Namba 1953 Janueri 26 - Februeri 1, 2012 40 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

WOK REDI LONG 12 Pes ILEKSEN 2012 - insait

PLES BAGARAP... • Moa long 70 manmeri karamap • Graun bruk long 4- kilok moning • Pipel bilong arapela provins tu i dai • Tupela de go pinis na ol no rausim bodi yet • Esso Highlands wari long wokman • PM O’Neill i go lukim na kambek • bai halivim

Stori long pes 2

Pablik bai wet pastaim long kisim fri helt sevis Gavman mas rausim olpela ekt pastaim... 96 Lukim stori long pes 2... Ritim stori bilong Sabina long pes 17 na 18... P2 Wantok Janueri 26 - Februeri , 2012 nius

DanayaAja Alex Potabe i raitim Provins. nogat Mi stap gavana tupela nem“Dispela em i long bikpela asua. Em Ilektoral i tok Ileksen 2012 em i klostu “Soka gemRol i stat pinis, tasol refri taim olgeta, tasol mi paul long lukim Sapos nem bilong mi i no stap, taim, na em i salensim ol polisman, i no stap. Ol man i pilai pinis long Gavana bilong Westen Provins, nem bilong mi i no stap long Ilek- wankain tasol ol nem bilong planti ol ilektoral opisa na kaunting opisel fil, tasol mi hat long lukim refri stap Dokta Bob Danaya i nogat nem toral Rol long ples bilong papa na manmeri inap long vot bai no nap long stopim ol pasin korapsen na long fil. Dispela em i pasin ko- long Ilektoral Rol long Westen mama bilong mi. Mi go sekim long stap tu. Ol pablik seven long larim Ileksen 2012 i kamap tru tru rapsen. Korapsen i kamap pinis Provins. Balimo taun tu, nem bilong mi no provinsel administresen i wok long fri, fea na seif. long ol ilektoral rol, we ol i putim Em i kirap nogut na tokim Pala- stap. Olsem wanem na nem bilong men las wik, nem bilong en i no mi no stap?” Danaya i tok. rausim ol nem bilong manmeri. Dis- Memba bilong Wewak, Dokta planti giaman nem na nem bilong stap long ol Ilektoral Rol long tripela Em i tok dispela i soim sain pela em i ilektoral frot. Ol i brukim Moses Manwau i tok, ileksen i no sampela man ol i rausim pinis. Em hap long Westen Porovins. olsem sampela pasin korapsen i bikpela loa na i ken kisim taim long stat yet tasol ol man i mekim pinis o i no gutpela pasin,” Manwau i tok. “Mi no nupela man long Westen kamap pinis long hap. kriminel sas,” Danaya i tok. deti wok long winim ileksen. PNG mas kamap olsemPNG i kisim indipen- kamap. Amerikalong Amerika i ron dens 36-pela yia i go “Difens sistem bi- olsem. Olsem na pinis, tasol yumi no long PNG bagarap nogat planti pasin ko- senis yet. pinis. Ami i nogat rapsen i kamap. Maski planti risos i strong moa nau. PRP “PNG em i liklik pulap long kantri, i bilip strong long ne- kantri tasol yumi gat yumi bihainim pasin senel sekyuriti bilong planti samting long na sistem bilong Aus- PNG na mipela bai mekim. Gavman mas tralia na yumi no di- larim PNG gat senisim foren polisi velop hariap, tasol strongpela ami long olsem Luk Not Polisi, planti pasin korapsen kantri. Amerika i we dispela i larim ol i wok long bagarapim kamap strongpela Esian manmeri pu- yumi. kantri bikos em i gat lapim olgeta liklik bis- Presiden bilong strongpela ami na nis long kantri. People’s Republican difens sistem bilong Yumi gat planti Party (PRP), Ronald en i antap moa,” Rim- risos na nesenel win- Rimbao, i tok PNG bao i tok. mani i kam long dis- mas nau senisim Em i tok long pela i mas putim ol gavman sistem bi- rausim bikpela pasin sampela grasruts TUPELA ATONI-JENERAL… long yumi, na korapsen long kantri, long peirol. Ol i ken Dispela tupela biknem lida bilong PNG i toktok Memba bilong Rabaul na Atoni-Jeneral, Dokta kamapim nupela sis- PRP i tingting long kisim K100 olgeta fot- long kona bilong Palamen semba las wik Trinde, Allan Marat. Sir Arnold i nau strong yet olsem em tem olsem bilong senisim olgeta sistem nait. Dispela i ken bihain long Gren Sif Sir i givim i Atoni-Jeneral, tasol kantri i luksave pinis long Amerika. bilong gavman, na stopim pasin stil long Suprim Kot Oda long namba tu Palamen Spika Dokta Marat olsem Atoni-Jeneral. I kam inap Em i tok i gat putim ol nupela sis- komyuniti,” em i tok. Francis Marus. Poto i soim Memba bilong Ogas 2 las yia, nogat wanpela taim tupela bikpela gep namel tem olsem bilong Long sait bilong Madang na Bipo Sif Jastis bilong Nesenel na memba i bin toktok olsem tasol, las wik tupela i long long ol liklik Amerika. politikel hevi namel Suprim Kot, Sir Arnold Amet, (L) i toktok wantaim lap na tok pilai i go kam long Palamen. grasruts pipel na “Waigani i noken long Gren Sif Sir bikpela mani man- kontrolim olgeta Michael Somare na meri, tasol sapos samting. Dispela i Peter O’Neill, Rim- yumi senisim sistem larim ol gavana i stil bao tok moa beta Graun bruk birua long LNG Projek sait Aja Alex Potabe bai rausim ol manmeri painim ol bruk bruk bel karamap aninit. bilong gavman planti planti. Yumi mas yumi larim ol Yu- i raitim husat i karamap stap rop na wanpela hap han Dawe i tok ol dispela manmeri bai kisim putim bek olpela naited Nesens (UN) aninit. tu karamap stap long manmeri i no bilong gutpela benefit, na provinsel gavman long kam insait na BIKPELA graun bruk i Ol wok manmeri bilong ston. Tasol ol i hat long Hides tasol, sampela bi- dispela bai no moa sistem. Gavman bi- stretim dispela asua. kamap hap aste moning disasta opis, polisman, painimaut em i husat long Rabaul, Buka, long PNG LNG Projek gavman, NGO na kam- man o meri,” Dawe Simbu, Hagen, Wabag Pablik bai wet long fri helt sevis sait long Hides, Hela pani i wokbung nau yet Dawe i tok. na ol arapela provins Provins, na karamapim long rausim ol bodi na Em i tok wanpela kam- long PNG. I kam long pes 1 lain i slip long haus sik na ol nara- pela samting moa. moa long 70 manmeri halivim ol arapela pipel, pani, MCJV, husat i kisim Wankain taim, Aus- Veronica Hatutasi i raitim “Pot Mosbi Jenerel Haus sik i na olgeta samting stap we dispela birua i kontrek long Esso High- tralia i salim pinis tupela save kamapim namel long K200 na insait long 2-kilomita bagarapim laip bilong ol. lands long mekim wokman bilong AusAID FRI HELT sevis bai pipel long dis- K300,000 long ol haus sik fi, na i eria. Esso Highlands, op- bikpela Komo Intene- na Australian Hai pela kantri bai kisim we O’Neill na save helpim long baim ol samting Dispela graun bruk ereta bilong LNG Projek senel Ples Balus, i bin Komisin long joinim PNG Namah gavman i tokaut long em las bilong yusim long helpim ol sik man- birua i bin kamap long i tok em i wari long sefti rausim ol laimston long Nesenel Disasta Ases- wik bai ino stat yet inap Haus sik meri na tu, ol nes na dokta,” Mista Tumbi viles long Hides, bilong wok manmeri bi- Tumbi Kweri, na olgeta men misin long halivim Menesmen Ekt i rausim ekt na Vengogo i tok. namel long Komo na Tari long en, na em bai wok- masin na sampela wok- wok painimaut long kamapim nupela senis long Em i tok bihainim tok bilong gav- karamapim dispela, Sif Eksekyutiv man long fri helt sevis las wik, planti hap aste long 4-kilok bung wantaim gavman man bilong en i karamap rausim ol bodi. Opisa (CEO) bilong Pot Mosbi lain i autim komplen bilong ol, tasol moning, na karamapim na NGO long stretim dis- aninit. Dispela asesmen tim i Jenerel Haus sik, Sam Vengogo i olsem olgeta samting, ol bai no inap haus, kar, masin, gaden pela bikpela hevi. Dawe i tok bikpela hevi kamap pinis long Tari tok . long go hetim disisen kwiktaim inap kaikai na olgeta samting. Wanpela ai witnes na ren i bin pundaun i kam aste long 3-kilok apinun. Em i tok Haus sik Menesmen i bin ol i stretim ol loa long kamapim Dispela graun bruk i kamapim Ekt o Loa long haus sik fi, wokman bilong PNG inap tupela wik olgeta na Bihain long dispela misin senis na putim narapela nupela loa blokim ekses rot i go long LNG Projek, Dawe Dawe nogut dispela ren i i mekim moa wok paini- na ol i mas rausim na putim nupela long karamapim em. loa long senisim dispela pastaim ol Komo, Hides 4 PDL 7, i tok, ol gavman delege- kamapim graun bruk. maut na sapos ol i nidim Mista Vengogo husat i stap long haus sik i go hetim daireksen bilong Hides PDL 1 na Tari sen wantaim ol opisel bi- Ripot i tok dispela moa halivim, Australia i malolo long dispela taim, i tok Min- gavman. istri bilong Helt bai kisim edvais long Taun, na em bai distebim long Nesenel Disasta na graun bruk i karamapim stap redi long halivim. “Em i gutpela gavman i kamapim wok bilong malti-bilian- Imejensi Sevis i go sekim olsem planti moa long Hai Komisina, Ian dispela tingting long helpim pipel. ol Haus sik Bot na Helt Dipatmen kina PNG LNG Projek, hap we birua i kamap, 70-pela manmeri i kam Tasol mi olsem CEO i laik tok olsem pastaim ol i go hetim nupela senis. Kemish i tok, “Tingting bi- sapos mipela i kisim mani long baim Opis bilong Helt Sekreteri i tok ol we olgeta apstrim projek tasol ol i no rausim ol long planti hap bilong long mipela i stap wan- ol samting haus sik i laikim long taim i kisim toktok long fri helt sevis gav- bai kamap long hap. bodi bilong manmeri yet. PNG. Tasol ol i no rausim taim ol famili husat i stret, em i gutpela. man bai givim long pipel bilong dis- Aste Praim Minista “Ol ston i kam long ol bodi yet. lusim lain bilong ol long pela kantri, tasol ol helt atoriti i mas “Long dispela taim, ol haus sik i Peter O’Neill na gavman Tumbi Kweri i Wanpela ges haus dispela graun bruk birua. toktok pastaim long dispela pastaim save gat mani i stap long baim ol delegesen wantaim ol- karamapim olgeta samt- wantaim manmeri, wan- Gavman bilong Australia samting ol i nidim stret wantaim ol long mekim disisen. geta memba bilong ing i go daun olgeta long pela 25-sita kosta bas, i redi long halivim sapos haus sik fi. Opis i tok dispela i no kamap yet, “Ol samting we ol haus sik i ni- na bai yumi wet pastaim long Sauten Hailans i bin flai Wara Tagali. Ol i no tupela Toyota Len Krusa yumi nidim sampela dimn em long ol drag o marasin daireksen i kamap long helt minista go antap long Hides long rausim wanpela bodi yet, 5-doa kar na masin bi- moa halivim bihain long olsem penedol, kaikai bilong ol sik na gavman. lukim olsem wanem ol tasol nau (aste) ol i long kampani tu i ol wok painimaut.” nius Janueri 26 - Februeri 1, 2012 Wantok P3 NRI: Lusim rais monopoli plen Envaironmen loa bai senis NESENEL Risets Institut (NRI), long NESENEL Ekseketiv ruts pipel, na dispela Kaunsel (NEC) i gavman i tingim ol lokol spotlait komenteri bilong en dispela wik, i laikim gavman long lusim plen senisim loa bilong en- pipel na senisim dispela bilong en long kamapim rais monop- vaironmen o Envairon- loa. oli long rais indastri, we dispela bai Em i tok Mama Loa tu men Act 2000 long bagarapim laip bilong pipel. larim ol papagraun i i tok yumi mas lukautim Ol save man long NRI i singautim gat rait long pait agen- gut na yusim gut bus, gavman long luksave long agrimen sim ol kamapani husat wara na graun long larim wantaim InterOil, we gavman i bin i bagarapim bus, wara ol pikinini bilong yumi asua, tasol em i inap, na nau dispela na graun bilong ol. long bihain taim tu i rais dil em bai bagarapim laip bilong Bipo Somare gavman yusim. ol pipel. i bin senisim dispela loa Deputi Praim Minista, “Nau rais indastri long PNG i salim long larim ol kamapani i i bin kainkain rais, na manmeri i kisim gut- rausim ol risos nating amamas long dispela pela benefit, tasol dispela plen long nating na nogat kom- senis, na tok Somare monopoli i ken apim prais bilong rais pensesen bilong en- gavman bipo i bin gat i go antap, stopim kain kain rais pro- vaironmen. Harokaqveh…givim bek rait Namah…“Somare bin gridi” pasin gridi na i no tingt- dak na bagarapim sekyuriti bilong Memba bilong ing gut long bihain bilong kaikai,” NRI i tok. Goroka, na Minista bi- dispela kantri. Em i givim NRI i tok, ol arapela save man o graun bilong ol we long envaironmen taim dispela loa na mekim konsalten ausait long gavman i mas long Envaironmen na tok lukaut long ol kam- kamapnai i bagarapim. ol i mekim wok bilong ol. nambaut nambaut,” sekim gut ol samting olsem tem na Konsevesen, Thompson pani long luksave na bi- “O’Neill gavman i Dispela bai givim pawa Harokaqveh i tok. kondisen bilong dispela projek pro- Harokaqveh i tok, dis- senisim ol dispela wan- long pipel bilong yumi Harokaqveh i tok bus, hainim dispela loa bikos posel, long painimaut i no wanem pela i bin rausim ol rait wan seksen bilong dis- long askim ol kamapani wara na graun em i sapos ol i brukim, em bai samting stret bai kamap, tasol mani bilong papagraun long pela loa long larim ol long peim kompensesen namba wan samting no nap givim sans long mak bilong kirapim ol gutpela samt- toktok long bus, wara na kampani tu i lukaut gut sapos ol i no bihainim long laip bilong ol gras- ol tasol kalabusim ol. ing long dispela rais projek. NRI i askim tu ol arapela samting olsem kamap bilong winmani na mani mak bilong rais sapos foren kampani, Naimo Agro Indastris, bai Ol skul bai kisim ol sabsidi kamapim dispela projek. Tasol dis- pela bisnis bai go agensim kompe- tisen polisi na ICCC Act (2002), na kamapim prais bilong rais go antap mani long dispela wik moa. Veronica Hatutasi I raitim wan benk akaun skul i gat long edukesen opis i wok long sekim Long ol ripot, 5,835 skul i givim “Wanpela taim Trukai Indastris en. ol benk akaun sapos ol i stret ol 2011 enrolmen ripot na ol benk tasol i bin mekim na salim rais long OL SKUL long kantri bai kisim ol Opis i tok ol skul i stap long ol pastaim ol i putim mani i go long akaun bilong ol i go long Eduke- PNG, na nau taim kompetisen i skul sabsidi mani bilong ol long longwe skul we i nogat benk ol akaun. sen Dipatmen hetkota, taim kamap, PNG i gat gutpela prais bi- dispela wik. akaun na tu, ol narapela we i “Tude (aste Trinde), gavman 3,576 skul i givim ol enrolmen long rais, tasol Trukai i gat bikpela Edukesen opis long hetkota nogat benk akaun yet bai kisim akaun bai op na ol skul i ken ripot, tasol ol i nogat ol benk sea long olgeta rais prodak,” dispela long Waigani, i tok akaun bilong ol skul sabsidi bilong ol long sek. kisim ol sabsidi mani bilong ol,” akaun bilong ol. komenteri i tok. gavman i op long dispela wik na Opis i tok Edukesen Dipatmen Opis i tok. Na 1,929 skul i no givim yet ol NRI i nau singaut long gavman OPis i tok tu olsem bai stat long tude, ol skul i gat ol bai kamapim wanpela polisi we Edukesne Dipatmen i putim aut enrolmen ripot i go long hetkota, long larim fri maket we kompetisen i akaun na ol i givim ol ripot long olgeta skul i mas gat ol benk ol skul fi mak olsem infomesen na olsem, ol bai no inap long ken kamap yet, wankain olsem long rot ol i yusim ol sabsidi mani long akaun na dipatmen i ken putim pepa we ol papamama i lukim na kisim ol skul sabsidi hariap na ol Mobail pon na balus. em long las yia bai kisim ol sab- mani stret i go long akaun. skelim wanem mak ol bai peim i ken stretim ol wantaim skul sab- Dokta Mondowa Gumoi na Logeo sidi mani bilong ol long ol wan Em i tok ol wok manmeri long long em. sidi mani bilong ol. Nao bilong NRI Ikonomik Polisi Pro- grem, aninit long Wel Kriesen Pila, i raitim dispela NRI Spotlait komentri.

Papamama i mas sambai redi MASKI O’Neill na Namah gavman i tok bai gat fri edukesen, ol edukesen atoriti long Madang provins i askim ol papamama long putim sampela mani long sait pastaim long 2012 skul yia i stat. Sekreteri bilong ol Katolik Ejensi skul long Madang, Bruno Tulemanil i mekim klia olsem fri edukesen mani we gavman i givim em long peim skul fi tasol na i no ol narapela samting olsme ol operesen, mentenens kos na tu, ol nupela skul pro- jek. Em i tok long dispela as tingting, em i askim ol papamama long noken sindaun na pulim gut win, tasol sevim sampela mani long helpim ol skul long dispela eria. Em i tok em i wok bilong ol papamama long serim wok long eduketim ol pikinini bi- long ol wantaim gavman long peim eduke- sen bilong ol. Em i tok dispela ol skul fi i no save kam hariap long gavman na taim ol i wet, ol skul bai laikim mani long baim kaikai bilong ol sumatin husat i stap long ol boding skul, ol toilet pepa na ol narapela samting moa. Na mani we ol papamama i peim i save helpim. Gavman fri skul fi bai karamapim ol Ele- AUSTRALIA HALIVIM…Ol wokman bilong Australian Hai Komisin na AusAID i mekim plen wantaim ol Nesenel Disasta Opis wok- menteri inap long Gret 10 level, taim gav- man bai peim 75 pesen long ol sekonderi man, ol polisman, na Esso Hailans wokman long rausim ol manmeri husat i karamap stap long graun bruk long Tumbi Viles, Hides skul level na narapela 25 pesen em ol pa- long Tari, Hela Provins. Poto: Australian Hai Komisin pamama bai peim. P4 Wantok Janueri 26 - Fenrueri 1, 2012 nius CARITAS PNG ILEKSEN AWENES LONS: Caritas PNG lonsim Ileksen Bisop Chris Blouin- Caritas PNG Deputi, Dokta awenes progrem progrem long skulim olgeta samting yu yusim Orovu Sepoe i Veronica Hatutasi pablik mekim rait disisen long en, watpo yum as makim ol meri na i raitim long makim ol gutpela vot, jenerel save long vot Jerry Bagita i OL SIOS na Sivil Sosaiti lida bai kamapim gut- na ol korap prektis makim TI-PNG i redi pinis nau long pela gavman. olsem peim mani long long taim bilong patna wantaim na kari- Caritas PNG em i narapela na bekim bi- lonsim awenes pro- maut ol wok awenes wanpela strongpela long en em long givim grem. Poto: long 2012 nesenel ilek- patna bilong PNG Ilek- bek samting. Veronica Hatutasi sen bai stat klostu taim. torel Komisin na Mista Bagita i tok Long dispela wik, Cari- Trenssperensi Intane- aninit long awenes pro- tas PNG i bin lonsim Elek- senel, PNG long skulim grem bilong TI PNG, ol sen Edukesen Awenes ol pipel i stap long ol bai holim ol penel toktok rurel eria we gavman long redio na TV na sevis i no save go long givim sans long pablik en na long ol taun eria long ring i go long tele- tu. pon na autim tingting bi- Jenerel Sekreteri bi- long ol. Tu, ol i karimaut long Konprens bilong ol ol provin sel na rijinel Katolik Bisop, Pater Vic- woksop long olgeta hap tor Roche, i tok sios i bilong kantri. laikim gutpela ileksen Em i tok salens bilong awenes na em i pilaim ol sios na sivil sosaiti em wok olsem ol profet long long lukim olsem ol i mekim klia long ol pipel mas givim aut ol stret- wanem samting ol i mas pela infomesen, long mekim i stret long ilek- taim stret bilong em, sen na makim ol gutpela glasim pasin na kalsa bi- lida. long pipel pastaim no Jerry Bagita i makim gutpela bek bai stap Trensperensi Intane- taim ol i raun mekim wok senel, PNG (TI-PNG) i bilong ol. tok olgeta (TI-PNG, Car- Long wankain taim, itas PNG na ol narapela Dokta Orovu Sepoe, i Sivil sosaiti grup) i laikim makim ol meri lida long bai i gat fea o stretpela kantri, i bin tok edukesen na fri ileksen na olsem, em i bikpela samting i pipel i mas kisim kliapela save kamapim senis na infomesen o ol toktok we sivik edukesen i ken bai helpim ol long makim mekim pipel i senis. ol gutpela lida. Em i tok ol sios i Em i tok TI-PNG i bin mekim bikpela na gut- statim wok patna wan- pela namel long ol pipel, taim Ilektorel Komisin na long longpela taim long yia 2000 long kari- winim ol gavman ejensi. maut Vota Edukesen Long sait bilong ol Progrem (VEP), olsem meri, Dokta Sepoe i tok tasol dispela Caritas wol i wok long senis na PNG i wokim. em i taim long sapotim Long VEP, ol i putim ol na strongim ol meri long ki toksaves long ol posta kamap patna long i gat ol toktok long li- mekim ol bikpela disisen dasip, wokim ripot long long kantri.

Gren Sif tok sore long leit Tammur GREN Sif Sir Michael Somare i tok sore long dai bilong Memba bilong Kokopo, Patrick Tamur. Sir Michael i tok, “makim maus bilong meri bilong mi Ledi Veronica na family bilong mi, laik salim tok sore i go long Misis Salome Tammur na ol pikinini meri Sophia, Theresa na pikinini man Oscar long lusim man na papa bilong yupela. “I salim tok sore tu i go long ol pipel bilong Kokopo long lusim lida man na memba bilong ol. “Bihain long winim Kokopo sia olsem independen kendidet long jeneral Ileksen 2007, leit Mista Tammur i bin joinim mi olsem wanpela memba bilong Nesenel Alaiens Pati bilong mi. Em i bin sevim gavman bilong mi olsem Minista bilong Kominikesen na Infomesen i kam inap em i painim sik. “Leit Tammur em i man bilong stap isi na wok hat. Mi save ol pipel bilong en bai tingim em long ol gutpela samting em i bin mekim long kirapim ilektoret bilong en, na wankain taim ol arapela memba bilong palamen na wok manmeri bilong Ministri na Dipatmen bilong Komu- nikesen na Infomesen tu bai tingim em. “Mi tok tenkyu long Tammur famili na pipel bilong Kokopo long ol gutpela samting lida bilong yupela i bin mekim long kirapim dispela kantri bilong yumi, Sir Michael i tok. nius Janueri 26 - Februeri 1, 2012 Wantok P5

PolyeAja Alex Potabe i raitim i bosim ‘The Party’Gazelle, Sinai Brown. Misis Brown i tok em man bilong en, tu- TRESARA na Memba bilong pela i bin stap strongpela sapota Kandep, Don Ploye i bruk pinis bilong NA long Niugini Ailans long Nesenel Alaiens (NA) Pati Rijen, tasol taim NA i bruk, tupela na kamapim nupela politikel i les long lusim Polye bikos em i pati bilong em yet. gat ol gutpela kwaliti long kamap Polye, husat i bin stap bipo strongpela, stretpela, na trupela Deputi Praim Minista bilong Gren lida bilong karim bel isi i kam. Sif Sir Michael Somare aninit Tomuriesa i bin stap bipo deputi long NA, i nau Palamentri lida bi- presiden bilong NA long Sauten long ‘The Party’, na 22 Memba Rijen, tasol em i tok, wankain bilong Palamen i stap aninit long olsem ol arapela NA Pati ekseke- dispela nupela politikel pati. tiv i bihainim Polye, em tu i bilip ‘The Party’ i minim Traiaump, strong long en bikos em ‘man bi- Herites na Empawamen. ‘The long holim ol man na soim lidasip Party’ i gat bikpela bilip long pasin long stretpela rot we loa i kamapim PNG gutpela kantri tok orait long en’. wantaim strongpela pasin tum- Ol dispela 22 Memba husat i buna bilong yumi na strongim ol bin bipo stap long NA, na nau pipel long stap strong olsem wan stap aninit long ‘The Party’ em: kantri na wan pipel. Don Polye, Jefferey Nape, Ano Taim Ileksen 2012 bai kamap Pala, Lukas Dekena, Yawa bihain long 103 moa de tasol, Silupa, Benjamin Mul, Mathew Polye i no wari moa long lusim Poia, David Arore, Sali Subam, NA o gutpela poroman bilong em THE PARTY… ‘The Party’ i bilip long skulim ol liklik pikinini long stopim pasin korapsen, na strongim pasin tumbuna we James Gau, Buka Malai, Mark Sir Michael, tasol em i gat bikpela yumi save kisim strong bilong yumi olsem wan nesen, na wan kantri. Pati lida, Don Polye i kisim bilum long wanpela Maipakai, Pitom Bombom, Peter bilip olsem em i ken kamap praim liklik pikinini taim ol i losim ‘The Party,’ na tok dispela pati bai senisim PNG. Poto: Nicky Bernard Humphreys, Michael Sapau, minista bihain long winim Ileksen Sailon Beseo, Alphonse Moroi, 2012. long pati tu i bin kam lukim lonsim Ol i makim Douglas Tomuriesa sampela ekseketiv posisen bi- Leo Dion, Andrew Mald, Miki Long Mande, Polye i lonsim na harim konvensen bilong dis- long Presiden, Buntabu Sinai long NA tasol, planti bilong ol i tok Kaeok, Benjamin Poponawa, The Pati long Granville Motel pela pati. Brown long Vias Presiden, ol i gat bikpela bilip long Polye Tom Olga. long Mosbi. Ol wan-wan rijenal na provinsel James Kiele long Sekreteri-Jen- olsem tru tru lida bilong PNG, na Olga, Kaeok, na Poponawa i Dispela lonsim i kamap olsem ekseketiv na kaunsel memba i eral, na Luke Kembol long Tre- ol i bihainim em. bin stap wantaim Sir Michael long namba wan pati konvensen tu, na votim pinis ol pati ekseketiv bi- sara. Buntabu Sinai Brown em i meri Oposisen tasol ol i kam joinim ol wan-wan rijenal ekseketiv bi- long ‘The Party.’ Ol dispela manmeri i bin holim bilong bipo memba bilong Polye long las minit. Haus tambaran go long Australia

Nicky Bernard meri husat save wok long i raitim wanpela musiem long Australia. Dispela meri TENPELA man bilong kam long Papua Niugini wara Sepik i lusim kantri na go stret long wara long Tunde dispela wik, Sipik na lukim ol kaving ol long go stap long Bris- dispela lain save mekim bane long Australia. Dis- na askim ol long go tam- pela go bilong ol long go blo long Australia. mekim haus tambaran na Man i go pas long ol sampela kaving long em, Anton Waiwus, husat wanpela bikpela musiem i raun long sampela haus. kantri pinis long dispela Olgeta dispela man em kain wok. Em i tok dis- namba wan taim bilong ol pela pasin tumbuna yumi long lusim ples bilong ol, noken tru lusim. Em tok na tu, lusim Papua Niug- yumi mas lainim gut ol pikinini bilong yumi long ini na go long narapela pasin tumbuna. hap. Em i tok tu olsem, Ol bai go stap tupela pasin tumbuna em mun olgeta long mekim bikpela mani save stap dispela wok, Ol i karim long en, ol turis save kam tasol tamiok ol bilong daun stret long ples na tasol, na kalap long lusim mani long haus lain balus. stret, na dispela yumi no Ol diwai, pen na pen westim mani, ol turis tasol bras, ol lain long Bris- bai kam lusim wansait bane bai redim bilong ol, stret. man i go pas long ol i tok Ol dispela tenpela bai dispela wokabaut bilong kam long pinis bilong ol i gutpela tru long mun Mas, na op bilong wanem ol bai karim nem dispela bikpela so bai MAKIM PNG LONG AUSTRALIA: Ol tenpela Sepik husat i lusim Mosbi na go long Australia bildim wanpela haus tambaran long musiem bilong Papua Niugini. kam long Disemba bilong haus long hap. Poto: Nicky Bernard Makim bilong ol i kam dispela yia. yet long wanpela wait nius Janueri 26 - Februeri 1,2012 Wantok P7 Luteran Sios Sinod kisim gutpela sapot long ol lida Paulis Tali i raitim “Mi tok tenkyu long fi, Mista Zurenuoc i tol Kristen na pipel bilong Gutnius i kam long nam- ol bai brukim daun Mapos, Garaina, NAMBA 28 Luteran bis ples olsem Kate long pinis mani mak bilong Watut, na autim tok Sios sinod bung long Finsafen. Na mipela K700 milian long tenkyu long namba 28 Goroka, Isten Hailans, i long Goroka i laik lukim helpim ol papa mama sinod we moa long bin pulim planti ol bik- sampela nupela senis i wantaim ol skul fi, na 6,500 Kristen man- mas kamap,” Mista man long gavman long ol bai lukluk long 6, meri i bin kamap long go kamap na givim tu Haraqaqwe i tok. 000 skul pastaim we opening bilong em. sampela helpim long Em i skruim tok moa ol givm akaun pinis na ranim sinod na ol ara- na tok olsem gavman ol narapela bihain. Na em i namba 3 sinod em i go stap pela wok bilong sios. bilong em i no laikim Nesenel Plening KAM LONG SINOD: Samuel em yangpela disebol pikinini bilong pastaim Luteran Het Envaironmen Minista korapsen, tasol laik lukim Minista na Memba, long en, olsem wan- na memba bilong ol gutpela wok divelop- pela pikinini Luteran Bisop Getake Gam, husat tu i bin kamap long lukim 28 sinod bilong Luteran Sios long bilong Bulolo , Sam Goroka, Isten Hailans Provins. Poto: Paulus Tali Goroka, Thompson men i mas kamap, na Basil, i bin makim ol Sios. Haraqaqve, i bin givim sevis i go long pipel. manimak bilong Edukesen Minista, K1000,000 long sapotim Theodore Zurenuoc, sinod. husat i wanpela Luteran Em bin go wantaim ol pikinini wantaim tu Praim lain bilong Praim Minista Minista O’Neill Nesenel Peter O’Neill long stap Plening na Monitaring long opim bilong sinod Minista, Sam Basil, i bin we i bin pinis long las wik tok tu olsem O’Neill na Sande. Namah gavman i no Minista Haraqaqve i laikim pasin korapsen i bin autim tok amamas kamap long gavman, olsem bikpela sios bung tasol ol i laik wokabaut ol olsem long namba 28 Kristen lida long go pas sinod i kamap long long kantri. provins bilong em. Long sait bilong ol skul Nawae Hai skul lukautim konprens na 100 yia aniveseri Paulus Tali i raitim long Baibel stadi, i bin tokim ol sios lida long NAWAE Hais skul long Boana long save na Morobe provins i bin tingim Gutnius long lukautim namba wan strongim laip long mari Gutnius Konprens o mari, bilong God long bung we Boana Luteran yumi. Distrik i bin kamapim Reveren Gedisa, i long en. tokim ol sios wokman Bung i bin lukim ol sios meri bilong Boana, long wokman na meri,ol yut sanap strong long bilip na lida, Sande skul tisa, ol karim diwai kros bilong evanjelis, ol pasta na ol bikpela Jisas. sios wokmeri husat i save Em bin tok tu olsem go pas long karim aut yumi mas lusim pasin wok Gutnius. bilong dispela graun na Olpela distrik lida o sanap long tok bilong presiden, Reveren God, na karim aut wok Maninuka Yunare, husat Gutnius. i lidim wok sios na Em bin tok long noken administresen long long- tubel long karimaut wok pela taim i bin stap tu Gutnius, tasol sanap wantaim nupela yangpela strong long wokmisin na presiden em Reveren ol bai lukim moa kaikai Tauke Somale. bilong Gutnius wok . Reveren Somale i wok- Long wainkain taim abaut long planti yia long konprens, ol Kristen wantaim Reveren i bin selebretim 100 yia Yunare na em i save moa bilong Mamasi peris long long ol hevi bilong wan tingim bek Gutnius i kam wan peris long Boana long Quembung seket distrik. long Kote Distrik, Long las wik bihain Finsafeen we ol bringim tasol long sinod, ol sios Gutnius i kam long lida bilong Boana i kamap Mamasi Peris na bihan, long Nawae Luteran Hai go long olgeta hap bilong skul na holim spesel Boana Distrik. Gutnius Konprens, na Het Bisop bilong long wainkain taim, ol bin Luteran sios, Reveren selebretim 100 yia bilong Giegere Wenge i bin lon- Mamasi Peris long Boana sim progrem bilong yet. Gutnius konprens na 100 Boana distrik i save yia. kisim moa luksawe na Wanpela bikpela samt- sevis i kam long gavman, ing we Bisop Wenge i bin na sapot tu long wara tokim ol Kristen man meri saplai i kam longAdra,em bilong Boana em, yumi wanpela NGO ogenaisen mas amamas olsem sios bilong Seven De Atventis na Boana pipel bai holim Sios. han na wokabut wantaim Long konprens baibel long gutpela taim na taim stadi, Reveran, Gedisa nogut. Yaunuka, husat go pas P8 Wantok Janueri 26 - Februeri 1, 2012 heltedukesen Imejensi yunit bai op klostu

taimVeronica Hatutasi Em i tok Sedema stretim i kamap na i raitim Teknoloji, em wanpela olsem, manimak i go nesenel kampani, i bin long K12 milian,” Mista IMEJENSI Yunit bi- gat kontrak long kari- Vengogo, i tok. long Pot Mosbi maut ol wok stretim Long wankain taim Jenerel Haus sik bai long dispela Imejensi tu, ol wok long stretim klostu op nau, bihain yunit, long K12 milian autpesen seksen na ol ol wok stretim ol bin manimak. narapela moa opis statim long las yia Em i tok manimak ol long autpesen dipat- long Autpesens na bin makim pastaim men bai go het yet Imejensi seksen bi- long karimaut wok em wantaim manimak long haus sik, I pinis. long K9 milian, tasol inap long K50 milian. Sif Eksekyutiv Opisa moa wok i kamap gen “Gavman i tok bilong Pot Mosbi GO BEK LONG SKUL PROMOSEN: Sampela ol skul pikinini long Nesenel Kapitel Distrik wantaim ol promosen na manimak i go antap promis long givim dis- Jenerel Haus sik, Sam kep na skul bek bilong Dijisel. Poto: Dijisel Pablik Rilesens moa. pela mani na ol bai Vengogo, long dispela Mista Vengogo i tok yusim long stretim wik i tokaut long dis- ol wok long stretim haus sik. Fri edukesen, tasol redi long ol narapela fi pela. autpesens seksen na “Wok long stretim “Long dispela taim, Veronica Hatutasi narapela samting bi- redi long baim ol skul wanpela opisa long Imejensi seksen i ol narapela opis i no gavman i tokaut long long yusim long skul projek fi we wan wan Edukesen opis i tok. i raitim pinis, tasol ol bai pinis yet, tasol wok bai givim dispela manimak bilong ol pikinini ol i skul bai sasim. Opisa i tok fri skul fi mekim wok sekim pas- go het yet inap ol wok we haus sik bai yusim PABLIK na moa yet, ol mas baim. “Wan wan skul i gat polisi i karamapim skul taim long dispela wik, i pinis. papamama i noken Em ol samting ol projek fi em i sasim. fi stret we gavman i na ol i opim. Wok long stretim bilding na olsem skul yunifom, ol ting olsem bikos long Tasol wan wan Provin- baim, tasol projek fi i sekim i mas kamap “Pastaim ol bin em i ken sevim gut ol su soks, trenspot long fri skul fi polisi bilong sel Edukesen Bot long lukim olsem ol- katim 9 milian bilong kisim na lusim ol narapela samting we sik manmeri”, Mista gavman, ol i ken pulim (PEB) i mas tok oraitim geta samting i win gut na slek i stap, pikinini, ol skul bek na wan wan skul i sasim wok kontrak, tasol Vengogo, i tok. dispela projek pastaim stret,”Mista Vengogo i ol steseneri samting. na ol papamama i mas moa renovesen o wok nogat. tok. I gat sampela fi na ol Moa yet, ol i mas ol i sasim fi long en,” baim. Keravat Nesenel Hai Fri edukesen i giaman samting bai op gen WANPELA papa i wari long “fri polisi long winim ol papamama i peim K245 na gavman i peim yia i stat klostu taim. WANPELA long ol edukesen”polisi we em i lukim vot long ol memba bilong em long narapela K245. Kandere bilong mi “Mi singaut lon g olgeta papa- olpela skul long kantri, olsem trik bilong gavman long 2012 nesenel ileksen. i skul long wanpela sekonderi skul mama long PNG long kirap na Keravat Nesenel Hai kisim vot long 2012 ileksen, na em “Trupela samting em yumi papa- long Is Sepik na papamama i peim tingting gut, glasim ol toktok long skul, bai lukim 80 Gret mama i peim 50 pesen o hap long hap (50 pesen) taim gavman bai i salensim Edukesen Minista long fri edukesen we O’Neil Namah 11 sumatin i statim skul tok olsem toktok bilong em i rong. skul fin a gavman i peim narapela peim narapela hap. long 2012 skul yia. gavman i suvim i kam long nek bi- Dispela papa i no laik bai nius- 50 pesen o hap. “Olsem na i nogat fri edukesen. Gavman i bin pasim long yumi,” dispela papa i tok. Keravat Nesenel Hai pepa i autim nem bilong em, i tok, “Em i olsem Kina long Kina skim Edukesne i wok long giamanim olsem wanpela papa, em i wari polisi o sabsidi. Piksa em, pikinini “Mi salensim Edukesen Minista, skul long pinis bilong yumi olgeta papamama long dis- 2010 skul yia, na long long gavman i giamanim long pipel bilong mi i wokim Gret 12 long dis- Mista Zurenuoc long tokim mi pela kantri, na olsem, em i mas tok las yia, skul i bin stap long dispela fri edukesen polisi. pela yia long wanpela skul long sapos mi rong”, Papa ya i tok. sori long olgeta pastaim 2012 skul pas. “Gavman i yusim fri edukesen Nesenel Kapitel Distrik. Mi bai Dispela i bihainim pasin bilong paulim na stilim bikpela mani bi- long stretim na sanapim ol nupela skul bilding long wanem, ol klasrum na haus slip bilong ol Tupela man Saina dai sumatin na ol tisa i bagarap. Na ol helt atoriti i bin glasim ples na tok ol samting i bagarap na i no gutpela long sik kis bilong pisin long ol sumatin na tisa i BET FLU o sik kus bilong pisin i yet long yia 2003. Ol ripot i tok long las wik, wan- pastaim em i dai i soim olsem em stap long en. lukim tupela man i dai long Saina. Sik i kamap long ol kakaruk we i pela man long Guizhou Provins bin kisim binatang long kus bilong Tasol long dispela wik, Dispela sik i bin kamap strong kisim binatang na kus, na i dai. long Saina i bin kisim sik long jus pisin. ol ripot i tok Edukesen long wol long yia 2003, na i luk Long 2003, Saina na ol narapela bilong pisin na dai long las wik Wantaim dai bilong dispela man, Dipatmen bai givim K10 olsem em i wok long kamap bek kantri long Esia i bin kilim dai planti Sarere. Dispela em i namba tu man 28 pipel long Saina i dai long sik milian long Keravat Ne- gen. ol kakaruk bilong ol bikos long sik i dai long dispela ples insait long kus bilong pisin. senel Hai skul long kari- Sik ya i bin stat long Guizhou kus bilong pisin. Ol manmeri i go wanpela mun tasol , ripot i tok. Ol bin ripotim olsem 42 pipel i bin maut ol wok bilong Provins long Saina long 2003 na i klosaut i kaikaim ol kakaruk i gat Ripot long helt dipatmen i tok ol kisim dispela sik we 28 i bin dai stretim na sanapim ol bin kilim dai 28 pipel long Saina stat dispela sik i ken kisim sik na dai. tes we haus sik i wokim long en long en. nupela skul bilding. merinius Janueri 26 - Februari 1, 2012 Wantok P9 Wol i senis tasol pasin kagoboi stap yet … Yusim yangpela meri Taiwan olsem kagoboi LONG dispela taim we wol Isabel, i bin go bek long tru- ofaim em yet na ol i salim em. toilet bras i go insait long maus no laikim na lusim,” ripot i tok. long Taiwan long las wik, yang- i senis na i stap long nupela pela papamama bilong em Ripot i tok famili i bin lusim bilong em na tanim tanim insait. Ripot i tok ol dispela samting pela meri ya i no bin toktok long kain laip na teknoloji, yumi long Taiwan long las wik. Taiwan, ol bin kisim Isabel wan- Ripot i tok taim ol narapela i mekim na wanpela taim nau, ol niuslain na isi i go long liklik bai ting olsem ol kain pasin Stori bilong Isabel i bin taim ol na go stap long pikinini i go long skul, Isabel i Isabel i ronawe long famili haus ples we ol papamama na famili bilong 18 na 19 senseri i kamap long CNN em kebol Amerika. Na ol i mekim em stap bek long haus long kuk na long Kalifonia na go stap long i stap long Is Taiwan. pinis, tasol nogat. TV stesen bilong Amerika olsem wanpela kagoboi na em i klinim haus i stap. wanpela flet na autim laik long Kain stori i mekim yumi i tingt- Wanpela ripot i tokaut long las yia i bin tokaut stap olsem wanpela kalabus. “Em save slip long ples long go bek long ples na painim na ing planti olsem dispela kain long wanpela yangpela long lain famili i mekim Ripot tok nupela famili i save putim ol kar, slip long plua na stap wantaim papamama bilong kagoboi pasin i wok long kamap meri Taiwan we famili bi- yangpela gel olsem wokim em nogut na wanpela kaikai bilong en em ol haphap em. yet long ol bikpela na strong- long em i bin salim em long kagoboi bilong ol na taim, lukaut mama i bin suvim kaikai famili i kaikai long en na i Olsem na taim em bin go bek pela kantri. narapela ris famili bilong mekim em nogut. Taiwan i stap long Amerika Isabel i bin tokim stori bi- na nupela famili bilong em i long em long CNN olsem bin yusim em olsem “slave” taim em i liklik i gat 7-pela o kagoboi na wokim em krismas, papamama bilong nogut. em i bin stap long hevi na Dispela yangpela meri ol i laik salim bebi susa bi- krismas bilong em i long em long wanpela ris abrusim 20, ol i kolim em Taiwan famili, tasol em bin Save i Ken Helpim: NAU i gutpela taim bilong Yu no nidim planti samting mekim gaden long Mosbi long redim ples bilong na long ol narapela hap bi- wokim gaden long en. long PNG we i save lukim Tasol, pulumapim wan- gutpela san na ren wan- taim gutpela na nupela taim. graun na tu, wokim gutpela Wokim bet long putim drenej o hap we wara bai graun samting na planim ol ron long em. Bikos bet i kumu bikos nogat inap stap antap, em bai isi bilong spes em wanpela rot yu wok long en. ken lukluk long en na Long taim san i kamap, mekim, sapos yu wanpela graun i save drai gut hariap manmeri bilong wokim na long spring taim bilong gaden long taun na siti. san na win, ol bet bai luk- Isi em yu wokim bet tasol nais. Na i moa gutpela long na yu go. karamapim ol agens long ol Tupela samting we ol lain animal olsem ol kapul. i planim ol kumu na heb em I kam long “House san na gutpela ris graun &Garden” megesin long wokim gaden long en. Moa long neks wik Kuk Seksen: Resepi. Meri Wantok i laik helpim We long wokim: ol mama i traim sampela Miksim olgeta ingridi- stail bilong kuk na famili i ens o ol samting yu mas ken teistim ol narapela gat long kuk wantaim in- kain kaikai tu liklik. Olsem sait long wanpela kontena na dispela em namba tu o baul. resepi long nupela yia yu Putim ol dispela ken traim. samtign wantaim kakaruk na marinetim long sam- CHICKEN MARINADE pela awa. Ol samting yu mas gat: Bekim long aven i stap 1/3 kap soi sos long lou inap long tupela 1/3 kap painapel juis awa pastaim na bai redi 1/3 kap drai seri long famili kaikai. (sherry) 2 glavs galik Resepi i kam long 1-pela liklik anien we yu Your favourite Tupper- katim i go liklik ware Recipe buk. 2-pela tebolspun suga Moa long neks wik. Raun Lukim ol Meri na Pikinini...

MERI LIDA: Meri Wantok i raun long Arawa na lukim tupela meri lida bilong Sentrel Bogenvil i redi long go long wanpela bung. P10 Wantok Janueri 26 - Februeri 1, 2012 siosnius

BikpelaPater Paul Liwun SVD bung bilong SVD i raitim

I GAT nid long moa Divain Pasto i noken sanap long Wod Misinari (SVD) i wok long PNG, SVD Pater Provin- 2012 Nesenel Ileksen sel i bin tokaut long ripot bi- WOK Pasto em i bikpela wok tru. long em insait long bikpela Ol manmeri i save mekim ol kainkain wok Sapta o bung bilong kon- long dispela graun. grikesen, i bin kamap long Sampela i save lukautim pik na kopi gaden Aleksishafen, Madang. Samting olsem 34 SVD pater long ples, sampela i save kamap skul tisa o na bruder i bin bung long Alex- wok long Gavman opis. Sampela i pulim pis ishafen long wanpela wik i bin na arapela i kamap mekanik o kamda na ol i stat long Janueri 15 na pinis mekim gutpela wok we i litimapim nem bi- long Sarere Janueri 21, na tok- long God long wok bilong ol. tok long ol samting i Tasol man i wok pasto na Evanjelis i nara- karamapim wok bilong ol, na pela kain liklik. rot ol i ken helpim go hetim ol Em i save God i bin singautim em na em i wok sevis na divelopmen long mekim wok bilong Pasto na Evangelis. PNG. Jisas i tokim ol disaipel, “Mi makim yupela Long ripot bilong Pater Sindaun long bung... bilong i stap ol lain bilong mi. Na mi givim Provinsel, em i bin tokaut klia wok long yupela, bai yupela i ken go na olsem i gat planti wok na po- karim kaikai na bai kaikai bilong yupela i ken long SVD moa. Kain kibung i save kamap kantri we SVD i mekim wok sisen i stap nating insait long i stap gut, Jon 15: 16. Ol bin askim SVD i mas long olgeta tripela yia. Dispela long en. SVD Provins bilong PNG. Brata na Susa; mi olsem wok boi nating bi- “Tasol olgeta yia, namba bi- wokim wanpela haus antap kibung em i bilong mekim ol Ripot em i olsem wanpela long Krais Jisas, mi laik toksave long yu long SVD long PNG i kamap long graun bilong SVD stret na wok redi pastaim ol i go long evaluesen o lukluk bek na ske- olsem God i singautim yu na God i laik liklik. Sampela i dai, sampela i bai dispela ples i kamap olsem narapela bikpela kibung bai lim wanem gutpela wok we ol ples bilong SVD stret. Namba kamap long Rom bihain long 6- SVD misinari i bin wokim, na kamap lapun na go bek long makim yu na God i salim yu long wok bilong bilong SVD pater na bruder bi- pela yia, ol i kolim Jenerel wanem ol wok i no kamap gut- kantri bilong ol, o sampela i autim Gutnius bilong Jisas Krais. Na givim long PNG i kamap isi isi na Sapta. pela yet, na i nidim taim na biknem long God Papa bilong yumi, Plis dis- lusim PNG na go bek wok long sampela i go na mekim wok Olsem na bihain long kibung, strong long mekim wok i as ples bilong ol yet. Bikpela misinari long narapela kantri. ol i bin makim wanpela bilong kamap gutpela, bilong helpim pela wok i winim ol narapela wok. wari i stap. Olsem wanem bai Olsem na ol i tok sapos ol i go wantaim Pater Provinsel manmeri bilong kantri PNG. Wok Pasto i gat bikpela hap bilong em yumi inapim dispela wari?” yumi salim olgeta aset bilong long joinim bikpela kibung long Miting i kamap nais na gut- olsem, helpim ol manmeri long tok bilong ripot bilong Pater Provinsel i yumi, SVD pater na bruder bi- Rom we olgeta Provinsel supe- pela tru, bikos planti yangpela God, na givim stia long wok bilong sios na tok. long PNG i kamap olsem man ria na deleget long olgeta hap na nupela i bin joinim long gavman, olsem 2012 Nesenel Ileksen. Na tu, Olgeta Distrik i bin tokaut bilong narapela kantri i stap bilong graun bai go long en. serim ol tingting long mekim soim pasin bilong Jisas long ol manmeri i go olsem ol i nidim moa pater o long kantri bilong em Long Madang kibung, tripela wok divelopmen bilong helpim long Ileksen. Kristen Pastor na Kristen lida bruder SVD long go wok wan- yet.(Stranger in our own coun- SVD Pater bilong Australia i bin pipel na Katolik Sios long dis- try). stap wantaim. manmeri mas wok long soim pasin bilong taim ol long distrik bilong ol. pel kantri. Kibung i bin stat long I gat planti toktok na sering Pater Jim Knight SVD, em i Jisas long ol arapela manmeri, na sori bi- Sande Janueri 15 na pinis Ripot i tok planti peris i stap bilong gutpela wok na askim saveman bilong misioloji, Pater long God Papa i ken stap wantaim yumi ol- nating nau, na i nogat planti bai yumi go het na sapotim Asaeli Raas SVD, husat i wok long Sande, Janueri 21, 2012. geta. nupela SVD bilong ol narapela wok yumi bin wokim long en, olsem Spirituel Dairekta bilong kantri i kam na wok long PNG long mekim Kingdom bilong fomesen bilong ol Semineri nau. God i mas kamap ples klia in- long Australia na Pater Jacob Ripot i skruim i go moa na sait long kantri PNG. Kavunkal SVD, i save wok tok ol SVD bilong PNG stret i Narapela samting ol i bin wantaim manmeri bilong Aus- Lukluk bek long Glasim Tok Pater Lollington Wiam wok Glasim Tok. Yumi wok long apim no planti. lukim na glasim wantaim em, tralia. i raitim Long wanem klostu nem bilong yangpela lida, Em i tok Maigresen opis i wanpela sevei o wok painim Pater Jacob i bin givim ol long 82% ol lain bilong tasol taim ol i go long opis putim nupela lo bilong em i bilong toktok long spirituel sait long Pater Phil Gibbs SVD, husat Mande, Janueri 16 na Pater OL gutpela pipel bilong yumi long Hailans, Mo- bilong gavman, ol i soim mekim kongrikesen i pilim hevi i bin karimaut wanpela sevei Jim na Raass i bin go pas long PNG, mi laik mekim mase na Niugini Ailan em piksa nogut long wol. bilong kisim visa na wok pemit long askim na painim aut tin- Sapta. bikpela amamas na tok yumi lain bilong Tok Pisin long ol SVD bilong narapela Dispela kain lida bihain gitng bilong manmeri bilong Long Tunde na trinde (17 na tenkyu i go long yupela ol- stret olsem, yupela i mas bai go pas long yumi kantri. PNG long lain pater na Bruder 18 January 2012) olgeta i sin- geta husat i luksave long save wanem samting i Narapela bikpela toktok em, bilong SVD. Ol i save gut long daun na harim ol kain kain ripot olsem wanem long sapo- krai bilong SVD Pater bilong SVD o nogat. bilong Pater Provinsel, Distrik Wantok Niuspepa na ritim wok long kamap long tim tok bilong Pita Ipatas, PNG stret (ol papa graun). I gat planti gutpela tok ama- Supiria, olgeta kodineta bilong Glasim Tok long kolom bi- kantri bilong yumi. Gavana bilong Enga, Ol i singaut strong long lain mas ol manmeri i wokim long Provins, fomesen na olgeta long mi. Mi luk save olsem tok nogut dispela sek buk bi- SVD i noken salim ol aset bi- gutpela wok bilong SVD. spesel apostulet insait long Long wok bilong Glasim Inglis em bilong ol siti na long yumi pinis nating na Tok, mi save glasim planti taun lain tasol, na yupela bai yumi i hat wok gen samting i no stret long no klia wanem samting i olsem taim bilong olpela gavman bilong yumi, ol wok long kamap insait Praim Minista, Se Mekere politikol lida wok bilong ol long PNG na wol. Olsem Morauta. palamenterien, laip bilong tok pisin long Wantok Olsem na gutpela pipel yumi yet ol pipel, wok bi- Niuspepa i tokaut tru long bilong PNG, pawa i stap long kristen manmeri, ol samting i kamap long long yu long dispela ilek- yumi sios lida na ol ara- kantri bilong yumi na Wol. sen. pela samting long ausait Sapos yupela i stap Yupela i mas wok hat wol. wantaim mi, planti samt- na rausim olgeta gras Mi save kamapim Tok ing mi kamapim long nogut givim vot long ol nu- Pisin long planti ol gutpela kolom bilong mi, Glasim pela trupela lain long na no gutpela samting i Tok, sampela ol samting i mekim gut na stretpela wok long kamap na olsem wok long kamap ples klia wok long narapela 5pela yupela i mas save kantri na yumi lukim pinis. yia. bilong yumi i ron olsem Olsem ol Esia lain i Na yumi lukim sapos yu wanem. pulap long kantri bilong krangi gen, em nau, yu Antap long dispela, mi yumi na klostu “civil un- krangi pinis long sek buk save glasim tok bilong rest” o pipel i kros na bilong yumi. God long Buk Tambu na kamapim hevi i kamap. Em bai olsem wanem? strongim ol dispela hap ol Em bikos gavman bilong Las tru, mi laik tenkyu toktok mi kamapim long yumi i kangi na kamapim long putim yau long dis- kolom bilong mi. Mi bilip luk Not Polisi, na i wok pela yia na i stap wantaim Wantok Niuspepa em bi- long givim bikpela hevi mi long kolom bilong mi long yumi Tok Pisin lain long yumi pipol bilong long Wantok Niuspepa. SVD BUNG: Ol lain pater, bisop na bruder i bin stap long Aleksishafen bung Poto: Pater Paul Liwun SVD stret na yupela i save PNG, ol foren investas na God i blesim yupela. amamas tru long ridim divelopa. ileksen Janueri 26 - Februeri 1, 2012 Wantok P11 P12 Wantok Janueri 26 - Februeri 1, 2012 ileksennius

Ileksen 2012 wok redi i ron gut Nogat as long belwari long ol sut toktok PAPUA Niugini Ilektoral manmeri, i no inap kirap na Distrik na Wes Ne Briten, na Komisina, Andrew Trawen i pinis long taim stret, bikos data entri bilong sikspela tok dispela wik olsem i nogat Tresari Dipatmen i no givi- moa provins bai pinis dispela as long ol tokwin i wok long maut mani kwik. wik, long bringim namba bi- kamapim belwari long sait bi- Sapos mani bilong ilek- long ol provins i pinisim wok, long wok mentenens i toral rol apdet wok long 2011 i go long 12-pela. kamap long apdetim o stre- i kam long Tresari long taim Ol sikspela moa provins tim gut 2012 ilektoral rol. bilong en yet, na i no long em Is Nu Briten, Nu Ailan, I gat tok win olsem dispela givim hap hap tasol, olgeta Manus, Is Sepik, Wes Sepik, wok i abrus pinis, na rol bai wok insait long provins bai na Morobe no inap redi long ileksen long pinis nau long dispela taim. Sauten, Niugini Ailans na Jun. Long dispela taim nau, Momase rijen i redi long stre- “Olsem Ilektoral Komisina priliminari ilektoral rol i mas tim ol priliminari rol bilong ol bilong Papua Niugini, mi laik stap aut pinis long pablik i pastaim long pinis bilong tok stret olsem wok long skelim na bekim. Mani tasol mun Janueri. Bogenvil na apdetim Ilektoral Rol bilong em i hevi we i lukim mipela i Westen provins tasol, i no Jun 23 ileksen i no abrus. let liklik wantaim wok bilong yet. “Na mi laik tokim pipel bi- rol. Famili Oda Listing wok long Papua Niugini, olsem Em i wok bilong yumi, kaunim i wok long kisim 2012 rol bai redi pastaim aninit long konstitusen o longpela taim long filwok i long taim bilong vot,” Mista mama loa long plenim, pinis insait long Hailans rijen. Trawen i tok. redim, na givim ileksen we i Tasol, Isten Hailans, “Mipela i bin stap long fri, fea na sef. Simbu, Hela na Sauten wankain man long 2002, na Olsem na maski mipela i Hailans provins, em hap bi- long 2007, tasol mipela i go gat mani hevi, mipela i long ol priliminari wod rol ol i het na apdetim rol, na mipela mekim olgeta wok mipela i printim na redim long kisim i givim ol ileksen long ol pipel ken mekim, long redim rol bi- bekim, na filwok i go het yet bilong Papua Niugini. long 2012 ileksen. long Jiwaka, Westen Mipela i redi long givim Dispela ol ileksen, em Hailans, na Enga. Olgeta 2012 priliminari ilektoral rol wanpela bikpela ileksen tru dispela namba na stori i go long kirap bilong mun Febru- long histori bilong kantri. pinis long Pot Mosbi long ari, we em bai go aut long Mi laik toksave long ol prosesim. pablik long olgeta hap long pipel bilong Papua Niugini, Bilong givim gut piksa long Andrew Trawen kantri long kisim bekim bi- olsem long tude (Sande, ol pipel bilong Papua Niugini, long pablik, pastaim long Janueri 22, 2012), inap long wok long apdetim ilektoral rol agensim. Is Nu Briten na Nu Madang, em nau i go het. tok pinis, mi laikim olgeta mipela i stretim long redi 2 milian vota, we em i hap bi- i olsem: Ailan i klostu pinisim ol ilekta  Hailans Rijen: Isten wan wan gutpela Papua Ni- wetim Jun. long olgeta 4.3 milian man- data entri wok wantaim hap Hailans, Simbu, Hela na ugini long save olsem: Ilek- Nau yet apdetim wok long meri i ken vot long dispela  Sauten Rijen: Sentral, bilong ol priliminari rol bilong Sauten Hailans em hap bi- sen em i wok bilong olgeta ilektoral rol i wok go het, na yia, i rejista pinis long rol. Noten, Milen Be, Galp na ol, ol i printim pinis, na ilekta long ol priliminari rol, ol i manmeri. Olsem na mi em i ron 24 awa. Mipela i bilip olsem mipela NCD – ilekta data entri i data entri em i go het yet. printim pinis, na i redi long askim yupela olgeta long Mipela i rikrutim sampela bai inap long prosesim nara- pinis na ol priliminari rol, em Bogenvil em i wanpela kisim bekim long pablik. lukautim dispela 2012 ilek- moa opisa bilong mekim wok pela 50% o hap long olgeta ol i prinim pinis, na i redi long provins tasol we filwok i go Long Jiwaka, Western sen, na mekim kamap wan- data prosesing, na 30 nupela vota manmeri long kantri in- go aut long pablik long ske- het yet, wantaim Hailans, na Enga filwok i pela fri, fea na sef ileksen. kompyuta masin long hari- sait long ol wik i kam. lim.  Momase Rijen: Is wok go het. Olgeta stori na apim wok, na wok i wok go I kam inap nau, ol rol bi-  Niugini Ailans Rijen: Sepik, Wes Sepik, na Mo- namba ol i bungim, bai go het gut tasol. long sikspela provins i pinis. Wes Nu Briten em i wanpela robe i gat klostu olgeta pril- bek long Pot Mosbi bilong ANDREW S. TRAWEN, Mi laik tokaut hia olsem ol Ol dispela provins em: provins tasol we ol ilekta iminari wod rol, ol i printim prosesim. CMG, MBE filwok, we em i enrolmen o Sentral, Noten, Milen Be, data entri, ol i prinim pinis, na i redi long kisim bekim. rejistresen bilong ol vota Galp, na Nesenel Kapitel na i redi long kisim ol tok Ilekta data entri bilong Long bungim olgeta tok mi ILEKTORAL KOMISINA ileksennius Janueri 26 - Februeri 1, 2012 Wantok P13

Polis bai strong long pasin

ROYALbilong Papua Niugini Polis sanap mekim eli wok aninit long kempen ol long stap insait long Konstabulari nau i wokbung long Konstitusen long kari- 2012 ileksen. Bai ol i noken wantaim long was long maut fri, fea na sef ileksen kisim tok pretim, senis pasin bilong eli kempen i long Papua Niugini. tingting, o birua long husat kamap insait long taim pas- Em i tok long dispela as ol arapela,” Mista Trawen i taim long ol rit pepa i go aut tasol, em i gat wok long tok tok. long Epril 21. klia long pablik long ol kain Em i tok Ilektoral Komisin PNG Ilektoral Komisina, asua wok i stap we bai dau- i ting i mobeta i gat wan- Andrew Trawen, i tok polis i nim strong na kamap gut pela telepon hotlain wan- givim tok wanbel pinis bilong ileksen. taim polis long Konedobu olsem ol bai no inap long Ilektoral Komisin i bin hetkwota bai ol memba bi- larim husat ol manmeri i askim pinis olsem i mas i long pablik i ken ring na brukim loa bilong ileksen gat wanpela spesol polis ripotim wanem kain paul pastaim long taim bilong tasfos bilong lukluk long ol pasin long eli kempen i wok kempen i kamap. hevi na birua bilong ol ilek- kamap. Mista Trawen i askim ol sen, wantaim tu ol komplen “Mi mas mekim klia long manmeri long pablik long i kam long pablik long pasin olgeta pipel long PNG was na ripotim husat man- bilong eli kempen bilong olsem yumi noken larim ol meri i wok long mekim eli 2012 ileksen. dispela paul pasin long go kempen bilong 2012 ne- Ol provisin bilong Krimi- het moa na pasim mipela senel jeneral ileksen. nal Koud we i makim klia ol long kamapim gutpela “Mi laikim ol memba bi- ilektoral asua o ofens we i demokretik ileksen long long pablik long kamaut na ken kamap long taim bilong PNG. mekim komplen wantaim ileksen. Dispela i stap in- “Polis nau i sapotim polis, bai polis i ken mekim sait long Seksen 98 i go mipela long strongim ol wok painim, arestim na inap Seksen 116. provisin bilong Kriminal sasim husat manmeri o in- “Mipela i wokbung gut tru Koud we i makim ol krimi- tending kendidet, ol sapota, wantaim polis long wok nal o ilektoral ofens we i ol memba yet, ol kaunsela plening, na kamapim ol rot kamap pastaim long ilek- na ol mausmanmeri bilong long daunim ol kain paul sen, na long taim ileksen i ol politikal pati,” Mista pasin pastaim long ileksen ron, bai ol paul man i ken Trawen i tok. i op, long taim ileksen i ron, kisim glasim, yumi arestim Em i tok Ilektoral Komisin bai ol vota manmeri i ken na sasim ol,” Mista Trawen Ol nupela polis manmeri pas aut long polis kolis, dispela yia eleksen bai namba wan taim em i wanpela opis i kirap na yusim demokretik rait bi- i tok. bilong ol long wok long en. Jiwaka i redi long Yunivesiti sumatin Ileksen 2012 wokbung wantaim JIWAKA i nau redi long go man na PNGEC ofisel long long pasin braiberi na paul insait long Ilkesen 2012 stopim pasin nogut long pasin long stilim ol balot aninit long nupela provins Ilkesen taim. Jiwaka bai pepa na bokis. Mipela bilong em yet. mekim nem bikos mi gat skulim ol gut stret na ol i PNGECILEKSEN 2012 em i klostu kempen long olgeta hap 2012 stretpela na seif, ol Siaman bilong Jiwaka stronpela bilip olsem pipel amamas long makim gut- taim tasol, na ol yunvesiti long provins bilong ol yet. sumatin bilong yunivesti i Trensisenel Atoreti (JTA) na yet bai makim gutpela lida pela lida,” em i tok. sumatin i wokbung wantaim Antap long Hailans, ilek- mas wokbung wantain Memba bilong Not Waghi, long kirapim nupela provins O’Hara i tok ol i apdetim PNG Ilektoral Komisin sen i no save kamap stret PNGEC, long skulim planti Benjamin Mul, i tok em i bilong ol. Ol i les long pasin nupela Ilektoral Rol pinis na (PNGEC) long karimaut bikos ol man i save yusim pipel long ples husat i no wokbung wantaim ol pipel korapsen. Ol i laikim gut- putim nem bilong planti ol awenes toktok long skulim gan, pretim ol meri na save long makim gut ol long kamapim fri, fea na pela lidasip,” Mul i tok. manmeri husat inap vot manmeri long ples long pikinini na vot nating nating. stretpela lida. seif ileksen 2012. Wankain taim, Presiden tasol nem bilong ol i no bin makim gut ol stretpela lida, Ol sapota bilong kendidet Trawen i bin tok ol Em i tok planti ol Hailans bilong UPNG Jiwaka Stu- stap. husat bai wok stret, na husat i sanap long ileksen i sumatin yet i save wanem provins i save pait long den Asosiesen, Josephat “Tasol mipela i sot long ol stopim pasin korapsen. save pait long balot bokis na kain samting i save kamap balot bokis na pepa, tasol O’Hara i tok, ol yunivesiti pepa o fom long enrolim nu- Ol yangpela yunivesiti pepa. long ples bilong ol yet long aninit long lukluk bilong en, sumating bilong Jiwaka i pepa manmeri husat i ken sumatin bilong Hailans Sampela hap long ileksen taim. Olsem na moa em bai no nap larim dispela mekim gutpela toktok vot long Ileksen 2012 na mi Rijen i sanap strong long Hailans, olsem Sauten beta yumi i ken senisim dis- kain pasin kamap long nu- awenes pinis long olgeta laikim PNGEC long givim stopim pasin korapsen, na Hailans na Enga, ol sapota pela kain pasin nogut we loa pela Jiwaka Provins. hap long provins. sampela moa fom bikos senisim tingting bilong ol save pait wantaim gan, kilim i tambuim, na larim ol pipel i Mul i tok em i bilip long O’Hara i tok ol i skulim ol sampela manmeri nogat pipel, we ol i save laik long ol man, na bagarapim ol save gut long as bilong strepela lidasip bikos Ji- manmeri long votim gut nem long Ilektoral Rol long bihainim mani tumas long samting long ples. Ileksen makim gutpela lida na stret- waka i nogat ol risos long lida, painimaut wanem kain Jiwaka,” em i tok. votim man long ileksen no nap long kamap olsem pela rot bilong makim lida. divelopim em yet olsem man em i gutpela lida, na O’Hara i tok tenkyu long taim. tasol tasim manmeri i bi- Trawen i bin tok em i gat provins, tasol stretpela na pasin nogut bilong stilim PNGEC na siaman bilong Aninit long wanpela agri- hainim ol ples pasin bilong bikpela bilip olsem antap strongpela lidasip tasol bai balot pepa na pait long JTA, Benjamin Mul long men ol i kolim ‘Yut Netwok ol yet, pait i save bruk, long Hailans, ol sumatin yet senisim ples na laip bilong balot bokis, we loa i tok sapotim gutpela wok bilong Ileksen Awenes’ namel long bikpela asua save kamap i ken skulim ol lokol pipel, pipel bilong en. tambu. ol sumating na pipel long PNGEC, na ol sumatin bi- na planti ol kendidet i save na PNGEC bai stap redi “Mi les long paul pasin i “Pipel i nau redi stap. Ol daunim pasin korapsen, na long Yunivesti bilong Papua go stretim ileksen hevi long long halivim ol wantaim kamap long Ileksen taim. laikim gutpela lida long ki- kamapim Ileksen 2012 fri, Niugini (UPNG), ol sumatin Nesenel Kot tasol. mani. Olsem na mi stap redi long rapim provins na mekim fea na seif long Jiwaka na bilong olgeta faivpela Komisina Trawen i bin Dispela i ken mekim Ilek- wokbung wantaim ol polis- stretpela wok. Ol les pinis PNG. provins i bin mekim awenes tok, long kamapim Ileksen sen 2012 fri, fea na seif. ileksennius Janueri 26 - Februeri 1, 2012 Wantok P15

Namba wan taim Ilektoral Komisin i makim ol Asisten Ileksen Menesa LONG namba wan taim long wok ileksen insait long Papua Niugini, PNG Ilektoral Komisin i makim ol Asisten Ileksen Menesa insait long ol provinsal ilektoral opis bilong en. Ilektoral Komisina Andrew Trawen i tok ol dispela 22 Asisten Ileksen Menesa i kisim luksave na makim, long halivim na sapotim ol Provinsal Ileksen Menesa long redi long karimaut 2012 nesenel jeneral ileksen. Dispela i kamap wantaim sapot bilong AusAID, aninit long Ilektoral Sapot Progrem bilong ol. Mista Trawen i givim luksave long ol na tok tenkyu long sapot ol i wok givim yet long PNGEC. “PNGEC, olsem wanpela patna i wok long strongim luk- save long ol meri long kantri, i makim 16-pela meri olsem ol Asisten Ileksen Menesa. Olgeta i sainim ol kontrak bi- long ol las wik Fraide, bihain long ol i sindaun long tupela de woksop long Gateway Hotel long Pot Mosbi,” em i tok. Bihain long ol i sainim ol kontrak bilong ol, 22 nupela Asisten Ileksen Menesa i kisim wan wan notbuk leptop long mekim ileksen wok redi bilong ol. Dispela tupela de woksop long Pot Mosbi em i namba wan fomal bung bilong olgeta Ileksen Menesa na ol nupela Asisten Ileksen Menesa, long redim olgeta wok redi bilong ol, na stretim ol wok plen bilong karimaut stat long mun Jun. “Mipela i kisim skul long 2007 ileksen we i bin kamap gut, tasol i bin gat moa rot bilong strongim, bai mipela i kamapim gutpela ol wok ileksen long 2012,” Mista Trawen i tok, taim em i givim tok stia long dispela woksop. Ilektoral Komisina i makim sampela nupela wok pasin long strongim nesenel ileksen long dispela yia, olsem:  Makim bilong ol Asisten Ileksen Menesa;  Famili Oda Listing Ilektoral Rol bilong ol- geta Hailans na Manus provins;  Ol Gavman Apros Rijenal Kodineta bilong hariapim ol ileksen wok;  Makim bilong ol Rijenal Akaunten na Provinsal Akaunten;  Polisi bilong Haiarim kar we ol bai kisim ol haia kar kampani bilong PNG yet, na i rejista wan- taim Invesmen Promosen Atoriti (IPA);  Sekyuriti Agrimen ol i sainim namel long PNGEC na RPNGC. P16 Wantok Janueri 26 - Februeri 1, 2012 ileksenpotos ileksenpotos Janueri 26 - Februeri 1, 2012 Wantok P25

Strongim ol PNGEC opis long ol provins sabina Janueri 26 - Februeri 1, 2012 Wantok P17 Watpo na ol i pulim taitim yet? NO isi long sutim tok dispela mak. dispela pinga i sikirap yet Na wanpela as tasol long long wanpela grup long pilai wantaim plen bi- ol i wok long mekim i stap, politisen long bikpela Tasol planti long ol, ol i long bungim Air Niugini em bikos yumi ol pipel i pulim-taitim i stap nau. save go insait long politiks wantaim Airlines PNG, dis- aipas tru long fri edukesen IDispela em i wanpela long mekim kamap olsem pela balus kampani i nogat na fri helt sevis na tritmen. longpela stori we i nogat klia laiptaim wok bilong ol, we i gutpela rekot long sefti. as bilong en, na we bilong min olsem ol bai no inap tru Mipela i no tok daunim tok makim, bikos mipela i risain o lusim wok sapos ol i Plis, yumi noken lus tingt- samting O’Neill-Namah i wok lukim pait bilong pasin mas lusim. Lukim Sir yu ken lukim wok i go het ing long wanem samting i mekim. Mipela i tok olsem i bilong man, we i no olgeta Mekere. Em i bin PM wan- nau lusim Waigani Sevis kamap long PNGBC taim gutpela wanpela gavman i samting i stap ples klia. pela taim, na taim em i Stesen we Memba bilong em i bin praim minista. luksave olsem edukesen na I gat planti kain pasin i lusim dispela wok, em i mas Mosbi Not Wes i kirap long Benk bilong pipel, wan- helt em ol samting we i mas kam bung na kamapim dis- lusim politiks, tasol em i no slip bilong en na silipim pela traipela benk tru, em ol stap fri pinis long taim yumi pela, na stretpela tingting i lusim. Em i hangamap yet simen bilong ol manmeri i salim long kisim ol pipia kisim indipendens. no moa strong. Nau yumi long sia bilong em long Pot long wokabaut bihainim pinat nabaut, i go long wan- Na dispela em rot we pait bihainim laik bilong wan Mosbi Not Wes. long men rot namel long pela liklik benk i wok long Gren Sif Sir Michael i pun- wan ol lida. Waigani trefik lait i go olsem abrus long pulim ol kas- daun long en, bikos em i Na taim yu skelim wok- long UPNG. toma. wok long givim kaikai long Sapos yu glasim gut, poli- mak bilong ol, yu bai lukim Olsem wanem tru bai Sir ol bikman na meri, na i no tiks i no wanpela saiens o olsem long 99.9%, i nogat Na sem pasin tru i stap Mekere i tok pasin em i givim long jeneral pablik, skul samting. Hap bilip tru. I no min olsem ol i no long wanpela sainbot ol mekim i bin gutpela, we em em liklik manmeri i sindaun olsem i gat wanpela kain halivim ol manmeri. Ol i draiva i ken lukim long sait, i kisim wanpela benk long long PMV. skul ol i kolim ‘politikal halivim planti manmeri long we i tok olsem dispela wok baim wanpela bikpela benk, saiens’, em i bilip long nem kisim mani long gavman, na simenim i kam long mani i gat ol aset inap long planti Sir Michael i bin asua, na nating. Wankain olsem kan- winim ol pablik tenda pro- ‘Memba bilong Pot Mosbi handret milian. BSP long em i asua nogut tru. dre bilong em ‘ekonomiks’, jek, na olsem. Tasol sapos Not Wes i givim’. dispela taim i bin gat ol pinat Em i no lusim wanpela we em i piksa bilong pasin yu lukluk long husat tru ol Tru tumas Sir Mekere, yu tasol. samting i stap bai pipel i ken bilong kaikaim samting in- dispela lain i givim tenda na mas kisim sas aninit long lukim na amamas long taim em i bin wok politiks. Em i sait long wan wan ekonomi, winim, bai yu luksave olsem Ogenik Loa long nesenel Sampela hait manmeri i bin bringim planti ol paul loa politiks em i wanpela bilip olgeta em ol wanlain, haus- ileksen, long mekim eli bin mekim planti milian kina olsem ol amendmen o senis luksave ‘em i wanpela lain, bisnis poroman o famili kempen pastaim long taim bihain long dispela salim. ol rit i go aut. Nogat sem bi- long konstitusen, we i katim samting olsem pilai laki’. bilong ol dispela politisen. Na nau i luk olsem em i laik pawa bilong Ombudsman long yu! Las foapela yia yu Olsem na i klia i mas i gat mekim wankain gen. Em bai Komisen. Em i oraitim tu loa mekim wanem long olgeta Politiks i olsem wanpela wanpela kain hap mani i salim Air Niugini i go long i pasim ol papagraun long gem long poka masin. stap insait long las kalkule- mani yu wok long kisim bi- Airlines PNG long liklik kisim ol bikpela maining na Maski yu wanem kain man, sen bilong mani. Planti taim, long ilektret bilong mipela. mani, na Air Niugini bai lus petrolium kampani i go long yu ken win sapos yu paitim dispela manimak i save in- Yu mas kisim bikpela pen long ol buk bilong kantri, kot long bagarapim bus- rait ki, long rait taim, na inap apim 10% bilong olgeta long ileksen na lusim wok olsem wanpela nesenel graun. Dispela em bikpela asua tru. long rait manimak o bet, na mani ol dispela lain i winim politiks pastaim. aset na flek keria. long taim masin i napim long gavman. Na dispela Mipela askim Sir Mekere: Na nau, O’Neill na Namah taim bilong em long peiaut. hap manimak, em planti Orait, yumi glasim wanem yu no inap wantaim mani na ol arapela samting em i wok bai kisim gutnem long savemanmeri long kantri samting yu kisim long ol yia rausim ol dispela amenmen mekim long posisen bilong Na ol politisen bilong yumi tude i save long en, na i yu wok pablik sevan, na bi- long ol klem bilong bagara- em olsem Minista bilong i olsem ol man i save pilai givim nem long ol politisen hain memba? Sapos yu no pim busgraun. poka masin. Ol i nogat bilong yumi, olsem ol “Mista IPBC, wanpela posisen i inap yet, watpo na i no spesol trening long politiks. Honorabel 10%”. brukim loa tu. inap? Na hamas mani bai Las tru, mipela i askim Ol i no holim ol digri long Em i rausim Sir Tjoeng inap? Mipela i tok long olsem Sir Michael na ol lain politiks long wanpela Wanpela bikpela hanmak olsem Siaman bilong Air Ni- Mekere: go na ol i sekim yu bilong em i mas wanbel biknem yunivesiti. Em i min bilong ol politisen bilong ugini, na makim namba tu gut. long bung wantaim O’Neill olsem eni kain man i ken na ol boi bilong em long yumi, em bihain long ol i bilong em, Garth McIlle- kamap politisen, na bi- paitim gut toktok long winim ileksen na kisim wok, wain, olsem Siaman, na Las tru, i wok long kamap hainim wanem laik bilong loya bilong em, Greg Shep- brukim dispela pulim-taitim em yet. Sampela i save go ol i save lus tingting long yu ples klia olsem O’Neill- long gutpela bilong ol pipel pard olsem wanpela Bod insait long politiks long na mi, inap long laspela 12- Namah lain i wok traim long na kantri. Memba. bringim benefit long ol kon- pela mun pastaim long ne- kisim inap mani long baim Bikos mipela, ol pipel, i bin Na nau i gat wanpela tok- stituen bilong en, na i gat senel ileksen i kamap gen. moa pawa na moa politikal votim yupela long las ilek- win i raun long ol kopi sop wan wan tasol i ken inapim Sapos yu stap long Mosbi, sapot. sen. na ba long Mosbi olsem ol

Sapos yu gat laik long ridim dispela kolum, nau yu ken salim tok amamas, komplen, o toksave long ol arapela hait wok i kam long Sabina long email: [email protected] P18 Wantok Janueri 26 - Februeri 1, 2012 sabina Why the present political stalemate? IT IS not easy to cast to their constituents and airline with a very poor ceeding, is because we, the blame on any group of there are only a few who safety record. people, are so gullible that politicians for the present can meet this criterion. we have sold our souls for state of political affairs. Do not forget what hap- free education and just re- This is a long story which Most of them, however, pened with PNGBC during cently free medical consul- defies definition and simple enter politics to make a ca- his tenure. The people’s tations and treatment. categorization, for the sim- reer out of it, which means bank, a mammoth bank, This is not to say that ple fact that here we are they will never resign when was sold for peanuts to a to- O’Neill and Namah are Moresby North West has dealing with human behav- the occasion arises. Look at tally insignificant little bank wrong. On the contrary; we decided to build concrete iour where the issues are Sir Mekere, for instance. He which had problems attract- say that it is about time paths for people to walk on not entirely impersonal. was a PM at one time and ing customers, and which somebody in power recog- along the main road leading There is plenty of person- when he lost that position, bank has a market share of nized that education and from the Service Station in ality involved, and this is he ought to have quit poli- less than 5% in real terms. health should have been the direction of the UPNG. where emotions, if tics by resigning, but he How the hell can Sir Mekere free since Independence. The shameful part of this unchecked, can take the never did, and he is still justify his action in getting a And this is where the Grand nonsense is that facing the better of rationality, thus hanging onto his seat in the small bank to acquire a Chief Sir Michael must be traffic is a sign board that getting us bogged down in a Port Moresby North West. major bank with assets faulted for feeding the well- reads along the lines that game of ego warfare. worth in the hundreds of to-dos, and giving nothing the path construction is And when you assess millions, compared to BSP for the general public, the ‘funded by the Member for When you look at it their performance, you will which had peanuts for as- common man in the PMV. Port Moresby North West’. closely, politics is not a sci- note in 99.9% cases that it sets. ence. The suggestion that is absolute zero. That does Sir Michael failed and he Bid Deal, Sir Mekere. You there is a field of study not mean they do not help Some unknown people failed miserably. ought to be charged under called “political science” is a people. Of course, they help made millions of kina after He is not leaving anything the Organic Law on national misnomer. Just like its many people to access gov- that stupid amalgamation. behind by which the people Elections for doing an elec- cousin, “economics” which ernment funds, public ten- And now it looks like he’s is will celebrate his years in tion campaign well before is a reflection of the mode of der for projects and the like, up to his same tricks again. power. He also brought the issue of the writs. Nogat consumption in a given but when you start to en- He will sell Air Niugini to Air- about many wrong laws like sem bilong yu! Las foapela economy, politics is in quire as to whom these suc- lines PNG for peanuts and the amendments to the con- yia yu mekim wanem long essence, “a game of cessful tenderers are, you Air Niugini will disappear stitution, cutting down on olgeta mani yu wok long chance”. will note that they are from the books as a national the powers of the Ombuds- kisim bilong ilektret bilong Politics by its very nature cronies and business asso- asset and flag carrier. We man Commission. He also mipela. You ought to get is like a game on the poker ciates of these politicians. ask Sir Mekere: Are you not passed a law stopping your behind kicked in the machine. Anybody can win In other words, there is a satisfied with what money landowners from taking elections. simply by punching the right cut there somewhere in the and material wealth you mining and petroleum com- key at the right time and for final equation and most of have acquired over the panies to court on environ- Talking about Mekere, let the right amount of bet the time it is 10% of the fi- years you have been a pub- mental damages. This is us see what he is now up to when the machine has nancial cost. And this is the lic servant, and then as a sickening by itself. with his unlawful position of reached its stage for a pay- reason you will hear many member of parliament. If And now, it is a credit to the Minister for IPBC. He out. well informed persons call- you are not satisfied, why the O’Neill and the Namah has kicked out Sir Tjoeng as ing our politicians, “Mr Hon- are you not satisfied? And mob to repeal the amend- the Chairman of Air Niugini, And our politicians are like ourable 10%”. how much money is enough ment to environmental dam- and appointed his lieu- poker machine players. money. We say to Mekere: ages claims. tenant, Garth McIllewain, as They do not possess any One major characteristic You need to get yourself the Chairman, and his legal special training in the field of our politicians, is that checked. Finally, we ask that Sir eagle, Greg Sheppard, as a of politics. They are not de- soon after they are voted Michael and his mob agree Board Member. There is a gree holders in politics from into Office, they will forget Finally, it is getting more to meet O’Neill and his mob rumour doing the rounds in a recognized university. all about you until in the last and more obvious that the for an open discussion to Port Moresby Coffee Shops What this means, is that 12 months before the Na- O’Neill-Namah mob are try- break this impasse for the and Saloon Bars that those anybody can become a tional Elections. ing to catch up with lost time benefit of the people at fingers are still itching for a politician and for reasons Take a look at the works when it comes to the issue large. slight of hand to amalga- only known to the particular now under way past the of power, money and buying Because we, the people, mate Air Niugini with Air- politician himself. Some get Waigani Service Station political support. And the elected you mob into public lines PNG, the doomed into politics to bring benefit where the Member for Port only reason they are suc- office.

Sapos yu gat laik long ridim dispela kolum, nau yu ken salim tok amamas, komplen, o toksave long ol arapela hait wok i kam long Sabina long email: [email protected] komentri Janueri 26 - Februeri 1, 2012 Wantok P19

KOMENTRI Tok klia kam klostu nau SAPOS i gat wanpela samting i kamaut long kot namel long Fred Yakasa na Polis Komisina Tom Kulunga, em oda i salim olgeta politiks pait long pawa i go bek long Suprim Kot long glasim planti samting i kamap bihain long laspela ruling bilong en. Em nau, kantri bai mas wetim makim bilong Suprim Kot bens, na skelim bilong ol, long makim bilong Peter O’Neill olsem praim minista bihain long suprim kot i tok makim bi- POLYE long em namba wan taim i no bihainim loa. Dispela bai stretim planti samting i wok paulim planti ol gutpela manmeri bilong yumi long kantri. Long wanpela sait, kain kain sut tok i kamap long O’Neill-Namah gavman i wok long bungim mani bilong go insait long ileksen. Planti ol dispela sut tok i kamap long hevi i bungim Fal- con Jet balus antap long Indonesia taim Namah na sam- pela arapela minista i bin ron long en. Olgeta dispela sut toktok i dai nating, na ol minista i bin stap long balus long dispela taim, i tok i nogat paul pasin SON, DISPELA PATI i kamap. BAI LAINIM YU LONG Long narapela sait, Gren Sif Sir Michael Somare i wok NOKEN MEKIM PASIN long strong yet olsem em i tru tru PM. KORAPSEN! Sapos em i no kisim luksave bilong narapela suprim kot bens i sindaun gen, bai em i olsem wanem nau? Jada 012 Wanpela samting i klia long planti manmeri i les pinis long dispela pulim-taitim long politiks, em kirap bilong skul fi fri edukesen, na fri helt sevis na tritmen. Sapos i gat tupela samting we bai bringim bek gavman bilong O’Neill na Namah, em i dispela tupela samting. Narapela bikpela wari, bihain long en, em ol nupela, na olpela kendidet wantaim, husat i wok long redi long bosim ileksen long mekim ol i mas winim ileksen. Ol bikpela pati long Olgeta dispela wok wasman i no inap kamap, sapos ol lain long gavman bilong O’Neill i wok singaut long senisim ilektoral komisina. Mipela ol liklik manmeri i no moa olsem ol longlong bi- long bipo. palamen save kaikai gut Bipo, bai gris bilong mani, kaikai na dring, kar na ol ara- pela samting bai pulim ai. Tude, i gat planti moa savemanmeri i ken luksave long LANTI nupela poli- bikpela toktok na disisen toret bilong ol, na turangu paul pasin. tikel pati i wok long na mekim divelopmen na ol wan man o tu man pati I gat planti moa savemanmeri husat i save long stori bi- kamap nau long senis i kamap. nogat na sindaun hait stap. long ol lida bilong yumi. Predim ol kendidet bilong ol Wanpela gutpela piksa Tru tumas yumi save Ol lida tasol i ting olsem bikos ol i holim mani na pawa, long go insait long 2012 ne- em memba bilong Mosbi votim ol man o kendidet ol i ken bosim olgeta samting. senel ileksen. Saut Dame Carol Kidu. Em na helpim long ilektoret bi- yumi klia gut long ol long Ol i mas was gut. Dispela kain tingting i no tingting bi- Dispela i no nupela samt- wanpela memba tasol long tru tru lida. long ol. ples o distrik. Tasol long ing, bikos bipo yet i kam, bikpela Melenesian Pati. Nogat lo i stopim ol palamen haus em narapela planti nupela pati i save Tasol astingting na plen o kainkain pati long kamap samting. Ol memba save kamap long traim winim polisi bilong pati i no wok long resis long nesenel kisim mani na ol helpim bi- ileksen na go insait long bikos Nesenel Alaiens (NA) ileksen. Tasol bikpela samt- long distrik bilong ol bi- palamen. em bikpela pati wantaim ing em taim wanpela man hainim pati. Bikpela pati Bihain long ileksen, planti bikpela namba na polisi bi- tasol i win long dispela husat i kamapim gavman i save dai isi isi na pinis nat- long NA tasol i wok. Ol ara- tiket, em nogat pawa long save kisim helpim hariap. ing tru. pela liklik pati i bihainim mekim wanpela bikpela Olsem na sapos yu lukim Sampela taim i save gat tasol. samting long palamen. Em memba bilong yu i no karim wan man o tupela man pati Planti arapela memba tu bilong sapot na bihainim ol sevis na divelopmen kam tasol long palamen we ol i bin winim sia long pati bi- bikpela grup tasol. Polisi na hariap long ples bilong yu, no save mekim wanpela long ol, tasol long palamen, as tingting em sanap long bikpela samting long pala- turangu ol em wanpela yu mas klia nau, em stap en na winim ileksen i no men, bikos ol bikpela pati tasol o tupela tasol. Olsem long bikpela pati o liklik inap wok bikos em nogat wantaim ol bikpela namba i na ol save lusim pati bilong wan man o tu man pati. namba bilong winim toktok. save daunim na karapim ol ol na joinim ol bikpela pati. Pati save lukautim ol Wok bilong em long bi- long taim bilong mekim ol Tingim, politiks em yu memba bilong ol pastaim hainim tasol plen na tingt- bikpela disisen o polisi in- mas pilaim gut bikos nogut long ol arapela. ing bilong ol bikpela lain sait long kantri. yu bai nogat nem na yu bai Olsem na tingim gut, yu pati husat gat moa namba. Olsem na ol dispela kain lus nogut tru long taim bi- laik makim lida husat no Insait long Papua Niugini wan man o tupela man pati long ileksen. Planti taim bai inap karim sevis na divel- tausen pati ken sanap long save swim go joinim ol ol pipel tok ol no harim nem opmen kam long yu o ileksen wantaim kainkain bikpela pati long kisim bilong yu o lukim han mak olsem wanem? Bikpela pati Published at polisi na plen bilong ol. Portion 445, Kanage Street, strong na sapot long stap bilong yu. Bikos ol bikpela wantaim moa memba save Tasol long palamen, em Six Mile NCD long gavman, na ol ken pati i kisim olgeta samting namba tasol i save winim ol kisim kaikai pastaim long ol kisim luksave long ol mani na mekim wok long ilek- liklik pati. P20 Wantok Janueri 26 - Februeri 1, 2012 abcpasifik

12-tausen pipel i protes antap long maunten SAMTING olsem 12-tausen pipel bilong Guatemala i wokabaut i go antap long wanpela olpela maunten paia long protes agen- sim domestik vailens. Guatemala, ripot i tok, i save gat bikpela namba bilong ol kilim dai, na domestik vailens i wanpela bikpela hevi. Ol ektivis i laik bai dispela bikpela lain pipel i pulim lain i go antap tru long maunten, Volcan de Agua, bai mekim histri long namba bilong ol pipel i go antap. Nupela presiden bilong kantri, Otto Peres Molina, i bin wanpela long dispela bikpela lain pipel i go antap long protes agensim domestik vailens.

Militeri Kansol i lusim fri moa long 2-tausen kalabus MAN i go long militari Kansol bilong Ijip (Egypt), Hussein Tantawi, i givim marimari long klostu tu tausen kalabusman long makim namba wan yia o anivesari o taim ol i statim protes long rausim gavman. Namel long dispela lain i lusim haus kalabus, ‘intanet ektivis’ Michael Nabil, husat i bin go kal- abus long tripela yia, long mun Epril las yia bikos long we em i raitim ol stori no laikim ami. Ami kot i bin salim olgeta long dispela ol kalabusman i go long kalabus long las yia taim ol i rausim Presiden Hosni Mubarak long opis.

Bom pairap long Nigeria kilim moa long 100 pipel OL HAUS sik long Kano siti bilong not hap bilong Naijiria (Nigeria), i bungim bikpela hevi long kisim lukautim ol pipel i kisim bagarap na ol dai bodi, bihainim ol bom pairap las wik Fraide. Wok i ron yet Wanpela witness i tok em i MASKI bikpela ren i lukim moa long 150 bodi long pundaun na haus bokis long bikpela haus sik. kamapim haiwara Planti ol sivilian o man nating i blokim insait long Palamen. bilip tumas long Praim Minista bin dai, tasol sampela i bin ol polis Julia Gillard i bin tokaut long dis- Julia Gillard. hevi long planti hap fos manmeri. Greens na pela ol plen, tasol polisi i no Lida Tony Abbott i tok Julia long Kwinslen na Dispela ol pairap long Fraide i Coalition pati i bihainim ol agrimen – ol tok bung Gillard i brukim kontrak we em i Gold Coast long bin makim ol polis stesin, wanepal bilong ol na Indipenden Memba, mekim em Praim Minista. Australia, dispela no amamas wan- Andrew Wilkie. Tasol ol Labor MP wantaim, tu paspot opis, na ol arapela gavman pipia trak i ron yet bilding. taim Australia Olsem na nau, em i no moa Mike Kelly, i sapotim dispela Bikhet Muslim pait-lain, Boko sapotim Labor pati. nupela plen bilong takolim dispela na mekim wok Haram, i tokaut pinis olsem ol i bin PM Greens Lida, Bob Brown, i tok bikpela isu bilong pilai laki. bilong em long go pas long dispela ol bom pairap. LIKLIK politikal pati bilong pati bilong en bai kamapim lo long Ol klab i tokaut long amamas rausim pipia long Australia, Greens, i no wanbel ‘wan dola et’ long ol poki, bikos bilong ol long dispela nupela Nau, ami na polis i gat ol haus bilong ol man. sekpoin na wok sekyuriti raun wantaim ol plen bilong Praim polisi bilong Labor i no inap. polisi, tasol i laikim moa infome- long siti. Minista long senisim ol lo bilong Oposisen Kolisen Pati i tok dis- sen long we em bai wok. poka masin, tasol ol i tok ol bai no pela i soim klia olsem ol i noken wolpasifiknius Janueri 26 - Februeri 1, 2012 Wantok P21 1 Wol Nius long Poto I no bret ya Tru tumas, dispela kek, i no kek nating. Wanpela pestri sef o kukman bilong Mel- bon, Shayne Greenman, i bin go pas long mekim dispela Waltsing Matilda bret skalpta. Hatwok bilong Shayne i winim wanpela intanesenel awot long beking o kukim bret long Tunde. Dispela bret i winim bikpela skoa tru long histori bilong resis. Resis, wantaim dispela bret i kamap long namba 33 Intanesenel Eksebisen bilong atisen kaikai long Rimini, Itali.

Spaida laplap BIANCA Gavrilas, wanpela meri model, i werim wanpela klos ol i somapim long han, wantaim silk tret i kam long Orb spaida. Dispela em i namba wan kain klos ol i mekim long tret bilong dispela kain spaida.

Obama givim Stet ov Yunion toktok PRESIDEN bilong Amerika, Barack Obama, i givim Stet ov Yunion toktok long wanpela join sesen bilong kongres long Kapitol Hil long Washington long Tunde dispela wik. Obama i wok pait strong long winim bek presidensi bilong Yunaitet Stets.

Traim haiwara BIKPELA ren i pundaun long noten hap bilong Australia, na planti ples i pas long haiwara. Tasol em i no taim bilong pret. Dispela dok i no wari. Papa bilong em i sanapim em antap long wanpela sefbot na tirip antap long haiwara. P22 Wantok Janueri 26 - Februeri 1, 2012 entatenmen

Program bilong Tasol 2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz Wanwan De 9:30am – Final aua cruz 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 6:45pm – Komiuniti Notis Bod 1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen 10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack 2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment 7:00pm – 9:00pm – COCACOLAGARAMUT 2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta – Host: Mummy DASH 3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie – Host:Angra Kennedy 2pm – 6pm - SarereAvinun Cruz De - Mande – Fraide 10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta 7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA 6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T 10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 6pm – 00:00am - Nait beat 6:00am – Major Nius Bulletin 10:15am – Kona b’long yu. 3:10pm –Avinun cruz 9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait 7pm – 9pm - Coca Cola Garamut 6:15am – Komiuniti Notis Bod 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment 4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta 00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: Tuluvan 9pm – 00:00am - Nait cruz 6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta 4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program Vitz/Talaigu Sopi/Bata Rat 00:00am – 6am - Brukim Tulait Show 6:30am – Nius Hetlains 11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 4:10pm – FOAPELAKAM GUD LONG 4 – foapela 00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift) Wiken - Sandei 6:45am – Bonde gritins 11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok singsing - Miusik / Request / Tok pilai 6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin 7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim 4:30pm – Nius Hetlains - Kipim Kampani long ol nait shift. wokabaut Muisik 7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program - Laik b’long yu – Niupela singsing previu 4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment Wikens – Sarere 10am – 12noon – Monin Treks 7:15am – WAN 4 DAROAD – Hit Prediction 12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta 6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie 12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta – niupela singsing 12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program 7am – 9am – Sarere Monin Cruz 12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music 12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 5:10pm – 6:00pm – KULCHAMusik (1 hr) skelim lokal 9am – 11am - Monin Treks 2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes. 2pm – 6pm – SandeiAvinun Draiv Music 8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 12:15pm – Komiuniti Notis Bod musik 6pm – 7pm 11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host: 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen – NAIT BEAT – Host: Vaviessie Kasty - 1st aua NWHP 6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta 8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program 6pm – 8pm – GOSPEL REKWESAUA 8:15am – “Papa Heni Fuka Show”. 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta 6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN 12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta 8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – PoromanAua 9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta 1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program – YUMIFM NIUS Senta 12pm – 1pm - 2nd aua NWHP 00:00am – 6am - Brukim Tulait Show 9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei 1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen 6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program Program Director – YUMIFM – Kasty

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAM HARIM LONG: 101.9 FM 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op Raun wantaim Wantok kru ... 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Spots 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Helt 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Spots Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas Planti pilai kam long ol Mobail fon TUNDE - Moning - Nait Nicky Bernard i raitim ronim ol mobail insait yet, FM 100 save mobile fon bilong yu olgeta resis pilai na sevis bilong ol 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes long kantri i mekim ol mekim liklik resis long taim, bai yu kesim sampela dispela mobail fon kam- 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op OL redio stesen long dispela liklik resis. ol Sitifon we Telikom i kain bones i kam long kam- pani. 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat kantri nau wok long Digicel i mekim bilong go pas long en, dispela pani bilong ol. Tingim tasol olsem ol 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Mama Graun kamapim planti ol lik- em long sampela redio mobail fon i gat bikpela Dispela ol mobail fon mobail i no bilong tok halo 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS lik pilai long winim ol stesen long taim yu prais bilong em, taim ol kampani save gut tru long tasol, i gat amamas bilong 8.40PM Helt Riplei 8.55PM Musik kredit bilong ol tokaut long rait ansa bi- kastoma i baim kredit i amamasim ol kastoma bi- em stap, sapos yu laki dis- 9PM Stesen Pas mobail fon. long askim ol askim bai go inap K50 bai yu go long ol, olsem na planti pela amamas bai nogat TRINDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu Dispela ol pilai, i no yu kisim sampela fri insait long winim kar. manmeri nau i wok long pinis bilong em. 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas wanpela mobail kam- krdit. Bemobile tu i gat pilai karim tripela fon long han 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu pani tasol i mekim, ol Telikom kampani gat na promosen bilong long wanem ol laikim tru ol 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas dispela kampani husat i redio stesen bilong em em, taim yu yusim be- 8PM Focus 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Mama Graun Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas FONDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Youth 8.15PM Musik/Spots 8.30PM NIUS 8.40PM Focus Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas FRAIDE - Moning - Nait 6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op 7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu 7.15PM Musik na Chit-Chat 7.30PM Nius na Karen Afeas 8PM Wantok 8.15PM Musik 8.30PM NIUS 8.40PM Youth Riplei 8.55PM Musik 9PM Stesen Pas SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat Ol mobail fon we i gat planti resis long pilaim na winim moni sapos yu laki... 9PM Stesen Pas

EMTV Television Guide FONDE, JANUERI26, 2012 9.00PM G ACURRENTAFFAIR 5.55PM CRIMESTOPPERS 6:00PM G NATIONALEMTVNEWS 10.00AM G SUNDAY FOOTY SHOW 5.00AM G JOYCEMEYER 9.30PM G DIGICELSTARS2ENCORE 6:00PM G NATIONALEMTVNEWS 6.30PM PG AUSTRALIA’S FUNNIEST 11.00PM G 5.30AM G TODAY 10.30PM M 7.00PM G IN MORESBY TONIGHT HOMEVIDEOSHOW 1.00PM G 11.00AM AUSTRALIANETWORK 7.30PM G RUGBYWORLDCUP 7.27PM EMTVTOKSAVE 3.00PM G MOBIL1THEGRID 12.30PM G EMTV MIDDAY NEWS 11.00PM AUSTRALIANETWORK 9.30PM G CURRENTAFFAIR 7.30PM G INMORESBYTONIGHT Mobil 1 The Grid offers exclusive, in- 1.00PM AUSTRALIANETWORK 10.00PM G 8.00PM G RAITMUSIK depth features, personality profiles FRAIDE, JANUERI 27, 2012 11.45PM G ACURRENTAFFAIR 9.00PM PG ELITEMUSICZONE and the latest news from leading mo- 2.59PM STATION OPEN 00.15AM G NATIONAL EMTV NEWS 9.30PM G SUPERLEAGUE torsports circuits around the globe. KIDS KONA 5.00AM G JOYCEMEYER REPLAY 4.00PM G 3.00PM HI-5 5.30AM G TODAY 12.20PM AUSTRALIANETWORK 6.00PM G NATIONALEMTVNEWS 3.30PM PYRAMID 11.00AM AUSTRALIANETWORK 11.00PM G NATIONAL EMTV NEWS 6.30PM G DIGICELSTARS 4.00PM THESHAK 12.30PM G EMTV MIDDAY NEWS SARERE, JANUERI 28, 2012 REPLAY 7.30PM G 60MINUTES 4.30PM KITCHENWHIZ 1.00PM AUSTRALIANETWORK 12.00AM AUSTRALIANNETWORK 8.30PM M SUNDAYNIGHTMOVIE: 4.57PM EMTVTOKSAVE 2.59PM STATION OPEN 12.27PM STATIONOPEN TBA 5.00PM G 3.00PM HI-5 12.30PM G SANDE, JANUERI 29, 2012 10.30PM G HILLSONG 3.30PM PYRAMID 2.30PM G MOBIL1THEGRID 11.00PM G NATIONAL EMTV NEWS 6:00PM G NATIONALEMTVNEWS 4.00PM THESHAK 3.00PM G 6.30AM G ITISWRITTEN REPLAY 7.00PM G SPORTSSCENE 4.30PM KITCHENWHIZ 7.00AM G HILLSONG 11.30PM AUSTRALIANETWORK 7.27PM EMTVTOKSAVE 4.57PM EMTVTOKSAVE 5.00PM G RUGBYWORLDCUP 7.30AM G 7.30PM G RAITMUSIK 5.00PM G DAY 18 HIGHLIGHTS 8.00AM AUSTRALIANETWORK MANDE, JANUERI 23, 2012 8.30PM PG ELITEMUSICZONE 5.30PM G 9.00AM G komik Janueri 26 - Februeri 1, 2012 Wantok P19 TORO

BIABIA

KANAGE

Ansa bilong sampela i no save olsem wanem long brukim maunten long kisimol las wik TOKWIN Sudoku hap ol sanap o wokabaut, bai ol mineral na ol arapela samting. Ol kemra man gat kirap nogut olsem ol bam o pun- Sori tru husat i stap long hap na stail... daun long hul o diwai. lusim ol femili long dispela Ol kemra man bilong TV na ol Tingim, wanpela de bai ol i kisim bagarap. Hia long Mosbi tu bai poto man bilong ol nius pepa piksa bilong yu na putim aut long klostu wankain bagarap bai save gat wanwan stail bilong ol, nuis pepa o TV na bai ol manmeri kamap bikos sapos yu stap hia taim ol laik kisim piksa bai ol save olsem yu tru tru man yu gat long Mosbi siti bai yu lukim Ansa mekim wanwan stail bilong ol. nem long wok bilong ol. kainkain gaden i wok long kamap bilong Sampela taim bai ol slip go daun long arere long mauten. Ol i las wik long graun na kisim piksa, sam- Ples Tari i asua katim ol diwai we i holim maunten Pasol pela ol bai hapim tasol kemra go pinis... na mekim gaden o kamapim setol- antap na presim kemra tasol na Yumi harim pinis graun i bruk na men long hap. Yu wet, sisen bi- ai bilong ol bai go pinis long karamapim wanpela hap long Tari long ren i no pinis yet. narapela hap. we ol bikpela ol kampani i wok Tokwin Tasol... Dispela kain pasin bilong ol na

EMTV Television Guide 5.00AM G JOYCEMEYER 5.00PM G 11.20 – 12.00PM GRADE 8 SCIENCE 9.00PM M 3.00PM G MAGICALTALES Religious Program 5.55PM G CRIMESTOPPERS 12.30PM EMTVMIDDAYNEWS 11.30PM G EMTVNEWSREPLAY 3.30PM G HI-5 5.30AM G TODAY 6:00PM G NATIONALEMTVNEWS DEPT OF EDUCATION CLASSROOM BROADCAST 12.30PM AUSTRALIANETWORK 4.00PM G THEPYRAMID DEPARTMENT OF EDUCATION 7.57PM EMTV TOK SAVE CONTINUES…. 4.30PM G THESHAK CLASSROOM BROADCAST 7.30PM G 1.00 – 1.40PM GRADE 6 MATHEMATICS TRINDE, FEBRUERI 1, 2012 5.29PM G EMTVNEWSUPDATE 9.00 – 9.40AM GRADE 7 MATHEMATICS 9.30PM G 1.50 – 2.30PM GRADE 6 SCIENCE 5.00AM G JOYCEMEYER 5.00PM G 9.50 – 10.30AM GRADE 7 SCIENCE 10.30PM G NATIONAL EMTV NEWS 2.30 – 3.00PM DEPI PROGRAMME Religious Program 5.55PM G CRIMESTOPPERS 10.40 – 11.15AM GRADE 8 MATHEMATICS REPLAY 12.00PM EMTV MIDDAY NEWS 5.30AM G TODAY 6:00PM G NATIONALEMTVNEWS 11.20 – 12.00PM GRADE 8 SCIENCE 11.30PM G MOBIL1THEGRID 3.00PM G MAGICALTALES DEPARTMENT OF EDUCATION 7.00PM PG THEWORLDAROUNDUS 12.30PM EMTV MIDDAY NEWS 12.30PM AUSTRALIANETWORK 3.30PM G HI-5 CLASSROOM BROADCAST TBA 7.57PM EMTV TOK SAVE DEPT OF EDUCATION CLASSROOM 4.00PM G THEPYRAMID 9.00 – 9.40AM GRADE 7 MATHEMATICS 8.00PM PG BROADCAST CONTINUES…. TUNDE , JANUERI 30, 2012 4.30PM G THESHAK 9.50 – 10.30AM GRADE 7 SCIENCE 1.00 – 1.40PM GRADE 6 MATHEMATICS 5.29PM G EMTVNEWSUPDATE 10.40 – 11.15AM GRADE 8 MATHEMATICS 9.00PM PG WEDNESDAY NIGHT 1.50–2.30PM GRADE6SCIENCE 5.00AM G JOYCEMEYER 5.30PM G MILLIONAIRE 11.20 – 12.00PM GRADE 8 SCIENCE MOVIE: TBA 2.30 – 3.00PM DEPI PROGRAMME Religious program HOT SEAT 12.30PM EMTV MIDDAY NEWS 11.45PM G NATIONAL EMTV NEWS STATION OPEN 5.30AM G TODAY 6:00PM G NATIONALEMTVNEWS DEPT OF EDUCATION CLASSROOM BROADCAST REPLAY KIDS KONA DEPARTMENT OF EDUCATION 7.00PM G HAUS&HOME CONTINUES…. 1.00AM AUSTRALIANETWORK 3.00PM G MAGICALTALES CLASSROOM BROADCAST 7.57PM EMTVTOKSAVE 1.00 – 1.40PM GRADE 6 MATHEMATICS 3.30PM G HI-5 9.00 – 9.40AM GRADE 7 MATHEMATICS 8.00PM G KINGALMINISTRIES 1.50 – 2.30PM GRADE 6 SCIENCE 4.00PM G THEPYRAMID 9.50 – 10.30AM GRADE 7 SCIENCE 8.30PM PG THEFARMERWANTSA 2.30 – 3.00PM DEPI PROGRAMME Ol Progrem na Kilok i 4.30PM G THESHAK 10.40 – 11.15AM GRADE 8 MATHEMATICS WIFE(SERIESPREMIERE) 12.00PM EMTV MIDDAY NEWS ken senis oltaim... P24 Wantok Janueri 26 - Februari 1, 2012 penprenkanagelaiplain Raun wantaim Kanage olgeta wik Maunten paia na man askim em dispela askim. Em Sepik wara ting olsem wanpela wantok bilong Kanage i bilong Enga, tasol em em askim em. Olsem na em bekim, save wokabaut raun wantaim ol “Tu tok. Mi stap long Mun Lait na NEM: Kisip Kembo wan wara bilong em, ol Sepik. mi laik go long haus.” Polisman ya KRISMAS: 19 (man) Wanpela taim em bungim wanpela harim dispela toktok na em belhat ADRES: ST. John De Baptist Primary School, meri Tolai na askim em, “Tobras, autsait. Em laik wokabaut go na na askim Kanage, “Husat tu tok bi- P.O. Box 220, Kerema Gulf Provins maunten paia i lait yet o dai meri ya singaut long em long long yu. Mi askim, yu laik go we?” SAVE LAIKIM: Pilai spots, watsim muvi, go pinis?” Meri Tolai ya save long sanap. Meri ya kam long Kanage na Kanage tingting go nogat na tokim Lotu, ridim buk na mekim pani kain toktok bilong Kanage na em tok, “Bras, noken wari o sem. Mi polisman ya, “Sori, mi ting olsem belhat bekim, “Sapos maunten save olsem yu abrus na holim mi. mitupela wantaim i bilong PNG. NEM: Isaiah Bonga Olsem na taim yu tok wantok long KRISMAS: paia i paia yet, bai yu wokim Tasol sapos yu bin traim long 28 (man) mi, mi bekim bek na tok tu tok ADRES: P. O. Box 407, Popondetta, Oro wanem samting?” Kanage lap na holim tru tru, tingim olsem yu long soim olsem mitupela wantaim Provins tok, “Mi laik save tasol. Sapos em holim klos ya, han bilong yu i no i tritok na fotok na wantok, na SAVE LAIKIM: Pilai Voli bol, Tas ragbi, pilai i lait yet, bai mi tokim ol wan wara holim mi stret.” Kanage harim na gita, lukluk TV( NRL), raitim pas, mekim na go bilong mi long kisim sampela Sepik askim, “Na sapos han i holim mipela olgeta bilong PNG.” Lotu wara na kapsaitim antap long stret?’ Meri ya bekim, “Yu ting mi paia.” bai marimari long yu. Man, bai mi Wan Kantri NEM: Rian Monghongho Alphonse askim yu long baim kompensesen Lae KRISMAS: 18 (man) Kanage Tasol wantaim bodi bilong yu.” ADRES: Aniep Village, C/- ST. Mary’s, P.O. Waigani Box 125, Leitre, Vanimo, Sandaun Provins Turu Tumas Ol skwat! SAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, voli- Kompensesen Lae Salim ol gutpela Kanage bol, basketbol, go Lotu na mekim pren Kanage pinis wok na go kalap long tok pilai i kam long: bas go long haus. Taim em go in- NEM: Annestine Funumari Tu tok? Kanage Tok Pilai sait long bas, han bilong em krangi KRISMAS: 18 (meri) Kanage spak nogut tru na wok long P.O. Box 1982, liklik na pas long susu bilong wan- wokabaut i go haus. Long rot ol ADRES: Notre Dame Secondary School, P.O. Boroko, NCD pela meri. Kanage tanim lukim polisman i patrol bungim em. Wan- Box 164, MT Hagen, WHP Port Moresby. SAVE LAIKIM: meri ya na sem nogut tru. Bas go pela polisman askim Kanage, Ridim Baibel, singsing, harim Email: [email protected] musik, pilai basketbol, netbol, mitim ol poro- stop long bas stop klostu long “Wantok, yu laik go long we?” Kan- man na lukluk TV. haus bilong Kanage na em kam age i no save olsem wanpela polis-

NEM: Koron Amun KRISMAS: 25 (man) ADRES: P.O. Box 3079, Lae,Morobe Provins SAVE LAIKIM: Harim musik, pilai Kompyuta, ridim buk na mekim pren NEM: Kaiya Yoan Mi no laik kamap KRISMAS: (man) ADRES: C/- Bema Primary School, P.O.Box 37, Kerema Gulf Provins SAVE LAIKIM: Pilai soka, mekim Jokes na pilai volibol wantaim ol poroman Dia Laiplain Papa bilong yumi bai i no nap mekim nambaMI wanpela mama bilong 4-pela tu meriyu sore. NEM: Ruben Yawa KRISMAS: 18 (man) pikinini. Em tripela yia nau taim man bi- Yu traim long painim aut long ol pren o wantok long we man bilong yu stap? ADRES: long mi i lusim mipela long stap long Muli Primary School, P.O. Box 69, ples bilong em long narapela provins. Em bai inap sapos yu ken go long ples Mendi, SHP Mi no harim wanpela tok i kam long em bilong em long painim aut yu yet o SAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, bas- na mi wok long painim hat long lukau- nogat? ketbol, volibol, ragbi tas na mekim pren wan- tim ol pikinini bilong mitupela. Mipela i strongim yu long go long sios taim wanpela Lotu man o meri Mi gat bikpela bilip long God na mi pasto bilong yu na askim long stia taim putim olgeta hevi na wari bilong mi go yu wetim samting yu bai mekim nau. long han bilong en na long bekim, God nau yu pilim yu kirapim laik long nara- Mipela laik strongim yu long pre long NEM: Stanson Petiti i helpim mi wantaim planti ol hevi bilong pela man husat i sore long yu na ol God long helpim yu long pinis lukim dis- KRISMAS: 20 (man) mi. pikinini bilong yu. pela man, na long helpim yu strongim ADRES:C-/ BSC ANZ Bank ( PNG) Ltd, P. O. Long liklik taim i go pinis, mi bungim Dispela man i askim yu long maritim prensip bilong yu wantaim ol sios wok wanpela man husat i sore long sindaun em na bai yu kamap namba tu meri bi- na kisim bel isi wantaim ol Kristen pren. Box 1152, Port Moresby NCD Papua Niugini long em . Na bai yu lukautim pikinini bi- Mipela i bilip olsem sapos yu stap SAVE LAIKIM: Pilai Gita, ridim Baible, mi stap long en. Long taim mi save long em, na bihain long skelim em gut, mi long yu wantaim ol pikinini bilong em wan long yu yet moa long ol Kristen mekim fani na stori wantaim ol poroman painim olsem mi laikim em tru. tu. pren o long sios, yu bai gat tingting long Hevi em, em tu i marit. Dispela man Yu olsem Kristen i pilim olsem dis- mekim ol rong disisen. NEM: Joel Kenis Amaekam i askim mi long maritim em na long pela kain prensip o marit bai i no nap Baibel i tok insait Romans Septa 8 ves 28, “Na yumi save insait olgeta KRISMAS: 29 (man) kamap namba tu meri bilong en we mi wok bikos em bai gat tupela meri long lukautim wantaim planti pikinini. Olsem samting, God i wok long gutpela bilong ADRES: Huon Gulf, Lae 411, P.O. Box 164 Lae bai lukautim pikinini bilong mi na lukau- tim tu ol pikinini bilong em yet. na yu wok long traim long noken lukim ol husat i laikim em, husat i kisim sin- gaut long karim aut wok bilong em.” ,Morobe Provins Dispela bai wok bilong em, long em na askim em long pinisim prensip Wok bilong God i gutpela long ol SAVE LAIKIM: Mekim fani, eksasais, pilai lukautim tupela meri na olgeta pikinini? tasol em laikim yu long kamap namba pikinini bilong em taim yumi wokabaut Mi wok long traim long noken lukim em tu meri bilong em. lilik, pilai ukulele, gita, singsing, skerim tok bihainim toktok bilong em na olgeta na traim tu long brukim dispela prensip Yu ting long maritim dispela man yu wantaim narapela liklik, ritim baibel, komik, samting i kamap long taim em yet givim bilong mitupela, tasol em laik maritim bai rausim olgeta hevi bilong yu? Yu harim Radio Lait na Katolik FM, na painim wan- (Ecclesiastes Sapta 3 ves 1). mi yet. tingim tu olgeta wok yu bai mekim long Laiplain. pela meri long maritim na stap oltaim. Mi pundaun long dispela samting na lukautim meri bilong em, pikinini bilong dispela i banisim Kristen laip bilong mi. tupela na pikinini bilong yu yet? Mipela i tingim pilings bilong yu NEM: Anne Mary Yuwei Sapos yu gat wari, rait i kam long KRISMAS: 21(meri) Mi Paul Stap. olsem yu les long stap yu wan na hevi yu wok long bungim taim yu lukautim Lifeline, P O Box 6047, Boroko, NCD. ADRES: Pes Primary School, P.O. Box 36, pikinini bilong yu. Telipon:3260011. Raitim trupela nem Dia Pren, na etres bilong yu na bai mipela i Aitape, Sandaun Provins Tenkyu long rait i kam long Laiplain. God i bin gutpela long yu olsem yu SAVE LAIKIM: Pilai soka, Volibol, mekim yet i tok. Mipela i strongim yu long go ken salim bekim long pas bilong yu. Mipela sore long harim olsem man bi- Bai mipela i no inap putim trupela pani, go Lotu, harim musik na watsim TV. long yu i lusim yu wantaim ol pikinini long ol felosip bilong ol meri na raun wantaim ol arapela na strongpela Kris- nem bilong yu long stori. long go stap long provins bilong em yet. Laiplain Yu no harim wanpela tok long em na ten meri. Mipela save olsem gutpela P26 Wantok Janueri 26 - Februeri 1, 2012 ileksennius

Ol disebol vota bai gat luksave long 2012 ileksen

MIPELA GAT RAIT LONG VOT: Ol dispela disebol manmeri bai vot long dispela yia ileksen. Long wiken i go pinis, ol i bin go kisim liklik skul na putim nem bilong ol long Ilektoral opis klostu long ol. Poto: NICKY BERNARD

2012 Nesenel Jeneral Ilek- rait bilong ol long vot. givim moa luksave long ol rait bilong ol olsem vota. Ol i bikos ol em ol manmeri bi- long tok klia long ol wok sen, em namba wan taim ol Long Jun 2011, Siaman disebol, bai ol i ken yusim no save long dispela rait, long PNG tu. awenes, olsem ol lain dise- lain turangu o disebol bai gat bilong Nesenel Bod bilong ol rait bilong ol long vot. tasol nau PNGEC i tok PNG Ilektoral Komisina bol bai gat poling but bilong luksave, na vot gut long pol- Pipel wantaim Disabiliti Em i tok planti ol manmeri strong olsem ol i gat dispela Andrew Trawen i tokaut pinis ol yet long vot. ing but bilong ol yet. (NBDP), Brown Kapi, i bin i gat disability o bagarap wankain rait olsem vota tu,” olsem ol disebol lain man- Insait long olgeta wok Wantaim helpim bilong tok luksave long wok Aus- long bodi bilong ol, na moa Mista Kapi i tok. meri bai gat rot bilong tromoi awenes, bai i gat toksave na AusAID, wanpela ejensi bi- tralia gavman i laik strongim, yet ol lain i stap long ol Em i tok olgeta lain disebol vot bilong ol long namba tok stia long ol manmeri i long Australia Gavman, long givim moa luksave long longwe bus ples, i no save manmeri i gat olgeta rait wan taim. disebol, long save long ol PNG Ilektoral Komisin i bin ol disebol manmeri. olsem ol i gat rait i stap long stap insait olsem man- Toktok i go aut pinis long ples bilong vot, we bilong vot go het las yia long stretim rot Mista Kapi i tok em i gut- olsem ol vota manmeri. meri bilong PNG, long ol kain PNGEC, i go long olgeta stret, na wanem ol asua i bai ol lain turangu i ken gat pela wokbung namel long “Long dispela kain luksave nesenel wok kamap olsem provinsal ileksen menesa na stap bilong abrusim long wankain luksave na yusim PNGEC na AusAID, long tasol, na ol i no inap yusim nesenel ileksen na sensus, sivil sosaiti ogenaisesen taim bilong vot. P28 Wantok Janueri 26 - Februeri 1, 2012 ileksennius

Ol CSO strongim ileksen

PAPUAwok Niugini Ilektoral sil awenes bilong ol Meri, Papua jenda, ol lain turangu o Komisin (PNGEC) bai Hahine, Polis Komyuniti disebol, na pasin korapsen. dabolim namba bilong ol Polising long NCD na “Salens bilong yumi em Sivil Sosaiti Ogenaisesen Atonomes Rijen bilong Bo- long kisim olgeta dispela (CSO) long helpim em wan- genvil, Igat Hope, Roots of samting mipela i lainim nau, taim wok awenes bilong Change, Nesenel AIDS na muv i go het long kari- 2012 Ileksen. Kaunsil, na ol arapela nu- maut ol trening long wan Long 2007 PNGEC i bin pela CSO patna. wan provins yupela i stap kisim helpim bilong 45 sivil “PNGEC i wok wantaim ol long en,” Mista Trawen i sosaiti grup long karimaut sivil sosaiti ogenaisesen tok. ileksen awenes long kantri, long 2006 na i kam, taim Em i tokim ol CSO olsem na makim sampela long ol Namba tu hap bilong Ilek- ol provinsal ileksen menesa longwe bus ples na wan toral Sapot Progrem i bin ki- i nidim bikpela sapot long wan ol trabel ples long PNG. rapim wokbung wantaim ol wok awenes insait long Ilektoral Komisin Andrew wok redi bilong 2007 ilek- provins, na em i tok ol i mas Trawen i tok wanpela long ol sen,” Mista Trawen i tok. wokbung gut wantaim ol. bikpela asbilip bilong PNEC, Astingting bilong woksop “Ileksen 2012 em i wan- em long wokbung wantaim em ‘let’s make election 2012 pela bikpela ileksen, na em komyuniti long tilim ol in- free, fair, safe and inclusive. i wok bilong mipela long fomesen long ileksen, na Mista Trawen i bin tokim ol stretim sampela ol hevi i karimaut ileksen awenes. CSO mausmanmeri olsem stap bipo, long awenes Em i tok dispela i lukim bikpela asbilip ol i mas mipela i mekim. Komisin i go het long larim strongim, em ileksen, em i “Nid bilong strongim luk- dispela wok long kamap wok bilong olgeta manmeri. save olsem ileksen em i wantaim ol stekholda bilong “Kaikai bilong dispela bikpela samting na olgeta en. woksop em long strongim vota i mas stap na enroll, na Long mun Oktoba las yia, pasin poroman we mipela i ol i mas luksave long rait bi- PNGEC i kamapim wanpela sanapim long ol yia i go long ol long vot, na vot bi- tripela-de woksop bilong pinis na tu, bilong strongim hainim laik tru bilong ol,” trenim ol trena. yu wantaim ol infomesen Mista Trawen i tok. Long dispela woksop, ol- long ol samting nau yu Komisina Trawen i askim geta CSO patna bilong kisim,” em i tok. olgeta sivil sosaiti grup long Komisen i bin kam bung na Ol topic ol i kisim stia long wokbung bilong ol, klia wok kisim stia. en, em gutpela wok gava- pasin, na gutpela na stret- Ol CSO patna i bin sin- nens, paul pasin long ilek- pela pasin taim ol i karimaut daun long dispela woksop, sen, enrolmen, LPV na ol ol trening bilong ol long em Bridges, St. Philomena, arapela bikpela isiu bilong kamapim gutpela 2012 ne- Caritas PNG, Madang Kaun- komyuniti, olsem HIV-AIDS, senel jeneral ileksen.

Save gut long stretpela pasin vot long 2012 ileksen I kam long Caritas PNG Ileksen Awenes henbuk Gutpela wok gavman pipel i save abrus long pipel olsem dispela we ol i Gutpela wok gavman i kisim ol bikpela sevis ol i mekim disisen, em i gut- save kamap taim i gat gut- nidim. pela (em i yusim gut taim pela sistem o wok bilong Taim gavman sistem i na mani), na em bai strong gavman o wanpela otoriti mekim ol rong disisen long (em bai karim gutpela stap na i ron gut. sindaun bilong kantri, em kaikai). Long PNG, mipela i gat yumi kolim gavanens gavman i save lukautim nogut. Antap long transparensi kantri na dispela gavman, na akauntabiliti, gutpela em pipel i save makim ol. Taim yumi toktok long ga- wok gavman i min olsem Em i min olsem ol pipel yet vanens, tupela tok i save planti kain kain manmeri i i votim. Wanwan manmeri kamap. Em transparensi, stap insait long mekim di- husat i ken vot, i ken na akauntabiliti. sisen bilong gutpela bilong makim husat ol i laikim long Transparensi i min olgeta pipel. makim ol insait long gav- olsem infomesen long as Em i mobeta long ol man- man. bilong ol gavman disisen i meri bilong kain kain wok Ol pipel husat i winim vot stap ples klia, bikos em i di- na ples i bung long mekim na i go long palamen, i gat sisen bilong olgeta man- disisen, bai olgeta nek na bikpela wok long mekim ol meri. I nogat hait samting tingting i kamap long ples disisen long ekonomi na long ol disisen, na olgeta klia. risos bilong kantri. disisen i bihainim stret loa. Gutpela wok gavman em Dispela wok, em gava- Akauntabiliti em taim long bungim wanbel long nens. gavman i amamas long tok- mekim disisen. Dispela i Long PNG, sampela taim, tok long pipel long ol di- min olsem ol disisen, ol i ol disisen i no klia long sisen em i mekim, na mekim wantaim gutpela bi- planti liklik manmeri, na makim bilong mani na risos long komyuniti, na i no bi- planti taim, dispela ol lain bilong kantri. Ol i ken soim long MP tasol. Menesa Polesi: Boki Raga ileksennius Janueri 26 - Februeri 1, 2012 Wantok P29

OLGETAWanpela bikpela PNG manmeri i mas makim PUTIM NEM Vota BILONG MI I GO INSAIT =balot Wanpela pepa.  Taim i gat Vot tupela Kendidet na vota i no nem long Ilektoral Rol na i mas givim vot LONG ILEKTORAL ROL NAU, NA BAI MI raitim namba na nem bilong namba wan laik bilong em yet. KEN VOT LONG ILEKSEN? 7. INAP MI FOTOKOPIM BALOT PEPA NA bilong en. Yu nam makim nem long wanpela ilek- Yu ken putim nem bilong yu long Ilektoral Rol RAIT LONG EN?  Presaiding Opisa i no sainim, o i nogat toret, tasol i no dispela we yu nau stap long sapos yu 18-pela krismas o antap. Sapos yu Nogat. Em i tambu tru. mak bilong opis. en. bai 18-pela krismas pastaim long ileksen  We i gat mak o raitim i soim na Yu brukim Loa sapos yu enroll long planti stret, yu ken filim nupela fom bilong provinsal 8. ILEKTORAL KOMISEN BAI KISIM VOT Presaiding Opisa i ting olsem i ken luksave ilektoret. enrolmen “Claim for Enrolment Form” na LONG OL NARAPELA KAIN PEPA? long vota. Olgeta wanwan manmeri bilong PNG i gat makim “provinsal enrolmen” bokis na filim Nogat. Em i tambu tru. wanpela vot tasol. olgeta seksen long fom. Olgeta nem bilong 17. BAI OL I VOTIM WINA OLSEM Yu mas makim vot bilong yu yet. Vot bilong yu bai stap long ilektoral rol taim yu tanim 18- 9. SAPOS MI RAIT KRANGI LONG BALOT WANEM? yu em vot bilong yu wanpela. pela krismas. PEPA, BAI MI MEKIM WANEM? Aninit long LPV sistem, Kendidet i mas kisim Loa i pasim vot bilong yu bai nogat nara- Yu ken givim bek long ileksen opisal, na bai namel mak bilong olgeta vot na wanpela pela i lukim. I nogat narapela i mas save long 10. OL DISEBOL LAIN I GAT RAIT LONG yu kisim nupela. Ileksen opisa bai putim moa antap. Dispela em Absolute Majority. husat yu vot long en, o kros pait wantaim yu ENROL NA VOT? balot pepa i gat rong, insait long spesol Taim Kendidet i kisim Absolute Majority, long husat yu mas votim. Ol disebol lain i gat rait long enrol na vot. envelop ol i makim ‘Spoilt Ballot Papers’. Ol i em i win bikos i nogat Kendidet i ken kisim Em agensim loa long baim vot o long nara- Plis, yu mas ringim Ileksen Menesa bilong yu no inap kaunim ol Spoilt Ballot Papers. moa vot winim Absolute Majority. pela i kros-pait wantaim yu long makim nem o PNG Ilektoral Komisin opis long kisim moa bilong yu long wanem ilektoret o long votim toksave long enrol na vot. 10. MI STAP KALABUS, INAP MI VOT? ……………………………………………… husat kendidet. Yes, sapos yu stap kalabus aninit long nain- pela mun. Nogat, sapos yu stap kalabus VOT moa long nainpela mun. 1. HUSAT I KEN VOT? SAMPELA PASIN ENROLMEN Long vot long ileksen, yu mas: 11. MI LAIK VOT LONG ILEKTORET, 1. ENROLMEN EM WANEM? i. gat nem long Ilektoral Rol long ilektoret TASOL MI NO STAP MOA LONG EN. MI NOGUT LONG ILEKSEN Enrolmen em i makim nem bilong yu long bilong yu KEN VOT? ENROLMEN ilektoral rol. ii. i no bin vot pinis long ileksen Nogat. Sapos yu lusim ilektoret bilong yu Taim enrolmen opisa i putim nating nem iii. givim olgeta nem bilong yu long moa long sikspela mun, yu mas rausim nem bilong man/meri i no enrol gut, o man/meri 2. WATPO YU MAS ENROL? Prisaiding Opisa, na ol wanem moa toktok bilong yu i go long ilektoret yu nau stap long nem bilong en i stap pinis long rol. Bai em i Olgeta bikpela man/meri long PNG i mas long makim olsem em tru tru nem bilong yu. en pastaim long ol i givim aut Rit. Yu ken vot baim K1000, o sapos pablik sevan, bai em i makim nem bilong ol long Ilektoral Rol, nau long dispela narapela ilektoret. Kisim pinis long wok. olsem Ogenik Loa long Nesenel na Lokol moa toksave long Provinsal Ileksen Menesa Level Gavman Ileksen i tok. Sapos nem 2. MI MAS VOT O NOGAT? Yu noken Vot sapos yu no laik, tasol vot long senisim enrolmen bilong yu. Man/meri husat i fosim enrolmen opisa bilong yu i no stap long Rol, yu no inap vot. bilong yu em bikpela samting. long giaman, bai em baim K1000, o sapos Sapos yu no vot, bai yu nogat tok long husat 12. SAPOS MI NO LAIK VOT LONG ILEK- pablik sevan, bai pinisim em long wok. i makim yu long Palamen. 3. BALOT PEPA I LUK OLSEM WANEM? TORET MI STAP NAU LONG EN, MI GAT Balot pepa em i luk olsem piksa tamblo. Em RAIT LONG VOT WE MI LAIK? Man/meri husat i stap pinis long Rol, na i 3. HUSAT I KEN ENROL? bai karim ol namba 1, 2 na 3 wantaim liklik Nogat. We yu vot, em i no long laik biilong putim gen nem bilong en o nem bilong nara- Long yu inap enroll long ilektoret, yu mas: bokis klostu long namba. Dispela i soim yu. Yu bihainim Loa. Yu mas vot long ilek- pela, o nem giaman, em bai baim K400. i. sitisen o manmeri bilong Papua Niugini olsem man/meri i vot i gat tripela kendidet toret yu stap long en. Yu no nap vot long ilek- ii. gat 18 krismas o moa em i ken votim. Bokis 1 bilong makim namba toret mama karim yu, sapos yu nau stap long Man/meri i mas lukim olsem nem bilong en iii. gat klia tingting wan kendidet bilong vota. Bokis 2 bilong narapela ilektoret. i stap long ilektoret bilong en yet. Sapos iv. stap sindaun long ilektoret bilong yu makim namba tu kendidet bilong vota, na wanpela i no sekim guut olsem nem bilong long sikspela mun o moa Bokis 3 em bilong makim namba tri kendidet. 13. SAPOS NEM BILONG MI NO STAP en i stap long ilektoret bilong en, em i mekim LONG ILEKTORAL ROL, INAP MI VOT? rong, na bai baim K50 sapos em i mekim 4. WE BILONG ENROL? Nogat. Yu i no inap vot. Yu mas putim nem rong namba wan taim, na K100, long namba Man o meri husat i ken vot, i mas sainim na 4. KENDIDET POSTA EM I WANEM? Kendidet Posta i narakain long balot pepa. bilong yu long Ilektoral Rol pastaim long ol i tu taim, o moa long tupela taim. makim nem long pepa we bai stap long ilek- Em i Posta i gat piksa, nem na ol namba givim aut ol Rit. Pastaim long yu ken vot. toral rol long ilektoret bilong ol. bilong olgeta kendidet long olgeta ilektoret. Sapos enrolmen opisa i no enrolim ol vota 14. MI PAPA BILONG HAUS, INAP MI VOT long taim ol i givim, bai em i baim K1000. 5. BAI MI SAVE LONG ILEKTORET Long makim gut balot pepa, yu mas lukim MAKIM OL FAMILI I GAT 18-PELA KRIS- BILONG MI OLSEM WANEM? gut pastaim Kendidet Posta long luksave MAS O MOA? VOT Loa i tok olsem ples yu stap long en longpela long wanem kendidet yu laikim tru olsem 1, Nogat yu brukim Loa sapos yu vot tupelo Sapos yu vot planti taim long wanpela ilek- taim, em ilektoret bilong yu. Sapos yu stap 2 na 3. taim o moa, o sapos yu traim vot makim sen, yu bai baim K400, o go kalabus inap long dispela ples moa long sikspela mun, na narapela. Loa i givim wanpela man/meri tripela mun. bihainim gut ol rul bilong enrol, yu mas rejista WANPELA vot tasol. Ol family bilong yu, ol long ilektoret yu stap long en. 5. BAI MI VOT OLSEM WANEM? LPV sistem i givim vota rait long luksave long yet, i mas vot. Sapos yu putim bet long resis bilong ileksen, tripela kendidet bilonng en stat long dispela bai yu baim K400. 6. ENROL LONG WE? em i laikim tumas i go long namba 3. Yu mas 15. NARAPELA I KEN MAKIM MI NA RAIT Sapos nem bilong yu i no stap long ilektoral lukim Kendidet Posta long luksave long LONG BALOT PEPA? Sapos yu brukim, o bagarapim ol notis pepa rol nau, yu mas go na lukim Provinsal namba, ol nem bilong ol husat kendidet yu Sapos yu no inap rid na rait, yu aipas, gat wwe Ritening Opisa, o narapela opisa bilong Ileksen Menesa, LLG Menesa, o Ilektoral laikim. Nau yu ken raitim nem o namba wanpela kain sik, han bilong rait i bruk, o ol i em i putim aut, bai yu baim K20. Komisen long Pot Mosbi. bilong tripela kendidet yu laikim antap long katim, yu ken kisim halivim long poling balot pepa. opisal. Sapos yu giaman nabaut long ol kain rong 7. WANEM TAIM BILONG ENROL? mipela i raitim long hia, bai yu go kalabus Sapos yu gat namba long enrolmen, yu mas Tokpiksa olsem, long balot pepa, 16. WANEM EM INFOMAL BALOT PEPA? inap tupela yia. enroll. Laspela de bilong enrol em pastaim  Dispela i kamap we balot pepa: long ol rit-pepa i go aut. Raitim namba o nem bilong Kendidet husat em naba wan laik bilong yu, klostu  I emti, vota i no rait long en Sapos yu giaman olsem yu narapela man o long namba 1.  I gat long en eks (X) o tik (√) o leta (A, merit aim yu vot, bai yu go kalabus inap 8. SAPOS NEM BILONG MI STAP LONG  Namba tu, raitim namba o nem bilong B, C) o namba 1,2, 3 we vota i lusim long tupela yia. PLANTI ILEKTORET, EM I MINIM Kendidet husat em namba tu laik bilong yu, makim laik bilong em na i no bin yusim WANEM? klostu long namba 2. namba, o nem bilong Kendidet. Sapos yu brukim o bagarapim balot pepa, Em i min olsem yu no enrol gut. Aninit long   Taim i gat foapela o moa Kendidet, na bai yu karabus inap tupela yia. Loa, yu mas enrol long wanpela ilektoret Las tru, raitim namba o nem bilong Kendidet husat em namba 3 laik bilong yu, vota i no raitim namba o nem bilong tripela tasol, na dispela em i ples yu stap long en klostu long namba 3. Kendidet. Yu putim balot pepa, o pepa nating i go insait inap sikspela mun olgeta.  Taim i gat tripela Kendidet na vota i no long balot bokis, na dispela i no tru tru vot 6. BAI MI KISIM BALOT PEPA WE? raitim namba na nem bilong namba wan na bilong yu, bai yu go kalabus inap sikspela 9. MI NO 18 KRISMAS YET, TASOL BAI MI Long ples bilong vot, o yu ken askim long namba tu laik bilong en. mun. 18 KLOSTU LONG ILEKSEN. INAP MI Janueri 26 - Februeri 1 , 2012 Wantok advatorial P31 Theodist – Wanpela stua tasol bilong olgeta skul samting Em i taim gen! ‘Go Bek planti moa. Olsem na yu stail tu! long Skul’ we i minim ken bilip long kwolati. Na I no ol pikinini tasol i ‘Go bek long Theodist’. long sait bilong veliu, yu ken kisim gutpela samt- Theodist em i wanpela no inap abrusim ol ing long Theodist. Nau stua tasol we yu ken bikpela lain ‘Datamax’ em i taim bilong ol opis kisim olgeta skul ste- prodak bilong ol. wokman long ogenais tu. seneri bilong yu. Olgeta Em i gutpela veliu bi- Long stua bai yu painim samting yu nidim bilong long mani! Bai yu karim ol dairi, kalenda na failing skul, na moa bikpela na olgeta olsem wanem? In- solusen long inapim wok nupela prodak i stap bai sait long nupela bek-pek bisnis na baset bilong yu. yu ken kisim long laik bi- bilong yu. Em nau! Sekim Na sapos yu wok opim long yu yet! ol dispela nupela beg nupela opis, o yu laik ki- Wantaim olgeta samt- long Theodist. Ol bek-pek rapim skin bilong opis bi- ing olsem ol leksa ped, bilong olgeta kain long yu, ol naispela lain eksesais buk, bairo, sumatin wantaim bikpela long Theodist Furniture hailaita pen, ol kala pensil rot bilong holim long bak- Sales Tim i ken disainim na ol maka, ol rula, ol sait, planti poket bilong na givim yu ol tebol, sia, metametiks set, glu, sisis, karim kain kain samting, wok stesin, wait-bod na ol pensil sapena, ol stepla, na kain kain stail kala na kabod samting long in- na ol kalkuleta aninit long prin, long gutpela prais apim laik bilong yu. wanpela ruf tasol, long tu. Wantaim moa long 30 prais yu bai laikim. I Lainim em i bikpela yia save long sapotim nogat nid long go long samting, tasol em i hat skul bilong yu na komyu- narapela hap. long tingting stret taim yu niti bilong yu, nem bilong Theodist i save stokim abrusim belo kaikai! Theodist olsem Namba olgeta fevret bren long Nupela long Theodist, steseneri saplaia i stap gutpela ol prais tru – em em SMASH lans boks na strong yet! Citizen, Staedtler, Spirax, dring botol long kain kain Sekim wanpela Smash, Texta, Tudor, Ed- kala na stail – em i gat Theodist stua klostu long ucational Colours, na wok bilong en, na em i yu, tude! Ol sumatin nau raun long Theodist long baim ol samting bilong skul long dispela yia.. bisnis Janueri 26 - Februeri 1, 2012 Wantok P33

Aja Alex Potabe i raitim solwara bilong PNG. toktok strong long kisim benefit o foren fising kampani, na dispela nu- pis, ol dispela kampani bai go long NFA BosPraim Minista bai Peter O’Neill, gatstopim kampani long liklik hukim pis pela loa bai stopim pawa kain paul pasin kalabus, bikos ol i nogat rait long MESESING Dairekta bilong Ne- husat i ekting Minista bilong Fiseris, sapos ol i no bihainim loa. we menesing dairekta i save ting paitim pipel bilong mi. NFA i mas senel Fiseris Atoreti (NFA) bai no i tok, dispela senis long loa bai Deputi Praim Minista Belden em i bikpela man tru long mekim rausim laisens bilong dispela kain lukim gutpela wokbung long olgeta moa gat bikpela pawa bihain Namah, i tok NFA i pulap long ol wan-men disisen. kampani,” em i tok. long NEC i senisim loa bilong bot memba bilong NFA. stilman husat i brukim loa, na i no Aninit long bipo fiseris loa, men- Namah i givim tok lukaut long ol Em i mekim dispela toktok bihain fiseris (Fisheries Act). lukautim gut dispela namba wan Loa bilong fiseris bipo i givim ol- esing dairekta tasol i save gat foren fising kamapani long noken long em i harim olsem wanpela geta pawa long menesing dairekta bikpela pawa long mekim planti ol opis we em inap long mekim planti bagarapim solwara, manmeri na Esia fising kampani i paitim ol man winmani na kisim benefit i go long tasol. Menesing dairekta i save bikpela disisen. lokol komyuniti. bilong Ferguson Ailan, Milen Bei kamap strongpela man long givim Tasol nau dispela loa bai givim ol lokol pipel. “Sapos mi harim ol foren fising Provins, na stopim ol long hukim ol fising laisens long ol ovasis kam- sans tu long ol lokol pipel we pis i Em i tok NFA i wok long givimaut kampani i paitim o pretim ol papa- pis long 3-mail fising zon bilong ol. pani husat laik kam hukim pis long stap long solwara bilong ol, long fising laisens nating nating long ol graun bilong solwara we ol i hukim LIKLIK BISNIS Baim wanpela Mekim mani long winim narapela baim wilwil Boroko Motors i kam wan- 2011. dro, dispela dro em 57 kam- Nicky Bernard tupela baim buai pela long liklik rot fleks kad long taim wanpela resis bilong em Long Trinde dispela wik, pani na manmeri bin go in- i raitim na tupela salim ol stap long en helpim ol wan rot long yia i go pinis, we yu Boroko Motors i pulim nem sait. long fran long long renbo, taim ol bilong ol long UPELA haus bilong tu- kastoma bilong tu- kisim pawa sapos baim wanpela Nissan Navara bilong wanpela laki wina. Nupela kar sales meneja y a n g p e l a pela. pela kam askim yunit bilong pawa D22, na nem bilong bai go in- Dispela laki win em Bum Kila Kila, husat i pulim dis- m a n g i Taim tupela samting na tupela bilong pinis. sait long dro. Cloud JV, dispela kampani pela laki wina long ai bilong mekim liklik maket mekim liklik mani no salim, bikpela Tupela tok, liklik Dispela resis i stat long Ok- baim wanpela nupela Nissan Sinia Konstobol Chris Tim- T long fran bilong gen, tupela go moning tupela bai mani tupela toba namba wan de na pinis Navara D22 long yia i go bun na sampela nius man- haus bilong ol baim sampela hariap go painim mekim bai tupela long las de bilong Disemba pinis na em go insait long meri long Trinde dispela wik. long mekim mani moa samting dispela samting ol baim nupela yuni- long baim wilwil olsem loli na tang askim. fom bilong skul, bilong tupela. jius.Dispela Dispela liklik long wanem skul Franzile James helpim maket bi- tebol bilong tupela kam klotu nau na Bihainim loa long dring na salim bia na Philimon Nemi- long tupela go nau i pulap long ol bihain bai ol tingt- asa, statim liklik bikpela liklik. liklik samting, in- ing long baim nu- DRING NA SALIM GUT….SP Bruri Bisnis Rilesens Menesaa, Kola Geri, wantaim Pot Mosbi Golf Klab maket bilong tu- Tupela save sait long liklik pela wilwil bilong Jeneral Menesa, Roger Wilson, i soim ol posta long bihainim loa long dring na salim bia gut. Poto: pela wantaim helpim gut tru ol maket bilong tu- ron go kam long Nicky Bernard K10. Dispela K10 kastoma bilong tu- pela ol salim tu maket na stoa. Aja Alex Potabe i raitim SP Bruri (SPB) laik wokbung wantaim gavman aninit long Pablik-Praivet Patnasip bilong Visin 2050 long senisim ol nogut pasin bilong manmeri taim ol i save dring bia. Loa bilong bia o Lika Laisensing Act 1963 i tambuim ol pikinini aninit long 18-pela krismas long dring bia. Dispela loa i tambuim ol manmeri long mekim ol nogut samting taim ol i dring bia na spak nogut tru. Dispela loa tu i tambuim ol manmeri long salim o givim bia long man o meri husat i spak nogut tru tasol askim moa bia, na man o meri husat i gat bagarap het. Bisnis Rilesens Menesa bilong SPB, Kola Geri i tok, ol i laik senisim ol pasin nogut bilong manmeri taim ol i save dring bia, na dispela progrem i bin stat pinis long Tabubil Golf Klab. Hap Aste ol i lonsim gen dispela progrem long Pot Mosbi Golf Klab. SPB i laik skulim ol manmeri long bihainim loa long dring bia gut na salim bia gut. Pasin nogut bilong ol manmeri taim ol i save spak nogut tru, i bagarapim kantri na mekim kantri groa isi-isi. Geri i tok gavman i sapotim dispela progrem bilong skulim ol manmeri long dring na salim bia gut, we Sif Gavman Sekriteri, Manasupe Zurenuoc, i bin lonsim namba wan rolaut bilong dispela progrem las yia. P34 Wantok Janueri 26 - Februeri 1, 2012 ramunius

Ramu NiCo holim 2012 Wok Miting yusim vidio konferensing teknoloji

AMU NiCo Menesmen wanem samting i kamap wok ples (MCC) Limited i bin sin- bilong ol. daun long 2012 Anual Tru tumas, dispela teknoloji we ol Wok Miting bilong en wantaim ol- bikpela kampani na ogenaisesen Rgeta lain wokman menesmen nau i wok long yusim insait long wol long Januari 14, 2012. tude, vidio konferensing em i dau- Dispela miting i soim tru olsem nim tru taim na pasin bilong ol lain i Ramu NiCo i go strong yet wantaim stap long wanpela hap tasol na ol nupela kain teknoloji taim em i givim ripot. Ol i ken stap long ara- yusim video konferens long miting pela hap na join tasol long vidio o bilong en. piksa na givim toktok na harim ol Dispela miting i kamap long yet long vidio. bikpela piksa we i lukim ol bikpela Dispela nupela teknoloji we i menesmen long Beijing long China yusim ol brodben intanet na strim- i givim toktok, ol menesmen long ing vidio em i mekim bringim ol Madang i givim toktok na tu ol lain longwe ples i kam klostu na ol man- long KBK Main na Basamuk Ri- meri i ken sindaun na lukim ol yet faineri Plent tu i givim ripot bilong na harim ol yet toktok i go kam long ol. miting. Taim ol menesmen i givim toktok Stat bilong dispela wok miting bi- ol wokman meri long olgeta foapela long Ramu NiCo long Sarere, ples we Ramu NiCo i stap long en i Janueri 14 i bin stat wantaim olgeta Ol Ramu NiCo wokman meri long Madang ofis i lukim na harim Siameri na Daireka bilong Ramu NiC, Madam Luo harim toktok wantaim. lain wokman meri bilong kampani i givim toktok long Beijing, China yusim vidio konferensing. Siaman bilong dispela konferens long China, Madang, Kurumbukari em Dairekta na Eksekutiv Vais na Basamuk i lukim wanpela vidio Em i tok kampani i mas wok Presiden, Mista Gu Yuxiang, na em we i soim ol wok i kamap long Pro- strong long bungim gut ol dispela i mekim toktok na kontrolim miting jek long stat bilong en i kam inap kalsa na lukim olgeta lain i wok long ofis bilong Ramu NiCo long tude. Em i soim tru ol bikpela hat- wanbel wantaim na bihainim wan- Madang. wok na strongpela pasin bilong wok pela stretpela tingting long mekim Bod Siameri na Dairekta bilong we i muvim Projek long wok i go wok i kamap gut long sevim ol Ramu NiCo, Madam Luo Shu i stap het. stekholdas. long Beijing long China na givim ol Long opim toktok bilong miting, Madam Luo i mekim bikpela bikpela toktok. Eksekutiv Vais Presiden, Mista Gu askim i go long ol sinia menesmen Jeneral Menesa bilong Basamuk i salim tok sori bilong em wantaim bilong Ramu NiCo long bihainim Rifaineri Plent i givim toktok long kampani i go long femili bilong leit stret ol komesal lo long mekim wok Basamuk na Jeneral Menesa bi- David Tigavu, husat i bin Siaman i kamap gut insait long Papua Niug- long KBK Main i stap long maunten bilong KBK Lenona Asosesen ini. long Kurumbukari na givim ripot bi- (LOA). Turangu, Mista Tigavu i bin Em i askim ol top o sinia menes- long wok ol i mekim. dai long Janueri 3, long dispela yia. men long holim strong ol strongpela Dispela vidio konferens miting bi- Siameri na Dairekta bilong Ramu bilip na pasin bilong sasteinabel di- long Ramu NiCo i lukim tu kampani NiCo, Madam Luo Shu, husat i velopmen long wok bung wantaim i tokaut long ol wokmanmeri husat i givim toktok bilong em long Beijing namel long kampani na ol kisim luksave olsem ol gutpela na ofis bilong Ramu NiCo long China i stekholda. Olgeta bes bilong Ramu NiCo long PNG na China harim toktok na lukim ol hatpela wok lain long yia 2011. givim planti ol gutpela toktok tru Em i askim tu menesmen long ki- yet long vidio konferens. Kampani i givim luksave long ol long strongim tingting na tu pasin rapim na strongim moa pasin bilong na ol i kisim setifiket long dispela bilong menesmen long wok strong Ramu kalsa bilong wok strong taim. long givim gutpela sevis. olsem wanpela komyuniti. Mausman bilong ol lain wokman Em i statim toktok bilong em Madam Luo i tok olgeta wan wan meri husat i winim awot long wantaim sampela ripot bilong wokman na wok meri long Ramu Basamuk, Tony Gayu i givim toktok wanem ol samting na salens Ramu NiCo i mas save gut long tok tru na i mekim tok tenkyu bilong em i NiCo i go insait long en long 2011 olsem wanem gutpela wok i kamap go long menesmen bilong Ramu olsem kot bilong Dip Si Teilings em i kamap bikos long olgeta lain i NiCo long Basamuk, Mista Gu na Plesmen (DSTP). Dispela kot em wok bung-wantaim long kamapim. tu ol lain husat i wok klostu wantaim Ramu NiCo i winim taim Suprim Em i givim planti ol gutpela tok- em long mekim wok i kamap gut Kot long mun Disemba, 2011 i tok long sait bilong gutpela menes- long seksen bilong em. rausim apil bilong sampela lain men na tu pasin bilong wok bung Tony i givim toktok bilong em husat i laik stop wok bilong DSTP na kamapim wok we bai i gutpela long Basamuk, tasol piksa na tok- long Basamuk. long lokal komyuniti, provins, kantri tok bilong em i pairap gut tru na ol- Em i givim planti gutpela stia tok- na tu long intanesenel komyuniti. geta lain wokman meri i harim long tok long sait bilong menesmen long Madam Luo i tokim ol wokman Madang, KBK na tu long Beijing, wok strong na taim luksave na meri olsem 2012 em yia we i gat China. bungim kot ol kalsa we nau i wok sampela bikpela salens tu i stap we Dispela jeneral miting bilong insait long Projek. Dispela em pasin olgeta lain i mas sanap strong na 2012 i givim toktok long wok na tu i bilong ol lain China, ol Westen lain abrusim na lukim prodaksen i givim sans long olgeta wan wan di- na PNG kalsa. kamap. patmen long givim ripot bilong ol na Ramu NiCo wok lain long Madang lukim na harim toktok sindaun harim ol- geta toktok i kamap. salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim: InsaitRamu long moa longNiCo tupela yia, Ramuredi NiCo ilong sanapim pinis givim malti bilian Kina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.  Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinis Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,  ‘Wanpela Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi- Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinis  long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukari Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupela Ramu NiCo, main sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisin  Moa long 2,000 yunit masin i sanap redi Wanpela o tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i no  Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap kamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta long 135 kilomita slari paiplain) Komyuniti’ bisnisnius Janueri 26 - Februeri 1, 2012 Wantok P35 Kapu Koporetiv askim sapot long gavman long strongim wok koporetiv Banana bot i no Paulus Tali i raitim samting ol nidim. moa yet. Siaman bilong Kapu Nau yet wanpela WANPELA liklik ko- Koporetiv Sosaiti, dairekta bilong sosaiti, poretiv sosaiti insait Owen Kusa, i tokim Barnabas Wawahe, i long Aseki eria long Wantok Niuspepa amamas olsem sosaiti gutpelaAja Alex Potabe i raitim tumas Menyamya distrik, Mo- olsem bikpela hevi ol i i wok kisim moa robe provins i laikim lukim, em long rot na memba long pusim em BANANA bot i no gutpela moa luksave long wok trenspot long karim i go antap long gutpela tumas long yusim long koporetiv. kopi bilong ol i go long mak bilong wok ko- PNG, bikos sefti stendat bi- Kaput Koporetiv i gat Lae. poretiv. long en i nogut long sevim laip bilong pipel taim em i moa long 219 memba. Long wankain taim, We bipo i bin gat 8- ron long wara. Planti ol memba bi- enual membasip sab- pela memba tasol, nau Gavana bilong Wes Nu long en em ol liklik kopi skripsen bilong kamap namba bilong ol Briten, Peter Humphreys, i growa insait long Aseki memba bilong Kopore- memba i go antap long mekim dispela toktok long lokol level gavman eria. tiv, em i moa long K100 mak bilong 22 tausen. Palamen Haus las wik bihain Tasol hevi bilong rot long wanwan, tasol ol Siaman Kusa i tok long em i lukim planti man- na trenspot i mekim, na growa i amamas tasol wantaim moa memba, meri long provins bilong en, nau ol i askim sapot na kamap memba bi- koporetiv nau i gat moa na ol arapela nambis provins i wok long painim hevi long Banana bot... long ol lida long luk- long sosaiti. tingting long apim solwara taim ol i ron antap Em i tok 23 fit na 60 hos wara, gavman i mas stretim save na helpim ol liklik Namba wan peimen namba bilong ol kopi long solwara. pawa bot tu i no seif, long dispela asua hariap,” em i tok. fama o growa long long dividen i go long ol diwai ol i gat, na mak “Disain standat bilong ol lik- taim nogut, na dispela em Humphreys i tok olgeta karim kopi bilong ol i go memba i kamap pinis bilong kopi ol i salim i lik banana bot i stap long putim laip bilong ol manmeri dinghi o banana bot i stap PNG i no seif. Sapos wanpela daun long Lae. long 2011. go aut long kantri. long bikpela birua. long kantri i nogat gutpela di- 19 fit na 30 hos pawa i painim Aseki, em wanpela Long sait bilong kago Olsem na em i askim “Planti ol pipel long nambis sain na seifti stendat. birua long solwara, ol man- busples eria long boda mak bilong kopi long memba bilong Bulolo, i save yusim banana bot long Dispela i ken bagarapim meri stap long bot i gat liklik bilong Menyamya na Aseki, nau i gat 42, 300 Sam Basil na ol lain bi- painim pis, ron long wara, go laip bilong ol pipel, na em i sans tru long sevim laip bi- Bulolo distrik. kilogrem kopi i sindaun long em long lukluk long maket o haus sik, na salensim gavman long sekim long ol. Olsem na ol i save dai sapos laip bilong ol i no stap sefti stendat na stop long Planti taim, i nogat nating na sting bikos moa long hevi i stap long wara,” Humphreys i tok. luksave long helpim ol rot i no gutpela, na ren long ol smolholda gut olgeta de taim ol i ron long baim dispela kain bot. liklik growa long ol i bagarapim ples i go growa long Aseki.

Painim ol liklik talapia...

TAIM bilong ren long Mosbi, olgeta bikpela baret wara long siti i save klin gut tru. Dispela i save mekim ol liklik mangi olsem George, Wain, Teki na Yuisa save go painim ol liklik pis taim baret wara i pulap. Dispela foapela mangi i bin raun long wanpela wiken taim Wantok Nius- pepa i kisim poto bilong ol. Poto: Nicky Bernard P36 Wantok Janueri 26 - Februeri 1, 2012 olspotpoto

PAITIM: Ezekiel Tovia bilong PNG Power, i redi long salim wanpela bal i go autsait long banis long Mosbi A gred sodbol gem bilong ol agensim Mantas long Sande. POTO: Nicky Bernard. EM YA: Pilaia bilong Air Niugini traim long tromoi bal i go long wanpilai bilong em long praivet kampani netbol gem bilong ol agensim Australia High Commision long Sande. POTO: Nicky Bernard.

MAKIM: John Banakoiri traim save bilong em long sut wantaim bunara na spia taim em i kamap long open de bilong Mosbi Asri asosiesen long Sande. POTO: Andrew Molen.

KILIA: Michael Forster bilong CPL Eastern Stars i pasim Koriak Upaiga bilong Hekari long kikim bal i go long raun 12 NSL gem SALENS: Deslyn Siniu bilong University i pasim Miriam Manta bilong Yamaros long kisim bilong ol las wik Sarere long Mosbi. Hekari win 3-1. POTO: bal long long NSL gem bilong ol meri las wik Sarere long Mosbi. Uni win 3-2. POTO: Andrew Molen. Andrew Molen. TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusim long Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD. spotlaipstail Janueri 26 - Februeri 1, 2012 Wantok P37 Ragbi stap long han

bilongAndrew Molen i raitim Inap nau, wanwan pilaia GRFU), ol long trenim pilaia ol ens na tu long Pukpuks Lorna McPherson, i tok dis- stap na ol arapela kos bi- na ofisol husat i save go yangpela PNG pilaia husat skwat long ol intanesenel pela em i namba wan taim long Kakah na Torea long pilai o kisim trening long bai karim ragbi go fowet gem long PNG na ovasis. bilong ol long mekim dis- dispela trening bilong tu- RAGBI yunion long Papua ovasis o stap insait long ol long bihain taim. Tupela i tok dispela tren- pela progrem wantaim PN- pela long Nu Silan. Niugini stap nau long han arapela bikpela gem, i save Tupela pilaia husat bai ing i gutpela long helpim ol GRFU na ol bai lukluk long Vais Presiden bilong PN- bilong ol yangpela pilaia, kisim nupela save i kam makim PNG namba wan i gat moa save long gem ol ripot i kam long en bipo GRFU, Robert Nilkare, i tok ofisol, sponsa na ol sapota. bek long kantri long helpim taim tru long dispela nupela we ol i ken yusim long ol bai tokaut sapos ol bai amamas long sapot bilong Ragbi stap long taim long gem long hia. wokbung wantaim sapot bi- skulim ol arapela husat i go moa yet long sapot bi- Digicel dispela yia na i laik PNG tasol i nogat wanpela Long las wik, Digicel long Digicel em Chris kam bihain long ol na tu ol hain taim. bai planti moa PNG pilaia i gutpela divelopen i kamap PNG i tokaut long nupela Kakah na Billy Torea. arapela wanpilai bilong ol Aninit long dispela spon- ken gat sans long kisim dis- long ol pilai graun na save sapot ol i givim long PNG Ol i gat ekspiriens long nau. sasip bilong Digicel, ol bai pela kain trening long ova- na stail bilong gem. Rugby Football Union (PN- makim PNG long ragbi sev- Meri makim Digicel, lukautim olgeta wokabaut, sis.

Profail: Profail:

Billy Torea Chris Kakah Klap: Nova. Klap: Harlequins. Asosiesen: Metro. Asosiesen: Metro. Yia yu stat pilai: 2009 Yia yu stat pilai: 2006 taim mi gat taim mi gat 13 krismas. 18 krismas. Makim kantri: Makim kantri: PNG Ragbi PNG Pukpuks. sevens tim, PNG Pukpuks. Fevret PNG pilaia: Fevret PNG pilaia: Raymond Douglas Guise. Romulus. Douglas Guise. Fevret Intanesenel Fevret Intanesenel pilaia: pilaia: Richie McCaw. Daniel Carter. Astingting na laik: Long Astingting na laik: Mi laik helpim pilai makim kantri bilong mi. long divelopim ragbi insait long Stia tok long ol yangpela: kantri. “Strive for the best” (wokhat Tok stia long ol yangpela: long kisim gutpela samting). “Nothing is impossible, aim for it and strive” (nogat samting i hat, putim tingting long en na wokhat long kisim). P38 Wantok Janueri 26 - Februeri 1, 2012 nrlnius

MOAHodges long tupela yia nau, olsem wanpela nambawan nowokbung laik wantaim Hodges kisim bagarap Justin Hodges i no pilai senta insait long gem. long stretim em. planti gem long NRL bilong “Em i mas stat pilai gen “Mipela i bilip strong tasol wanem em i kisim planti long sampela hap na mi olsem em i noken kisim bagarap. bai amamas long lukim em wanpela bikpela bagarap Dispela yia, em i wok i pilai gen. gen dispela yia,” em i tok. long putim tingting olsem “Em i wokim olgeta samt- Hodges i gat luksave em i noken kisim bagarap ing, i no abrusim wanpela long stail ron bilong em we na i mas stap strong long trening long pri-sisen na i i ken paulim ol birua, na tu gem. no kisim wanpela bagarap em i gat gutpela difens na i Bipo kepten na faiv eit, long masol long lek bilong save pasim gut ol arapela Darren Lockyer i pinis long em gen, olsem na i gut- pilaia em i makim. pilai las yia na kosa, pela,” Griffin i tok. Long wankain, ol tim i Anthony Griffin, i bilip, Em i tok dispela em save long pasin bilong em Hodges i ken strongim tim namba wan taim em i lukim long toktok strong na hatim wantaim ol gutpela ron na Hodges i stap insait long ful bel bilong ol taim em i bel- strongpela difens bilong pri-sisen trening we me i no hat na pilai. em. lukim em i mekim long 4 o “Em i gat strongpela Griffin tu i laik bai Hodges 5-pela yia. tingting tru taim em i laik i noken kisim bagarap na i Bikpela amamas bilong pilai na mipela i laik em i ken pilai gut gen na mekim Griffin i go long medikol tim stap insait long planti gem Hodges i was gut long i noken kisim bagarap dispela yia. nem bilong em i kamap gen bilong ol Broncos husat i dispela yia,” Griffin i tok. PREA: Lui laik kisim ples bilong Thurston Dugan laik stap JOHNATHAN Thurston i laik long pilai wantaim Thurston lusim faiv eit na go pilai hap bilong wanem em i mekim bek bilong ol Cowboys, wan- wankain wok long Tigers taim astingting long kisim taim em i pilai wantaim Benji ples bilong Darren Lockyer Marshall bilong Nu Silan long Queensland tim. long 2011. wantaimINAP long tripela tim i laik Raidersluk long en tasol nau yet mi Dispela i mekim spes i “Mi bilip mi ken mekim kisim Josh Dugan i go pilai tingting tasol long gem stap long hap bek posisen bilong wanem mi pilai wan- wantaim ol tasol em i laik bilong mi,” Dugan i tok. we Ray Thomson wantaim taim ol gutpela hap bek na stap yet wantaim Raiders. Menesa bilong Dugan, bipo West Tigers hap bek, huka olsem Benji na Robbie St George Illawarra na ol Paul Sutton, i tok, ol i no toktok Robert Lui bai pait long en. Farah,” em i tok. Bulldogs i em tupela long ol wantaim wanpela klap yet tasol Lui laikim tru dispela PAINIM PLES: Lui bai resis Lui tok, save stap long tim husat i laik kisim Dugan ol i bung pinis wantaim ol posisen tasol em i mas traim wantaim Thomson long pilai kosa long husat em i laik i go pilai wantaim ol bihain Raiders long stretim kontrak long winim agensim gutpela hap bek. kisim long pilai hap bilong long kontrak bilong em i bilong em. poro bilong em, Thomson. “Mi save laikim long kam tim dispela yia. pinis long pinis bilong dis- Em i tok ol i putim gutpela Ol Tigers i rausim Lui, bek na pilai wantaim Ray Ol Cowboys i redi long pela yia. prais long Dugan bai stap bihain long sampela hevi em gen. paia gen dispela yia wantaim Tasol Dugan, 21 krismas, wantaim ol. i kamapim autsait long gem, “Tasol nau, mipela i mas Thurston long nupela i tok em i laik stap wantaim GRIN MASIN: Dugan i laik Dugan i tok em orait long stap wantaim Raiders yet. na em i go bek long resis long dispela wanpela posisen bilong em. ol Raiders. bagarap em i bin kisim long Townsville we em i bikpela posisen bilong hapbek,” em i Long wankain, fulbek, Em i tok, lukluk bilong em 2011 na i redi long stap long en wantaim Thomson. tok. Matt Bowen i fit gen, na inap i stap long helpim ol “Planti ol toktok olsem ol insait long 2012 sisen. Tupela i bin bikpela na “Sapos Ray kisim, bai mi long kirapim gutpela wok- Raiders dispela yia na ol tim i kamap tasol mi no laik Em i no laik kisim pilai wantaim long 5-pela amamas long em na sapos bung bilong em wantaim toktok long em i go long ol harim o toktok long dispela bagarap dispela yia tasol i gren fainol stret, bipo tupela mi kisim em mi save em bai Thurston. arapela klap bai bagarapim ol samting yet, taim bilong laik long kamapim strong- i go long wanwan tim long amamas long mi tu. Lui o Thomson bai stap tingting bilong em. en i kamap orait, bai mi luk- pela gem bilong ol Raiders. NRL. “Mi tupela bai gutpela poro long namel na lukautim ron Nau tupela i gat sans long yet bilong wanem mipela i bilong ol spitman bilong ol pilai wantaim gen tasol ol bai laikim gem bilong mipela,” long sait, we i ken helpim ol pait long kisim wanpela Lui tok. long givim planti hevi long ol Tingting bilong Blues posisen tasol. Lui bai no inap painim hat arapela tim dispela yia. strongim Poore Diwai strongim bilip yet TINGTING bilong pilai bilong Andrew Molen i raitim wan we ol i pilai wantaim ol bilong Diwai ragbi lig klap i Blues long 2009 Stet ov narapela klap na tim. kirapim das gen taim ol i stap Orijin i strongim Parramtta Tasol gutpela pilai bilong ol i insait long Ipatas kap long dis- fowet, Justin Poore, long DIWAI ragbi lig tim em i wan- kisim planti go long ol bikpela pela yia. kam bek na statim gem pela sempion tim bilong gem olsem Digicel kap na Ol pilaia husat i stap long bilong em gen. Madang. sampela i makim PNG long Mosbi bai pilai aninit long nem Long las tupela yia, em i Em i tim bilong ol sumatin ragbi lig na yunion wantaim. “POM Diwai” long Sauten han kisim bagarap long lek skru bilong Divine Word University, Sampela i kisim wok bihain bilong Ipatas kap. bilong em na olgeta amamas na i winim moa long 6-pela long skul, na i nogat taim moa Laspela taim ol i bin karim bilong em i pinis. primiasip taitol pinis. long pilai tasol sapot bilong ol nem bilong Diwai go insait Dispela bagarap i lukim Planti long ol pilaia bilong long tim i stap yet. long pilai graun, em long 2010 em i pilai 27 gem tasol bilong Diwai, pinis long skul na i go Dispela yia bai lukim sam- Gavanas kap resis long ol Eels bihain long em i lusim bek long ples bilong ol wan- pela ol namba wan pilaia Mosbi long Ista. ol Dragons na i go long ol. Em i no pilai tumas long 2010 na long 2011 em i kisim tupela operesen na i pilai las 4-pela gem bilong ol tasol long sisen. Tingting bilong em i bin go KAM BEK: Poore redi long strongim Parramatta gen. tu long lusim gem na mekim wok plama (plumber). sevis i go bek long klap bilong ol Eels na helpim ol i Tasol wanpela samting we husat i baim em bikpela mani go fowet long putim moa i strongim em long orait gen long kam pilai wantaim ol. poin. na kam bek long pilai em “Tupela yia i go pinis, mi “Orijin i stap long tingting tingting bilong em i go bek pilai long Stet ov Orijin, nau bilong mi olgeta taim, tasol long 2009 taim em i pilai mi redi long statim gem bikpela samting em long tripela tes bilong ol Blues bilong mi gen,” em i tok. soim mi yet olsem mi ken long Stet ov Orijin. Em i no pilim pen long pilai yet na bodi bilong mi Poore i orait nau na i tok skru bilong em moa na i redi strong yet long pilai olgeta STAP YET: Diwai tim we i bin stap insait long NUS gem long 2006. Planti bilong ol dispela em i redi long givim gutpela nau long strongim difens taim,” em i tok. pilai bai stap insait long Ipatas kap dispela yia. Janueri 26 - Februeri 1, 2012 Wantok spotnius P39

JonesAndrew Molen i raitim i ken helpim PNG

BIPO wiket kipa bilong In- glen kriket tim, Geraint Yusim spots olsem Jones, bai pilai bilong edukesen tu Papua Niugini. Kepten bilong Hebou PNG SPOTS em i wanpela samting we yumi mas Baramundis, Rarua Dikana, yusim olsem wanpela rot bilong edukesen. Em i wanpela strongpela samting we yumi ken i tok ol i amamas long harim yusim gut long divelopim na strongim ol komyu- Jones i laik pilai bilong PNG niti. na i lukluk long wokbung Tasol nau yet, i luk olsem dispela kain samting wantaim em na kisim em i i no wok long kamap long spots. go insait long tim. Mani bilong spots no save go long gutpela “Em i gat bikpela save na wok we em i sapos long i go long en. ekspiriens na dispela i ken Bai yu lukim olsem planti ol bisnis na ol poli- helpim mipela gut tru. tisen i save putim bikpela mani go insait long ol “Mipela i toktok wantaim ol arapela samting we i nogat wanpela wok o as pilaia long dispela na ol i ama- bilong ol. mas long kisim em i kam insait Wanpela long ol dispela em ol tonamen we ol long tim,” Dikana i tok. i save kamapim wanpela taim tasol na pinis. Ol tonamen em i gutpela na i save pulim planti “Ol pilai i tok, tonamen bai kain kain manmeri kam bung wantaim, long taim strong na sapos helpim bilong em i kamap na i ron. Jones i nap long strongim tim Tasol dispela kain tonamen nating i no save long dispela level bilong gem, helpim long divelopim na strongim komyuniti. em bai gutpela long em i stap Em i nogat ol samting insait long en we i ken insait long tim. helpim long kamapim sampela bikpela senis in- Jones, em wanpela intane- sait long ol samting olsem pasin na tingting bi- senel pilaia husat i pilai 34 tes long ol manmeri, ol gutpela wok na stretpela bilong Inglen pinis na i gat tingting na ol arapela. MBE awod long Kwin long Dispela em ol samting we i mas stap long pilai insait long Ashes tes long helpim divelopmen bilong komyuniti. Yu ken i gat stail yunifom, nambawan kosa na 2005 we ol i winim Australia. gutpela tim menesmen tasol dispela ol samting Em i tokaut long dispela wik bai no inap helpim long kamapim ol gutpela olsem em bai pilai wantaim manmeri insait long komyuniti. PNG insait long Twenty20 Dispela ol samting i save kirapim skin na ama- kwalifaing tonamen long MANGIPNG: Jones bai masim ol long liklik taim tasol, na bihain, olgeta United Arab Emirates (UAE) pilai bilong PNG. i save go bek olsem long bipo gen. long Febuari. Bai yu lukim olsem, bihain long tonamen i PNG bai stap namel long 16 pinis, olgeta samting i go bek olsem long bipo kantri husat ol bai pait long Tasol Jones, 35 krimas, i no Cricket Council. em bai helpim gut tru PNG. gen. winim tupela ples insait long nupela long PNG, mama i bin Bos man bilong CPNG, Jones bai joinim PNG tim Ol sponsa i mas tingim olsem, taim ol i givim Twenty20 wol kap long Sri karim em long Kundiawa bipo Greg Campbell, i toke m i long Canberra, Australia long helpim, dispela i mas i go long skulim na kamapim gut o stretim wanwan manmeri insait Lanka bihain long dispela yia. em i go stap long Australia i kirap nogut tru taim Jones i Febuari 8 long wanpela tren- long spot bilong em long kamap wanwan Wina bai stap insait long nap em i 22 krismas na i go tokim em long laik bilong em. ing kem aninit long kosa na komyuniti bilong em. wanpela pul wantaim Australia bek long asples bilong em “Mi no bilip taim em i tokim bipo Australia pilaia, Brad Dispela kain samting i mas kamap insait long na West Indies na namba tu long Wels (Wales). em, em i min tru long pilai bi- Hogg. olgeta komyuniti. tim bai stap insait long pul Jones i salim tok long long PNG na long helpim “Long hap bai mipela i Ol komyuniti laik kisim biknem na luksave long wantaim Inglen na India, husat Cricket PNG long tingting bi- mipela i traim long winim ples lainim long pilai na wokbung wane mol gutpela samting i kamap namel long ol i bin win long 2007. long em long pilai wantaim ol insait long Wol Kap,” Camp- wantaim olsem wanpela tim ol, tasol long wankain taim ol manmeri mas Laspela taim Jones i pilai bi- Barramundis na i kisim tok bell i tok. na tu em bai namba wan taim lainim pasin bilong respek, harim tok, wokhat na long Inglen em long 2006 na orait bilong tim bilong em long Em i tok, Jones i pilai planti long mipela i bung wantaim na pasin bilong wokbung. nau bai em i kam bek long in- Inglen, Kent na tu England intanesenel gem long tes level trening wantaim Geraint Dispela ol pasin na tingting i mas kamap tanesenel level wantaim PNG. Cricket Board na International na ekspiriens na save bilong (Jones),” Dikana i tok. olsem hap bilong laip bilong ol long olgeta de. Kain ol samting bai no inap mekim ol i gat wok tasol em bai givim ol luksave tu olsem ol gutpela manmeri husat i gat luksave na gutpela tingting insait long komyuniti bilong ol wanwan. Redim ples nau Sapos yu lukluk raun tete, bai yu lukim planti I kam long Bek pes.. ol bung i kamap. Dispela yia bai yu lukim planti moa long ol kain bin makim long givim bilong 2015 Em i tok ol i bin mekim wok bilong ol go stret long wok ol i makim long en, bung na pilai kamap bilong wanem em i yia bi- Pasifik Gems. long kamapim baset na luksave long olsem na mipela i lukluk gut long en na i long ileksen. Dispela mani kam long namba wan wanem kain ol wok bai kamap long laik dispela komiti kamap hariap long Sapos bilong kain ol samting i wok long kam hap bilong saplimentri baset na ol I redim ples tasol ol i no bin i gat wanpela lukautim ron bilong dispela mani," em i long olgeta hap. makim bilong dispela yia. mani na i wetim tasol bekim bilong gav- tok. Mi wok long wari tasol olsem dispela ol sapot "Mipela i wok hat long kisim dispela man. Minista i tokaut tu olsem astingting bi- i no inap helpim gut long sait bilong divelopim ol mani bai ol wok i ken kamap hariap. PNGSF bai putim dispela mani go in- long ol long kamapim wanpela nupela komyuniti, na i ken kamapim sampela ol hevi in- "Mi ting em i gutpela taim long kisim sait long Tras akaun na wetim ol long stedium bilong 2015 gems, bai kamap sait long sosaieti. dispela mani nau bilong wanem sapos makim wanpela komiti bilong mekim dis- yet. Dispela ol hevi ken bagarapim tru komyuniti yumi wetim liklik moa em bai yumi stap pela wok. "Namba wan hap bilong plen long na yumi tupela i save long wanem kain ol hevi ol bihain tru long ol wok redi bilong 2015 Subam i tok ol bai tokaut long nem bi- kamapim dispela stedium i stap pinis," komyuniti save bungim long nau. Gems," Mista Subam i tok. long ol manmeri husat i stap insait long em i tok. Olsem mi save tok long ol kolum bilong mi Launa i tok amamas long Minista long dispela komiti, long wik i kam. "Mipela i laik kamapim wanpela long hia, spots i mas i gat as tru bilong en, na yu go pas long kisim dispela mani bilong Rapilla i tok, ol i amamas long lukim bikpela pilai graun we olgeta pilai na ol mas yusim long divelopim na stretim gut ol man- mekim dispela wok. olsem mani bilong wok i go insait nau na manmeri bilong PNG na ol arapela kantri meri insait long komyuniti bilong yu. "Taim mipela i wokim baset long 2010, ol i ken kamap taim komiti redi. tu i ken amamas long en. mipela i nogat mani tru na i askim gav- Subam i tok ol bai wok long rausim "Dispela kain pilai graun bai mekim ol Mi askim olgeta politisen long putim mani go man long helpim. wanwan hap bilong dispela K180m i kam pilaia i skin kirap long pilai na yumi ken long ol wok we bai helpim long strong isipela sin- "Nau minista i givim dispela mani, em aut, long wanwan mun, i go inap long ol lukim sampela ol gutpela risal i kamap daun na pasin harim tok insait long ol komyuniti. bai helpim mipela gut tru long statim ol i kisim olgeta. long en," Subam i tok. We i gat isipela sindaun, ol family bai ama- wok nau," Launa i tok. "Mipela i laik lukim dispela mani mas i mas. Isu 1953 Wan wik: Fonde, Janueri 26-Februeri 1, 2012.

Andrew Molen i wanem i nogat mani raitim go insait long en yet. Minista bilong Spots, Sali Subam, i givim K20 milien WOK bilong long Misis Iammo Papua Niugini long Launa bilong redim ples bilong PNGSF na Sekreteri 2015 Pasifik Gems Jenerel bilong PNG bai kamap nau, Sports Federation bihain long and Olympic gavman i givim C o m m i t t e e namba wan hap (PNGSFOC), husat bilong mani long ol i makim tu Pacific PNG Sports Games Council F o u n d a t i o n (PGC) long PNG, (PNGSF) long long wanpela bung TENKYU: Subam i Mande dispela wik. long Mosbi long Mande, dispela wik. givim sek i go long I gat tripela moa yia i stap bipo long Em i tok, dispela Rapilla (lephan) na gem i kamap long mani em i namba Launa long Mande. Mosbi, tasol nogat wan hap bilong wanpela wok i K180m we gavman i kamap yet bilong Moa long Pes 39.

Publisher of the newspaper operates at Portion 445, Kanage Street, Six Mile NCD.