COLLOQUIUM WYDZIAŁU NAUK HUMANISTYCZNYCH I SPOŁECZNYCH ROCZNIK II/2010

Piotr Górski Akademia Marynarki Wojennej

ZAPOMNIANE JEZIORA

c z . 1

ZESPOŁY JEZIOR BORÓW TUCHOLSKICH D O S T Ę PNE DLA LEKKICH PŁASKODENNYCH JACHTÓW W TURYSTYCE WIELODNIOWEJ

STRESZCZENIE

Artykuł przedstawia wybrane zespoły jezior Borów Tucholskich dostępne dla lekkich płaskodennych jachtów w turystyce wielodniowej. Celem pracy jest przybliżenie turystom wodnym mało znanych akwenów dostępnych w turystyce wędrownej łodzią wiosłową, ewen- tualnie lekkim płaskodennym jachtem żaglowym lub motorowym. Przedstawione w pracy zostały zarówno akweny naturalne (zespoły wodne Jezior Charzykowskiego i Wdzydze) jak i zalewy (Koronowski, Żur). Objętości szlaków żeglownych tychże akwenów umożliwiają wielodniowe wędrówki w rejonach o wyjątkowych walorach krajobrazowych, czystej wodzie i przystępnym zagospodarowaniu turystycznym (ośrodki oferujące sprzęt wodny, sklepy, miejsca dogodne do wodowania łodzi, biwakowania itp.). Informacje tu zawarte zostały ze- brane w drodze badań terenowych opartych na eksperymencie polegającym na faktycznym pokonaniu opisywanych tras łodzią wiosłową typu BL-2, lub jachtem motorowym typu Micro- plus 461 wraz z analizą szlaku i pomiarami istotnych parametrów przeszkód wodnych (np. prześwit mostu, płycizna). Zadaniem niniejszej publikacji jest także ukazanie łodzi wiosłowej, jako uniwersalne- go środka turystycznego transportu dla każdego. Łódź wiosłowa ze względu na swą niewielką masę i wymiary oraz prostotę obsługi, otwiera możliwość dotarcia do akwenów przyjętych zwyczajowo jako dostępne wyłącznie dla kajaków. Łódź wiosłowa w przeciwieństwie do kaja-

311 Piotr Górski ka, jest bezpieczna (stabilność, odporność na falę, bezpieczeństwo dzieci i osób starszych), bardziej komfortowa i zapewnia znacznie większą ładowność.

Słowa kluczowe: turystyka, jezioro, zalew, łódka wiosłowa, Pojezierze Kaszubskie, szlaki wodne, żeglarstwo, Bory Tucholskie.

WPROWADZENIE

Na wst ępie skonkretyzowa ć nale ży przedmiot rozwa żań. Otó ż zada- niem niniejszego opracowania jest uzupełnienie brakuj ącego ogniwa na ryn- ku wiedzy z zakresu turystyki wodnej pomi ędzy drogami wodnymi dost ępnymi dla kajaków, a „ci ęż kim jachtingiem” śródl ądowym np. mazur- skim. Ze wzgl ędu na naukowy charakter publikacji, opisy i fotografie doty- czy ć b ędą wył ącznie miejsc istotnych z technicznego punktu widzenia w żegludze czyli: miejsca wodowania łodzi, przystanie oraz obiekty utrudnia- jące żeglug ę. Miejsca atrakcyjne oraz ogólne krajobrazy zostan ą pomini ęte. Ze wzgl ędów praktycznych odcinki rzek o nurcie nie maj ącym wpływu na żeglug ę, zwyczajowo nazywane b ędą kanałami. Dost ępna dzi ś literatura przewodnicka szeroko i wyczerpuj ąco roz- pracowuje turystyk ę żeglarsk ą po Wielkich Jeziorach Mazurskich. Rów- nie ż Pojezierze Iławskie z mo żliwo ści ą łatwego dotarcia do wód morskich nie pozostaje w tyle pod wzgl ędem dost ępno ści opracowa ń. Powy ższe akweny s ą przygotowane dla żeglugi nie tylko jachtów turystycznych ale i sporych statków śródl ądowych, które s ą stałym elementem ich krajobra- zu. Nie gorzej wygl ąda sytuacja w przypadku rozpracowania przewodnic- kiego najciekawszych szlaków kajakowych Polski, w lwiej cz ęś ci obejmuj ących rzeki, z którymi żadna wi ększa łód ź nie odwa ży si ę zmie- rzy ć. W przypadku szlaków kajakowych stałym elementem kalkulacji jest konieczno ść przeniesienia kajaka przez przeszkod ę, próg wodny, czy te ż odcinek l ądu pomi ędzy akwenami. Istniej ą jednak zespoły akwenów śród- lądowych w Polsce (dost ępne dla jachtów) z wielokilometrowymi odcin- kami nie wymagaj ącymi przenoszenia łodzi. Dotyczy to oczywi ście innych akwenów ni ż wspomniane powy żej. S ą one mniej znane, mo że mniej zagospodarowane turystycznie lecz wyj ątkowo malownicze, umo ż- liwiaj ące pełn ą regeneracj ę psychofizyczn ą i absolutne oderwanie si ę od tak powszechnego dzi ś cywilizacyjnego zgiełku. Sił ą rzeczy na tego ro- dzaju akweny nie zawsze wpłynie ci ęż ki jacht balastowy ani (ze wzgl ędu

312 COLLOQUIUM WNHiS Zapomniane jeziora, cz. 1. Zespoły jezior Borów Tucholskich dost ępne dla lekkich…. na ograniczenia wynikaj ące z ochrony przyrody) łód ź z silnikiem spali- nowym. Jednak ci, którym uda si ę pokona ć te przepi ękne drogi wodne otrzymaj ą nagrod ę w postaci cudownych wra żeń i wspomnie ń, no i zapra- gn ą przynajmniej jeszcze raz prze żyć podobną przygod ę niekoniecznie powtarzaj ąc t ę sam ą tras ę wyprawy. Takie wła śnie kameralne szlaki wod- ne s ą tematem niniejszego opracowania. W tym miejscu pozostaje jeszcze sprecyzowa ć, w nawi ązaniu do tytu- łowego poj ęcia „lekkie płaskodenne jachty”, jakie łodzie preferowane s ą do pokonywania akwenów b ędących tematem wiod ącym w niniejszym opraco- waniu. Otó ż pod tym poj ęciem nale ży rozumie ć łodzie wiosłowe, żaglowe i motorowe o masie granicznej do ok. 0,5 tony (cho ć zwykle poni żej 200 kg), a wi ęc ci ęż sze od kajaków i kanadyjek, zatem nie daj ące przenie ść si ę przez przeszkod ę. Ze wzgl ędu jednak na płaskodenny kształt kadłuba (w przeci- wie ństwie do klasycznych jachtów balastowych) łodzie te nie przekraczaj ą zanurzenia 0,5 m i oferuj ą mo żliwo ść ewentualnego przepchania przez płyt- szy odcinek szlaku po wst ępnym odci ąż eniu. Mo żna tu podpowiedzie ć, że wi ększo ść łodzi zmniejsza swoje zanurzenie oraz szeroko ść wzgl ędn ą po przechyleniu. Kwestia redukcji zanurzenia w przechyle b ędzie jednak doty- czy ć zwłaszcza kadłubów o przekroju U- lub V-kształtnym1, a wi ęc w mniej- szym stopniu obejmie łodzie płaskodenne. Ze wzgl ędu na niewielkie parametry (szeroko ść i gł ęboko ść ) niektórych przej ść pomi ędzy jeziorami wskazane mo że by ć wybieranie na wypraw ę pory o wysokich stanach wody. Wi ększo ść prze świtów pod mostami podana w opracowaniu została zmierzo- na przy wysokim stanie wody. Wniosek z tego, że nale ży w praktyce oczeki- wa ć raczej nieco wi ększych warto ści. Nale ży zaznaczy ć, że do prowadzenia wszelkich łodzi wiosłowych, łodzi motorowych do 13 m długo ści kadłuba, mocy silnika do 75 kW i pr ędko ści maksymalnej 15 km/h oraz łodzi żaglo- wych do 7,5 m długo ści kadłuba nie s ą wymagane żadne uprawnienia. Po- nadto łodzie o długo ści kadłuba do 12 m oraz z silnikiem do 15 kW nie wymagaj ą rejestracji. Wida ć zatem, że proponowane tu łodzie s ą dost ępne dla ka żdego.

JEZIORA W TURYSTYCE WODNEJ

Wybór jezior, poznawanych poprzez turystyk ę w ędrown ą z u życiem łodzi, nie mo że by ć przypadkowy. Dokonane zostanie w tym miejscu pogru-

1 T. Adelt, Turystyka motorowodna dla wtajemniczonych , Warszawa 1985, s. 16.

R. II/2010 313 Piotr Górski powanie akwenów Polski ze wzgl ędu na dost ępno ść żeglugow ą dla tury- stycznych obiektów pływaj ących, jak równie ż, ze wzgl ędu na dystans ewen- tualnego szlaku żeglownego. Wypowied ź zaw ęż ona zostanie jednak głównie do jezior i krótkich poł ącze ń (kanałami lub łatwo dost ępnymi rzekami) po- mi ędzy nimi. Pomini ęta b ędzie analiza setek kilometrów kanałów i rzek żeglownych ze wzgl ędu na znaczn ą obj ęto ść tego zagadnienia oraz mniejszy zwi ązek z tematem pracy. Istnieje w Polsce mnóstwo fantastycznych, malowniczych jezior, któ- rych wielko ść jest na tyle mała, że mo żna je pokona ć wpław. Z punktu wi- dzenia turystyki wodnej (zwłaszcza wielodniowej) s ą po prostu nieprzydatne. Złudnym kryterium okazuje si ę te ż warto ść encyklopedyczna powierzchni jeziora w km², która cz ęsto zupełnie nie odzwierciedla atrakcyjno ści w ę- drownej jeziora. Przykładowo J. Turawskie 20,8 km² 2 ma najwi ększ ą odle- gło ść z punktu A do Punktu B 7 km, natomiast J. Koronowskie 15,6 km² 3 odpowiednio ok. 30 km oraz spor ą ilo ść odgał ęzie ń i zatok. Mo żna przyj ąć , że J. Koronowskie ma dłu ższ ą lini ę brzegow ą od najwi ększego w Polsce J. Śniardwy. Równie ż czysto ść wody, atrakcyjno ść krajobrazowa oraz znacz- ne przestrzenie (generuj ące ryzyko trudnych warunków i wypadków) mog ą mocno zani żać warto ść turystyczn ą jeziora mimo technicznie przyzwoitej jego konstrukcji. Taki problem posiada J. Włocławskie 4. Istniej ą jeziora zu- pełnie samotne oraz oferuj ące je śli nie przesmyk na kolejny pi ękny akwen, to przynajmniej mo żliwo ść wpłyni ęcia w malownicz ą łatwo dost ępn ą rzeczkę. Istniej ą równie ż jeziora o twardych zalesionych brzegach dogodnych do cu- mowania i biwakowania lub prawie na całym obwodzie zaro śni ęte g ęst ą ro- ślinno ści ą wykluczaj ącą komfortowy wypoczynek na brzegu i wytwarzaj ącą roje komarów. Wreszcie dla turystyki zupełnie nie ma znaczenia czy jezioro jest sztuczne, czy naturalne. Nale ży co najwy żej zachowa ć ostro żno ść w po- ruszaniu si ę w s ąsiedztwie zapory, a w trakcie biwakowania wzi ąć poprawk ę na znaczne wahania poziomu wody. Przykładami przepięknych sztucznych jezior o obj ęto ści kwalifikuj ącej do turystyki powy żej jednego dnia s ą Koro- nowskie, Zegrzy ńskie, Soli ńskie 5. Pot ęż nymi jeziorami naturalnymi, mniej

2 J. K ądziołka, K. Kocimowski, E. Wołonciej, Świat w Liczbach , Warszawa 1992, s. 99. 3 Tam że, s. 99; M. Halter, Jezioro Koronowskie, cz. 1, Szcz ęś liwa dolina , Żagle 11/2004, s. 54; cz. 2, Woda, las i cisza , Żagle 12/2004, s. 54; cz. 3, Dalej ju ż tylko Brda , Żagle 1/2005, s. 52, Murator, Warszawa 2004/2005. 4 J. K ądziołka, K. Kocimowski, E. Wołonciej, dz. cyt., s. 99. 5 Tam że, s. 99.

314 COLLOQUIUM WNHiS Zapomniane jeziora, cz. 1. Zespoły jezior Borów Tucholskich dost ępne dla lekkich…. przydatnymi do w ędrownej turystyki wodnej mog ą by ć J. Łebsko 6 – mało atrakcyjne brzegi, obszar parku narodowego generuj ący ryzyko kar za biwa- kowanie; J. Śniardwy 7 – mało atrakcyjne podmokłe brzegi, podwodne skały, zmienno ść warunków atmosferycznych, co w odniesieniu do ogromnych przestrzeni daje mo żliwo ść powstawania wysokich fal i znaczne ryzyko nie- bezpiecze ństwa; J. Dru żno – mało atrakcyjne podmokłe brzegi; J. D ąbie 8 – mało atrakcyjne brzegi, zła jako ść wody. Teoretyczne rozwa żania zwie ńczyć nale ży w tym miejscu konkret- nym zestawieniem. Zespoły jezior (lub jeziora) w Polsce preferowane do uprawiania w ędrownej turystyki wodnej na łodziach, dłu ższej ni ż weeken- dowa to: Wielkie Jeziora Mazurskie, Pojezierze Iławskie, grupa J. Gopło 9, grupa Kanału Augustowskiego, J. Zegrzy ńskie, J. Koronowskie, grupa J. Charzykowskiego 10 – dla lekkich łodzi, grupa J. Wdzydze 11 – dla lekkich łodzi, J. Bukowo (ew. inne przymorskie jeziora) z zało żeniem wyj ścia w mo- rze przez Szczuczy Kanał – propozycja atrakcyjna, nieszablonowa, lecz pole- cana wył ącznie turystom o wysokim stopniu przygotowania organizmu do wysiłków fizycznych i ogromnym do świadczeniu równie ż w dziedzinie ra- townictwa wodnego.

DOST ĘPNO ŚĆ ZESPOŁÓW WODNYCH W ZALE ŻNO ŚCI OD RODZAJU U ŻYTEJ ŁODZI

Niniejsza praca prezentuje rozległe akweny Borów Tucholskich, których dokładne poznanie w turystyce łodzi ą wymaga realizacji wyprawy dłu ższej ni ż weekendowa, czyli od 3 dni wzwy ż. Region województwa pomorskiego i Borów Tucholskich obfituje w zespoły jezior o znacznych rozbie żno ściach z punktu widzenia długo ści szlaku żeglownego. Zasad- nym stało si ę zatem przedstawienie poruszanego zagadnienia w propono-

6 Tam że. 7 Tam że. 8 Tam że. 9 Tam że. 10 A. Wysocka, Zaborski Park Krajobrazowy , 2005, s. 55; M. Halter, Po- jezierze Chojnickie, cz. 1, Odwiedzamy Jezioro Charzykowskie (Łukomie) , s. 52. Żagle 4/2005 ; cz. 2, Tam, gdzie graj ą żurawie , s. 62 . Żagle 5/2005, Murator, Warszawa 2005. 11 M. Halter, Jeziora Wdzydzkie, cz. 1, Jeziora Bł ękitnego Krzy ża, s. 54, Żagle 10/2005; cz. 2, Gołu ń – wschodnie rami ę krzy ża, s. 64 , Żagle 11/2005; cz. 3, Jezioro Radol- ne , s. 62, Żagle 12/2005; cz. 4, Wdzydze – Wielka Woda , s. 66, Żagle 1/2006, Murator, War- szawa 2005/2006.

R. II/2010 315 Piotr Górski wanych dwóch cz ęś ciach, z których druga obejmie analiz ę małych zespo- łów wodnych przydatnych w turystyce weekendowej, b ądź jednodniowej. Zaakcentowa ć nale ży równie ż, że niniejsze opracowanie zdaje si ę by ć pionierskie w swej dziedzinie. Z żeglarskiego (ewentualnie motorowodne- go) punktu widzenia, cz ęść prezentowanych tu jezior wydaje si ę by ć do- brze znana. Tak jest w istocie, ale rozpatruj ąc ich przydatno ść wyłącznie w turystyce żeglarskiej lub motorowodnej. Zaw ęż a ona obszar w ędrówki do łatwo dost ępnych du żych przestrzeni wodnych tj. J. Charzykowskie, J. Koronowskie, nie daj ąc szansy, mimo poł ącze ń ciekami wodnymi, na kontynuacj ę wyprawy w stron ę kolejnych akwenów. Wymiary bowiem nawet niewielkiego jachtu żaglowego lub motorowego (szczególnie kabi- na) oraz nieprzydatno ść tych łodzi do pokonywania odcinków rzek, płyt- kich cieśnin, czy niskich mostów (poni żej ok. 1 m prze świtu), wykluczaj ą ich udział w dokładniejszej eksploracji akwenów. Tu otwiera si ę mo żli- wo ść dalszego zgł ębiania akwenu przed łodzi ą wiosłow ą12 lub lekk ą ża- glówk ą, czy motorówk ą odkrytopokładow ą13 . Zapewni ona porównywalny poziom bezpiecze ństwa, zdolno ści ładunkowe (baga ż, ilo ść osób na po- kładzie) oraz komfort przebywania, jak nieco wi ększe jachty żaglowe i motorowe. Wymienionych tu zalet nie b ędzie niestety posiadał kajak, st ąd pewien odsetek turystów (równie ż w ędkarzy!) wybierze łód ź wiosło- wą. Z my ślą o nich wła śnie powstało niniejsze dwucz ęś ciowe opracowa- nie. Id ąc w przeciwn ą stron ę tych że rozwa żań, zdawa ć by si ę mogło, że znajomo ść przewodnicka takich akwenów, jak zespół wodny Jeziora Wdzydze, czy zespół wodny Jeziora Charzykowskiego nie budzi naj- mniejszych zastrzeżeń za spraw ą popularno ści tych akwenów w turystyce kajakowej. Nic bardziej mylnego, bowiem w turystyce kajakowej prze- szkody wodne na szlaku nie stanowi ą nadrz ędnej kwestii w planowaniu wyprawy. Dowoln ą przeszkodę wodn ą w turystyce kajakowej pokonuje si ę przenosz ąc kajak. Turystyka kajakowa kładzie wi ęc główny nacisk na walory krajobrazowe szlaku, czy ewentualn ą infrastruktur ę oraz mo żliwo- ści logistyczne. Aby łód ź wiosłowa (lub lekki jacht) natomiast mogła po- kona ć dany szlak wodny, musi on spełnia ć przynajmniej pewne ramowe minimum dost ępno ści i dro żno ści. Łodzi wiosłowej ze wzgl ędu na wymia- ry i mas ę własn ą ( średnio 50 – 150 kg) nie b ędzie mógł turysta przenie ść przez dowoln ą przeszkod ę, jak to ma miejsce w przypadku ok. 20 – kilo-

12 P. Górski, Kaszubskim szlakiem , Polski Caravaning 2(30)/2010, Goldman Press. Tczew 2010, s. 62. 13 T. Adelt, Turystyka… , dz. cyt., s. 16.

316 COLLOQUIUM WNHiS Zapomniane jeziora, cz. 1. Zespoły jezior Borów Tucholskich dost ępne dla lekkich…. gramowego kajaka, czy nieco tylko ci ęż szej kanadyjki. Przeszkody na szlaku, które zmusz ą turyst ę na łodzi wiosłowej, b ądź lekkiej żaglówce, czy motorówce do przerwania wyprawy, to np.: próg wodny, rozległa pły- cizna, zwłaszcza kamienista (cz ęść płycizn lekkie łodzie płaskodenne po- konaj ą nawet b ędąc pchane po dnie po wst ępnym odci ąż eniu od pasa żerów i baga żu), kładka lub most o zbyt małym prze świcie (w zale ż- no ści od łodzi, lecz średnio ok. 50 cm, pami ętaj ąc, że łód ź przeci ąż ona zmniejsza wysoko ść wolnej burty, co mo żna wykorzysta ć pod bardzo ni- skimi mostami), a tak że powalone w poprzek szlaku drzewo, czy inne rza- dziej spotykane przeszkody. St ąd wła śnie konieczno ść szczegółowej analizy technicznej szlaków wodnych z punktu widzenia ich dro żno ści dla lekkich jachtów płaskodennych. Niniejsza publikacja ma zatem zadanie przedstawienia dost ępnych dla łodzi wiosłowych (warunkowo lekkich żaglówek z mo żliwo ści ą poło żenia masztu i motorówek) zespołów jezior, których jachty żaglowe lub motorowe nie b ędą w stanie pokona ć ze wzgl ędu na swoje wymiary, niemo żno ść pływania pod pr ąd, a tak że zakaz używania silników spalinowych podyktowany wymogami ochrony przy- rody. Warto zaakcentowa ć, że coraz cz ęś ciej widoczne w terenie łodzie o silnikach elektrycznych, to równie ż łodzie motorowe. Mog ą porusza ć si ę one po akwenach obj ętych zakazem u żywania silników spalinowych.

WYBRANE ZESPOŁY WODNE

W niniejszej publikacji zaprezentowane zostan ą cztery zespoły jezior. Charakterystyczn ą cech ą wszystkich tych zespołów wodnych jest wyst ępo- wanie jednego zdecydowanie dominuj ącego wielko ści ą jeziora (zalewu), które stanowi ć b ędzie umowny akwen centralny z mo żliwo ści ą przedostania si ę łodzi ą na dalsze mniejsze jeziora. Przedstawione zostan ą dwa w cało ści naturalne (z wyj ątkiem spi ętrzonego tam ą odcinka Brdy Mylof – M ęcikał), st ąd unikatowe, zespoły jezior województwa pomorskiego, a mianowicie grupa Jeziora Charzykowskiego 14 oraz grupa Jeziora Wdzydze 15 . Ze wzgl ędu na znacznych długo ści (5 km i wi ęcej) odcinki rzek wymagaj ących technicz- nie, akweny te b ędą dost ępne praktycznie wył ącznie dla łodzi wiosłowych i kajaków. Przedstawione zostan ą tak że dwa zalewy województwa kujawsko

14 M. Halter, Pojezierze Chojnickie… , dz. cyt., s. 52; A. Wysocka, Zabrowski Park… , dz. cyt. s. 55. 15 M. Halter, Jeziora Wdzydzkie… , dz. cyt., s. 54.

R. II/2010 317 Piotr Górski

– pomorskiego, a mianowicie grupa Jeziora Koronowskiego 16 i grupa Jeziora Żur 17 . Ze wzgl ędu na cie śniny (po jednej na ka żdym z tych jezior), przez które przerzucono bardzo niskie mosty (prze świty poniżej 1m) akweny te w uj ęciu cało ściowym dost ępne b ędą wył ącznie dla niewielkich łodzi. Jed- nak że ze wzgl ędu na brak trudnych technicznie odcinków rzecznych, akweny te mo żna rozpatrywa ć jako dost ępne alternatywnie dla małych łodzi żaglo- wych i motorowych. Wszystkie cztery prezentowane w niniejszej pracy grupy jezior znaj- duj ą si ę w jednym w zasadzie jednolitym kompleksie le śnym. Zatem mimo położenia na obszarze ró żnych województw nale ży przyj ąć , że geograficznie przynale żno ść czterech przedstawionych tu grup jezior zawiera się przy- najmniej umownie w zasi ęgu Borów Tucholskich.

METODA BADA Ń

Przedstawienie szlaków wodnych poprzedzone zostało badaniami te- renowymi opartymi na eksperymencie (faktyczne pokonanie trasy łodzi ą wiosłow ą typu BL-2, lub motorow ą typu Microplus 461) oraz obserwacji i pomiarach istotnych parametrów przeszkód wodnych (np. prze świt mostu, płycizna). Informacje na temat tych akwenów poparte zostały wnikliw ą ana- liz ą ze szczególnym naciskiem na przesmyki i obiekty utrudniaj ące rejs tj. kładki, mosty, młyny, progi wodne, powalone drzewa, ł ącznie z pomiarami, dokumentacj ą fotograficzn ą, wywiadem z miejscowymi w ędkarzami, analizą dokładnych map i dost ępnej literatury. W badaniach przeprowadzono tak że analiz ę infrastruktury szlaków z akcentem na: miejsca dogodne do wodowa- nia łodzi, wypo życzalnie sprz ętu wodnego, mo żliwo ści dokonania zaopatrze- nia, mo żliwo ści biwakowania.

16 M. Halter, Jezioro Koronowskie , dz. cyt., s. 54 17 P. Górski, Kaszubskim… , dz. cyt., s. 62; M. Szabowski, M. Kistowski, Tucholski Park Krajobrazowy i okolice, Eko – Kpio, Sopot 2001 (mapa).

318 COLLOQUIUM WNHiS Zapomniane jeziora, cz. 1. Zespoły jezior Borów Tucholskich dost ępne dla lekkich….

WYNIKI BADA Ń

Tabela 1. Charakterystyka geograficzna wybranych zespołów jezior

Jezioro Poło żenie oraz Pozostałe jeziora Kanały lub rzeki w obr ębie główne interesuj ące wchodz ące w skład zespołu; położenie i długo ść zespołu; obiekty w s ąsiedz- zespołu kanału (rzeki); umowny sto- najkrótsza twie pie ń trudno ści odcinka długo ść (1 min. -5 max.) szlaku w km J. Charzy- Kilka km na N od J. Karsi ńskie, Brda: J. Szczytno – J. Cha- kowskie; Chojnic i Człu- J. Witoczno, rzykowskie ok. 20 km (3); ok. 90 km chowa 18 , Park J. Pł ęsno, J. Małoł ąc- Brda: J. Charzykowskie Narodowy, Bory kie, J. Łąckie, – J. Karsi ńskie ok. 300 m. (2); Tucholskie, po- J. Dybrzk, J. Kosobud- Brda: J. Karsi ńskie – J. Wi- mniki przyrody np. no, spi ętrzona Brda toczno ok. 2 km (2); „D ąb Łokietka”, (Mylof/M ęcikał), Brda: Jez. Witoczno – J. Mało- wie ża zamkowa J. Śluza, J. Parszcze- łąckie ok. 3km (3); w Człuchowie, nieca, J. Długie, J. Brda: J. Ł ąckie – J. Dybrzk ok. dawne baszty Ksi ęż e, J. Laska 300 m (2); miejskie w Chojni- J. Szeczonek, Zbrzyca: J. Witoczno cach J. Milachowo, – J. Śluza ok. 5 km (4); J. Ko ńskie, J. Szczyt- Zbrzyca: J. Laska – J. Mila- no, J. Kr ępsko chowo (z mo żliwo ści ą wejścia na J. Szeczonek) ok. 3,5 km (5) J. Wdzy- Kilkana ście km na J. Gołu ń, J. Radolne, Wda: J. Radolne – J. Słupinko dze; ok. SW od Ko ścierzy- J. Jelenie, ok. 300 m (1); 40 km ny 19 ; skansen kole- J. Cheb, J. Słupino, Wda: J. Słupinko – J. Jezie-rzo jowy J. Słupinko, (przez Loryniec) ok. 5 km (5); J. Jezierzno, Wda: J Schodno – J. Osty ok. J. Schodno, J. Osty, 1 km (4); J. Wyrówno Struga ł ącz ąca J. Słupinko J. Bielawy, z J. Słupino ok. 1km (4); Struga ł ącz ąca J. Słupino z J. Cheb ok. 100 m (5) J. Korono- Rejon Koronowa, J. Krzywe Kolano, Brda: Zamrzenieca – Piła Młyn wskie ok. 20 km na N od J. Turzynek, J. Strze- ok. 7 km (3); ok. 50 km Bydgoszczy mno, J. Stoczek, J. Piaseczno, J. Lip- kusz, J. Białe J. Żur 3 km na W od m. J. Wierzchy Wda, ok. 2 km na N od Tlenia ok. 18 km Osie, 20 km na (3) N od Świecia

18 J. Kwiatek, T. Lijewski, Leksykon Miast Polskich . Muza SA, Warszawa 1998. 19 Tam że.

R. II/2010 319 Piotr Górski

Tabela 2. Charakterystyka techniczna wybranych zespołów jezior

Jezioro Najtrudniejsze przeszko- Miejsca do- Miejsca dogodne do biwa- główne dy na szlaku; ich umiej- godne do wo- kowania grupy scowienie i parametry dowania łodzi J. Cha- Brda: Jez. Witoczno OW „Cyranka” OW „Cyranka” w Czernicy; rzy- – J. Małolackie, most w Czernicy; N brzeg J. Dybrzk; N zatoka kowskie ø 1,5 m, silny pr ąd; Stanica Wodna J. Ł ąckiego; Stanica Wodna Przesmyk: J. Małoł ąckie PTTK – SW PTTK – SW kraniec J. Wi- – J. Pł ęsno, most ø 1 m; kraniec toczno; E brzeg J. Charzy- Zbrzyca: J. Witoczno J. Witoczno; kowskie - , – J. Śluza, most ø > 1 m; Małe Sworne- oraz brzeg NW; S brzeg Przesmyk: J. Parszczenica gacie, brzeg Brdy na granicy obszarów – J. Długie, most ø >1 m; J. Charzyko- polnych i le śnych ok. 5 km Zbrzyca: J. Laska - J. Mila- wskiego; Cha- na W od J. Charzykowskie- chowo, most w Widnie ø rzykowy go, N brzeg J. Milachowo >1 m, wartki nurt, ciasne koryto, powalone drzewa i konary w dnie J. Wdzy- Wda: J. Słupinko – J. Jezie- Wdzydze Ki- Łąki Wdy w rejonie Czarli- dze rzo (przez Loryniec), silny szewskie przy- ny; ł ąki i kwatery agrotury- nurt, konary w korycie, sta ń styczne J. Słupino; W brzeg drzew a poprzewracane „U Grzegorza”, J. Wdzydze, OW „Portus” przez bobry w poprzek OW „Portus” rzeki, most w Czarlinie i Lory ńcu (silny nurt) ø >1 m; Wda: J Schodno – J. Osty, most ø 0,8 m; Struga: J. Słupinko - J. Słupino, w połowie most ø 0,8m, wej ście na J. Słupino, podwodny próg betonowy na gł ęboko ści ok. 0,2 m; Struga łącz ąca J. Słupino z J. Cheb, most od dna do prz ęsła 0,6 m J. Koro- Most ø 0,8 m oddzielający Pieczyska, Sokole – Ku źnica, cypel nowskie zalew od J. Stoczek Sokole - Ku ź- W brzegu J. Trzemeszno, nica Krówka J. Żur Most ø 1 m oddzielaj ący Tle ń, Grzybek Tle ń, Grzybek, E brzeg zalew od J. Wierzchy Wdy, E brzeg S cz ęś ci zale- wu

320 COLLOQUIUM WNHiS Zapomniane jeziora, cz. 1. Zespoły jezior Borów Tucholskich dost ępne dla lekkich….

Tabela 3. Charakterystyka logistyczna wybranych zespołów jezior

Jezioro głów- Miejscowo ści z mo żliwo ści ą zaopa- Wypo życzalnie sprz ętu ne zespołu trzenia (sklep) wodnego J. Charzykow- Mylof, M ęcikał, , Swornega- OW „Cyranka” w Czernicy, skie cie, Małe , , Charzykowy, Funka Laska (nietypowe godziny pracy), Sąpolno Człuchowskie, Konarzyny, Jemielno J. Wdzydze Wdzydze Tucholskie, Wdzydze Ki- Wdzydze Kiszewskie, przy- szewskie, Loryniec sta ń „U Grzegorza”, OW „Portus” J. Koronowskie Pieczyska, Koronowo - 1km na N od Pieczyska mostu, W brzeg zalewu, Sokole – Ku źnica, W brzeg zalewu. J. Żur Tle ń Tle ń

GŁÓWNE PRZESZKODY NA SZLAKACH – ANALIZA SZCZEGÓŁOWA

Zespoły wodne przedstawione zostały w granicach dost ępnych dla ło- dzi wiosłowych (ew. dla lekkich jachtów), st ąd wyst ąpienie przeszkód na szlaku uniemo żliwiaj ących dalsz ą żeglug ę oznacza tu zako ńczenie trasy. W konsekwencji przeszkody wodne ograniczaj ące mo żliwo ść dalszej w ę- drówki np. tamy, nie s ą tu szczegółowo analizowane, poniewa ż nie przewi- duje si ę ich pokonywania. Natomiast najwa żniejsze przeszkody utrudniaj ące rejs, lecz mo żliwe do sforsowania, przedstawione s ą poni żej. Odcinki rzek opatrzono umown ą ocen ą trudno ści z punktu widzenia łodzi wiosłowej w skali 1 – 5 podan ą w nawiasach. W nawiasach obok tytułowych akwenów podano orientacyjn ą ilo ść dni niezb ędn ą do poznania całego akwenu w tury- styce łodzi ą wiosłow ą.

R. II/2010 321 Piotr Górski

Grupa Jeziora Charzykowskiego (13 dni)

Pojezierze Choj- nickie ok. 10 km Zbrzyca

Swornegacie

Brda

Jezioro Charzykowskie Mylof - tama

Charzykowy

Źródło: http://www.mapgo.pl

1. Odcinek Brdy 20 J. Szczytno – J. Charzykowskie ok. 20 km (3).

Charakteryzuje si ę w miar ę łagodnym przebiegiem rzeki (stały umiar- kowany nurt, regularna szeroko ść koryta rzeki, która obficie meandruje). Utrudnieniami w w ędrówce mog ą by ć co najwy żej dwa drewniane mosty o prze świtach ok. 1,5 m. (fot. 1, 2). Ł ączna ilo ść mostów na tym odcinku wynosi 8 lecz wi ększo ść z nich nie stanowi żadnej uci ąż liwo ści.

20 A. Wysocka, Zaborski … , dz. cyt., s. 55.

322 COLLOQUIUM WNHiS Zapomniane jeziora, cz. 1. Zespoły jezior Borów Tucholskich dost ępne dla lekkich….

fot. 1 fot. 2

2. Odcinek Brdy J. Charzykowskie – J. Karsi ńskie ok. 300 m. (2).

Rzeka szeroka o umiarkowanym nurcie bez istotnych utrudnie ń. Je- den most o komfortowym prze świcie.

3. Odcinek Brdy J. Karsi ńskie – J. Witoczno ok. 2 km (2).

Rzeka szeroka o umiarkowanym nurcie bez istotnych utrudnie ń. Je- den most drewniany o prze świcie ok. 1,6 m (fot. 3), drugi o komfortowym prze świcie.

fot. 3 fot. 4

4. Odcinek Brdy Jez. Witoczno – J. Małol ąckie ok. 3 km (3).

Rzeka szeroka o żywym nurcie bez istotnych utrudnie ń. Jeden most drewniany o prze świcie ok. 1,5 m (fot. 4), w rejonie którego rzeka odczuwal- nie przyspiesza.

R. II/2010 323 Piotr Górski

5. Przesmyk pomi ędzy J. Małoł ąckim, a J. Pł ęsno. (1).

Nurt nieodczuwalny. Przesmyk ograniczony drewnianym mostem o prze świcie ok. 1 m (fot. 5).

fot. 5 fot. 6

6. Odcinek Brdy J. Ł ąckie – J. Dybrzk ok. 300 m (2).

Rzeka szeroka o umiarkowanym nurcie bez istotnych utrudnie ń. Je- den most o komfortowym prze świcie.

7. Odcinek spi ętrzonej Brdy J. Kosobudno – Mylof ok. 7 km (1 pod mostami 2).

Rzeka praktycznie bez nurtu, który daje si ę odczu ć wył ącznie pod mosta- mi w M ęcikale. Mosty te (2 szt.) nie stanowi ą utrudnienia, gdy ż s ą sporych roz- miarów.

8. Odcinek Zbrzycy 21 J. Witoczno – J. Śluza ok. 5 km (4).

Rzeka o wartkim nurcie, wymagaj ącym znacznego wysiłku i wprawy w pokonywaniu odcinka pod pr ąd. Szeroko ść regularna, sporadyczne niezbyt uci ąż liwe przeszkody w postaci konarów drzew w korycie rzeki. Jeden most o komfortowym prze świcie, drugi drewniany o prze świcie powy żej 1 m (fot. 6) niedaleko J. Witoczno (ok. 300 m).

21 Tam że, s. 55.

324 COLLOQUIUM WNHiS Zapomniane jeziora, cz. 1. Zespoły jezior Borów Tucholskich dost ępne dla lekkich….

9. Przesmyk pomi ędzy J. Parszczenica, a J. Długie (1).

Jedynym ograniczeniem jest prze świt nieco ponad 1 m stalowego mostu (fot. 7). Nurt minimalny.

fot. 7 fot. 8

10. Odcinek Zbrzycy J. Laska – most w Lasce ok. 600 m (4).

Wartki nurt, konary w korycie rzeki.

11. Odcinek Zbrzycy: most w Lasce – J. Milachowo (z mo żliwo ści ą wej ścia na J. Szeczonek) ok. 3 km (5).

Most w Lasce nie stawiaj ący ogranicze ń, most stalowy w Widnie o prze świcie nieco ponad 1 m (fot. 8). Wartki nurt, ciasne koryto rzeki z w ą- skimi przej ściami w trzcinach przed wej ściem na J. Milachowo. Ciasne me- andry, konary drzew w korycie, czasem całe drzewa poło żone przez bobry w poprzek na całej szeroko ści rzeki (fot. 9).

fot. 9 fot. 10

R. II/2010 325 Piotr Górski

Grupa Jeziora Wdzydze (6 dni)

Wda

Wdzydze Kisze wskie

Jezioro Wdzy- dze ok. 4 km

Jezioro Wdzydze

Źródło: http://www.mapgo.pl

1. Odcinek Wdy J. Radolne – J. Słupinko ok. 300 m (1).

Komfortowa szeroko ść rzeki, nurt łagodny, most drewniany o prze- świcie ok. 2 m nie stawiaj ący istotnych ogranicze ń (fot. 10).

fot. 11 fot. 12

326 COLLOQUIUM WNHiS Zapomniane jeziora, cz. 1. Zespoły jezior Borów Tucholskich dost ępne dla lekkich….

2. Odcinek Wdy J. Słupinko – J. Jezierzo (przez Loryniec) ok. 5 km (5).

W rejonie Czarliny rzeka silnie meandruj ąca o komfortowej szeroko- ści i umiarkowanym nurcie. Od drewnianego mostu za Czarlin ą o prze świcie nieco ponad 1 m (fot. 11), rzeka staje si ę wyj ątkowo trudna do pokonania za spraw ą silnego nurtu, oraz konarów w korycie, a tak że drzew poprzewraca- nych przez bobry w poprzek rzeki na całej jej szeroko ści (fot. 12, 13).

fot. 13 fot. 14

W Lory ńcu betonowy most (fot. 14) o prze świcie ok.1 m (bardzo wartki nurt, płytko), dale za skrzy żowaniem z Trzebioch ą, most o nieco wi ększym prześwicie.

fot. 15 fot. 16

R. II/2010 327 Piotr Górski

3. Odcinek Wdy J. Schodno – J. Osty ok. 1 km (4).

Ok. 100 m za J. Schodno, drewniany most na stalowych prz ęsłach o prze świcie ok. 0,8 m (fot. 15). Wda na tym ł ąkowym odcinku nieco łagod- nieje.

4. Struga ł ącz ąca J. Słupinko z J. Słupino ok. 1 km (4).

Struga wyj ątkowo w ąska (fot. 16) przegrodzona w połowie swej dłu- go ści betonowym mostem o prze świcie ok. 0,8 m (fot. 17). Nurt schodzi na dalszy plan. W rejonie wej ście na J. Słupino, podwodny próg betonowy na gł ębokości ok. 0,2 m.

fot. 17 fot. 18

5. Struga ł ącz ąca J. Słupino z J. Cheb ok. 100 m (5).

Struga wyj ątkowo w ąska (fot. 19), przegrodzona w połowie swej dłu- go ści drewnianym mostem (fot. 18), w którym odległo ść od prz ęsła do dna strugi wynosi zaledwie ok. 0,6 m (0,3 m prze świt i 0,3 m gł ęboko ść wody). Przeszkod ę t ę sforsowa ć mog ą bardzo niskie łodzie.

fot. 19 fot. 20

328 COLLOQUIUM WNHiS Zapomniane jeziora, cz. 1. Zespoły jezior Borów Tucholskich dost ępne dla lekkich….

Grupa J. Koronowskiego (8 dni)

Brda

Zalew Zalew Koronowski Koronowski

ok. 6 km KORONOWO

Źródło: http://www.mapgo.pl

Akwen główny J. Koronowskiego oferuje dziesi ątki kilometrów bar- dzo urozmaiconej żeglugi wzdłu ż ponadprzeci ętnie rozwini ętej linii brzego- wej. Na akwenie głównym znajduj ą si ę dwa spore mosty oraz prom, lecz nie są to utrudnienia żeglugowe. Na Północy istnieje mo żliwo ść w miar ę łatwego wej ścia w odcinek Brdy do Piły Młyna. Istnieje tak że mo żliwo ść w rejonie Sokole Ku źnicy odej ścia na Zachód w dawne koryto Krówki (b ędące dzi ś cz ęś ci ą zalewu), by za betonowym mostem o prze świcie 0,8 m (fot. 20) wpłyn ąć na dalsze jeziora (J. Stoczek, J. Piaseczno).

R. II/2010 329 Piotr Górski

Grupa Jeziora Żur (4 dni)

Tleń

Zalew Ż ur Osie

Grzybek

Zalew Żur

ok. 2 km

Źródło: http://www.mapgo.pl

Podobnie, jak w przypadku J. Koronowskiego, akwen główny J. Żur oferuje wiele kilometrów spokojnej żeglugi wzdłu ż urozmaiconej linii brze- gowej. W centralnej cz ęści akwenu przebiega betonowo-stalowy most o prze świcie ok. 2 m (fot. 21) prowadz ący do osady campingowej Grzybek. W rejonie Tlenia napotkamy dalsze dwa mosty nie utrudniaj ące żeglugi. Na Północ od Tlenia warto zapu ści ć si ę we Wd ę, która pocz ątkowo nie jest uci ąż liwa. Na Zachodzie otwiera si ę mo żliwo ść dotarcia do J. Wierzchy, po przepłyni ęciu pod betonowym mostem o prze świcie ok. 1,0 m (fot. 22).

330 COLLOQUIUM WNHiS Zapomniane jeziora, cz. 1. Zespoły jezior Borów Tucholskich dost ępne dla lekkich….

fot. 21 fot. 22

WNIOSKI

Turystyka wodna w szerokim rozumieniu tego poj ęcia jest popularna w Polsce i na świecie, a zwłaszcza w krajach Europy Zachodniej. Popular- no ść tej formy aktywnego wypoczynku, ma jednak swoje ści śle okre ślone ramy. Masowo odwiedzane i powszechnie znane s ą Wielkie Jeziora Mazur- skie. Uprawiana jest w ich rejonie głównie turystyka żeglarska i (przybieraj ą- ca w ostatnich latach na znaczeniu) motorowodna. Równie ż turystyka kajakowa na szlakach propagowanych przez literatur ę i media zdaje si ę by ć popularna. Pozostaje jednak że mnóstwo wspaniałych akwenów w Polsce mało znanych i wybitnie atrakcyjnych krajobrazowo, których tury ści wodni praktycznie nie odwiedzaj ą z braku wiedzy na ich temat. Akweny te, oprócz walorów krajobrazowych i wielu kilometrów ciekawych szlaków wodnych oferuj ą cz ęsto dogodno ść komunikacyjn ą i logistyczn ą, nienagann ą infra- struktur ę, wysokiej klasy czysto ść wód itp. Zadaniem niniejszej publikacji jest zwrócenie uwagi turystów wodnych w stron ę wła śnie takich akwenów. Ukazując tak znaczn ą ilo ść zespołów wodnych atrakcyjnych z punktu widzenia wodnej turystyki w ędrownej tylko w województwie pomorskim i w Borach Tu- cholskich, sygnalizuje si ę ich jeszcze wielokro ć wi ększ ą obj ęto ść w skali całego kraju. Publikacja niniejsza niech będzie dla turystów wodnych zach ętą do od- wiedzania przedstawionych tu akwenów, jak i poszerzania swej wiedzy o inne, nie wspomniane tu atrakcyjne zespoły wód śródl ądowych Polski. Równie wa żnym akcentem niniejszej pracy, jest skierowanie uwagi turysty w stron ę łodzi wiosłowych, jako środka uniwersalnego w turystyce wodnej 22 . Dobra łód ź wiosłowa zapewnia bezpiecze ństwo (wysoka fala, tury-

22 P. Górski, Kaszubskim… , dz. cyt., s. 62.

R. II/2010 331 Piotr Górski styka z dzie ćmi) i ładowno ść na poziomie niewielkiego jachtu. Zalet tych z pewno ści ą nie zaoferuje nam tak popularny kajak. Z kajakiem natomiast łód ź wiosłowa b ędzie miała wspóln ą mał ą mas ę przekładaj ącą si ę na mobil- no ść transportow ą i zwinno ść w terenie. Równie ż łatwo ść obsługi poprzez przemieszczanie łodzi za pomoc ą własnych mi ęś ni skutkowa ć b ędzie beza- waryjno ści ą mechaniczn ą i niskimi kosztami eksploatacji, czyni ąc z łódki wiosłowej środek transportu dla ka żdego. Koszty zakupu łodzi wiosłowej, bądź te ż jej wypo życzenia s ą symboliczne, czyni ąc j ą dost ępn ą absolutnie dla ka żdego, nawet dla osób ucz ących si ę i nie posiadaj ących własnych docho- dów. Cena nowej łodzi wiosłowej jest porównywalna z cen ą kajaka (1-3 tys. złotych), natomiast koszt wynajmu łodzi wiosłowej jest w przeliczeniu na osob ę zdecydowanie najni ższy ze wszystkich mo żliwych środków turystycz- nego transportu wodnego (jachty żaglowe, motorowe, kajaki). Koszt wynaj- mu czteroosobowej łódki wiosłowej w rejonach prezentowanych w niniejszej pracy to średnio jedynie ok. 30 zł na dob ę. Najwi ększym jednak walorem łodzi wiosłowej wydaje si ę by ć jej niezaprzeczalna rola w pro-zdrowotnej aktywno ści ruchowej. Wysiłek fizyczny w turystyce wiosłowej umo żliwia kształtowanie, wytrzymało ści, siły i sylwetki naszego organizmu oferuj ąc mo żliwo ść bezpłatnego, bezawaryjnego i ekologicznego dotarcia w miejsca, do których żaden jacht nie odwa ży si ę zbli żyć. Ponadto nale ży doda ć, że bardzo małe jachty żaglowe i motorowe (zwykle bez kabin, płaskodenne i nie przekraczaj ące granicznej masy własnej ok. 0,5 tony) równie ż s ą w stanie zmierzy ć si ę z niektórymi prezentowanymi tu szlakami wodnymi. Ze względu na niewielk ą mas ę własn ą oraz uniwersal- ną konstrukcj ę (niska burta, nierzadko wyposa żenie w dulki) mog ą by ć one na krótkich odcinkach przemieszczane równie ż przy pomocy wioseł lub pa- gajów, a tak że za pomoc ą małych silników elektrycznych umo żliwiaj ących pływanie w zgodzie z natur ą równie ż w strefach ciszy.

BIBLIOGRAFIA

[1] Adelt T., Turystyka motorowodna dla wtajemniczonych , Sport i Tury- styka, Warszawa 1985. [2] Górski P., Kaszubskim szlakiem , Polski Caravaning 2(30)/2010, Gold- man Press, Tczew 2010. [3] Górski P., Żur – Jezioro w śród lasów , Żagle 6/2010, Murator, War- szawa 2010.

332 COLLOQUIUM WNHiS Zapomniane jeziora, cz. 1. Zespoły jezior Borów Tucholskich dost ępne dla lekkich….

[4] Kądziołka J., Kocimowski K., Wołonciej E., Świat w Liczbach , Wy- dawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1992. [5] Kwiatek J., Lijewski T., Leksykon Miast Polskich , Muza SA, Warsza- wa 1998. [6] Szabowski M., Kistowski M., Tucholski Park Krajobrazowy i okolice. Eko – Kpio, Sopot 2001. [7] Wysocka A., Zaborski Park Krajobrazowy . Standruk, Chojnice 2005. [8] Halter M., Jezioro Koronowskie, cz. 1, Szcz ęś liwa dolina , Żagle 11/2004; cz. 2, Woda, las i cisza , Żagle 12/2004; cz. 3, Dalej ju ż tylko Brda , Żagle 1/2005, Murator, Warszawa 2004/2005. [9] Halter M., Pojezierze Chojnickie , cz. 1, Odwiedzamy Jezioro Charzykowskie (Łukomie ), Żagle 4/2005; cz. 2, Tam, gdzie graj ą żurawie, Żagle 5/2005, Mu- rator, Warszawa 2005. [10] Halter M., Jeziora Wdzydzkie , cz. 1, Jeziora Bł ękitnego Krzy ża, Żagle 10/2005; cz. 2, Gołu ń – wschodnie rami ę krzy ża, Żagle 11/2005; cz. 3, Jezio- ro Radolne , Żagle 12/2005; cz. 4, Wdzydze – Wielka Woda , Żagle 1/2006, Murator, Warszawa 2005/2006. [11] Mapy pogl ądowe: http://www.mapgo.pl

ABSTRACT

The article presents selected groups of lakes in Bory Tucholskie accessible for light flat- bottomed yachts used in long-lasting tourism. The aim of this work is to present the unknown lakes to water tourists to encourage them to sail there in rowing boats, light flat-bottom sailing boats or light flat-bottom motor yachts. The natural lakes (the groups of Charzykowskie Lake and Wdzydze Lake) as well as the man- made lakes (Koronowskie Lake and Żur Lake) are presented here. The length of sailing routes on these lakes allows to sail for several days and enjoy the unspoilt scenery, clean water and use the facilities designed for tourists (rest centers offering water equipment, shops, places for launching boats and bivouacking) which are quite satisfying in numbers.. The information presented here has been gathered during a research ( analysis of the routes, measuring of the major water obstacles i.e. shallows, clearance of bridges) – an actual cruise in a rowing boat type BL-2 and motor yacht Microplus 461. The aim of this work is also presentation of a rowing boat as a universal means of transport on water suitable for everyone. A rowing boat due to its light weight, dimensions and easiness in use enables to swim on the lakes usually described as accessible exclusively for

R. II/2010 333 Piotr Górski kayaks. A rowing boat, contrary to kayaks, is safe (stable, resistant to waves, safe for children and the elders ), more comfortable and offers more loading possibilities.

Key words: tourism, lake, man-made lake, rowing boat, Kaszuby Lake District, water routes, sailing, Bory Tucholskie.

Recenzent prof. dr hab. Antoni Komorowski

334 COLLOQUIUM WNHiS