Nr 99 ❘ ® 16 februari - De 1 maart 2017 ❘ Specialist Charleroi X ❘ ACTUALITEIT VOOR DE ARTS-SPECIALIST halfmaandelijks ❘ P913976

Hartcentra: (st)oplapwerk!

et overaanbod aan B2- Ze wil de sector zelfs auditen “als u me uw data zorgprogramma’s, soms op geeft”, richtte ze zich nog tot de cardiologen. “H enkele “Om alles te doen passen in het kilometers van elkaar budget is een ‘contrarevolutie’ gelegen, leidt tot nodig.” En “de Raad voor overconsumptie. En Kwaliteitsvolle praktijkvoering B3-centra tellen te is in oprichting.” weinig patiënten voor voldoende expertise.” De BSC gaat mee in het Dat zei minister De Block netwerkverhaal, maar de 11, 12 OPINIESTUKKEN op het congres van de overheid krijgt ook lik op stuk met Belgische cardiologen. Hoe een lijstje ‘pijnlijke beleidspunten’ we dit ongelukkige patchwork (zie site en nieuwsbrief). Voormalig kunnen optimaliseren? BSC-voorzitter Guy Van Camp weigert op “Met klinische netwerken en te draaien voor het ‘rampzalige beleid’ van nomenclatuurnummers enkel voor De Blocks voorgangster, Onkelinx. specifieke centra in die netwerken. Maar die volstaan niet. De race naar de patiënten dr. Ilke Montag moet stoppen”, waarschuwde De Block, “net zoals de explosie van cardioscans en pacemakers.” Pascal Selleslagh en Pedro Facon

JS3056AN 13 SAMENAANKOOP

 Blz. 2: “Ons nu moeten verantwoorden? Dat is intellectueel oneerlijk!” Vlaanderen Enquête: specialisten voelen zich onveiliger boven!

afety first! Bijna acht op de “Ik voel me veiliger dan twee jaar geleden” tien Vlaamse specialisten S (78,6%) voelen zich onveiliger Ja dan twee jaar geleden. 26-27 CONGRESNIEUWS 2,8% Dat ondanks alarmfase 3. Een cijfer dat Niet van nog aan de lage kant lag omdat een op toepassing de vijf respondenten (18,5%) zich niet 18,6% uitspreekt. Slechts 2,8% voelt zich echt expliciet safe.

Besluit: 22 maart 2016 zindert nog na. © Hadrian/ Shutterstock, Inc. © Hadrian/ Shutterstock, Nee 78,6% Een voorsmaakje van onze enquête in JS3056BN oktober-december 2016 die u massaal beantwoordde. Belgian Bone Club

Blz. 3:  Nieuwe ziekenhuisnoodplannen  Ziekenhuizen moeten veiliger www.despecialist.eu op stapel 2 I BEROEPSNIEUWS Guy Van Camp: ‘Ons nu moeten verantwoorden? Intellectueel oneerlijk!’

Guy Van Camp, voormalig BSC-voorzitter, onderkent zelf. Iedereen is aan het touwtrekken om een zekere logica in het netwerkbetoog van minister te zien wie met wie scheepgaat. Maar het zal heel zware consequenties hebben De Block. Tegelijk wil hij met de cardiologen niet opdraaien voor de cardiologen.” voor politieke blunders uit het verleden (lees: van Laurette Onkelinx). België is nu al verworden tot een ‘melaatse’ Hebben jullie al een basistekst over inzake innovatie. een aantal principes?

oe zal minister De Block haar wegens een politieke beslissing, welis- G.V.C.: “Neen, we horen kleine echo’s netwerkverhaal in de praktijk waar niet van minister De Block.” van onze directies en we zijn weleens Hbrengen, vraagt Van Camp zich “Wil men dat nu rechttrekken via net- uitgenodigd op het kabinet. Het is dui- af. “Ik heb de indruk dat Wallonië en werken? Goed. Maar weer beginnen delijk dat Vlaanderen zegt er klaar voor Brussel daar veel minder mee bezig zijn. te schipperen, daar waar heel veel zie- te zijn, ziekenhuizen beginnen hun part- Zeker in Brussel wil ik weleens zien hoe kenhuizen geïnvesteerd hebben in een ners te kiezen. Kleine oorlogen zijn dat de netwerken tot stand zullen komen.” cathlab: dat kan niet. Basisprobleem is tussen directies om hun netwerken op dat de meeste politici een perspectief poten te zetten.” De cardioprogramma’s B2 en B3: daar hebben van vier jaar (minister De Block lopen dingen scheef, laat de minister uitzonderlijk vijf jaar).” Kan de digitalisering, gepusht door opnieuw doorschemeren. “We moeten uiteraard rationeel omgaan minister De Block en ook van invloed met de middelen, daarin kan ik de minis- op het beroep van cardioloog, een G.V.C.: “Drie jaar geleden heb ik de on- ter best volgen.” vorm van rationalisering met zich zin van het toenmalige KB van mevrouw meebrengen? Onkelinx over cardiocentra al beklem- Bestaat er voor jullie een sense of toond. Toen zei ik ook dat ik niet bereid urgency om bepaalde problemen G.V.C.: “Er bestaan weinig gegevens in was om me als Belgische vereniging te in het belang van de patiënt aan te de literatuur die stellen dat digitalisering verantwoorden voor de explosie van pakken? per definitie kosten bespaart. Je moet de cardiocentra, ook niet voor de over- het gebruiken waar je kunt en als het kan consumptie die dat teweegbrengt. En G.V.C.: “Ik begrijp dat er een budget- Prof. Guy Van Camp: besparen, des te beter. Het biedt enorme wat doet men nu? We moeten ons wél tair probleem is om te voldoen aan de “De zenuwachtigheid stijgt. Meer in perspectieven. En als de overheid dat wil gaan verantwoorden. Dat is intellectueel noden. Maar hoe zal men daar nu werk Vlaanderen dan in Brussel en Wallo- steunen, met veel plezier.” ❚ oneerlijk. De enige verantwoordelijke is van maken? Je voelt zenuwachtigheid, nië, meer bij de directies dan bij de voormalig minister Onkelinx. Punt. Men in Vlaanderen veel meer dan in Wallonië, cardiologen zelf. Maar de gevolgen

JS3053AN moet nu niet naar de cardiologen wijzen bij directies eerder dan bij cardiologen voor de cardiologen zijn ingrijpend.” Pascal Selleslagh Lessen uit buitenlandse hervormingen Op vraag van ING en met medewerking van tal van rotatie. Deze rotatie maakt het werk dan ziekenhuisdirecteurs vergeleek Antares Consulting het weer intensiever. Uitgezonderd Duitsland Belgische ziekenhuissysteem met internationale ervaringen. neemt in België verplegend personeel Een situatieschets. het meeste patiënten voor zijn rekening “Een operatiezaal (11 per verpleegkundige). Het personeel inkrimpen biedt dus geen uitweg, ook al kost 15 tot 20 euro • Gecontroleerde te weinig aandacht voor gezondheidspro- omdat we net met meer complexe, zware per minuut. Maar ze gezondheidsuitgaven motie en preventie; zwakke ontwikkeling gevallen te maken krijgen. Vaak hoor je wordt vaak niet gebruikt Na 2010 kenden we een forse groeiver- van informatica; belangenconflicten tus- dat het aantal artsen moet dalen om het na 15u en tijdens het traging in de gezondheidsuitgaven, aldus sen spelers onderling; regelneverij die aantal prestaties terug te dringen. Maar weekend.” de studie van Eduard Portella. Met 10,4% het management in de weg zit. met drie artsen per 1.000 inwoners telt van het bbp bengelen we onderaan de ons land al de zwakste artsendensiteit tabel van OESO-landen. Daar staat te- • Zwakke productiviteit en (het VK uitgezonderd). Portella ziet de genover dat de patiëntenbijdrage (out numerus clausus dan ook als een vergis- of the pocket) een van de hoogste van toegevoegde waarde sing met zware gevolgen: je hebt immers Europa is. Bijgevolg: de hervorming mag Het aandeel ambulante chirurgie is ui- 10 jaar nodig om een specialist te vor- niet leiden tot een belastingverhoging of terst zwak (gegevens 2009). Een opera- men en 15 jaar vooraleer hij ervaren is. extra supplementen voor de patiënten. tiezaal bijvoorbeeld kost tussen 15 tot met diverse lijnen en actoren die garant 20 euro per minuut, terwijl ze vaak niet • Alleen volledige forfai­- staan voor zorgcontinuïteit en de globa- • Hervormingsredenen zijn wordt gebruikt tijdens het weekend en le efficiëntie van het systeem faciliteren. na 15u. De betaling per prestatie schept t­ ­arisering doeltreffend Voor Portella moeten we dit dringend niet (enkel) economisch al evenmin ruimte voor intellectuele De hervorming met partiële forfaitarise- transversaal aanpakken en dat terwijl Het huidige systeem is te sterk gericht (toegevoegde) waarde van gezondheid- ring, alleen op een deel van de patho- nieuwe privéspelers op het terrein ver- op ziekenhuiszorg intra muros terwijl sprestaties. logie (cluster 1) en zonder de honoraria schijnen, zoals de firma van medical de- de uitdagingen liggen in de aanpak van in het forfait is een andere handicap om vices die zopas in Nederland een klinisch chronische ziekten en vergrijzing; een • Veel bedden, te weinig efficiënt te veranderen. Dan draagt enkel netwerk opkocht. ❚ institutionele architectuur en een te het ziekenhuis de risico’s, niet alle spe- complexe wetgeving remmen ‘me- personeel en artsen… lers integraal. Waardoor je enkel margi- disch-sociale’ integratie en de ziekenhuis- Er mogen dan veel bedden zijn, ze liggen nale efficiëntiewinst kunt boeken. Er is Valérie Kokoszka/P.S. JS3053BN werker af; gebrek aan visie en planning; vol. Efficiënter beheer vraagt vlottere een gecoördineerd zorgnetwerk nodig

De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 www.despecialist.eu BEROEPSNIEUWS I 3

❚ ZIEKENHUISNOODPLANNEN OP NIEUWE LEEST GESCHOEID ■ Medisch directeur rapporteert aan algemeen directeur

Er is een totaal nieuwe regeling voor ziekenhuisnood­ 1.000 bedden in één uur E-learningmodules ondersteunen de plannen op komst (cfr. SP 98 blz. 2. De principes van Naast de behandelcapaciteit is de reflex- vernieuwing. die vernieuwing werden uitvoerig toegelicht op een capaciteit een fundamenteel begrip. Die symposium in Brussel, afgetrapt door de ministers capaciteit omvat voor elk ziekenhuis 2% Frank Lippens, die mee aan de weg tim- van de erkende bedden van de campus mert van het nieuwe noodplan (zie ook De Block en Vandeurzen. waar zich de functie van gespecialiseer- onze vorige editie), beklemtoonde dat Enkele sleutelbegrippen, een leidraad, de spoedgevallenzorg bevindt. Geëxtra- de verandering nog niet meteen ingaat, een sjabloon en nieuwe tools zijn uitge- poleerd naar heel België moet zo binnen maar dat iedereen zich al grondig kan werkt door een werkgroep onder leiding het uur een 1.000-tal bedden vrijkomen. voorbereiden. “Negen ministers moes- van Pascal Vranckx, Lieven Ryckaert en Van deze capaciteit afwijken per zieken- ten worden overtuigd voor ons protocol, Véronique Gérard. Men gaat uit van één huis kan enkel in afspraak met de fede- maar we trokken ze over de streep. Nu generiek noodplan, inclusief voor psy- raal gezondheidsinspecteur die een ster- moeten we nog naar de uitvoeringsbe- chiatrische ziekenhuizen. ke positie krijgt. Bij problemen is hij het sluiten, en het is zeer de vraag of voor ‘redmiddel’. alle regeringen in dit land de nieuwe re- Eindverantwoordelijke Als communicatie- en registratietool zal geling gelijktijdig in het Belgisch Staats- het ICMS-systeem (incident crisis ma- blad komt.” Een van de opvallendste wijzigingen: de nagement system) een belangrijke rol algemeen directeur van het ziekenhuis spelen. Wat vroeger vooralarm en alarm Dat de algemeen directeur nu de eind- wordt eindverantwoordelijke, dus niet heette, wordt benoemd als informatie- verantwoordelijkheid draagt, heeft vol- meer de medisch directeur. Daarom zit en actiefase. gens Lippens – zelf algemeen directeur de algemeen directeur het permanent Er zal worden gewerkt met actiekaar- – niets te maken met een desavouering comité voor. Hij of zijn contactpersoon ten en procedures. Vier procedures zijn van de hoofdarts: “Wel integendeel. Zo moeten constant beschikbaar zijn als het essentieel: krijgt de medisch directeur de handen plan in werking treedt. Hij zit de coördi- • evacuatie, vrij om zich strikt met het puur medische natiecel voor, bepaalt de behandelcapa- • relocatie, bezig te houden, de maatregel kwam citeit van zijn ziekenhuis en meldt die • isolatie, er in overleg met de hoofdartsen. De aan de overheid. Het bureau van het per- • lockdown. algemeen directeur kan dan beter de Frank Lippens: manent comité bestaat uit de hoofdarts, Een nieuwigheid wordt het interne technische dienst, de logistiek, het on- “Nu de algemeen directeur eindver- technisch directeur, de noodplancoördi- noodnummer 2222, dat in werking treedt derhoudspersoneel en de keuken aan- antwoordelijke is, krijgt de medisch nator, het diensthoofd spoed, aangevuld naast het uniform noodnummer 212. Het sturen.” directeur meer armslag voor zijn eventueel met andere experts. Enkel de noodplan van de toekomst onderscheidt specifieke taken.” algemeen directeur kan ultiem beslis- acht risicocategorieën waarvan er tegen Opvallende vaststelling nog uit een sen om het ziekenhuis te sluiten als de eind dit jaar vijf worden uitgewerkt: recente bevraging: een derde van behandelcapaciteit in het geding is. • brand, de ziekenhuizen heeft niet eens een ederaal minister De Block wil naar Het noodplan zal rusten op twee pijlers: • elektriciteitsproblemen, ziekenhuisnoodplan… of alleszins geen harmonisering wegens de huidige een technische en een medische. Zowel • IT-voorzieningen, officieel goedgekeurde versie. ❚ Fversnippering. Ten laatste in het de technisch als de medisch directeur • amok/terreur voorjaar 2018 moet alles rond zijn. Ge- rapporteren aan de algemeen directeur. • CBRNe (chemisch, biologisch radio- Pascal Selleslagh meenschapsminister Jo Vandeurzen ziet De noodplancoördinator is een stafme- logisch nucleair, explosieven). een controle op de noodplannen op ter- dewerker toegevoegd aan de directie. hospitalemergencyplan@belgium.be mijn ingelast in de batterij kwaliteitscon- Hij of zij staat in voor kwaliteitsbewaking Het mag duidelijk zijn dat de categorie www.ziekenhuisnoodplan.be troles langs Vlaamse kant (zorginspectie, en coördinatie en is secretaris van het terreur er kwam na de aanslagen van www.panurgencehospitalier.be [email protected] JS3057AN outcome-indicatoren, accreditatie). permanent comité. 22 maart.

> VERVOLG VAN BLZ. 1 “Ziekenhuizen moeten beter worden beveiligd”.

Niet van toepassing Enquête: Ziekenhuizen moeten veiliger 11,4%

Nee 20,1% iet onlogisch volgt daaruit dat staat, beoordelen 66,9% van de Vlaamse Dit is slechts een voorsmaakje van wat Ja een grote meerderheid van de specialisten dat de regering-Michel I er bij u leeft over actuele onderwer- 68,5% NNederlandstalige specialisten goed reageerde op de aanslagen van pen inzake beroep, financiën, samen- – 68,5% of bijna zeven op de tien – zegt 22 maart. De Franstaligen zijn minder leving en politiek. Meer resultaten in dat ziekenhuizen beter moeten worden positief (ruim 56%). De Specialist 100. Een editie om naar beveiligd. Het regeringswerk zelf stemt de Vlaam- uit te kijken! ❚ “De regering-Michel I reageerde goed op se specialisten minder gunstig. Maggie De Franstaligen voelen zich nog een flink De Block wordt bedacht met een score Pascal Selleslagh de aanslagen van 22 maart 2016”. stuk onveiliger en zijn nog meer voor- (gewogen gemiddelde) van 4,85/10, Jo stander van (ruim 78%) voor een betere Vandeurzen doet met 4,9/10 amper be- Niet van toepassing ziekenhuisbeveiliging. ter. Allebei gebuisd dus. De regering-Mi- 21,8% chel I raakt net met de hakken over de Nee 11,3% Ja Politiek sloot (5,46). Zeker dan vergeleken met 66,9% Europa, het kneusje (4,41) na de Br- Ondanks het feit dat het veiligheids- exit. Weer zijn de Franstaligen een stuk

JS3057BN gevoel dus duidelijk op een laag pitje strenger voor hun ministers en Europa.

www.despecialist.eu De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 Publieksprijs: € 74.55 NAAM4 VAN HET GENEESMIDDEL: Prevenar 13 suspensie voor injectie. Pneumokokkenpolysacharidenconjugaatvaccin (13-valent, geadsorbeerd). KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING: 1 dosis (0,5 ml)I bevat: Pneumokokkenpolysacharide serotype 1 2.2μg; Pneumokokkenpolysacharide serotype 3 2.2μg; Pneumokokkenpolysacharide serotype 4 2.2μg; Pneumokokkenpolysacharide serotype 5 2.2μg; Pneumo- kokkenpolysacharide serotype 6A 2.2μg; Pneumokokkenpolysacharide serotype 6B 4.4μg; Pneumokokkenpolysacharide serotype 7F 2.2μg; Pneumokokkenpolysacharide serotype 9V 2.2μg; Pneumokokkenpolysacha- WACHT NIET OM UW RISICOPATIËNTEN TE VACCINEREN! ride serotype 14 2.2μg; Pneumokokkenpolysacharide serotype 18C 2.2μg; Pneumokokkenpolysacharide serotype 19A 2.2μg; Pneumokokkenpolysacharide serotype 19F 2.2μg; Pneumokokkenpolysacharide serotype ® 1 23F 2.2μg, geconjugeerd aan het dragereiwit CRM197 en geadsorbeerd aan aluminiumfosfaat (0,125 mg aluminium). FARMACEUTISCHE VORM: Suspensie voor injectie. Het vaccin is een homogene witte suspensie. THERAPEUTISCHE INDICATIES: Actieve immunisatie voor de preventie van invasieve ziekten, pneumonie en acute otitis media veroorzaakt door Streptococcus pneumoniae bij zuigelingen, kinderen en adolescenten in BEGIN DE VACCINATIE TEGEN PNEUMOKOKKEN MET PREVENAR 13 ! de leeftijd van 6 weken tot en met 17 jaar. Actieve immunisatie voor de preventie van invasieve ziekten en pneumonie veroorzaakt door Streptococcus pneumoniae bij volwassenen ≥ 18 jaar en ouderen. Het gebruik van Prevenar 13 dient te worden bepaald op basis van offi ciële aanbevelingen waarbij rekening wordt gehouden met zowel het risico van invasieve ziekten en pneumonie in verschillende leeftijdsgroepen en onderliggende comorbiditeiten als met de variabiliteit van de epidemiologie van serotypen in verschillende geografi sche gebieden. DOSERING EN WIJZE VAN TOEDIENING: De immunisatieschema’s voor Prevenar 13 dienen geba- seerd te zijn op offi ciële aanbevelingen. Dosering Zuigelingen en kinderen van 6 weken tot en met 5 jaar Het wordt aanbevolen dat zuigelingen die een eerste dosis Prevenar 13 krijgen het vaccinatieschema met Pre- WIE NU VACCINEREN EN WAAROM? venar 13 afmaken. Zuigelingen van 6 weken - 6 maanden: Drie-doses primaire serie De aanbevolen immunisatieserie bestaat uit vier doses, elk van 0,5 ml. De primaire zuigelingenserie bestaat uit drie doses, de eerste dosis gewoonlijk gegeven op de leeftijd van 2 maanden en met een interval van ten minste 1 maand tussen de doses. De eerste dosis mag ook al bij zes weken worden gegeven. De vierde (booster) dosis wordt aanbevolen bij een leeftijd tussen 11 en 15 maanden. Twee-doses primaire serie Als Prevenar 13 wordt toegediend als onderdeel van een routinematig immunisatieprogramma voor zuigelingen, kan ook een schema 2,4 2,6 dat bestaat uit 3 doses, elk van 0,5 ml, worden gegeven. De eerste dosis kan worden toegediend vanaf een leeftijd van 2 maanden met een tweede dosis 2 maanden later. De derde (booster) dosis wordt aanbevolen bij Chronische longziekte Chronische hartziekte een leeftijd tussen 11 en 15 maanden. Te vroeg geboren zuigelingen (zwangerschap < 37 weken) Bij te vroeg geboren zuigelingen bestaat de aanbevolen immunisatieserie uit vier doses, elk van 0,5 ml. De primaire serie voor zuigelingen bestaat uit drie doses, waarbij de eerste dosis wordt gegeven op de leeftijd van 2 maanden en met een interval van ten minste 1 maand tussen de doses. De eerste dosis mag al bij zes weken worden gegeven. De vierde (booster) dosis wordt aanbevolen bij een leeftijd tussen 11 en 15 maanden. Ongevaccineerde zuigelingen en kinderen ≥ 7 maanden: Zuigelingen van 7 - 11 maanden Twee doses, elk van < 65 jaar: risico x 16,8 < 65 jaar: risico x 6,9 0,5 ml, met een interval van ten minste 1 maand tussen de doses. Een derde dosis wordt aanbevolen in het tweede levensjaar. Kinderen van 12 -23 maanden Twee doses, elk van 0,5 ml, met een interval van ten minste 2 maanden tussen de doses. Eén enkele dosis van 0,5 ml. Prevenar 13 vaccinatieschema voor zuigelingen en kinderen voorheen gevaccineerd met Prevenar (7-valent) ( Kinderen van 2 -17 jaar Streptococcus > 65 jaar: risico x 17,5 > 65 jaar: risico x 10,3 pneumoniae serotypen 4, 6B, 9V, 14, 18C, 19F en 23F) Prevenar 13 bevat dezelfde 7 serotypen als Prevenar en gebruikt hetzelfde dragereiwit CRM197. Zuigelingen en kinderen die de immunisatie zijn begonnen met Prevenar kunnen op elk moment in het schema overstappen op Prevenar 13. Jonge kinderen (12-59 maanden) die volledig zijn geïmmuniseerd met Prevenar (7-valent) Jonge kinderen die als volledig geïm- muniseerd met Prevenar (7-valent) worden beschouwd, dienen één dosis van 0,5 ml Prevenar 13 te krijgen om immuunresponsen teweeg te brengen op de 6 overige serotypen. Deze dosis Prevenar 13 dient ten minste • Chronische ontsteking • Veranderingen in het immuunsysteem 8 weken na de laatste dosis Prevenar (7-valent) te worden toegediend. Kinderen en adolescenten van 5 - 17 jaar Kinderen van 5 tot en met 17 jaar mogen een dosis Prevenar 13 toegediend krijgen indien zij eerder van de luchtwegen zijn gevaccineerd met een of meer doses Prevenar. Deze dosis Prevenar 13 moet worden toegediend ten minste 8 weken na de laatste dosis Prevenar (7-valent). Volwassenen ≥ 18 jaar en ouderen Eén enkele dosis. • Cardiovasculaire complicaties door De noodzaak van revaccinatie met een volgende dosis Prevenar 13 is niet vastgesteld. Als het gebruik van een 23-valent polysaccharidevaccin zinvol wordt geacht, dient eerst Prevenar 13 gegeven te worden, ongeacht D congestie in de onderste luchtwegen de eerdere pneumokokkenvaccinatiestatus. Speciale populaties Personen die onderliggende aandoeningen hebben waardoor ze gevoelig zijn voor invasieve pneumokokkenziekte (zoals sikkelcelziekte of hiv-infectie), longontsteking waaronder diegenen die eerder zijn gevaccineerd met een of meerdere doses 23-valent pneumokokkenpolysaccharidevaccin, mogen minimaal een dosis Prevenar 13 toegediend krijgen. Bij personen met een hemato- • Bevorderlijk voor bacteriegroei poëtische stamceltransplantatie (HSCT) bestaat de aanbevolen immunisatieserie uit vier doses Prevenar 13 van elk 0,5 ml. De primaire serie bestaat uit drie doses, waarbij de eerste dosis 3 tot 6 maanden na HSCT wordt gegeven en met een interval van ten minste 1 maand tussen de doses. Een vierde (booster) dosis wordt aanbevolen 6 maanden na de derde dosis. Wijze van toediening Het vaccin dient te worden toegediend als in- tramusculaire injectie. De voorkeursplaatsen zijn het anterolaterale aspect van de dij (musculus vastus lateralis) van de zuigeling of de deltoïdeusspier van de bovenarm bij kinderen en volwassenen. CONTRA-INDICA- TIES: Overgevoeligheid voor de werkzame bestanddelen of voor (één van) de hulpstoffen of voor het difterietoxoïd. Zoals dat ook voor andere vaccins geldt, dient de toediening van Prevenar 13 te worden uitgesteld bij patiënten die aan een acute, ernstige ziekte met koorts lijden. Echter, aanwezigheid van een milde infectie, zoals een verkoudheid dient geen uitstel van vaccinatie tot gevolg te hebben. BIJWERKINGEN: Analyse van postmarketingmeldingen suggereren een potentieel verhoogd risico op convulsies, met of zonder koorts, en HHE bij vergelijking van groepen die Prevenar 13 met Infanrix hexa gebruiken ten opzichte van groepen die alleen Prevenar 13 gebruiken.De bijwerkingen die gerapporteerd werden in klinische studies of uit postmarketingervaring worden voor alle leeftijdsgroepen weergegeven per systeem/orgaanklasse, naar afnemende frequentie en ernst. De frequentie is als volgt gedefi nieerd: zeer vaak (≥1/10), vaak (≥1/100 tot < 1/10), soms (≥1/1000 tot < 1/100), zelden (≥1/10.000 tot < 1/1000), zeer zelden (< 1/10.000), niet bekend (kan met 2,5 3,7 de beschikbare gegevens niet worden bepaald). Zuigelingen en kinderen van 6 weken tot en met 5 jaar De veiligheid van het vaccin werd beoordeeld in verschillende gecontroleerde klinische studies waarbij 14.267 Chronische leverziekte Sigaret doses werden gegeven aan 4.429 gezonde zuigelingen van 6 weken bij de eerste vaccinatie en 11-16 maanden bij de booster dosis. Bij alle zuigelingenstudies werd Prevenar 13 gelijktijdig toegediend met routinematig toegediende kindervaccins. De veiligheid werd ook beoordeeld bij 354 voorheen ongevaccineerde kinderen (met een leeftijd van 7 maanden tot en met 5 jaar). De meest gemelde bijwerkingen bij kinderen van 6 weken tot en met 5 jaar waren reacties op de plaats van vaccinatie, koorts, prikkelbaarheid, verminderde eetlust en meer en/of minder slapen. In een klinische studie bij kinderen die werden gevaccineerd op de leeftijd van 2, 3 < 65 jaar: risico x 33,3 en 4 maanden waren er meer meldingen van koorts ≥ 38°C bij de kinderen die Prevenar (7-valent) gelijktijdig kregen toegediend met Infanrix hexa (28,3% tot 42,3%) dan bij kinderen die alleen Infanrix hexa kregen (15,6% tot 23,1%). Na een boosterdosis op de leeftijd van 12 tot en met 15 maanden was het percentage koortsgevallen ≥ 38°C bij kinderen die Prevenar (7-valent) en Infanrix hexa gelijktijdig kregen toegediend 50%, Rokers: risico x 4 in vergelijking met 33,6% bij kinderen die alleen Infanrix hexa kregen toegediend. Deze koortsreacties waren meestal matig ernstig (lager dan of gelijk aan 39 °C) en van voorbijgaande aard. Een verhoging van reacties > 65 jaar: risico x 24,8 op de plaats van vaccinatie werd gemeld bij kinderen ouder dan 12 maanden vergeleken met de percentages waargenomen bij zuigelingen gedurende de primaire series met Prevenar 13. Bijwerkingen uit klinische studies In klinische studies was het veiligheidsprofi el van Prevenar 13 vergelijkbaar met dat van Prevenar. De volgende frequenties zijn gebaseerd op bijwerkingen die zijn beoordeeld als gerelateerd aan vaccinatie in • Veranderde leverfuncties verzwakken klinische studies met Prevenar 13: Immuunsysteemaandoeningen: Zelden: Overgevoeligheidsreacties inclusief gezichtsoedeem, dyspneu, bronchospasme. Zenuwstelselaandoeningen: Soms: Insulten (inclusief febriele het immuunsysteem insulten), Zelden :hypotoon-hyporesponsieve episode Maagdarmstelselaandoeningen: Zeer vaak: Verminderde eetlust. Vaak: Braken, diarree. Huid- en onderhuidaandoeningen: Vaak: Uitslag, Soms: urticaria of urtica- • Verstoort structurele afweermechanismen ria-achtige uitslag. Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen: Zeer vaak: Pyrexie, prikkelbaarheid, erytheem op de plaats van vaccinatie, induratie/zwelling of pijn/gevoeligheid, slaperigheid, onrustige slaap. Erytheem op de plaats van vaccinatie of induratie/zwelling 2,5 cm–7,0 cm (na de booster dosis en bij oudere kinderen [leeftijd 2 tot en met 5 jaar]). Vaak: Pyrexie > 39 °C, bewegingsbeperking op de plaats van vacci- D verminderde immuunrespons natie (door pijn), erytheem op de plaats van vaccinatie of induratie/zwelling 2,5 cm – 7,0 cm (na de zuigelingen series). Soms: Erytheem op de plaats van vaccinatie, induratie/zwelling >7,0 cm, huilen. Bijwerkingen van Prevenar 13 tijdens postmarketingervaring Hoewel de volgende geneesmiddelbijwerkingen niet werden waargenomen tijdens klinische studies met Prevenar 13 bij zuigelingen en kinderen, worden de volgen- de beschouwd als bijwerkingen van Prevenar 13 omdat deze werden gemeld tijdens postmarketingervaring. Omdat deze reacties zijn gebaseerd op spontane meldingen, konden de frequenties niet worden bepaald en worden deze daarom als niet bekend beschouwd. Bloed- en lymfestelselaandoeningen: Lymfadenopathie (gelokaliseerd in het gebied rond de vaccinatieplaats). Immuunsysteemaandoeningen: Anafylactische/anafylac- toïde reacties waaronder shock, angio-oedeem. Huid- en onderhuidaandoeningen: Erythema multiforme. Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen: Urticaria op de vaccinatieplaats, dermatitis op de 8 vaccinatieplaats, pruritus op de vaccinatieplaats, blozen. Aanvullende informatie in speciale populaties Apneu bij zeer premature kinderen (≥ 28 weken zwangerschap). Kinderen en adolescenten van 6 tot en met 17 HOE NU VACCINEREN? jaar De veiligheid werd geëvalueerd bij 592 kinderen van 6 tot en met 17 jaar en 294 kinderen van 5 tot en met 10 jaar die eerder waren geïmmuniseerd met ten minste een dosis Prevenar, en bij 298 kinderen van 10 tot en met 17 jaar die niet eerder een pneumokokkenvaccin hadden gekregen. De meest voorkomende bijwerkingen bij kinderen en adolescenten van 6 tot en met 17 jaar waren: Zenuwstelselaandoeningen: Vaak: Hoofdpijn Maagdarmstelselaandoeningen: Zeer vaak:Verminderde eetlust Vaak: Braken,diarree Huid- en onderhuidaandoeningen: Vaak:Huiduitslag, urticaria of urticaria-achtige huiduitslag Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen: Zeer vaak: Prikkelbaarheid, erytheem op de vaccinatieplaats, induratie/zwelling of pijn/gevoeligheid, slaperigheid, slecht slapen, gevoeligheid op de vaccinatieplaats (inclusief bewegingsbe- • Volwassenen nooit gevaccineerd tegen pneumokokken: • Volwassenen eerder gevaccineerd perking) Vaak: Koorts Andere bijwerkingen die eerder zijn waargenomen bij zuigelingen en kinderen van 6 weken tot en met 5 jaar kunnen ook op deze leeftijdsgroep van toepassing zijn, maar zijn niet in dit onderzoek met PPV23*: waargenomen, mogelijk door de kleine doelgroep. Aanvullende informatie over speciale populaties Kinderen en adolescenten met sikkelcelziekte, hiv-infectie of een hematopoëtische stamceltransplantatie hebben , Het is belangrijk met Prevenar 13® te starten vergelijkbare frequenties van bijwerkingen, behalve dat hoofdpijn, braken, diarree, pyrexie, vermoeidheid, artralgie en myalgie zeer vaak voorkwamen. Volwassenen ≥ 18 jaar en ouderen De veiligheid werd beoordeeld in 7 klinische onderzoeken met 91.593 volwassenen in de leeftijd van 18 tot en met 101 jaar. Prevenar 13 werd toegediend aan 48.806 volwassenen; 2.616 (5,4%) in de leeftijd van 50 tot en met 64 jaar en 45.291 (92,8%) van 65 jaar en ouder. Aan een van de 7 onderzoeken nam een groep volwassenen deel (n=899) met een leeftijd die varieerde van 18 tot en met 49 jaar die Prevenar 13 kregen en die niet eerder waren gevac- cineerd met 23-valent pneumokokkenpolysaccharidevaccin. Van de volwassenen die Prevenar 13 kregen, waren er 1.916 eerder gevaccineerd met het 23-valente pneumokokkenpolysaccharide-vaccin ten minste 3 jaar PREVENAR 13® PPV23** Al gevaccineerd PREVENAR 13® voor de onderzoeksvaccinatie; 46.890 hadden niet eerder het 23-valente pneumokokkenpolysaccharidevaccin gekregen. Een trend naar een lagere frequentie van bijwerkingen werd geassocieerd met hogere leeftijd; met PPV23** volwassenen > 65 jaar oud (ongeacht eerdere pneumokokkenvaccinatiestatus) meldden minder bijwerkingen dan jongere volwassenen, waarbij de bijwerkingen in het algemeen het vaakst voorkwamen bij de jongste Ten minste volwassenen, namelijk die van 18 tot en met 29 jaar oud. In het algemeen waren de frequentiecategorieën in alle leeftijdsgroepen vergelijkbaar, met uitzondering van braken, wat zeer vaak voorkwam (≥ 1/10) bij volwas- 8 weken later ≥ 1 jaar senen van 18 tot en met 49 jaar oud en vaak (≥ 1/100 tot < 1/10) in alle andere leeftijdsgroepen, en pyrexie kwam zeer vaak voor bij volwassenen van 18 tot en met 29 jaar oud en vaak in alle andere leeftijdsgroepen. Ernstige pijn/gevoeligheid op de vaccinatieplaats en ernstige beperking van de armbeweging kwam zeer vaak voor bij volwassenenvan 18 tot en met 39 jaar oud en kwam vaak voor in alle andere leeftijdsgroepen. Bij- werkingen uit klinische studies In 6 studies werden de lokale en systemische reacties na elke vaccinatie 14 dagen lang bijgehouden; in de resterende studie gebeurde dit gedurende 7 dagen. De volgende frequen- ties zijn gebaseerd op bijwerkingen die beschouwd werden als gerelateerd aan de vaccinatie met Prevenar 13 bij volwassenen: Voedings- en stofwisselingsstoornissen: Zeer vaak: Verminderde eetlust Zenuwstelselaan- doeningen: Zeer vaak: Hoofdpijn Maagdarmstelselaandoeningen: Zeer vaak: Diarree, braken (bij volwassenen van 18 tot en met 49 jaar) Vaak: Braken (bij volwassenen van 50 jaar en ouder) Soms: Misselijkheid Immuun- • Hervaccinatie om de 5 jaar met PPV23* is enkel aanbevolen bij patiënten met een verhoogd risico! systeemaandoeningen: Soms: Overgevoeligheidsreacties, waaronder oedeem in het gezicht, dyspnoe, bronchospasmen Huid- en onderhuidaandoeningen: Zeer vaak: Huiduitslag Skeletspierstelsel- en bindweefselaan- doeningen: Zeer vaak: Spier- en gewrichtspijn Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen: Zeer vaak: Koude rillingen, vermoeidheid, roodheid op de vaccinatieplaats, induratie of zwelling op de vaccinatie- Anatomische en/of functionele asplenie, sickle-cell disease of een hemoglobinopathie, lek van cerebrospinaal vocht of een cochleair implantaat, plaats; pijn/gevoeligheid op de vaccinatieplaats (ernstige pijn/gevoeligheid op de vaccinatieplaats komt zeer vaak voor bij volwassenen van 18 tot en met 39 jaar), beperking van de armbewegingen (ernstige beperking HIV, Transplant van vaste organen, Voor en na beenmerg of stamcel transplantatie, Immuungemedieerde infl ammatoire aandoeningen (IMID), van de armbewegingen komt zeer vaak voor bij volwassenen van 18 tot en met 39 jaar) Vaak: Koorts (komt zeer vaak voor bij volwassenen van 18 tot en met 29 jaar) Soms: Lymfadenopathie in het gebied van de vac- cinatieplaats In het algemeen werden geen duidelijke verschillen in de frequentie van bijwerkingen waargenomen bij toediening van Prevenar 13 aan volwassenen die eerder geïmmuniseerd waren met het pneumokok- Hematologische maligne aandoeningen, chemotherapie; oncologische chemotherapie, Ernstige primaire immuun stoornissen. kenpolysaccharidevaccin. Aanvullende informatie over speciale populaties Volwassenen met hiv-infectie hebben vergelijkbare frequenties van bijwerkingen, behalve dat pyrexie en braken zeer vaak voorkwamen en misselijkheid vaak. Volwassenen met een hematopoëtische stamceltransplantatie hebben vergelijkbare frequenties van bijwerkingen, behalve dat pyrexie en braken zeer vaak voorkwamen. Als Prevenar 13 gelijktijdig met trivalent, geïnactiveerd infl uenzavaccin (TIV) werd toegediend, werden hogere frequenties van een aantal bijwerkingen waargenomen dan bij toediening van TIV alleen (hoofdpijn, koude rillingen, huiduitslag, vermin- derde eetlust, gewrichtspijn en spierpijn) of Prevenar 13 alleen (hoofdpijn, vermoeidheid, koude rillingen, verminderde eetlust en gewrichtspijn). MELDING VAN VERMOEDELIJKE BIJWERKINGEN Het is belangrijk om na toelating van het geneesmiddel vermoedelijke bijwerkingen te melden. Op deze wijze kan de verhouding tussen voordelen en risico’s van het geneesmiddel voortdurend worden gevolgd. Beroepsbeoefenaren in de Cijfers gebaseerd op de vergelijking van de risicogroep met de groep zonder risicofactor < 65 jaar gezondheidszorg wordt verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden via het nationale meldsysteem: per mail BEL.AEReporting@pfi zer.com of telefoon 08007-8614 (gratis) of +32 2 554-6060. HOUDER VAN (leeftijd > 65 jaar is geïncludeerd als risicofactor) DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN: Pfi zer Limited Ramsgate Road Sandwich Kent CT13 9NJ Verenigd Koninkrijk. NUMMER(S) VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN: * Trademark. ** PPV23 = Pneumo 23 / Pneumovax 23. 1. HGR 9210 2014 Vaccinatie van volwassenen tegen pneumokokken (2014) . 2. van Hoek AJ et al. J Infect. 2012 Jul;65(1):17-24. 3. Nuorti JP et al. New Engl J Med 2000;342:681-689. 4. Obert J, Burgel PR. Med Mal Infect. 2012;42(5):188-92. 5. EU/1/09/590/001 EU/1/09/590/002 EU/1/09/590/003 EU/1/09/590/004 EU/1/09/590/005 EU/1/09/590/006. WIJZE VAN AFLEVERING: op medisch voorschrift. DATUM VAN HERZIENING VAN DE TEKST: Wyke RJ. Baillieres Clin Gastroenterol. 1989;3(1):187-210. 6. Corrales-Medina VF, The Lancet 2013; 381:496.

01/2017. Gedetailleerde informatie over dit geneesmiddel is beschikbaar op de website van het Europese Geneesmiddelen Bureau (EMA) http://www.ema.europa.eu. 170030 – Januari 2017 7. Arcavi L, Benowitz NL. Arch Intern Med. 2004;164(20):2206-16. 8. 8. HGR 9210 2014 Vaccinatie van volwassenen tegen pneumokokken (2014) Pneumococcal polysaccharide conjugate vaccine (13-valent, adsorbed)

De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 www.despecialist.eu Publieksprijs: € 74.55 WACHT NIET OM UW RISICOPATIËNTEN TE VACCINEREN! I 5 BEGIN DE VACCINATIE TEGEN PNEUMOKOKKEN MET PREVENAR 13®! 1

WIE NU VACCINEREN EN WAAROM?

Chronische longziekte 2,4 Chronische hartziekte 2,6

< 65 jaar: risico x 16,8 < 65 jaar: risico x 6,9

> 65 jaar: risico x 17,5 > 65 jaar: risico x 10,3 • Chronische ontsteking • Veranderingen in het immuunsysteem van de luchtwegen • Cardiovasculaire complicaties door D congestie in de onderste luchtwegen longontsteking • Bevorderlijk voor bacteriegroei

Chronische leverziekte 2,5 Sigaret 3,7

< 65 jaar: risico x 33,3

> 65 jaar: risico x 24,8 Rokers: risico x 4 • Veranderde leverfuncties verzwakken het immuunsysteem • Verstoort structurele afweermechanismen D verminderde immuunrespons

HOE NU VACCINEREN? 8

• Volwassenen nooit gevaccineerd tegen pneumokokken: • Volwassenen eerder gevaccineerd met PPV23*: , Het is belangrijk met Prevenar 13® te starten

PREVENAR 13® PPV23** Al gevaccineerd PREVENAR 13® met PPV23** Ten minste 8 weken later ≥ 1 jaar

• Hervaccinatie om de 5 jaar met PPV23* is enkel aanbevolen bij patiënten met een verhoogd risico! Anatomische en/of functionele asplenie, sickle-cell disease of een hemoglobinopathie, lek van cerebrospinaal vocht of een cochleair implantaat, HIV, Transplant van vaste organen, Voor en na beenmerg of stamcel transplantatie, Immuungemedieerde infl ammatoire aandoeningen (IMID), Hematologische maligne aandoeningen, chemotherapie; oncologische chemotherapie, Ernstige primaire immuun stoornissen.

Cijfers gebaseerd op de vergelijking van de risicogroep met de groep zonder risicofactor < 65 jaar (leeftijd > 65 jaar is geïncludeerd als risicofactor) * Trademark. ** PPV23 = Pneumo 23 / Pneumovax 23. 1. HGR 9210 2014 Vaccinatie van volwassenen tegen pneumokokken (2014) . 2. van Hoek AJ et al. J Infect. 2012 Jul;65(1):17-24. 3. Nuorti JP et al. New Engl J Med 2000;342:681-689. 4. Obert J, Burgel PR. Med Mal Infect. 2012;42(5):188-92. 5. Wyke RJ. Baillieres Clin Gastroenterol. 1989;3(1):187-210. 6. Corrales-Medina VF, The Lancet 2013; 381:496.

170030 – Januari 2017 7. Arcavi L, Benowitz NL. Arch Intern Med. 2004;164(20):2206-16. 8. 8. HGR 9210 2014 Vaccinatie van volwassenen tegen pneumokokken (2014) Pneumococcal polysaccharide conjugate vaccine (13-valent, adsorbed)

www.despecialist.eu De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 6 I BEROEPSNIEUWS

❚ VBS-JAARCONGRES ■ E-health: laveren tussen plus- en minpunten

De jaarvergadering van het VBS in vogelvlucht, dit keer in het teken van e-Health. Welke specialismen groeien het snelst? Tom Fiers (UZ Gent) Vanuit de zaal borrelden nog heel wat vragen op waarop het antwoord niet et totaalaantal erkende specialisten nam toe met 2,23% (van 25.271 • Van de regionale netwerken is steeds duidelijk was. naar 25.835). Het snelst groeien medische oncologie (+5,6%), en CoZo ongetwijfeld het grootste op dit moment. Het gros van de MINPUNT: E-health is langzaam en moei- urologie (+4,5%). De klinische biologie blijft nagenoeg stabiel H opvragingen loopt via de huisartsen lijk toegankelijk, privéspelers als Corilus (-0,2%), maar vooral de neuropsychiatrie daalt fors (-(2,9%), wat niet en alles samen zijn er niet minder en MediBridge zijn 10 keer vlugger… verwonderlijk is omdat al jarenlang nieuwe erkenningen zijn stopgezet. dan 210.000 per maand. • 95% van de radiologen werkt met CONTROVERSIEEL: hoe reken je een ad- CoZo via Pacs on Web. vies per mail aan de patiënt aan? Hier- Tabel 1: Groei specialistenpopulatie 01.02.2017-01.02.2016 • Daarentegen: nog steeds driekwart voor bestaat geen nomenclatuurnum- van de artsen gebruikt e-Health niet mer. Jean Colin (van de Orde) raadde 01.02.2017 01.02.2016 D% actief. aan om het gewoon te factureren en bij Medische oncologie 266 252 + 5,6 • Via een app, al in de Google- weigering van betaling een advocaat in Urologie 463 443 + 4,5 appstore, kunnen zorgverstrekkers te schakelen… Pathologische anatomie 364 349 + 4,3 resultaten mobiel raadplegen en weldra geldt hetzelfde voor MINPUNT: “Patiënten kunnen hun eigen Anesthesie 2.226 2.147 + 3,7 patiënten. dossier niet (meer) zien en er bestaat Gastro-enterologie 743 718 + 3,48 heel wat frauduleuze inkijk in E-health Orthopedie 1.135 1.097 + 3,46 MINPUNT: praktische hindernissen op waarop de patiënt geen zicht heeft… Radiotherapie 227 220 + 3,2 het terrein. Zo hield de patiëntenrech- het medisch geheim bestaat niet Neurochirurgie 231 224 + 3,12 tencommissie een pleidooi om direct meer!” luidde nog een belangrijke toegang te hebben tot het medisch kritiek aan het adres van de overheid. Neurologie 602 584 + 3,08 dossier (met uitsluiting van speci- Pneumologie 584 567 + 3,0 fieke bepalingen), maar wat dan bij Marc Moens (VBS, Bvas) Pediatrie + kinderneurologie 1.799 1.748 + 2,92 vechtscheidingen bijvoorbeeld? ORL 719 699 + 2,86 Voor Recip-e, het elektronisch voor- PLUSPUNT: m-Health voor diabetespati- schrift, worden ook modules voor Acute + urgentiegeneeskunde 926 904 + 2,4 ënten. Als grote diabetesleveranciers specialisten voorbereid (zie blz.14 en Geriatrie 315 308 + 2,3 rechtstreeks de monitoring capteren, video). Gynaecologie-verloskunde 1.619 1.586 + 2,08 hoef je als arts niet meer te wachten tot Wat het jaaroverzicht van de secreta- Chirurgie 1.584 1.552 + 2,06 de patiënt zelf zijn data doorstuurt. ris-generaal betreft: een kwantitatief over- PLUSPUNT: beeldbellen voor psychi- zicht van de specialismen (Tabel 1). ❚ Plastische chirurgie 297 291 + 2,06 atrische zorg (teleconsultaties), al Psychiatrie 2.051 2.010 + 2,04 geïntegreerd in CoZo. Pascal Selleslagh Dermato-venerologie 803 787 + 2,03 Cardiologie 1.193 1.171 + 1,9 Stefaan Callens Fysische geneeskunde + 546 537 + 1,68 ie hiervoor ook de video fysiotherapie (KU Leuven) van De Specialist, te Radiologie 1.786 1.757 + 1,65 CONTROVERSIEEL: de beslissing van Do- nald Trump die de privacybescherming Z raadplegen op onze site. Oftalmologie 1.193 1.176 + 1,45 weghaalt van niet-Amerikanen (zie ka- Daarnaast vindt u ook video’s Inwendige geneeskunde + van Marc Moens over Recip-e en 1.675 1.652 + 1,39 der en video op onze site). endocrinologie de problemen met het akkoord Stomatologie 349 346 + 0,9 MINPUNT: voor artsen: mag je platfor- artsen-ziekenfondsen, en van Reumatologie 247 245 + 0,8 men gebruiken om artsen te auditen? Jean-Luc Demeere over e-Health Apothekers klinisch biologen 671 668 + 0,4 Meer transparantie is nodig. en de betrouwbaarheid van medische informatie. Nucleaire geneeskunde 331 331 0,00 MINPUNT: grote spelers brengen veel Klinische biologie 629 630 - 0,2 data op de markt. Big data zou men Neuropsychiatrie 199 205 - 2,9 moeten openstellen voor iedereen, maar dat staat de privacy in de weg. Dr. Marc Moens Artsen zullen zich moeten positioneren VBS Symposium GBS tegenover machtige spelers als patiën- Brussel/Bruxelles 04.02.2017 ten- en ziekenhuisvertegenwoordigers. JS3032N JS3032BN

De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 www.despecialist.eu COLUMN I 7 Zwarte doos (van Pandora) registreert al uw ingrepen! Kan dat zomaar?

Black box registreert alle Een chirurg die de ingreep voortzet- bewegingen in de operatie- te nadat hij het operatieveld even had moeten verlaten om een losgeschoten kamer tijdens de ingreep. drukslang van een pneumatische boor Patiënten en artsen moe- vast te zetten, kreeg de melding van ten daar weliswaar hun black box dat hij voor het verlaten van toestemming voor geven, het operatieveld nog maar één hechting maar de geregistreerde had gedaan, in plaats van de normale twee. De aandacht van de chirurg was gegevens kunnen daarna wellicht even verminderd door de inter- in het patiëntendossier te- ventie met de drukslang, maar black box rechtkomen… en als bewijs had het ‘gezien’. In die zin zou black box dienen in een aansprakelijk- een kwaliteitsverhogend effect moeten hebben. Dat blijkt vooralsnog niet uit heidsprocedure. studies, daar is het nog te vroeg voor. Er wordt wel veelvuldig geklaagd over tijdverlies en het moeten inzetten van bijkomende staf. In ons land is er geen specifieke wetgeving rond het gebruik van dit soort registratie- systemen. De Ziekenhuiswet en het Kwa- volg hun voorafgaande toestem- rechter de hoofdarts bevelen om de liteitsdecreet verplichten de ziekenhuizen ming geven (art. 5 Privacywet). black-boxgegevens van een patiënt wel om de kwaliteit systematisch te toet- Ieder van hen kan zich verzetten als bewijsstuk neer te leggen. sen en te evalueren, maar die systemen tegen het gebruik van black box. worden nergens geëxpliciteerd, laat staan In Nederland wordt nu aanbevolen, ook geregeld. Daar ligt precies het probleem. door het openbaar ministerie, om de Black box is immers op vier verschillende wetgeving aan te passen zodat geregis- juridische niveaus problematisch. 3. De door black box geregistreerde treerde black-boxgegevens beslagvrij en verwerkte patiëntengegevens kunnen blijven. Ze mogen dan niet lan- kunnen deel uitmaken van het ger in een aansprakelijkheidsprocedure patiëntendossier. Strik genomen gebruikt worden en ze zijn enkel be- 1. De gegevens die black box regis- en op grond van het KB van 3 mei schikbaar voor kwaliteitsdoeleinden. Dat treert, impliceren een ‘verwer- 1999 vallen black-boxgegevens zou betekenen dat slachtoffers van me- king van gezondheidsgegevens’ niet onder de verplichte minimale dische fouten, anders dan bijvoorbeeld in de zin van de Privacywet van gegevens van het patiëntendos- verkeersslachtoffers of schadelijders in 8 december 1992. De patiënt die sier. Maar dat is enkel zo omdat de bouw, niet langer over alle middelen geopereerd wordt met black-box- dergelijke geavanceerde registra- van bewijsvoering kunnen beschikken. Meester Filip Dewallens monitoring moet daar bijgevolg tiesystemen in 1999 nog niet be- Of dergelijke discriminatie door de fijne voorafgaand over geïnformeerd stonden. Als black-boxgegevens mazen van ons grondwettelijk hof zou worden én moet ook voorafgaand opgenomen worden in het patiën- geraken is ver van zeker. We moeten a een aantal experimenten zijn toestemming geven voor de tendossier, dan kan de patiënt op dus, ook in ons land, eens goed naden- in Canada is nu ook het UMC verwerking. De meeste ziekenhui- eender welk moment inzage en ken hoe we uit deze catch 22 geraken. NRadboud in Nijmegen met een zen vragen bij opname weliswaar afschrift vragen van de black-box- Een combinatie van het zo snel mogelijk black-boxproject begonnen (zie eerder toestemming voor de verwerking data, en dus ook na een incident of anonimiseren of encrypteren van de ge- in SP 86, blz. 6). Black box is een ver- en bewaring van gezondheidsge- een complicatie. gevens na registratie, in combinatie met zamelnaam voor allerlei vormen van gevens, maar ik vrees dat die ge- een (wettelijke) uitsluiting van de data dataregistratie in de operatiekamer. Er nerieke toestemming niet langer uit het patiëntendossier is mijns inziens kunnen uiteraard monitorgegevens van volstaat voor de opname van vi- een betere oplossing. Vast staat dat er monitors opgeslagen worden, maar ook deobeelden en geluidsfragmenten 4. De in black box opgeslagen gege- bij artsen intussen niet veel animo is alle gesprekken kunnen geregistreerd van de ingrepen. Als de patiënt vens zijn niet vrij van beslag. De voor een black-boxregistratie zolang die worden. Mits plaatsing van sensoren geen toestemming geeft, mag de zwarte doos in het operatiekwartier tegen hen kan worden gebruikt. Van na- kan zelfs nagegaan worden wie wanneer chirurg black box niet activeren. volgt daardoor hetzelfde regime als ming, blaming and shaming is de kwa- de ruimte betreedt en terug verlaat. Op de zwarte doos van een vliegtuig of liteit inderdaad nog nooit verbeterd… ❚ basis van al die parameters valt meteen een personenwagen. De procureur ook te controleren of de procedures en 2. Niet alleen de patiëntengegevens des konings of de onderzoeksrech- Filip Dewallens hield hierover praktijkrichtlijnen goed gevolgd wor- worden verwerkt, maar ook die ter kan black-boxdata in beslag la- ook een voordracht op het VBS- den. In het meest geavanceerde model van de zorgverleners tijdens de in- ten nemen, bijvoorbeeld met het anesthesistencongres. waarschuwt black box in realtime als het greep. De chirurg, de anesthesist, oog op de bewijsvoering bij een afwijkingen vaststelt en doet het sugges- de instrumentisten en de omloop- vermeende medische fout. Ook in

JS3049N ties om hetgeen misloopt te corrigeren. verpleegkundigen moeten bijge- een burgerlijke procedure kan de Meester Filip Dewallens

www.despecialist.eu De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 8 I BEROEPSNIEUWS ‘Lean maakt consultaties efficiënter’

Met ‘Black belt, Lean in zorg en welzijn’ schreef dan bestaat de kans dat je later terug- In het boek staat een test om het komt op de afdeling en dat de mensen DISC-profiel van jezelf en je team te Hans Crampe een boek dat als basis kan dienen voor op de vloer zeggen dat het opnieuw druk bepalen. Wat is dat en waarom is het accreditatie. “Je moet er altijd op toezien dat je is omdat ze die tijd weer ingevuld heb- nuttig? oplossingen niet duurder zijn dan het probleem.” ben. Dat is zoals met het winteruur: als je op vrijdagavond niet afspreekt wat je H.C.: “DISC staat voor Dominantie, oeken over Lean schreef Hans met z’n allen. Dat kan je terugschroeven, gaat doen met dat extra uur, dreigt het Interactie, Stabiliteit en Consciëntieus. Crampe (1) al vaker, maar ‘Black maar dan is het heel belangrijk in Lean verloren te gaan. Dus je moet op een Mensen zeggen vaak dat je een ander BBelt’ gaat verder. “De vorige dat je meteen afspreekt wat je gaat doen afdeling aan de extra tijd een invulling moet benaderen zoals je zelf benaderd boeken waren heel erg praktijkgericht. met de vrijgekomen tijd. Doe je dat niet, geven waar de patiënt beter van wordt.” wil worden. Een DISC-profiel probeert trinomia NL rev date 06 01 2017 h 1211.pdf 1 06/01/17 14:42 Ze hadden als bedoeling de medewer- kers op de werkvloer zicht te geven op wat Lean is”, zegt Hans Crampe. “Maar stilaan groeide de behoefte naar wat NAAM VAN HET GENEESMIDDEL. Trinomia 100 mg/20 mg/10 mg harde capsules - Trinomia 100 mg/20 mg/5 mg harde capsules - Trinomia 100 meer achtergrond en een antwoord op mg/20 mg/2,5 mg harde capsules. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING. Trinomia 100 mg/20 mg/10 mg harde capsules. PP Elke capsule bevat 100 mg acetylsalicylzuur, 20 mg atorvastatine (als 21,69 mg atorvastatinecalciumtrihydraat) en 10 mg ramipril. Trinomia TRINOMIA 100mg/20mg/2,5mg x 28 caps B € 15,20 de vragen hoe je medewerkers meekrijgt 100 mg/20 mg/5 mg harde capsules. Elke capsule bevat 100 mg acetylsalicylzuur, 20 mg atorvastatine (als 21,69 mg atorvastatinecalciumtri- in zo’n verhaal en hoe je zo’n project op- hydraat) en 5 mg ramipril. Trinomia 100 mg/20 mg/2,5 mg harde capsules. Elke capsule bevat 100 mg acetylsalicylzuur, 20 mg atorvastatine TRINOMIA 100mg/20mg/2,5mg x 98 caps B € 33,02 (als 21,69 mg atorvastatinecalciumtrihydraat) en 2,5 mg ramipril. FARMACEUTISCHE VORM. Harde capsule. THERAPEUTISCHE INDICATIES. TRINOMIA 100mg/20mg/5mg x 28 caps B € 17,12 start. Die accenten komen samen met Trinomia is geïndiceerd voor de secundaire preventie van cardiovasculaire voorvallen als substitutietherapie bij volwassen patiënten wiens veel meer voorbeelden uitgebreid aan toestand voldoende onder controle is met toediening van de afzonderlijke bestanddelen op hetzelfde tijdstip aan dezelfde therapeutische doses. TRINOMIA 100mg/20mg/5mg x 98 caps B € 37,78 DOSERING EN WIJZE VAN TOEDIENING. Dosering. Volwassenen. Patiënten wiens toestand onder controle is met dezelfde therapeutische B € 21,09 bod.” doses acetylsalicylzuur, atorvastatine en ramipril kunnen onmiddellijk worden overgeschakeld op Trinomia capsules. Het opstarten van de TRINOMIA 100mg/20mg/10mg x 28 caps Het boek is afgestemd op de ‘Internati- behandeling moet onder medisch toezicht plaatsvinden. Voor cardiovasculaire preventie is de beoogde onderhoudsdosis Ramipril 10 mg TRINOMIA 100mg/20mg/10mg x 98 caps B € 47,62 eenmaal daags. Pediatrische patiënten. Trinomia is gecontra-indiceerd voor gebruik bij kinderen en adolescenten jonger dan 18 jaar. Speciale onal Independent Board for LEAN Certi- populaties. Patiënten met een verminderde nierfunctie: Bij patiënten met een verminderde nierfunctie moet de dagdosis gebaseerd zijn op de creatinineklaring: als de creatinineklaring ≥60 ml/min is, bedraagt de maximale dagelijkse dosis ramipril 10 mg; als de creatinineklaring tussen 30-60 ml/min ligt, bedraagt de maximale dagelijkse dosis ramipril 5 mg. Bij fication Book of Knowledge’ en kan als patiënten die hemodialyse ondergaan en/of een ernstig verminderde nierfunctie hebben (creatinineklaring <30 ml/min) is Trinomia gecontra-indiceerd. Patiënten met een verminderde leverfunctie: Trinomia moet met basis dienen voor de accreditatie als voorzichtigheid worden toegediend in geval van een verminderde leverfunctie. Vóór aanvang van de behandeling en nadien op regelmatige tijdstippen moeten leverfunctietesten worden uitgevoerd. Bij patiënten die tekenen of symptomen ontwikkelen die op leverschade wijzen, moeten leverfunctietesten worden uitgevoerd. Patiënten die verhoogde transaminasen ontwikkelen, moeten gecontroleerd worden totdat de afwijking(en) verdwenen Black Belt in Health Care. zijn. Bij een aanhoudende transaminaseverhoging van meer dan 3 maal de bovengrens van de normaalwaarden (ULN) is het aanbevolen om de toediening van Trinomia stop te zetten. Bij deze patiënten is de maximale dagelijkse dosis ramipril 2,5 mg en mag de behandeling uitsluitend worden gestart onder nauwgezet medisch toezicht. Trinomia is gecontra-indiceerd voor gebruik bij patiënten met een ernstig of actief verminderde leverfunc- tie. Ouderen. Bij bejaarde en zwakke patiënten moet de behandeling met voorzichtigheid worden opgestart omdat de kans op bijwerkingen groter is. Wijze van toediening. Trinomia harde capsule zijn bestemd voor oraal Wat zijn de grootste valkuilen gebruik. Trinomia moet oraal worden ingenomen als één capsule per dag, bij voorkeur na een maaltijd. Trinomia moet met vloeistof worden doorgeslikt. De capsules mogen niet worden gekauwd of verpulverd voordat ze worden doorgeslikt. De capsules mogen niet worden geopend. De wijze waarop de capsules zijn afgesloten waarborgt de farmacologische eigenschappen van de werkzame stoen. Vermijd het drinken van pompelmoessap waarop je bij de invoering van Lean tijdens het gebruik van Trinomia. CONTRA-INDICATIES. Overgevoeligheid voor de werkzame stoen of voor één van de in rubriek 6.1 van de Samenvatting van de Productkenmerken vermelde hulpstoen, voor andere moet letten? salicylaten, voor niet-steroïde anti-inammatoire geneesmiddelen (NSAID’s), voor andere ACE (Angiotensin Converting Enzyme) -remmers of voor tartrazine. Overgevoeligheid voor soja of pinda. Bij een voorgeschiedenis van astma-aanvallen of andere allergische reacties op salicylzuur of andere niet-steroïde analgetica/anti-inammatoire middelen. Actieve of voorgeschiedenis van terugkerende maagzweer en/of maag-/darmbloeding of andere soorten bloeding, zoals cerebrovasculaire bloedingen. Hemolie en andere bloedingsstoornissen. Ernstige nier- en leverfunctiestoornissen. Patiënten die hemodialyse ondergaan. Ernstige hartinsuciëntie. Gelijktijdige Hans Crampe: “Mijn stokpaardje is dat je behandeling met methotrexaat aan een dosis van 15 mg of meer per week. Het gelijktijdig gebruik van Trinomia met aliskiren-bevattende geneesmiddelen is gecontra-indiceerd bij patiënten met diabetes mellitus of nierinsuciëntie (GFR < 60 ml/min/1,73 m2). Patiënten met neuspoliepen gerelateerd aan astma veroorzaakt of verergerd door acetylsalicylzuur. Actieve leverziekte of onverklaarbare, aanhoudende verhogingen in er altijd op moet toezien dat de oplossin- serumtransaminasen van meer dan 3 maal de bovengrens van de normaalwaarden. Tijdens zwangerschap en borstvoeding, en bij vrouwen die zwanger kunnen worden en geen gepaste anticonceptiemaatregelen nemen. gen niet duurder zijn dan het probleem. Gelijktijdige behandeling met tipranavir of ritonavir, vanwege het risico op rabdomyolyse. Gelijktijdige behandeling met ciclosporine, vanwege het risico op rabdomyolyse. Voorgeschiedenis van angio-oedeem (erfelijk, idiopathisch of veroorzaakt door eerder angio-oedeem bij ACE-remmers of Angiotensine-II-receptorantagonisten (AIIRA’s). Extracorporale behandelingen die leiden tot contact van bloed met negatief geladen oppervlakken. Lean is gestart vanuit een logistieke af- Signicante bilaterale arteria renalis stenose of stenose van de arteria renalis van één enkele functionerende nier. Ramipril mag niet gebruikt worden bij patiënten met een hypotensieve of hemodynamisch instabiele toestand. deling met voorraden. Sommige afdelin- Kinderen en adolescenten jonger dan 18 jaar. Bij kinderen jonger dan 16 jaar met koorts, griep of waterpokken bestaat een risico op Reye-syndroom. BIJWERKINGEN. Samenvatting van het veiligheidsproel. Trinomia mag alleen worden gebruikt als substitutietherapie bij patiënten die adequaat onder controle zijn met de monocomponenten die gelijktijdig worden gegeven in gelijke therapeutische doses. De vaakst voorkomende bijwerkingen gen met voorraadproblemen kopen dan die zijn geassocieerd met aspirinebehandeling zijn maag-darmklachten. Ulceratie en bloeding komen soms voor (minder dan 1 geval per 100). Perforatie van het maag-darmkanaal komt zeer zelden voor (minder dan 1 geval per 10000). Informeer onmiddellijk uw arts wanneer u zwarte ontlasting opmerkt of bloed in uw braaksel (tekenen van ernstige maagbloeding). Bekende bijwerkingen van behandeling met ramipril zijn aanhoudende droge onder het mom van Lean dure voorraad- hoest en reacties als gevolg van hypotensie. Soms (minder dan 1 geval per 100) werden als bijwerking bij behandeling met ramipril angio-oedeem, verminderde nierfunctie en verminderde leverfunctie gezien. Neutropenie, kasten met een scansysteem. Dat kost agranulocytose komen zelden voor (minder dan 1 geval per 1000). Myalgie (spierpijn, spierspasmen, gewrichtszwelling) is een vaak voorkomende bijwerking bij behandeling met statinen. Myopathie en rhabdomyolyse komen C zelden voor (minder dan 1 geval per 1000). Monitoring van CK moet worden overwogen als onderdeel van de evaluatie van patiënten met CK-spiegels die aanzienlijk zijn verhoogd op de baseline (> 5 maal de ULN). In de duizenden euro’s, terwijl het probleem er atorvastatine placebogecontroleerde klinisch onderzoek database van 16066 (8755 atorvastatine vs. 7311 placebo) patiënten behandeld voor een gemiddelde periode van 53 weken stopte 5,2% van de patiënten op atorvasta- M maar een paar honderd kost. Het is altijd tine als gevolg van bijwerkingen vergeleken met 4,0% van de patiënten op placebo. Net als bij andere HMG-CoA reductaseremmers zijn verhoogde serumtransaminasen gemeld bij patiënten die atorvastastine kregen Deze Y veranderingen waren meestal licht, van voorbijgaande aard en onderbreking van de behandeling was niet nodig. Klinisch belangrijke (> 3 maal de bovengrens van normaal) verhogingen in serumtransaminasen traden op bij belangrijk dat je nakijkt of het probleem 0,8% van de patiënten op atorvastatine. Deze verhogingen waren dosisgerelateerd en waren bij alle patiënten reversibel. Verhoogde serumcreatinekinase (CK) spiegels hoger dan 3 maal de bovengrens van normaal traden op groot genoeg is. Een tweede valkuil isCM bij 2,5% van de patiënten op atorvastatine, soortgelijk aan andere HMG-CoA reductaseremmers in klonische onderzoeken. Spiegels hoger dan 10 maal het normale hoogste bereik traden op bij 0,4% van de met atorvastatine behandelde patiënten. De volgende bijwerkingen zijn gemeld bij sommige statinen: Seksuele disfunctie. Depressie. Uitzonderlijke gevallen van interstitiële longziekte, met name bij langdurige behandeling. Diabetes mellitus: dat je je medewerkers er niet in betrekt.MY de frequentie zal afhangen van de aanwezigheid of afwezigheid van risicofactoren (nuchter bloedglucose ≥ 5,6 mmol/l, BMI > 30kg/m2, verhoogde triglyceriden, voorgeschiedenis van hypertensie). Bijwerkingen: Zeer vaak

CY (≥ 1/10); vaak (≥ 1/100, < 1/10); soms (≥ 1/1000, < 1/100); zelden (≥ 1/10000, < 1/1000); zeer zelden (< 1/10000); niet bekend (kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald). Bloed- en lymfestelselaandoe- Als je de mensen op de werkvloer niet ningen. Eosinolie: Ramipril: Soms. Aantal witte bloedcellen verminderd (inclusief neutropenie of agranulocytose), aantal rode bloedcellen verminderd, hemoglobine verminderd, aantal trombocyten verminderd (trombocy- meekrijgt, werkt het niet.” CMY topenie): Ramipril: Zelden. Er zijn meldingen geweest van ernstige bloedingen die in sommige gevallen levensbedreigend kunnen zijn, zoals hersenbloedingen, vooral bij patiënten met ongecontroleerde hypertensie en/of gelijktijdige behandeling met anticoagulantia: ASA: Zelden. Bloedingen zoals neusbloeding, bloeding van het tandvlees, bloeding van de huid of urogenitale tractus zijn waargenomen met als gevolg een mogelijke verlenging K van de stollingstijd. Dit eect kan gedurende 4 tot 8 dagen na inname aanhouden: ASA : Zelden. Thrombocytopenia: Atorvastatine: Zelden. Beenmergfalen, pancytopenie, hemolytische anemie: Ramipril: Niet bekend. Is het zo moeilijk om medewerkers Maagdarmstelselaandoeningen. Maag-darmklachten zoals zuurbranden, nausea, braken, maagpijn en diarree: ASA: Zeer vaak. Licht bloedverlies uit het maag-darmkanaal (microbloeding): ASA: Zeer vaak. Dyspepsie, nausea, diarree: Ramipril: Vaak – Atorvastatine: Vaak. Braken: Ramipril: Vaak – Atorvastatine: Soms. Spijsverteringsstoornissen, abdominaal ongemak: Ramipril: Vaak. Maag-darmontsteking: Ramipril: Vaak – ASA: Soms. mee te krijgen? Constipatie: Ramipril: Soms – Atorvastatine: Vaak. Flatulentie: Atorvastatine: Vaak. Maag-darmzweren: ASA: Soms. Maag-darmbloedingen: ASA: Soms. Ferriprieve anemie door occult bloedverlies uit het maag-darmkanaal na langdurig gebruik: ASA: Soms. Abdominale pijn boven en onder, eructatie, pancreatitis: Atorvastatine: Soms. Pancreatitis (gevallen van fatale aoop zijn zeer uitzonderlijk gemeld met ACE-remmers), pancreasenzymen verhoogd, angio-oedeem van de dunne darm, abdominale pijn boven inclusief gastritis, droge mond: Ramipril: Soms. Glossitis: Ramipril: Zelden. Perforatie van een zweer in het maag-darmkanaal. Neem onmiddellijk contact H.C.: “Uiteindelijk krijg je ze wel mee op met uw arts wanneer u merkt dat u zwarte stoelgang heeft of dat er bloed aanwezig is bij het braken (tekenen van ernstige maagbloeding): ASA: Zeer zelden. Stomatitis aphtosa: Ramipril: Niet bekend. Ademhalingsstel- sel-, borstkas- en mediastinumaandoeningen. Paroxysmale bronchospasmen, ernstige dyspneu, rhinitis, neusverstopping: ASA: Vaak. Faryngolaryngeale pijn, epistaxis: Atorvastatine: Vaak. Niet-productieve prikkelhoest, omdat het gaat om meer tijd creëren bronchitis, sinusitis, dyspneu: Ramipril: Vaak. Bronchospasme inclusief astma verergerd, neusverstopping: Ramipril: Soms. Infecties en parasitaire aandoeningen. Nasofaryngitis: Atorvastatine: Vaak. Zenuwstelselaan- voor wat mensen belangrijk vinden. Je doeningen. Hoofdpijn: Ramipril: Vaak - Atorvastatine: Vaak. Duizeligheid: Ramipril: Vaak - Atorvastatine: Soms. Vertigo, agueusie: Ramipril: Soms. Paresthesie, dysgeusie: Ramipril: Soms - Atorvastatine: Soms. Hypo-esthesie, amnesie: Atorvastatine: Soms. Perifere neuropathie: Atorvastatine: Zelden. Tremor, evenwichtsstoornis: Ramipril: Zelden. Cerebrale ischemie inclusief ischemische beroerte en transient ischaemic attack, psychomotorische ondersteunt de medewerker er als het vaardigheden verminderd, branderig gevoel, parosmie: Ramipril: Niet bekend. Hoofdpijn, duizeligheid, gehoorverlies of oorsuizen (tinnitus) en mentale verwardheid: ASA: Niet toepasbaar (kunnen symptomen zijn van een ware mee. Maar het is wel belangrijk overdosis.). Huid- en onderhuidaandoeningen. Uitslag, vooral maculopapuleus: Ramipril: Vaak. Huidreacties: ASA: Soms. Urticaria, huiduitslag, pruritus, alopecie: Atorvastatine: Soms. Angio-oedeem; in zeer uitzonderlijke gevallen kan obstructie van de luchtwegen veroorzaakt door angio-oedeem tot een fatale aoop leiden; pruritus, hyperhidrose: Ramipril: Soms. Angioneurotisch oedeem, dermatitis bullosa inclusief erythema multiforme, dat je het uitlegt, want Lean heeft soms syndroom van Stevens-Johnson en toxische epidermale necrolyse: Atorvastatine: Zelden. Exfoliatieve dermatitis, urticaria, onycholysis: Ramipril: Zelden. Fotosensibiliteitsreactie: Ramipril: Zeer zelden. Erythema multiforme: een negatieve bijklank. Wat ik merk als Ramipril: Niet bekend – ASA: Zeer zelden. Toxische epidermale necrolyse, syndroom van Stevens-Johnson: Ramipril: Niet bekend. Pemgus, psoriasis verergerd, dermatitis psoriasiforme, exantheem of enantheem pemphig- oides of lichenoides, alopecie: Ramipril: Niet bekend. Immuunsysteemaandoeningen. Allergische reacties: Atorvastatine: Vaak. Overgevoeligheidsreacties van huid, luchtwegen, maag-darmkanaal, en cardiovasculair ik bezig ben met Lean, is dat mensen systeem, vooral bij astmapatiënten (met als mogelijke symptomen: verlaging van de bloeddruk, dyspneu, rhinitis, neusverstopping, anafylactische shock, Quincke-oedeem): ASA: Zelden. Anafylaxe: Atorvastatine: Zeer zelden. Anafylactische of anafylactoïde reacties, antinucleaire antistof verhoogd: Ramipril: Niet bekend. Lever- en galaandoeningen. Hepatitis: Atorvastatine: Soms. Leverenzymen en/of bilirubine geconjugeerd verhoogd: Ramipril: sterk vooringenomen zijn. Ze denken dat Soms. Cholestase: Atorvastatine: Zelden. Cholestatische icterus, hepatocellulaire schade: Ramipril: Zelden. Leverfalen: Atorvastatine: Zeer zelden. Verhoogde waarden bij bloedonderzoek van de lever: ASA: Zeer zelden. Acuut ze nog harder en met minder middelen leverfalen, cholestatische of cytolytische hepatitis (fatale aoop was zeer uitzonderlijk): Ramipril: Niet bekend. Nier- en urinewegaandoeningen. Verminderde nierfunctie inclusief nierfalen acuut, urinedebiet verhoogd, verergering van vooraf bestaande proteïnurie, bloedureum verhoogd, bloedcreatinine verhoogd: Ramipril: Soms. Verminderde nierfunctie: ASA: Zeer zelden. Voedings- en stofwisselingsstoornissen. Hyperglykemie: zullen moeten werken omdat het over Atorvastatine: Vaak. Bloedkalium verhoogd: Ramipril: Vaak. Hypoglykemie: Atorvastatine: Soms – ASA: Zeer zelden. Gewichtstoename: Atorvastatine: Soms. Anorexie: Ramipril: Soms - Atorvastatine: Soms. Verminderde efficiëntie gaat. ‘Lean is mean’, hoor je eetlust: Ramipril: Soms. Bij lage doses verlaagt acetylsalicylzuur de excretie van urinezuur. Bij gevoelige patiënten kan dit aanvallen van jicht veroorzaken: AAS: Zeer zelden. Bloednatrium verlaagd: Ramipril: Niet bekend. Psychische stoornissen. Nachtmerries, insomnia: Atorvastatine: Soms. Neerslachtigheid, angst, zenuwachtigheid, rusteloosheid, slaapstoornis, inclusief slaperigheid: Ramipril: Soms. Verwarde toestand: Ramipril: Zelden. wel eens. Terwijl het vaak net het tegen- Aandachtsstoornis: Ramipril: Niet bekend. Oogaandoeningen. Wazig zien: Ramipril: Soms - Atorvastatine: Soms. Visusstoornis: Ramipril: Soms - Atorvastatine: Zelden. Conjonctivitis: Ramipril: Zelden. Evenwichtsorgaan- overgestelde is. Je laat mensen slimmer en ooraandoeningen. Tinnitus: Ramipril: Zelden - Atorvastatine: Soms. Gehoor belemmerd: Ramipril: Zelden. Gehoorverlies: Atorvastatine: Zeer zelden. Skeletspierstelsel- en bindweefselaandoeningen. Myalgie, spierspasmen: Ramipril: Vaak - Atorvastatine: Vaak. Pijn in de ledematen, gewrichtszwelling, rugpijn: Atorvastatine: Vaak. Artralgie: Ramipril: Soms - Atorvastatine: Vaak. Nekpijn, spiervermoeidheid: Atorvastatine: Soms. werken en je geeft ze daardoor meer tijd Myopathie, myositis, rabdomyolyse, tendinopathie, soms gecompliceerd door ruptuur: Atorvastatine: Zelden. Immuungemedieerde necrotiserende myopathie: Atorvastatine: Niet bekend. Voortplantingsstelsel- en borstaandoeningen. Voorbijgaande erectiele impotentie, libido verlaagd: Ramipril: Soms. Gynecomastie: Ramipril: Niet bekend - Atorvastatine: Zeer zelden. Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornis- voor wat ze uiteindelijk willen: met de sen. Pijn op de borst, vermoeidheid: Ramipril: Vaak - Atorvastatine: Soms. Pyrexie: Ramipril: Soms - Atorvastatine: Soms. Malaise, perifeer oedeem. Atorvastatine: Soms. Asthenie: Ramipril: Zelden - Atorvastatine: Soms. patiënt bezig zijn.” Onderzoeken. Leverfunctietest abnormaal, creatinekinase in het bloed verhoogd: Atorvastatine: Vaak. Witte bloedcellen in de urine positief: Atorvastatine: Soms. Hartaandoeningen. Myocardischemie inclusief angina pectoris of myocardinfarct, tachycardie, aritmie, hartkloppingen, perifeer oedeem: Ramipril: Soms. Bloedvataandoeningen. Hypotensie, orthostatische bloeddruk verlaagd, syncope: Ramipril: Vaak. Overmatig blozen: “Ik heb al een 40-tal organisaties geau- Ramipril: Soms. Vasculaire stenose, hypoperfusie, vasculitis: Ramipril: Zelden. Ziekte van Raynaud: Ramipril: Niet bekend. Melding van vermoedelijke bijwerkingen. Het is belangrijk om na toelating van het geneesmiddel dit op het vlak van Lean. Soms stel je vermoedelijke bijwerkingen te melden. Op deze wijze kan de verhouding tussen voordelen en risico’s van het geneesmiddel voortdurend worden gevolgd. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg wordt verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden via de website www.fagg.be of het e-mailadres [email protected]. HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN. Ferrer Internacional, S.A. bijvoorbeeld vast dat er enorm veel tijd - Gran Vía Carlos III, 94 - 08028 Barcelona – Spanje. NUMMER(S) VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN. BE469555 - BE469546 - BE469637. DATUM VAN HERZIENING VAN DE TEKST. Datum van goedkeuring: 09/2015. Geneesmiddel op medisch voorschrift.

gestoken wordt in patiëntenoverdracht 06 01 2017 h 1211 date trinomia NL rev – tien of vijftien personeelsuren per dag

JS3003N of ze stappen zestig kilometer per dag

De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 www.despecialist.eu I 9

mensen te typeren als persoonlijkheid. medewerkers en bazen in elkaar zitten. Hoe kan Lean van nut zijn voor Mensen met een hoge ‘C’ zijn bijvoor- Als je je daar niet bewust van bent, laat specialisten of huisartsen? beeld de pietjes-precies. Als je zo iemand je je altijd omringen door mensen van je aanstuurt, moet je dat op een andere ma- eigen profiel omdat dat beter klikt. Een H.C.: “Een heel typisch voorbeeld is bij nier doen dan iemand met een hoge ‘I’, leidinggevende die alleen maar de posi- een consultatie, een operatie of een me- wat iemand is die veel vertelt en eerder tieve zaken ziet en in contact komt met disch onderzoek waarvan de artsen of het moeite zal hebben met time manage- iemand die wel de valkuilen ziet, vindt personeel zeggen dat het gemiddeld een Crampe H. & De Muynck L. (2016). ment. Zo bestaan er een 16-tal profielen. dat dan een vervelende persoon. Hij zal halfuur duurt en dat ze er 20 moeten doen. Black Belt, Lean in Zorg en Welzijn. Het is heel belangrijk dat je weet hoe je die van nature niet kiezen, terwijl hij die Dus dan plannen ze tien uur op een dag Politeia, Brussel. Met medewerking zelf in elkaar zit, en ten tweede hoe je net in zijn team moet hebben.” en denken ze rond te geraken. Maar dat trinomia NL rev date 06 01 2017 h 1211.pdf 2 06/01/17 14:42 van Zorgondersteuning en Moore Stephens Belgium. ISBN: 978-2-509-02860-0 Formaat: 21x21 cm 79 euro

lukt niet: de tijd die je nodig hebt, hangt niet af van de gemiddelde tijd, maar van de variantie van die tijd, want niet elk on- derdeel duurt exact even lang. Je moet in Lean twee keer de standaarddeviatie bij je planning tellen. Wat ons opvalt, is dat de meeste diensten geen zicht hebben op die variantie. Als je de variantie kan verklei- nen, kan je soms tot drie, vier activiteiten NEEM EENVOUD TER HARTE IN meer doen op een dag mét de perceptie dat het veel rustiger is. Dat zie je bijvoor- SECUNDAIRE PREVENTIE beeld bij de nierdialyse, hartkatheterisatie, een oncologisch dagziekenhuis… Maar men is er zich niet altijd van bewust.”

Artsen gebruiken Lean om een consultatie efficiënter te runnen C door minder gestoord te M worden. Y

CM

MY

CY

CMY

K

“Je ziet dat huisartsen en specialisten Lean gebruiken om een consultatie effi- ciënter te runnen door minder gestoord te worden. Want dat is een belangrijk ge- geven: als iemand ’s avonds het gevoel heeft dat het een drukke dag was, heeft dat vaak weinig te maken met wat die persoon gedaan heeft, maar heel vaak met hoeveel keer hij gestoord werd. Word je meer dan twaalf keer op een uur onderbroken, dan ga je daarna naar huis met het gevoel dat het heel druk acetylsalicylic acid • atorvastatin • ramipril was, terwijl je niet méér werk hebt ge- daan. Het effect van variantie uit proces- sen weghalen, heeft een enorme impact merken we in buitenlandse voorbeel- den. Dat heeft een invloed op de percep- NIEUW De 1ste polypil voor een betere adherence tie van het werk bij artsen en de tijd die ze kunnen nemen voor hun patiënten.” ❚ bij secundaire cardiovasculaire preventie THERABEL Raoul De Groote Noot 1. Verpleegkundig en Paramedisch Directeur AZ Maria Middelares

www.despecialist.eu De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 10 I M-HEALTH 2. monitoring thuiszorg 3. Blended Acceptance and Commitment

Van de 98 mHealth-proefprojecten die er na de oproep van Maggie De Block (Open VLD) eind juni 2016 werden ingediend, krijgen er 24 een half jaar lang een kans. De Specialist stelt de geselecteerde projecten aan u voor. In deze aflevering: 24/7-monitoring van vitale waarden in de thuiszorg (Wit-Gele Kruis Antwerpen) en Blended Acceptance and Commitment (psychologenpraktijk De Braam).

sen voor een controle. “En de resultaten met een wachtlijst zitten – ook al zijn we belangrijk is om een crisisconsult in te 2. zullen volgens ons correcter zijn omdat een privépraktijk en is de psychiologi- stellen. Het is belangrijk dat de psycho- Pleister met een je geen momentopname meer maakt, sche begeleiding nog niet opgenomen loog dan een melding krijgt om die per- procedure maar een constante meting uitvoert. in de algemene terugbetaling. Ik denk soon te contacteren voor een crisisge- Een pleister op de borstkas van mensen Mensen zijn op consultatie niet altijd dat dit komt omdat mensen te lang in sprek, zodat die mensen niet op de spoed met problemen rond hartfalen, daarmee even ontspannen, wat niet altijd tot de therapie blijven uit angst om daarna, terechtkomen. Die verbetering willen we zal het Wit-Gele Kruis Antwerpen pati- juiste waarden leidt. Met de patch, waar- als ze de therapie hebben stopgezet, bij nog aanbrengen. Want soms dalen sco- ënten 24/7 monitoren via de zorgcen- bij je bij wijze van spreken niet meer be- herval weer op een wachtlijst terecht te res, maar kunnen mensen er eigenlijk trale. Die pleister bevat tal van seft dat je gemonitord wordt, komen. We hopen met deze app onze be- zelf mee aan de slag om ze te verbeteren. sensoren die 24/24 onder zullen de resultaten dus geleiding te kunnen inkorten of meer tijd De waardescores, acties en het gebruik andere hartslag, hartrit- zeker nauwkeuriger zijn. tussen de sessies te kunnen laten.” van de crisisknop worden bijgehouden, me, zuurstofsaturatie Er moeten ook geen dus patiënten krijgen zicht op hun evolu- en bloeddruk meten. manuele handelin- Crisisknop tie in de tijd, wat ook hun gedrag stuurt.” Hij is verbonden “We spreken met de gen gebeuren om met een klein toe- huisarts of specialist die alle gegevens in te De hulpverlener c.q. psycholoog geeft Belangrijk, zegt Excelmans, is wel dat stelletje dat men de patiënt doorverwees, voeren, waardoor je een login aan zijn patiënt, waardoor de het gebruik van de app onder begelei- bij zich draagt en de juiste opvolging af.” volgens ons vergis- app wordt geïntegreerd in het therapeu- ding van een psycholoog gebeurt. “Zo- kan maximaal zeven singen kunt beper- tisch proces. “Elke week geven patiënten iets kan nooit een psychologische bege- dagen op het lichaam ken.” een score in over de waarde van hun le- leiding vervangen. We verplichten hem blijven. Het toestelletje Het Wit-Gele Kruis is ven op dat moment. Ze geven aan wat niet, we bieden het gewoon als optie stuurt vervolgens de meet- actief in de thuisver- ze kunnen doen in de loop van de week aan. We hebben vorig jaar ook gemerkt waarden door naar een app of pleging, maar beschikt om die waarde nog meer in hun leven dat je niet iedereen kan dwingen om een platform. ook over zorgcentrales. “Bij te brengen. Alles wat mensen ingeven in app te gebruiken. Sommige psycholo- “Het is voor ons belangrijk om het te in- ons in Antwerpen werken er de app is via de cloud ook beschikbaar gen hebben misschien wat schrik dat de tegreren in onze zorgcentrale. Zij kan die 16 mensen om alarmsignalen be- voor de professional, die zo op afstand app hun functie zal overnemen of meer meldingen binnenhalen en doorsturen antwoorden. Wij willen graag ervaring kan volgen hoe het met de patiënt gaat. werk zal kosten of dat mensen hem niet naar zorgprofessionals die andere acties opdoen met telemonitoring om ook dat Er zit ook een crisissknop bij, mochten zullen willen gebruiken. kunnen ondernemen”, zegt Elise Torfs, stukje van onze organisatie verder uit te projectverantwoordelijke Zorgtechnolo- bouwen. Dat kan betekenen dat we straks Zelf sta ik open voor innovatie, maar gie. “Afhankelijk van de patiënt spreken extra centralisten moeten inzetten.” sommige collega’s zijn daar niet even we met de huisarts of specialist die de gretig in. Soms koesteren ze onnodige patiënt doorverwees, de juiste opvol- bezorgdheden rond het gebruik van ging af. Moeten we meteen de spoed- apps en hebben ze wat meer tijd no- dienst contacteren of volstaat het de vol- 3. “We hopen de app ook bij dig. Maar onze patiënten zijn er hele- gende ochtend de huisarts op de hoogte ACT met een app de hervalpreventie maal klaar voor, zij zijn vragende partij. te brengen? Wat onze zorgcentrale moet Psychologenpraktijk De Braam in te zetten.” In die zin is deze proeftijd interessant doen, wordt vastgelegd in procedures werkt met acceptance & commitment om te zien hoe we onze hulpverleners zodat elk van onze verpleegkundige me- therapy (ACT), een vorm van gedrags- ermee aan de slag krijgen. Want pati- dewerkers in eenzelfde geval dezelfde therapie in combinatie met mindfulness­ ënten zullen anders toch op zoek gaan stappen zet.” technieken, en gebruikt een app tussen in de appstore en dan soms dubieuze de psychotherapiesessies door en als apps downloaden – zoals aardstralen nazorg. “We hopen daarmee wat meer die doorgezonden worden om beter te Resultaten nauwkeuriger tijd tussen de sessies te kunnen laten slapen bijvoorbeeld. Dus het is goed en de app ook bij de hervalpreventie dat mensen wat richtlijnen krijgen over Het project werd eerst uitgeprobeerd op in te zetten”, zegt Ellen Excelmans, the- kwaliteitsvolle apps.” ❚ twee patiënten. “En dat werkte heel erg rapeutisch coördinator van De Braam. mensen overspoeld worden door ge- goed. Er is ook samen met een cardio- “We hoorden in onze groepen vaak dat dachten en emoties en weer wat meer in loog bekeken of de bloeddrukmeting – mensen schroom voelden om erin te het hier en nu moeten komen. Dat is een Raoul De Groote die op een heel andere manier gebeurt stappen, maar eens ze die stap hadden oefening die ook in de therapie aange- dan traditioneel gebruikelijk is – niet gezet, waren ze daarna vaak verdrietig leerd wordt. afwijkt. Maar ze bleek correct te zijn.” als de groep stopte. Deze app biedt nu Vorige aflevering: Het voordeel van de toepassing is dat een handvat om daarna aan de slag te We willen heel concreet kijken vanaf 1. beroertecoach.be

JS3031N patiënten zich minder moeten verplaat- gaan. Zeker omdat we merken dat we welke daling in de waardescores het

De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 www.despecialist.eu OPINIE I 11 Ilke Montag: ‘Water gebroken, maar echte weeën blijven nog achterwege’

Met argusogen kijken de ziekenhuizen naar de hervor­ Ook voor de artsen op de werkvloer vindt er een andere invulling van hun mingen die zich aankondigden, maar nog niet doorzetten. ‘Na de overwinning mag takenpakket plaats. Vaak wordt hierbij Het water is gebroken maar de echte weeën blijven nog verwezen naar de canMEDS-rollen. De en moet er tijd zijn om te achterwege. Het duurt lang. Te lang. arts is niet alléén de medisch deskundi- vieren, maar ook tijd voor ge, beroepsbeoefenaar, gezondheidsbe- bezinning.’ ls 2017 zich binnen de zieken- kan wegen op een organisatie. Op een vorderaar, maar ook communicator, aca- huiswereld op hetzelfde tempo moment dat een open communicatie demicus, samenwerker en organisator. Avoortzet als 2016 naar zijn einde tussen alle betrokken partijen van es- Rollen die soms niet eenvoudig te com- liep, dan zal het ‘zeer verpletterend’ ein- sentieel belang is, dreigt ook het risico bineren zijn en/of waaraan in de oplei- digen. Daar waar men dacht dat in 2016 van te snel te moeten schakelen, en dus ding, in het verleden, te weinig aandacht ‘samenwerking’ het woord van het jaar quasi geen tijd van terugkoppeling naar werd geschonken. We zijn geëvolueerd zou worden binnen de gezondheidszorg, de achterban. van patiënten met een acute pathologie kan dat woord ook in 2017 met deze prijs naar chronische en steeds ouder wor- aan de haal gaan. Met argusogen kijken Nieuwe technologieën vinden vlot hun dende patiënten. Patiënten die ook een de ziekenhuizen naar de hervormingen weg binnen de ziekenhuizen. De pati- andere zorg verwachten: arts en patiënt die zich aankondigden, maar nog niet ënt als copiloot door gezondheidsapps. leggen nu veel langer samen een traject doorzetten. Het water is gebroken maar Maar zijn patiënt en zorgverleners wel af, waarbij de arts toch ook de rol van de echte weeën blijven nog achterwege. voorbereid op al deze snufjes? En hoe ‘coach’ opneemt. Het duurt lang. Te lang. En we weten niet moeten we omgaan met die extra infor- exact wat er geboren zal worden, maar matie, in de informatiestroom die we nu Op dit moment is de combinatie van de toch moeten we als ziekenhuizen op al amper kunnen volgen? functie van hoofdarts met een klinische alles voorbereid zijn. praktijk of de functie als landingsbaan Personeelsdirecteur voor toch niet meer zo evident. Het takenpak- Er is enige vorm van zenuwachtigheid ket van de hoofdarts werd alvast niet be- te bespeuren bij de mensen binnen de de artsen perkter of minder complex. Toch moeten muren van het directiecomité, maar Voor de hoofdarts moet niet enkel de we erover waken dat we de voeling met zeker ook op de werkvloer: wat zal het zorg voor de patiënt centraal staan, maar onze werkvloer niet verliezen en dat we worden? En wat betekent het voor onze ook de zorg voor de zorgenden. Gelukkig nog blijven weten wat onze baan als arts discipline? Voor ons op de werkvloer aan krijgt geleidelijk aan het second victim zo boeiend en uniek maakt. Elke patiënt het bed van de pa(r)t(ur)iënte? En dit de plaats die het verdient. Wie het zich met zijn verhaal, zijn verwachtingen en Dr. Ilke Montag is hoofdarts van het alles binnen een context van besparin- meer aantrekt of zich meer verantwoor- verzuchtingen. En zo ook is elke arts bin- Imeldaziekenhuis Bonheiden. gen: meer doen met minder middelen, al delijk voelt, zal een grotere impact erva- nen het ziekenhuis uniek en zal hij ook dan niet volgens de al te veel beproefde ren na een patiëntveiligheidsincident. een band opbouwen met zijn hoofdarts. kaasschaafmethode? Hoe lang kan men Het gevaar voor burn-out ligt dan ook Ook hier wordt het co-working! De direc- ditatietraject dat een instelling vooruit blijven werken volgens deze techniek? op de loer. En zo wordt de hoofdarts ook tie en de ziekenhuisartsen hebben im- duwt, op alle departementen. Maar ook voor een stuk personeelsdirecteur voor mers hetzelfde doel voor ogen: samen spanning tussen departementen kan De druk op de ziekenhuizen neemt ook de artsen. De plaats waar er ook eens kwaliteitsvolle en betaalbare zorg aan- doen toenemen. En na de overwinning verder toe op kwaliteitsvlak. Al meteen een traan kan en mag vloeien en waar bieden aan onze patiënten. mag en moet er tijd zijn om te vieren, na de eerste passage van een extern de arts mens mag zijn. In al zijn gedaan- maar ook tijd voor bezinning en het bor- auditteam, zou je als team terug moe- ten. Al dan niet onder invloed van maat- Kwaliteit die ook getoetst wordt intern en gen van de geleverde inspanningen. ❚ ten klaarstaan voor het volgende grote schappelijke veranderingen heeft de arts extern en dus ook voor het brede publiek project. Er is bijna geen tijd meer om de meer en meer aandacht voor de work- zichtbaar wordt gemaakt op websites en

JS3037N grote en kleine successen te vieren. Dat life balance. via de accreditatiekanalen. Een accre- Dr. Ilke Montag

16_Q4_AMO-Pub NL_2.pdf 1 2/7/2017 3:57:16 PM

uw toekomst verdient een expert C

M Voor een gepersonaliseerd advies

Y of bijkomende informatie:

CM 0800/96.119 MY Vrij Aanvullend www.amonis.be CY Pensioen Individuele [email protected] • 1,60% basisinterest in 2017 CMY • 3,25% globaal nettorendement Pensioen- K toegekend in 2015 toezegging • Tot 60% fiscale voordelen Oplossingen op maat • Gespecialiseerd beheer van uw voor zelfstandigen in Amonis sociale voordelen RIZIV Gewaarborgd vennootschap Best Belgian Al 50 jaar dé • De optimale bescherming Inkomen Pension Fund adviseur van van uw naasten Sterke waarborgen 2016 artsen bij arbeidsongeschiktheid

PUB10786_250x97.inddwww.despecialist.eu 2 De Specialist 99 ❚ 16 februari 201708/02/17 10:50 12 I OPINIE

De gezondheidsmedia: een onderbelichte actor voor het welslagen van het gezondheidsbeleid?

Het beleid volksgezondheid, gezondheidszorg en ziekteverzekering verandert volop. Die verandering is nodig om de evoluties in de maatschappij bij te benen. Dit is geen Belgisch, maar een Europees, westers en tot U leest het goed: op zekere hoogte zelfs mondiaal fenomeen. De demografie gezondheidsmedia verandert, verwachtingen van burgers en verstrekkers behoren volgens mij wijzigen, medische en andere gezondheidswetenschappen houdende werking tot het bredere aanvullend op ver- evolueren, de technologie breekt ook in gezondheidsmate- ten aanzien van het tegenwoordigende gezondheidssysteem. ries door, enz. Ondertussen verhoogt de budgettaire druk, beleid. Vanuit hun organisaties zoals bv. verwacht de samenleving dat er meer en betere onafhankelijke positie beroepsverenigingen. kunnen (gezondheids) resultaten worden geboekt met minder middelen, media de vinger aan de Onmiddellijk wordt dan en transformeert ook de overheid zelf. pols houden van de democratie. ook duidelijk dat de ge- Ze observeren en becommentariëren zondheidsmedia, net als de complexe relatie tussen de maat- de gewone media, een flinke Complexe interactie een breed debat over de rol van de me- schappelijke noden en verwachtingen, maatschappelijke opdracht hebben. dia en hun soms gespannen verhouding de beleidsintenties daartegenover en Deze opdracht komt ook met verant- De beleidsvorming voor al die verande- met de beleidsmakers. de implementatie ervan, en de uiteinde- woordelijkheid om deugdelijke journa- ringen en hervormingen ontstaat in de lijke doeltreffendheid van het gevoerde listiek te bedrijven volgens de beginse- eerste plaats in een complexe interactie. Cruciale schakel beleid op het terrein. Dat beleid kritisch len en richtlijnen die de sector daarvoor Uit internationale literatuur blijkt dat die benaderen is daarbij essentieel binnen door de jaren heen zelf heeft ontwikkeld. hervormingscadans de beleidsagenda Als we naar de oplage en het bereik kij- het systeem van ‘checks and balances’ In deze tijden van sociale media, burger- langdurig en wellicht zelfs definitief zal ken van onze Belgische gezondheidsme- binnen de besluitvorming. journalistiek en andere fenomenen die beheersen. dia, zoals ook De Specialist, is het des te het medialandschap binnenstebuiten verwonderlijker dat dit element van het Tegelijkertijd kunnen de gezond- keren, moeten de media de relatie met De convergenties en divergenties inzake gezondheidssysteem onderbelicht blijft. heidsmedia een belangrijke informatie- hun gebruikers duurzaam verankeren de inhoudelijke lijnen van de hervormin- U leest het goed: gezondheidsmedia be- bron voor beleidsmakers vormen, door door ook zelf te innoveren, zowel vor- gen, zeg maar het ‘wat’, worden onder- horen volgens mij wel degelijk tot het hun analyses sterk te onderbouwen met melijk als inhoudelijk. zocht. Meer en meer gaat er ook aan- bredere gezondheidssysteem. Ze vormen echo’s en feedback uit het werkveld zelf. Alle bovenstaande beschouwingen val- dacht naar het ‘hoe’: de voorwaarden en een cruciale schakel om de brug te maken Die terugkoppeling komt de kwaliteit, de len te interpreteren als een uiting van hefbomen van succesvolle hervormin- tussen beleidsmakers en gezondheids- gedragenheid en dus de slagkracht van een diep geloof in de noodzaak van gen. Een mooi voorbeeld daarvan is het professionals. Ze hebben de potentie om het beleid enkel ten goede. Ik kan de le- sterke gezondheidsmedia. Mijn erva- expertenrapport dat de WGO daar eind de interactie tussen beide te faciliteren. zer verzekeren dat er op de beleidscellen ring met de kwaliteit van onze Belgische 2015 over publiceerde: ‘Health system van de bevoegde gezondheidsministers gezondheidsmedia en hun bijdrage tot transformation: making it happen’. Aanvullend op de officiële communica- wel degelijk wordt opgelet wanneer het de beleidsvoering is vandaag positief. tie van de overheid, de berichtgeving nieuwste nummer van de verschillende Niettemin lijkt het me uitermate leerrijk Naar de rol van de medische journalis- in algemene media, de communicatie gezondheidsmedia in de (al dan niet di- om die kwaliteit en de bijdrage aan het tiek in de totstandkoming van het ge- door beroepsgroepen e.d., brengen de gitale) brievenbus valt. Niet zelden zet- beleid aan een diepgaander onderzoek zondheidsbeleid, vooral wat de grote gezondheidsmedia info over het besliste ten de inhoudstafel en de analyses de te onderwerpen. Op die manier zou- hervormingstrajecten betreft, bestaat beleid tot in de praktijk van de gezond- toon voor een voortgezet debat in het den we niet enkel voeding geven aan erg weinig onderzoek. Een eerste scree- heidsprofessional. Wegens het sneltem- parlement, in de overlegorganen of in de gezondheidsmedia in hun transfor- ning via Google levert weinig tot niets po waarmee vandaag beleid wordt ge- de algemene media. matieproces, maar kunnen we hen ook op, en bij een snelle consultatieronde maakt, en dat op meerdere bestuursni- erkennen en versterken in hun rol als bevestigen (inter)nationale experts ter veaus, kan deze functie dan ook moeilijk Die functie als infobron spelen de ge- volwaardige actor binnen een gezond zake deze blinde vlek binnen het gezond- overschat worden. Uiteraard verdienen zondheidsmedia niet enkel voor de po- gezondheidssysteem. ❚ heidsbeleidsonderzoek. de beleidsmaatregelen an sich verdui- litieke beleidsmakers, maar evengoed voor de sociale en medicosociale part- delijking bij wie verwacht wordt dat ze De auteur schreef deze Die vaststelling is op zijn minst opval- ze in de praktijk brengen. Maar ook de ners en de administraties. Ook in het bijdrage in de aanloop naar het lend. De politieke en beleidswetenschap context en de achterliggende motieven gezondheidsbeleid wordt gezocht naar 100ste nummer van De Specialist besteden nochtans wel ruime aandacht ervan verdienen duiding. Meer zelfs, in- aangepaste interactiemechanismen met (onze volgende editie). aan de rol van de media in besluitvor- zicht in die nuances is vaak onontbeerlijk het werkveld om het beleid directer en ming en beleidsvoering. Er wordt zelfs om de legitimiteit en de effectiviteit van sneller richting te geven, te evalueren gesproken over de vierde macht, al is die het beleid te versterken. en al dan niet bij te sturen. Voor de ge- Pedro Facon titel soms ook voorbehouden voor de Als de media de rol van vierde macht zondheidsmedia is daar zeker een rol De auteur was tot voor kort kabinetschef van minister De Block (Open VLD). belangengroepen of de ambtenarij. Ook wordt toegedicht, dan houdt dit in de weggelegd, als spreekbuis van de ge- Per 1 februari 2017 werd hij directeur-generaal van de FOD

JS3033N buiten de wetenschap woedt momenteel eerste plaats verband met hun toezicht- zondheidsprofessional op het terrein, Volksgezondheid.

De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 www.despecialist.eu ZIEKENHUISNETWERKEN I 13 Samenaankoop: Vlaanderen boven!

Het Platform Oost-Vlaamse Ziekenhuizen (POZ) voegde aan zijn samenwerkingsverband voor aankopen drie West-Vlaamse ziekenhuizen toe.

e 14 Oost-Vlaamse AZ’s kopen “Dat een aantal Oost-Vlaamse zie- De eerste verkennende gesprekken voor Het POZ ziet een steeds grotere participa- sinds 2014 samen meubilair, kenhuizen over de grenzen heen kijkt, de samenwerking tussen de Oost-Vlaam- tie met 25 nieuwe dossiers die op stapel D geneesmiddelen en medische opent perspectieven om niet alleen qua se ziekenhuizen werden al in 2011 ge- staan voor 2017, efficiëntiewinst en tijds- toestellen aan. Dat bespaart voor bepaal- zorgaanbod, maar ook op het vlak van voerd. “In de beginperiode hebben we besparing door samenwerking en kosten- de dossiers tot 100.000 euro per jaar per samenaankoop samen te werken met in een soort labotoestand theoretische besparing door betere voorwaarden. ziekenhuis. En het leidt tot een hogere West-Vlaamse partnerziekenhuizen”, dossiers uitgewerkt om te oefenen”, zegt kwaliteit. Tino Gabriël (1), Bernard Ceriez klinkt het bij de Economische Raad voor Frank Lippens (4), POZ-voorzitter. Op 1 Verandering als zekerheid (2) en Noël Cierkens (3) ondertekenden Oost-Vlaanderen (EROV). januari 2012 werd het platform uiteinde- op 6 februari namens drie West-Vlaamse “Wij sloten een partnership af in het lijk opgericht, met de EROV als coördi- In 2016 werd ervoor gekozen om in te ziekenhuizen een samenwerking met het E17-netwerk, onder andere met AZ Maria nator van de samenwerking in opdracht zetten op dossiers waarin het meeste Platform Oost-Vlaamse Ziekenhuizen Middelares, dat als Oost-Vlaams zieken- van het provinciebestuur. “Deze samen- prijsvoordeel te realiseren viel, waaron- (POZ). Het gaat om respectievelijk het huis al in dat platform zat. Het was lo- werking leidt voor elk ziekenhuis tot der de samenaankoop van geneesmid- AZ Groeninge (Kortrijk), de Sint-Jozefs- gisch om van daaruit met de ziekenhui- lagere kosten en hogere kwaliteit”, zegt delen. “Nu zien we dat 90% van de dos- kliniek (Izegem) en het O.L.V. van Lour- zen in Waregem en Izegem samen in dat gedeputeerde Jozef Dauwe, EROV- siers over apotheek gaan”, zegt Dauwe. desziekenhuis (Waregem). initiatief te stappen”, zegt Tino Gabriël. voorzitter. “Bovendien leren ziekenhui- “Focussen op geneesmiddelen is een zen van elkaar, wat de competenties zeer moeilijke materie”, aldus Lippens. van de medewerkers ten goede komt. “Het ziekenhuis moet de wetgeving Het platform creëert zo belangrijke overheidsopdrachten respecteren, maar schaalvoordelen, wat tijd en middelen ook rekening houden met de therapeu- vrijmaakt voor de kernactiviteiten.” tische vrijheid van de arts. Die artsen De ziekenhuizen die deel uitmaken De focus ligt dus niet alleen op het kos- werken uiteindelijk als zelfstandigen in van het Platform Oost-Vlaamse Ziekenhuizen (POZ): ten besparen, maar ook op kennis delen. het ziekenhuis, en die moet je kunnen “In eerste instantie hebben we vooral overtuigen van de meerwaarde.” samen geïnvesteerd in opleiding, waar- Over de verdere toekomst voor het POZ 1. AZ Groeninge (Kortrijk), 9. AZ Maria Middelares (Gent), door we de knowhow die er was bij de is Dauwe duidelijk. “De enige zekerheid 2. Sint-Jozefskliniek (Izegem), 10. AZ Nikolaas (Sint-Niklaas), provincie en de openbare ziekenhuizen die we hebben, is de constante verande- 3. O.L.V. van Lourdes (Waregem), 11. AZ Oudenaarde (Oudenaarde), – want het zijn vooral de privézieken- ring. Ook het wetgevend kader is voort- 4. Algemeen Stedelijk Ziekenhuis 12. AZ Sint-Blasius (Dendermonde), huizen voor wie de materie nieuw was – durend aan veranderingen onderhevig. (Aalst), 13. AZ Sint-Elisabeth (Zottegem), konden uitwisselen. In de provincie von- Na de publicatie van de nieuwe wet den we de facilitator die de hele werking overheidsopdrachten van 17 juni 2016 is 5. AZ Alma (Eeklo), 14. AZ Sint-Lucas (Gent), ondersteunde”, zegt Lippens. het wachten op het KB. De streefdatum 6. AZ Glorieux (Ronse), 15. Onze-Lieve-Vrouwziekenhuis (Aalst), is 1 juli 2017. Het platform blijft daarom 7. AZ Jan Palfijn (Gent), 16. Sint-Vincentiusziekenhuis (Deinze), Vernieuwde ook inzetten op opleiding en uitwisseling van ervaring.” 8. AZ Lokeren (Lokeren), 17. UZ Gent (Gent). Essen Hoogstraten Baerle- zorgfinanciering Duc Samen vertegenwoordigen de zieken- Ravels Sinds 2014 benaderen de platformleden huizen een jaarlijkse omzet van meer Kalmthout Wuustwezel samen de markt via een opdrachtencen- dan 2,6 miljard euro. Met een capaciteit Merksplas trale. In Limburg bestaatRijkevorsel iets gelijkaar- van 9.000 bedden stellen ze meer dan Knokke-Heist Stabroek Kapellen Brecht Turnhout Arendonk Oud- digs, maar daar fungeert een vzw als Turnhout 20.000 mensen tewerk. Blankenberge Beerse Vosselaar aankoper,Antwerpen terwijl inMalle Oost-Vlaanderen De 14 ziekenhuizen die al deel uitmaak- Retie De Haan Sint-Laureins Hamont-Achel Zuienkerke Schoten Damme telkens een ziekenhuisZoersel een specifiek ten van het POZ zijn: ASZ (Aalst), AZ Bredene Schilde Lille Beveren Dessel Kontich Zwijndrecht ANTWERPEN Neerpelt Assenede Oostende Brugge Ronse dossierWijnegem trekt en in overleg met andere Alma (Eeklo), AZLommel Glorieux (Ronse), AZ Mol Eeklo Vorselaar Turnhout Eeklo Kaprijke Stekene Wommelgem Zandhoven Jan Palfijn (Gent), AZ Lokeren (Loke- Jabbeke geïnteresseerde ziekenhuizen een las- Oudenburg Maarkedal Zelzate 5 Sint-Niklaas10 Borsbeek Ranst Bocholt Brugge Wachtebeke Moerbeke • tenboekMortsel opmaakt. NadatGrobbendonk de opdrach- ren), AZ Maria Middelares (Gent), AZ Middelkerke Herentals Oostende • Boechout Geel Olen Balen Gistel Beernem Sint-Niklaas Kruibeke Waarschoot Edegem tencentraleHove de opdrachtNijlen heeft gegund, Nikolaas (Sint-Niklaas), AZ Oudenaarde Bree Kinrooi Nieuwpoort Evergem Hemiksem Hechtel-Eksel Knesselare Temse Herenthout Zedelgem Aartselaar Peer Koksijde Maaseik Ichtegem Oostkamp Zomergem Kontich Lint Waasmunster Schelle contracteertLierre elk ziekenhuis afzonderlijk (Oudenaarde),Meerhout AZ Sint-Blasius (Dender- Lokeren (Lier) Leopoldsburg Niel Berlaar Westerlo De Panne Koekelare Lochristi Ham Bornem Boom Maaseik Lovendegem 14 8 de leverancier.Duffel monde), AZ Sint-Elisabeth (Zottegem), • Rumst Laakdal Meeuwen-Gruitrode Aalter Hamme Torhout 7 • Heist-op- Wingene Zele Puurs “Het verschil met eenden-Berg aankoopcentraleHulshout AZ Sint-LucasBeringen (Gent), OLVZ (Aalst), Diksmuide • Stabroek Tessenderlo VeurneVeurne Ruiselede Nevele Destelbergen Willebroek Gent Sint- Gent Putte 9 Laarne Berlare Amands Opglabbeek Herselt Houthalen-Helchteren Lichtervelde Dendermonde is Mechelendat die bijvoorbeeld 1.000 bureaustoe- Sint-Vincentiusziekenhuis (Deinze) en Dilsen-Stokkem Diksmuide Kortemark • 17 Malines Sint- Heusden-Zolder Dendermonde (Mechelen) Bonheiden LIMBURG Martens- • Begijnendijk As Tielt 12 Londerzeel len koopt om ze vervolgens door te ver- UZ Gent (Gent). ❚ PittemTielt Deinze Latem Buggenhout Kapelle- op- Keerbergen Hooglede Wichelen Diest Lummen Melle Wetteren • den- Tremelo Zonhoven De Pinte Lebbeke Scherpenheuvel- Ardooie Aarschot Alveringem Lo-Reninge 16 Bos Zichem Houthulst kopen, terwijlBoortmeerbeek wij met een opdrachten- Dentergem •OOST-VLAANDERENMerelbeke Zemst Maasmechelen Staden Lede Opwijk Haacht WEST-VLAANDEREN Nazareth 15 Rotselaar Raoul De Groote Meise centrale een platform creëren voor een Hasselt 4 MerchtemVilvoorde Zulte Grimbergen Oostrozebeke Oosterzele • Kampenhout Bekkevoort Halen Herk-de-Stad Langemark- Izegem Sint-Lievens- Ingelmunster Aalst • Vilvoorde Zutendaal Poelkapelle Gavere Holsbeek Roeselare Wielsbeke Houtem procedure en zo de administratieveTielt-Winge last Vleteren Erpe-Mere 2 Kruishoutem SteenokkerzeelVLAAMS - BRABANT Diepenbeek Zingem Wemmel Herent Lanaken Asse Machelen Moorslede •Lendelede Affligem spreiden”, zegt Lippens. “We besloten nu Haaltert Kortenaken Geetbets Ledegem Waregem Denderleeuw Kortenberg Leuven Nieuwerkerken Zwalm Zottegem Leuven Lubbeek Alken Zonnebeke Aalst dat structureleZaventem partners binnen netwerk- Bilzen Poperinge Ieper Kuurne 3 Oudenaarde Herzele Ternat Glabbeek Liedekerke Kortessem Leper Wortegem- Dilbeek Kraainem Deerlijk 13 • Petegem Bertem 11 verbandenWezembeek- van onze leden mee mogen Wellen Hoeselt Wevelgem Anzegem Horebeke • Roosdaal Oppem Boutersem Zoutleeuw • Brussel Bierbeek Noten Wervik 1Kortrijk Oudenaarde Ninove Linter doen metTervuren Oost-Vlaanderen,Opwijk waardoor Lennik Sint-Truiden Tongeren Tienen • Lierde 1. Financieel en administratiefBorgloon directeur van het AZ Riemst Menen Kortrijk Heuvelland Zwevegem Maarkedal Brakel Sint-Pieters- Drogenbos Avelgem Huldenberg Leeuw je netwerken vermengt en er provinciaHoegaarden - Groeninge Kluisbergen Gooik Geraardsbergen Mesen Linkebeek 6 Hoeilaart Overijse 2. Algemeen directeur van de Sint-Jozefskliniek Izegem Halle le grenzen overschreden worden, zoals Heers Sint- Landen • Galmaarden Beersel Voeren Ronse Genesius- 3. Adjunct algemeen directeur van het O.L.V. van Spiere- Pepingen Rode Gingelom Helkijn minister De Block ook vraagt. Naar Ant- Lourdesziekenhuis Waregem Herstappe Herne Halle Bever werpen toe werken we ook samen, maar 4. Algemeen directeur van het Sint-Vincentiusziekenhuis

eigenlijk participeren die niet echt. Deinze JS3038N JS3038N BRABANT WALLON Waremme ❚ Liège www.despecialist.euTournai Ath Nivelles De Specialist 99 16 februari 2017 Soignies HAINAUT LIEGE Huy Namur Verviers Mons Charleroi

Thuin NAMUR

Marche en Famenne Dinant Philippeville

Bastogne LUXEMBOURG

Neufchâteau

Arlon Virton 14 I BEROEPSNIEUWS Studiejaren afkopen? Correcties mogelijk

Minister Bacquelaine moet wat gas terugnemen na zijn Besparen of niet? één systeem overblijven. “De diploma- boude boodschap dat iedereen zijn studiejaren kon terug- bonificatie verdwijnt op termijn”, zegt Alleen: op de langere termijn jaagt dit Peumans. “Op het einde van de rit wordt kopen voor zijn pensioen. De minister van Pensioenen zag de staat op kosten. Daarom moet onder zo wel degelijk bespaard.” ❚ zijn maatregel graag ingaan op 1 maart, maar hij moet meer het Planbureau simulaties maken. temporiseren om zijn cijfers te laten checken. Mogelijk wordt de afkoopsom toch nog opgetrokken voor wie dicht tegen zijn pensioen staat of beperkt men het aan- Minister Bacquelaine orig jaar bereikte de regering Volgens Bacquelaines plan betaalt u tal af te kopen studiejaren per persoon, beantwoordt uw vragen over een akkoord over de maatre- eenmalig een som van 1.350 euro per vermoedt De Morgen. CD&V onthoudt pensioenkwesties op ons Vgel. Maar nu haalt ze de eigen jaar dat u gestudeerd hebt. In ruil daar- zich van commentaar. symposium. Info en inschrijvingen: deadline niet, omdat Open VLD en N-VA voor tellen die ‘afgekochte jaren’ mee zie hiernaast. de kostprijs in vraag stellen. Ze vrezen voor uw pensioen. Een mooie investe- Bacquelaine zelf houdt voet bij stuk. dat de volgende generaties de rekening ring die u al drie jaar na uw pensioen Hij mikt met zijn maatregel op een ge- moeten betalen. De woordvoerder van terugverdient in het meest optimistische lijkstelling van de voorwaarden voor minister Bacquelaine, Koen Peumans, scenario. Open VLD en N-VA vragen ambtenaren, werknemers en zelfstan- geeft toe dat het moeilijk wordt om bijsturing indien nodig. De regering re- digen. Ambtenaren kregen tot nu toe maart te halen voor de invoering van de kent zich alvast rijk. Ze verwacht dit jaar hun studiejaren gratis bijgeteld, via de maatregel. Begin april of zelfs mei lijkt een massale toeloop, met 42 miljoen zogenoemde diplomabonificatie. Vanaf

JS3052AN realistischer. extra opbrengsten als gevolg. 2020, na de overgangsfase, zou slechts France Dammel/P.S.

ERACTI T EF Elektronisch voorschrift: IN de trein is vertrokken

Naar aanleiding van de ophef rond het opstarten van het een te veel, maar we willen de verschil- Vereenvoudigde e-voorschrift wil de directie van de vzw Recip-e de gezond- lende stakeholders geruststellen en be- vestigen dat er een crisiscel is opgericht voorschrijfmodule heidswerkers geruststellen en roept ze op tot samenhang onder leiding van een ‘crisismanager’ Collega Moens, als oud geneesheer- tussen artsen en apothekers. Een greep uit de brief die u om alle gemelde problemen snel en con- inspecteur generaal bij de DGEC zal ik integraal op onze site kunt lezen. creet op te lossen. wellicht kunnen gebruikmaken van een (…) Blijkbaar kunnen die problemen snel vereenvoudigde voorschrijfmodule wan- worden opgelost. Ook al zijn er nog wat neer ikzelf mijn medicatie voorschrijf. ls een heel nieuw systeem op te lossen die sinds begin dit jaar zijn symptomen, we moeten toch vaststellen Mag ik voorstellen dat in die gevallen de wordt opgestart, vertoont dat opgedoken. Recip-e zal dan ook nationa- dat de temperatuur begint te dalen. informatie over de autoprescriptie ook Aonvermijdelijk enkele ‘kinder- le multidisciplinaire vergaderingen daar- gestuurd wordt naar het medisch dossier ziekten’. Met wat optimisme kunnen we omtrent organiseren. Apotheker Charles Ronlez, van de dossierhoudende omnipracticus? ons dus voorstellen dat we het voor- Ter informatie: die problemen zijn maar vicevoorzitter vzw Recip-e Dit ter info en als second opinion… ❚ schriftconcept aan het verjongen zijn. het zichtbare topje van een enorme ijs- Dr. Marc Moens, voorzitter vzw Dat gezegd zijnde zitten we nog maar berg die voorts helemaal geen proble- Recip-e Dr. J. Depuydt in een eerste fase van een lange weg, men creëert. Tussen 1 en 27 januari 2017 die moet uitmonden in een ‘papierloos’ hebben meer dan 9.000 artsen en 1.800 systeem. tandartsen niet minder dan 2,5 miljoen En op die weg hebben we iedereen no- voorschriften opgesteld. Meer dan 1,8 dig en moeten we vooral blijk geven van miljoen (73%) voorschriften op de cen- ver de vereenvoudigde samenhang. trale server van Recip-e werden opge- Ovoorschrijfmodule voor haald door 99,6% van de apotheken op gepensioneerde artsen en (…) Wat de samenhang betreft, moeten Belgisch grondgebied. artsen die zelden voorschrijven: artsen en apothekers, daarbij geholpen zie ons video-interview van door hun respectieve softwareleveran- (…) We willen die problemen helemaal 7 februari met Marc Moens.

JS3052BN ciers, samenwerken om de problemen niet wegwuiven, want elk probleem is er

Redactionele medewerkers: Algemeen coördinator: Verantwoordelijke uitgever: Erik Briers, Dominique-Jean Bouilliez, France Pascal Selleslagh Dr Vincent Leclercq Dammel, Jean-Yves Hindlet, Valérie Kokoszka, Philippe Mauclet, Jean-Luc Schouveller, Raoul Jaarlijks abonnement (België): Copyright De Groote, Michèle Langendries, Johanne Mathy, 200e De Specialist is een tijdschrift uitgegeven voor Frans De Kuyssche, Filip Ceulemans, Albin Wantier specialisten en artsen-specialisten in opleiding. Alle rechten voorbehouden, inclusief Redactie-assistenten: Kris Heyvaert, Julie Gueulette vertalingen, zelfs gedeeltelijk. Tweewekelijks • 21 nummers/jaar Verschijnt eveneens in het Frans. Oplage: 18.500 exemplaren Publicatieregie: Philip Bergé De uitgever kan niet verantwoordelijk worden Gambel bvba gesteld voor de inhoud van de artikels, die onder de Varenslaan 6 [email protected] verantwoordelijkheid van de auteurs vallen. Door Hoofdredacteur: 1950 Kraainem de snelle evolutie van de medische wetenschap, is Tel 02/785.07.20 Pascal Selleslagh Productie: Witold de Campo, Sandrine Virlée, het aan te bevelen de diagnostische richtlijnen en Fax 02/731.33.55 [email protected] Isabelle André therapeutische aanbevelingen extern te verifiëren. E-mail [email protected]

De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 www.despecialist.eu Ethiek en Economie ACCREDITATIEI 15 DOLCE LA HULPE BRUSSELS 11.03.2017 aangevraagd!

1ste symposium “Management en financiën” voor de ziekenhuisarts!

Interventies van Maggie de Block, Minister van Volksgezondheid en Sociale Zaken & Daniel Bacquelaine, Minister van Pensioenen

Met de steun van

en de Vlaamse vereniging voor Gezondheidsrecht ONLINE INSCHRIJVING via symposium.despecialist.eu of vul de onderstaande antwoordstrook in

❖ Interventie van Maggie De Block ❏ Ik neem deel aan het 1ste Symposium op 11/03/2017 en stort de som van € ...... ….. ❖ Inleiding - Dr. Marc Moens, VBS/GBS 8u30 op het rekeningnummer van Health Avenue – IBAN nr. BE 29 0017 4927 5364 – ❖ Welke rol speelt de arts morgen in het ziekenhuis? tot 13u30 Hoe onderhandelen over afdrachten honoraria? BIC GEBABEBB te storten met de mededeling “Symposium 11 maart 2017” Mr. Filip Dewallens, Dewallens & Partners ❖ Ziekenhuisbeheer: de kneepjes - Dr. Marc Geboers, Zorgnet-Icuro ❖ Satellietsymposium - Bank Van Breda Naam: Het professionele bedrijf als hefboom voor uw vermogen - verduidelijking na tal van fi scale veranderingen. - Interessante denksporen voor het beheer van een vennootschap Voornaam: - De liquidatiereserve: status praesens - De plaats van het onroerende goed: binnen of buiten de vennootschap… Adres: Marc Gielis, belastingconsulent ❖ Remuneratie van de arts in het ziekenhuis. E-mail*: Visie van de ziekenhuisdirecteur - Dr. Marc Noppen, CEO UZ Brussel ❖ Visie van de zelfstandige arts Specialiteit: Dr. Ronny Goethals, medisch directeur AZ Maria Middelares Gent ❖ Satellietsymposium ANTWOORDSTROOK Riziv*: ❖ Medische aansprakelijkheid: hoe beschermt u zich het best tijdens PROGRAMMA en na uw carrière? * Verplicht in te vullen. De inschrijvingen zijn geldig zodra we de betaling hebben ontvangen. Prof. Thierry Vansweevelt (Universiteit Antwerpen) ❖ Biedt de pensioenhervorming nieuwe opportuniteiten? Daniel Bacquelaine Antwoordstrook op te sturen naar: INSCHRIJVINGEN ❖ Health Avenue - Ikaroslaan 57 - Studenten 25€ Walking lunch Reservatie voor 15/02/2017 50€ 1930 Zaventem Reservatie na 15/02/2017 70€ of per Fax 02 731 33 55 • of online inschrijven via Ter plaatse 90€ http://symposium.despecialist.eu ✄

PUB10702N-SYMPO-LS.indd 1 14/02/17 08:55

www.despecialist.eu De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 16 I VASTGOED Gaat de stijgende trend door in 2017?

In 2016 bereikte het aantal geregistreerde vastgoedtransacties in België een nieuw recordniveau. Zal die trend zich doorzetten in 2017? De rentevoeten evolueren in licht stijgende lijn, terwijl de aan een hypothecaire lening verbonden fiscale voordelen werden herzien in de drie gewesten van het land. Dat de Belg een baksteen in de maag heeft wisten we, maar zal die binnenkort opnieuw voor een indigestie zorgen?

In 2016 zagen we een absoluut record in het aantal transacties:

p 17 januari publiceerde de Ko- de sterkste stijging +8,2%. trokken boven de 31 december 2016, maar zal ook geïn- ninklijke Federatie van het Bel- optekenen (+5,2%), symbolische grens dexeerd worden. Het gaat om een maxi- O gisch Notariaat (Fednot) haar gevolgd door Vlaan- van 3%. Deze op- male aftrek van 2.300 euro per jaar en per notarisbarometer 2016, een gebeurte- deren (+4) en Brussel waartse beweging persoon. Voor elk nieuw project wordt nis waarnaar door professionals van de (+3%). sluit aan bij wat we op de afschaffing van de woonbonus ge- vastgoedsector met belangstelling wordt Die prijsstijging lijkt vrij be- de markt van de staats- compenseerd door de verhoging van het uitgekeken. Hiermee wordt een balans scheiden, maar uit een meer gedetail- leningen zien. De rente op vrijstellingsplafond voor registratierech- opgemaakt van de vastgoedactiviteit in leerde analyse blijkt dat er ook een de Belgische OLO’s (lineaire ten. Voortaan betreft de eerste schijf geen ons land in de loop van het voorbije jaar. verschuiving plaatsvindt naar kleine- obligaties) op 10 jaar steeg tussen 60.000 maar 175.000 euro. Om hierop Een eerste vaststelling is dat er in 2016 re woningen. Appartementen met één 28 september 2016 en 18 januari 2017 van recht te hebben mag de prijs van de wo- een recordaantal transacties plaatsvon- slaapkamer gaan er opvallend op voor- 0,14% naar 0,73%. Als de voorspellingen ning wel niet meer bedragen dan 500.000 den sinds de barometer voor het eerst uit. “De vraag naar appartementen was van de analisten bevestigd worden, zou euro. werd gepubliceerd (2009): +8,2% in ver- vorig jaar erg groot”, aldus Bart Van het beleid van Donald Trump als presi- gelijking met 2015. De markt draait dus Opstal. “De vergrijzing van de bevolking dent van de Verenigde Staten de rente- In Wallonië werd de woonbonus reeds op volle toeren. maakt dat er steeds meer mensen op voeten naar boven kunnen trekken, waar- afgeschaft op 1 januari 2016 en vervan- zoek zijn naar een appartement. Appar- na ook Europa de beweging zal volgen. gen door de wooncheque (cheque-habi- Volgens Bart Van Opstal, woordvoerder tementen met één slaapkamer kennen Betekent dit dat we ons in 2017 mogen tat). Om daarvan te profiteren moet de van notaris.be, zijn er diverse verklarin- overigens de sterkste prijsstijging. In verwachten aan brutale opvering van de kandidaat-lener aan drie voorwaarden gen voor deze intense vastgoedactiviteit 2016 werd er duidelijk kleiner gebouwd. hypothecaire rente in België? Wellicht voldoen: het hypothecair krediet moet in België: “De lage rentevoeten waren De gemiddelde prijs van een bouwgrond niet. De rentevoeten zullen weliswaar worden aangegaan voor ten minste ontegensprekelijk een sleutelfactor. Ze evolueerde van 150.000€ naar 134.000€. stijgen, waarmee er een einde komt aan 10 jaar; het krediet moet worden aan- verlaagden de drempel voor tal van jon- Maar de gemiddelde prijs per m² bleef de neerwaartse trend van verscheidene gegaan voor de aankoop of bouw van ge kandidaat-kopers. Vastgoed was ook wel stijgen: +3,8% in Vlaanderen (238€/ jaren. Toch valt het te verwachten dat ze een enige woning waarin de kandidaat- interessant als belegging en dit onder m²) en +5% in Wallonië (88€/m²).” op zeer lage historische niveaus zullen kopers zelf gedomicilieerd zijn; het netto nieuwe vormen zoals garages, hotelka- blijven. Lenen in 2017 zal dus wat duur- belastbaar jaarinkomen mag niet meer mers of studentenkamers. De vergrijzing Gaan de rentevoeten der worden dan in 2016, het jaar waarin bedragen dan 81.000 euro. speelt eveneens mee: oudere mensen de bodem werd bereikt. Maar al bij al verkopen hun woning en verhuizen naar voor spelbreker spelen? blijven kredieten zeer goedkoop. De Waalse wooncheque is restrictiever een appartement of een vorm van bege- Komt er in 2017 een vervolg op de ten- dan de woonbonus: er wordt geen en- leid wonen.” densen van 2016? Dat zal afhangen van Fiscaal voordeel kel belastingvoordeel meer toegekend verschillende factoren, te beginnen met voor de renovatie van een woning of Wat de woningprijzen betreft, zien we de evolutie van de rentevoeten van in volle verandering voor een belastingplichtige die al (mede) een stijgende trend of een stabilisering hypothecaire leningen. Sinds 1 juli 2014 zijn de gewesten bevoegd eigenaar is, behalve als het om een goed naargelang het type vastgoed. In 2016 voor de woonbonus en sindsdien voerden gaat afkomstig uit een nalatenschap. Het steeg de gemiddelde prijs van een huis Alle waarnemers zijn het erover eens ze elk hun eigen systeem in, met recht- bedrag van de cheque wordt berekend met 0,9%. Voor appartementen is de stij- dat in 2016 een bodemniveau werd be- streekse gevolgen voor kandidaat-kopers. op basis van de inkomsten van de ont- ging meer uitgesproken: +3,6%. Tegelijk reikt. Het is dan ook erg onwaarschijnlijk lener en het aantal kinderen ten laste. zien we opvallende verschillen tussen dat de neerwaartse spiraal voor woon- De meest spectaculaire verandering Voor een inkomen van 21.000 euro heeft de gewesten. Zo stegen de huizenprij- leningen zich zal voortzetten. De eerste betreft het Brussels Hoofdstedelijk de cheque een waarde van 1.520 euro zen sterker in Brussel (+4,8%), terwijl tekenen van een kentering werden aan Gewest, waar de woonbonus op hypothe- en hij vermindert naarmate het inkomen de stijging gematigder was in Vlaande- het einde van het jaar al waargeno- caire leningen na 1 januari 2017 simpel- stijgt tot 0 euro voor een inkomen van ren (+0,8%) en in Wallonië (+0,4%). Wat men: bij de marktleider werd de geaf- weg afgeschaft werd. Het systeem blijft 81.000 euro. Elk kind ten laste geeft recht

MS11347N appartementen betreft, laat Wallonië ficheerde vaste rente op 20 jaar opge- wel behouden voor leningen van voor op een vermeerdering van 125 euro.

De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 www.despecialist.eu I 17

dolutegravir/abacavir/ lamivudine

Dit mechanisme kan gedurende 20 jaar geactiveerd worden, maar de waarde Het bulletkrediet: een alternatief voor de wordt gehalveerd na 10 jaar. financiering van een vastgoedaankoop

Het Vlaams Gewest behoudt de huidige woonbonus, maar hij wordt niet meer n tegenstelling tot een aanvullend pensioen gestorte geïndexeerd. Een hypothecaire lening klassiek hypothecair krediet premies worden afgetrokken in het kader van de aankoop of de bouw biedt het bulletkrediet de van het netto belastbaar van een eigen woning geeft recht op een I mogelijkheid om tijdens de inkomen. In een tweede voordeel tot 1.520 euro per persoon. Ge- durende de eerste 10 jaar van het kre- looptijd alleen de intresten van fase en mits aan bepaalde diet, wordt dit bedrag vermeerderd met de lening terug te betalen. Het voorwaarden wordt voldaan, 760 euro. Wie ten minste 3 kinderen ten is pas op de eindvervaldag wordt het kapitaal voordelig laste heeft, krijgt een bijkomend voor- dat het ontleende kapitaal in belast bij het bereiken van deel van 80 euro. Nieuw in Vlaanderen één keer wordt terugbetaald. de pensioenleeftijd. Dit soort is de verruiming van het toepassingsge- Vandaar dat ook gesproken constructies is uiteraard bied van de woonbonus: die is niet meer wordt over een krediet met omslachtiger dan een beperkt tot de eigen en enige woning. “wedersamenstelling van traditionele lening, maar is het kapitaal”. Deze formule toch het overwegen waard bij Met andere woorden, de belastingplichtige biedt de mogelijkheid een geplande aankoop van kan voortaan ook een fiscaal voordeel om een kapitaal op te vastgoed. genieten op zijn hypothecair krediet bouwen via de jaarlijkse of voor de aankoop van een nieuwe maandelijks storting van Een variant van het woning die bestemd is om de gezins­ premies in het kader van een bulletkrediet richt zich tot woning te worden. levensverzekeringscontract, kandidaat-leners die reeds bijvoorbeeld een product van een beleggingsportefeuille Hoeveel lenen? Tak 21. Voor zelfstandigen (aandelen of en bedrijfsleiders biedt obligaties) bezitten: het Banken hebben de neiging zich strikter op dit mechanisme nog een patrimoniumkrediet. Het werkt te stellen dan in het verleden. De tijd dat het voordeel: de in het kader van volgens een vergelijkbaar mogelijk was om de volledige aankoopprijs een aanvullend pensioen van principe, maar laat toe om van het goed te lenen of er zelfs de notaris- de 2de pijler (groepsverzekering de portefeuille te gebruiken kosten en de registratierechten aan toe te of individuele als ‘onderpand’ voor voegen, is goed en wel voorbij. In het alge- meen moet de persoonlijke inbreng ten min- pensioentoezegging) het krediet. In bepaalde ste 20% van de totale prijs van de woning opgebouwde reserves kunnen formules kunnen de door bedragen. Voeg daarbij de verschillende worden gebruikt om het de beleggingsportefeuille kapitaal op de eindvervaldag gegenereerde inkomsten kosten en registratierechten, en kandidaat- ER/VU/RE: ViiV Healthcares.a./n.v Site Apollo Avenue Pascal, 2-4-6, kopers moeten rekening houden met een terug te betalen. Dat biedt worden gebruikt om de 1300 Wavre, BELGIUM • Contact +32 10 85 65 00 inbreng van ongeveer 30 à 35% van de een dubbel voordeel. In een intresten van het krediet terug © 2016 ViiV Healthcare group of companies. prijs van hun droomhuis. ❚ eerste fase kunnen de in het te betalen.

Albin Wantier

www.despecialist.eu De BE/TRIM/0017/16Specialist - Date 99 of ❚Creation: 16 februari September 2016 2017

16_530_TRIUMEQ_Bandeau.indd 1 9/09/16 11:11 18 I

This medicinal product is subject to additional monitoring. This will allow quick identifi cation Dose recommendation for concomitant medicines Strong inhibitors of cytochrome P450 enzyme of new safety information. Healthcare professionals are asked to report any suspected adverse 3A4 (CYP3A4) The dose of Daklinza should be reduced to 30 mg once daily when coadministered reactions. See section 4.8 of SmPC for how to report adverse reactions. 1.NAME OF THE MEDICINAL with strong inhibitors of CYP3A4. Moderate inducers of CYP3A4 The dose of Daklinza should be PRODUCT, QUALITATIVE AND QUANTITATIVE COMPOSITION Daklinza 30 mg fi lm-coated tablets. increased to 90 mg once daily when coadministered with moderate inducers of CYP3A4. See sec- Each fi lm-coated tablet contains daclatasvir dihydrochloride equivalent to 30 mg daclatasvir. tion 4.5 of SmPC. Missed doses Patients should be instructed that, if they miss a dose of Daklinza, Excipient(s) with known effect: Each 30-mg fi lm-coated tablet contains 58 mg of lactose (as the dose should be taken as soon as possible if remembered within 20 hours of the scheduled dose anhydrous). Daklinza 60 mg fi lm-coated tablets. Each fi lm-coated tablet contains daclatasvir time. However, if the missed dose is remembered more than 20 hours after the scheduled dose, dihydrochloride equivalent to 60 mg daclatasvir. Excipient(s) with known effect: Each 60-mg fi lm- the dose should be skipped and the next dose taken at the appropriate time. Special populations coated tablet contains 116 mg of lactose (as anhydrous).For the full list of excipients, see section Elderly No dose adjustment of Daklinza is required for patients aged ≥65 years (see section 5.2 of 6.1 of SmPC. 4.CLINICAL PARTICULARS 4.1 THERAPEUTIC INDICATIONS Daklinza is indicated SmPC). Renal impairment No dose adjustment of Daklinza is required for patients with any degree in combination with other medicinal products for the treatment of chronic hepatitis C virus (HCV) of renal impairment (see section 5.2 of SmPC). Hepatic impairment No dose adjustment of Dak- infection in adults (see sections 4.2, 4.4 and 5.1 of SmPC). For HCV genotype specifi c activity, see linza is required for patients with mild (Child-Pugh A, score 5-6), moderate (Child-Pugh B, score sections 4.4 and 5.1 of SmPC. 4.2 POSOLOGY AND METHOD OF ADMINISTRATION Treatment 7-9) or severe (Child-Pugh C, score ≥10) hepatic impairment (see sections 4.4 and 5.2 of SmPC). with Daklinza should be initiated and monitored by a physician experienced in the management of Paediatric population The safety and effi cacy of Daklinza in children and adolescents aged below chronic hepatitis C. Posology The recommended dose of Daklinza is 60 mg once daily, to be taken 18 years have not yet been established. No data are available. Method of administration Daklinza orally with or without meals. Daklinza must be administered in combination with other medicinal is to be taken orally with or without meals. Patients should be instructed to swallow the tablet products. The Summary of Product Characteristics for the other medicinal products in the regimen whole. The fi lm-coated tablet should not be chewed or crushed due the unpleasant taste of the should also be consulted before initiation of therapy with Daklinza. active substance. 4.3 Contraindications Hypersensitivity to the active substance or to any of the excipients listed in section 6.1 of the SmPC.Coadministration with medicinal products that strongly Patient population* Regimen and duration HCV GT1 or 4 induce cytochrome P450 3A4 (CYP3A4) and P-glycoprotein transporter (P-gp) and thus may lead Patients without cirrhosis Daklinza + sofosbuvir for 12 weeks to lower exposure and loss of effi cacy of Daklinza. These active substances include but are not Patients with cirrhosis limited to phenytoin, carbamazepine, oxcarbazepine, phenobarbital, rifampicin, rifabutin, rifapen- CP A or B Daklinza + sofosbuvir + ribavirin for 12 weeks tine, systemic dexamethasone, and the herbal product St John’s wort (Hypericum perforatum). 4.8 or Undesirable effects Summary of the safety profi le The overall safety profi le of daclatasvir is based Daklinza + sofosbuvir (without ribavirin) for 24 weeks on data from 2215 patients with chronic HCV infection who received Daklinza once daily either in CP C Daklinza + sofosbuvir +/- ribavirin for 24 weeks combination with sofosbuvir with or without ribavirin (n=679, pooled data) or in combination with (see sections 4.4 and 5.1 of SmPC) peginterferon alfa and ribavirin (n=1536, pooled data) from a total of 14 clinical studies. Daklin- HCV GT 3 za in combination with sofosbuvir The most frequently reported adverse reactions were fatigue, Patients without cirrhosis Daklinza + sofosbuvir for 12 weeks headache, and nausea. Grade 3 adverse reactions were reported in less than 1% of patients and no Patients with cirrhosis Daklinza + sofosbuvir +/- ribavirin for 24 weeks patients had a Grade 4 adverse reaction. Four patients discontinued the Daklinza regimen for ad- (see section 5.1 of SmPC) Recurrent HCV infection post-liver transplant (GT1, 3 or 4) verse events, only one of which was considered related to study therapy. Daklinza in combination Patients without cirrhosis Daklinza + sofosbuvir + ribavirin for 12 weeks with peginterferon alfa and ribavirin The most frequently reported adverse reactions were fatigue, (see section 5.1 of SmPC) headache, pruritus, anaemia, infl uenza-like illness, nausea, insomnia, neutropenia, asthenia, rash, Patients with CP A or B cirrhosis decreased appetite, dry skin, alopecia, pyrexia, myalgia, irritability, cough, diarrhoea, dyspnoea and GT1 or 4 Daklinza + sofosbuvir + ribavirin for 12 weeks arthralgia. The most frequently reported adverse reactions of at least Grade 3 severity (frequency GT 3 Daklinza + sofosbuvir +/- ribavirin for 24 weeks of 1% or greater) were neutropenia, anaemia, lymphopenia and thrombocytopenia. The safety Patients with cirrhosis Daklinza + sofosbuvir +/- ribavirin for 24 weeks profi le of daclatasvir in combination with peginterferon alfa and ribavirin was similar to that seen (see sections 4.4 and 5.1 of SmPC) with peginterferon alfa and ribavirin alone, including among patients with cirrhosis. Overview list of GT: Genotype; CP: Child Pugh *Includes patients co-infected with human immunodefi ciency virus adverse reactions Adverse reactions are listed by regimen, system organ class and frequency: very (HIV). For dosing recommendations with HIV antiviral agents, refer to section 4.5 of SmPC. Daklinza common (≥1/10), common (≥1/100 to <1/10), uncommon (≥1/1,000 to <1/100), rare (≥1/10,000 + peginterferon alfa + ribavirin This regimen is an alternative recommended regimen for patients to <1/1,000) and very rare (<1/10,000). Within each frequency grouping, adverse reactions are with genotype 4 infection, without cirrhosis or with compensated cirrhosis. Daklinza is given for presented in order of decreasing seriousness. Adverse reactions in clinical trials Daklinza + 24 weeks, in combination with 2448 weeks of peginterferon alfa and ribavirin: - If HCV RNA is sofosbuvir + ribavirin (N=203) Blood and lymphatic system disorders: very common: anaemia/ undetectable at both treatment weeks 4 and 12, all 3 components of the regimen should be Metabolism and nutrition disorders: common: decreased appetite/ Psychiatric disorders: common: continued for a total duration of 24 weeks - If undetectable HCV RNA is achieved, but not at both insomnia,irritability/ Nervous system disorders: very common: headache – common: dizziness, treatment weeks 4 and 12, Daklinza should be discontinued at 24 weeks and peginterferon alfa migraine/ Vascular disorders:common: hot fl ush/ Respiratory, thoracic and mediastinal disorders: and ribavirin continued for a total duration of 48 weeks. Ribavirin Dosing Guidelines The dose of common: dyspnoea, dyspnoea exertional, cough, nasal congestion/ Gastrointestinal disorders: very ribavirin, when combined with Daklinza, is weight-based (1,000 or 1,200 mg in patients <75 kg common: nausea – common: diarrhoea, vomiting, abdominal pain, gastrooesophageal refl ux dis- or ≥75 kg, respectively). Refer to the Summary of Product Characteristics of ribavirin. For patients ease, constipation, dry mouth, fl atulence /Skin and subcutaneous tissue disorders: common: pruri- with ChildPugh A, B, or C cirrhosis or recurrence of HCV infection after liver transplantation, the tus, dry skin, alopecia, rash/ Musculoskeletal and connective tissue disorders: common: arthralgia, recommended initial dose of ribavirin is 600 mg daily with food. If the starting dose is well- myalgia/ General disorders and administration site conditions: very common: fatigue. Daklinza tolerated, the dose can be titrated up to a maximum of 1,000-1,200 mg daily (breakpoint 75 kg). If + sofosbuvir (N=476) Psychiatric disorders: common: insomnia/Nervous system disorders: very the starting dose is not well-tolerated, the dose should be reduced as clinically indicated, based on common: headache – common: dizziness, migraine/Gastrointestinal disorders: common: nausea, haemoglobin and creatinine clearance measurements (see overview). Overview: Ribavirin dosing diarrhea, abdominal pain/ Musculoskeletal and connective tissue disorders: common: arthralgia, guidelines for coadministration with Daklinza regimen for patients with cirrhosis or post- myalgia/ General disorders and administration site conditions: very common: fatigue. Laboratory transplant: if Laboratory Value/Clinical Criteria of Haemoglobin are >12 g/dl then ribavirin 600 abnormalities In clinical studies of Daklinza in combination with sofosbuvir with or without riba- mg daily, if >10 to ≤ 12 g/dl then ribavirin 400 mg daily, if > 8.5 to ≤ 10 g/dl then ribavirin 200 virin, 2% of patients had Grade 3 haemoglobin decreases; all of this patients received Daklinza + mg daily, if ≤ 8.5 g/dl then discontinue ribavirin. If Laboratory Value/Clinical Criteria of Creatinine sofosbuvir + ribavirin. Grade 3/4 increases in total bilirubin were observed in 5% of patients (all in Clearance >50 ml/min then follow guidelines above for haemoglobin, if >30 to ≤ 50 ml/min then patients with HIV co-infection who were receiving concomitant atazanavir, with Child-Pugh A, B or ribavirin 200 mg every other day, if ≤ 30 ml/min or haemodialysis then discontinue ribavirin. Dose C cirrhosis, or who were post-liver transplant). Description of selected adverse reactions Cardiac modifi cation, interruption and discontinuation Dose modifi cation of Daklinza to manage adverse arrhythmias Cases of severe bradycardia and heart block have been observed when Daklinza is reactions is not recommended. If treatment interruption of components in the regimen is necessary used in combination with sofosbuvir and concomitant amiodarone and/or other drugs that lower because of adverse reactions, Daklinza must not be given as monotherapy. There are no virologic heart rate (see sections 4.4 and 4.5 of SmPC).Paediatric population The safety and effi cacy of treatment stopping rules that apply to the combination of Daklinza with sofosbuvir. Treatment Daklinza in children and adolescents aged <18 years have not yet been established. No data are discontinuation in patients with inadequate on-treatment virologic response during treatment with available.Reporting of suspected adverse reactions Reporting suspected adverse reactions after Daklinza, peginterferon alfa and ribavirin It is unlikely that patients with inadequate on-treatment authorisation of the medicinal product is important. It allows continued monitoring of the benefi t/ virologic response will achieve a sustained virologic response (SVR); therefore discontinuation of risk balance of the medicinal product. Healthcare professionals are asked to report any suspected treatment is recommended in these patients. The HCV RNA thresholds that trigger discontinuation adverse reactions via theFederal Agency for Medicines and Health Products. Division Vigilance Eu- of treatment (i.e. treatment stopping rules) are presented in Table 3. Table 2: Treatment stopping rostation II Place Victor Horta 40, boîte 40. B-1060 Brussels, Site internet: www.afmps.be, e-mail: rules in patients receiving Daklinza in combination with peginterferon alfa and ribavirin [email protected]. 7.MARKETING AUTHORISATION HOLDER Bristol-My- with inadequate on-treatment virologic response ers Squibb Pharma EEIG Uxbridge Business Park Sanderson Road Uxbridge UB8 1DH United HCV RNA Action Kingdom 8.MARKETING AUTHORISA- Treatment week 4: >1000 IU/ml Discontinue Daklinza, peginterferon alfa and ribavirin TION NUMBER(S) EU/1/14/939/001 Treatment week 12: ≥25 IU/ml Discontinue Daklinza, peginterferon alfa and ribavirin EU/1/14/939/003 Medicine under medical prescription. Creation date Treatment week 24: ≥25 IU/ml Discontinue peginterferon alfa and ribavirin (treatment with January 2016 Daklinza is complete at week 24) ME 1392BE16PR14881

2016-272_BMSDAK_Adv Daklinza Le Specialist 2x1P 317x250_BAT.indd 2 6/12/16 12:22

De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 www.despecialist.eu EXTENSION REIMBURSEMENT CRITERIA I 19 AS OF JANUARY 1, 2017 Dosages Public Price Daklinza® 30 mg 1x28 tablets, blist. € 9760,48 Daklinza® 60 mg 1x28 tablets, blist. € 9760,48 Genotype 1-6 AND extension to F2 AND F0-F1 for certain patient populations

WITH DAKLINZA®, THE FIRST NS5A INHIBITOR AS YOUR ALLY, YOU CAN ACHIEVE CURE*...

For the majority of your HCV patients, including those with high unmet needs1,2 Thanks to a potent, MULTI GENOTYPIC activity1,2 In an all-oral, Interferon-free, combination1,2

1. Daklinza® (daclatasvir) Summary of Product Characteristics. [insert local details] Bristol-Myers Squibb Company; March 2014. 2. Sulkowski MS, Gardiner DF, Rodriguez-Torres M et al. Daclatasvir plus sofosbuvir for previously treated or untreated chronic HCV infection. N Engl J Med. 2014;370:211-221. 3. EASL Clinical Practice Guidelines: Management of hepatitis C virus infection. J Hepatol. 2014;60:392-420. 4. Swain MG, Lai MY, Shiffman ML, et al. A sustained virologic response is durable in patients with chronic hepatitis C treated with peginterferon alfa- © 2014 Bristol-Myers Squibb Company ® 2a and ribavirin. Gastroenterology. 2010;139:1593-1601. DAKLINZA is a registered trademark of Bristol-Myers Squibb and its affiliates ME 1392BE16PR14881

2016-272_BMSDAK_Adv Daklinza Le Specialist 2x1P 317x250_BAT.indd 1 6/12/16 12:22

www.despecialist.eu De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 20 I FOCUS DIAGNOSTICA De klinische biologie in 2015, deel 2

In dit deel gaan we naar den geen forfaitaire honoraria bijgeteld. de artikels kijken die in het Figuur 1: Evolutie van het aantal bepalingen en de uitgekeerde erelonen De gemiddelde erelonen voor ambulante eerste deel niet aan bod voor bepalingen uit artikel 24bis sinds de invoering van het artikel in 2009. en gehospitaliseerde patiënten zijn res- kwamen, dat gaat dan over pectievelijk 39,79 euro en 76,70 euro. pathologische anatomie, De pathologische anatoom speelt een sleutelrol bij heel wat diagnoses, zeker genetische bepalingen bij kankerdiagnoses waar haar of zijn en de twee bis-artikels. woord beslissend is. Ook na de opera- De PCR-testen die in tie is het de pathologisch anatoom die artikel 24 zijn opgenomen de uitgebreidheid van de tumor en het werden al behandeld in het eventueel overschrijden van orgaan- eerste deel. grenzen zal vaststellen. Artikel 24bis moleculaire Baarmoederhals­ biologie kankerscreening Artikel 24bis omvat acht bepalingen Er is een behoorlijk oude bepaling die ook waarbij moleculair biologische metho- wel de Papanicolaou wordt genoemd. des worden gebruikt in het kader van Maar ook hier is er heel wat geëvolueerd. virologische en parasitaire infecties Aanvankelijk (voor 2009) mocht er elk (Toxoplasma gondii). jaar een uitstrijkje naar het laboratorium Figuur 1 toont de evolutie van zowel het voor analyse. Vandaag is dat nog om de aantal bepalingen als de betaalde erelo- drie jaar. Bovendien heeft de kennis van Tabel 1: Artikel 24bis, aantal bepalingen en de evolutie in 2015 in nen. Aan de erelonen worden geen for- de oorzaak, een infectie met humaan pa- faitaire erelonen toegevoegd (Figuur 1). vergelijking met de aantallen in 2014. pillomavirus (HPV) ook nieuwe mogelijk- heden geopend. In België worden er elk Tabel 1 en 2 geven de acht bepalingen jaar een 670 gevallen van baarmoeder- weer met de gegevens wat betreft halskanker behandeld, voornamelijk bij aantal en omzet (Tabel 1) (Tabel 2). vrouwen tussen 35 en 55 jaar. Het is dan ook logisch om in het diagnostisch pad Het aantal bepalingen steeg in 2015 met ook aandacht te hebben voor het HPV. 12,3 procent in vergelijking met 2014. In Sinds 2009 zijn er vijf nomenclatuurco- totaal werden er 40.053 bepalingen uit- des voor baarmoederhalskanker, [588350- gevoerd. De sterkste stijging wordt geno- 588361] is de klassieke pap-smear en nog teerd voor de bepaling van de ‘viral load’ steeds de eerste stap. In 2008, één jaar bij een HCV-infectie (6.014x) (+ 58,43%), voor de verandering van de nomencla- waarmee deze bepaling op nummer drie tuur, werden er 1,366 miljoen bepalingen staat, voorafgegaan door de nummer uitgevoerd. In 2009 werd een nieuwe no- één, HSV1 & HSV2 (kwalitatief) (9.229x) Tabel 2: Artikel 24bis, totaal aan erelonen per bepaling en de evolutie in menclatuur ingevoerd (per 1 juli 2009), en de bepaling van de ‘viral load’ voor he- 2015 in vergelijking met de aantallen in 2014. waarbij deze bepaling nog eenmaal om patitis B op nummer twee (7.593x). de twee jaar mocht worden uitgevoerd. De erelonen per bepaling zijn homo- Het gevolg was een daling van het aan- geen, voor een kwalitatieve bepaling tal bepalingen naar 698.954 in 2010. In wordt ongeveer 60 euro betaald, voor maart 2013 werd een verdere beperking een kwantitatieve bepaling wordt dat toegepast tot eenmaal om de drie jaar. ongeveer 95 euro en voor een genotype- Dit leidde tot een verdere daling naar ring (HCV) 127 euro. 558.174 bepalingen in 2014. Interpretatie Op 1 januari 2015 werd het eerste medicijn van deze cijfers doet ons vermoeden dat voor de behandeling van hepatitis C van er meer vrouwen zich om de drie jaar la- een nieuwe klasse (sofosbuvir), terugbe- ten onderzoeken, aangezien het aantal taald onder voorwaarden. Onderdeel was grofweg geëvolueerd is van 1,3 miljoen de eenmalige bepaling van het genotype Figuur 2: Artikel 32 pathologische anatomie, totaal aantal bepalingen en bepalingen in één jaar naar 1,65 miljoen en de monitoring van de virusbelasting aantal bepalingen voor ambulante patiënten, samen met de totale erelonen bepalingen over drie jaar. van de patiënt. Dit type van behandeling (euro) en deze voor de ambulante patiënten. In de nieuwe nomenclatuur per 1 juli kon deze laatste tot nul herleiden en de 2009 werden ook nieuwe bepalingen bepaling ervan was nodig om de behan- ingevoerd. Figuur 3 toont de evolutie deling eventueel voort te zetten. Vandaar sinds 2009 (Figuur 3). de stijging van de bepaling van de HCV viral-load. Op basis van het aantal geno- Naast de bepaling van hoog-risico HPV typebepalingen kan men veronderstellen bij aanwijzingen van atypische cellen dat ongeveer 1.774 patiënten in het proces werd ook een tweede lezing ingevoerd van behandeling kwamen. Het totaal aan- waarbij een tweede pathologisch ana- tal patiënten met een HCV-infectie wordt toom de plaatjes van zijn collega een op 100.000 geschat. tweede lezing gaf. In 2015 werden bijna 29.609 tweede lezingen aangerekend Artikel 32, (873 in figuur 3) van deze werden er in 25.637 keer een opsporing van hoog-risi- pathologische anatomie (Figuur 2). In totaal werden er in 2015 bulante patiënten, verschillende parame- co HPV (932 in figuur 3) uitgevoerd. Dit artikel omvat 16 bepalingen, samen 3,26 miljoen bepalingen uitgevoerd, ters hebben met screening te maken en Daarnaast waren er afzonderlijke codes goed voor 155,5 miljoen euro aan ere- een stijging met 5,38%. worden dan ook voor ambulante (nog niet voor de opvolging van atypische cellen bij lonen. Figuur 2 geeft de evolutie weer Het grootste aantal van deze bepalingen gediagnosticeerde patiënten) uitgevoerd. diagnose en behandeling van baarmoeder-

JS3030N van pathologische anatomie sinds 1999 (2,57 miljoen) wordt uitgevoerd voor am- Bij de erelonen voor deze bepalingen wor- halskanker. Er is cytopathologisch onder-

De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 www.despecialist.eu FOCUS DIAGNOSTICA I 21

zoek (895 in figuur 3) dat in 2015 101.174 Figuren 5 en 6 geven de verdeling van het keer werd uitgevoerd en aangerekend. Figuur 3: Evolutie van het aantal bepalingen voor nieuwe codes sinds 2009 aantal bepalingen over de vijf groepen, Daarnaast is er ook de opsporing van de in verband met baarmoederhalskankerscreening. [588932-588943] opsporen zowel inzake het aantal bepalingen als de hoog-risico HPV in de coupes (954 in figuur van hoog-risico HPV in cervico-vaginale afnamen na tweede lezing uitbetaalde erelonen (Figuur 5) (Figuur 6). 3) die in 2015 37.124 keer werd uitgevoerd. (eenmaal per drie jaar). [588873-588884] tweede lezing na positief resultaat Aangezien deze twee codes twee keer voor eerste bepaling op dezelfde coupes. [588954-588965] opsporen van Zowel inzake aantallen als inzake de ere- per kalenderjaar mogen worden aan- hoog-risico HPV bij diagnostische of therapeutische opvolging (tweemaal lonen zijn de moleculaire bepalingen de gerekend, kunnen we schatten dat het per jaar tot negatief). [588895-588906] cytopathologisch onderzoek in het grootste groep, gevolgd door de cytoge- aantal patiënten dat opgevolgd wordt kader van diagnostische of therapeutische opvolging (tweemaal per jaar tot netische bepalingen. De prenatale bepa- allicht hoger is dan 50.000. negatief). lingen komen ver achterop met kweek en doseringen als hekkensluiter. Artikel 33, Voor de gehospitaliseerde patiënten worden beduidend minder genetische genetische bepalingen bepalingen uitgevoerd. Dat is logisch Na de grote nomenclatuurhervorming die in een therapeutische onderzoeksfase. op 1 januari 2013 van toepassing werd Voor de gehospitaliseerde patiënten zijn telt dit artikel 38 bepalingen die allemaal de cytogenetische bepalingen de voor- samen in 2015 108.781 keer werden uitge- naamste groep. voerd met daarbij een totaalhonorarium van 42,94 miljoen euro. Voor een gemid- Artikel 33bis delde bepaling was het honorarium voor een ambulante patiënt 394,12 euro tegen 19 codes sinds 2009 staan samen voor 400,98 euro voor een gehospitaliseerde 91.141 bepalingen en een totaalereloon patiënt. Het overgrote deel van deze be- (geen forfaitaire erelonen voor dit artikel) palingen gaat naar ambulante patiënten. van 14,51 miljoen euro. Na drie jaar, waar- De verandering van de nomenclatuur in het aantal bepalingen steeds groeide leidde tot een daling van de totale ere- met ongeveer 17,5% per jaar, is deze groei loonmassa met 18,6%. Figuur 4 toont van het aantal bepalingen in 2015 in ver- deze breuk mooi aan (Figuur 4). Onder- Figuur 4: Artikel 33 genetische bepalingen, aantal bepalingen voor gelijking met 2014 slechts 9% gestegen. tussen hebben zowel het aantal bepalin- ambulante patiënten en totaalww aantal bepalingen samen met de totale Veel van deze bepalingen hebben te gen als de erelonen zich hersteld en is ereloonmassa en deze voor de ambulante patiënten. maken met kanker, eventueel in de be- het niveau van 2012 terug binnen bereik. handelingsfase. Voor borstkanker valt het opsporen van HER2 [588556-588560] In de grote herwerking van de nomen- onder dit artikel, in 2015 werd het 9.597 clatuur voor de genetische bepalingen keer uitgevoerd aan een ereloon per be- werden enkele (acht codes) vervangen paling van ongeveer 335 euro. door 39 codes waarbij er natuurlijk ook In verband met colonkanker en de behan- enkele werden behouden. deling van een gemetastaseerde tumor Het artikel werd onderverdeeld in vijf on- werd de opsporing van de K-RAS-genaf- derdelen, cytogenetische onderzoeken, wijking 3.098 keer aangevraagd. prenatale onderzoeken, kweek, molecu- laire onderzoeken en dosering. Er zijn nu Besluit ook cumul- en diagnoseregels ingevoerd Het is elk jaar een hele boterham, het en de opsplitsingen zijn gedetailleerder. overzicht van alle bepalingen waarbij Dat detail kan gaan over het specifiek er voorlopig heel weinig verandert in de identificeren in het artikel van het be- nomenclatuur. ❚ treffende gen (voorbeeld CFTR) of het opsplitsen in niveau van complexiteit. Erik Briers PhD

Figuur 5: Artikel 33, genetische bepalingen, aantal bepalingen verdeeld Figuur 6: Artikel 33, genetische bepalingen, erelonen verdeeld over de vijf subgroepen. over de vijf subgroepen.

www.despecialist.eu De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 22 I MEDISCH & WETENSCHAPPELIJK NIEUWS

❚ NEUROVASCULAIRE PATHOLOGIEËN ■ 2016: een jaar vol kwaliteitsvolle studies

Een hiërarchie opstellen van de beste studies die het voorbije jaar zijn gepubliceerd, is een klassieker op congressen. ‘Rencontres de Neurologies’ hield de traditie in ere met de voorstelling van meerdere top-5’s in het neurovasculaire domein. In dit artikel stellen wij u de keuze voor van prof. Emmanuel Ellié (Bayonne), een uitermate subjectieve keuze binnen de (zeer) overvloedige literatuur over het onderwerp in 2016.

k zou het kunnen hebben Figuur 1: Verband tussen de tijd die verstrijkt tot de interventie en het risico op handicap op 3 maanden. over de NOAC’s”, vertelt Em- “I manuel Ellié al meteen”maar dit jaar werd er geen enkele markante A. B. studie gepubliceerd die de praktijk zou Odds ratio for less disability at 3 mo Di erence in adjusted 3-mo disability rates between endovascular In endovascular thrombectomy vs medical therapy thrombectomy and medical therapy alone groups by time to treatment kunnen wijzigen. Hetzelfde geldt voor alone groups by time to treatment PCSK9-inhibitoren, toch in het neuro- Treatment group vasculaire domein. Bovendien veroor- Endovascular thrombectomy zaakten bepaalde van deze middelen Medical therapy alone veiligheidsproblemen die nog niet vol- 5,0 100 ledig zijn opgehelderd. In een ander mRS 0-5 thrombectomy Favors endovascular domein toonde ACT-I duidelijk het nut 80 mRS 0-4 aan van stenting van asymptomatische 60 carotisstenosen, met een winst die min- mRS 0-3 stens gelijkwaardig was aan die van een endarteriëctomie (1). Het is echter niet 40 mRS 0-2

aangetoond dat chirurgie van deze ste- therapy alone Favors medical 1,0 mRS 0-1 nosen gerechtvaardigd is – buiten enkele 20 uitzonderingen – gezien de huidige doel-

Common odds ratio using 6-Level mRS using 6-Level odds ratio Common mRS 0 treffendheid van de medische behande- 0,5 mRS Range by of patients Percentage 0 120 150 180 210 240 270 300 330 360 390 420 450 480 510 120 150 180 210 240 270 300 330 360 390 420 450 480 510 lingen. Wat voorkamerfibrillatie betreft, wordt tegenwoordig aangenomen dat Time from symptom onset to expected arterial puncture, min. Time from symptom onset to expected arterial puncture, min. hoe langer een holterregistratie duurt bij patiënten van wie het cerebrale accident niet is aangetoond, hoe groter de kans dat voorkamerfibrillatie kan worden aan- van talrijke andere studies, liraglutide ële hypertensie, een sedentaire levensstijl, op het vlak van belasting voor de volks- getoond. De vraag die dan rijst is wat er met LEADER (maar deze studie bereikte ApoB/ApoA1, een inadequate voeding, gezondheid. De studie wees vooral ook moet gebeuren op therapeutisch vlak en niet de drempel van de significantie voor de buikomtrek, psychosociale factoren, uit dat 90% van deze verloren jaren kon of deze diagnostische technieken echt cerebrovasculaire accidenten) (2) en se- roken, cardiale oorzaken, alcoholisme, di- worden toegeschreven aan risicofacto- nuttig zijn. Moet een langdurige holter maglutide met SUSTAIN-6, waarvan de abetes) goed zijn voor meer dan 90% van ren, die echter nog wijzigbaar zijn: worden gepland? Of adviseren we de interessante en significante resultaten de CVA’s en dit ongeacht de leeftijd, het - 78% is toe te schrijven aan patiënt beter om een monitoringpatch te nog voorlopig zijn (3). Om al deze rede- geslacht, de geografische oorsprong van gedragsgebonden factoren (roken, dragen die registreert wanneer iemand nen staan deze studies niet in mijn top-5, de patiënten. Het respectievelijke gewicht sedentariteit, voedingsfactoren); in voorkamerfibrillatie gaat? hoewel ze best interessant zijn.” van deze risicofactoren varieert echter - 72% aan metabole factoren (AHT, naargelang de regio. BMI, diabetes, cholesterol…); Deze vaststelling doet ook de vraag rijzen NUMMER 5: - 32% aan omgevingsfactoren naar de behandeling van ESUS (Embolic In een andere belangrijke studie werd (luchtvervuiling, lood). Stroke of Undertermined Source) of cryp- big data van de het neurologische luik van de Global togene CVA’s en het nut van NOAC’s in epidemiologie Burden of Disease Study 2013 (5) ver- Dat betekent dus dat er wel degelijk iets te deze indicatie. Studies zijn aan de gang… der onderzocht. Deze studie, waarin de doen is aan cerebrovasculaire accidenten, Tot slot zijn er de orale antidiabetica die INTERSTROKE (4), een zeer grote case-con- DALY’s (Disability Adjusted Life Years) of en dan vooral preventief. De twee studies onbetwistbaar een cardiovasculair be- trolstudie waaraan 26.919 mensen uit 32 verloren levensjaren + verloren levens- tonen overigens aan dat een groot deel schermingspotentieel hebben: empa­ landen deelnamen (10.388 patiënten met jaren in goede gezondheid als gevolg van de CVA’s kan worden vermeden. “Ze gliflozine met EMPA-REG Outcome, een een recent infarct, 3.059 met intracerebra- van de handicap werden geëvalueerd, ontkrachten ook het pessimisme door dui- studie waarvan de eerste resultaten date- le hemorragie en 13.472 controles), wees wees uit dat CVA’s zijn gestegen van de delijk aan te geven wat de doelstellingen e e V2554N ren van 2015, maar die navolging kreeg uit dat 10 vasculaire risicofactoren (arteri- 5 plaats in 1990 naar de 3 plaats in 2010 van het beleid inzake volksgezondheid

De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 www.despecialist.eu I 23 2016: een jaar vol kwaliteitsvolle studies

zijn, zodat CVA’s zo laat mogelijk in het Samengevat zijn er geen gegevens van bloeding). Het geneesmiddel zorgde statines). Het onderzoek moet uiter- leven optreden”, concludeert hij. subgroepen beschikbaar op basis waarvan voor een volledige omkeerbaarheid (in aard een MRI omvatten, evenals de we bepaalde patiënten kunnen uitsluiten 100% van de gevallen) van het antistol- opsporing van atheromatose en voor- NUMMER 4: van een trombectomie. Het belangrijkste lingseffect van dabigatran (9). “De con- kamerfibrillatie. Het risico is overigens blijft de snelheid waarmee de interventie centratie dabigatran bedroeg < 20ng/ml maximaal in geval van atheromatose endovasculaire wordt uitgevoerd. Maar we wijzen er ook op 24 uur in 79% van de gevallen. Hoe van de grote aders, meerdere infarcten trombectomie op dat de evolutie van de patiënten in de dan ook mogen bloedingen niet worden of een ABCD2-score van 6 of 7.” controlegroepen anders was naargelang gebanaliseerd, ondanks het onbetwist- Na de 5 studies die verschenen in 2015 de studie, met een aantal sterfgevallen bare nut van idarucizumab. Er werden NUMMER 1: (MR CLEAN, ESCAPE, REVASCAT, SWIFT dat varieerde van 12 tot 22%. Een perfect namelijk 18 overlijdens en 5 trombosen PRIME en EXTENDIA) over het nut van herstel werd waargenomen in 6 tot 28% geregistreerd, merkt hij op. En hij voegt acetylsalicylzuur endovasculaire trombectomie, kreeg van de gevallen. Het ging ook om zorgvul- toe dat recente resultaten bij meer dan Een team onder leiding van Peter Ro- vooral de meta-analyse van deze studies dig geselecteerde patiënten. Dit bevestigt 500 patiënten gelukkig aantonen dat de thwell (Oxford) bestudeerde de ruwe aandacht in 2016 (6). De meta-analyse het belang van registerstudies om te we- mortaliteit duidelijk lager is.” gegevens van studies naar ASA ter pre- werd uitgevoerd door de hoofdonder- ten wat er in het dagelijkse leven gebeurt. ventie van een CVA na TIA of ischemisch zoekers van deze 5 studies (HERMES En die zullen er komen. Andexanet-alfa, een ander antidotum CVA (13). Globaal verlaagt ASA het risi- collaboration). Die schrapten de 3 eerder voor apixaban en rivaroxaban, werd ge- co op recidief van CVA met 12% in de gepubliceerde negatieve studies omdat NUMMER 3: test bij 67 patiënten met een gastro-inte- eerste maand en het risico op overlij- de patiënten verschillend waren. Deze stinale of hersenbloeding. Het bleek een den of handicap met 5%. De risicover- meta-analyse toonde aan dat het volstaat bloedingen onder succes te zijn, met een afname van de laging op 3 jaar bedraagt 17%, “wat niet om 2,5 patiënten te behandelen (NNT = anticoagulantia of anti-Xa-activiteit met 90% op het einde verschrikkelijk veel is”, vindt Emmanu- 2,5) om de rankinscore met één punt te van de infusie en met 30-40% na 4 uur el Ellié. Studies naar preventie na TIA verlagen. We willen wel opmerken dat de plaatjesremmers (10). De klinische hemostase werd beoor- (SOS AIT, EXPRESS) toonden echter aan deeld als goed of voortreffelijk bij 79% dat het veel doeltreffender lijkt te zijn in Figuur 2: Risico op CVA na TIA. van de patiënten. “Maar ook hier werden deze indicatie, met een risicoverlaging overlijdens (15%) en trombo-embolische van 80%. Dit doet vermoeden dat ASA 7 events (18%) geregistreerd.” anders werkt naargelang de ernst van het CVA en naargelang de tijd. Deze hy- 6 Voor bloedingen onder vitamine K-an- pothese werd bevestigd door een stu- tagonisten werd in INCH de toediening die die aantoonde dat het risico op het 5 vergeleken van ingevroren vers plasma optreden van een nieuw CVA verlaagd (FFP) met protrombinecomplexconcen- was met 65% na 2 weken en met 54% na 4 traat (PCC) (11). Op die manier kon een 12 weken als het ging om een TIA of een INR < 1,2 tot 3 uur worden bereikt in 67% licht ischemisch CVA. Bovendien waren 3 van de gevallen versus 9% met FPP. FPP de recidieven duidelijk minder ernstig: gaf overigens aanleiding tot een toena- afname met 93% van de ernstige CVA’s Event rate (%) rate Event 2 me van de omvang van het hematoom na 2 weken en met 74% na 12 weken… op 3 uur van gemiddeld 17ml, met een Deze zeer opmerkelijke doeltreffend- vier keer hoger risico op uitbreiding heid van ASA neemt echter af met de 1 van de hersenbloeding. “Daarom moe- tijd. Het is dus soms gerechtvaardigd ten we concentraten schrappen uit het om in bepaalde gevallen de toediening 0 therapeutische arsenaal…” van ASA stop te zetten na 6 maanden. 0 3 6 9 12 Omgekeerd lijkt dipyridamol dan weer Follow-up (mo) NUMMER 2: doeltreffender te zijn na 3 maanden. “Om over na te denken”, concludeert No at risk 4.583 4.160 3.961 3.918 3.551 Welk risico op CVA Rothwell. ❚ na een TIA? INCH Dr. Dominique-Jean Bouilliez Het risico op een ischemisch CVA na een gemiddelde tijd die verstreek tot installa- In PATCH werd het nut geëvalueerd van TIA of een licht infarct bedraagt ‘slechts’ tie van de trombolyse (uitgevoerd voor de de toediening van bloedplaatjes aan 4,5% op 3 maanden en 6,2% op een jaar trombectomie) in deze studies slechts 100 patiënten die een bloeding kregen on- (Figuur 2) (12). Meestal gaat het trou- minuten bedroeg, wat heel weinig is. Het der behandeling met plaatjesremmers wens om een niet-dodelijk CVA. In 33,4% is overigens opvallend te constateren dat (8). Deze studie toonde niet enkel aan van de gevallen vonden de onderzoe- de winst wordt teruggevonden in alle sub- dat dat geen enkele zin heeft, maar er- kers een herseninfarct, in 15,5% van de groepen, ook bij de oudste patiënten (> ger nog, dat de toediening van plaat- gevallen een extracraniaal atheroom en 80 jaar) of in die gevallen waarin de trom- jesremmers schadelijk is. Het risico op in 13,5% van de gevallen een intracrani- bectomie wordt uitgevoerd > 300 minuten een rankinscore van 4-6 na een bloeding aal atheroom. In 5,0% van de gevallen voor het accident. Maar ongeacht de stu- is dubbel zo hoog in de groep die een werd voorkamerfibrillatie aangetoond. die blijft snelheid een cruciale prognosti- plaatjestransfusie kreeg. “Het is dus niet Niet verrassend zijn de risicofactoren: Referenties sche factor, zoals dezelfde onderzoekers langer aan de orde om transfusies met een hoge ABCD2-score, de aanwezig- 1. Rosenfield A, et al. N Engl J Med 2016;374(11):1011-20. benadrukten in een andere publicatie (Fi- plaatjesconcentraat toe te dienen aan heid van meerdere infarcten op diffu- 2. Marso S, et al. N Engl J Med 2016;375(4):311-22. guur 1) (7). Op basis van hun analyse mag patiënten die het slachtoffer werden van sie-gewogen MRI of de atheromateuse 3. Marso S, et al. N Engl J Med 2016;375(19):1834-44. 4. O’Donnell M, et al. Lancet 2016;388(10046):761-75. een trombectomie overigens worden uit- een hersenbloeding terwijl ze onder be- etiologie van het accident. 5. Feigin V, et al. Lancet Neurol 2016;15(9):913-24. gevoerd tot 7,3 uur na het accident. Maar handeling waren met een plaatjesrem- 6. Goyal M, et al. Lancet 2016;387(10029):1723-31. alvorens conclusies te trekken, moeten we mer”, concludeert hij. “INCH toont aan dat het risico op CVA 7. Saver J, et al. JAMA 2016;316(12):1279-88. 8. Baharoglu M, et al. Lancet 2016;387(10038):2605-13. erop wijzen dat er slechts 208 patiënten na TIA lager is dan vroeger gedacht, op 9. Pollack C, et al. N Engl J Med 2015;373(6):511-20. werden gerandomiseerd na een termijn Idarucizumab werd getest bij 90 patiën- voorwaarde dat een adequate behan- 10. Connolly S, et al. N Engl J Med 2016;375(12):1131-41. 11. Steiner S, et al. Lancet Neurol 2016;15(6):566-73. van 5 uur en slechts 69 na 6 uur… ten, van wie er 51 een bloeding hadden deling wordt ingesteld (antiaggregan- 12. Amarenco P, et al. N Engl J Med 2016;374(16):1533-42. (en van wie 18 patiënten een hersen- tia, anticoagulantia, antihypertensiva, 13. Rothwell P, et al. Lancet 2016;388(10042):365-75.

www.despecialist.eu De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 24 I MEDISCH & WETENSCHAPPELIJK NIEUWS ❚ 21E CONGRÈS DE PNEUMOLOGIE DE LANGUE FRANÇAISE (CPLF) – MARSEILLE, 27-29 JANUARI 2017 ■ Ademen, stakker!

Het wetenschappelijke comité van het CPLF heeft 48 mondelinge mededelingen, bijna 100 posterpresentaties en 600 wetenschappelijke posters geselecteerd. Een zeer gevuld programma dus, waaruit we een selectie maakten. Enkele capita selecta.

COPD: redenen genoeg de behandeling van COPD moet men de (27 responders en 8 non-responders). opstellen dat stelt dat diepzeeduiken om zich vragen te stellen patiënten dus ook aanleren hoe ze de in- Zonder in detail te gaan, kunnen we niet gecontra-indiceerd is. Door de hoge halator moeten gebruiken, concluderen samen met de auteurs concluderen dat druk verminderen de luchtstroom en de 15-20% van de gevallen van COPD zijn de auteurs. het CA 15-3-gehalte tijdens de behande- longvolumes, stijgt de weerstand van beroepsziekten, maar de pathogenese ling significant daalde, maar alleen bij de luchtwegen en verandert de venti- van COPD bij landbouwers is niet be- Biomarkers France zet een de patiënten die reageerden op de be- latie-perfusieverhouding, waardoor de kend. Volgens sommige studies bestaat handeling. Het CA 15-3-gehalte kan dus ademhalingsarbeid toeneemt. De adem- er een relatie tussen COPD bij landbou- oncologisch dogma op de een interessante marker zijn. halingscyclus wordt omgedraaid: de wers en atopie, maar geen enkele studie helling (3) frequentie daalt en de volumes stijgen. heeft specifiek de immunoallergische CPAP bij een Astmalijders lopen dan een hoger risico mechanismen onderzocht bij mensen die Het dogma van mutaties die elkaar on- op bronchospasme en op de bijwerkin- in de zuivelindustrie werken. FEE-BALIS- derling uitsluiten bij niet-kleincellige long- slaapapneusyndroom: gen van de behandeling van het astma TIC heeft nu een observationeel casus- kanker zou moeten worden herzien, te hoe kan men lekken [die men moet (her)kennen], maar ook controleonderzoek uitgevoerd bij 199 oordelen naar de resultaten van de studie op ernstigere decompressieongevallen. proefpersonen (101 COPD-patiënten Biomarqueurs France. Die studie heeft tegengaan? (5) en 98 controlepersonen) die in Fran- het moleculaire profiel bepaald bij 17.664 Het slaapapneusyndroom wordt behan- Invloed van het dragen che-Comté verbleven en die tussen 2011 patiënten met een NSCLC. 162 patiënten deld met continue positieve drukbeade- en 2015 werden gerekruteerd tijdens een (0,9%) vertoonden twee mutaties en 3 pa- ming (CPAP). Onopzettelijke lekken zijn van een boekentas op de systematische screening van mensen van tiënten drie mutaties. Het ging vooral om een van de belangrijkste bijwerkingen longfunctie bij kinderen 40-75 jaar die actief waren (of geweest mutaties van KRAS (67,3% van de geval- die het risico op stopzetting van de be- waren) in de zuivelproductie (1). De au- len), PI3K (53,3%) en EGFR (42,4%) en het handeling verhogen. De technologische met mucoviscidose (7) teurs hebben het totale IgE-gehalte en de betrof hoofdzakelijk adenocarcinomen. verbeteringen (masker, CPP…) hebben Een schoudertas dragen (die hoogstens concentratie van specifieke IgE tegen de Een tweede mutatie blijkt echter geen sig- dat probleem niet opgelost. Dat wijst 12,5% van het lichaamsgewicht van het klassieke allergenen bepaald en de klini- nificante invloed te hebben op de totale erop dat we nog niet goed begrijpen kind weegt) vermindert de cardiorespi- sche tekenen van atopie en de kenmer- overleving, maar wel op de progressie- waarom dergelijke lekken optreden. Te- ratoire capaciteiten van kinderen met ken van professionele blootstelling ver- vrije overleving bij patiënten met een tu- gen die achtergrond hebben Franse en mucoviscidose. Het effect is nog meer zameld. Bij bivariate analyse was het per- mor met een gemuteerd EGFR-gen. Belgische vorsers een studie uitgevoerd uitgesproken als de schooltas over één centage mensen met allergie hoger bij de bij 74 patiënten met een type 1-polysom- schouder wordt gedragen dan als ze COPD-patiënten dan in de controlegroep Nut van bepaling van CA nografie. Bij univariate analyse corre- over beide schouders wordt gedragen, (p = 0,03). Die patiënten vertoonden ook leerden een afzakking van de mandibula, concluderen Franse en Belgische artsen vaker wheezing (p < 0,01). Ze waren ook 15-3 bij idiopathische CPAP, de positie tijdens de slaap (andere na follow-up van 9 patiënten met vaker overgevoelig voor meerdere aller- longfibrose (4) dan rugligging) en de paradoxale slaap mucoviscidose. ❚ genen (minstens 3 specifieke IgE’s) (p < met een hoger risico op lekken. Er traden 0,01), maar het totale IgE-gehalte was Het is moeilijk te voorspellen welke pa- minder lekken op tijdens micro-episo- Dr. Dominique-Jean Bouilliez vergelijkbaar. Er werd geen significant tiënten zullen reageren op pirfenidon den van wakker worden. Bij multivariate verband vastgesteld tussen de kenmer- of nintedanib. Als men echter snel zou analyse werden diezelfde risicofactoren Referenties 1. Vongthilath R, et al. Facteurs de risque professionnels ken van de beroepsactiviteit enerzijds en kunnen zien welke patiënten op de be- teruggevonden. Het gebruik van een et allergiques de la BPCO agricole: étude FEE-BALISTIC. het bestaan van COPD of een immunoal- handeling reageren, kan het beleid dien- neus-mondmasker verminderde tevens CPLF 2017. Abstract#CO01-4. lergische respons anderzijds. De auteurs overeenkomstig worden aangepast. het risico op lekken (i) in geval van af- 2. Molimard M, et al. La mauvaise utilisation des systèmes d’inhalation est associée à la survenue d’exacerbations concluderen dan ook dat de pathogenese Meerdere studies hebben de waarde zakken van de mandibula, (ii) tijdens de sévères de BPCO: évaluation en vie réelle de 2935 van COPD bij professionals in de zuivel- van biomarkers onderzocht, zoals KL-6, paradoxale slaap en (iii) bij op en af gaan patients. CPLF 2017. Abstract#CO01-5. 3. Guibert N, et al. Caractéristiques et réponses aux productie vergelijkbaar is met die van een eiwit afkomstig van MUC1, bij het van de onderkaak. traitements des patients porteurs de cancers du astma, gezien de associatie met atopie evalueren van de activiteit en de evolu- poumon non à petites cellules (CBNPC) avec altérations met sensibilisering voor de klassieke om- tie van de ziekte. CA 15-3, dat een an- moléculaires multiples: analyse de l’étude Biomarqueurs France (IFCT). CPLF 2017. Abstract#CO02-7. gevingsallergenen. dere epitoop van MUC1 weergeeft, kan Diepzeeduiken en astma, 4. Campana M, et al. Intérêts du biomarqueur CA 15-3 au Na het bevragen van 212 huisartsen ook een bruikbare biomarker zijn. CA oké? (6) cours de la fibrose pulmonaire idiopathique. CPLF 2017. en 50 longartsen over in totaal 2.935 15-3 is onderzocht in een retrospectie- Abstract#CO04-19. 5. Tebret M, et al. Analyse des déterminants de COPD-patiënten heeft een groep uit Bor- ve, monocentrische studie uitgevoerd Astma is geen formele contra-indicatie la survenue des fuites non intentionnelles au deaux vastgesteld dat COPD-patiënten aan het CHRU van Tours bij 35 van de 78 voor diepzeeduiken, te oordelen naar cours du traitement du syndrome d’apnées du sommeil par pression positive continue. CPLF 2017. vaak fouten maken bij het gebruik van patiënten met een idiopathische long- de conclusies van een systematisch li- Abstract#CO07-39. inhalatietoestelletjes en dat dat pro- fibrose die in dat ziekenhuis werden teratuuroverzicht daaromtrent. Kennis 6. Bouterfas A, et al. Asthme et plongée subaquatique. bleem sterk wordt onderschat (2). Der- gevolgd, die een behandeling met een van de geschiedenis van het astma en CPLF 2017. Abstract#CO08-44. 7. Combret Y, et al. Impact du port du cartable sur gelijke fouten correleren met een hogere fibroseremmer hadden gekregen en bij een longfunctieonderzoek blijven ech- la fonction respiratoire des enfants atteints de

JS3026N frequentie van ernstige exacerbaties. Bij wie het CA 15-3-gehalte was bepaald ter noodzakelijk als men een attest wil mucoviscidose. CPLF 2017. Abstract#AD01-49.

De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 www.despecialist.eu P.P. 180,25I 25 € 7,9 EUR of 11,9 EUR* ® voor uw patiënten voor P.P.6 maanden 180,25 behandeling € 7,9 EUR of 11,9 EUR* Prolia ® voor uw patiënten voor 6 maanden behandeling ForProlia her, there is no such thing as a small fall For her, there is no such thing as a small fall

Nieuwe Heup Niet vertebrale Nieuwevertebrale fractuurHeup1 Nietfractuur vertebrale1 1 1 vertebralefractuur fractuur1 fractuur fractuur1 RRR RRR RRR RRR RRR RRR % % -40 % -20% -68%% P-40 = 0,04 -20P = 0,01 -68P < 0,001 P = 0,04 P = 0,01 P < 0,001

Prolia 60 mgProlia oplossing 60 mg oplossing voor injectie voor injectie in een in voorgevulde een voorgevulde spuit spuit 1. NAAM 1.VAN NAAM HET VAN GENEESMIDDEL: HET GENEESMIDDEL: Prolia 60 mgProlia 60 mg oplossing oplossing voor injectievoor injectie in een in eenvoorgevulde voorgevulde spuit. spuit. 2. 2.KWALITATIEVE KWALITATIEVE ENEN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING: SAMENSTELLING: Elke Elke voorgevulde voorgevulde spuit spuit bevat bevat 60 mg 60 mg denosumab denosumab in 1 ml inoplossing 1 ml oplossing (60 mg/ml). (60 mg/ml). Denosumab Denosumab is een humaanis een monoklonaalhumaan monoklonaal IgG2-antilichaam IgG2-antilichaam geproduceerd geproduceerd in een in zoogdiercellijeen zoogdiercellij n (CHO) n (CHO) via viarecombinant recombinant DNA-technologie. DNA-technologie. HulpstofHulpstof metmet bekend bekend effect: effect: Elke Elke ml mloplossing oplossing bevat bevat 47 mg 47 mg sorbitol sorbitol (E420) (E420) (zie rubriek (zie rubriek 4.4). Voor 4.4). de Voor volledige de volledige lij st van hulpstoffen, lij st van hulpstoffen, zie rubriekzie 6.1. rubriek 3.FARMACEUTISCHE 6.1. 3.FARMACEUTISCHE VORM: VORM: Oplossing Oplossing voor injectievoor injectie (injectievloeistof). (injectievloeistof). Heldere, Heldere, kleurloze kleurloze tot tot lichtgele lichtgele oplossing.oplossing. 4.KLINISCHE GEGEVENS: GEGEVENS: 4.1 4.1 Therapeutische Therapeutische indicaties: indicaties: Behandeling Behandeling van osteoporose van osteoporose bij postmenopauzale bij postmenopauzale vrouwen vrouwen en bij mannenen bij metmannen een metverhoogd een verhoogd risico op risico fracturen. op fracturen. Bij postmenopauzale Bij postmenopauzale vrouwen vrouwen vermindert vermindert Prolia Prolia het het risico risico op op wervelfracturen, wervelfracturen, niet-wervelfracturenniet-wervelfracturen en en heupfracturen heupfracturen signifi signifi cant. cant. Behandeling Behandeling van botverlies van botverlies gerelateerd gerelateerd aan hormoonablatietherapie aan hormoonablatietherapie bij bij mannen metmannen prostaatkanker met prostaatkanker die een die verhoogd een verhoogd risico risicolopen lopenop fracturen op fracturen (zie (zierubriek rubriek 5.1). 5.1). Bij Bijmannen mannen met met prostaatkanker prostaatkanker die hormoonablatietherapie ondergaan, ondergaan, vermindert vermindert Prolia Prolia het risicohet risico op wervelfracturen op wervelfracturen signifi cant. signifi 4.2 cant. Dosering 4.2 Dosering en wij ze en van wij ze van toediening:toediening: Dosering: Dosering: De aanbevolen De aanbevolen dosis Prolia dosis isProlia 60 mg is 60 mg toegediend toegediend als enkelvoudige als enkelvoudige subcutane subcutane injectie injectie eenmaal eenmaal per per zeszes maanden in in dij dij been, been, buik buik of ofbovenarm. bovenarm. Patiënten Patiënten moeten moeten voldoende voldoende calcium- calcium- en vitamine en vitamine D-bevattende D-bevattende supplementen supplementen krij gen krij gen (zie rubriek(zie 4.4). rubriek Patiënten 4.4). Patiënten die met dieProlia met worden Prolia worden behandeld behandeld dienen dienen zowel zowel de bij de sluiter bij sluiter als alsde deherinneringskaart herinneringskaart voor voor patiënten patiënten te ontvangen.ontvangen. Patiënten Patiënten met met een een nierfunctiestoornis: nierfunctiestoornis: Voor Voor patiënten patiënten met een met nierfunctiestoornis een nierfunctiestoornis is geen dosisaanpassingis geen dosisaanpassing nodig nodig (zie rubriek(zie 4.4 rubriek voor 4.4aanbevelingen voor aanbevelingen voor de voor monitoring de monitoring van calcium). van calcium). Patiënten Patiënten met met een een leverfunctiestoornis: leverfunctiestoornis: De De veiligheid veiligheid enen werkzaamheid van van denosumab denosumab bij bijpatiënten patiënten met met een eenleverfunctiestoornis leverfunctiestoornis zij n niet zij nonderzocht niet onderzocht (zie rubriek (zie 5.2).rubriek Ouderen 5.2). Ouderen(leeftij d (leeftij d Voor ouderen is geen dosisaanpassing nodig. Prolia wordt niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen (leeftij d < 18 jaar) omdat de veiligheid en werkzaamheid van Prolia bij deze patiëntengroep niet zij n vastgesteld. Remming ≥ 65): Voor≥ 65): ouderen is geen dosisaanpassing nodig. PediatrischePediatrische patiënten: patiënten: Prolia wordt niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen (leeftij d < 18 jaar) omdat de veiligheid en werkzaamheid van Prolia bij deze patiëntengroep niet zij n vastgesteld. Remming van RANK/RANK ligand (RANKL) werd in experimenteel onderzoek bij dieren geassocieerd met remming van de botgroei en de tanddoorbraak (zie rubriek 5.3). Wij ze van toediening: Voor subcutaan gebruik. Toediening dient te geschieden door iemand die van RANK/RANK ligand (RANKL) werd in experimenteel onderzoek bij dieren geassocieerd met remming van de botgroei en de tanddoorbraak (zie rubriek 5.3). Wij ze van toediening: Voor subcutaan gebruik. Toediening dient te geschieden door iemand die voldoende is getraind in het geven van injecties. Voor instructies over het gebruik, de toediening en de verwij dering, zie rubriek 6.6. 4.3 Contra-indicaties: Hypocalciëmie (zie rubriek 4.4). Overgevoeligheid voor de werkzame stof of voor één van de in voldoenderubriek is getraind 6.1 vermelde in het geven hulpstoffen. van injecties. 4.8 Bij werkingen: Voor instructies Samenvatting over het vangebruik, het veiligheidsprofi de toediening el: enIn vij de f placebogecontroleerde verwij dering, zie rubriek klinische 6.6. 4.3fase Contra-indicaties: III-onderzoeken was het Hypocalciëmie algemene veiligheidsprofi (zie rubriek el 4.4). van ProliaOvergevoeligheid bij patiënten metvoor osteoporose de werkzame vergelij stof kbaar of voor met één dat van de in rubriek 6.1van vermelde patiënten hulpstoffen. met borst- of 4.8 prostaatkanker Bij werkingen: die hormoonablatietherapie Samenvatting van het kregen. veiligheidsprofi De meest el:voorkomende In vij f placebogecontroleerde bij werkingen van Prolia klinische (voorkomend fase III-onderzoeken bij meer dan een was op de het tien algemene patiënten) veiligheidsprofi zij n skeletspierstelselpij el van Prolia n en pijbij n patiëntenin de extremiteiten. met osteoporose Bij patiënten vergelij die Prolia kbaar met dat van patiëntengebruiken met borst- zij n soms of prostaatkanker gevallen van cellulitis die hormoonablatietherapie en zelden gevallen van kregen. hypocalciëmie, De meest overgevoeligheid, voorkomende osteonecrosebij werkingen van deProlia kaak (voorkomend en atypische bijfemurfracturen meer dan een waargenomen op de tien patiënten) (zie rubriek zij n4.4 skeletspierstelselpij en rubriek 4.8 - beschrij n en pij ving n in van de geselecteerdeextremiteiten. bijBij werkingen). patiënten die Prolia gebruikenSamenvatting zij n soms gevallen van de bijvan werkingen: cellulitis Deen gegevens zelden gevallen hieronder van beschrij hypocalciëmie, ven bij werkingen overgevoeligheid, gerapporteerd osteonecrosein klinische fase van II- ende fase kaak III-onderzoeken en atypische met femurfracturen patiënten met waargenomen osteoporose en (ziepatiënten rubriek met 4.4 borst- en rubriekof prostaatkanker 4.8 - beschrij die hormoonablatietherapie ving van geselecteerde kregen, bij werkingen). Samenvattingen/of van spontaan de bij werkingen:gemelde bij werkingen.De gegevens De volgendehieronder conventie beschrij venis gebruikt bij werkingen voor de gerapporteerdclassifi catie van in de klinische bij werkingen fase (zieII- en hieronder): fase III-onderzoeken zeer vaak (≥ 1/10), met patiënten vaak (≥ 1/100, met osteoporose < 1/10), soms en (≥ 1/1.000,patiënten met < 1/100), borst- zeldenof prostaatkanker (≥ 1/10.000, die < 1/1.000) hormoonablatietherapie en zeer zelden kregen, en/of spontaan(< 1/10.000). gemelde Binnen bij werkingen. iedere frequentiegroep De volgende conventie en systeem/orgaanklasse is gebruikt voor wordende classifi bij werkingen catie van degerangschikt bij werkingen naar (zie afnemende hieronder): ernst. zeer Tabel vaak 1 (≥ 1/10), Bij werkingen vaak die (≥ zij1/100, n gemeld < 1/10), bij patiënten soms (≥ 1/1.000,met osteoporose < 1/100), en patiënten zelden met(≥ 1/10.000, borst- of prostaatkanker< 1/1.000) en die zeer zelden (< 1/10.000).hormoonablatietherapie Binnen iedere frequentiegroep kregen: Infecties enen parasitairesysteem/orgaanklasse aandoeningen: wordenVaak: Infectie bij werkingen van de urinewegen, gerangschikt Infectie naar van afnemende de bovenste luchtwegen;ernst. Tabel Soms: 1 Bij Diverticulitis,werkingen die Cellulitis, zij n gemeld Oorinfectie. bij patiëntenImmuunsysteemaandoeningen: met osteoporose en Zelden: patiënten Geneesmiddelovergevoeligheid, met borst- of prostaatkanker die hormoonablatietherapieAnafylactische kregen:reactie. InfectiesVoedings- en en parasitaire stofwisselingsstoornissen: aandoeningen: Vaak: Zelden: Infectie Hypocalciëmie. van de urinewegen, Zenuwstelselaandoeningen: Infectie van de bovenste Vaak: luchtwegen; Ischias. Oogaandoeningen: Soms: Diverticulitis, Vaak: Cellulitis, Cataract. Oorinfectie. Maagdarmstelselaandoeningen: Immuunsysteemaandoeningen: Vaak: Obstipatie, Zelden: Buikklachten. Geneesmiddelovergevoeligheid, Huid- en Anafylactischeonderhuidaandoeningen: reactie. Voedings- Vaak: en Huiduitslag,stofwisselingsstoornissen: Eczeem. Skeletspierstelsel- Zelden: enHypocalciëmie. bindweefselaandoeningen: Zenuwstelselaandoeningen: Zeer vaak: Pij n in deVaak: extremiteiten, Ischias. SkeletspierstelselpijOogaandoeningen: n. Zelden:Vaak: Cataract.Osteonecrose Maagdarmstelselaandoeningen: van de kaak, Atypische femurfracturen. Vaak: Obstipatie,In een gepoolde Buikklachten. analyse van Huid- en onderhuidaandoeningen:data van alle fase Vaak: II en III Huiduitslag, placebogecontroleerde Eczeem. Skeletspierstelsel- onderzoeken werd een en inflbindweefselaandoeningen: uenza-achtige ziekte gerapporteerd Zeer vaak: met Pij een n in ruwe de incidentieextremiteiten, van 1,2% Skeletspierstelselpij voor denosumab n. en Zelden: 0,7% voor Osteonecrose placebo. Hoewel van dezede kaak, onbalans Atypische waargenomen femurfracturen. werd in een In eengepoolde gepoolde analyse, analyse van data van alleis dit fase niet II waargenomenen III placebogecontroleerde in een gestratifi ceerde onderzoeken analyse. werd Beschrij een ving infl uenza-achtigevan geselecteerde ziekte bij werkingen: gerapporteerd Hypocalciëmie: met een ruwe In twee incidentie fase III placebogecontroleerde van 1,2% voor denosumab klinische en onderzoeken0,7% voor placebo. bij postmenopauzale Hoewel deze vrouwen onbalans met waargenomen osteoporose, hadwerd na in toediening een gepoolde van analyse, Prolia ongeveer 0,05% (2 van de 4.050) van de patiënten een daling van de serumcalciumspiegel (minder dan 1,88 mmol/l). Daling van de serumcalciumspiegel (minder dan 1,88 mmol/l) werd niet gemeld bij de twee fase III placebogecontroleerde is dit niet waargenomen in een gestratifi ceerde analyse. Beschrij ving van geselecteerde bij werkingen: In twee fase III placebogecontroleerde klinische onderzoeken bij postmenopauzale vrouwen met osteoporose, had na toediening van klinische onderzoeken bij patiënten die hormoonablatietherapie kregen en ook niet bij het fase III placebogecontroleerdeHypocalciëmie: klinische onderzoek bij mannen met osteoporose. In de post-marketing setting zij n zeldzame gevallen van ernstige symptomatische Prolia ongeveerhypocalciëmie 0,05% gerapporteerd(2 van de 4.050) voornamelij van de k bijpatiënten patiënten een met daling een verhoogd van de risicoserumcalciumspiegel op hypocalciëmie die(minder Prolia dantoegediend 1,88 mmol/l). kregen, waarbijDaling devan meeste de serumcalciumspiegel gevallen zich voordeden (minder in de eerstedan 1,88 mmol/l) weken na instelling werd vanniet de gemeld behandeling. bij de Voorbeeldentwee fase III van placebogecontroleerde de klinische klinische onderzoekenmanifestaties vanbij patiënten ernstige symptomatische die hormoonablatietherapie hypocalciëmie kregenwaren onder en ook meer niet verlenging bij het fase van III het placebogecontroleerde QT-interval, tetanie, epileptische klinische onderzoekaanvallen en bij veranderde mannen metmentale osteoporose. toestand (zie In derubriek post-marketing 4.4). Symptomen setting van zij hypocalciëmien zeldzame gevallen in klinische van onderzoekenernstige symptomatische met hypocalciëmiedenosumab gerapporteerd waren onder voornamelij meer paresthesieën k bij patiënten of spierstij met een fheid, verhoogd spiertrekkingen, risico op spasmen hypocalciëmie en spierkrampen. die Prolia toegediendHuidinfecties: kregen, In fase waarbijIII placebogecontroleerde de meeste gevallen klinische zich voordedenonderzoeken, in bleekde eerste de totale weken incidentie na instelling van huidinfecties van de behandeling. in de placebo- Voorbeelden en de Proliagroep van de klinische manifestatiesvergelij van kbaar: ernstige bij postmenopauzale symptomatische vrouwen hypocalciëmie met osteoporose waren onder (placebo meer [1,2%, verlenging 50 van van de het4.041] QT-interval, versus Prolia tetanie, [1,5%, epileptische 59 van de aanvallen 4.050]); bij en mannen veranderde met osteoporosementale toestand (placebo (zie [0,8%, rubriek 1 van4.4). de Symptomen 120] versus vanProlia hypocalciëmie [0%, 0 van de in 120]); klinische bij borst- onderzoeken en met denosumabprostaatkankerpatiënten waren onder meer paresthesieën die hormoonablatietherapie of spierstij fheid, kregen spiertrekkingen, (placebo [1,7%, spasmen 14 van de en 845] spierkrampen. versus Prolia Huidinfecties:[1,4%, 12 van deIn fase860]). III Huidinfecties placebogecontroleerde die leidden tot klinische ziekenhuisopname onderzoeken, werden bleek gemeld de totale bij 0,1% incidentie (3 van devan 4.041) huidinfecties van de postmenopauzale in de placebo- envrouwen de Proliagroep vergelij kbaar:met osteoporosebij postmenopauzale die placebo vrouwen kregen versus met osteoporose 0,4% (16 van (placebo de 4.050) [1,2%, van deze 50 vrouwen van de die4.041] Prolia versus kregen. Prolia Deze voorvallen[1,5%, 59 betroffen van de voornamelij4.050]); bij k cellulitis.mannen Huidinfecties met osteoporose die werden (placebo gemeld [0,8%, als ernstige 1 van bijde werkingen 120] versus in onderzoeken Prolia [0%, bij 0 patiënten van de 120]);met borst- bij borst- en prostaatkankerpatiëntenof prostaatkanker die bleken hormoonablatietherapie een vergelij kbare frequentie kregen te (placebo vertonen [1,7%, in de placebogroep 14 van de 845] (0,6%, versus 5 van Prolia de 845) [1,4%, en de 12 van Proliagroep de 860]). (0,6%, Huidinfecties 5 van de 860). die Osteonecroseleidden tot ziekenhuisopname van de kaak: ONJ is werden zelden gemeld,gemeld bij 160,1% patiënten, (3 van inde klinische 4.041) vanonderzoeken de postmenopauzale bij patiënten vrouwen met osteoporosemet osteoporose die placebo en patiëntenkregen versus met borst- 0,4% of (16 van prostaatkanker de 4.050) die van hormoonablatietherapie deze vrouwen die Prolia kregen kregen. waaraan Deze in totaalvoorvallen 23.148 betroffen patiënten voornamelij meededen k (ziecellulitis. rubriek 4.4). Huidinfecties Dertien dievan werden deze gevallen gemeld van als ONJ ernstige deden bij zich werkingen voor bij inpostmenopauzale onderzoeken bij vrouwen patiënten met met borst- of prostaatkankerosteoporose bleken tij dens een het vergelij klinische kbare fase III-extensieonderzoek frequentie te vertonen na in behandelingde placebogroep met Prolia (0,6%, voor 5 eenvan periodede 845) tot en 10 jaar de Proliagroep (0,3%; < 0,1 (0,6%, voorvallen 5 van perde 860).100 patiëntjaren). Osteonecrose Atypische van de femurfracturen: kaak: ONJ is zelden In het klinischgemeld, onderzoeksprogramma bij 16 patiënten, in klinische bij osteoporose onderzoeken zij n zelden bij patiënten met osteoporoseatypische en femurfracturen patiënten met gerapporteerd borst- of prostaatkanker bij patiënten die die behandeld hormoonablatietherapie werden met Prolia kregen (zie rubriek waaraan 4.4). Cataract:in totaal In23.148 één fase patiënten III placebogecontroleerd meededen (zie klinisch rubriek 4.4). onderzoek Dertien bij patiënten van deze met gevallen prostaatkanker van ONJ die dedenAndrogeen zich Deprivatievoor bij postmenopauzale Therapie (ADT) kregen, vrouwen met werd een onbalans waargenomen in de frequentie van cataract (4,7% denosumab, 1,2% placebo). Bij postmenopauzale vrouwen of mannen met osteoporose of bij vrouwen die behandeld werden met een aromataseremmer vanwege niet-gemetastaseerde osteoporose tij dens het klinische fase III-extensieonderzoek na behandeling met Prolia voor een periode tot 10 jaar (0,3%; < 0,1 voorvallen per 100 patiëntjaren). Atypische femurfracturen: In het klinisch onderzoeksprogramma bij osteoporose zij n zelden borstkanker, werd geen onbalans geconstateerd. In één fase III placebogecontroleerd klinisch onderzoek bij patiënten met prostaatkanker die ADT kregen, werd een onbalans waargenomen in de frequentie van diverticulitis (1,2% denosumab, atypische femurfracturen gerapporteerd bij patiënten dieDiverticulitis: behandeld werden met Prolia (zie rubriek 4.4). In één fase III placebogecontroleerd klinisch onderzoek bij patiënten met prostaatkanker die Androgeen Deprivatie Therapie (ADT) kregen, 0% placebo). De incidentie van diverticulitis was vergelij kbaar tussen de twee behandelde groepen bij postmenopauzaleCataract: vrouwen of mannen met osteoporose en vrouwen met niet-gemetastaseerde borstkanker die met een aromataseremmer behandeld werd een onbalanswerden. Geneesmiddelgerelateerde waargenomen in de frequentie overgevoeligheidsreacties: van cataract (4,7% In denosumab, de post-marketing 1,2% settingplacebo). zij n Bijbij postmenopauzalepatiënten die Prolia vrouwen kregen zeldzame of mannen gevallen met osteoporosevan geneesmiddelgerelateerde of bij vrouwen die overgevoeligheid behandeld werden gemeld, met waarondereen aromataseremmer huiduitslag, urticaria, vanwege zwelling niet-gemetastaseerde van het borstkanker,gelaat, werd erytheem geen onbalans en anafylactische geconstateerd. reacties. Diverticulitis: Skeletspierstelsel In één pij fasen: Skeletspierstelselpij III placebogecontroleerd n, inclusief klinisch ernstige onderzoek gevallen, isbij gemeld patiënten bij patiënten met prostaatkanker die Prolia kregen die ADTin de kregen,post-marketing werd een setting. onbalans In klinische waargenomen onderzoeken in de kwam frequentie skeletspierstelselpij van diverticulitis n zeer (1,2%vaak voor denosumab, 0% placebo).in zowel De incidentie de groep vanmet diverticulitisdenosumab wasals die vergelij met kbaarplacebo. tussen Skeletspierstelselpij de twee behandelde n die leidde groepen tot stopzettingbij postmenopauzale van de onderzoeksmedicatie vrouwen of mannen kwam met soms osteoporose voor. Andere en vrouwen speciale metpopulaties: niet-gemetastaseerde Bij klinische onderzoeken borstkanker bleek die dat met patiënten een aromataseremmer met een ernstige behandeld werden. Geneesmiddelgerelateerdenierfunctiestoornis (creatinineklaring overgevoeligheidsreacties: < 30 ml/min) of patiënten In de die post-marketing werden gedialyseerd, setting zonder zij n bij calciumsuppletie patiënten die Prolia een groter kregen risico zeldzame liepen op gevallen het ontwikkelen van geneesmiddelgerelateerde van hypocalciëmie. Een voldoende overgevoeligheid inname van gemeld, calcium waaronder en vitamine huiduitslag, D is belangrij urticaria, k voor patiënten zwelling van het gelaat, erytheemmet een en ernstige anafylactische nierfunctiestoornis reacties. enSkeletspierstelsel voor patiënten die pij wordenn: Skeletspierstelselpij gedialyseerd (zie n, rubriek inclusief 4.4). ernstige Melding gevallen, van vermoedelij is gemeld ke bij bij werkingen: patiënten Het die is Prolia belangrij kregen k om in na de toelating post-marketing van het geneesmiddel setting. In klinische vermoedelij onderzoeken ke bij werkingen kwam te skeletspierstelselpij melden. Op deze wij nze zeer kan vaak voor in zowel dede verhoudinggroep met tussendenosumab voordelen als endie risico’s met placebo.van het geneesmiddelSkeletspierstelselpij voortdurend n die worden leidde gevolgd.tot stopzetting Beroepsbeoefenaren van de onderzoeksmedicatie in de gezondheidszorg kwam wordt soms verzocht voor. alleAndere vermoedelij speciale ke bijpopulaties: werkingen Bijte meldenklinische via onderzoekenhet nationale meldsysteem:bleek dat patiënten België: Federaalmet een ernstige nierfunctiestoornisagentschap (creatinineklaring voor geneesmiddelen < 30 ml/min) en gezondheidsproducten of patiënten die werden- Afdeling gedialyseerd, Vigilantie; EUROSTATION zonder calciumsuppletie II; Victor Hortaplein, een groter 40/40; risico B-1060 liepen Brussel; op het www.fagg.be;ontwikkelen van [email protected]. hypocalciëmie. Een voldoende inname Luxemburg: van calcium Direction en vitamine de la Santé D is –belangrij Division k devoor la patiënten met een ernstigePharmacie nierfunctiestoornis et des Médicaments; en voorVilla Louvignypatiënten – dieAllée worden Marconi; gedialyseerd L-2120 Luxembourg; (zie rubriek http://www.ms.public.lu/fr/activites/pharmacie-medicament/index.html 4.4). Melding van vermoedelij ke bij werkingen: Het is belangrij k .om 7. HOUDERna toelating VAN van DE hetVERGUNNING geneesmiddel VOOR vermoedelij HET IN DE ke HANDEL bij werkingen BRENGEN: te melden. Amgen Op Europe deze wij ze kan de verhoudingB.V., Minervumtussen voordelen 7061, NL-4817 en risico’s ZK Breda, van het Nederland. geneesmiddel Lokale voortdurendvertegenwoordiger: worden Amgengevolgd. n.v., Beroepsbeoefenaren Arianelaan 5, B-1200 in Brussel, de gezondheidszorg tel 02/775.27.11. wordt 8. NUMMER(S)verzocht alle VANvermoedelij DE VERGUNNING ke bij werkingen VOOR teHET melden IN DE via het nationale meldsysteem: België: Federaal agentschapHANDEL voor geneesmiddelen BRENGEN: EU/1/10/618/001-004. en gezondheidsproducten Afl everingswij - Afdeling ze: Geneesmiddel Vigilantie; EUROSTATION op medisch voorschrift. II; Victor DatumHortaplein, van herziening40/40; B-1060 van de Brussel; verkorte www.fagg.be; SPK: mei 2016. [email protected]. Luxemburg: Direction de la Santé – Division de la Pharmacie et des Médicaments; Villa Louvigny – Allée Marconi; L-2120 Luxembourg; http://www.ms.public.lu/fr/activites/pharmacie-medicament/index.html. 7. HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN: Amgen Europe B.V., Minervum 7061, NL-4817 ZK Breda, Nederland. Lokale vertegenwoordiger: Amgen n.v., Arianelaan 5, B-1200 Brussel, tel 02/775.27.11. 8. NUMMER(S) VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN: EU/1/10/618/001-004. Afl everingswij* 7,9 ze: EUR Geneesmiddel voor preferentieel op medisch verzekerden voorschrift. en 11,9 Datum EUR voor van gewoon herziening verzekerden van de verkorte SPK: mei 2016. 1. Cummings ST et al. N Engl J Med 2009;361:756-765 – Reductie van het relatieve risico (RRR) op fracturen in de FREEDOM studie - n = 7.808 V.U. n.v. Amgen Arianelaan 5, 1200 Brussel - BL-P-162-0815-112318(2) – Creatiedatum 13 februari 2017 ACT BEFORE IMPACT www.despecialist.eu De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 * 7,9 EUR voor preferentieel verzekerden en 11,9 EUR voor gewoon verzekerden 1. Cummings ST et al. N Engl J Med 2009;361:756-765 – Reductie van het relatieve risico (RRR) op fracturen in de FREEDOM studie - n = 7.808 PUB10797_250x340.indd 2 14/02/17 10:13 AMG-Prolia Pub A4 NL 02-17 (SH 8696).inddV.U. n.v. 1 Amgen Arianelaan 5, 1200 Brussel - BL-P-162-0815-112318(2) – Creatiedatum 13 februari 2017 ACT13/02/2017 BEFORE IMPACT 17:59

AMG-Prolia Pub A4 NL 02-17 (SH 8696).indd 1 13/02/2017 17:59 26 I MEDISCH & WETENSCHAPPELIJK NIEUWS Belgian Bone Club: osteoporose bij kwetsbare patiënten

Naar jaarlijkse gewoonte vond in februari het clinical update symposium plaats van de Belgian Bone Club. Dit jaar stond osteoporose bij specifieke kwetsbare groepen in de kijker. Hier volgt een samenvatting van de sessies over osteoporose bij kanker, bij hoogbejaarden en bij anorexia nervosa.

Osteoporose bij kankerpatiënten Borstkanker en aromatase-inhibitoren Jean-Jacques Body (endocrinologie, CHU Brugmann) start met enkele cijfers over de impact van aromatase-inhibito- wen (7, 8). In deze laatste studie kon ook Prostaatkanker en ren op de botmineraaldichtheid (BMD). een duidelijke afname van het risico op androgeendeprivatie Zo nam in de ATAC-studie met anastro- klinische fracturen worden waargeno- zol de BMD van de lumbale wervelkolom men ten opzichte van placebo (HR: 0,50; Van androgeendeprivatietherapie bij na twee jaar met 4,1% af. Voor de totale p < 0,0001). prostaatkanker is eveneens aangetoond heup was dit 3,9% (1). dat de kans op fracturen erdoor stijgt. In Metingen met high-resolution peripheral Opmerkelijk is dat in een meta-analyse de vijf jaar volgend op start van de thera- quantitative CT (HRpQCT) tonen zelfs een van studies met bisfosfonaten is waar- pie is volgens een Amerikaanse epidemi- nog groter verlies van de totale volume- genomen dat de behandeling ook de ologische analyse de kans op een fractuur trische BMD, waarbij corticaal bot sterker kans op borstkankerrecidief vermindert 19,4%, terwijl die zonder therapie 12,6% aangetast wordt dan trabeculair bot (2). en de borstkankeroverleving doet toe- bedraagt. De kans op een fractuur die zie- nemen, althans bij postmenopauzale kenhuisopname vereist, wordt meer dan Deze impact op de BMD vertaalt zich ook vrouwen (9). Ook voor denosumab zijn tweemaal zo groot, van 2,4% zonder naar in een significant grotere fractuurkans, er argumenten voor gunstige invloed op 5,2% met androgeendeprivatie (10). zoals blijkt uit de klinische studies met de ziektevrije overleving (8). Ook hier is van bisfosfonaten, waaron- anastrozol, exemestan en letrozol ten der zoledroninezuur en alendronaat, opzichte van tamoxifen (3-5). vastgesteld dat ze een gunstige invloed De vraag rijst bijgevolg of dit botverlies op de BMD hebben bij mannen onder kan worden vermeden. androgeendeprivatietherapie (11, 12). Dit was in elk geval mogelijk in relatief Figuur 1: Leeftijdspecifieke incidentie van heup- en wervelfracturen In een placebogecontroleerde studie kleine studies met de orale bisfosfonaten bij vrouwen. werd ten slotte eveneens waargenomen clodronaat, risedronaat en ibandronaat. Wervelfractuur Heupfractuur dat de BMD stijgt onder denosumab Zoledroninezuur is grootschaliger onder- (lumbaal met 5,6% na 24 maanden, ten zocht in combinatie met letrozol. Preven- 400 opzichte van -1% in de placebogroep) bij tieve behandeling resulteerde er in een mannen onder androgeendeprivatie. toename van de BMD met 4,39% na drie 300 Dat ging opnieuw gepaard met lagere jaar ter hoogte van L2-L4. Bij uitstel van kans op nieuwe wervelfracturen (relatief behandeling tot de T-score kleiner was risico 0,38; p = 0,006) (13). dan -2 of er een fractuur optrad, was de 200 BMD na drie jaar met 4,9% gedaald (6). Ostoporose 100 Met denosumab is ook overtuigend aan- bij de alleroudsten

getoond dat het middel de BMD doet Incidentie per 10.000 jaar Een ernstig en onderschat stijgen bij gebruik van aromatase-inhi- 0 probleem bitoren, en dit zowel bij postmenopau- 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85+ zale vrouwen met een reeds lage BMD Leeftijd (jaren) Evelien Gielen (geriatrie en metabole

JS3027N als bij niet op BMD geselecteerde vrou- botziekten, UZ Leuven) overliep de evi-

De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 www.despecialist.eu I 27 Belgian Bone Club: osteoporose bij kwetsbare patiënten

dentie over osteoporose en de behan- niet-vertebrale fracturen zijn er wel tussen Invloed op botgezondheid Referenties deling ervan bij de alleroudsten. Dat deze middelen. Het is echter moeilijk uit te 1. Eastell R, Hannon RA, Cuzick J, et al. Effect of an aromatase inhibitor on BMD and bone turnover markers: 2-year results of dit een wezenlijk probleem is, wordt al maken of dit een gevolg is van een ver- De hierboven beschreven mechanismen the Anastrozole, Tamoxifen, Alone or in Combination (ATAC) gesuggereerd door de leeftijdsspecifieke schil in statistische kracht van de analyses resulteren in een verminderde botom- trial (18233230). J Bone Miner Res 2006;21(8):1215-23. 2. Cheung AM, Tile L, Cardew S, et al. Bone density and incidentie van osteoporotische fracturen of van een groter wordende invloed van bouw. Het botverlies bij anorexia is ern- structure in healthy postmenopausal women treated with bij vrouwen. Die stijgt vooral na de men- niet-skeletale risicofactoren bij toenemen- stiger dan bij hypothalamische amenor- exemestane for the primary prevention of breast cancer: a opauze, maar klimt erg steil na de leeftijd de leeftijd. Van denosumab is in elk geval ree bij een normaal gewicht, vanwege nested substudy of the MAP.3 randomised controlled trial. Lancet Oncol 2012;13(3):275-84. van 80 jaar (Figuur 1). Zestig procent van een significant effect op heupfracturen de complexiteit van de aandoening. De 3. Howell A, Cuzick J, Baum M, et al. Results of the ATAC de heupfracturen treedt op vanaf de leef- aangetoond bij de alleroudsten (20). spinale botmineraaldichtheid lig zowat (Arimidex, Tamoxifen, Alone or in Combination) trial after tijd van 80 jaar (14). Meer dan één vrouw 25% onder die van leeftijdsgenoten van completion of 5 years’ adjuvant treatment for breast cancer. Lancet 2005;365(9453):60-2. op vijf (21,9%) tussen 80 en 84 jaar oud Het effect op het fractuurrisico treedt al hetzelfde geslacht (23). 4. Coleman RE, Banks LM, Girgis SI, et al. Skeletal effects of heeft al minstens één wervelfractuur op in het eerste jaar van de behandeling. De BMD lijkt echter een onderschatting exemestane on bone-mineral density, bone biomarkers, and doorgemaakt (15). Het is volgens Evelien Gielen dan ook te geven van het reële osteoporosepro- fracture incidence in postmenopausal women with early breast cancer participating in the Intergroup Exemestane niet correct om zeer oude patiënten niet bleem. Bevindingen van studies met Study (IES): a randomised controlled study. Lancet Oncol In de eerste drie maanden na een heup- te behandelen, omdat ze een beperktere HR-pQCT suggereren dat de geometrie 2007;8(2):119-27. fractuur is de kans op overlijden ongeveer levensverwachting zouden hebben. Een van het bot, de microarchitectuur, het 5. Thürlimann B, Keshaviah A, Coates AS, et al. A comparison of letrozole and tamoxifen in postmenopausal women with early 6 keer hoger voor vrouwen en 8 keer voor Belgische vrouw van 85 jaar heeft van- beenmergvet en de botsterkte eveneens breast cancer. N Engl J Med 2005;353(26):2747-57. mannen. Na vijf en tien jaar ligt die kans daag gemiddeld nog altijd meer dan zes aangetast worden. Als anorexia nervosa 6. Eidtmann H, de Boer R, Bundred N, et al. Efficacy of nog steeds ongeveer 20% hoger (16). jaar te leven. al aanwezig is nog voor de piekbotmas- zoledronic acid in postmenopausal women with early breast cancer receiving adjuvant letrozole: 36-month results of the sa bereikt wordt, dan kan de optimale ZO-FAST Study. Ann Oncol 2010;21(10):2188-94. Evelien Gielen wijst erop dat osteoporo- BMD niet bereikt worden en zal dat de 7. Ellis GK, Bone HG, Chlebowski R, et al. Randomized trial Anorexia en osteoporose of denosumab in patients receiving adjuvant aromatase se op oudere leeftijd nog steeds onder- fractuurkans ook vergroten. inhibitors for nonmetastatic breast cancer. J Clin Oncol gediagnosticeerd en onderbehandeld Klinisch beeld 2008;26(30):4875-82. wordt. Dat gaat zeker ook op voor de Serge Rozenberg (gynaecologie, Sint- Het relatieve risico op fracturen bij vrou- 8. Gnant M, Pfeiler G, Dubsky PC, et al. Adjuvant denosumab in breast cancer (ABCSG-18): a multicenter, randomised, double- alleroudsten. Van de frequentie van be- Pieterziekenhuis, Brussel) stelt dat de wen loopt op tot 7,1 (95%-BI: 3,2-18,5) blind, placebo-controlled trial. Lancet 2015;386(9992):433-43. handelingen en BMD-metingen is vast- prevalentie van anorexia nervosa niet (24). Na verdwijnen van anorexia ner- 9. Sambrook P, Cooper C. Osteoporosis. Lancet gesteld dat ze significant afnemen bij goed bekend is, maar wellicht wordt ze vosa blijft de lagere BMD nog lang be- 2006;367(9527):2010-8. 10. Shahinian VB, Kuo YF, Freeman JL, Goodwin JS. Risk of stijgende leeftijd (17). onderschat omdat de patiënten dikwijls staan. In een Deense registerstudie werd fracture after androgen deprivation for prostate cancer. N niet spontaan hulp zoeken. Bij vrouwen tot meer na tien jaar na de diagnose een Engl J Med 2005;352(2):154-64. komt de aandoening tienmaal vaker persisterend hogere fractuurkans waar- 11. Smith MR, Eastham J, Gleason DM, et al. Randomized Evidentie over therapie controlled trial of zoledronic acid to prevent bone loss in men bij de alleroudsten voor dan bij mannen. Vaak treft de ziekte genomen (25). receiving androgen deprivation therapy for nonmetastatic jonge vrouwen, die perfectionistisch zijn prostate cancer. J Urol 2003;169(6):2008-12. Valpreventie en fysieke activiteit zijn en willen excelleren, en een bepaald 12. Greenspan SL, Nelson JB, Trump DL, Resnick NM. Effect Aanpak en behandeling of once-weekly oral alendronate on bone loss in men essentieel bij zeer oude personen. Dit lichaamsbeeld nastreven. receiving androgen deprivation therapy for prostate cancer: a maakte echter geen deel uit van de Om andere oorzaken van amenorree uit randomized trial. Ann Intern Med 2007;146(6):416-24. lezing van Evelien Gielen. Functionele hypothalamische amenorree te sluiten, is bepaling van FSH, LH, oes- 13. Smith MR, Egerdie B, Hernandez Toriz N, et al. Denosumab in men receiving androgen-deprivation therapy for prostate Het Amerikaanse Institute of Medicine of oligomenorree is vaak aanwezig. Een tradiol, prolactine, TSH en hCG nodig. cancer. N Engl J Med 2009;361(8):745-55. raadt een dagelijkse inname (voeding typische triade bij deze ziekte bestaat uit Voor de behandeling van anorexia ner- 14. Sambrook P, Cooper C. Osteoporosis. Lancet 2006;367(9527):2010-8. plus suppletie samen) van 1.200mg/ een geringe energie-inname, gewoon- vosa is een multidisciplinair team vereist, 15. Grados F, Marcelli C, Dargeer-Molina P, et al. Prevalence of dag calcium aan bij 70-plussers en een lijk als gevolg van een eetstoornis, os- met onder meer een psychotherapeut, vertebral fractures in French wonen older than 75 years from vitamine D-inname van 800IU/dag (18). teoporose en amenorree. Bij ongeveer endocrinoloog, gynaecoloog, pediater, the EPIDOS study. Bone 2004;34(2):362-7. 16. Haentjens P, Magaziner J, Colon-Emeric CS, et al. Meta- Een Cochrane-review uit 2014 vond dat de helft van de patiënten is osteo­porose voedingsspecialist en botspecialist. Het analysis: excess mortality after hip fracture among older suppletie met vitamine D en calcium de aanwezig. Bij 90% is er op zijn minst uiteindelijke doel is de energie-inname women and men. Ann Intern Med 2010;152(6):380-90. kans op heup- en andere fracturen kan sprake van osteopenie. Die triade wordt te verhogen en/of het energieverbruik 17. Feldstein A, Elmer PJ, Orwoll E, Herson M, Hiller T. Bone mineral density measurement and treatment for osteoporosis verminderen bij postmenopauzale vrou- vaak gezien bij jonge atleten. Ze wordt te doen dalen. Voor de botgezondheid in older individuals with fractures: a gap in evidence-based wen en oudere mannen (19). in het bijzonder vaak bij gymnasten, is specifiek aandacht voor de BMI, en practice guideline implementation. Arch Intern Med Deze gecombineerde suppletie lijkt Eve- kunstschaatsers, balletdansers en lange- de inname van calcium, vitamine D en 2003;163(18):2165-72. 18. Ross AC, Taylor CL, Yaktine AL, Del Valle HB. Institute of lien Gielen noodzakelijk om botverlies afstandlopers waargenomen (21). proteïnen van belang. Medicine (US) Committee to review dietary reference intakes en het fractuurrisico te verminderen bij for vitamin D and calcium. Washington (DC). National vele, zo niet alle zeer oude personen. Geen enkel farmacologisch middel kan Academies Press (US). 2011. Hormonale veranderingen 19. Avenell A, Mak JC, O’Connell D. Vitamin D and vitamin volledig het botverlies of de metabole D analogues for preventing fractures in post-menopausal Behandeling voor osteoporose naast Anorexia nervosa gaat gepaard met heel afwijkingen herstellen. Suppletie van women and older men. Cochrane Database Syst Rev 2014 vitamine D en calcium dient overwogen wat endocrinologische veranderingen. calcium en vitamine D is aangewezen Apr 14;(4):CD000227. 20. Boonen S, Adachi JD, Man Z, et al. Treatment with te worden bij ouderen met osteoporose In de hypothalamus is er verlies van de voor alle patiënten. Menopauzale hor- denosumab reduces the incidence of new vertebral and en fracturen door osteoporose. De pulsatiliteit van de GnRH-afgifte. Dat moontherapie kan aangewezen zijn bij hip fractures in postmenopausal women at high risk. J Clin Endocrinol Metab 2011;96(6):1727-36. behandelingen dienen wel een bewezen leidt tot een lage LH- en FSH-productie jonge meisjes met aanhoudend laag ge- 21. Forman S. Eating disorders: overview of epidemiology, clinical veiligheid en doeltreffendheid te hebben, in de hypofyse en een tekort van oes- wicht, lage BMD en amenorree (26). Bij features, an diagnosis up tot date. 2016. in het bijzonder bij fragiele bejaarden. tradiol en testosteron. De GnRH-afgifte volwassen vrouwen met ernstig botver- 22. Gordon CM. Clinical practice. Functional hypothalamic amenorrhea. N Engl J Med 2010;363(4):365-71. zelf wordt beïnvloed door leptine uit de lies kunnen bisfosfonaten of denosumab 23. Gordon CM. Female athletic triad, eating disorders and low Er zijn verschillende analyses uitgevoerd vetcellen, dat afgenomen is, en het hon- een plaats hebben in de behandeling. ❚ bone mass. ASBMR 2012. van klinische studies met de bisfosfonaten gerhormoon ghreline uit de maagwand, 24. Rigotti NA, Neer RM, Skates SJ, Herzog DB, Nussbaum SR. The clinical course of osteoporosis in anorexia alendronaat, risedronaat en zoledronine- dat gestegen is. Daarnaast beïnvloeden nervosa. A longitudinal study of cortical bone mass. JAMA zuur, en met denosumab, strontiumrane- endorfines, corticotropin-releasing hor- Alex Van Nieuwenhove, 1991;265(9):1133-8. laat en teriparatide, in de groepen met de mone (CRH) en de neurotransmitters MD, interne redactie 25. Vestergaard P, Emborg C, Støving RK, Hagen C, Mosekilde L, Brixen K. Fractures in patients with anorexia nervosa, bulemia hoogste leeftijd. Al deze middelen blijken dopamine en GABA de GnRH-secretie nervosa, and other eating disorders—a nationwide register dan efficiënt te zijn om wervelfracturen bij negatief. Het stresshormoon cortisol is study. Int J Eat Disord 2002;32(3):301-8. de alleroudsten te voorkomen. Verschil- gestegen, wat ook bijdraagt tot het ont- 26. Misra M, Katzman D, Miller KK, et al. Physiologic estrogen replacement increases bone density in adolescent girls with len op het gebied van heupfacturen en staan van osteoporose (22). anorexia nervosa. J Bone Miner Res 2011;26(10):2430-8.

www.despecialist.eu De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 28 I ZOEKERTJES Na 13 jaar solo-praktijk heb ik nu een maart, 18 tem 21 april en 3 tem 14 juli Meer info? mail naar hapmolenkouter@ Werkaanbod nieuwe uitdaging: een medisch huis 2017. Uitvalsbasis regio Kortrijk. Con- outlook.be oprichten met diëtiste, logopediste, tact: [email protected] Collega oogarts gezocht voor deeltijd- podologe, psychologe en natuurlijk se consultaties in privé kabinet regio een collega huisarts. Eigen kabinet Jonge collega gezocht voor NIEUWE Eeklo, 3 halve dagen bij voorkeur op in nieuwbouw, parttime secretariaat, Zwangerschapsvervanging gevraagd moderne praktijk te Aartselaar (instap woe/do/vrij namiddag. EMD Care Connect, georganiseerde voor de periode april-mei 2017 in de zomer 2017). Bestaande duopraktijk, Tel. 0477/459498 (bericht inspreken weekwacht, wachtpost, e-health in groene regio van Schoten. Solo-prak- secretariaat, 3 volledig ingerichte ka- aub indien nodig) orde. tijk met mogelijkheid om nadien per- binetten, online afspraken, Impulseo. Ik kijk ernaar uit om praktijkprojec- manent te blijven indien gewenst. Alles Werkuren flexibel en bespreekbaar! ten op te zetten, samen in overleg te op afspraak, via online systeem. EMD = Info: Artsen Ten Dorpe Tel 03-2933639 Psychiater, 65+, zoekt parttime baan in gaan… careconnect. Rustig gelegen moderne [email protected] Oost- of West-Vlaanderen. Hopelijk kunnen we samen hard wer- praktijk in het groen met mooie uitbrei- SMS 0479-36.24.743 ken voor onze patiënten, maar mekaar dingsmogelijkheden. Interesse? Mail ook vrije tijd en verlof garanderen en [email protected] Opportuniteit startende huisarts. Ver- kansen voor nevenactiviteiten. koop/verhuur van woning met praktijk. 3de kinderarts gezocht voor drukke kin- Meer info: [email protected] Gemotiveerde huisarts gezocht om een derartsenpraktijk te Edegem. Perfect te HAP Molenkouter te Zottegem zoekt momenteel goed lopende huisartsprak- combineren met ziekenhuisactiviteit. huisarts wegens pensionering van tijk over te nemen aan het einde van Contact via 0473199176 of Over te nemen: bloeiende en rendabe- collega. de loopbaan van de huidige arts. Dit [email protected] le dokterspraktijk lichamelijke schade Wij bieden aan: diverse patiëntenpo- kan door geleidelijke overname tegen evaluatie- verzekeringsgeneeskunde pulatie, aangename werksfeer, cen- februari 2018. Omvorming tot duop- Begeleiding mogelijk. Inlichtin- traal gelegen modern praktijkgebouw, raktijk is perfect mogelijk. De woning Kinderarts in Gent met privé praktijk gen: [email protected] – online afsprakensysteem, vrije na- met 3 slaapkamers, 2 praktijkruimtes die ook psycholoog,diëtist,spelthera- 0496/140091 middag, georganiseerde weekwacht en wachtzaal is zeer rustig gelegen peut,optometrist en studiecoach omvat en wachtpost in weekend. Start op met langs voor en achter uitzicht op zoekt kinderarts voor samenwerking. 1/12/2017. parkgebied in het centrum van Belsele Info: [email protected] of Huisarts met 7 jaar ervaring beschik- Wij verwachten: engagement, goede (Sint-Niklaas). Bij interesse of bijkomen- 09/222 49 46. baar voor vervanging van 8 tem 17 communicatie, flexibiliteit. de vragen, [email protected]

H.-Hartziekenhuis Lier een hart voor zorg Het Heilig Hartziekenhuis Lier beschikt over 451 erkende bedden en profileert zich als een regionaal acuut ziekenhuis met een volwaardig zorgaanbod voor een brede regio. We zijn op zoek naar een (M/V): HOOFDGENEESHEER FUNCTIE • Uitvoering van de wettelijke opdrachten van de hoofdgeneesheer • Aanspreekpunt voor alle artsen, bevorderen van de groepsgeest tussen de artsen en de samenwerking met de andere ziekenhuismedewerkers: begeleiding en coaching van de geneesheren-diensthoofden en artsen van het ziekenhuis • Vervullen van de brugfunctie tussen de artsen en het directieteam • Het mee formuleren van strategische objectieven met speciale aandacht voor medisch-strategisch beleid

PROFIEL • Geneesheer-specialist, bij voorkeur met een klinische praktijkervaring in een ziekenhuiscontext. Een bijkomende specialisatie in ziekenhuisbeleid of een algemene managementsopleiding strekt tot aanbeveling (of bereid zijn om een dergelijke opleiding te volgen) • Relevante managementervaring • Uitstekende communicatieve vaardigheden • Diplomatisch, doch besluitvaardig en daadkrachtig • Teamspeler en coach • Vertrouwd met ziekenhuiswetgeving en -reglementering

Interesse? Stuur uw sollicitatiebrief en cv naar: H.-Hartziekenhuis Lier vzw t.a.v. dr. An De Cuyper, algemeen directeur Mechelsestraat 24 - 2500 Lier

JS3045N [email protected]

De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 www.despecialist.eu I 29

Ik ben op zoek naar een collega voor Week-en weekendwacht. te Deurne Zuid Antwerpen. Er is admi- patiëntenbestand en 1 gemeenschap- samenwerking. Praktijk gelegen te Contact: 050/61.34.34 nistratieve ondersteuning voorzien. pelijk secretariaat. De locatie is vrij te Steenhuffel, Vl-Brabant. Op termijn [email protected] Tel: 0474 365 838 kiezen, maar er is eventueel een kabi- evt een Haio of een 3e vaste collega net ter beschikking in Opglabbeek. (verschillende collega’s gaan met pen- Meer informatie vind je op www.de- sioen de komende jaren). Oogartsenpraktijk centrum Geraards- Dynamische groepspraktijk dermatolo- bosbeek.be. Er zijn 2 praktijkruimtes. EMD Me- bergen: gie te Liedekerke, is op zoek naar een E-mail: [email protected]. didoc. Consultaties zijn enkel op af- Vervanger gezocht periode april tem gemotiveerde dokter/dermatoloog. spraak. Er is een online-agenda en te- juli 2017 wegens bevallingsverlof. Vol- Uren en dagen zijn bespreekbaar. lesecretariaat. Impulseo-gebied vanaf ledig uitgeruste groepspraktijk met Groot patiëntenbestand, secretari- Ik zoek een collega voor associatie. 2 0 1 7. ondersteuning secretaresse gelegen aatsmedewerker. Praktijk gelegen te Tollembeek-Gal- Georganiseerde weekwacht, tijdens aan station centrum Geraardsbergen. Bij interesse, 0472/20 81 22 of praktijk@ maarden in Vl-Brabant. Twee kabi- het weekend wachtpost N16 te Puurs. Uren en weekdagen vrij te bepalen en huidartsvandennest.be netten, EMD (medidoc), week en Meer info: [email protected] overeen te komen. weekend-wacht . Werkzekerheid gega- Interesse? neem gerust contact op via randeerd. Alle vormen van samenwer- 0478 645 281 of [email protected]. MZG-arts met ruime ervaring in Busi- king zijn bespreekbaar. Wij zoeken een gemotiveerde huisarts ness Intelligence zoekt een nieuwe uit- [email protected] of telf: 054.589353 die onze groep kan komen verster- daging. [email protected] ken vanaf mei 2017 wegens zwanger- Medisch secretaresse zoekt werk. schapsverlof, gedurende minstens 7 jaar ervaring bij een oogarts. Deeltijds (4/5de) huisarts gezocht 3 maanden. Aangename werksfeer, Regio Antwerpen en omstreken. PNEUMOLOOG gezocht voor zwanger- vanaf januari ‘17 , voor praktijk in Ho- werk verzekerd, secretariaat en tele- Beschikbaar vanaf januari 2017. schapsvervanging in Malle gedurende boken (Impulseo I zone; huisartsen- secretariaat, alle raadplegingen na Mail: [email protected] 2 maand vanaf eind februari 2017. info wachtpost) afspraak, uurrooster te bespreken, ei- en CV naar liesvanransbeeck@gmail. die naar nieuw en groter gebouw ver- gen kabinet, ... . Voor meer info info@ com - 0476378449 huist, (huis)artsen opleidt, in admi- huisartsenpraktijkkampenhout.be of Huisarts praktijk overname omgeving nistratieve ondersteuning voorziet en 016/65.08.70. Aarschot wegens pensionnering. voornamelijk op afspraak werkt. tel.: 0495 22 10 31 Huisartsennetwerk van 6 collega-huis- Indien interesse of voor bijkomende in- artsen en 1 huisarts in opleiding zoekt lichtingen, gelieve contact op te nemen Groepspraktijk te Knokke zoekt vier- enthousiaste collega voor samenwer- via mail: [email protected]. de collega. Voltijds secretariaat. Eigen Dringend plaatsvervanging gezocht, king. Netwerk op aparte locaties in Op- kabinet. wegens ziekte, in goedgelegen praktijk glabbeek en As, 1 gemeenschappelijk

De Europa Ziekenhuizen versterken hun teams Vele functies (m/v) zijn nog in te vullen: • Anesthesist • Cardioloog • Geriater • Gynaecoloog • Specialist in fysische geneeskunde en revalidatie • Geneesheer/Apotheker bioloog • Oogarts • ORL • Orthopedist • Pneumoloog

Interesse? Kandidaten voor een van deze ambitieuze posities kunnen hun CV en motivatiebrief sturen naar Europa Ziekenhuizen vzw (maatschappelijke zetel), De Frélaan 206, 1180 Brussel, ter attentie van Dr Albert VEYS, Medisch Directeur a.i., of per mail [email protected] Meer informatie op http://workat.europehospitals.be en www.europaziekenhuizen.be

ClinEur_Specialist_H138xL230_nl_06.indd 1 13/02/17 17:26 www.despecialist.eu De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 30 I

Landelijk gelegen groepspraktijk te Medische secretaresse zoekt part time Vraagprijs: 100 euro. Te koop: electrische onderzoekstafel KRUIBEKE zoekt arts om de praktijk te job. Ervaring op de dienst cardiologie Info: [email protected] of (duolys-quest) + arm- en beensteu- versterken vanaf 1/11/2016 (optie vast, in Az Turnhout. Beschikbaar vanaf sep- 0474/238706 nen en rollend onderstel in uitsteken- later starten is ook een optie). tember. Regio Turnhout en omstreken. de staat, tabouret, sterilisator, chi- Goed georganiseerde groepspraktijk Voor meer info svandingenen@gmail. rurgisch materiaal, frigo (A-klasse) + met 3 artsen. Consultaties zijn op af- com. Ik stuur u graag mijn cv. Te koop wegens plotse stopzetting kast, materiaalkasten. Mechelen. Tel: spraak en de huisbezoeken zijn goed praktijk: 9 stoelen wachtzaal, wacht- 0478/775765. georganiseerd en beperkt. zaaltafeltje, microscoop Olympus, Voltijds telesecretariaat en een deel- Medisch materiaal dokterstas Rusticana (nieuw), Brother tijds administratieve bediende. printer HL-5450DN, etc… Prijs overeen te koop: StarFitness of MyVibe Fitness Uurrooster/vrije momenten samen te Spirometer spirobank te koop wegens te komen. 0475/464480 Kantelplaat, bespreken. Interesse? praktijk@stalen- stopzetting praktijk. Bijna nooit gebruikt, Nieuw:2000 gestel.be Toestel in goede staat, weinig gebruikt Eu. Vraagprijs:1000 Eu. Tel: 0475 25 52 66

Te koop:videogastroscoop Fuji ty- pe5(2006,1dg /wk gebruikt)processor, az Sint-Blasius behaalde in 2015 lichtbron,polaroidfoto,rolkar (alles het prestigieuze JCI-goldlabel voor kwaliteit perf. Staat ),electrische oz tafel, Echo en patiëntveiligheid. Tosbee Toshiba, wegens stop prak- tijk;prijs otk, [email protected] of Kroonveldlaan 50 - 9200 Dendermonde tel 0477227248

Welch Allyn CP 50 ECG toestel te koop. Het algemeen ziekenhuis Sint-Blasius Dendermonde Nieuw gekocht in 2013, amper 20 ECG • is een hedendaags ziekenhuis in een recent gebouw op de hoofdcampus te Dendermonde; • maakt deel uit van het Vlaams Ziekenhuis Netwerk Leuven; ‘s Mee afgenomen. Nieuwprijs met • bevat in totaal 439 erkende ziekenhuisbedden. elektroden en papier 1500, nu te koop voor 500 euro met elektroden bij. Ev ook Momenteel hebben wij volgende openstaande vacatures draagtas. Geïnteresseerd? Mail naar an. Arts-specialist OFTALMOLOOG [email protected] (m|v ) deeltijds TE KOOP:wegens stopzetting praktijk: Van de kandidaten wordt verwacht dat zij met de aanwezige oogartsen in dienstverband samenwerken, waarbij combinatie met een privéconsultatie mogelijk is. electrisch onderzoeksbed, in goede Bij aanvang wordt, indien gewenst, begeleiding voorzien voor chirurgische staat . Prijs overeen te komen . en|of laserbehandelingen. Riziv: 1.71225,77.830 Het beoefenen van een subspecialisatie of de bereidheid tot het aanleren Tel. 0474/66 95 32 . van een subspecialisatie binnen de dienst, wordt aangemoedigd. Een nieuw chirurgisch dagziekenhuis en een vernieuwde polikliniek laten toe aangenaam te werken in een moderne infrastructuur. Te Koop: Atlassen the Ciba Collection Voor bijkomende informatie over de functie kan u terecht (Netter) -Hart; Endocrino; Nieren&Ure- bij dr. Eric Van Caelenberghe (oftalmoloog) op +32 (0)52 25 26 79 ters; Voortplanting; Gastro- in box. bij dr. Raf Jacobs (medisch directeur) op +32 (0)52 25 25 15 Voor nevenstaande vacatures Prijs OTK. Info: 0476699423 ontvangen wij graag uw sollicitatie met uitgebreid cv t.a.v. mevr. Karen Pieters NKO-materiaal te koop: grote unit Lap- (algemeen directeur) perre, Microscoop KAPS, flexibele en [email protected] en rigide laryngoscoop Olympus. Audio, dr. Raf Jacobs Akoustische rhinomanometer, ENG+- (medisch directeur) BERA Difra, autoclavabele endosco- [email protected] pen, klein materiaal: neusspecula, oor- specula, zuigers, micro-oortangetjes. Nieuw tel: 0495/22.67.64.

Arts-specialist REUMATOLOOG (m|v) voltijds Ook u wenst een zoekertje te publiceren in onze De aan te werven arts zal samenwerken met onze reumatologe dr. Helena Herman. volgende edities? Voor bijkomende informatie over de functie kan u terecht bij dr. Helena Herman (reumatoloog) op +32 (0)52 25 26 44 Stuur ons uw zoekertje bij dr. Raf Jacobs (medisch directeur) op +32 (0)52 25 25 15 op het adres [email protected].

De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 www.despecialist.eu GASTRONOMIE I 31 Drie restaurants die inspireren tot een vegetarische ommezwaai Steeds meer restaurants bieden kwalitatieve vegetarische gerechten aan, mijlenver van de strikte macrobiotische voorschriften. Drie goede voorstellen om zichzelf te trakteren op wat groens.

1. Vrijmoed, Vlaanderenstraat 22, 9000 Gent. Tel.: 02/279.99.77. Open van 12u tot 13u30 en van 19u tot 21u30, gesloten op zaterdag, zondag en maandagmiddag. www.vrijmoed.be

Dit is een van de beste adressen van dit moment, dankzij Michael Vrijmoed, de vroegere rechterhand van Peter Goos- sens. Deze man heeft zijn intrek genomen in een Gents he- renhuis met een tijdloos karakter. Misschien beïnvloed door Alain Passard, biedt Vrijmoed een menu aan – van 5 of 7 gerechten naar keuze – dat volledig gewijd is aan groen-

ten. En de smaken zitten absoluut goed… maar het resul- © Luc Viatour taat is ook ongelooflijk lekker door de goddelijke sauzen en jus. De combinaties? Verbazingwekkend: maïs-paprika- cashew­noot; hazelnoot-raap-citrusvruchten; of nog, geiten- kaas-biet-mosterdgraan. Indrukwekkend. 3. Arabelle Meirlaen, chemin de Bertrandfontaine 7, 4570 Marchin. Tel.: 085/25.55.55. www.arabelle. 2. Le Mess, Louis Schmidtlaan 1, 1040 Etterbeek. be. Open van 12u tot 13u30 en van 19u tot 21u30, Tel.: 02/734.03.36. www.lemess.be. Open van 12u gesloten op maandag, dinsdag, woensdag, tot 14u30 en van 19u tot 23u, gesloten op zondag en zaterdagmiddag en zondagavond. zaterdagmiddag. dolutegravir/abacavir/ We moeten toegeven: een typisch vrouwelijke keuken lamivudine Le Mess bestaat al meer dan 15 jaar maar is nog bestaat niet. Toch niet zodanig dat men ze blindelings beter geworden sinds de zaak is overgenomen door Ma- zou herkennen. Dit gezegd zijnde, is er in België een per- rie-Pascale Van Hamme. In een mannelijk decor biedt de soon die meer dan de anderen het droombeeld van een plantaardige kaart interessante variaties op groenten – ri- vrouwelijk bord belichaamt: Arabelle Meirlaen. Waarom? sotto, tatin, gestoofd, gestoomd… – maar ook een reeks Omdat de composities van deze 44-jarige vrouw een on- ‘bowls’ – quinoa, veggie – die de moeite waard zijn. Voor- gelooflijke dosis sensibiliteit bevatten. Sensibiliteit die je al het volgende voorgerecht is enorm overtuigend: auber- bijna op je tong voelt trillen. Het is niet voor niets dat ze gine, parmezaanemulsie, brood als kant en frisse kruiden. haar aanpak omschrijft als een ‘instinctieve keuken’. Hierbij krijgen groenten een centrale plaats. Op verzoek maakt ze zelfs veganistische menu’s, met ingrediënten die deels uit de moestuin naast het restaurant komen, onvergetelijke samenvattingen van het seizoen, telkens weer anders.

Een goed adres: Eric Kayser

Eric Kayser is in de bakkerij wat Alain Ducasse is in de gastronomie: een visionair en een zakenman tegelijk. Vandaag bestaat Maison Eric Kayser uit een honderdtal Waterloosesteenweg 656, bakkerij-restaurants in een twintigtal landen en de groei 1050 Brussel. Tel.: 02/203.79.09. blijft zich doorzetten. Sinds kort is het merk ook aanwezig http://erickayser.be. in Brussel, namelijk in Elsene. Het is meer dan een gewo- Open van maandag ne bakkerij, eerder een leefruimte, bedacht en ontwikkeld tot vrijdag, van 7u30 tot 19u30, en op zondag rond het bakhuis. Een concept dat een theehuis, bakkerij van 7u30 tot 16u. en restaurant combineert. Wat u niet mag missen? De be- kende ‘pains du monde’ die getuigen van de creativiteit van het huis.

Concept: Club de Garniac

de stad. Zij krijgen toegang tot een truffelkwekerij in ver- sie 2.0. Het scenario verloopt in 3 fases. De klant koopt of biedt een of meerdere bomen aan van het gewenste jaartal (695€ per boom) die aangeplant zijn in de Gard via de website van het bedrijf. Vervolgens, nog voordat de truffelgrond produceert, ontvangt hij jaarlijks gedu- rende 6 jaar 15 gram zwarte truffels. Zodra de truffel- grond productief is, ontvangt hij zijn aandeel in verhou- ding tot het aantal bomen, en dit tijdens de levensduur van de truffelgrond (20 jaar). Natuurlijk is het mogelijk om zijn boom ter plaatse te gaan bezoeken en vooral om deel te nemen aan het zoeken van de truffels. Op deze dagen kunnen de leden een gast uitnodigen en genieten ER/VU/RE: ViiV Healthcares.a./n.v Site Apollo Avenue Pascal, 2-4-6, In de 19e eeuw waren fijnproevers er niet vies van om zelf van een truffelgerecht op het domein. 1300 Wavre, BELGIUM • Contact +32 10 85 65 00 © 2016 ViiV Healthcare group of companies. hun truffels te gaan zoeken. Maison de Garniac heeft een www.garniac.fr interessant initiatief gelanceerd voor levensgenieters uit

MS11201N Michel Verlinden

www.despecialist.eu De BE/TRIM/0017/16Specialist - Date 99 of ❚Creation: 16 februari September 2016 2017

16_530_TRIUMEQ_Bandeau.indd 2 9/09/16 11:11 32 I INTERACTIEF Inspectie Fagg willekeurig en repressief? (bis)

Er valt zo te zien geen peil te trekken op de controles zullen daar uiteraard meer controles zijn.” annex boetes van het Fagg bij plastisch chirurgen die Volgens haar zijn niet alle vermeende in- ‘reclame maken’, zie ook onze vorige editie. breuken even ernstig. Bijgevolg kan de aanpak van het Fagg verschillen. “Boven- dien geeft het Fagg in vele gevallen waar Gebrek aan logica de taalgrens, viel onze Franstalige voorzit- het niet om zware inbreuken gaat, in eerste Het gebrek aan logica stoort. Gaat het bij ter uit de lucht.” instantie een waarschuwing zonder finan- de overheid meer om geld binnen te rij- Naar de strafmaatprocedure is het ook al ciële implicatie en ook minnelijke schikkin- ven dan een coherent beleid te voeren? gissen. De ene krijgt geen, de andere een gen onder het maximumbedrag.” ❚ Zopas nog kregen de plastisch chirurgen lichte, nog een andere een zware boete. ERACTI extra verplichtingen in de maag gesplitst Dat alles in de wetenschap dat er een Pascal Selleslagh T EF IN omdat ze nu btw moeten aanrekenen. ware wildgroei bestaat naast het medisch “Maar ook dat is inconsequent. Ande- circuit, “maar ons pakken ze aan.” Noot 1. naam en adres bij de redactie bekend ren die btw betalen, worden beschouwd Een voorbeeld illustreert de zwakke posi- als handelaar. Die mogen wél reclame tie van de patiënten: “Ik kreeg een patiënte maken. Wij dus niet.” over de vloer, geïnjecteerd door een ver- Opmerking van de redactie: de Dat de dunne grens tussen reclame en pleegkundige in een schoonheidsinstituut inspectie heeft ongetwijfeld een informatie almaar moeilijker te trekken en duidelijk mismeesterd. De dame had belangrijke taak. Toch spreekt valt, stond reeds in onze vorige editie. daarvoor enorm veel geld betaald. Ik raad- het Fagg zichzelf tegen als “Als ik in mijn tekst het verschil uitleg de haar aan om per brief klacht in te dienen het beweert dat het in eerste tussen botox en een filler, bestempelt bij de Orde. De Orde schreef haar terug dat instantie een waarschuwing het Fagg dat al als reclame…” ze met zoiets bij het Parket moest aanklop- geeft “in vele gevallen waar og een arts (1) uit haar onvrede pen, omdat ze niet optrad voor niet-artsen. het niet om zware inbreuken over een forse boete van 3.000 Twee maten, Maar de stap naar het Parket zetten is niet gaat.” Dat klopt dan niet in N euro. Afzender: het Fagg. Raar: evident voor dergelijke mensen.” het bovenstaande artikel voordien was ze door het Fagg gewaar- Eigenlijk is de wetgeving in kwestie twee gewichten? (waarschuwing samen met schuwd met een brief, maar diezelfde Maar ook irriteert het onze lezeres dat het achterhaald, hoor je weleens. PV in de bus). Evenmin wordt brief bevatte ook al een proces-verbaal Fagg een onderscheid maakt tussen de Maar in afwachting van een moderni- het onderscheid duidelijk met de melding dat ze de geneesmid- Vlaamse artsen die keihard worden aange- sering past men op goed geluk enkele tussen een lichte en een zware delenwet en de wet op implantaten van pakt, en de Franstaligen die met rust wor- vuistregels toe: geen voor- en nafoto’s, inbreuk. 1964 overtrad. “Je past dan je website den gelaten. Is dan niet iedereen gelijk voor geen prijzenslag of kortingen… Waarom Intussen stapt opnieuw een aan, je laat dat weten, je vraagt of het de wet? “Ik hoorde nog geen enkele Waal- spreekt het Fagg in overleg met de be- zo wettelijk oké is, je verneemt niets se collega met gelijkaardige ervaringen, roepsvereniging geen heldere criteria af? plastisch chirurg naar de meer… en plots ploft er enkele maanden al doen ze net hetzelfde. Mijn vereniging Ann Eeckhout, woordvoerster van het rechter. Toch eens te rade gaan later dan toch een ferme boete in je bus. [Belgische Vereniging voor Esthetische Fagg, beklemtoont dat het Fagg de dos- bij de Nederlanders, die het Toppunt is wel dat mijn site al jaren gele- Geneeskunde (BVEG-SBME)] telt zowel siers over het hele land gelijk behandelt. een stuk transparanter zouden den goedgekeurd was door de Orde van Nederlands- als Franstaligen. Gevraagd “Wanneer het Fagg een groter aantal aanpakken?

JS3046AN Artsen.” of dit ook leeft aan de andere kant van klachten krijgt binnen een bepaalde streek,

Recht van antwoord Fagg

Het Fagg stuurde een staat stelt de missie om te zorgen voor bare medische hulpmiddelen is ook websites. Het Fagg kan niet alle web- veilige, kwaliteitsvolle en doeltreffende geldig op internet en sociale media. sites proactief en continu evalueren. recht van antwoord op de geneesmiddelen en gezondheidspro- • Het Fagg wenst te benadrukken dat Het is de verantwoordelijkheid van de publicatie “Inspectie Fagg ducten nog beter in te vullen. het hier gaat om off-labelgebruik van firma om zich aan de wet te houden. willekeurig en repressief?” Botox of Dysport, aangezien voor deze Het is de verantwoordelijkheid van het (De Specialist van In de publicatie staan foute beweringen producten het behandelen van ge- Fagg om de naleving van de wet te en intentieprocessen die niet stroken laatsrimpels geen goedgekeurde the- controleren. 02.02.2017). met de werkelijkheid. Hieronder de be- rapeutische indicatie is. Deze genees- • Als de minnelijke schikking niet wordt langrijkste feiten. middelen kunnen bovendien ernstige betaald, wordt het dossier inderdaad • De controles door het Fagg van het bijwerkingen veroorzaken. We stellen doorgestuurd naar het parket. Dit is type dossiers waarvan sprake is in het vast dat die aspecten amper aan bod de normale procedure, die haast voor artikel vloeien voort uit klachten en zijn komen op de gecontroleerde websi- elke type inbreuk geldt. et Federaal Agentschap voor dus niet gebaseerd op willekeur. Klach- tes. Geneesmiddelen en Gezond- ten over esthetische artsen en schoon- • Het Fagg heeft in dit dossier een con- Om de consumenten optimaal te be- H heidsproducten (Fagg) wenst heidsinstituten worden op dezelfde structieve houding aangenomen. Er schermen, is reclame voor geneesmid- te reageren op de publicatie “Inspectie wijze behandeld. Niet alle vermeende was telefonisch contact met het be- delen voor menselijk gebruik, niet alleen Fagg willekeurig en repressief?” in de inbreuken zijn even ernstig, bijgevolg trokken bedrijf waarbij werd uitgelegd onderworpen aan de algemene wetge- rubriek lezersreacties en -vragen van De kunnen de onderzoekshandelingen en waarom een PV werd opgesteld. De ving inzake reclame, maar ook aan een Specialist van 02.02.2017. maatregelen die het Fagg onderneemt voorgestelde minnelijke schikking lag specifieke wetgeving met als doelstel- Het Fagg betreurt ten zeerste geen kans verschillen per geval. Dit dossier werd onder het maximumbedag voor der- ling een rationeel geneesmiddelenge- te hebben gekregen om te reageren in behandeld volgens de wettelijke regels gelijke inbreuken. Voor een tweede bruik, in alle objectiviteit, op basis van dezelfde editie van De Specialist. Als en de gebruikelijke praktijk. klacht werd enkel een waarschuwing correcte en volledige informatie. Deze transparante organisatie die veel belang • Het verbod op reclame naar het grote gegeven. informatie kunt u terugvinden op de hecht aan overleg staat het Fagg open publiek voor geneesmiddelen op me- • Het Fagg zal nooit een expliciete va- website van het Fagg. ❚

JS3046BN voor een dialoog die het agentschap in disch voorschrift en voor implanteer- lidatie geven van de inhoud van de

De Specialist 99 ❚ 16 februari 2017 www.despecialist.eu