Główne Problemy Filozofii Biologii Filozofii Biologii
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
GŁÓWNE PROBLEMY GŁÓWNE PROBLEMY FILOZOFII BIOLOGII GŁÓWNE PROBLEMY FILOZOFII FILOZOFII BIOLOGII Redakcja Krzysztof Chodasewicz, Adrianna Grabizna, Agnieszka Proszewska, Adrian Stencel, Aleksander Ziemny ISBN: 978-83-943428-5-2 Warszawa 2017 IFiS PAN BIBLIOTEKA „FILOZOFII I NAUKI” GŁÓWNE PROBLEMY FILOZOFII BIOLOGII REDAKCJA KRZYSZTOF CHODASEWICZ, ADRIANNA GRABIZNA, AGNIESZKA PROSZEWSKA, ADRIAN STENCEL, ALEKSANDER ZIEMNY WARSZAWA 2017 IFIS PAN NAKŁADEM FUNDACJI FILOZOFIA NA RZECZ DIALOGU UROBOROS BIBLIOTECA DE LA „FILOSOFÍA Y CIENCIA” LIBRARY OF THE “PHILOSOPHY AND SCIENCE” EDITOR: WŁODZIMIERZ ŁUGOWSKI RESEÑA/RECENZJA: ANDRZEJ GECOW DIBUJOS/ILUSTRACJE: BARBARA PIĄTKOWSKA CHODASEWICZ, ZOFIA CHODASEWICZ, JUSTYNA CHODASEWICZ REDACCIÓN TÉCNICA/EDYCJA: ALEKSANDER A. ZIEMNY PORTADA/PROJEKT OKŁADKI: ALEKSANDRA WIELICZKO, VOLUMINA.PL, DANIEL KRZANOWSKI IMPRESO Y HECHO EN SZCZECIN, PRINTGROUP ALL RIGHTS RESERVED/DERECHOS RESERVADOS 2017 ISBN: 978–83–943428–5–2 „FILOZOFIA I NAUKA”/”FILOSOFIA Y CIENCIA” INSTITUTO DE FILOSOFIA Y SOCIOLOGIA DE LA ACADEMIA DE CIENCIAS POLACA 00-330 VARSOVIA, NOWY ŚWIAT 72 WPROWADZENIE DO TOMU 9 BIBLIOGRAFIA 14 A. STENCEL, DOBÓR NATURALNY. ZARYS PROBLEMÓW FILOZOFICZNYCH 17 WPROWADZENIE 18 1. STANDARDOWE UJĘCIE DOBORU NATURALNEGO 19 1.1. RETROSPEKTYWNE UJĘCIE 19 1.2. PROBLEM DOSTOSOWANIA 21 2. ALTERNATYWNE UJĘCIA DOBORU NATURALNEGO 23 2.1. UJĘCIE DAWKINSA–HULLA 23 2.2. ZREDUKOWANE UJĘCIE STANDARDOWE 26 3. JAKIE OBIEKTY MOGĄ EWOLUOWAĆ DROGĄ DOBORU NATURALNEGO? 28 KOŃCOWE WNIOSKI 32 BIBLIOGRAFIA 34 A. GRABIZNA, SPÓR O GATUNEK 39 WPROWADZENIE 40 1. PRAKTYCZNE IMPLIKACJE PROBLEMU GATUNKU 41 2. DWIE PŁASZCZYZNY PROBLEMU GATUNKU 45 2.1. PRZYCZYNY SPECJACJI – NIECIĄGŁOŚĆ GATUNKÓW A NIECIĄGŁOŚĆ NISZ EKOLOGICZNYCH 46 2.2. PRZYCZYNY SPECJACJI – NIECIĄGŁOŚĆ GATUNKÓW A NIECIĄGŁOŚĆ ZMIENNOŚCI 47 3. SPÓR O GATUNEK A KWESTIA REALIZMU 48 3.1. SPÓR O GATUNEK A SPÓR O UNIWERSALIA 50 ZAKOŃCZENIE 56 BIBLIOGRAFIA 58 A. A. ZIEMNY, NATURA DZIEDZICZENIA 65 WPROWADZENIE 66 1. ZARYS HISTORYCZNEGO ROZWOJU ZAGADNIENIA DZIEDZICZENIA 66 1.1. PRE–MENDLOWSKIE UJĘCIE DZIEDZICZNOŚCI 66 1.2. NARODZINY GENETYKI 72 1.3. MOLEKULARYZACJA GENETYKI 75 2. GENETYCZNY SYSTEM DZIEDZICZENIA 78 2.1. GENOCENTRYZM 78 2.2. GENETYCZNY DETERMINIZM 81 3. ZRÓŻNICOWANIE SYSTEMÓW DZIEDZICZENIA 82 3.1. KRYTYKA GENOCENTRYZMU 82 3.2. PLURALIZM SYSTEMÓW DZIEDZICZENIA 84 3.3. HOLIZM SYSTEMÓW DZIEDZICZENIA 87 ZAKOŃCZENIE 90 BIBLIOGRAFIA 91 A. M. PROSZEWSKA, REDUKCJA, EMERGENCJA, WIELORAKA REALIZACJA 97 WPROWADZENIE 98 1. MIĘDZY GENETYKĄ KLASYCZNA A MOLEKULARNĄ 99 2. REDUKCJONIZM W FILOZOFII BIOLOGII 101 2.1. REDUKCJA TEORETYCZNA I REGUŁY POMOSTOWE 103 2.2. REDUKCJA EKSPLANACYJNA 106 3. WIDMO ANTYREDUKCJONIZMU 108 3.1. KONTEKSTUALNA ZALEŻNOŚĆ EKSPRESJI STRUKTUR MOLEKULARNYCH 109 3.2. ZJAWISKO „WIELORAKIEJ REALIZACJI” I KONSENSUS ANTYREDUKCJONISTYCZNY 111 PODSUMOWANIE 113 BIBLIOGRAFIA 115 K. CHODASEWICZ, DEFINIOWANIE ŻYCIA 119 WPROWADZENIE 120 1. SCEPTYCYZM DEFINICYJNY 123 2. NURTY DEFINIOWANIA ŻYCIA 126 2.1. SAMOPODTRZYMYWANIE SIĘ/METABOLIZM 128 2.2. REPRODUKCJA I EWOLUCJA 135 2.3. EWOLUCJA I METABOLIZM – DEFINICJE HYBRYDOWE 138 ZAKOŃCZENIE 141 BIBLIOGRAFIA 143 W. ŁUGOWSKI, ZAGADNIENIE BIOGENEZY. W KWESTII FILOZOFICZNYCH PODSTAW PROTOBIOLOGII 149 UWAGI WSTĘPNE 150 FILOZOF U PRZYRODNIKÓW 150 „SEPARACJA FAKULTETÓW” 150 DYLEMAT FARLEYA. „EWOLUCJA TAK – BIOGENEZA NIE” 152 PSYCHOLOGICZNY PORTET „SPRAWCÓW” PRZEŁOMU 154 1. (AUTENTYCZNA) HISTORIA PRZYRODY 154 2. PROBLEMY FASCYNUJĄCE CZY PRZEKLĘTE? 155 3. „STAN POSIADANIA” PROTOBIOLOGII 156 4. W POSZUKIWANIU PARADYGMATU BADAN NAD BIOGENEZĄ 158 5. TEORIA CZY TEORIE? 160 6. ZASTRZEŻENIA WOBEC „TEORII EWOLUCJI CHEMICZNEJ” 165 7. PRZESZKODY W PREZENTACJI TEORII 166 8. ROZPOZNAWANIE NATURY PRZEŁOMU 167 9. HISTORYCY NAPOTYKAJĄ TRUDNOŚCI 170 10. O TYM, JAK HISTORIĘ ZASTĘPUJĄ LEGENDY 175 11. ARBITER ELEGANTIARUM, CZYLI (A)SPOŁECZNA FUNKCJA FILOZOFII BIOLOGII 186 PODSUMOWANIE 189 PODZIĘKOWANIA 191 LITERATURA ZALECANA 191 BIBLIOGRAFIA 192 RYSUNEK 1. ZOFIA CHODASEWICZ Główne problemy filozofii biologii, red. K. Chodasewicz, A. Grabizna, A. Proszewska, A. Stencel, A. Ziemny, Warszawa 2017 IFiS PAN Krzysztof Chodasewicz Zespół Filozofii Przyrody, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, ul. Nowy Świat 72, Warszawa e–mail: [email protected] Adrianna Grabizna Instytut Psychologii, Wydział Pedagogiki, Psychologii i Socjologii Uniwersytetu Zielonogórskiego, Al. Wojska Polskiego 69, 65–762 Zielona Góra, Polska e–mail: [email protected] Agnieszka M. Proszewska Wydział Filozoficzny, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gołębia 24, 31–007 Kraków, Poland Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej, ul. prof. S. Łojasiewicza 11, 30–348 Kraków, Poland Adrian Stencel Wydział Filozoficzny, Uniwersytet Jagielloński, Gołębia 24, 31–007 Kraków, Poland e–mail: [email protected] fax: (+48 12) 4301475 Aleksander A. Ziemny Zakład Filozofii Nauki, Instytut Filozofii, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, ul. A. Szamarzewskiego 89c, 60–568 Poznań e–mail: [email protected] WPROWADZENIE DO TOMU John Dupré, podczas swego wykładu na Uniwersytecie w Bristolu zatytułowanego „Why Philosophy of Biology?”1, zwrócił uwagę, że w przeciągu ostatnich kilku dekad znacząco wzrosła liczba filozofów zainteresowanych refleksją nad naukami biologicznymi. Gdy wspomniany autor rozpoczynał swoją karierę ponad trzydzieści 1 Źródło: https://goo.gl/y3vKxE (dostęp 27.04.2017). lat temu zainteresowanie tą dziedziną było niewielkie – i nawet w tym środowisku ci nieliczni filozofowie byli uważani za ekscentryków. Powyższy fakt nie powinien zaskakiwać; ostatecznie naukowcy zainteresowani „poważną” filozofią nauki zwracali się zwykle w kierunku fizyki, ta dziedzina zaś przeżywała ówcześnie gwałtowny rozwój związany z mechaniką kwantową oraz teorią względności. Nauki biologiczne kojarzone były głównie z różnymi sposobami klasyfikacji organizmów, stąd zaś ze strony przedstawicieli innych, „poważnych”, nauk przyrodniczych pogardliwe porównywanie biologii do „zbierania znaczków”. Dziś ta sytuacja diametralnie się zmieniła; liczba osób zaangażowanych w filozoficzne debaty związane z zagadnieniami biologii sprawia, iż jest to jedna z najbardziej płodnych dyscyplin z zakresu filozofii nauk szczegółowych. W jaki sposób zaszła ta nagła zmiana zainteresowań? Przyczyną tego stanu rzeczy jest bez wątpienia bezprecedensowy postęp technologiczny związany z szeroko pojętą biologią – biologią molekularną i dyscyplinami biomedycznymi; ten rozwój umożliwił badaczom wniknięcie w strukturę organizmów. Zmiana ta miała niebagatelne znacznie: naukowcy przez większą część historii badań nad materią ożywioną zdolni byli do prowadzenia jedynie ograniczonych analiz; głównym obiektem zainteresowań była morfologia organizmów, z uwzględnieniem niektórych aspektów fizjologicznych oraz ekologicznych. Dzięki postępowi w mikroskopii oraz krystalografii dwudziesty wiek wniósł zmianę w tym paradygmacie. Badania Rosalind Franklin pozwoliły Francisowi Crickowi oraz Jamesowi Watsonowi na zaproponowanie biochemicznego modelu podwójnej helisy DNA – materiału genetycznego. Te odkrycia umożliwiły natomiast zsekwencjonowanie genomów wielu gatunków (w tym genomu ludzkiego w ramach Human Genome Project); zaczęto analizować biochemiczne reakcje zachodzące w komórkach, co przyczyniło się m.in. do poznania szlaków sygnałowych i komunikacji międzykomórkowej, a w dalszej kolejności powinno pozwolić na pełniejsze wyjaśnienie funkcjonowania organizmów. Możliwe stało się również dokładniejsze wyznaczanie gatunków biologicznych ze względu na pokrewieństwo genetyczne. Dla badań biomedycznych proces molekularyzacji biologii również miał istotne znaczenie w zakresie zrozumienia natury nowotworów oraz licznych innych chorób. Ten niepoliczalny ciąg odkryć wspomógł dwie sfery: praktycznych badań związanych z medycyną oraz lepszego poznania i zrozumienia fundamentalnych zasad zajmujących biologów od dekad. Jednocześnie doprowadziło to do sformułowania wielu nowych, ważkich i interesujących pytań oraz przeformułowania wielu starych koncepcji natury filozoficznej. Część tych zagadnień można usytuować 10 w obrębie klasycznej filozofii nauk oraz metodologii: badań dotyczących funkcjonowania nauk, formułowania teorii naukowych, analizy struktur teorii naukowych czy tego, w jaki sposób zachodzą zmiany w obrębie różnych dyscyplin. Choć problemy te były szeroko poruszane w kontekście fizyki, aktualnie doczekały się także reinterpretacji z perspektywy nauk biologicznych. Pośród tych zagadnień odnaleźć można te dotyczące redukcjonizmu – dyskutowanego w ramach redukcji teorii biologicznych do teorii bardziej fundamentalnych (np. genetyki klasycznej do genetyki molekularnej), rozległy filozoficznie problem uniwersaliów stosowany do analizy pojęć biologicznych takich jak gatunek, metagenom, czy mikrobiom i poszukiwania odpowiedzi, czy pojęcia te należy interpretować z pozycji realistycznych, czy też antyrealistycznych. Inne przykłady mogą dotyczyć szczegółowych zagadnień związanych z rdzeniem nauk biologicznych – teorią ewolucji, problemem dziedziczenia, czy w końcu poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie „czym jest życie?”. W związku z powyższym, bez nadmiernej przesady stwierdzić można, iż naukowe osiągnięcia nauk biologicznych doprowadziły do sformułowania zarówno nowych pytań, jak i rzucenia nowego światła na problemy, na które odpowiedzi poszukiwali już starożytni Grecy. Ważkim aspektem filozofii biologii jest również fakt, iż nie ma ona wyłącznie charakteru czysto deskryptywnego; istnieją filozofowie angażujący