Zekerheidsstelling van de kwaliteit van de Rijn en Maas voor de drinkwaterproduktie

Voordracht uil de 43e vakantiecursus in drinkwatervoorziening 'Technische maatregelen voor kwaliteitszorg voor grondstof en eindprodukt', gehouden op 10e n 11 januari 1991aa n de TU Delft.

1. Inleiding Alvorens in te gaan op zekerheidsstelling Samenvatting door Rijkswaterstaat van de kwaliteit van Rijkswaterstaat heeft voor de bestemde plekken in Rijkswater een inspannings­ Rijn en Maas voor de produktie van verplichting om een zodanige kwaliteit van het water als basisstof zeker te stellen, drinkwater, dienen allereerst een aantal dat daaruit met relatief simpele middelen door de drinkwaterbedrijven goed opmerkingen en kanttekeningen gemaakt drinkwater bereid kan worden. te worden bij het gebruik van de term Binnen de WVO zijn daarbij door Rijkswaterstaat diffuse, grensoverschrijdende 'zekerheidsstelling van kwaliteit' in deze en incidentele lozingen maar beperkt beïnvloedbaar. context. Het huidig niveau van zekerheidsstelling van de Rijn en Maas is, wanneer dit Op de eerste plaats is kwaliteit natuurlijk gerelateerd wordt aan de vigerende AMvB 'Drinkwaterbereiding', vrij goed, een relatief begrip. waarbij de Rijn voor veel parameters al beduidend beter geworden is dan de Maas. Bij het van kracht worden van de nieuwe AMvB wordt dit beeld voor de beide rivieren duidelijk negatiever. Doorvoering van RAP, NAP en Derde Nota Waterhuishouding zullen een Drs. G.J. VAN NULAND belangrijke stap voorwaarts betekenen in het bereiken van een voldoende Hoofd Hoofdafdeling RIZA Rijksinstituut voor zekerheidsstelling. Door het ontbreken van een gericht Maasactieplan raakt de Integraal Zoetwaterbeheer en Maas evenwel verder achterop bij de Rijn. Afvalwaterbehandeling, Lelystad Een trendbreuk ten goede van de zekerheidsstelling kan alleen bereikt worden door een sterke intensivering van preventie. Het van start verklaren van een Maasactieplan (inclusief preventie) en het Een kwaliteit is pas als goed of slecht te intensivering van preventie als middel in de tweede fase van het Rijnactieplan betitelen wanneer deze getoetst wordt aan zijn concrete korte-termijnmogelijkheden, die als eerstvolgende stap genomen een standaard. Zo kan een oppervlakte­ zullen moeten worden. waterkwaliteit getoetst worden aan een ecologische doelstelling, maar ook aan de kwaliteitseisen verbonden aan bepaalde bewerkstelliging van een soort basis­ moet doen. En daar zal de rest van dit gebruiksfuncties die voor oppervlakte­ niveau, waaruit vervolgens de drinkwater­ artikel aan gewijd zijn. wateren vastgelegd zijn. bedrijven voor consumptie geschikt drink­ Hierbij wordt overigens niet of nauwelijks De functie met bijbehorende kwaliteits­ water kunnen maken, zij het met relatief aandacht besteed aan chloride, omdat dit eisen die voor de drinkwaterproduktie het simpele middelen. Drinkwaterbedrijven in het volgende artikel uitgebreid aan bod meest relevant is, is de functie 'Opper­ moeten niet in steeds verdergaande mate komt. vlaktewater bestemd voor de bereiding procesindustrieën worden. van drinkwater', kortheidshalve 'Drink­ De vereiste kwaliteit voor het drinkwater waterbereiding' genoemd. zelf is geregeld in het Waterleidingbesluit 2. Huidig niveau van zekerheids­ Bij een Algemene Maatregel van Bestuur op basis van de Waterleidingwet. stelling (AMvB) ex WVO uit 1983 [1] zijn de Om beide genoemde wetten op dit punt Wanneer gesproken wordt over zeker­ oppervlaktewater-eisen verbonden aan overigens beter op elkaar af te stemmen heidsstelling is het goed onderscheid te deze functie bepaald. zal op zeer korte termijn een wijziging van maken tussen twee deelaspecten, te weten Op diverse plekken in de Rijkswateren is de AMvB ex WVO van kracht worden die de huidige gemiddelde waterkwaliteit en deze functie vastgelegd. Te noemen zijn gaat voorzien in het opnemen van een het optreden van calamiteuze en het IJsselmeer, stukken van het norm voor afzonderlijke pesticiden van incidentele lozingen. Amsterdam-Rijnkanaal, Lek, IJssel en de 0,1 ng/\ en voor het totaal aan Afgedamde Maas. Volgens de recentelijk bestrijdingsmiddelen van 0,5 ,«g/l. De huidigegemiddelde waterkwaliteit van verschenen Derde Nota Waterhuis­ Een tweede duidelijke kanttekening ten Rijn en Maas houding [2] zal het aantal plekken waar aanzien van zekerheidsstelling door de De afgelopen jaren is door een gestage deze functie is vastgelegd in de nabije waterkwaliteitsbeheerders die gemaakt sanering van zowel communale als toekomst nog verder toe moeten nemen. moet worden betreft de juridische industriële lozingen een grote vooruitgang Eert belangrijke zaak ook daarom, omdat constellatie ten aanzien van aansprakelijk­ geboekt in de kwaliteit van de Rijn en, zij het voorhanden zijn van voldoende heid, schadevergoedingen enzovoort, of het in duidelijk mindere mate, van de oppervlaktewater voor drinkwater­ anders gezegd: de mate van bindendheid Maas. bereiding de druk op grondwater­ van de AMvB. Er is geen sprake van Om dit qua orde-grootte te illustreren kan onttrekkingen (in belangrijke mate mede absolute bindendheid of garantstelling. verwezen worden naar afb. 1 en 2. verantwoordelijk voor verdroging) binnen De Nota van Toelichting heeft het in deze In afb. 1 is weergegeven de sanering van grenzen kan houden. letterlijk over 'nastreven', 'inachtnemen' het aantal i.e.'s voor de Nederlandse Het is de verantwoordelijkheid van Rijks­ en 'inspanning'. Zij maakt er melding van situatie tussen 1970 en 1990. Te zien is een waterstaat om er zorg voor te dragen dat dat van te voren nooit met volledige sterke afname van circa 40 miljoen i.e.'s in die stukken Rijkswater die deze functie in zekerheid gesteld kan worden of een doel­ 1970 tot circa 7 miljoen i.e.'s in 1990, dit het Rijkswaterkwaliteitsplan hebben stelling gehaald zal worden. Diffuse vooral dankzij een steeds verdergaande gekregen, ook aan de bijbehorende lozingen, bovenstroomse ontwikkelingen, toename van de capaciteit van de calamiteuze verontreinigingen: het zijn kwaliteit voldoen. zuiveringsinstallaties, voor zowel allemaal factoren waar de kwaliteits­ Duidelijk dient te zijn dat het niet de taak communaal als industrieel afvalwater. beheerder geen of maar beperkt grip op van de kwaliteitsbeheerder is om te In afb. 2 is hetzelfde weergegeven voor de heeft. Bovenstaande laat onverlet dat de zorgen voor een zodanige kwaliteit dat het reductie van de industriële lozing van waterkwaliteitsbeheerder binnen zijn direct geschikt is als drinkwater. zware metalen. Ook weer een duidelijke verantwoordelijkheden al het mogelijke De normen van de AMvB voorzien in de afname en wel van ruim 2.000 ton in 1970 436

Afb.1- Lozingvan zuurstofbindende stoffen in Nederland. Afb.2 - Lozingvan zware metalen door de industrie in Nederland.

tot circa 250 ton in 1990. Voor vele stoffen Afb. 3 - Overzicht van deautomatische meetstations inde Rijkswateren. is dezelfde sterk aflopende lijn te laten zien. Voorwaar een forse reductie dus. Soortgelijke inspanningen voor de Rijn

Rijkswaterstaat heeft de beschikking over 2 meetnetten: een manueel meetnet en een automatisch meetnet. Het manuele meetnet is gericht op de Noordzee bepaling van de trend in concentraties en vrachten en dient onder andere voor de toetsing aan de AMvB 'Drinkwater­ bereiding'. Daarnaast is er een automatisch meetnet, dat als primair doel heeft de signalering van incidentele verontreinigingen als gevolg van bedrijfs- storingen of calamiteiten. In dit meetnet, dat momenteel bestaat uit 7 stations (zie afb. 3), zijn met name de stations Lobith en Eysden van groot belang voor de drinkwatervoorziening. Uit de meerjarenreeksen van de boven­ genoemde meetnetten van het RIZA blijkt dat met name de Rijn de afgelopen jaren veel schoner is geworden. De nog bij veel mensen levende opvatting dat de Rijn het open riool van Europa is, is niet terecht. Om dit te illustreren is in tabel I weer­ gegeven de gemiddelde kwaliteit van de Rijn in Lobith in 1989 in vergelijking met recente kwaliteitcijfers van de neerslag in Nederland en dit dan voor die parameters die ook voorkomen in de AMvB-functie 'Drinkwaterbereiding'. Uit deze tabel blijkt dat, wanneer we het Rijnwater in z'n huidige kwaliteit H,0 (24) 1991, nr. 15 437

TABEL I - Gemiddelde kwaliteitvan de Rijn te Lobith Het betreft hier IJsselmeer, Lekkanaal, beschikbaar voor de regionale directies in1989 (in ßg/l) envan deneerslag in Nederland Afgedamde Maas, Amer en Haringvliet. van Rijkswaterstaat en de drinkwater­ (1987) Gesteld kan worden dat door de laatste maatschappijen. Stof Rijn Neerslag jaren heen alle locaties vrij goed voldoen Bij het overschrijden van een zogenaamde kwik 0,06 0,15 aan de normen uit de AMvB [6,7] . signaleringswaarde wordt er veel cadmium 0,12 0,22 Structureel te hoog zit het eigenlijk alleen intensiever dan normaal gemonitord, chroom 6,50 0,22 in het IJsselmeer met eutrofiërings- arseen 1,24 0,60 terwijl bij overschrijding van een lood 4,87 10,0 parameters en chloride, en in de Amer zogenaamde alarmeringswaarde eventueel zink 31,0 20,0 met choline-esteraseremmers. actie kan plaatsvinden, zoals bijvoorbeeld tot-P 343 190 Bedacht dient evenwel te worden dat in het stoppen met waterinname door de ammonium-N* 0,34 1,53 die huidige AMvB dus nog niet drinkwaterbedrijven of het door een chloride* 182 3,30 opgenomen is een normering voor afgestemd stuw-en sluisbeheer gericht *= in mg/l individuele pesticiden (dus ook niet voor sturen van een bepaalde prop Bron: RIZA, KNMI [3],RIV M [4] en WL [5] polaire pesticiden zoals bentazon, verontreiniging. TABEL II - De gemiddelde waterkwaliteitin 1989 te simazine en atrazine). Het automatisch waterkwaliteitsmeetnet Lobithen Eijsden (in\J.g/l) Als de nieuwe AMvB van kracht wordt, alleen is evenwel niet voldoende. Stol' Rijn Maas zal (zo blijkt uit de metingen van onder Bedacht dient te worden dat minder dan kwik 0,06 0,04 andere het RIZA) het totale toetsbeeld er 10% van de in de Rijn voorkomende cadmium 0,12 0,63 beduidend negatiever uit gaan zien, omdat stoffen thans routinematig gemeten chroom 6,50 4,40 in ieder geval pesticiden als atrazine en kunnen worden. arseen 1,24 2,23 simazine tot normoverschrijding aan­ Biologische bewaking met goudwinden is lood 4,87 4,90 leiding zullen geven. zink 31,0 63,0 daarom een zeer noodzakelijke aanvulling. choline-esteraseremmers 0,69 1,38 In Lobith is deze thans al beheersmatig tot-P 343 510 Incidentelelozingen operationeel. ammonium- N* 0,34 0,48 chloride* 182 65,0 Zoals bekend zijn er nog steeds met de Er mag dan terecht tevredenheid bestaan regelmaat van de klok incidentele, sterke over het in de afgelopen jaren bereikte *= in mg/l Bron: RIZA verhogingen van bepaalde stoffen door resultaat, er is nog weinig reden om de calamiteiten, verkeerd gebruik of illegale inspanningen voor verdere verbetering te TABEL III - Aantal meldingen van incidentele lozingen. Veel te vaak nog moet daarmee verminderen zowel ten aanzien van de lozingen binnenkomend bij het RIZA samenhangend tijdelijk de inname van gemiddeld aanwezige kwaliteit als ten 1987 1988 1989 Maas- of Rijnwater door de drinkwater­ aanzien van de incidentele Rijn 63 29 72 bedrijven gestaakt worden. verontreinigingen. Maas 20 14 15 Tabel III geeft voor de periode 1987 t/m Er zal verder gewerkt moeten worden aan totaal 83 43 87 1989 een overzicht van het aantal de zekerheidsstelling van de kwaliteit van meldingen van incidentele lozingen de Rijn en Maas. binnengekomen bij het RIZA, voor zowel vergelijken met regenwater, dat de Rijn Rijn en Maas. 3. Werken aan een betere zekerheids­ voor een aantal parameters Op de eerste plaats blijken dat er nogal stelling verontreinigder is (bijvoorbeeld voor wat te zijn. Verder valt op dat het aantal De geschiedenis van de afgelopen chroom, totaal-fosfaat en chloride), voor meldingen voor de Rijn dat van de Maas decennia leert dat er helaas vaak rampen een aantal in dezelfde orde van grootte duidelijk overtreft. Het voor de Maas of bijna rampen nodig zijn als impuls voor ligt, maar voor een aantal zelfs duidelijk ontbreken van een internationaal waar- verdergaande maatregelen. schoner. Het betreft hier kwik, lood en schuwings- en alarmeringssysteem (zoals Voorbeelden zijn de itai-itai ziekte ammonium-N. we dat wel kennen voor de Rijn) zal hier (veroorzaakt door cadmium), de Voor de Maas ziet dat plaatje er overigens ongetwijfeld mede debet aan zijn. minamata-ziekte (veroorzaakt door kwik) voor een aantal parameters nu al De vrachten die op jaarbasis voor en de Tsjernobyl-ramp. negatiever uit. Dit blijkt uit tabel II waar bepaalde parameters door incidentele en Wat de Rijn betreft kwam de verlossende de kwaliteit van de Rijn te Lobith in 1989 calamiteuze lozingen in het oppervlakte­ ramp op 1 november 1986 door brand bij wordt vergeleken met die van de Maas te water kunnen komen, moeten niet Sandoz-AG te Basel; kort daarna ging het Eijsden, weer voor parameters, die onderschat worden. Zo was in 1985 de Rijn-actieplan van start. allemaal voorkomen in de AMvB- niet-reguliere lozing in Nederland van olie Voor het Rijn-actieplan zijn 4 doel­ 'Drinkwatervoorziening'. Een aantal net zo groot als de totale reguliere stellingen geformuleerd. stoffen zijn in de Maas in beduidend industriële olielozing, namelijk circa Het betreft hier (in simpele bewoordingen hogere concentraties aanwezig dan in de 1.000 ton. gesteld): Rijn. Het betreft hier cadmium, arseen, zink, choline-esteraseremmers en totaal­ In dit verband is ook van belang dat Doelstellingen Rijn-actieplan fosfaat. recentelijk gereed gekomen is het Rijks- - Herstelecosysteem (zalm terug); Maar in hoeverre zijn de Rijn en Maas nu waterstaatsysteem Aqualarm. - Veiligstelling drinkwatervoorziening; schoon genoeg voor de functie drink­ Aqualarm is in feite een 24-uur per dag - Multifunctioneel riviersediment; waterbereiding? operationeel bewakings- en alarmerings­ - Bescherming van de Noordzee. Om dat te weten dient de kwaliteit van het systeem bestaande uit de eerder oppervlaktewater getoetst te worden genoemde zeven permanente meetstations De realiseringsdatum is 1995; dan vindt er dichtbij het punt waar het water langs de grote rivieren en een centrale een evaluatie plaats en als dan niet aan de onttrokken wordt voor de drinkwater­ computer bij het RIZA in Lelystad. vereiste doelstellingen wordt voldaan, dan bereiding. Via onze computer zijn de gegevens zullen in de periode 1995-2000 de 438

resterende belemmeringen moeten TABEL IV — Industriële afvahcaterlozing m prognose van de reductie natuurlijk worden weggenomen. Nederland in 1985en de te verwachten reducties in de belangrijke factoren. Het totaal P-gehalte En de Maas dan, kan men zich afvragen. periode 1985-1995(in ton/jaar) zal rond 1995 met circa 70% gereduceerd Het klinkt cynisch, maar bij het tot 1985 Red % zijn, waarvan overigens het fosfaatvrij dusverre uitblijven van een omvangrijke p 13.500 50 worden van de wasmiddelen 50% voor ramp is er nog steeds geen gericht N 16.000 50 haar rekening neemt. Voor totaal-N zal de Maasactieplan en het Maasoverleg met Cd 15,6 90 reductie van de communale lozingen per Hg 0,6 25 Vlaanderen, Wallonië en Brussel loopt Overige zware metalen 310 65 1995 geen 50 maar 40% bedragen. niet echt sneller dan destijds met België. Bestrijdingsmiddelen 4,1 90 Het niveau van 50% zal naar verwachting Wel zijn er recentelijk met name op Overige organische verbindin gen 123 65 rond 1998 bereikt worden. nationaal niveau algehele emissiereductie­ De derde categorie reguliere lozingen doelstellingen geformuleerd, die ook voor TABEL V- Communale afvalwaterlozing in betreft de diffuse lozingen. de kwaliteit van de Maas (en daarmee Nederland m 1985en de te verwachten reducties in de De diffuse lozingen van prioritaire stoffen periode 1985-1995(in ton/jaar) voor de zekerheidsstelling van de drink­ zijn weergegeven in tabel VI. waterfunctie) een positief effect zullen 1985 Red % Uit dit overzicht blijkt dus dat voor een hebben. p 13.300 70 aantal, ook uit optiek van drinkwater­ N 46.000 40 bereiding, relevante stoffen het aandeel in Cd 1,4 15 de totale emissie dat veroorzaakt wordt Het gaat hier in concreto om de volgende Hg 1,4 65 plannen: Overige zware metalen 526 25 door diffuse bronnen dat van punt­ Bestrijdingsmiddelen 0,8 50 bronnen verre overtreft, te weten totaal - 3e Nota Waterhuishouding; Overige organische verbindingen 4,9 30 stikstof en bestrijdingsmiddelen. - Noordzee-actieplan; Een prognose van verdere reductie van - Nationaal Milieubeleidsplan (plus); TABEL VI - Detotale afvalwaterlozing in Nederland deze diffuse bronnen in de periode tot in1985 enhet procentuele aandeeldat diffuus wordt 1995 is zeer moeilijk te geven; deze - Structuurnota Landbouw; geloosd (inton/jaar) - Meerjarenplan Gewasbescherming. verdere reductie ligt ook maar zeer Totaal % diffuus beperkt in het beïnvloedingspatroon van Wat voor technische middelen zullen nu p 32.200 16 de kwaliteitsbeheerders. Wel kan gezegd N 251.000 75 toegepast moeten worden om tot een worden dat de reductie van bijvoorbeeld Cd 18,3 7 de diffuse lozing van fosfaat vrij beperkt daadwerkelijk betere zekerheidsstelling Hg 2,8 26 van de kwaliteit van Rijn en Maas te Overige zware metalen 1.150 27 zal zijn vanwege het naijl-effect uit de komen voor de drinkwaterbereiding? Bestrijdingsmiddelen 86,2 95 bodem. Overige organische verbindingen 150 15 Alleen een meersporenbeleid zal binnen Voor de reductie van nutriënten zal afzienbare termijn tot een hoger niveau effectuering van de maatregelen van zekerheidsstelling leiden. Te onder­ termen best uitvoerbare/beste bestaande opgenomen in de Structuurnota Land­ scheiden zijn tenminste 4 sporen. technieken, zal tussen nu en 1995 op bouw, voor het bemestingsbeleid Deze zijn onderstaand weergegeven nationaal niveau een aanzienlijke verdere perspectief moeten bieden. reductie van de zogenaamde prioritaire De realisering van het Meerjarenplan A. De vermindering van reguliere lozingen stoffen plaatsvinden. Gewasbescherming zal moeten zorg­ Doelstelling voor de Rijn in het Rijn- Uit tabel IV blijkt dat de industriële dragen voor een aanzienlijke reductie van actieplan is dat voor een groep van circa lozingen voor vrijwel alle genoemde de diffuse verontreiniging door pesticiden. 50 zogenaamde prioritaire stoffen de parametergroepen 50% of meer zal terug­ In dit plan is een reductie van het gebruik emissies in 1995 maximaal 50% mogen gaan; voor cadmium en bestrijdings­ van pesticiden in het vooruitzicht gesteld bedragen van het niveau van 1985. middelen zelfs 90%. Voor kwik bedraagt van 50% in de periode tot 2000 en een De Derde Nota, het Noordzee-actieplan de reductie slechts 25%; dit komt omdat vermindering van de emissie naar water en het Meerjarenplan Gewasbescherming de industriële kwiklozingen in Nederland van 90%. formuleren op een aantal punten nog in 1985 vrijwel geheel reeds volgens de verdergaande of aanvullende reductie­ stand der techniek gesaneerd waren. Van belang is natuurlijk de vraag voor doelstellingen. De reductie van de communale lozingen welke prioritaire stoffen, over alle lozings­ De reguliere lozingen, waarbinnen weer zal, zoals reeds vermeld, met name sectoren heen gezien, 50% reductie in 4 clusters te onderscheiden zijn, kunnen moeten plaatsvinden door het stellen van emissie niet gehaald wordt. Deze 50% is voor de Nederlandse situatie op de minimum eisen aan rioolwaterzuiverings­ namelijk, ongeacht welk plan genomen volgende manier teruggebracht worden. installaties. wordt, altijd een minimum percentage. Deze zijn in het kader van het Rijn- Het blijkt dan dat een aantal stoffen nog Reductie reguliere lozingen: actieplan vastgelegd. niet aan die 50% reductiedoelstelling Industrieel: stand der techniek Per 1 juli 1990 zijn de P-eisen voor de zullen voldoen. Communaal: minimum eisen rwzi's rwzi's in de nationale wetgeving Diffuus: verbod,vermindering, regulering geïmplementeerd door middel van de Het betreft hier totaal stikstof en een gebruik zogenaamde 'defosfaterings-AMvB' [8], aantal zware metalen zoals koper, zink en Grensoverschrijdend: internationale Aan een AMvB voor stikstofverwijdering nikkel. Ook andere milieugevaarlijke, afspraken/druk wordt op dit moment gewerkt. maar niet in internationaal verband als In tabel V is een overzicht weergegeven prioritair bestempelde, stoffen zullen bij Allereerst wat betreft de reductie van de van de te verwachten reductie in de het bestaande beleid onder de 50% industriëlelozingen . Door invoering van de communale lozingen. reductie blijven. Als voorbeeld zijn de zogenaamde 'Stand der techniek', wat Met name de voorgenomen defosfatering polycyclische aromatische koolwater­ correspondeert met de Nederlandse en denitrificatie op rwzi's zijn bij de stoffen en olie te noemen. 439

TABEL VII - Prioritaire stoffen in het oppervlaktewater komen, is het noodzaak C. Reductie gevolgen incidentele lozingen Rijmtroomgebied, die metname bovenstrooms van om deze verder te reduceren. De Derde Nota Waterhuishouding heeft Lobith geloosd worden(1985; inton/jaar). In de Derde Nota Waterhuishouding is ook hiervoor een aantal duidelijke Totale % bovenstrooms hiertoe een aantal kwantitatieve doel­ kwantitatieve doelstellingen geformuleerd. lozing Rijnstroomgebied stellingen geformuleerd. Zo zullen de Zo zouden in de planperiode (dus voor Chloornitrobenzeen 56 100 incidentele en calamiteuze emissies naar 1995) overal 'zodanige voorzieningen Trichloorbenzeen 2,1 95 het water toe in de periode tot 1995 met getroffen moeten worden dat steeds Hexachloorbenzeen 0,2 93 Chlooraniline 37 100 50% moeten verminderen, zowel emissies minimaal 2 uur tijd aanwezig is na het Chroom 600 87 vanaf het land als die bij het vervoer te optreden van een storing of calamiteit om Zink 2.380 93 water. Ook moet het aantal dagen, dat op te verhinderen dat emissies naar het water PCB's 5,2 100 jaarbasis drinkwaterinlaten gesloten optreden'. moeten worden, met 50% verminderen. Wat zal aan technische maatregelen bij het De laatste categorie van reguliere lozingen Door Rijkswaterstaat wordt op dit RIZA op dit vlak realiseerbaar zijn? betreft de grensoverschrijdende moment meegewerkt aan een groot aantal Er zijn dan op 2 vlakken mogelijkheden: verontreiniging. voorbereidingen voor technische 1. Betere bewaking op de meetstations. Evenals op de diffuse verontreiniging maatregelen om de calamiteuze lozingen 2. Betere organisatorische afhandeling. hebben de waterbeheerders in Nederland te verminderen. Hieronder worden er een maar zeer beperkt grip op de grens­ aantal (slechts voorbeeldsgewijs) Wat betreft verbetering van bewaking op overschrijdende verontreiniging. Toch is genoemd. de meetstations kan gedacht worden aan: er een aanzienlijk aantal prioritaire stoffen - uitbreiding van de parameters die daar dat overwegend uit het buitenland komt. In voorbereiding zijnde maatregelenter bepaald kunnen worden (bijvoorbeeld ook In tabel VII is een overzicht van deze reductievan incidentelelozingen: polaire herbiciden op Eijsden en Lobith stoffen gegeven voor de Rijn. bepalen); Uit tabel VII blijkt dat diverse benzenen, IRC: inventarisatie + maatregelen potentieel - introductie van biomonitoring op chlooraniline, chroom, zink en PCB's gevaarlijke bedrijven Eijsden; overwegend, zo niet volledig boven­ Post Seveso: externe veüigheisrapporten - koppeling van biomonitoring aan het strooms van Lobith geloosd worden. RIZA: Maximum CredibleAccident-methode waarschuwingssysteem Aqualarm. Overigens zullen in het kader van de Schade-Beslis Systeem Wat de organisatorische kant betreft uitvoering van het Rijnactieplan ook deze wordt met kracht verder gewerkt aan een bovenstrooms geloosde stoffen sterk In internationaal verband is recentelijk in geharmoniseerd Internationaal Warn und gesaneerd worden in de periode tot 1995. de zogenaamde werkgroep Störfall van de Alarmsystem Rhein. Van belang is nu natuurlijk te weten wat, Internationale Rijncommissie een Verder zal iets dergelijks ook voor het als de genoemde reductiepercentages voor inventarisatie vastgesteld van potentieel Maasstroomgebied opgezet moeten de genoemde 4 categorieën reguliere gevaarlijke bedrijven in het Rijnstroom­ worden. Voorts wordt van start gegaan p lozingen gerealiseerd zijn, dan ongeveer gebied. In de komende maanden zullen met een computermodel voor de de gemiddelde waterkwaliteit zal zijn, verdere afspraken gemaakt worden welke organisatorische/technische afhandeling getoetst aan de toekomstige normen van maatregelen ter verbetering van de van calamiteiten. 'Drinkwaterbereiding'. situatie geïmplementeerd moeten worden. Een naam is er in ieder geval al voor Op grond van modelberekeningen bij het Op nationaal niveau wordt thans onder bedacht: Aquabel. RIZA mag verwacht worden dat dan op andere gewerkt aan implementatie van de alle plekken waar nu deze functie is vast­ post-Seveso richtlijn en reeds gemaakte De totale extra kosten van het water­ gelegd, aan de parameters voldaan zal IRC-afspraken, zoals het opstellen van beheer (voor regionale beheerders, Rijk, i worden, behalve op sommige plekken externe veiligheidsrapporten en richtlijnen doelgroepen enzovoort) voor het totaal I voor totaal-fosfaat en chlorophyl. voor de opslag van gevaarlijke stoffen. van de in dit artikel genoemde r Daarnaast zullen individuele pesticiden Compartimentering en beperking van maatregelen bedragen in 199130 0 miljoen. ongetwijfeld tot normoverschrijding opslag, gekoppeld aan opvangbassins voor In 1994 bedragen deze extra kosten reeds aanleiding geven, maar welke stoffen en bluswater zullen de eerste stappen in de 1 miljard. in welke mate hangt sterk af van de goede richting zijn. stof-en produktspecifieke bepalingen die Ter vergelijking: op dit moment bedragen tussen nu en 1995 zullen worden Daarnaast wordt bij het RIZA gewerkt aan de totale jaarlijkse kosten van het water­ genomen. het ontwikkelen van een aantal methoden beheer ruim 4 miljard. De kostenstijging is Gesteld kan dus worden dat qua emissie­ zoals de Maximum Credible Accident­ dus zowel absoluut als relatief zeer hoog. reductie de uitvoering van RAP, NAP en methode (MCA) en het zogenaamde 3e Nota een forse stap voorwaarts is, maar Schade Beslis Systeem (SBS), beide hulp­ D. Preventie nog geen eindplaatje kan zijn. En boven­ middelen om te bezien waar additionele Maar dan nog is er geen reden tot dien: het hier boven behandelde heeft nog veiligheidsmaatregelen noodzakelijk zijn tevredenheid, geen aanleiding om slechts steeds uitsluitend betrekking op de en welke. te gaan beheren. Hoe ver ook de mate van gemiddelde waterkwaliteit. Hoe gering ook op 'n bepaald moment sanering, hoe inventief ook ons systeem Daarnaast zijn er nog de incidentele door alle genoemde verdergaande om incidentele verontreinigingen snel te lozingen. inspanningen de kans op 'n ongeval of 'n signaleren en de nadelige consequenties te illegale lozing zal worden, geheel nul minimaliseren, het blijft omgaan met B. Vermindering incidentele lozingen wordt die kans nooit. verontreiniging. Het blijft omgaan met Gelet op de eerder in dit artikel geschetste Het is dus zaak verder te werken aan de milieuvreemde stoffen, waarvan ons verontreinigingsvrachten die op jaarbasis reductie van de gevolgen van die inzicht in vóórkomen en schadelijkheid door calamiteiten en incidenten in het calamiteuze lozingen, die nog overblijven. nog zo uitermate beperkt is, maar waarvan 440

ons gevoel zegt dat ze niet veel goeds haar inspanningen om verdroging te 2. Ministerie van Verkeer en Waterstaat (1989). zullen brengen. bestrijden, om de grote wateren in Neder­ Derde Nota Waterhuishouding. SDU Uitgeverij. 's-Gravenhage. De snelheid waarmee nieuwe land tot duurzame watersystemen te 3. KNMI/RIVM (1987). Chemische samenstelling van verbindingen geproduceerd worden is maken, en om de mens voor 'n aantal deneerslag over Nederland. Jaarrapport 1987. De Bilt, vele malen hoger dan de snelheid functies een verantwoord gebruik te laten 4. RIVM (1990). BasisdocumentArseen. Bilthoven . waarmee wij die stoffen kunnen maken van deze watersystemen. 5. Waterloopkundig Laboratorium (1988). Emissies van bestrijdingsmiddelen, meststoffen enzware metalen. normeren. En zoals reeds eerder hier De hoop kan uitgesproken worden dat Rapport nr T494-I. Delft. vermeld, er zitten überhaupt sterke over een tijdje niet alleen langs de Rijn 6. DBW/RIZA (1990). Waterkwaliteitsonderzoek in beperkingen aan het aantal parameters dat maar ook langs de Maas in ons eigen de Nederlandse zoete oppervlaktewateren. Oppervlakte­ je kunt meten en bewaken. Brabant, Limburg en België steeds vaker watervoor de bereiding van drinkwater. 1987. Een echte trendbreuk ten goede in het het onderstaande menubord (zie afb. 4) Lelvstad. 7. DBW/RIZA (1990). Waterkwaliteitsonderzoek in niveau van zekerheidsstelling van de aangetroffen kan worden. deNederlandse zoete oppervlaktewateren. Oppervlakte­ kwaliteit van Maas en Rijn kan bereikt watervoor de bereiding van drinkwater. 1988. worden door te verhinderen dat Literatuur Lelystad. verontreiniging ontstaat en dus los te 1. Staatsblad 606 (1983). Besluit Kwaliteits­ 8. Staatsblad 0301 (1990). Besluit houdende regelingen voorfosfaatverwijdering. 's-Gravenhage. komen van de huidige context van de doelstellingen enmetingen oppervlaktewateren. zogenaamde 'end of pipe treatment'. 's-Gravenhage. • • • In concreto gaat het dan over het preventie-concept: schone grondstoffen, schone produktieprocessen, interne recirculatie, hergebruik van rest- en 3D 3_ bijprodukten, beter produktbeleid, enzovoort. Eerste installateur van GVK-tanks gecertificeerd

Uiteraard niet iets wat van vandaag op Op 27 juni 1991 heeft KIWA de eerste installateur van glasvezel versterkte kunststof morgen gerealiseerd is. Maar daar op een tanks gecertificeerd. Het procescertificaat is afgegeven aan Middelbrink & aantal plaatsen thans al berekend is - door Van Breukelen Installatietechniek BV. De belangrijkste voorwaarden om in aanmerking de bedrijven zelf - dat milieu­ te komen voor certificatie zijn dat het kwaliteitssysteem vastgelegd moet zijn in een investeringen zich thans sneller en sneller handboek en dat het uitvoeren van controles op de opbouw van installaties geschiedt beginnen terug te verdienen en batige door een intern kwaliteitsbewakingsschema. De Montfoortse installateur voldoet hier saldo's laten zien - 'prevention pollution aan. In het kwaltiteitshandboek zijn alle procedures en werkinstructies beschreven die pays' wordt dat genoemd - kan nog wel nodig zijn om de opbouw van een installatie uit te voeren. eens veel sneller gaan dan thans ingeschat Gecertificeerde installateurs moeten bij iedere gemaakte installatie verklaren gewerkt te wordt. hebben volgens de CFR-richtlijnen. Dit betekent onder meer dat de veiligheid voor het De rol van de overheid zal in deze vooral milieu optimaal is gewaarborgd en dat de opbouw van de installatie is uitgevoerd een katalyserende moeten zijn door een volgens vastgestelde technische voorschriften. juist evenwicht toe te passen van voor­ lichting, stimulering c.q. subsidiëring en Bewaking van de kwaliteit fysieke regelgeving. Bij de opbouw van de installatie moeten op vastgestelde momenten door de installateur zelf controles worden uitgevoerd. Dit is vastgelegd in het interne kwaliteitsbewakings­ 4. Epiloog schema. Zo moet onder meer de dichtheid en de kwaliteit van de bekleding Duidelijk is dat het voor een belangrijk gecontroleerd worden. Ook KIWA bewaakt de kwaliteit door controles uit te voeren op deel de medeverantwoordelijkheid van een deel van de opgeleverde installaties. Rijkswaterstaat is om er voor te zorgen dat men ook nog in de verre toekomst geen R. Schwaboverhandigt het K1WA-procescertificaat aan de directeur van de eerstegecertificeerde installateur van gebotteld water nodig heeft, maar gewoon GVK-tanks,P. M. Middelbrink. water uit de kraan kan drinken, drink­ water op 'n simpele manier bereid uit oppervlaktewater. In wezen is dit nog niet eens een doel op zich voor Rijkswaterstaat, maar past het in

Afb. 4 - Toekomstbeeld voor hetMaasstroomgebied?

FRIETMET ZALM ƒ2,98 portie gratis