminy rzystwu Salezjańskiemu. r. są dziełem cystersa Ad- Lądek znajduje się baroko- Salezjanie otwierają Niż- riana. Prezbiterium ujmu- wy pałac w Ciążeniu z ko- sze Seminarium Duchowne je od wschodu para wież, lekcją książek na temat ma- i sierociniec ze szkołą kra- stanowiących quasi fronton sonerii oraz objęte ochroną wiecką. W latach 1939-41 kościoła. Zachodnią partię tereny Nadwarciańskiego Niemcy tworzą w Lądzie świątyni zbudował w latach Parku Krajobrazowego. obóz przejściowy dla księży 30. XVIII w. Pompeo Ferra- Zarys historii i zakonników wywożonych ri przykrywając ją ogromną Opactwo cystersów w Lą- do obozów zagłady, a póź- 38-metrową czaszą kopuły, dzie ufundował w 2. połowie niej szkołę Hitlerjugend. Po którą freskami ozdobił Jerzy XII w. wielkopolski książę wojnie wracają salezjanie. Wilhelm Neunhertz. Powsta- Mieszko III Stary, osadza- Od 1952 r. w zabudowa- ło niezwykłe wnętrze, pełne

22 jąc to unikalne wnętrze war- szych zabytków architektury to zwrócić uwagę na herby sakralnej na ziemiach pol- rycerstwa polskiego, a także skich i w Europie. Ze wzglę- modne świeckie stroje męż- du na swe pochodzenie czyzn i kobiet, w tym Matki stanowi ważne i znaczące Boskiej w scenie Pokłonu ogniwo Europejskiego i Pol- Trzech Króli. skiego Szlaku Cysterskie- W 1. tercji XVIII w. Pom- go, ponadto jest miejscem, światła, które zdobią wspa- peo Ferrari przeprowa- gdzie od 8 lat odbywają się niałe ołtarze i konfesjonały dził barokową rozbudowę Ogólnopolskie Festiwale zwieńczone rzeźbami świę- klasztoru: położył tynki na Kultury Słowiańskiej i Cy- tych pokutników, zaprojek- gotyckie elewacje, zapro- sterskiej. W lądzkim koś- towane przez Ferrariego. jektował portal wschod- ciele i klasztorze od 3 lat ni, przekształcił kapitularz mają też miejsce koncerty Klasztor i wzniósł nowy refektarz. Filharmonii Poznańskiej Zabudowania klasztoru, W skrzydle wschodnim i za- i innych znaczących dla kul- przylegające od południa chodnim na piętrze umieścił tury muzycznej w Polsce do kościoła, powstały po cele zakonników, w pół- i Europie orkiestr i zespołów 1350 r. Gotyckie krużganki i nocnym bibliotekę, a w po- muzycznych. paradna sień wschodnia 17 czerwca 2009 r. Prezy- są sklepione krzyżowo- dent Rzeczypospolitej Pol- żebrowo i posiadają bo- skiej Lech Kaczyński wpisał gaty program zworników zespół dawnego opactwa i wsporników. Gotyckie cysterskiego w Lądzie nad portale prowadzą do ka- Wartą na listę Pomników pitularza, oratorium i re- Historii. Ten akt, stanowiący fektarza. Niemal kwadra- najwyższą formę ochrony towy kapitularz z ok. 1360, łudniowym nowy paradny prawnej i konserwatorskiej po 1722 przekształcony kapitularz zwany dziś „Salą najcenniejszych zabytków w kaplicę o barokowym Opacką”. W podłuczach Polski, ukazuje szczególną wystroju, nakrywa bogate sklepienia krużganków wartość gotycko-baroko- gotyckie sklepienie wsparte w 1. ćwierci XVIII w. zawisł wego zespołu klasztornego na kamiennym filarze. Ora- cykl olejnych obrazów Ada- w Lądzie jako świadka dzie- torium św. Jakuba Apostoła ma Swacha, ukazujących jów narodu, symbolu jego należy do najcenniejszych dzieje cystersów w Polsce przeszłości i duchowego zabytków sztuki średnio- i w Europie. Swach ozdobił dziedzictwa. wiecznej w Polsce. Jego też freskami sień wschodnią Zespół klasztorny w Lą- ściany i sklepienie pokrywa i Salę Opacką, gdzie na pla- dzie posiada swoja stroną polichromia namalowana fonie ukazał Alegorię Zba- internetową: www.lad.pl, około 1370 r. przez przyby- wienia, Siedem Grzechów www.wsdts.pl; można rów- łego z Kolonii cysterskiego Głównych i swój autoportret, nież odbyć wirtualny spacer malarza. W scenie funda- a na fryzie podstropowym po dawnym opactwie na cyjnej ukazał on dobrodzieja portrety 35 lądzkich opatów stronie internetowej: http:// klasztoru rycerza Wierzbię- i Mieszka III. zieba.wroclaw.pl/glad/lad. tę z Paniewic, klęczącego Dawne opactwo w Lądzie html u stóp św. Jakuba. Ogląda- jest zaliczane do najcenniej- Janusz Nowiński SDB

23 24 Bardo

Bardo doczekał się dach klasztoru. sta, a dodatkowo poprawi - na szlaku Cysterskim W obu przypadkach zreali- wizerunek Barda od strony Cystersi gospodarowa- zowano pierwszy etap za- ósemki – na bardziej miej- li w Bardzie przez ponad dania, na pozostałą część ski. W ramach tego samego 500 lat, pozostawili tu liczne dachu klasztoru i niższy projektu w listopadzie 2011 ślady swojej działalności, dach bazyliki trzeba będzie w Krzeszowie uroczyście w tym najbardziej okazałe: zdobyć kolejną dotację... zainaugurowano akcję pro- bazylikę, klasztor, organy, mocyjną Szlaku Cysterskie- kaplicę górską… - obiekty Nowe parkingi przy obiek- go. Na terenie Gminy Bardo dzięki którym Bardo znaj- tach pocysterskich stanie już wkrótce 10 tablic duje się dziś na międzyna- Równie przełomową in- informacyjnych i kilka info- rodowym Szlaku Cyster- westycją jest skim, co pomaga również budowa dwóch w pozyskiwaniu znaczących parkingów dla dotacji na rozwój naszego turystów prze- miasta i inwestycje służące mierzających turystom. „ P o ł u d n i o - wo-zachodni Remont dachu bazyliki Szlak Cyster- i klasztoru ski”. Pierwszy Górujący nad miastem powstał przy dach Bardzkiej Bazyliki zy- ulicy Nowo- skał w tym roku swoje nowe rudzkiej, w centrum miasta, kiosków, które wyeksponują oblicze: stara przeciekająca zmieniając nie do poznania nasze zabytkowe obiekty blacha, dzięki dotacji Mar- obraz mało efektownych pocysterskie. Elementami szałka i Ministra Kultury podwórek w elegancki, bru- wspólnej kampanii pro- została wymieniona na tra- kowany granitową kostką mocyjnej projektu będą dycyjną czerwoną karpiów- plac. Parking przy krajowej liczne publikacje, foldery, kę, takiej samej przemiany „ósemce” obok klasztoru ulotki, film reklamowy oraz z pewnością spójny system oznakowania zainteresuje szlaku znakami informacji uczestników turystycznej, ustawionymi ruchu tranzy- przy najważniejszych arte- towego i skusi riach komunikacyjnych. d o t y c h c z a s n i e p r z e k o - Przygotowania do inau- nanych do guracji organów odwiedzenia Najbardziej kosztowną, naszego mia- a zarazem „bezcenną” in-

25 westycją, związaną z za- naszego miasta zyska zu- bytkami pocysterskimi, jest pełnie nowy wymiar – Bardo remont Bardzkich Organów. stanie się ośrodkiem muzyki Jego realizacja trwa już od organowej o randze co naj- 2009 roku i zakończy się mniej europejskiej. XVIII- za dwa lata, kiedy to, wraz wieczne Bardzkie Organy z uroczystością pobłogo- są instrumentem najwyższej Bardo wyrosło wokół bazyli- sławienia odremontowane- klasy, a na ich uruchomienie ki i kultu Matki Bożej Bardz- go instrumentu, odbędzie z niecierpliwością czeka kiej – tylko takie spojrzenie się koncert inauguracyjny świat muzyczny. może prowadzić do har- – planowany na 21 wrześ- Realizacja kolejnych pro- monijnego rozwoju miasta nia 2013 roku. Tym samym jektów jest możliwa dzięki i pełnego wykorzystania oferta kulturalno-turystyczna współpracy Gminy i Parafii. jego potencjału.

Uzyskane do tej pory dotacje na remont zabytków pocysterskich w Bardzie:

„Południowo-zachodni Szlak Cysterski” Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Całkowita kwota wydatków to około 1,5 mln, z czego dofinansowanie około 1,2 mln zł. Udział Gminy Bardo wraz z częścią wspólną pro- jektu to około 250 tys. zł.

Rewitalizacja zabytkowych organów w kościele Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Bardzie wraz z wykonaniem pochylni dla osób niepełnosprawnych (2010 – 2013) Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków EFRR w ramach RPO WD na lata 2007-2013 z działania 6.4. Wartość całkowita: 2,6 mln zł, dofinansowanie: około 1.8 tys. zł.

Konserwacja rokokowego prospektu organowego wraz z instrumentem z kościoła parafial- nego pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Bardzie Dotacje: z budżetu Województwa Dolnośląskiego: 90 tys. zł i Gminy Bardo 300 tys. zł.

Wymiana pokrycia dachowego w budynku kościoła Parafii Rzymskokatolickiej Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Bardzie Dotacje: z budżetu Województwa Dolnośląskiego: 100 tys. zł, z MKiDN: 200 tys. zł

Wymiana pokrycia dachowego w budynku klasztoru Dotacje: z MKiDN: 180 tys. zł.

26 Bierzwnik

3 dni na Cysterskim na obszarze Polski zaistnia- Dzień pierwszy został za- Szlaku w XX sezon badań ła dzięki merytorycznemu kończony projekcją dwóch archeologiczno - architek- i organizacyjnemu wsparciu filmów „Kino Nocą” w parku tonicznych. przez Foerderverein Klo- w Bierzwniku. Równocześ- Tegoroczne obchody ster Chorin (Bran-denbur- nie pierwszego dnia trwał „3 dni na cysterskim szla- gia) wieloletniego partnera XII Ogólnopolski Memoriał ku”, które dobyły się Stowarzyszenia Ochrony Szachowy „Na Leśnej Po- w dniach 15-17 lipca 2011 r. Dziedzictwa Pocysterskiego lanie” im. Romana Szymo- w Bierzwniku wpisały się w Bierzwniku. niaka. Jego uczestnicy na w obchody dwudziestole- Ogólnopolskie Stowarzy- zakończenie turnieju w nie- cia badań archeologicz- szenie Gmin no - architektonicznych w Cysterskich Bierzwniku. W tym roku włączyło się głównym przedsięwzięciem również po raz tych dni były „II Międzynaro- kolejny w orga- dowe Targi Wyrobów Klasz- nizację Targów tornych” zorganizowane bierzwnickich przez Gminę Bierzwnik, Pa- przez przy- rafię Rzymskokatolicką p.w. słanie swoich Matki Boskiej Szkaplerznej wyrobów i wy- w Bierzwniku, Stowarzysze- stawców oraz nie Ochrony Dziedzictwa Po- obecność przedstawicieli dzielę dali pokaz gry symul- cysterskiego w Bierzwniku gmin na specjalnie przygo- tanicznej w szachy „Turniej i Ekspedycję Archeologicz- towanym stoisku promują- Symultana Szachowa”. na Uniwersytetu im. Ada- cym Stowarzyszenie. Targi rozpoczęło semi- ma Mickiewicza w Pozna- W tym roku pierwszy narium „Produkty regional- niu. Możliwość zaistnienia dzień wypełniony był ele- ne i tradycyjne dla rozwo- tego typu przedsięwzięcia mentami sportu: „II Bieg ju lokalnej społeczności”. w Bierzwniku - po raz drugi o „Puchar Opata”, Turniej Poszczególne wystąpienia Mini Piłki Noż- dotyczyły procedur rejestra- nej o Puchar cji produktu regionalnego. Wójta Gminy Przed oficjalnym otwarciem B i e r z w n i k , targów odbyła się Msza Nocny Turniej Święta Koncelebrowana Tenisa Stoło- pod przewodnictwem Jego wego oraz Fe- Ekscelencji Księdza Bisku- styn Rekrea- pa Mariana Błażeja Kru- cyjny dla dzieci szyłowicza, a zaraz po niej i młodzieży. Inscenizacja pod tytułem:

27 „Patronka Spraw Trudnych” koniach budziły aplauz wi- ukazująca na planszach wykonana przez miejscową dzów. Nie zabrakło także klasztory Meklenburgii. Z tej młodzież. możliwości własnoręczne- okazji została wydana oka- W ciągu dwóch dni trwa- go wybicia okolicznościo- zjonalna broszurka ukazują- nia Targów można było na- wej monety ze swoistym ca XX letni dorobek badań być zarówno dewocjonalia „logo” Bierzwnika - trzema archeologicznych. jak i wydawnictwa o klaszto- rybami na awersie czy też Następnie odbył się kon- rach, w tym różańce O. Cy- zgłębienia tajemnicy for- cert w Kościele Zespołu stersów z Winnik, wspaniałe mowania naczyń glinianych Muzyki Dawnej „FLAUTO ciasta i chlebki św. Jadwigi w trakcie prowadzonych DOLCE” oraz parada mo- Sióstr Boromeuszek, słynny warsztatów garncarskich, tocyklistów w wykonaniu „Balsam Kapucyński” i „Be- nabycia umiejętności pla- grupy SFORA 05 z możli- nedyktynkę od siedmiu bo- stycznych podczas war- wością przejażdżki motocy- leści” wyrób Benedyktynów sztatów wikliniarskich oraz klem. Pod koniec drugiego oraz zapoznać się z bogatą plastycznych. dnia uczestnicy mogli usły- ofertą produktów spożyw- Ponieważ w roku 2011 szeć śpiew pochodzącej przypadł XX z Bierzwnika Justyny Adam- sezon badań skiej - artystki z Fundacji archeologicz- Anny Dymnej oraz piękny nych - archi- dźwięk skrzypiec, na któ- tektonicznych rych grał Tomasz Dolski p r o w a d z o - - Finalista Programu MUST nych na wzgó- BE THE MUSIC. rzu klasztor- Dzień trzeci rozpoczęła nym przez Msza Św. oraz koncert ze- E k s p e d y c j e społu muzyki dawnej „PRE- Wykopalisko- AMBULUM”, którego kie- czych na bazie ziół, mio- wą UAM w Poznaniu otwarte rownikiem jest pochodząca dów i owoców oraz wyroby zostały dwie wystawy: jedna z Bierzwnika Marcjanna „Klasztoru Św. Elizawiety” poświęcona prezentacji wy- Wiśniewska. z Mińska. Regionalni wy- ników dotychczasowych ba- Dodatkową atrakcją były twórcy dostarczyli także dań – ukazująca w plenerze potrawy wg receptur klasz- różne rodzaje miodów, wy- fotogramów odsłonięte ale tornych serwowane w sce- robów z wosku, pieczywa, już niewidoczne obiekty np. nerii dawnej piwnicy cyster- soków i wyrobów rękodziel- piec do wypału detali archi- skiego klasztoru, w której niczych. W tym dniu odbył tektonicznych, fundamenty ten posiłek spożywano. się również turniej kajak byłego kościoła polo na jeziorze Kuchta itp. Druga wy- w Bierzwniku. stawa będąca Dużym zainteresowa- wynikiem współ- niem dzieci (a także i doro- pracy ze Sto- słych) cieszył się rozbity już warzyszeniem w piątkowy wieczór obóz przyjaciół obiek- „Rycerzy Pogranicza” a po- tu cysterskiego kazy walk turniejowych na w Bad Doberan doskonale wyszkolonych (Meklenburgia)

28 Bledzew

W dniach 27-28 sierpnia 2011r odbył się w Bledze- wie blok imprez kulturalno- sportowych-rozrywkowy. Imprezami tymi były: Do- żynki Gminne, Jarmark Cysterski, Bieg Cysterski, i Polsko-niemiecki przegląd zespołów śpiewaczych Cy- stersiada 2011.

Pierwszego dnia na sta- dionie w Bledzewie odbyły się imprezy związane z Do- żynkami Gminnymi i Jar- markiem Cysterskim. Całość imprez rozpoczę- ła się od rozegrania Tur- nieju piłki plażowej o Zło- tego Cystersa. W turnieju uczestniczyły amatorskie zespoły złożone z miesz- kańców Gminy Bledzew. Po zakończeniu turnieju odbyły się Dożynki Gminne oraz Jarmark Cysterski. Ozdobą dożynek był korowód do- żynkowy oraz wybór wieńca dożynkowego. Na jarmarku prezentowali się lokalni rę- kodzielnicy oraz odbyły się występy amatorskich ze- społów artystycznych. Ca- łość imprezy zakończyła się zabawą taneczną na świe- żym powietrzu.

Drugiego dnia odbyły się kolejne dwie imprezy. Pierw-

29 szą z nich był III Bieg Cyster- dzew i gmin ościennych. Wszystkie dostarczone ski ulicami Bledzewa, który W trakcie przeglądu zespo- zdjęcia są własnością UG zaliczany jest do Grand Prix ły zaprezentowały utwory Bledzew a ich autorem jest Województwa Lubuskiego. śpiewno-muzyczne nale- Artur Musialski Po zakończeniu biegu odbył żące do różnych gatunków się w kościele w Bledzewie muzyki. II Polsko-niemiecki przegląd zespołów śpiewaczych, Wszystkie imprezy cie- w którym uczestniczył ama- szyły się dużym zaintere- torski chór z partnerskiej sowaniem zarówno miesz- Gminy Podelzig, z Niemiec kańców Gminy Bledzew jaki oraz zespoły z Gminy Ble- i całego regionu.

30 Cedynia

W dalszych i bliższych kryje się za wieloma zna- się w średniowieczu. Bez okolicach Cedyni cyster- kami, symbolami, scenkami wątpienia odnajdujemy tu ki posiadały szereg wło- i postaciami naniesionymi sceny dworskie, narracyjne. ści i nadań, które miały na ściany bardzo trwałą Pierwsza z nich to prawdo- przynosić dochód i utrzy- techniką al fresco, czyli „na podobnie scena z turnieju manie klasztorowi. Mię- mokro”. W obecnie dostęp- rycerskiego – pokonanie dzy innymi w 1436 roku nej literaturze naukowej saracena, o czym świadczą otrzymały dział ziemski powszechnie twierdzi się, pika spychająca pokonane- w pobliskiej wsi Czachów. że czachowskie freski nio- go ze stojącego obok muła, Być może na ścianach są ze sobą treści religijne przy czym rycerza prawdo- Czachowskiego kościoła i kultowe, bo tak malowało podobnie symbolizuje czar- zanotowany został przez ludowego artystę ten fakt.

Freski czachowskiego kościoła od czasu wydo- bycia ich na światło dzien- ne przez konserwatorów intrygowały i skłaniały do różnych interpretacji. Nie- których oburzały (diabły w kościele!), śmieszyły, pro- wokowały. Bez wątpienia mamy do czynienia z zagad- ką, której rozwiązania nigdy nie będziemy pewni. Nie jest nawet do końca jasne kiedy je wykonano i czy na pew- no miały jednego autora. Więcej jest w czachowskim kościele pytań niż pewni- ków. Dodatkowo wyjaśnie- nia komplikują częściowe zniszczenia wynikające z upływu czasu i przebudo- wy kościoła.

Do dnia dzisiejszego nie ustalono, co tak naprawdę

31 ny orzeł (widoczny jest tyl- Może być również opo- ko jego fragment), którego wieścią o wydarzeniach szpony są widoczne w scen- związanych z dedyka- ce. O turnieju mogą również cją kościoła, której czę- świadczyć postaci: rycerza sto towarzyszyły chrzty z tarczą i mieczem, rycerze nawróconych, turnieje, na koniach w okazałych, zabawa taneczna – od- odświętnych pióropuszach. zwierciedlona w ruchach Na przeciwległej ścianie postaci z łuku tęczowe- widzimy drugą scenkę, któ- go po stronie północnej, ra przedstawia uwolnienie a także błogosławień- od diabła, czyli prawdopo- stwo nadane znakiem dobnie chrzest. Ochrzczo- krzyża przez biskupa ny przedstawiony został utrwalone być może w białej, symbolizującej czy- na ścianie południowej stość szacie, podobna dużo prezbiterium. Ta postać mniejsza postać widnieje na w charakterystycznym północnej stronie prezbite- nakryciu głowy i wykonują- gości. A byli nimi prawdopo- rium. Całość, jak wspomnia- ca różne gesty pojawia się dobnie joannici – widnieje tu łem, może przedstawiać w kilku miejscach „opowie- krzyż joannitów. Zapewne jakieś szczególne wyda- ści”. Z ilości emblematów również cysterki z pobliskiej rzenie, jakie miało miejsce i znaków heraldycznych wy- Cedyni, bowiem postać w Czachowie, a które po- nika, iż w Czachowie prze- w koronie z lilii przywodzi na stanowił upamiętnić artysta. bywało wielu znamienitych myśl cysterską pieczęć. Po wielości orłów i lilii wniosko- wać można pokaźną obec- ność rycerstwa. Być może upamiętniono uroczystości związane z przekazaniem działu ziemskiego cedyń- skim cysterkom i stało się to przy okazji jakichś uroczy- stości.

Ściany czachowskiego kościoła skrywają wiele ta- jemnic, których zapewne ni- gdy nie poznamy, niemniej jednak fascynujący świat średniowiecza, zaklęty w prymitywnych rysunkach, zawsze będzie skłaniał nas do stawiania pytań i szuka- nia odpowiedzi.

32 Jemielnica

GMINA JEMIELNICA atrakcyjne położenie geo- szlak cysterski, który w skali ZAPRASZA graficzne oraz liczne zabytki międzynarodowej rozciąga architektury, które są naszą się od Portugalii do Polski. Z ogromną przyjem- dumą. Właśnie tutaj w śred- We wrześniu 2011r. Gmina nością pragnę zachęcić niowieczu powstał zakon cy- Jemielnica przystąpiła do Państwa do odwiedzenia stersów, do dziś zachowały Ogólnopolskiego Stowarzy- naszych malowniczych te- się piękne sakralne, obiekty szenia Gmin Cysterskich renów Gminy Jemielnica, architektoniczne: zespół po- aby wraz z pozostałymi położonej we wschodniej cysterski, w skład którego gminami podejmować dzia- części województwa opol- wchodzą kościół obecnie łania na rzecz promocji oraz skiego, w powiecie strzele- parafialny pw. Wniebowzię- ochrony dziedzictwa cyster- ckim. Powierzchnia gminy cia Najświętszej Marii Pan- skiego. wynosi 113 km2. W jej skład ny, klasztor – obecnie ple- wchodzi siedem sołectw: bania, browar i młyn obecnie Tych, którzy szukają ci- Barut, Centawa, Gąsioro- pełniące rolę mieszkań, spi- szy i wytchnienia od zgiełku wice, Jemielnica, Łaziska, chlerz, mur okalający koś- codzienności zapraszam Piotrówka i Wierchlesie. ciół i klasztor, kościół pw. na przejażdżkę dorożką po Wszystkich Świętych, stawy leśnych ścieżkach i malow- O tym, że tereny gmi- rybne oraz historyczny układ niczych polnych drogach. ny są wyjątkowe świad- ruralistyczny wsi. Przez Przez wspaniałe lasy, któ- czy przyjazne środowisko, Jemielnicę biegnie śląski re stanowią ok. 60% po-

33 wierzchni gminy, wzdłuż zasobów wody podziemnej darstw agroturystycznych: potoków prowadzą również zgromadzonej aż w trzech w Gąsiorowicach, Centawie dobrze przygotowane tra- Głównych Zbiornikach Wód oraz w Wierchlesiu. sy rowerowe. Większość Podziemnych. obszarów leśnych gminy Serdecznie zapraszam Jemielnica znajduje się Coraz więcej mieszkań- wszystkich do odpoczyn- w Obszarze Chronionego ców gminy jako sposób na ku na Terenie naszej gmi- Krajobrazu Lasów Sto- życie upatruje sobie prowa- ny! brawsko-Turawskich. Bo- dzenie gospodarstw agrotu- gactwem gminy są rów- rystycznych i pensjonatów. Joachim Jelito nież zasoby czystej wody W sumie mamy przeszło 50 Wójt Gminy Jemielnica powierzchniowej-zespół miejsc noclegowych, które stawów w Jemielnicy i Gą- zapewnią: pensjonat w Je- siorowicach oraz dostęp do mielnicy oraz pięć gospo-

34 Kamienna Góra

Szlak cysterski, który w struktury szlaku cyster- w Krzeszowie powstaną in- w Polsce funkcjonuje już skiego w Polsce, prak- fokioski oraz oznakowanie ponad 20 lat, to nie tyl- tycznie od początku ich turystyczne - wszystko na ko sposób na promocję powstania, czyli od 1990 r. łączną sumę ponad 1 mln miejscowości cysterskich (oficjalna data utworzenia złotych. Uroczyste otwarcie i pocysterskich. Jak po- Szlaku Cysterskiego jako Południowo-zachodniego kazuje przykład Krzeszo- Drogi Kulturowej Europy), Szlaku Cysterskiego miało wa, to także sposób na Krzeszów nie został pomi- miejsce właśnie w Krzeszo- renowację infrastruktury nięty w największym w Pol- wie (5 listopada 2011), do turystycznej służącej ty- sce sieciowym, inwestycyj- którego zjechali się właści- siącom pielgrzymów i tu- nym projekcie turystycznym ciele obiektów cysterskich rystów odwiedzających pt. „Południowo - zachodni i pocysterskich, gminy Sanktuarium, a także Szlak Cysterski”. W ramach uczestniczące w projekcie, przede wszystkim miesz- projektu wyremontowany media regionalne i krajowe, kańcom całej gminy. został parking w centralnej a przede wszystkim zain- części Krzeszowa, publicz- teresowani turyści. Nowo Dzięki zaangażowa- ne sanitariaty, zaś niedłu- powstała infrastruktura przy niu gminy Kamienna Góra go przy Bazylice Mniejszej obiektach sakralnych znacz-

35 świeżo wyremontowanym parkingu w Krzeszowie. Figura z brązu to hołd dla wielowiekowej trady- cji i działalności szarych mnichów na terenie Ziemi Kamiennogórskiej oraz wzorem innych figur tego typu w Polsce, dodatko- wa atrakcja Krzeszowa oraz szlaku cysterskiego na Dolnym Śląsku i po- graniczu polsko-czeskim. W ramach projektu wy- nie podniosła jakość obsługi ulotki, artykuły w prasie oraz konane zostaną również turystów, a także atrakcyj- wykonanie i montaż odlanej odlane z brązu miniatury ność poszczególnych miej- z brązu figury przedstawia- krzeszowskiego cystersa, scowości. jącej postać zakonnika cy- które stanowić będą pamiątkę sterskiego, który stanie na z regionu. W celu dodatkowej promocji pocysterskiego dziedzictwa w naszym re- gionie, gmina rozpoczyna realizację transgranicz- nego projektu pt. „Ora et labora, czyli wspólna hi- storia z cystersem w tle”. Celem polsko-czeskiego projektu jest popularyzacja dziedzictwa kulturowego cystersów, a służyć mają temu m.in. konferencja naukowa, trójjęzyczne wydawnictwo albumowe,

36 Koprzywnica

O GMINIE drzew. Nie oznacza to jed- im 10 wiosek. Już w 1207 Koprzywnica leży w wo- nak, iż w okolicach Koprzy- r. kościół i klasztor zostały jewództwie świętokrzyskim wnicy brakuje lasów. Od przez biskupa krakowskie- w południowo - zachodniej południa i zachodu miasto go Pełkę (Fulko) konse- części powiatu sandomier- otaczają piękne lasy iglaste krowane, nadając świątyni skiego. Gmina położona jest (przeważnie sosnowe) i liś- wezwanie Najświętszej Ma- przy drodze krajowej Kraków ciaste, które są niezwykle rii Panny oraz św. Floriana - Sandomierz na krawędzi bogate w runo leśne. Męczennika. doliny Wisły. Obecnie kościół para- Powierzchnia fialny pw. św. Floriana, gminy wynosi dawniej kościół klasztorny około 6 935 ha, oo. Cystersów, po kasacji a samego mia- zakonu został zamieniony sta 1 788 ha. na kościół parafialny. Jest Przez mia- budową bazylikową, trójna- sto przepływa wową, systemu filarowego niezwykle uro- z transeptem i prostokątnym kliwa rzeczka prezbiterium. Jest jednym - prawdziwe z najcenniejszych przykła- eldorado dla dów architektury romańskiej, wędkarzy łowiących pstrąga Krajobraz w okolicy Ko- która tutaj zaczyna posługi- - Koprzywianka, na której to przywnicy jest bardzo uroz- wać się w budowie sklepień nieopodal kościoła św. Flo- maicony. Tworzą go pagórki ostrołukiem i używa do tego riana usytuowany jest Zbior- opadające ku dolinie Wisły, ciosu. Uderza bardzo sta- nik wodny Koprzywianka liczne wąwozy, pasy pól ranna i solidna technika bu- w skład którego wchodzi uprawnych, łąk, sadów, nie- dowy, przykuwa uwagę har- zbiornik „Danusia” i „Hania”, wielkie zagajniki, jak i duże monijny rozkład przestrzeni, w którym łowić można ryby lasy. piękny rytm arkad, gurtów spokojnego żeru, a także O KLASZTORZE i żeber sklepiennych. Filary drapieżne szczupaki i oko- W roku 1183 Mikołaj i półkolumny są zdobione nie. Bogoria ze Skotnik herbu płaskorzeźbionymi orna- Teren na którym leży Ko- Habdank sprowadził z Mo- mentami geometrycznymi przywnica to miejsce, gdzie rimundu, okolic północnej i roślinnymi. Zworniki zdo- przed wiekami rozciągała Francji, do Koprzywnicy za- bione są tzw. dekoracją ple- się pierwotna Puszcza San- konników Cystersów. Dzięki cionkową. Zwłaszcza cieka- domierska. Dziś nie ma już jego staraniom Kazimierz wy jest zwornik zachodniego śladu po prastarych borach, Sprawiedliwy uwolnił zakon- przęsła nawy południowej można jedynie spotkać po- ników od podatków i innych z Barankiem Bożym. De- jedyncze pomnikowe okazy powinności oraz podarował koracje malarskie wnętrza

37 należą do najważniejszych Zbigniewa Ossolińskiego cji, którą wybudował ostatni i najcenniejszych elemen- z Tenczyna. Obraz do nie- Opat Cystersów Krzysztof tów bogatego wyposażenia go namalował nadworny Bogoryja Skotnicki. kościoła. malarz króla Władysława Bardzo ciekawym zabyt- Najstarsze pochodzą IV (sygnowany i datowany kiem ze względu na kształt z polowy XIV w. i są przed- „Bartłomiej Strobel 1645 jest sarkofag Niedrzwickich stawione na zachodnim r.”), a przedstawia sceny z 1581 r. wykonany przez filarze nawy południowej. Wniebowzięcia Matki Bożej. rzeźbiarza Santi Gucci. By zabezpieczyć fresk Po prawej stronie prezbite- Całość wnętrza kościoła przed dalszym zatarciem rium zwraca uwagę ołtarz uzupełnia wielobarwna po- i uszkodzeniem założona Matki Bożej Różańcowej lichromia o motywach roślin- z obrazem Matki Bo- nych na żebrach i gurtach żej z Dzieciątkiem sklepień, chrzcielnice, kro- z pocz. XVII w. Ołtarz pielnice, podnóżki w formie został ufundowany lwów z XVII w. i dużych roz- przez opata Fran- miarów obrazy jak: Pokłon ciszka Rzerowskiego Pasterzy, obraz św. Jakuba na początku XVII w., Mniejszego, obraz ze sce- bogato złocony, jest nami z życia św. Walentego wykonany w stylu ba- - pochodzące z XVII wieku. rokowym.Zasuwę do Od strony zachodniej do została na niego ozdobna obrazu stanowi drugi obraz frontonu kościoła dobudo- kuta krata. Najciekawsze również bardzo stary. Malo- wana została fasada w stylu i najbardziej rozbudowane wany na płótnie naklejonym barokowym. Zwraca uwagę są sceny południowej ścia- na deskę przedstawia Zwia- jedyny zachowany w całości ny prezbiterium. Uwagę też stowanie NMP. uskokowy portal romański zwraca malowidło na ścia- Obok ołtarza Matki Bożej z gładkim tympanonem. nie północnej nawy bocznej, jest kaplica św. Walente- Najbardziej charakterystycz- przedstawiające postacie go. W kaplicy ołtarz św. Wa- nym elementem kościoła ko- dwóch świętych opatów lentego z obrazem świętego przywnickiego widocznym oraz króla. W nawie głów- namalowanym na desce z daleka jest piękna baro- nej nad łukami arkad do w 1650 r. i szkatułka z jego kowa wieża przypominająca naw bocznych w 1963 roku relikwiami. Od strony północ- odwrócony do góry kielich odkryto fragmenty fresków. nej w kaplicy znajduje się oł- bez podstawy zwany kulaw- Są one osnute na tle Męki tarz Pana Jezusa Ukrzyżo- ką. We wschodnim skrzydle i Zmartwychwstania Pana wanego. W ołtarzu znajduje klasztoru najlepiej zachował Jezusa. Z początku XV stu- się piękny barokowy krzyż się kapitularz. Jest to ob- lecia pochodzą kompozycje z wizerunkiem Chrystusa szerna sala z kamienną po- wschodniej ściany prezbi- Pana. W północnym ramie- sadzką w której na dwóch terium i postacie Apostołów niu transeptu ustawiony jest kolumnach wspiera się ka- na dwóch filarach nawy ołtarz św. Anny Samotrzeć mienne sklepienie krzyżo- głównej. z I poł. XVIII w. z obrazem we. Z wieży kościoła rozta- Ołtarz główny wy- świętej namalowanym cza się przepiękny widok na budowany przed 1645 r. w XVII wieku. W nawie okolice ziemi koprzywnickiej w stylu barokowym został głównej zobaczymy ambonę i duży zbiornik wodny o po- ufundowany przez Opata z ok. 1713 r. w stylu regen- wierzchni 18 ha.

38 KoronowoKoronowo

Rok 2010 to dla Korono- w 550 rocznicę bitwy posta- skiego, gdzie po uroczy- nisławowi Gliszczyńskiemu. wystawę poświęconą bitwie waWydarzenia rok dwóch wielkichcysterskie rocz na- wiono pomnik upamiętniają- stym nabożeństwie z należ- nic –Szlaku 700 lecie w Koronowie urodzin króla cyPorządek miejsce, obradz którego obejmował wyru- nąpod czcią Koronowem, je pochowano”. która przy- Kazimierzaw 2011 Wielkiego, r. od szyłom.in. polskie rozpatrzenie rycerstwo i przyję do - gotowanaW wyniku była tej bitwy w Punkcie uda- którego1. 5 marca nasze 2011 miasteczko kościół zwycięskiejcie rocznych bitwy. sprawozdań Kronikarz remnioneInformacji zostały Turystycznej. zakusy Na otrzymałokolegiacki prawaWniebowzięcia miejskie dziejówZarządu Polski i Komisji Jan Długosz Rewizyj - Krzyżakówtrasie zwiedzania na opanowanie znalazł orazNMP600 w lecie Koronowie zwycięskiej został pisze,nej, udzielenie że w klasztorze absolutorium koro- Kujawsię kościół i Wielkopolski. p.w. św. AndrzeWpły- - bitwyuroczyście z Krzyżakami ogłoszony Bazy pod - nowskimZarządowi, pochowani wybór zostali władz nęłaja, ona synagoga w sposób a także zasad tzw.- Koronowemliką Mniejszą., która Uroczystoś zakoń- - rycerze,stowarzyszenia. którzy zginęli Przewod w tej - niczyDiabelski na ustalenia Młyn, który pokoju wzbu - czyłaciom Wielkąprzewodniczył Wojnę z ks.Zako abp- niczącą Ogólnopolskiego dził duże zainteresowanie. nemJózef Krzyżackim. Kowalczyk, prymas Stowarzyszenia Gmin Cy- Na zakończenie uczestnicy Polski.Znajdujące się w niewiel- sterskich została Pani Rita wybrali się do naszej perły kim Tytułoddaleniu bazyliki od ówczesnej mniejszej Serafin – Burmistrz Kuźni – bazyliki, aby posłuchać granicynadał papież polsko-krzyżackiej Benedykt XVI Raciborskiej, zastępując o historii jej powstania, de- Koronowo,9 października było wielokrot2010 roku- tym samym pełniącego do talach architektonicznych nieza biskupa, narażane Jana na Bernarda najazdy tej chwili tę funkcję Pana i innych. wojskSzlagi zakonnych. ordynariusza W czasiediecezji Jerzego Bakiewicza. Na- 5. Koronowo włączyło się Wielkiejpelplińskiej Wojny i ks. (1409-1411), proboszcza stępnego dnia przedstawi- w tegoroczną Noc Muze- 10 października 1410 r. roz- Henryka Pilackiego. ciele gmin powiązanych tra- ów, organizując w weekend poczęła się w Koronowie 2. 18 marca odbyło się dycją cysterską wzięli udział (14-15 maja) zwiedzanie a ostatecznie rozegrała w Ratuszu Miejskim spot- w zorganizowanej wyciecz- z przewodnikiem turystycz- w rejonie wsi Wilcze (11 km kanie promujące nową Mo- ce objazdowej, zwiedzając nym, które biorąc pod uwa- od Koronowa) zwycięska dlanografię Polaków „Dzieje bitwa Koronowa” z Krzy- jednocześnie obiekty pocy- gę ilość zainteresowanych żakami,z udziałem zwana redaktora bitwą pod na - sterskie na terenie gminy osób można zaliczyć do Koronowem.ukowego publikacji To właśnie doktora Koronowo. bardzo udanych. Zbiórka wDariusza klasztorze Karczewskiego. koronowskich bitwie:4. 18 „W kwietnia sobotę nazajutrzMiędzyna - wmiała Toruniu miejsce w 1411 przy r. Punkcie cystersówW trakcie spotkaniaprzebywali oczywi ryce- - porodowy stoczonej Dzień bitwie, Ochrony rycerze Za - InformacjiW grudniu Turystycznej 1410 r. za - na rzeście króla nie mogłoJagiełły, obyć oczekują się bez- polscy,bytków, wziąwszy w ramach ze którego sobą ciężnekoronowskim oddziały rynku, komtura skąd cyrozmów nadejścia na temat armii założycieli krzyża- zacniejszychz przewodnikiem spomiędzy turystycz - tucholskiegogrupa wyruszyła nagłym do kościo wy- - ckiej.Koronowa, W pobliżu czyli klasztoru koronow - jeńców,nym zwiedzano wyszli na pobojowi między in- - pademła św. zdobyłyAndrzeja, i zniszczyły a potem do skich Cystersów. nymi obiekty sko, pocysterskie. pozbie- Koronowo.bazyliki p.w.Straty Wniebowzię poczynio- - 3. 15 kwietnia, w związ- Dzień ten obchodzonyrali ciała po na- necia przez NMP. Krzyżaków Diabelski były Młyn ku z zaplanowanym zgroma- całym świecieległych, ma za zada tak - ogromne,– to kolejny miasto punkt zostałona trasie dzeniem gmina Koronowo nie przybliżyć swoichmieszkańcom jak spalonezwiedzania. a kościółDawna bożnica para- gościła członków Ogólno- problematykę i dziedzictwa nieprzy- fialnyżydowska, obrabowany czyli synagoga, z ksiąg polskiego Stowarzyszenia kulturowego ijaciół zaprezento i na - i paramentówktórą większość liturgicznych. zwiedzają - Gmin Cysterskich. Funkcję wać zabytki o wozachszczególnym od- Ludność,cych pamięta która z czasów szukała kina, Przewodniczącego Zgro- znaczeniu. Uczestnicyprowadzili za- - schronieniatakże przyciągnęła przed zakonni uwagę.- do klasztoru kami z czarnym krzyżem na madzenia powierzono Bur- poznali się z historią nasze- Na zakończenie wszyscy k o r o n o w - płaszczach w murach swej mistrzowi Koronowa – Sta- go miasta, mogli obejrzeć przeszli do Punktu Informa-

29 39 cji Turystycznej, gdzie mogli rycerskie, kusznicze, histo- w Toruniu przyjął 21 marca obejrzeć eksponaty w Izbie ryczne zabawy dla publicz- br. uchwałę w sprawie przy- Muzealnej oraz zdjęcia ar- ności, konkursy sprawności znania pomocy finansowej tefaktów z wykopalisk, które rycerskiej. Nie zabrakło na prace konserwatorskie, udało się znaleźć podczas stoisk, które oferowały sma- restauratorskie oraz roboty prac rewitalizacyjnych na kowite jadło i napitek, a tak- budowlane przy zabytkach koronowskim rynku. Ostat- że innych ciekawych ofert. wpisanych do rejestru za- ni goście opuścili PIT około Jarmark toczył się już od bytków, położonych na ob- godziny 1 w nocy. Obecni wczesnych godzin, oficjalne szarze województwa kujaw- zadawali dużo szczegóło- otwarcie nastąpiło o godzi- sko-pomorskiego. Wśród wych pytań. W przyszłym nie 18.00 salwą z artyle- przewidzianych do wsparcia roku obiecujemy powtórkę. ryji średniowiecznej. Ob- przedsięwzięć znalazło się 6. Pierwszy Rajd Fo- lężenie grodu Koronowa pięć z terenu gminy Korono- tograficzny Regional wo, są to: prace remonto- Geographic. Uczestnicy wo-konserwatorskie koś- zmagali się z różnymi cioła parafialnego p.w. zadaniami fotograficzny- św. Wawrzyńca w Mąko- mi, docierali do miejsc warsku, prace konserwa- wskazanych na mapie torskie przy ołtarzu p.w. i zdobywali punkty za Sakramentu Eucharystii wykonane zdjęcia oraz w kościele p.w. Wniebo- zrealizowane tematy, wzięcia NMP w Korono- w ramach których wyko- wie (Bazylika Mniejsza rzystywane były również ele- przez Krzyżaków to ważny w Koronowie), remont dachu menty cysterskie związane punkt programu, który miał kościoła p.w. św. Apostołów z Koronowem. Uczestnicy miejsce o godzinie 21.00. Piotra i Pawła w Wierzchu- fotografowali m.in. cystersa W tym dniu obecna była cinie Królewskim - kontynu- w Diabelskim Młynie- 11-12 również Telewizja Byd- acja wraz z wykonaniem in- Czerwca. goszcz, która w Koronowie stalacji przeciwwilgociowej, 7. W miesiącach lipiec przygotowywała program wykonanie instalacji prze- – sierpień – 4 koncerty z cyklu „Studio lato” ciwwilgociowej z odprowa- w kościele poklasztornym 9. W dniach 25-27 lute- dzeniem wód deszczowych cysterskim w ramach XIII go gmina Koronowo brała z dachu i drenażem opas- Mariackich Wieczorów Ka- udział w XVII Międzynaro- kowym wokół kościoła p.w. meralnych. dowych Targach w Łodzi, Świętej Trójcy w Byszewie, 8. IX Jarmark Cysterski gdzie między innymi Koro- remont dachu kościoła p.w. wraz z inscenizacją Bitwy nowo prezentowało swoją św. Anny w Łąsku Wielkim pod Koronowem w dniach spuściznę cysterską. - kontynuacja oraz remont 14-15 sierpnia. Tysiące 10. W październiku dzwonnicy. osób uczestniczyło w im- Miejsko-Gminny Ośrodek Na realizację w/w pro- prezach. Na mieszkańców Sportu i Rekreacji będzie jektów w 2011 r. parafie i turystów, którzy w tym roku organizatorem wycieczek z terenu gminy Koronowo tłumnie przybyli do średnio- Nordic Walking szlakami otrzymają łącznie blisko 350 wiecznego grodu czekało Cystersów. tys. zł. mnóstwo atrakcji: pokazy Sejmik Województwa dawnych tańców, turnieje Kujawsko-Pomorskiego oprac. Grzegorz Myk

40 Krzęcin

BITWA POD GRANOWEM skiego. Pod Granowem króla Chrystiana IV, prze- liczniejsza armia cesarska stała istnieć. Przyspieszyło Rozegrała się 24 lipca (7 tys.), w której szeregach to klęskę Danii w wojnie. (nowego stylu 3 sierpnia) walczyli Walończycy, Niem- Wallenstein mógł przerzucić 1627 roku i była najwięk- cy, Chorwaci i Polacy, poko- wszystkie siły na północny szym starciem duńskiego nała wojska duńskie (4 tys.) zachód i jeszcze w końcu okresu wojny trzydziesto- i ich sprzymierzeńców, 1627 roku wyparł Duńczy- letniej na obszarze Nowej Niemców, Szkotów, Ślą- ków z północnych Niemiec Marchii i Księstwa Pomor- zaków, i przede wszystkim po Stralsund. Jesienią zmu- C z e c h ó w . szono księcia zachodniopo- Tutaj zosta- morskiego Bogusława XIV ły częściowo do zakwaterowania wojsk rozbite i roz- cesarskich, co zakończy- proszone siły ło też okres neutralności armii von Mit- Pomorza w wojnie. Po dal- zlafa. W ten szych walkach i długich ne- sposób jedna gocjacjach, 22 maja 1629 z dwóch armii roku Chrystian IV zawarł po- duńskich, ja- kój w Lubece obiecując nie kie wtedy wal- ingerować więcej w sprawy czyły z woli Rzeszy.

1 lipca 2007 r. zorganizowano wielkie obchody 380 rocznicy bitwy pod Granowem. Przy- gotowano inscenizację bitwy, okolicznościową wystawę w muzeum, promocję książki oraz tablicę pamiątkową pod kościołem w Granowie.

41 W Krzęcinie pokaz XVII-wiecznej musztry dało Kieleckie Bractwo Artyleryjskie

Czesi walczyli od 1618 roku o odzyskanie niepod- ległości i swobody religijne. Po krwawym stłumieniu I powstania, chwycili za broń po raz drugi w 1626 r. Ale i wtedy zostali pokona- ni, a część z nich wybrała emigrację i wspólną walkę u boku Duńczyków. W 1627 roku koło Granowa spotkało się po raz kolejny w walce przeciwko sobie, wielu ofi- cerów, którzy przed siedmio- ma laty walczyli w bitwie na Białej Górze przeciwko ce- sarzowi. Pod tym względem nazwać „nowomarchijską bitwę granowską można by Białą Górą”.

Od czasu, kiedy koło kościoła w Granowie stanął pamiątkowy pomnik, mieszkańcy wsi co roku w rocznicę bitwy składają kwiaty i znicze pod pamiątkową tablicą.

42 Kuźnia Raciborska

„Budowa parkingów ska obejmuje teren ok. 1.5 wodnego przyporą z narzu- wraz z małą architekturą ha, a roboty prowadzone tu kamiennego (powierzch- oraz zapleczem sanitar- były na terenie wpisanym nia skarp - 454 m2). nym i punktem informacji do rejestru zabytków (Ze- 3. Liniowy remont ul. Cy- turystycznej na terenie spół Klasztorno – Pałacowo sterskiej na odcinku stycz- Cysterskich Kompozycji - Parkowy w Rudach), leżą- nym do projektowanych roz- Krajobrazowych Rud Wiel- cym w granicach ochrony wiązań (196 m). kich w Rudach” w ramach Parku Krajobrazowego Cy- 4. Wykonanie muru opo- projektu Południowo-Za- sterskie Kompozycje Kra- rowego pomiędzy tarasami chodni Szlak Cysterski jobrazowe Rud Wielkich, parkingów wraz z balustra- Podstawowym celem a częściowo na terenie dą – ok. 177 m3 betonowa- projektu jest podniesienie użytku ekologicznego Sta- nia. atrakcyjności turystycznej rorzecze przy Klasztorze 5. Wykonanie niskich kraju i województw w nim w Rudach Wielkich. murków oporowych wraz uczestniczących, a także z barierkami na parkingu promocja w kraju i zagranicą Prace obejmowały: dolnym – ok. 67 mb, a tak- pocysterskiego dziedzictwa 1. Wykonanie parkingu że osłon wokół pni drzew – kulturowego związanego wraz z jezdniami manewro- 5 szt. z Polską. Całkowity koszt wymi na obszarze o wymia- 6. Budowa parterowego projektu to 36 803 890,48 rach około 100 x 130 m, na pawilonu zaplecza parkingu PLN. Całkowita wartość dwóch poziomach rozdzie- (konstrukcja budynku szkie- wkładu własnego Partnerów lonych murem oporowym. letowa z drewna klejonego) - 9 878 557,9 PLN. Koszty Łącznie 148 miejsc postojo- z przeznaczeniem na punkt kwalifikowalne dla Projektu wych. Nawierzchnie jezdni, informacji turystycznej oraz wynoszą 31 536 250 PLN. chodników i miejsc posto- zaplecze sanitarne parkingu Dofinansowanie na pozio- jowych z kostki kamiennej – pow. zabudowy 140 m2, mie 85% - 26 805 512, 50 granitowej oraz ekokratki. kubatura brutto 421 m3 wraz PLN. Koszty kwalifikowalne Wykop – ok. wkładu własnego Partnerów 2400 m3, na- - 15% - 4 730 437,5 PLN. syp: ok. 2777 Projekt jest realizowa- m2 . ny w ramach Działania 6.4 2. Wzmoc- „Inwestycje w produkty tu- nienie skarpy rystyczne o znaczeniu po- dolnego par- nadregionalnym” Programu kingu mającej Operacyjnego Innowacyjna styczność z li- Gospodarka 2007-2013. nią brzegową Zadanie realizowane przylegające- w Gminie Kuźnia Racibor- go zbiornika

43 instalacjami wewnętrznymi, turystycznej. wykończeniem i wyposaże- 10. Wykona- niem. nie robót me- 7. Budowa zasilania lioracyjnych: kablowego, oświetlenia ze- o d m u l e n i e wnętrznego parkingu, tere- i wyprofilowanie nu rekreacyjnego, budynku dna zastoiska pawilonu oraz przebudowa (500 m3), ubez- oświetlenia ulicy Cyster- pieczenie linii skiej. brzegowej (145 8. Wykonanie sieci wod.- m), wykonanie kan.: instalacji sanitarnych kanału otwartego (13 m), baw – 6 urządzeń dla dzieci z przyłączami wodno-ka- bystrotoku żelbetowego młodszych oraz dwóch ze- nalizacyjnymi dla budynku wraz z przyczółkiem wylo- stawów linowych dla dzieci zaplecza parkingu, sieci towym, wykonanie rurocią- starszych wraz z wykona- kanalizacji deszczowej dla gu zasilającego ze Stawu niem nawierzchni. parkingu i części ulicy Cy- Zamkowego (18m) wraz ze 16. Wyposażenie terenu sterskiej (w tym 3 separato- studniami i upustem. w elementy małej architek- ry), wykonanie odwodnień 11. Wykonanie kładki tury: maszty flagowe, ławki, liniowych, budowę kolektora dla pieszych w konstrukcji kosze na śmieci, stojaki ro- sanitarnego przebiegają- z drewna klejonego. Ustrój werowe gabloty oraz tablice nośny w postaci systemu komunikacji wizu- konstrukcji trójprzę- alnej. słowej. Rozpiętość 17. Ogrodzenie miejsca przęseł: 6,0 + 10,50 składowania odpadów – 26 +6,0 m Szerokość mb. użytkowa kładki - 18. Wykonanie i montaż 1,80 m. drewnianego koła wodnego 12. Wykonanie podsiębiernego o średnicy zespołu wiat bi- 3 m. wakowych w kon- 19. Konserwacja ka- strukcji z drewna miennej zabytkowej figury cego przez teren parkingu, klejonego, krytych łupkiem św. Jana Nepomucena wraz przełożenie istniejącego hy- naturalnym – łączna po- z jej przesunięciem i wyko- drantu zewnętrznego. wierzchnia zabudowy 8 wiat naniem otoczenia obiektu. 9. Wykonanie nowej ka- – ok. 125 m2. 20. Wykonanie badań nalizacji teletechnicznej 13. Wykonanie ścieżek archeologicznych – dwa oraz przebudowy istniejącej, i nawierzchni pod wiaty na wykopy badawcze o wy- wykonanie systemu CCTV, terenie rekreacyjnym. miarach 15 x 2 m, zgodnie systemu okablowania struk- 14. Wykonanie prac z wytycznymi WKZ w Kato- turalnego oraz sygnalizacji w zakresie zieleni: wycinek wicach. włamań i kontroli dostępu. – 274 szt, cięć sanitarnych W zakresie zadania leży - 41 szt., nasadzeń drzew Całkowity koszt inwesty- instalacja infokiosku ze- i krzewów – 1.064 szt, obsa- cji w gminie Kuźnia Racibor- wnętrznego wraz z prezen- dzenia bylinami –ok. 18 m2. ska wyniósł 6 335 323 zł. tacją dotyczącą informacji 15. Realizacja placu za-

44 Marianowo

Już po raz XII w Maria- a organizatorem ks. Jan Na Zamku Książąt Po- nowie odbyło się Międzyna- Dzidach. morskich w dniach od 22 rodowe Spotkanie Artystów. września do 23 paździer- Gościliśmy artystów z róż- W dniu 20 sierpnia na nika można było podziwiać nych dziedzin sztuki z całe- zakończenia Spotkania Ar- dorobek Międzynarodowych go świata. tystów odbyła się impreza Spotkań Artystów - ponad „ Z a c z a r u j Uczestnicy spotkania Marianowo”. są zachwyceni naturalnym Na terenie plenerem, okolicą Mariano- parafialnym wa. Dla Artystów z Japonii, można było Brazylii i Niemiec tutejsza p o d z i w i a ć parafia i okolice stały się dzieła, które drugim domem do tworze- powstały pod- nia oraz inspirowania. Kura- czas trwania torem artystycznym pleneru Spotkania Ar- jest prof. Andrzej Tomczak, tystów.

45 dwieście prac artystów z ca- łego świata, wśród których znalazły się obrazy, rysunki, grafiki, rzeźby oraz instala- cje.

Składamy serdeczne gratulacje i podziękowania organizatorom za wielolet- nią działalność dla kultury i promocji naszej Gminy.

46 Moryń

Ważniejsze wydarzenia w drugiej „Requiem” Ga- park – szansa dla regio- w Gminie Moryń briela Fauré. Wystąpił rów- nu” w 2011 roku nież moryński chór Sanctus, Konferencja, która odby- 1. Podsumowanie se- chór i orkiestra z Akademii ła się w Regionalnym Biu- zonu kąpieliskowego Sztuki w Szczecinie oraz rze Geoparku w Moryniu, Województwa Zachodnio- soliści szczecińskiej Opery poświęcona była rozwojowi pomorskiego 2011 w Mo- na Zamku: Joanna Tylkow- idei Geoparku na obsza- ryniu ska i Janusz Lewandowski. rze powiatu gryfińskiego Podczas spotkania odby- oraz wykreowaniu z niego ło się uroczyste przekaza- produktu turystycznego. nie łodzi patrolowo-ratowni- W spotkaniu uczestniczy- czej WOPR zakupionej ze li m. in.: główni działacze środków MSWiA dla struktur z zakresu geologii w na- powiatowych WOPR oraz szym kraju i województwie: sprzętu ratowniczego przez Pan Henryk Jacek Jezier- Starostę Gryfińskiego. ski - Podsekretarz Stanu Ministerstwa Środowiska, Gościnnie zaśpiewała – Główny Geolog Kraju, Pan studentka II roku Wydzia- Witold Pulkowski – Geolog łu Wokalnego Akademii Wojewódzki Województwa Muzycznej w Poznaniu – Zachodniopomorskiego, Aleksandra Bałachowska. Pani Justyna Relisko-Ry- Dyrygentem i organiza- bak i Pan Ryszard Dobracki torem koncertu był mory- z Państwowego Instytutu 2. „Requiem” Gabriela nianin - Pan Marek Siwka. Geologicznego w Szczeci- Fauré 3. Powrót do przeszło- nie. W kościele p.w. Ducha ści 5. Miejsca Odkrywania Świętego w Moryniu od- Nasze miasteczko od- Talentów był się specjalny koncert wiedziła Pani Barbary Es- Uczniowski Klub Sporto- z okazji rocznicy katastrofy sen-Behrendt z Holandii, wy Karate Kyokushin Mo- lotniczej pod Smoleńskiem prawnuczki moryńskiego ry- ryń oraz Miejski Ośrodek oraz 6 rocznicy śmierci Pa- baka, Heinricha Wetzel, ży- Kultury w Moryniu uzyskały pieża Jana Pawła II, współ- jącego w Moryniu w latach w roku szkolnym 2010/2011 finansowany przez Gminę 1855 -1934. Pani Barbara tytuł Miejsca Odkrywania Moryń. W pierwszej części Behrendt z mężem pierw- Talentów nadany przez Mi- wykonane zostały utwory szy raz przyjechała do Pol- nistra Edukacji Narodowej. F. Chopina, G. T. Albinonie- ski, chcąc poznać osobiście Tytuł ten świadczy o tym, go Cacciniego, W.A. Mozar- Moryń i Jezioro Morzycko. że placówki te przyczyniają ta oraz H. Czyża, natomiast 4. Konferencja – „Geo- się do odkrywania, promocji

47 i wspierania uzdolnionych skich Klubów Sportowych obejmowała m.in. dostęp tu- dzieci i młodzieży. UKS Ka- działających na terenie gmi- rystów i służb ratunkowych- rate Kyokushin oraz MOK ny, zatrudnionych trenerów, na kąpielisko czy zaplecze zostały umieszczone na pol- a także nakłady gminy na socjalne. Na podstawie skiej mapie Miejsc Odkry- sport powszechny. wyników ich prac kąpieli- wania Talentów, znajdującej 7. Ranking Samorzą- ska otrzymywały punkty za się na stronie internetowej dów Rzeczpospolitej 2011 każdą z ocenianych płasz- www.roktalentow.men.gov. – gmina Moryń kolejny raz czyzn, które składały się pl dzięki czemu przyczynią w „złotej setce” Rzeczpo- na wynik w rankingu woje- się do promocji naszej gmi- spolitej wódzkim. Kąpielisko w Mo- ny. W dniu 18 lipca 2011 ryniu otrzymało wyróżnienie 6. Sportowa Gmina roku, Burmistrz Morynia i statuetkę za podniesienie Decyzją Kapituły Wyróż- - Jan Maranda odebrał poziomu bezpieczeństwa nienia „Sportowa Gmina” w Warszawie, z rąk prze- w sezonie 2011. oraz Zarządu Polskiego wodniczącego Parlamentu 9. Sportowy Turniej Klubu Infrastruktury Spor- Europejskiego – Jerzego Miast i Gmin 2011 towej w dniu 14 czerwca Buzka, wyróżnienie, które Pod egidą Towarzystwa 2011 roku Gmina Moryń zo- otrzymaliśmy w Rankingu Krzewienia Kultury Fizycz- stała uhonorowana Wyróż- Samorządów Rzeczpo- nej w dniach 2-4 grudnia nieniem „Sportowa Gmina spolitej 2011. W rankingu w Międzyzdrojach, z udzia- 2011”. Wyróżnienia „Sporto- Rzeczpospolitej wybiera- łem przedstawicieli Mini- wa Gmina” przyznawane są ne są miasta i gminy, które sterstwa Sportu i Turystyki, w najlepszy sposób za- odbyło się spotkanie podsu- rządzały swoimi finansami mowujące XVII edycję Spor- i jednocześnie najwięcej towego Turnieju Miast i Gmin inwestowały. Gmina Mo- ryń zajęła 61 miejsce na 2,5 tys. gmin w Polsce. 8. Bezpieczne Kąpie- liska 2011 samorządom, które umie- Specjaliści WOPR od- jętnie łączą budowę nowo- wiedzali kąpieliska i miej- czesnych obiektów sporto- sca wykorzystywane do wych z programem rozwoju kąpieli, które zgłosiły się sportu i rekreacji w regionie. do programu „Bezpieczne organizowanego od wielu Członkowie kapituły brali Kąpieliska 2011”. Poddawa- lat w ramach Europejskie- pod uwagę nie tylko nakła- li oni szczegółowej analizie go Sportu dla Wszystkich. dy gmin na infrastrukturę organizację kąpieliska, która Gmina Moryń, jako jedna sportową, ale również zaan- z 10 gmin w wojewódz- gażowanie przedstawicieli twie zachodniopomorskim samorządowych w promo- otrzymała Wyróżnienie cję sportu i rekreacji. Istot- za udział w XVII Europej- nym elementem była także skim Tygodniu Sportu dla działalność na rzecz rozwo- Wszystkich Sportowy Tur- ju sportu i rekreacji wśród niej Miast i Gmin 2011. młodzieży – ilość Uczniow-

48 Pełczyce

W dniach 12-15.08.2011r. łu w przygotowanych wyda- się w wykonywaną na żywo odbyło się już szóste „Święto rzeniach. Wieczorem pod muzykę. Tataraku”. W tym roku dzięki wielkim namiotem cyrko- Podczas drugiego dnia dotacji z Narodowego Cen- wym rozstawionym na pły- imprezy przez cały dzień trum Kultury w Warszawie cie Stadionu Miejskiego w można było uczestniczyć nasze święto mogło trwać Pełczycach odbył się spek- w warsztatach prowadzo- nieco dłużej. Dla naszych takl widowiskowo-teatralny nych przez przyjezdnych mieszkańców przygotowali- „Gdzie jest Pinokio” w wyko- animatorów i aktorów. śmy wiele atrakcji kultural- naniu Instytutu Teatralnego Wśród przeprowadzonych nych, w tym wielki projekt im. Zbigniewa Raszewskie- zajęć można wyróżnić: pod nazwą „Gdzie jest Pino- go w Warszawie w reżyserii warsztaty majsterkowania kio”. I tak już w piątek na uli- Roberta Jarosza. Oprócz i zajęcia plastyczne pn. cach naszego miasta moż- doskonałej gry aktorskiej, „Odwiedź stolarza Dżepet- na było podziwiać barwny zgromadzona publiczność to, warsztaty dźwiękowe dla i zarazem głośny happening mogła także podziwiać pięk- małych i dużych pn. „Wejdź promujący projekt „ Pinokio” ną scenografię, akrobacje do brzucha wieloryba”, war- oraz zachęcający do udzia- cyrkowe oraz wsłuchiwać sztaty muzyczne dla dzieci

49 i dorosłych pn. „Każdy rodzic funkcję zaczęła pełnić Pani I-go. Nie zabrakło humoru śpiewać może”, warsztaty Sandra Cybulska. Zespół i uśmiechów na twarzach. taneczne, nauka sztuczek wokalny Bell-canto dzia- Po części artystycznej od- cyrkowych pn. „Żongluj łający przy M-GOK w Peł- była się zabawa taneczna i rób, co chcesz” a także czycach pod instruktarzem po rozgwieżdżonym nie- wspólne czytanie bajek. Pana Józefa Nowickiego bem. W niedzielę wczes- O godz. 17.00 zgromadzona swym śpiewem uświetnił nym rankiem odbyły się Za- pod Ośrodkiem Kultury gru- uroczystość. Warto także wody Wędkarskie „O Złoty pa mieszkańców odziana wspomnieć, iż podczas ko- Tatarak” zorganizowane w koszulki z logo „Święto ronacji obecna była Królowa przez Koło PZW Pełczyce. Tataraku” i pochodniami Puszczy Barlineckiej, za W ostatnim dniu imprezy w ręku ruszyła korowodem co bardzo dziękujemy. Po odbył się XII Powiatowy Ma- nad Jezioro Panieńskie. koronacji na scenie poja- raton Pływacki na J. Duży Całość korowodu prowa- wił się Teatr Łapaczy Snów Pełcz zorganizowany przez dzona była przez barwnych z Gryfina w programie roz- Stowarzyszenie Przyjaciół szczudlarzy oraz kapelę rywkowym, „Co w Tataraku Ziemi Pełczyckiej. ludową z Przelewic, któ- piszczy”, zespół muzycz- Na zakończenie możemy ra przygrywała podczas ny „Projekt” z Barlinka, śmiało stwierdzić, iż wszyst- przemarszu. Na miejscu, a także młodzieżowy zespół ko odbyło się w miłej i arty- tradycyjnie, po raz czwarty „Unsigned” działający przy stycznej atmosferze, dzięki odbyła się koronacja nowo Choszczeńskim Domu Kul- czemu wszyscy razem mo- wybranej Królowej Jezior tury. Niewątpliwą atrakcją gliśmy uczestniczyć w kul- Pełczyckich. Koronacji na wieczoru był występ kaba- tywowaniu tradycji naszego oczach mieszkańców doko- retu „Wesoła Trzynastka”, miasta oraz jednocześnie nał Burmistrz Pełczyc Pan który przeniósł wszystkich przy tym świetnie się bawić. Mirosław Kluk - zaszczytną obecnych w czasy Mieszka

50 Recz

Karta z historii klasztoru czu ufundowali w roku 1296 scy, a także książę słupski Cysterek w Reczu margrabiowie brandenbur- Eryk II. Recki konwent liczył scy, jako rekompensatę dla z pewnością dwanaście za- W historii średniowiecz- cysterskiego zakonu za za- konnic. Na jego czele stała nego Recza ważne miejsce jęcie jego dóbr w okolicach Kseni. Majątkiem klasztor- zajmował klasztor cysterek. Ińska. Konwent wywodził nym zarządzał prepozyt. Przez trzy i pół wieku w jego się z klasztoru w Marianowie Klasztorem opiekuńczym murach modliły się i żyły koło Stargardu. W paździer- było opactwo w Bierzwni- mniszki. Dzisiaj po klaszto- niku 1296 roku w Przecła- ku. Zakonnice wywodziły rze pozostało jedynie Wzgó- wiu margrabiowie Otto IV, się z okolicznej szlachty rze Klasztorne (Klosterberg) Konrad, Henryk I, Jan IV i mieszczaństwa, jednak oraz dokumenty. Odsłońmy i Otto VI nadali prepozytowi, ważniejsze funkcje, Kseni trochę historii z kart Recza. Kseni i konwentowi teren i przeoryszy, zarezerwowa- Recz - grodzisko średnio- grodziska wraz z okolicami ne były dla przedstawicielek wieczne nad Iną. W 1237r. i polami jako uposażenie najznamienitszych rodów. Władysław Odonic uposażył nowego klasztoru. W skład Członkinie konwentu, po- Zakon Joannitów między in- nadania wchodził obszar dobnie jak w innych klaszto- nymi okolicami Recza. Gród byłego zamku joanickiego rach żeńskich zajmowały się wzmiankowany w 1269r., i lenna grodowe, odcinek wyrobem szat liturgicznych, opanowany w 1284r. przez rzeki Iny wraz z młynami. przepisywaniem i ilumino- Brandenburgię. Dokument Łącznie klasztor otrzymał waniem rękopisów, kształ- lokacyjny Recz otrzymał 52 łany ziemi uprawnej, pa- ceniem i wychowaniem pa- w 1285r. Opactwo cysterek tronat nad kościołem w Zie- nien ze szlacheckich rodzin. w Reczu funkcjonujące od lenienie i Reczu, czynsze Pracą na roli, w młynach 1285r. trwało do czasu kasa- miejskie w Reczu, patronaty czy hodowli, zajmowały się ty w 1552r. Odnośnie lokacji nad kościołami w Sulimie- siostry konwerski lub kon- klasztoru znane są dwie rzu i Mostkowie, czynsze wersi przysłani przez klasz- hipotezy. Według pierwszej pobierane w Choszcznie tor bierzwnicki. Z pewnością został on ufundowany przed oraz jeziora w Żeliszewie, zakonnice korzystały z siły 1272 rokiem przez księcia Zieleniewie i Rąbkach. Na- najemnej lub puszczały swe szczecińskiego Barnima dane przy fundacji dobra majątki w dzierżawy. Duże I. Konwent miał pochodzić nie były jedynymi posiad- dochody czerpały zakonni- ze Szczecina. Jednak nie łościami konwentu – klasz- ce z czynszów i dzierżaw ma żadnych dokumentów torne dobra powiększały oraz danin lennych, a tak- potwierdzających tę hipote- się systematycznie przez że patronatów kościelnych. zę. Według drugiej najbar- cały XIV wiek. Różni byli Każdy z nich łączył się bo- dziej prawdopodobnej tezy, też darczyńcy. Obok mar- wiem z zagospodarowa- wysuniętej w ostatnich la- grabiów brandenburskich, niem 4 łanów ziemi będącej tach, klasztor cysterek w Re- byli nimi książęta szczeciń- uposażeniem parafii oraz

51 z częścią dochodów pa- von Zehdenów, zakończony tegoż roku przekształcono rafialnych. W 1344 roku sprzedażą cysterkom swo- w domenę państwową, której cysterki reckie uzyskały jego majątku w Żeliszewie, zarząd ulokowano w jednym jeszcze jedno, stosunkowo wraz ze wszystkimi prawa- z obiektów klasztornych. Po duże źródło dochodu. Dwu- mi i pożytkami. Największą śmierci ostatniej z zakonnic nastu biskupów zgromadzo- tragedię przeżyły zakon- całość zabudowań przejął nych w Awinionie wystawiło nice w 1433 roku, kiedy to zarząd domeny. Z biegiem klasztorowi dokument od- husyci napadli na Nową czasu niezabezpieczone pustowy, na mocy którego Marchię, rabując i niszcząc i niekonserwowane obiekty od 1345 roku klasztor raz przy okazji kościoły i zabu- należące kiedyś do cysterek w roku, w Dzień św. Mar- dowania klasztorne. Wtedy popadły w coraz większą cina, udzielał odpustów. to zakonnice po raz pierw- ruinę. W roku 1827 Obe- Dzień ten z jednej strony stał szy opuściły mury. Po raz ramtmann Paeske nakazał się klasztornym świętem, kolejny zakonnice opuściły rozebrać kościół klasztorny, z drugiej przy jego okazji opactwo w roku 1537, kiedy a w latach 1834-1835 pozo- odbywał się wielki jarmark, na Pomorzu silną pozycję stałe pocysterskie budow- z którego dochody zasila- zdobyli zwolennicy Lutra. le. Materiał z rozebranego ły klasztor. Darowizny dla Radykalni, proreformacyjnie klasztoru posłużył do bu- klasztoru płynęły również nastawieni reccy mieszcza- dowy nowych zabudowań od członków rodów szlache- nie napadli na siedzibę mni- domeny w pobliskiej Wiel- ckich: Wedlów, Güntersber- szek, chcąc je przepędzić goszczy. Natomiast przy- gów, Liebenowów i innych. i zagarnąć zgromadzone puszczalnie część sakralne- Ze swych dóbr zobowiąza- dobra. Zakonnice uciekły go wyposażenia klasztoru ne były do daniny na rzecz wówczas na teren polski znalazła się w okolicznych biskupa kamieńskiego. Raz i część z nich tam pozostała. kościołach. Dawne wzgó- w roku, w Dzień św. Marcina, Gdy opadły pierwsze emo- rze klasztorne przekazane musiały dostarczyć biskupo- cje, część z nich powróciła zostało pod uprawy tak, iż wi jedną sarnę, ponadto pła- do Recza i pozostały tam dziś trudno jest dokładnie ciły dziesięcinę z dochodów. do momentu sekularyzacji. wskazać miejsce w którym Z tego świadczenia klasztor W połowie XVI wieku, przed stał klasztor cysterek. był zwalniany w wyjątko- przejęciem dóbr przez pań- wych przypadkach. Tak było stwo, klasztor recki dys- (Źródło: G.J. Brzusto- po pożarze w 1303 roku. ponował 350 łanami ziemi wicz, „Mniszki, kupcy i ryce- Kolejnym kataklizmem, jaki uprawnej, lasów i łąk, kilko- rze. Średniowieczny Recz”, nawiedził recki konwent, był ma jeziorami i młynami, po- Choszczno 2002; „Recz nad pożar, który wybuchł w mie- siadał też dwory porycerskie Iną od lokacji do rozkwitu ście w roku 1340. Zakonnice w Dębsku koło Kalisza Po- w XVII wieku”, Recz-Chosz- prowadziły spory nie tylko morskiego, Rzecku i Sicku. czno 2008) z okolicznymi rodami, któ- W lipcu 1552 roku, margra- rych dobra i przywileje bia kostrzyński Jan dokonał chciały przejąć, ale przy- sekularyzacji klasztoru. Za- kładowo w XIV wieku dwu- konnicom zapewniono do- krotnie doszło do konfliktów żywotnie utrzymanie i prawo z radą miejską Recza. Trwa- korzystania z dotychcza- jący blisko 50 lat spór ujaw- sowych zabudowań klasz- nił się w roku 1345, z rodziną tornych. Majątek w grudniu

52 Sieroszewice

Gmina Sieroszewi- skich w Rososzycy, dwór oraz drewniana dzwonnica ce istnieje od 1973 roku. Brodowskich w Psarach, z XVIII wieku. Większość Obecnie wchodzi w skład czy neogotycki kościół zabudowań klasztornych powiatu ostrowskiego i wo- w Psarach. została rozebrana w 1882 jewództwa wielkopolskie- Najcenniejsze jednak roku. Kościół był restauro- go. Zajmuje obszar 16354 zabytki znajdują się we wany w latach 1922-1924. ha i liczy niespełna 10.000 wsi Ołobok mieszkańców. W skład gmi- – najstarszej ny wchodzi 18 sołectw: Bi- miejscowości bianki, Biernacie, Bilczew, gminy. Wieś ta Kania, Latowice, Masanów, wzmiankowana Namysłaki, Ołobok, Par- była już w roku czew, Psary, Raduchów, 1136. W latach Rososzyca, Sieroszewice, 1 2 1 3 - 1 8 3 7 Strzyżew, Sławin, Westrza, funkcjonował Wielowieś i Zamość. Funk- tam klasztor cy- cję wójta sprawuje Czesław sterek i zacho- Berkowski. wane do dziś Gmina posiada zabytki zabytki to przede wszyst- Obecnie kościół w głównym architektoniczne, jak np.: kim pozostałości po jego zrębie zachował charakter eklektyczny dwór w Siero- działalności: barokowy koś- późnogotycki, zbarokizo- szewicach, pałac Skórzew- ciół, kapitularz i skarbczyk wany podczas odbudowy pod koniec XVII wieku i podczas przebudowy w XVIII wieku. Opinają go na zewnątrz, częś- ciowo gotyckie, szkarpy. Wewnętrzny wystrój koś- cioła z bogatą dekoracją snycerską pochodzi z lat 1779-1795 i ma charakter jednolicie rokokowy. Z za- budowań klasztornych za- chowało się tylko piętrowe skrzydło przylegające od północy do kościoła oraz skarbczyk i kapitularz. Cennym zabytkiem jest również zespół kościoła

53 p.w. Św. Jana Chrzciciela glądach Zespołów Folklo- kowie orkiestry to przede na cmentarzu grzebalnym rystycznych pn.: „Estrada wszystkim uczniowie szkoły w Ołoboku - z XVI wieku. Folkloru Ziemi Kaliskiej”. podstawowej, gimnazjum Wieś Ołobok w roku 2007 W Ołoboku działa również i szkoły średniej. obchodziła 800-lecie istnie- orkiestra dęta „Ołobok”, nia. W ramach obchodów której historia liczy już po- w ciągu całego roku odbyło nad 100 lat. się szereg uroczystości. O r k i e s t r ę Na terenie gminy od p r o w a d z i 1959 roku działa Regional- Stanisław ny Zespół Pieśni i Tańca J a r o s i k , „Ołobok”, który w swym re- który roz- pertuarze prezentuje dawne p o c z y n a ł obrzędy, przyśpiewki i tańce k a r i e r ę miejscowego regionu, ze m u z y c z - znaną od wielu lat prezenta- ną właśnie cją „Wesela Ołobockiego”. w tym ze- Zespół każdego roku bierze s p o l e . udział w Regionalnych Prze- C z ł o n -

54 Stare Czarnowo

Gmina Stare Czarnowo cią opadów i wilgotnością zgodę na założenie miasta. położona w województwie powietrza, przez co w rejo- Nie posiadało ono jeszcze zachodniopomorskim bez- nie szczecińskim stanowi praw miejskich ani zgody na pośrednio graniczy od pół- tzw. „wyspę klimatyczną”. budowę murów obronnych. nocy ze Szczecinem i są- Wiadomo, że w 1459 r. ist- siaduje z gminami: Gryfino, Wiadomo, że słowiań- niał tu szpital św. Jerzego, Bielice, Pyrzyce, Stargard scy Pomorzanie osiedlili będąc jednocześnie przytuł- Szczeciński i Kobylanka. się w okolicach Żelisławca kiem dla ubogich i starców. Wzdłuż wschodnich gra- i Kołbacza już w VII wieku. Także wieś Binowo po- nic gminy rozciąga się ma- Budowali grody warowne siadała cysterski szpital. lownicze jezioro Miedwie nad brzegami okolicznych W średniowieczu odwie- o pow. 36 km2 będące uję- jezior. dzana była przez licznych ciem wody pitnej dla mia- W średniowieczu koł- pielgrzymów i chorych z od- sta Szczecina. Na terenie backi gród był książęcym ległych terenów, by skorzy- gminy znajduje się wiele ośrodkiem, leżał na ziemi stać ze zdroju nasyconego pięknie położonych jezior. kołbackiej (terra lub Pro- związkami wapiennymi i że- Największe z nich to jeziora vincia Colbacensi). Przy- lazowymi. Do dziś zachowa- Glinna i Binowskie. puszcza się, iż właśnie tu ła się kaplica z cudownym W granicach administra- była kolebka pomorskiego obrazem NMP. cyjnych gminy znajduje się książęcego rodu Gryfitów. Pod rządami cystersów powołany Uchwałą Woje- W XII w. należała do po- kwitło rolnictwo i rybactwo. wódzkiej Rady Narodowej tomków księcia Świętobora Klasztor miał prawo budo- w Szczecinie z dnia 4 listo- I. Kasztelan szczeciński, wać młyny na rzece Płonia pada 1981 r. zespół przy- Warcisław Świętobrzyc, za- oraz prawo do jej regulowa- rodniczy - Szczeciński Park chęcał Duńczyków i Niem- nia. Krajobrazowy „Puszcza Bu- ców do osiedlania się na kowa”. Porośnięte puszczą jego ziemiach. W 1173 r. Kołbacz stał się ośrod- Wzgórza Bukowe z najwyż- sprowadził w pobliże grodu kiem politycznym i kultural- szym wzniesieniem Buko- konwent cysterski z duń- nym często odwiedzanym wiec (149 m n.p.m.) wyraź- skiego Esrøm, aby później przez pomorskich książąt. nie dominują w krajobrazie im odstąpić Kołbacz. W na- Kościół cystersów jest miej- Niziny Szczecińskiej. stępnych latach cystersi po- scem wiecznego spoczyn- Obiekt gromadzi cha- szerzali swoje dobra. Z ich ku Świętoborzyców książąt rakterystyczne dla buczy- inicjatywy małe osady leśne szczecińskich. W 1535 r., ny pomorskiej zbiorowiska organizowały się w wielkie w czasie reformacji, klasztor roślinne. Wyróżnia się ła- wsie kolonizacyjne. Próbo- zlikwidowano. Ostatni opat godnym klimatem morskim wali też stworzyć miasto. ożenił się i otrzymał od ksią- o niewielkich wahaniach Wybór padł na Czarnowo. żąt dobra w Kołowie. Dobra temperatur oraz dużą iloś- W 1274r. zakon otrzymał klasztorne stały się książęcą

55 domeną. Wielki pożar, który ZABYTKI więzienną, z pierwszej poło- ogarnął Kołbacz w 1662 r., Na terenie gminy znajdu- wy XIV wieku; ostatecznie spowodował, że je się wiełe cennych zabyt- * stodoła z XV wieku, cegla- miejscowość stała się mało- ków. Możemy je zobaczyć na, gotycka, przebudowana znaczącym ośrodkiem. niemal w każdej wsi. w XVIII w. i remontowana w latach 1984-1987. Stare Czarnowo praw- Kołbacz 2. Zespół podworski na któ- dopodobnie dopiero w XVI 1. Zespół obiektów dawne- ry składają się: wieku otrzymało prawa go opactwa cysterskiego * dwór - klasyczny - zbu- miejskie. Do XIX wieku ko- zaliczony do najcenniej- dowany ok. 1800 r. później rzystało z prawa organizo- szych zabytków Pomorza przebudowany; wania corocznych tygodnio- Zachodniego. W skład tego * oficyna ceglana, klasyczna wych jarmarków w oktawie obiektu wchodzą: z XVIII w. Świętego Marcina. Kościół * kościół ceglany późnoro- Binowo parafialny stał się w XVI mański i gotycki; 1. Kościół z XIV wieku, go- w. ośrodkiem luterańskiej * trój skrzydłowy klasztor - tycki, z kwater granitowych, prepozytury kołbackiej, ceglana gotycka budowla zniszczony w 1945 r, odbu- w XVIII w. podniesionej do z XIII i XIV w. - przylegają- dowany w latach 1982-83 rangi superintendentury. cy od południa do kościoła. z nową wieżą. Podczas wojny trzydzie- W 1720 r. rozebrano skrzyd- 2.Grodzisko obronne X-XII stoletniej mocno ucierpia- ło południowe i wschodnie. wiek. ła rezydencja kołbacka Zachowane częściowo Kołowo i okoliczne dobra. W latach skrzydło zachodnie - tzw. 1.Neogotycki kościół muro- 1637-52 ziemia kołbacka Dom Konwersów - restauro- wany w którym wmurowa- znalazła się pod panowa- wano w latach 1975-1978; ne są płyty nagrobne, m.in. niem szwedzkim, a w 1652 *dom opata - ceglany, go- dużej wartości artystycznej dobra te wraz z Pomorzem tycki, zbudowany ok. 1250 płyta nagrobna opata kołba- Zachodnim włączone zosta- roku, przebudowany w wie- ckiego Jana Jorduni zmarłe- ły do państwa brandenbur- kach XVII i XIX, odbudowa- go w 1395 roku sko-pruskiego. ny w latach 1985-1986; Kartno * baszta obronna, zwana 1. Kościół z kamienia polne- go ciosanego - 2 połowa XIII wieku Zelisławiec 1.Osada kultury łużyckiej 2.Kościół z kamienia ciosa- nego - 2 połowa XIII wieku Żelewo 1. Kościół ryglowy Stare Czarnowo 1.Osada kultury pucharów lejkowatych z młodszej epo- ki kamienia; 2. Kościół z XIII wieku od- budowany w XIX wieku

56 Sulejów

Gmina Sulejów usy- Odwiedzając Sulejów, opactwa do naszych cza- tuowana jest w malowni- zwłaszcza w sezonie letnim, sów zachował się romań- czych terenach południowo warto wziąć udział w jednej ski kościół pod wezwa- z wielu imprez niem św. Tomasza Becketa k u l t u r a l n y c h z kapitularzem, część mu- i rozrywkowych, rów obronnych oraz szereg zwłaszcza takich budynków gospodarczych jak: letnie kon- w których znajduje się hotel certy muzycz- (z restauracją, kawiarnią, ne realizowane sauną oraz krytą pływalnią) w ramach „Wę- i muzeum poświęcone hi- drownego Festi- storii opactwa. walu Filharmo- Według legendy pod opa- – wschodniej części woje- ctwem znajdują wództwa łódzkiego. Swym się lochy, które obszarem obejmuje czyste prowadzą aż do ekologicznie tereny Sule- Piotrkowa Tryb. jowskiego Parku Krajobra- Przeprowa- zowego. dzone w latach Położenie, historia i za- 1973-1981 re- bytki sulejowskiej ziemi monty i odbudo- sprawiły, że gmina stała się wa przywróciły centrum rekreacyjno – wy- obiektowi jego poczynkowym dla miesz- pierwotny blask. kańców środkowej Polski. nii Łódzkiej Kolory Polski”, Na terenie całej gminy Festiwal Muzyki Organowej Kościół pw. św. Floria- zlokalizowanych jest kil- i Kameralnej, Dni Sulejowa, na w Sulejowie z 1903 roku kanaście obiektów nocle- Średniowieczna Biesiada powstał w miejscu starszych gowych i gastronomicz- Rodzinna na Podklaszto- budowli z lat 1184 i 1640. nych, przygotowanych na rzu. Trójnawowa budowla na przyjęcie turystów indy- planie prostokąta została widualnych, a także grup ZABYTKI wzniesiona w stylu neogoty- zorganizowanych. Klimat, Opactwo Cystersów ckim wg projektu Feliksa No- piękno przyrody i liczne zabyt- w Sulejowie – Podklasz- wickiego. Do cenniejszych ki sprawiają, że każdy turysta torze zabytków znajdujących się spędzi tu czas miło i aktywnie, Mury Opactwa zaczęto w świątyni należą: goty- a czyste powietrze doskona- wznosić prawie osiem wie- cka rzeźba Matki Boskiej le wpłynie na samopoczucie ków temu (przed 1232 r.). z Dzieciątkiem z 1420 r., póź- i stan zdrowia. Z zespołu budynków nobarokowe ołtarze boczne

57 Pozostałości dawne- też: marmurowa chrzcielni- go opactwa Norbertanów ca z 1646 roku oraz boczne (zał. w 1179 r.) z baroko- ołtarze z roku 1743 wym kościołem pw. św.

pochodzące z końca XVIII w., empirowa chrzcielnica z początku XIX wieku oraz dzwon z renesansowym or- namentem z 1654 r. Małgorzaty i św. Augustyna Władze Gminy Sulejów Kaplica pw. Najświęt- w Witowie oraz zabytkową założyły sobie wysoką po- szej Marii Panny w Sule- wieżą bramną z XV w. Oł- przeczkę w kwestii pozy- jowie ufundowana przez tarz główny kościoła pocho- skiwania środków unijnych. rodzinę Ligęzków w 1644 r., dzi z 1747 r. Znajduje się na Przykładem niech będą której wnętrze urządzone nim uznawany za cudowny środki pozyskane na zada- jest w stylu gotyckim i roko- obraz Zwiastowania Matki nia infrastrukturalne, oświa- kowym. Bożej. Na uwagę zasługują towe, sportowe. Zabiegają także o rozwój infrastruk- tury kultury, planują aby w Sulejowie powstał obiekt pn. Regionalne Cen- trum Kultury ROMANIKA, mieszczący Miejski Ośro- dek Kultury, Bibliotekę, Muzeum, oraz siedziby or- ganizacji pozarządowych.

58 Trzebnica

się tylko na wyjazd sióstr, w następstwie czego po- BOROMEUSZKI – które zostały powołane do jawiły się liczne pęknięcia SPADKOBIERCZYNIAMI czynnej służby wojskowej. ścian, sklepień i nadpro- DZIEDZICTWA Te, które zostały w klaszto- ży okiennych. By ratować ŚW. JADWIGI ŚLĄSKIEJ rze, służyły chorym i wszyst- klasztor przed grożącą kim szukającym schro- mu katastrofą budowlaną, Siostry ze Zgromadze- nienia. Pomogły również w 1993 r. Zgromadzenie nia Sióstr Miłosierdzia św. ówczesnemu ks. probosz- Sióstr Miłosierdzia przy- Karola Boromeusza - spro- czowi przy zabezpieczaniu stąpiło do prac stabilizacyj- wadzone do Trzebnicy na cenniejszych naczyń i szat nych, które objęły ok. 30% prośbę ks. Ignacego Tieffe, liturgicznych, a także relik- powierzchni budowli – pro- proboszcza tutejszej parafii wiarza z głową św. Jadwigi. wadziła je niemiecka firma - wprowadziły się do klasz- Ocaliły bazylikę od grabieży BAUER. Wykonano wspar- toru ufundowanego przez i pożaru wznieconego przez cie osiadających ścian na księcia Henryka Brodatego żołnierzy radzieckich i po raz 640 palach betonowych i jego małżonkę św. Jadwi- kolejny – cały pocysterski o średnicy 80 cm i długości gę Śląską 4 listopada 1861 zespół od zagrożenia, które do 15 metrów. Po zakoń- r. Od tej pory na straży niosły ze sobą osiadające czeniu prac stabilizacyjnych kulturowego i duchowego na dachach budowli uno- rozpoczęto prace napraw- dziedzictwa jadwiżańskie- szone przez wiatr rozpalone cze murów, nadproży i skle- go trwają wiernie już 150 ziarna z płonących magazy- pień. W kolejności podjęto lat. Uzyskany przez nie nów zboża. W 1976 r. – po- prace remontowe i restau- w 1889 r. status właścicie- mimo trudności la obiektu (spustoszone- finansowych go i zniszczonego przez - przeprowa- funkcjonującą tu wcześniej dziły kolejny przędzalnię wełny i fabrykę kompleksowy sukna) pozwolił na przepro- remont budyn- wadzenie w nim gruntowne- ku. go remontu i przywrócenie Siostry Bo- mu dawnej świetności. romeuszki po- Szczególnie trudne dla nownie stanęły Sióstr były także pierwsze przed ogrom- miesiące 1945 r. Kiedy do nym wyzwa- Trzebnicy zbliżał się front, niem w 1988 r., gauleiter Karl Hanke naka- kiedy budynek klasztorny racyjne wszystkich elewacji zał im ewakuację, razem zaczął gwałtownie osiadać głównego budynku klaszto- z ludnością cywilną. Ów- na skutek znacznego ob- ru. Równolegle z pracami czesna przełożona zgodziła niżenia wód gruntownych, naprawczymi prowadzono

59 adaptację pomieszczeń po- tego bezcennego zabytku. – Wychowawczą dla dzieci szpitalnych na Zakład Opie- Z podobną troską utrzymuje i młodzieży z ubogich ro- kuńczo-Leczniczy dla ludzi również w należytym stanie dzin, a od 2004 r. – Ośro- starszych. przyklasztorny park, ogród dek Wsparcia Społecznego, i cmentarz. Na uznanie za- zwany Szóstym Stołem św. sługuje także utworzenie Jadwigi. Ponadto, organizu- muzeum klasztornego, które ją koncerty kameralne, na ocala od zapomnienia bez- które zapraszają wszystkich cenne pamiątki cysterskiej zainteresowanych, służą i jadwiżańskiej przeszłości. poczęstunkiem, pomocą sa- Trzebnicki Klasztor nie nitarną i medyczną uczest- jest wyłącznie siedzibą nikom corocznych pieszych Zgromadzenia, służy rów- pielgrzymek do Częstocho- nież celom publicznym. Na wy, oprowadzają po klaszto- wysoką ocenę zasługuje rze tysiące turystów z kraju m.in. posługa miłosierdzia i zagranicy. prowadzona przez trzebni- 20 kwietnia 1995 r. – z okazji 50 rocznicy powrotu Ziemi Trzebnickiej do Pol- Przeprowadzenie tak ski – Siostry Boromeuszki wielu prac było możliwe odznaczone zostały przez tylko dzięki pozyskanej Burmistrza oraz Radę Mia- przez Boromeuszki pomocy sta i Gminy Trzebnica oko- Fundacji Współpracy Pol- licznościowym medalem sko – Niemieckiej. Należy „Zasłużone dla Ziemi Trzeb- też podkreślić, że w celu nickiej”. Liczymy też na to, zmniejszenia kosztów tego że ich niekwestionowane ogromnego zadania Zgro- wielkie zasługi z okresu 150 madzenie przyjęło na siebie – letniej działalności doce- bardzo trudną i odpowie- ni również Minister Kultury dzialną część prowadzenia i Dziedzictwa Narodowego. tej budowy, zapewniając jej ckie Boromeuszki. Obecnie, opr. Jadwiga Janiszewska fachową i naukową obsługę w ramach prowadzonego zdjęcia: oraz zorganizowanie całej przez Zgromadzenie Zakła- Marcin Mazurkiewicz gospodarki materiałowo - du Opiekuńczo zaopatrzeniowej. Zapewniło – Leczniczego, również mieszkanie i utrzy- obejmują nią manie pracującym bryga- 120 starszych dom, zarówno polskim, jak osób potrze- i niemieckim. Zgromadzenie bujących po- Sióstr Boromeuszek z wielką mocy i opieki troską i odpowiedzialnością m e d y c z n e j . nadal dba o zabezpiecze- Od 2000 r. nie odpowiedniego stanu prowadzą tak- technicznego oraz o za- że Świetlicę pewnienie funkcjonalności Profilaktyczno

60 Wąchock

Zakończyły się już pra- ko). Budowniczym opactwa klasztornych „kawiarenki ce konserwatorskie przy był Simon, z pochodzenia cysterskiej”. Zwiedzający ołtarzu głównym oraz Włoch. mogą posilić się serwowa- ścianie w prezbiterium Opactwo było dwukrotnie nymi w kawiarence słodkoś- w kościele klasztornym niszczone przez najazdy ta- ciami oraz sztandarowymi Opactwa Ojców Cyster- tarskie, ale dzięki sile woli daniami tj. „pierogi mnicha”, sów w Wąchocku. i wytężonej pracy zakonnicy „kiszka cysterska”. powoli przywracali go do W efekcie prac konser- Klasztor został zbu- dawnej świetności. Zakon- watorskich w obrębie prez- dowany na przełomie XII nicy wciąż dbają o porzą- biterium zwiedzający mogą i XIII wieku. Jest jednym dek i o zabytki starając się podziwiać niewielkie frag- z najpiękniejszych i najle- uatrakcyjniać swoją archi- menty gotyckich i baroko- piej zachowanych przykła- tektoniczną perełkę. Z roku wych polichromii (przykład dów architektury romańskiej na rok klasztor odwiedza co- stylu pasowego w architek- w Polsce. Fundatorem opa- raz więcej turystów dlatego turze), które zostały odkry- ctwa był w 1179 roku biskup też zakonnicy zdecydowali te podczas zabiegów kon- krakowski Gedeon (Ged- się na otworzenie w murach serwatorskich. W ramach

61 prac konserwatorskich ze 60 250,00 zł. Na podsta- coraz częstszych koncertów ściany został skuty tynk, wie uchwały Rady Miejskiej muzyki poważnej lub sa- a następnie zakonserwo- w Wąchocku z dnia 30 kralnej. Władze miasta po- wano i zabezpie- czerwca 2009 r. pierają i chętnie wspierają czono odsłonięte w sprawie okre- inicjatywy związane z reno- ciosy jasnego ślenia zasad wacją tego obiektu. W chwili i ciemnego pia- udzielania dota- obecnej trwają rozmowy skowca. cji na prace kon- dotyczące kolejnych obiek- Prace obejmo- serwatorskie, tów do konserwacji – tych wały konserwacje restauratorskie w liczącym prawie 850 lat następujących lub roboty bu- opactwie jest bez liku. obiektów: neoro- dowlane przy mańskiej kamien- zabytku wpisa- nej mensy ołtarza nym do rejestru głównego, obrazu zabytków oraz z ołtarza główne- uchwały z dnia go z przedstawieniem Matki 27 maja 2011r. Urząd Mia- Bożej wraz ze śś. Bernar- sta i Gminy Wąchock udzie- dem i Florianem oraz ściany lił dotacji na ten cel w wyso- wschodniej w prezbiterium. kości 20 000,00 zł. Ogółem koszt prac kon- Odnowiona ściana fron- serwatorskich prowadzo- towa oraz ołtarz stanowią nych w kościele klasztornym obecnie właściwe tło dla od- Opactwa Ojców Cyster- bywających się w kościele sów w Wąchocku wyniósł obrzędów sakralnych oraz

62 Węgorzyno

„Cystersi raz jeszcze kunem, a które wyjątkowo samy zobaczyć ostateczny przychodzą na Pomorze, by z okazji uroczystości odby- efekt wcześniejszych przy- bogaci w dziewięciowiekową wały się nie jak zazwyczaj gotowań. Towarzyszyło im tradycję zaszczepić tu po- w Marcinkowie k. Wącho- poczucie uczestniczenia nownie cysterską modlitwę, cka, ale właśnie w Winni- w czymś szczególnym, waż- cysterską pracę i cysterską kach. Dwie płaszczyzny nym; czymś, co będzie miało duchowość” – mówił abp przygotowań: duchowa swoje konotacje w przyszło- Andrzej Dzięga podczas ho- i praktyczna wypełniły ostat- ści. Ostre, przedpołudniowe milii w czasie uroczystości, nie dni przed planowaną na słońce rozwiało wszelkie które odbyły się 9 paździer- niedzielę uroczystością. obawy o odpowiednią po- nika w Winnikach. Wieczorem w sobotę godę dla zaplanowanych na Pasterz Kościoła Szcze- 8 września do Winnik przy- popołudnie uroczystości. cińsko – Kamieńskiego był o. Eugeniusz Augustyn, Krótko przed 16.00 koś- przybył do Winnik na zapro- opat wąchocki, wraz z kle- ciół w Winnikach, który jest szenie o. Rajmunda Guzika, rykami: braćmi Benedyktem kościołem filialnym parafii który tam właśnie od sześ- i Brunonem. Z Warszawy w Runowie Pomorskim nie ciu lat prowadzi cysterską przybyła także Julita Jaśkie- mógł pomieścić zgromadzo- placówkę, która jest bezpo- wicz-Macek - autorka ikon, nych wiernych. Od 15.00 średnią filią (domem zależ- których reprodukcje zostały trwała w nim modlitwa Ko- nym) wąchockiego opactwa. użyte w stacjach ukazują- ronką do Bożego Miłosier- Dzień uroczystości nie był cych poszczególne sceny dzia oraz rozważanie ta- przypadkowy – 9 paździer- różańcowe. jemnic różańcowych. Warto nika Kościół obchodzi li- dodać, że wierni turgiczne wspomnienie przyjechali z całej bł. Wincentego Kadłubka, Polski: ze Szcze- biskupa krakowskiego cina, z Gdyni, i cystersa. Okazją, która z Sandomierza, zgromadziła wielu du- z Warszawy, Kra- chownych i licznych wier- kowa czy ze Świd- nych było poświęcenie Alei nicy, nie zabrakło Różańcowej i stacji Drogi także Winniczan, Krzyżowej wytyczonych którzy bardzo w parku przylegającym do życzliwie przyjmu- cysterskiego ośrodka. W niedzielne przed- ją naszą cysterską obec- Bezpośrednim przygoto- południe wszyscy obecni ność na swoim terenie. waniem do tego wydarzenia w Domu Cysterskim mo- Dziekan w asyście kapła- były rekolekcje wspólno- gli po raz pierwszy przejść nów przywitał ks. abp An- ty „Modlitwa i Post”, której całą Aleję Różańcową drzeja Dzięgę w drzwiach ojciec Rajmund jest opie- i Drogę Krzyżową, i tym kościoła; biskupowi podano

63 do ucałowania relikwie bł. uwagi poświecił też bł. Ja- się w obraz Jezusa Miło- Wincentego, które dzięki nowi Pawłowi II z racji przy- siernego ks. abp Andrzej obecności cystersów przy- padającego w tę niedzielę Dzięga poświęcił oraz ka- były na pomorską ziemię, Dnia Papieskiego. Zawie- nonicznie erygował stacje a z którym ks. Arcybiskup rzył cysterską obecność Drogi Krzyżowej wytyczone był związany wcześniej, w Archidiecezji szczecińsko wokół miejsca, w którym ma jako Pasterz Kościoła San- – kamieńskiej dwóm błogo- powstać nowy klasztor. Na- domierskiego, którego to sławionym: Janowi Pawło- stępnie poszczególne stacje Kościoła błogosławiony błogosławił i kropił cysters jest patronem. Po wodą święconą słowach powitań i przemó- opat Eugeniusz. wień opat wąchocki po- Zakończeniem prowadził modlitwę o ka- uroczystości był nonizację bł. Wincentego. gorący poczęstu- Tuż po niej uformowała się nek jaki przygoto- procesja, która przeszła wano dla wszyst- z kościoła, poprzez Dom kich uczestników Cysterski do parku. Tam przy Domu Cy- biskup Ordynariusz po- sterskim. Bigosu, święcił Aleję Różańcową a także herbaty i pobłogosławił każdą stację wi II, oraz jego poprzed- i słodkich bułek nie zabrakło oraz cały teren wokół: zie- nikowi na stolicy biskupiej dla nikogo. mię, stawy, lasy – miejsce, w Krakowie – mistrzowi Dzieło, które wąchoc- w którym ma stanąć nowy Wincentemu. Na zakoń- cy cystersi zapoczątkowali klasztor cysterski. czenie Eucharystii ogłosił sześć lat temu na Pomorzu Przy ołtarzu polowym ks. też, że z dniem 20 wrześ- nabiera konkretnych kształ- Arcybiskup spra- tów, już teraz spotykają się wował Najświętszą tam różne grupy rekolek- Ofiarę, w której cyjne, przybywają klerycy, zawarł wszystkie siostry zakonne, ojcowie intencje rodzące- duchowni. Niebawem rusza go się klasztoru, projekt edukacyjny skie- Zakonu, Kościoła rowany do uczniów szkół oraz pamiętając podstawowych, zatytuło- o rozpisanych na wany „Dzień cysterski”. Są ten dzień wyborach już przygotowane plany pod parlamentarnych budowę kościoła i klasztoru. – intencje Ojczyzny i jej nia mianował o. Rajmunda Cysterska obecność na Po- przyszłość. W porywającej Guzika odpowiedzialnym za morzu stała się faktem i co homilii mówił o cysterskiej dzieło Różańcowej Krucjaty najważniejsze – jest przyję- tradycji, która powraca na w intencji narodu na terenie ta i pobłogosławiona przez Pomorze, nakreślił też plany Archidiecezji. tamtejszy Kościół i jego dla klasztoru w Winnikach, Po biskupim błogosła- biskupa. I za to wszystko miejsca – które jak się wyda- wieństwie procesja prze- niech Bóg będzie uwielbio- je – będzie szczególnym na szła do początku Drogi ny! mapie archidiecezji. Sporo Krzyżowej. Tam, wpatrując o. Rajmund Guzik

64