Urania Nr 1/2005
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Biblioteka G łówna o m 3 UM K Toruń oW05 M iXL py As t r o n o m atjirziii—luty Nowe testy ogólnej teorii względności Toruński radioteleskop ma już 10 lat! Lot do Saturna Supermasywna czarna dziura powstała we wczesnym Wszechświecie Arcprf-ioN Disk ' CHANDR* X-RAY Teleskop kosmiczny Chandra dostarczyt dowód na to, że super- cji w dziedzinie widzialnej wynika, że masa czarnej dziury w tym masywne czarne dziury mogły powstać we wczesnych fazach ist kwazarze wynosi miliard mas Słońca. W konkluzji uważa się, że nienia Wszechświata. Astronomowie Daniel Schwartz i Shanil centralne czarne dziury w masywnych galaktykach zaczęły się Virani z Centrum Astrofizycznego Harvard-Smithsonian w Cam tworzyć zaraz po Wielkim Wybuchu. bridge, USA obserwowali w promieniowaniu X kwazar SDSSp To odkrycie stanowi nowe wyzwanie dla teorii powstawania ga J1306, który leży w odległości 12,7 mld lat światła od nas. Ponie laktyk i supermasywnych czarnych dziur, ponieważ dotychczas pa waż wiek Wszechświata oceniany jest obecnie na 13,7 mld lat, to nowało przekonanie, że masywne czarne dziury tworzą się dopiero znaczy, że kwazar ten powstał zaledwie miliard lat po „urodzinach" w zaawansowanym stanie ewolucji Wszechświata. Wszechświata. Charakter promieniowania X tego kwazara jest po Obraz przedstawia nasze rozumienie czarnej dziury i jej oto dobny do promieniowania dużo starszych kwazarów. Z obserwa czenia. Czy tu tworzą się układy planetarne? AU Microscopii HD 107146 v m \ i \ % tfpk " o \mm ••• j Rozm iar Rozm iar ; orbity Neptuna J orbity Neptuna Teleskopy kosmiczne Spitzera i Hubble’a dostarczyły ostat gwiazdy mają rezerwuar materiału, z którego mogą się two nio unikatowe obrazy pyłowych dysków wokół gwiazd wiel rzyć planety, podczas gdy starsze są otoczone zwałami gruzu. kości Słońca. Młode gwiazdy obserwowane przez Hubble’a mają od 50 Teleskop Spitzera odkrył dysk pyłowy wokół dojrzałej, po do 250 min lat. Są wiec dość stare, aby teoretycznie posia dobnej do Słońca gwiazdy AU Mon, która posiada odkryte już dać planety gazowe, ale za młode, by już wytworzyły się wokół planety. Teleskop Hubble’a uzyskał obraz jasnego dysku wokół nich planety skaliste, takie jak Ziemia. Sześć gwiazd bada dużo młodszej gwiazdy HD 107146. Te odkrycia dają wgląd nych przez teleskop Spitzera ma wiek podobny do naszego w procesy, które doprowadziły do powstania naszego Syste Słońca, czyli ok. 4 mld lat i wiadomo, że posiadają planety mu Słonecznego — od stanu chaotycznych pyłów i żwirów na gazowe. Te obserwacje dają solidne przesłanki związków mię początku do bardziej określonego stanu dzisiejszego. Młode dzy dyskami pyłowymi a planetami. URANIA ■ Rocznik Z0D6 r i i: r i tom LXXVI INDEKS AUTORÓW Baran Józef 268 Matysiak Magdalena 270 Bartkiewicz Anna 18 Mazur Maciej M. 218 B ejger Michał 4 Melikidze George 108 Błaszkiewicz Leszek P. 202 Michalec Adam 2, 212,215, 271 Brancewicz Henryk 172 Musieliński Arkadiusz 154 Branicki Andrzej 178 Nelle Dariusz W. 31 Bruzda Mirosław 50 Paczyński Bohdan 246 Bukowska Danka 265 Patka Jacek 242 Bulik Tomasz 210 Pazderska Bogna 148 Cader-Sroka Barbara 263 Podkowicz Piotr 50 Chodorowski Franciszek 86 Polewaczyk Filip 50 Chrupała Henryk 181, 218 Redlarski Grzegorz 50 Domański Juliusz 34, 35, 37, 82, Rochowicz Krzysztof 7, 17, 25, 74, 130, 135,226 75, 67, 120, 121, 168, 170, 272, 273 Drążkowska Joanna 48, 67, 96, Rudnicki Konrad 254 144, 192, 240 Rudź Przemysław 50 Drążkowski Jacek 39, 47,81, Sadowski Marek 50 95, 143, 191,239, 285 Schreiber Roman 48, 73, 96, 144, 192, Dworak T. Zbigniew 56, 85, 94,114, 286 240, 288 Filipek Marcin 2 Sitarski Grzegorz 86 Fłin Piotr 123 Skórzyński Wiesław 38, 87, 129, Frąckowiak Michał 52 177, 224, 287 Gabiyszewki Ryszard 86 Słowikowska Agnieszka 160 Gil Janusz 108 Smak Józef 80 Gołębiewski Marek 26 Smolarz Piotr 50 Górecki Grzegorz 146 Sobolewska Małgorzata 68 Górski Krystian 50 Stolarczyk Renata 50 Graczyk Dariuszl6, 125, 174, 221, 274 Strobel Andrzej 46 Gryz Jacek 98 Szapach Bogdan 50 Gut Lucyna 33 Szary Andrzej 108 Hanasz Jan 16 Szutowicz Sławomira 86 Jarzębowski Tadeusz 258 Ściężor Tomasz 2, 32, 40, Jaskulska Krystyna 50, 98, 267 88, 140, 183, 184, 232, 280 Kabatek-Drążkowska Jadwiga 278 Stejl Vladimir 226 Kardaś Tomasz 100 Tissler Grzegorz 50 Kotarski Andrzej 50 Tomczak Michał 220 Kozłowski Szymon 108 Wąż Piotr 146 Kożuchowska Magda 211 Weżgowiec Marek 167 Królikowska Małgorzata 86 Wirkus Piotr 267 Kuczyński Jerzy 135 Witucki Leszek 50 Kukliński Marek 50 Wojtas Piotr 50 Kulesza Bogusław 190 Woszczyk Andrzej 1,49, 97, Kunert-Bajraszewska Magdalena 18 122, 145, 169, 171, 193,213,216, Lew Bartek 196, 248 220, 225,231,241 Łągiewka Jerzy (5)o.III Wutkowski Marcin 98 Łęgowski Stanisław 142 Zawada Karolina 29, 39, 66, 79, 128 Maciesiak Krzysztof 108 Zegler Ewa 124 Malinowski Adam __— —_ 50 Ziołkowski Krzysztof 8, 86, 166 Marcinek Jerzy / ^ ® 117 Zub Marta 108 UNIWERSYTFCK; rur,to INDEKS PRZEDMIOTOWY Marsjańskie impresje 26 Artykuły Młoda galaktyka w dojrzałym Wszechświecie 7 Albert Abraham Michelson — człowiek, który Najdalsza gromada galaktyk 170 świat nauczył mierzyć, Tomasz Kardaś 100 Najdalsza planeta pozasłoneczna 169 Fotometria milimagnitudowa tranzytów planet, S. Kozłowski, A. Szary, M. Zub, G. Melikidze, Narodziny gwiazdy 167 K. Maciesiak, J. Gil 108 Nasi sąsiedzi — młode masywne galaktyki 79 Głębokie przeglądy nieba w promieniach X Nowe polskie meteoryty 39 za pomocą teleskopu Chandra, Obszar N 214 w Wielkim Obłoku Magellana 168 Małgorzata Sobolewska 68 Planeta w układzie potrójnym gwiazd 216 Granice Układu Słonecznego — gdzie są i co się tam znajduje, Arkadiusz Musieliński 154 Planetoida Woszczyk 81 Kosmologia fluktuacji promieniowania tła (cz. 1) Planetoida z dwoma księżycami 225 Bartek Lew 1% Pocztówka z Tytana 66 Kosmologia fluktuacji promieniowania tła (cz. 2) Polscy astronomowie na tropie kosmicznej skali Bartek Lew 248 odległości 273 Księżyce (?) wokół planetoid Portrety supernowych w galaktykach spiralnych 17 T. Zbigniew Dworak 114 Potrójne zaćmienie Jowisza 39 Kwazary — obiekty wczesnego Wszechświata, Radiowe zaćmienie Słońca 271 Bogna Pazderska 148 Supergromada gwiazd w naszej Galaktyce 121 Lot do Saturna, Krzysztof Ziołkowski 8 Śmieci kosmiczne 171 Neutrina i ciemna energia — niezwykłe połączenie, Teleskop kosmiczny zobaczył planety pozasłoneczne Michał Frąckowiak 52 113 Nowe testy ogólnej teorii względności, Voyager u granic heliosfery 166 Michał Bejger 4 Widma zapałek, czyli o szkodliwości palenia Podwójny pulsar J0737-3039 — fascynujące papierosów 80 laboratorium fizyki, Agnieszka Słowikowska 160 Zagadkowe wydłużenie doby Saturna 16 Powojenne lata wrocławskiej astronomii, Tadeusz Jarzębowski 258 Zanim powstały gwiazdy 128 Prof, dr hab. Bohdan Paczyński doktorem Zorze na Saturnie raz jeszcze 73 honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego 244 Spektroskopia radiowa, Leszek P. Błaszkiewicz 202 W kraju Świat księżyców Saturna, T. Zbigniew Dworak 56 10 lat Koła Miłośników Astronomii Urodziny 32-m anteny — toruński radioteleskop im. Jana Heweliusza w Urzędowie 270 ma już 10 lat, Magdalena Kunert-Bajraszewska 15-lecieHubble’awOpiOA 190 Anna Bartkiewicz 18 Cząstki i promieniowanie wysokich energii 210 Włodzimierz Zonn 1905— 1975, Konrad Rudnicki 254 Dąbrowskie obserwatorium astronomiczne obchodzi swoje pierwsze urodziny 31 Rozmaitości Mgławice planetarne jako narzędzia do badania Brązowy karzeł na cenzurowanym 75 Wszechświata 211 Dorodny kosmiczny noworodek 272 Nowości z Kielc 123 Dziesiąta planeta? 216 Odległe światy — JENAM 2005 213 Galaktyka pełna faj erwerków 67 Otwarcie Obserwatorium Astronomicznego w Urzędowie 268 Gromada kulista pełna zagadek 120 OZMA2005 265 I ty możesz zostać odkrywcą 39 PTA informuje: XXXII Zjazd Polskiego Kosmiczna odnowa galaktyk spiralnych 74 Towarzystwa Astronomicznego 220 Kosmiczne potęgi mieszkają w skromnych domach 29 VI Konferencja Sekcji Obserwatorów Komet PTMA 32 Lądowanie na Tytanie w OPiOA 67 VIII Ogólnopolski Zlot Miłośników Astronomii Leje zapadliskowe na Terra Meridiani 117 —N iedźwiady 2004 30 Bogusława Humik, Hieronim Humik, Materia X Warsztaty Bieszczadzkie poświęcone kosmiczna na Ziemi, jej źródła i ewolucja 231 polom EM ELF w astrofizyce i geofizyce 215 Encyklopedia uniwersalna Larousse’ a 286 XXI Ogólnopolskie Młodzieżowe Seminarium Jan Kepler, Sen 46 Astronomiczne w Grudziądzu 172 Owen Gingerich, Książka, której nikt nie przeczytał. 142 XXI Seminarium PKiM 124 Roman K. Janiczek, Jan Mietelski, Marek Zawilski, XXXII Zjazd PTA 263 Kalendarz astronomiczny na XXI wiek 85 XXXIII Zjazd TOS 267 Zaćmienie Księżyca na Wielkiej Raczy 33 Galeria obiektów NGC Dariusz Graczyk In Memoriam NGC 2146; NGC 2194; NGC 2237/8,2246 76 Jan Kwaśniewicz 1952-2004 218 NGC 2261; NGC 2264; NGC 2359 125 Jan Palt 1923-2005 218 NGC 2371/2; NGC 2392; NGC 2403 174 Profesor Robert Głębocki 1940-2005 122 NGC 2419; NGC 2440; NGC 2539 221 NGC 2655, NGC 2841 iNGC2903 274 Astronomia w szkole 75 lat kłopotów ze stałą Hubble ’ a 34 Astronomia i muzyka Nietypowa lekcja 35 Jacek Drążkowski Oświata i nauki ezoteryczne 37 „Do nieba i między gwiazdy” 285 Proste doświadczenia (cz. 4) 82 Kroczący z gwiazdami: Jonn Serrie 191 Wirtualna podróż do ziemskich kraterów 278 Michael Stearns i jego muzyka 143 Wszechświat na różnych długościach fal 226 Muzyczny Redshift 47 Wyznaczanie odległości, promienia orbity i rozmiarów Muzyka dla Tytana 95 Jowisza 178 Muzyka Odległych Przestrzeni 239 XLVIII Olimpiada Astronomiczna zakończona 181 Znajdźmy też trochę czasu na historię 130 Ciekawe adresy internetowe. Roman Schreiber Poradnik obserwatora Wiesław Skórzyński 48,96,144,192,240, 288 Interesujące