OOST-VLAAMSE ZANTEN LXXIV 1999-4

DE MOORD OP DE PASTOOR VA N NIJLEN (2 ianuari 1842): FICTIE EN WERKELIJKHEID (*) Karel Veile

Op 29 januari 1842 deed het en dat zy zoodanig gekwetst zyn by Hof van Assisen in openbare zitting uit­ middel van een byltje dat er reden zyn spraak in de zaak van de moord, op 2 van te gelooven dat zy in levensgevaer januari, op Petrus De Groof, pastoor te zyn". In de verwarring die op de aanslag volg­ Nijlen. ( I ) De 36-jarige Hendrik De Backker (De Bakker), bijgenaamd de kon de dader ontkomen, maar enkele "Henri Deba(c)k", mijnwerker en her­ honderden meters buiten het dorp kon bergier, geboren te Oostmalle, sinds hij in de boeien worden geslaan "na dat 1840 wonende in Flémal1e-Grande (pro­ hy met een pistool (4) op eenen onzer vincie Luik), gehuwd en vader van twee inwoonders geschoten hadde". Procu­ kinderen, werd door het hof veroordeeld reur J.G.H. Scheyven vorderde onmid­ tot de doodstraf en tot het betalen van de dellijk een gerechtelijk onderzoek. proceskosten ten belope van 488,85 Onderzoeksrechter Henri Hu1et kwam frank. De jury achtte De Bakker niet op 3 januari in Nij1en aan voor de eerste enkel schuldig aan moord ('met voorbe­ ondervraging van de slachtoffers, voor de confrontatie met de dader en voor dachte rade') op de pastoor, maar even­ een grondig onderzoek van de plaats van eens aan poging tot moord op Maria de feiten. Hij was vergezeld van substi­ Anna Verhesen (elders: Verhezen) (59 tuut Vermeylen en hulpgriffier Vanden­ jaar), dienstmeid van de pastoor, en op bossche. Volgens de verklaringen van de de persoon van Joannes Francis pastoor, die bij bewustzijn was (maar "la Demeyer. De veroordeelde werd op 11 tête environnée de bandages") was mei op de grote markt van Lier ter dood Henri De Bakker met een smoes in de gebracht. (2) pastorij binnengeraakt en had er geld 1. De feiten en het geëist ("ik moet geld hebben, of gij (3) moet eraen") CS) om zijn reis naar proces Antwerpen te kunnen verderzetten. Op 2 januari 1842 stelde burgemeester Onder zijn kleren hield hij naast een G. Meeus van Nijlen, de procureur des klein handwapen een bijl en een mes Konings te op de hoogte van verborgen. Het mes had hij de dag voor­ de feiten: "Wy verhaesten ons ter uwer dien in Lier gekocht; de bijl had hij kennis te brengen dat op heden naer het langs de weg Lier-Diest gevonden. Toen eyndigen der hoogmis, eenen vremden de pastoor, die in het dorp bekend stond en onbekenden persoon gelyktydig den als een bemiddeld man, weigerde geld Eerw. heer Pastoor en zyne dienstmeyd te geven werd hij afgetuigd en zwaar op de Pastory alhier is gekomen en toegetakeld met een bijl en een mes. gepoogt heeft de zelve te vermoorden, Tijdens het handgemeen kwam de meid OOST-VLAAMSE ZANTEN LXXIV 1999-4

toegesneld. Zij verklaarde: "ik zag dat 'moord op de pastoor van Nijlen' nog den pastoor bezig was met den betigten enkele decennia lang aan de dorpsjeugd te worstelen tot zyne hulp komende heb­ vertellen. (6) ben wy den betigten buyten gestooten en Alhoewel zij gekwetst was kon de Maria getrokken tot omtrent den stal. Hy hielt Anna Verhezen een nauwkeurige in eene hand eene bijl en in de andere beschrijving geven van het gebeuren. De een cleyn pistool. Hij riep tegen mynen pastoor kon nauwelijks ondervraagd Meester: laat mij los of ik zal U dood­ worden. Bij bet tweede verhoor, op 5 schieten. Ik hielt zyn hand en pistool januari, verklaarde hij: "mYIJ hoofd is vast en op zyn woord dat hy ons niets verward en ik ben buyten staet van aan meer zoude hebben misdaad heb ik hem alle uwe vraegen te antwoorden". Ook losgelaeten". Toen de meid een tweede in zijn proces-verbaal schreef de onder­ maal wilde voorkomen dat de dader de zoeksrechter "nous avons trouvé ce pastoor nog verder zou toetakelen ont­ vieillard (=de pastoor) fort accablé et ving ze een zware messteek: "Ik sprong nous n'avons presque pas obtenu de weder op den betigte en alsdan gevoelde réponse à nos différentes questions ou ik dat ik in mynen buyck eene stuk had interpellations" . ontvangen en zag dat hy met een mes De onderzoeksrechter verzocht de gewaepend was .. ". De meid zag De Lierse heelmeester Adrien Pierre Backer tot vijfmaal toe met de bijl op de HesseIs en dr. Vaesseur, die de slacht­ pastoor inhakken. Zij slaagde erin naar offers de eerste zorgen had toegediend, buiten te rennen en luid om hulp te roe­ om een verslag op te maken van de won­ pen. Kort daarop koos de dader het haze­ den en van de kledij van de slachtoffer . pad. Op zijn vluchtweg probeerde hij De onderzoeksrechter liet verder enkele nog een lastige getuige neer te schieten overtuigingsstukken in beslag nemen die hem de weg versperde maar hij kon ('un pistolet de poche à percu ion et een kwartier later door enkele toegesnel­ canon mobile à vis, une hache d un pied de dagloners uit het dorp op een nabij­ ou un pied et demi de longeur.. , un cou­ gelegen veld overmeesterd worden. Eén teau de poche . .'). De moord(poging) had van de dorpelingen die De Backer hielp plaats in en rond de wa plaat van de overmeesteren was Jan De Meyer. Hij pastorie. raakte tijdens die schermutseling De verdachte verkl aarde dat hij "waal ' gekwetst door een verdwaalde kogel uit was en "waal " prak: ' I1 ' 'primait n het pistool van de dader. Vo lgens een effet avec un accent mi-wall n', dorpsmonografie van de gemeente chreef de onderzo k r ht r in zijn Nijlen uit 1910 zou De Meyer al proce -verbaal van 4 januari ' u p ut­ bevoorrecht getuige het verhaal van de être iJ étudiait à d nn run PI n n- OOST-VLAAMSE Z A N TEN L X X I V 9 9 9 - 4

Ant\nrpen. J'lro.,iolie PRO JUSTITIA.

e8V�� �41. e�Vl4S�laQ<&

WT ,,-�� � Regter ter in­ structie by de Regt-bank van eersten aenleg van het arrondissement

Mechelen , . provintie Antwerpen , gelasten aen alle Denrwaerders en Agenten der gewapende magt , vnn , zich gedragende overeenkomitig de bepalingen der wet, te leyden en in bewaring te stellen in het Arrest-

hUls te . ] ] �·W'1 1-t1. t.uJ-w ft- �� I

gebieden aen den Cipier van het voorschreven Arrest-huys d .... gemelde te ontvangen en , tot nader order , in hechtenis te houden. Bevelen aen alle Commandanten der gewapende magt, daer toe be- hoorlyk aenzogt zynde , ter uytvoerinr. van dit bevel de sterke hand te lcenen. ... �841. ' Gedaen te � ,'R.�l!e 11.,iJ.,. 3 ')_.. . �

den In bet jeu .(tlien bonde�d lk-.. ,,�, 7?7i�, ;_ . Q

.I,....er .prekend •• heb lan , en /if"/.-', ."� v,! ..�� bet gHeld in orisina)i rtoond en dien• ., olBenl o e d boni fe ;:;/'-:;,y.. nr, lenr on i gelatea Cipie in bewar a, nn r nn het gemeld Arre.t.bul" deo bedCL lengenomen n gd op regillor hy welken e het (feu benl 11n ge.�b,eTeD , ' WIDDeer my. na dat ik. met h.m het 't'ooflchrue regi.ler bid geleek end , heMI. ter hand le.leld bet certificaat

ne 1Ie bet wolk ik dit g m ek t YIn • nn de onr rDin, ; "'0 .. proce.·.,orbul heb op o a t , en heb SOO hot se1,. • bet r g g l de gemelde Ia nn bou·a.tlead. benl nn bewa in . 'hchrillen e Aleo IOn sonolene , 'pre� \..ude meI. perfOOn .1 n b in , wier Iele. I

Cecben len dlge t m.ond en jur .J. hier boTen. ie ."helen , 1/ De kOtten 'IJR

Mef dif "bevel fof bewaring", uitgevaardigd door de onderzoeksrechter H. Hulet op 3 ianuari 7842, werd Hendrik Debakker opgesloten in de gevangenis te Mechelen (Riiksarchief Beveren, Archiefvan het Hof van Assisen te Antwerpen, strafdossier nr. 2000). OOST-VLA AMSE ZANTEN LXXIV 1999-4

ciation wallonne imparfaite". Uit de ver­ Uit de brieven die de procureurs des klaringen van de meid, die het Frans niet Konings van Antwerpen en machtig was, zou enkele dagen later hun Mechelse collega op respectievelijk blijken dat De Bakker wel degelijk goed 3 en 4 januari stuurden bleek dat in de Nederlands sprak: "il ne lui avait parlé loop van december 'een vreemdeling' que flamand et très bon flamand" zich reeds bij verschillende pastories schreef de onderzoeksrechter in het pro­ had aangemeld. Vo lgens de procureur te ces-verbaal van het verhoor van de Antwerpen had een 'verdacht persoon' slachtoffers van 6 januari. De Bakker zich in de loop van de maand december beweerde nooit eerder te zijn veroor­ 1841 opgehouden in de gemeenten deeld en zelfs als vrijwilliger te hebben Pulderbos, Bauwel, en gevochten tijdens de Belgische . Via verschillende politie­ Omwenteling als lid van het regiment diensten was de procureur te Turnhout van "de jagers te voet". Dat De Backer ter ore gekomen dat 'un individu incon­ nooit eerder werd veroordeeld werd nu armé d'un pistolet' zich op 15 enkele dagen later in twijfel getrokken. december had aangemeld bij de pastoor Uit informatie die de onderzoeksrechter Melchior Jacobs van de parochie van de griffievan de correctionele recht­ Vlimmeren. De man verklaarde eer t bank te Antwerpen en van enkele gevan­ dat hij gezonden was door de pastoor genissen had ontvangen en later kon van Vo sselaar die door een beroerte zou bevestigen, (1) bleek dat Henri De zijn geveld ("venant d'être frappé d'un Bakker reeds een gerechtelijk verleden coup d'appoplexie") en die zijn collega had. Hij werd nl. op 1 april 1826 door de volgende dag bij hem ontbood. De het Antwerps Hof van Assisen veroor­ Bakker gaf zich nadien uit voor voor deeld tot drie jaar cel wegens diefstal, en een herbergier uit Rijkevor el. Ook drie jaar later, op 21 december 1829, probeerde hij de dagen door hetzelfde rechtscollege tot acht jaar andere pastoors w g dwangarbeid, tot de straf van 'publieke nadien op dezelfde link emanier I tentoonstelling op de grote markt' én tot te lokken' (, Eindhout) venw levenslang toezicht door de politie zonder veel re ultaat. wegens diefstal met bezwarende Na het verhoor van De Bakk r aardig­ de rechter J.A.H. Hulet op januari e n omstandigheden. (8) In de loop van de maand december had hij tot drie maal toe Flémalle verlaten om in zijn geboor­ testreek (Oostmalle?) de erfeni van een nonkel (die niet bestond) op te eisen. In geni van Li r naar d an - werkelijkheid ging hij op roverspad. Mech I n werd 0 rg ra ht. p di OOST-VLAAMSE ZANTEN L X X I V 1999-4

Afschrift van de akte van overlijden (uittreksel uit het register van de akten van overlijden van de gemeente Nijlen, 11 januari 1842) (Rijksarchief Beveren, Archief van het Hof van Assisen te Antwerpen, strafdossier nr. 2000). OOST-VLAAMSE ZANTEN LXXIV 1999-4

zelfde ·dag overleed pastoor Petrus De cheveux et sourcils chätains, barbe Groof aan zijn verwondingen. (9) Twee rousse, front ordinaire, yeux gris, nez dagen later had in de pastorie de autop­ légèrement aquilin, bouche moyenne, sie plaats in aanwezigheid van de onder­ monton allongé, visage oval". Nog die­ zoeksrechter, de substituut en de griffier. zelfde dag werd het dossier van het De 'operatie' werd uitgevoerd door gerechtelijk onderzoek aan de procu­ maar liefst vier experten (medici), CO) reur-generaal bij het Hof van Beroep te waaronder de eerder genoemde Hassels Brussel overgemaakt. Op vordering van en Vaesseur, die allen in handen van de deze hoge parketmagistraat verwees de onderzoeksrechter vooraf de eed hadden Kamer van Inbeschuldigingstelling van afgelegd ("nous avons fait prêter entre het hof de zaak bij arrest van 18 januari nos mains aux quatre experts Ie serrnent, naar het Hof van Assisen van de provin­ à l'invocation de Dieu et tous ses Saints, cie Antwerpen. De akte van beschuldi­ de donner leur avis et faire leur rapport ging was in het Nederlands opgesteld en selon leur honneur et leur conscience"). de inhoud ervan was sterk geïnspireerd Cl) Na de autopsie werden enkele 'over­ door het verslag d'at de onderzoek rech­ tuigingsstukken ' opgeëist en meege­ ter enkele dagen eerder voor de raadka­ nomen: de pruik die de pastoor tijdens mer had voorgelezen. de misdaad droeg, zijn bovenkleren, Het assisenproces ging van start op objecten die sporen droegen van de mis­ zaterdag 29 januari in het gerecht ge­ daad, het mes van de betichte en .. het bouw aan de Groenplaats. De Bakker deel van de schedel van de pastoor dat wilde niet bijgestaan worden door een bij het gevecht doorboord werd. raadsman ("eenen advokaat kan my tog Op vordering van de procureur des niet helpen derwy} ik de dood verdient Konings en na voorlezing van het ver­ heb.. ik ben gereed te terven ik heb slag van de onderzoeksrechter nam de maer compassie met myne vrouw en raadkamer in haar zitting van 14 januari kinderen") maar hem werd an1bt hal een beschikking tot vervolging. De offi­ een advocaat toegewezen. D jur , ciële beschuldiging luidde: moord (assa­ bestond voornamelijk uit leden an d sinat), poging tot moord (tentative d'as­ hoge burgerij en de vrij b ro p n. In sasinat) en_poging tot doodslag (tentati­ nauwelijks één dag tijd werd d pr ve de meurtre) en verboden wapen­ dure afgehandeld: de akt an b hul- dracht. Het proces-verbaal van de zitting diging voorgelez n 26 van de raadkamer bevat een gedetail­ leerde persoonsbeschrijving van de Ve rhe n di enig zin n dader: "taille d'un mêtre 74 centimère , het r qui jt ir an pr ur Uf d_ OOST-VLAAMSE ZANTEN LXXIV 1999-4

Koning Ve rheyen aanhoord. In deze terecht in liedbundels die na nauwgezet om tandigheden zal de verdediging wel­ archiefonderzoek werden ontdekt. (4) licbt weinig kans gehad hebben om een Sommige liederen werden op niet pleidooi te bouden. Nog dezelfde dag genummerde, ongevouwen en éénzijdig werd De Bakker veroordeeld tot de bedrukte planobladen verspreid. Andere doodstraf en tot het betalen van de werden in ornloop gebracht als zgn. gerechtskosten. De uitvoering van de 'vliegende bladen' die geplooid werden doodstraf, op de markt van Lier, werd tot een boekje van vier of acht bladzij­ nog enkele maanden uitgesteld omdat den. Deze laatste vorm werd door de De Bakker zich op 1 februari voorzag in liedzangers in vorige eeuw gebruikt om een voorziening in cassatie. De strafka­ hun persoonlijkreperto rium, dat regel­ mer van de Hof van Cassatie verwierp matig werd aangevuld, aan de man te op 21 maart in een bijzonder summier brengen. Hun naam en het drukkers­ arrest bet cassatieverzoek van De adres werd bijna altijd vermeld. eS) Bakker, waarnade straf op 11 mei op het Onder de vele honderden straatliederen scbavot van Lier werd voltrokken. ('2) die in vorige eeuw ontstonden was 'het moordlied' een zeer populair genre ("de 2. De volkscultuur crème van het marktlied". ('6) Dit blijkt De bloedige moord op de pastoor van althans uit hun aandeel in de repertoires Nijlen bleef een inspiratiebron voor van marktzangers en toneelgezelschap­ markt- en straatzangers, toneelschrijvers pen die markten, openbare feesten, en dichtkunstenaars die het thema bedevaartplaatsen en kermissen decennialang beschreven en bezongen. afschuimden om hun 'waar' aan de man Het thema van de 'moord op de pastoor te brengen. ('7) In vijf belangrijke van Nijlen' werd tot na de Tweede Vlaamse liederencollecties ('S) vond de Wereldoorlog levendig gehouden. Dat Gentse historica M. Wienen voor haar marktliederen na het verdwijnen van de verhandeling uit 1994 niet minder dan nieuwswaarde van generatie op genera­ 836 moordliederen. (9) tie overgeleverd werden was in West­ Een lied over een gruwelijke moord - de Europa geen uitzondering. Liedblaadjes titels van de liederen logen er niet om

waarin vergelijkbare misaden tot in de (20) - was steeds een grote publiekstrek­ kleinste details worden beschreven, ker. De teksten van dat soort liederen kwamen tot in de 20ste eeuw in grote waren eenvoudig, konden vlot nagezon­ getale tot stand. ('3) Ve le liederen gingen gen worden en speelden in op het verloren, andere werden verzameld, gemoed en de morele opvattingen van gedrukt en uitgegeven of kwamen het volk (sensatiezucht, nieuwsgierig- OOST-VLAAMSE ZANTEN LXXIV 1999-4

heid). Moordliederen of verhalen over Voorbeeld nr. 1: passionele drama's en kindermoord "De dubbele moord te Nijlen" (22) boden niet enkel informatie over recent gepleegde misdaden, maar vormden ook lste strofe een ideale uitlaatklep voor een breed Luistert allen hier in 't ronde scala van gevoelens die bij de bevolking Hoor eens wat ik zingen ga leefde: medelijden (met de slachtoffers), Ieder heeft het wel vernomen ontroering, angst voor ellende en ramp­ Van die moord die is begaan spoed, afkeert.o.v . geldgewin, ontrouw, Moordenaars zoo laf en groot roofzucht, wellust en wreedheid, wraak­ gevoelens (strenge bestraffing, gerech­ Brachten twee slachtoffers ter dood tigheid), e.d. De gevoelsgeladenheid en 't Was voor geld heeft men vermoord de dramatiek waarmee de exploten van Vergoten zij onschuldig bloed rovers, bendeleden en koelbloedige moordenaars werden bezongen was refre in belangrijker dan de inhoud van het ver­ Gij zuchten dag en nachten haal. Voor die daad die g'hebt begaan De in de liederen beschreven realia In een cel zult g'altijd machten stemden niet of niet altijd met de feiten overeen. el) In één van die meerstrofige Denken aan 't geen g'hebt misdaan liederen die over 'de moord te Nijlen' werd verspreid (voorbeeld nr. 1 hierna) - 2de strofe een kort lied, bestaande uit twee strofen 't Ware brave oude lieden en een refrein -, staan tal van manifeste Die men vermoord vond op de grond onjuistheden. In de zaak van Nijlen was Die geen weerstand konden bieden er sprake van één dader en niet van ver­ Met ingeslagen chedel vond schillende misdadigers zoals de markt­ Z'hadden u toch niets mi dre en zanger zingt. Slechts één van de slacht­ offers overleed aan zijn verwondingen Dat gij daar met wreed geweld (de pastoor), niet beide slachtoffers. De Die oudje daar ontnaan1t h tI n slachtoffers hebben zich wel degelijk Of wa het voor een hand ol g ld verweerd en hebben zich niet zonder slag of stoot gewonnen gegeven. Enkele De om aanzienlijk v r hill n tu n elementen blijken wel te kloppen: de de inhoud van d li dt k t n n d \>ver­ ingeslagen schedel van de pastoor, de kelijkheid ( f. lafheid en het geldgewin van de dader. ger eht lijk d rd n v .- OOST-VLAAMSE ZANTEN LXXIV 1999-4

klaard door het feit dat de liedschrijvers wreedheid ("hij dul van zijn verstand de stof voor hun liedj es haalden uit loka­ berooft doorklieft den wreeden grijsaerd le roddels en geruchten. Het informatie­ 't hoofd"). De chronologie van de feiten ve aspect van het eerste lied is onbelang­ wordt nauwkeurig weergegeven. De rijk. De liedschrijver blijft vaag over de spanning en de tegenstelling goed­ plaats, de tijd en de hoofdpersonages. kwaad worden ten top gedreven in de Een tweede lied (voorbeeld nr. 2 vijfde strofe, op het ogenblik dat de "Liedeken op de vreede moord .."), opge­ m.oordenaar zijn slachtoffer met bijl en nomen in de dorpsmonografie van J.B. mes bewerkt. In de zesde strofe wordt Stockmans uit 1910, ontstond wellicht het medeleven van de toehoorders opge­ nog vóórhet midden van vorige eeuw en wekt wanneer de meid, het onschuldig werd toen reeds op schrift gesteld slachtoffer, tijdens het schijnbaar leid­ (gedrukt bij J. Thys te Antwerpen). (3) zaam ondergaan van verschillende mes­ Het lied is lang (10 strofen van elk 8 ver­ steken Jezus aanroept ("zij riep den heer zen) en de structuur vrij stereotiep. Jesus aen"). Het publiek krijgt ook de Achtereenvolgens komen aan bod: de kans om te huiveren. Er vloeit bloed: informatie of het verslag, de sensatie en "zij .. is ook in 't bloed bezweken"). de moralisering. In de eerste stofe vraagt Gelukkig vlucht de dader en zegeviert de marktzanger de aandacht van het het goede. De booswicht wordt over­ publiek voor de gruwelijkheden die zich meesterd door dorpelingen ('boeren') in Nijlen hebben afgespeeld. De markt­ die de slachtoffers ter hulp snellen en zanger richt zich direct tot daders van hun eigen leven op het spel zetten. (Jan) misdaden en tot allen die zich tot het De Meyer is daarbij de held van de dag. kwaad en tot het plegen van barbaarse Justitie kan haar werk doen. De dader daden 'geroepen voelen': "Spiegelt u wordt voor het gerecht gedaagd, gestraft moord ers vreed van aerd, komt hier en ter dood veroordeeld: "hij moet het vreede barbaeren ..". Met een dergelijke leven derven, tot Lier daar moet hij ster­ aanhef is de toon onmiddellijk gezet en ven". Het lied is sterk verhalend en is worden de toehoorders onmiddellijk bij duidelijk opgezet vanuit een persoonlijk het gebeuren betrokken. Het lied brengt vertel perspectief. De zanger wekt de nadien een goede synthese van de feiten. indruk dat hij alles zelf heeft meege­ De motieven van de dader worden dik in maakt. Het is trouwens niet denkbeeldig de verf gezet: zijn valsheid ("booswigt dat de tekstschrijver het assisenproces in met streken"), zijn moord- ("deezen Antwerpen op de voet heeft gevolgd of baerbaer vol moorders lust") en geld­ op zijn minst goed op de hoogte was van zucht ("hij vraegt den pastor spoedig de gebeurtenissen en van de gerechtelij­ geld"), zijn onbesuisd gedrag en zijn ke procedure b. v. op basis van berichten OOST-VLAAMSE ZANTEN LXXIV 1999-4

in de dagbladpers. Hij geeft b.v. duide­ Tot Neylen bij den Heer pastoor lijk aan dat de dader eerst in Lier wordt kwam den booswicht met streken gevangen gezet, waarna hij Vla hy zey mijnheer ik vraeg gehoor Mechelen (h�t arresthuis bij de recht­ ik moet u noodig spreeken bank van eerste aanleg) in Antwerpen gij zijt verzogt komt met mij aen (zetel van het Hof van Assisen) terecht om saemen nae Bouwel te gaen komt. Over het proces zelf wordt met dien heer heeft iets gekreegen geen woord gerept. Na de uitgebreide hij vraegt u zijnen zegen samenvatting wordt het lied afgesloten met een zedenles. In de laatste strofe steekt de zanger moraliserend het vin­ Den Pastor zeyd wel goeden man gertje uit naar alle potentiële criminelen 'k moet d'hoogmist celebreeren en roept hij op tot bekering en bezin­ maer als de mis se is gedaen ning. Zoals in vele moordliederen het zal ik u contenteeren geval is is de figuurvan God prominent deezen barbaer vol moorders lust aanwezig: "Spiegeld u booshaerds die heeft in de pastoreij gerust, nog leeft, wilt u tot God bekeeren .. tot dat de misse was ten eynde

vreest altijd God den heere .." . uit goed gedacht zoo 't scheynde

Voorbeeld 2: Als de hoogmis se nu was gedaan Liedeken op de vreede Moord, bega­ en op den zeer Eerweerden Heer kwam de pastoor getredenen IS zijn Pastor te Nylen op 2 January 1842. kamer ingegaen (24) den moorder volgt hem mede hij vraegt den pastor spoedig geld Stemme: Va n de vier Gasten die nae waer op hij stond geheel ver teld Jeruzalem trokken op dees verbae de reden kwam de meyt toegetreden Spiegelt u moorders vreed van aerd komt hier vreede barbaeren Hij trok zij n bijl of kapme uyt hoort wat dit lied aan u verldaert zonder een woord te prek n wilt uw boosheden schouwen en neem het vreed en va t b lu gelijk weer onlangs is gebeurt om zijn vreedheyd t br k I een mensch zijn hert van vreeze chelJ1;t hij dul van zij n ver tand b r ft o vreedheid nooit gebleken doorklieft d n wr d n orij a rd 't Waar ik u gaen van spreken hoofd OOST-VLAAMSE ZANTEN LXXIV 1999-4

daerbij nog veele steken den moorder wierd daer overtuygd waer door hij is bezweken. het kwaet voor het recht nederbuygt hij moet het leven derven Den vreedhaert was nog niet voldaen tot Lier daer moet hij sterven heeft ook de meyt doorsteken zij riep den heer Jesus aen Spiegeld u booschaerds die nog leeft is ook in 't bloed bezweken wilt u tot God bekeeren men kwam geloopen op 't gerugt die zoo barbaers en dertel leeft den moorder is dan weggevlucht vreest altijd God den heere men kwam hem aan te raden want wie zijn even-mensch vermoord door de Justitie hande en het zoet saemen leven stoort ziet men guiliotineerden De Meyer heeft hem eerst gevat en hem door 't recht Jugeeren maer beeft op hem geschoten met een pistool dat hij nog bad Omstreeks diezelfde periode moeten maer het kost hem niet baeten nog andere populaire moordliederen hij wierd gebonden en gekoort over de 'moord te Nijlen' zijn ontstaan. Willy Koninclcx vond bij de ontleding die had dit weerdig hoofd vermoord van twee kostbare Antwerpse liederboe­ geslepen en geslaegen ken (25) twee liederen uit de jaren 1840. en zoo na 't kort gedraegen, Het eerste lied

Dan wierd hij zoo nae Lier gebragt Regtveerdig vonnis gedaen tot Lier (sic) door Jeanpetters en Boeren den 11 Mey 1842, aen den genaemden De met eene groote en sterke wagt Backer. zag m' hem na Mechelen voeren Liedeken op een aengenaeme wijs waer hij het groot gehoor passeert telt 7 strofen van 8 regels (zanger 1. Van nae Antwerpen getransporteert Zevendonck, drukker Saeyens) begint men zag daer in zijn wezen met "Hoort al die boosaerdig leven .." en de vreedheyd op te lezen. eindigt met " .. vóór eeuwig in u memo­ rie". Het tweede draagt het opschrift Hij kwam daer in den Tribunae1 Liedeken, op de vreede moord begaen hoord den moorder jugeeren op den eerw. de Getuigen in groot getal Heer Pa stor van Ny len op 2 Ja nuary kwaemen daer declareeren 1842. OOST-VLAAMSE ZANTEN LXXIV 1999-4

Stemme: Va n de Va lsche Godin toehoorders op om, zoals het in de goede christelijke traditie past, zowel en telt 8 strofen van 8 regels (zanger Van voor het zieleheil van de dader als voor Mendonck, drukker Saeyens). (26) dat van de slachtoffers te bidden. De zanger laat regelmatig zijn afschuw blij­ Jan De Schuyter vond op het einde van ken over de wreedheid van De Backer de Tweede Wereldoorlog in het met een uitroep tot het publiek: "hoe Antwerps Museum voor Volkskunde grouwelyke daed" (2de str., 4de v.) of nog twee teksten van markzangers over "Eylas" (4de str., 7de v.; 6de str., 4de v.). dezelfde moordzaak die noch Stock­ De zanger gebruikt deze communicatie­ mans, noch Koninck:x gekend hebben. ve elementen om zijn afschuw voor de De eerste liedtekst verscheen te Gent bij dader te uiten en zijn medelijden met de L. Van Paemel (4 p.) en werd voorafge­ slachtoffers met zijn publiek te delen. gaan door een uitvoerig inleidend 'bericht'. Het tweede lied was getiteld Voorbeeld 3: "Dood-vonnis van Hendricus De Dood-vonnis van Hendricus De Backer, den 29 January 1842" (voor­ Backer den 29 January 1842 beeld 3 hierna). (27) De liedtekst bestond uit 9 strofen van 7 verzen, was 15,5 cm. Ziet hoe het kwaed den mensch komt te hoog en 10 cm breed en dateerde ver­ verleyden moedelijk uit de jaren kort na 1842. (28) en hem kan brengen tot eene vreedheyd De analogie met voorbeeld 2 (hierbo­ ven) is groot: de geboden contextinfor­ groot matie (namen, plaats, concrete gegevens het doet hem van den weg der deugden over de feiten), het dramatisch karakter scheyden (het priesterbloed dat vloeit, het hulpge­ het doet begaen de allervreed te moord roep van de meid), de tegenstellingen zoo men nu ziet onlang ge chied tussen goed en kwaad (de deugdzaam­ Eylas! op het dorp van Nylen heid en goedgelovigheid van de slacht­ zoo gy ver taen zult in dee lied. offers tegenover de listigheid, de wreed­ heid en het tiranniek karakter van de Eenen tyraen De Backer zond r hra­ dader), het optreden van de held De men Meyer en het moraliserend en belerend verleyd al door den duy slot (het kwade wordt ons door de duivel ingefluisterd, ouders moeten hun kinde­ i in den morg n tyd z r vr d g k ren van het kwade weg te houden). In de men laatste strofe roept de tekstschrijver de tot den Pa to r, h OOST-VLAAMSE ZANTEN LXXIV 1999-4

en heeft gezeyd Eerweerdigheyd Door haer geschreyd komt den tyraen te wilt met my nae Bouwel treden vlugten den Pastoor is in slechtigheyd. waer op dat komen de gebueren liën zien 't weerdig bloed vloeyen vol onge­ Mynheer de Groof sprak mynen vriend nugten geprezen kwamen te laet, Eylas ! hunne hulpe het is den tyd ik d'hoog-misse moet bien doen maer den barbaer volgt men straks naer maar naer dat ik die zal hebben gelezen en word spoediglyk gevangen komt nae myn huys wy zullen ons dan een regten dief en moordenaar. spoen dacht geen misbaer maer den barbaer Terwyl den Meyer hem komt aen te ran­ met den helschen last bevangen den volgt hem nae de misse spoedig naer. wilt hy betoonen nog zyne vreedheyd groot Nouwelyks was hy in het huys getreden tragt �em het hoofd of hert te doorbran­ trekt een pistool en bylken met geweld den door duyvels lust zyne pistool afschoot zegt tot den Pastoor deze vreede reden maer den tyraen wierd overman ik moet bekomen van uw goed en geld naer de regters gegeven den moordenaer als een barbaer die spoedig komt zyn straf te ontfaen. komt hem spoedig aen te raden rukt hem, Eylas! in doods gevaer. Hy wierd veroordeeld om de dood te sterven Den tyraen in duyvels kwaed verslon­ al door het zweerd der vreede guillotin den in d' Antwerpsche stee moest hy het als dorstig nae het weerdig priester leven derven bloed en op 't schavot voor elk een spiegel zyn komt den Pastoor schikbaer in 't hoofd hoe de boosheyd den mensch verleyd doorwonden en eene schrikbare dood sterven en zyn lichaem zeer boos ende verwoed God geeft zyne ziel de zaligheyd. den zelfden tyd zyne dienstmeyd komt haren buyk te doorwonden Ouders wilt dit aen hunne kinderen lee- die riep om hulp vol bitterheyd ren OOST-VLAAMSE ZANTEN LXXIV 1999-4

dat zy wqrden al van het kwaed bevryd van "De moord van Nijlen" was nog in en doet hun bidden aen den heer der 1986 te zien toen de zanger, op verzoek heeren van Renaat van der Linden, op 23 voor den Pas�or d'eeuwige zaligheyd augustus van dat jaar in het Museum voor Volkskunde te Gent optrad tijdens en dat hy spaer den moordenaer een driedaags feest ter gelegenheid van van den poel der helsche gronden het zestIgjang bestaan van de maer hun is in 't hemelsch schaer Koninklijke Bond voor Oost-Vlaamse Volkskundigen. (32) Een rolprent of Volgens Jan De Schuytter ebde de plakkaat verhoogt het dramatisch effect belangstelling voor het moordli ed van van het lied. De inhoud van het lied Nij1en in de loop van het laatste kwart wordt picturaal in episodes weergege­ van vorige eeuw weg. In de honderden ven. (33) Inhoudelijk staat de tekst erg liedbladen die hem bekend waren en die ver van de realiteit af: de zanger vertelt na 1870 verschenen, werd het verhaal over vier daders i.p.v. over één enkele niet aangetroffen. (29) Sinds het begin dader. De daders zouden de meid heb­ van de eeuw heeft hij nooit een markt­ ben verkracht, het huis in brand gesto­ zanger het moordlied weten voordragen. ken en met een aanzienlijke buit grote Het thema kwam wel voor in een toneel­ sier hebben gemaakt in de hoerenbuurt werk "De moord van Nijlen", een paro­ van de stad Antwerpen, enz. Een ander die in drie bedrijven van Arnold Van verschil met de 19de-eeuwse versies i HiJst eO) die tussen 1893 en 1898 in het dat de volkszanger niet in een soort gasthuis van Turnhout werd opgevoerd standaardtaal zingt maar in het ter gelegenheid van de Sint­ Antwerps dialect. Enkel de draad van Ceciliafeesten van de Katholieke Kring. ' het verhaal en de plaatsnaam in de titel Pas bij het begin van de jaren 1970 duikt bleef behouden maar de inhoud i het lied terug in Antwerpen op. John vezonnen. Lundström ( 0 Antwerpen 1919), zoon van een Zweedse zeeman, Antwerps liedschrijver, volkszanger, violist en Voorbeeld 4: veelzijdig artiest, el) beschikte over een "De Moord van Nijlen (bewerking uitgebreide"reeks plakkaten met plak­ door J. Lundström) kaatliederen. Eén van die plakkaatliede­ ren waarmee hij de kerrnissen en tratxn � Er i gebeurt bU d pa to r Nijlen bezocht was dat van de "moord van an Nijlen" (voorbeeld 4). Hij schilderde de Een vriedig m ord p h m n zij n plakkaten of roldoeken zelf. Het roldoek meid gepleegd OOST-VLAAMSE ZANTEN LXXIV 1999-4

Z'hebbe z alle twee met messen en met Het geld geroofd, het huis 10 brand bijlen gestoken Oem t leve gebracht en dan de kas As z'al hun snode daden hadden begaan geleegd. Z'en z'alle vier er stillekes van deur gegaan. Refrein Refrein Ja, ja 't is waar 't is een echte schand In Antwerpe in 't Schipperskwartier Dat zoiets gebeurt Dor ginge ze nor de maskes van plezier Al in ons vaderland Oep ene nacht was al da geld verteerd Was da na wel da moorde en da brande Meneer pastoor die wier gebonden weerd. Z'en heilig lijf dat wier geschonde De meid die wier, is het niet god Refrein geklaagd Deur alle VIer de moordenaars ont- De gendarme hebben ze gau gevonden maagd Ze ware zat en in staat van grote zonde Ze zen alle vier al nor de galg gegaan Refre in Da was het ende al van hun wreed bestaan Mijnheer pastoor en die wouder nie spreke Refrein Toen zen ze begonne met messen te ste­ ken Wel brave mensen, g'hebt na gehoord Het bloed spatte uit wonden en gaten d'historie van d'ees vreselijke moord Den brave heeft er zijne kees gelaten Die wier gepleegd met messen en met bijlen Refre in Oep eene meid en de pastoor van Nijlen

De kasse die wier er open gebroken Refre in OOST-VLAAMSE ZANTEN L X X I V 1999-4

Plakkaat (roldoek) over "De moord van Nijlen" geschilderd door de Antwerpse volkszanger en - muzikant John Lundström tijdens zijn benefietoptreden (op verzoek van Renaat van der Linden) op zaterdag 23 augustus 1986 in het Museum voor Vo lkskunde (Gent) in een driedaags feest ter gelegenheid van 60 jaar K. B.o. V. (Bron: OVZ 65 (1990) blz. 179-1 90. Foto Arnold Eloy). OOST -VLA AMSE ZANTEN LXXIV 1999-4

Tot slot van de retorica van de Dames van Maria-humaniora van Aalst. De zang­ De moord lil Nijlen heeft niet alleen nummers werden begeleid door de liedzangers geïnspireerd. Het thema piano. Enkele jaren voor zijn dood ont­ werd ook overgenomen in toneelstuk­ ving Renaat van der Linden van diverse ken en zangspelen. In 1924 verschijnt in vrienden-volkskundigen (A. Thys het Nederlands tijdschrift Ons eigen (Antwerpen), E. Autenboer (Turnhout), tijdschriftde tekst van een Sotternie"De J. Nelis (Nijlen), O. Engels-Mangel­ moord van Nijlen", een parodie in twee schots (Genk) en U. Huybrechts bedrijven en verlucht met spotprenten. (Brussel)) talloze liedbladen, scenario's Redacteur van dit blad is DJ. van der en partituren met als thema "de moord Ve n, internationaal bekend voor zijn van Nijlen". De herkomst van al dit volkskundige boeken en films. (34) Een fraais was niet altijd even gemakkelijk jaar later duikt het onderwerp op in een te achterhalen. Sommige stukken waren vezameling kluchtspelen van Jozef niet gedateerd, zoals de partituur van Simons 'Ons vroom en voorlijk een zangspel in twee bedrijven uit de Kempenland' (verschenen bij L. verzameling van Louis Rochette, deken Opdebeek te Antwerpen). De tekst eS) te Tienen, bijvoorbeeld. Bij andere verschijnt ruim zeventig jaar later, na documenten was wel bijkomende infor­ aanpassing van spelling en woordvor­ matie voorhanden maar verder onder­ men, als de zesde publicatie van het zoek zal hier beslist nodig zijn om de Jozef Simonsgenootschap in november context (herkomst, verspreiding e.d.) 1994 in 300exempla ren en verlucht met nog beter in kaart te brengen. (6) een omslagillustratie van J ohn Lundström. Ook is nog een tekst bekend NOTEN van "De misdaad gepunieert ofte de Met mijn gemeende dank aan Renaat van der Moerd van Neylen naar de versie van de * Linden zaliger en aan prof. A. Thijs (UFSIA) Leuvense Hoogstudenten in de bewer­ voor de geboden hulp. king en aanvulling van Herman Boon" Nijlen, arrondissement Mechelen, landelijke (Brussel, 1951), een 'bloedig drama' in gemeente gelegen op de linkeroever van de drie bedrijven. De twee eerste bedrijven Kleine , negen km. ten oosten van Lier spelen zich in de gerechtszaal af, het gelegen op de weg Lier-. Petrus D� Groof was geboren in op 8 september derde in open lucht op de galgenberg. 1772, priester gewijd te Emmerick (1801), Het zangstuk werd ondermeer opge­ onderpastoor te Niel (1803) en sinds 29 maart voerd in 1951 aan de K.U. Leuven, in 1822 pastoor te Nijlen. Zie verder STOCK­ MANS (J.B.). Geschiedenis der gemeenten 1952 in het Mechels Sint-Jozef­ Kessel, Bevel, Nijlen, Emblehem en Ges/el. seminarie en in 1962 door de leerlingen Lier, z.d. (1910), p. 169 e. v. en 238. OOST-VLAAMSE Z A N TEN L X X I V 1999-4

2 Rijksarchief Beveren, Archief van het Hof van Folkloristische Opzoekingen der Provincie Assisen ie Antwerpen, strafdossier nr. 2000. Antwerpen), 7, 1944, p. 39-40.

3 Een eigentijdse samenvatting van de feiten 14 WIENEN (Marijke). Het moordlied in vindt men bij STOCKMANS (J.B.). Op. cit., Vlaanderen (1750-1950). Repertoriumstudie p. 242-242 .. van vijfbelangr ijke collecties Vlaamse liede­ ren. Gent, 1994 (onuitgegeven licentiaatsver­ 4 Elders: "un pistolet de poche". handeling RUG - promotor: R. Van Eenoo) , 5 Proces-verbaal van het verhoor, door de onder­ meer bepaald deel r, p. XI-XVIII (bibUografie zoeksrechter, van 6 januari 1842. over volksliederenverzamelingen en -onder­ 6 STOCKMANS (J.B.). Op. cit., p. 242. zoek). Met dank aan S. Top die me de weg wees naar deze uitstekende Ucentiaatsverhan­ 7 Brief van 16 januari 1842 van rechter Hulet deUng. Meer algemene achtergrond vindt men aan de procureur-generaal te Brussel met bij KONINCKX (W.). Twee kostbare Ueder­ diverse bijlagen. boeken. Een inventaris van 394 Vlaarnsche 8 Hij werd toen opgesloten in de gevangenis van Volksliederen uit de XVIIIe en XIXe eeuw. Vilvoorde en op 18 december 1833 naar de Ve rslagen en Mededeelingen der Koninklijke centrale gevangenis van Gent overgebracht Vlaamsche Academie voor Ta al- en waar hij op 20 december arriveerde en pas Letterkunde, 1931, p. 493-580 en TOP (S.). De eind 1837 werd vrijgelaten. studie van het (volks)lied aan de Leuvense Universiteit. In: Vo lkskunde, 1979, p. 234-258. 9 Brief van burgemeester G. Meeus aan de pro­ cureur van 9 januari 1842. 15. STALPAERT (H.). Repertorium van volkslie­ deren op vliegende bladen. In: Vo lkskunde, 10 Cf. het verslag van de dokters H. Vaessens, L. 62ste jrg., 1961, nr. I, p. 50. De Strycker en L. Verraert en van de heel­ meester A. HesseIs van 9 (sic: lOof 11) janu­ 16. WIENEN (M.). Op. cit., p. 165. "Hel onder­ ari 1842. De onkostennota voor de 'medische werp kon in de recente volkskundige literatuur interventie' van HesseIs en Vaesseur en voor trouwens op heel wat belangstelling rekenen: de autopsie door de vier experten bedroeg BRAEKMAN (W.L.). Moord te respectievelijk 21,75 en 55,25 frank (cf. het Erembodegem: een marktlied uit 1871. kwijtschrift van de onderzoeksrechter van 15 Kluchtlied en "Aanspraak van eenen Heer" . januari). Oost- Vlaamse Zanten, 67, 1992, p. 127- 132; LOWYCK (A.). Twee moordliederen uil 11. Proces-verbaal van de autopsie van 10 januari Frans-Vlaanderen. We st vlaamse volkskllndi­ 1842 opgemaakt door de onderzoeksrechter. gen, Mededelingenblad, 8, 1992, 4, p. 7 -84 en 12 Het verslag van de executie vindt men in het LOWYCK (A.). Moordliederen uil de Provinciael Antwerpsch Nieuwsblad, 12 mei Westhoek na 1830. Beertje, 41, 1992 (1991). 1842 (opgenomen in RYMENANTS (R.). De p. 99- 109". moord van Nijlen. De Poemp (heemkring 17. DE SCHUYTER (J.). Dlij moorden \'001' Vijf Nijlen), 4, 1982, 8, p. 4-5. eens. Marktzangers als versp re iders \'l1n 13 VAN DER ZEIJDEN (Albert). Vrienden hoort stadsnieuws. Met tekeningen door Oa ton van de Meppeler moord. Moord en doodslag Schuermens. An lwerpen, L. Opd beek, 1945. in het Nederlanse straatlied. Alledaagse din­ I 19 p. Sleunt op een r.13meling

gen, januari 2000, p. 10; DE SCHUYTER (J .). vliegende bladen. Daarnaa I n ij z n \ e

Rolliederen betreffe nde de moord op Petrus naar verschillende moordliederen uil de verza­ De Groof, pastoor van Nijlen. Tijdschrift voor me!ing van 60 boekblaadj an de Oenlse Geschiedenis en Fo lklore (uitgegeven door de marktzanger P. Egg ricx, g drukl tOnt bij Commissie voor Geschiedkundige en L. Van Pnem I (eer I h Ift I d euw). OOST-VLAAMSE Z A N TEN L X X I V 1999-4

bewaard door de Gentse Universiteits­ Hendrick De Backer, aen den eerweerdigen bibliotheek (signatuur G 44 16). heer Petrus De Groof, Pastoor van Nylen, gebortig van Engelmunser, ouderling van 70 18. Universiteitsbibliotheek Gent ('Vliegende jaren, en zyne Dienstmeyd van Hezen, in den blaadjes'), Vo lkskundemusea Antwerpen en ouderdom van 60 jaren .. Stemme: Den wereld Gent, Kon. Acad. Ned. Taal- en Letterkunde is bedorven" (signatuur Antwerps Vo lkskunde­ en de privéverzameling van Roger Hessel (lie­ museum: VM 85.30. 132.117). Voor commen­ deren van Lionel Bauwens). taar zie WIENEN (M.). Op. cit., p. 129-131. 19. Zie ook DE VUYST (J.). Het moordlied in de Zuidelijke Nederlanden (XIXde eeuw). 28 DE SCHUYTER (J.). Drij moorden. ., nummer Brussel, 1796 en Id. Het moordlied in de 4 in de reeks Levende Folklore en anecdotisch Zuidelijke Nederlanden (XXste eeuw). Antwerpen. Deel IV. Onderzoek van een Brussel, 1977, waarin respectievelijk 74 en bepaald geval: De moord van Nijlen, p. 49-62, 109 moord liederen werden behandeld. Een meer bepaald p. 50-5 1. De tekst werd ook ederlands voorbeeld: BEIJERING (Marjan). opgenomen in het artikel van RYMENANTS Moordlied in Drenthe. In het spoor van herin­ CR.). Slotkoor bij de moord van Nijlen. De neringen. Utrecht, Nederlands Centrum voor Poemp, 6, 1983, 4, p. 3-4. Vo lkscultuur, 1999. 29 DE SCHUYTER (J.). Drijmoor den .., p. 60-6 1. 20 "De afschuwelijke dubbele moord te Lauwe", 30 Arnoldus Walter Jozef Van Hilst (0 Besooien - "De laffe moord te Couckelaere", "De masse­ Nederland 1867), apotheker, tot Belg genatu­ moordenaars van Belsen", "Gezang op de raliseerd in 1890, verhuisde in 1893 van Ciney laffe vadermoord van Heerne", "Vreselijke naar Turnhoutwaar hij tot 1898 apotheker was misdaad te Geluwe"; "Het stuk gesneden lijk", van het plaatselijk gasthuis, waarna hij naar "Het gemartelde knaapje van Ronse" enz. Mechlen verhuisde. 21 Tot dezelfde conclusie kwam ook VA NDE­ 31 PEETERS (L.) en RAYMAEKERS (H.). John WIELE (A.). 250 jaar geleden gebeurde de Lundström, Vlaams artiest, meer dan 'n "liek­ drievoudige kindermoord te Zwevezele op eszanger" uit Antwerpen. Oost-Vlaamse Driekoningendag 1737. De Roede van Tielt, Zanten, 65, 1990, 3, p. 179-190. 18, 1987, 4, p. 2-17. 32 Het plakkaat, bestaande uit 12 vakken, sierde 22 WIENEN (M.). Op. cit., p. 228 (lied nr. 273). enkele jaren geleden trouwens de kaft van dit 23 Josephus Thys was in Antwerpen als drukker tijdschrift (Oost-Vlaamse Zanten, 72, 1997) en actief tussen 1825 en 1854 (STALPAERT inspireerde ook de heruitgave, in 1994, door (H.). Op. cit., p. 53). het Jozef Simonsgenootschap van Oelegem­ van een zangspel uit 1925 getiteld "De 24 STOCKMANS (J.B.). Op. cit., p. 239-24 1. Moord van Nijlen". 25 De bundel straatliederen samengesteld door Fernand Donnet, toenmalig directeur van de 33 WIENEN (M.). Op. cit., p. 57-58. Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, 34 VAN DER VEN (D.J.). De moord van Nijlen. en de verzameling van ridder G. van Havre die Ons Eigen Tijdschrift (uitgegeven te Weesp in J 905 in Amsterdam werd geveild en door (Noord-Holland), Van Houten en Zoon, 1924, de Antwerpse Stadsbibliotheek werd aange­ p. 365-376, 12 ill. kocht. 35 De moord van Nijlen. Sotternie van Kempische 26 KONINCKX (W.) Op. cit., nrs. 88 I b. en 89 - overlevering met rijmpjes en oude volkswijzen 1-c. in twee bedrijven met een voorspel. 27 Ondertitel: "Liedeken op de grouwel Moord Opgeteekend en een tikje opgeknapt door Jozef begaen op den 2den January 1842, door Simons, met verschillende personages: QlO ST-VLAAMSE ZANTEN LXXIV 1999-

"Mijnheer Pastoor, Stephanie, Pietje Snot, 36 Een voorbeeld: de tekst en partituur van ' Spaar, Baekelandt, Bert van der Zanden, zangspel "De moord van Nylen" van Jos Rechter, Instructie-Rechter, Griffier, Substi­ Moor uit Borgerhout (ca. 1918, 23 p.). tuut, Advokaat, Brigadier, 1 ste Gendarm, Toontje van der Flaes, enz."

Vriendelijk en efficiënt in bankzaken Zetel Gent

Kortrijksesteenweg 39 - Tel. 09/244.40.04

Auteurs: Daem Marcel, O. De Reusestraat 32, 9040 Sint-Amand berg Dezutter Willy, Stedelijk Museum voor Vo lkskunde, Rblweg 40 8000 Brugg Dhaene Lieve, Museum voor Vo lkskunde, Kraanlei 65, 9000 Gent ·Eloy Arnold, Maaltebruggestraat 28812, 9000 Gent -" �;raJdo WaJter, Kleine Meerlaan 36, 9620 Zottegem Huys ,Paui, Deinse Horsweg 18, 903 1 Drongen Lamarcq Danny, Brouwerijstraat 32, 9620 Zottegem Lemmens Filip, Wouter Haecklaan 7, 2100 Deurne Schrever Albert, Grote Straat 73: 9500 Geraard berg n Thijs Alfons, Korte Bril traat 5, 2000 Antwerp n Veile Karel, Grote teenweg 61, 9840 De Pinte