Historische Atlas Van De
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
HistoriscHe atlas van de HistoriscHe atlas van de Bies Bies BoscH BoscWim van Wijk H HistoriscHe atlas van de Bies BoscH Zes eeuwen BiesBosch in 78 kaarten Wim van Wijk Inhoud inleiding De oostrand www.erfgoedcentrumdiep.nl/biesbosch 16 Met de Kornse dijk werd de tegenaanval ingezet 17 Johan en Cornelis de Witt vingen ook eenden De ondergang van De Groote waard 18 De Wieringswal markeerde de grens tussen Altena en Holland 1 Een poging tot reconstructie 19 Een delta vol killen, blicken en slikken 2 Bakens in zee markeren de loop van de Maas 20 Jutters gebruiken stenen van kasteel Almstein opnieuw 21 De Biesbosch wordt met zijn eigen klei ingepolderd De westrand 22 De Bleeke Kil blijft altijd bestaan, voorspelt Van Nispen 3 Slikvangers doen Hoeksche Waard groeien 23 Het verdriet van boeren is niet aan plaats gebonden 4 Van de binnenzee rest niet meer dan een nauwe Nieuwe Vaart 24 Gezocht: een fatsoenlijke naam voor Donderzand 5 Paarden op Trekdam slepen schepen voort 25 De ligging van Werkendam ten opzichte van El Hierro 6 De Hoeksche Waard is bijna af 26 Menige vogel zong zijn zwanenzang in Vogelenzang 27 Ene Jan werd eigenaar van Jannezand De noordrand 28 Een generaal plan tot het aftappen van inundatiewateren 7 Even was Dordrecht echt het Venetië van het noorden 29 Nieuwe rivier deelt Biesbosch in tweeën 8 Een streng eilanden langs de Merwede 9 Hoe verlaten ook, er stond een herberg het eiland van Dordrecht 10 De tekst bij een kaart snijdt niet altijd hout 30 Dordrecht krijgt zijn achterland terug 11 Redoute neemt plaats in van kasteel Crayestein 31 Als gorzen niet rijp zijn voor inpoldering… 12 Jan Goers op zoek naar Almsvoet 32 Het samengevoegde ambacht van De Mijl en Dubbeldam hield 13 Kooikers zagen Van Nispen en zijn grijphoucken liever gaan op bij de steek van Alloijsen dan komen 33 Met liefde voor detail tekent De Vries zelfs een hooiberg 14 De Rookekil werd westgrens van de Otterpolder 34 Duitse adelaar landt even in Twintighoeven 15 Het Wantij en de Kikvorschkil worden afgedamd 35 De polder werd vernoemd naar de eerstgeborene van de prins 36 Ooit meerde de veerboot naar Brabant af in het Oude Veergat 37 Ooit meerde de veerboot naar Brabant af aan de Prinsenheuvel 38 Het Eiland van Dordrecht rond 1800 39 “Daar waar dertig jaar terug zalm gevangen werd, is nu land” 4 De Zuidrand overzichtskaarten 40 De turfvaarten verleggen hun monding zeewaarts 61 De steken en landerijen van Prins Hendrik 41 De kartuizers trokken de dijk door tot aan de muren van hun 62 Breda wil een vaarweg naar het noorden klooster 63 Soms is een kaart niet bij de tijd 42 Als het nodig was, ging een polder gewoon weer onder water 64 Als het magnetisch noorden verschuift, ligt alles anders 43 Door Lage Zwaluwe loopt de oude dijk van de Groote Waard 65 Drimmelen heeft iets met het getal drie 44 Een kaart als tussendoortje 66 Hoe een kaart actueel te houden 45 Het werd tijd voor een echte dijk om de Boeren-, de Kenen- en 67 Cattoir ver’aspelt Nederlandse namen de Meeuwepolder 68 Een handige kaart voor onderweg 46 De vraag is of de aanleg van Quistgeld een geval van 69 Een ‘opstand met houd’ is iets anders dan een griend geldverkwisting is geweest 70 Totdat de ‘linie van defensie te water’ bevroor… 47 De griend van de prins had legakkers 71 Een Biesbosch op Madurodam-formaat 48 Het bakengeld diende te worden betaald aan Dirk Byl 72 De levensloop van een kaart achterhaald 49 Een kaart met nuttige informatie over bakovens en trekossen 73 Een Van Gogh onder de Biesboschkaarten 50 Moerneren hielp het land naar zijn ouwe moer 74 De Biesbosch in optima forma 51 Mary Stuart leeft voort in de Royalepolder 75 Bijna was de Biesbosch ingepolderd 76 En toen kwamen er spaarbekkens waterstaatkundige kaarten 77 In 1994 wordt Biesbosch nationaal park 52 Een overlaat als oplossing voor een flessenhals vol ijsdammen 78 Noordwaard keert terug in de schoot van de Biesbosch 53 Leg aan die dam, haal weg die dam 54 Niet al het water is vaarwater over de collectie-hingman 55 Het water geeft, het water neemt 56 Maak van de Merwede maar de monding van de Linge, over de collectie-Bodel nijenhuis vond Jan Blanken 57 Eén baggermolen zo sterk als 25 paarden Dankwoord 58 Wat er allemaal niet stáát op een Waterstaatskaart Literatuur en bronnen 59 Eén en al werk in uitvoering Register 60 Biesbosch krijgt puur Maaswater 5 6 Inleiding In vrijwel alle boeken over de Biesbosch die de laatste decennia land in gebruik is genomen. Zo is in het hoofdstuk De Westrand de zijn verschenen – en dat zijn er vele – is wel een kaart ontwikkeling van de Hoeksche Waard te volgen. In De Noordrand opgenomen. Soms maar één, om de lezer te helpen zich te komt het eilandensnoer langs de Merwede aan bod. Hoe vanuit oriënteren: waar ligt nu ook al weer de Spieringsluis? Soms een het Land van Heusden en Altena de ‘tegenaanval’ is ingezet reeks, om te illustreren hoe het gebied zich in de loop van de tijd door telkens een reep grond vóór de Kornse dijk in te polderen, heeft ontwikkeld van een waterrijk tot een wilgenbos. wordt uiteengezet in De Oostrand. Het hoofdstuk Het Eiland van Maar nog nooit is er een boek verschenen met alleen maar Dordrecht laat zien hoe de – vermeende – oudste stad van Holland kaarten. En dat is vreemd, want in de bijna zes eeuwen dat de geleidelijk zijn achterland heroverde. In De Zuidrand wordt het Biesbosch nu bestaat, zijn er honderden kaarten van het gebied verhaal verteld van de ‘Brabantse’ inpolderingen, hoewel de gemaakt. De ene nog mooier dan de andere. meeste tot stand kwamen in de periode dat Zevenbergen, Hooge Deze historische atlas vult die leemte, zij het ten dele, want en Lage Zwaluwe, Geertruidenberg, Waspik en Capelle nog tot er worden slechts 78 kaarten getoond. De exemplaren die Holland werden gerekend. door de selectie zijn gekomen, zijn wel representatief voor het Eén thematisch hoofdstuk kent het boek. In Waterstaatkundige veelzijdige verhaal dat de geschiedenis van zes eeuwen Biesbosch kaarten komt tot uiting dat de Biesbosch een proeftuin is geweest vertelt. Ze beschrijven de ondergang van de Groote of Zuid- voor rivierkundigen – en nog is. Tussen Gorinchem en Dordrecht Hollandse Waard, de perikelen rond het vaststellen van oude lag de oplossing voor problemen als de verzanding van de grenzen in de binnenzee die de Sint-Elisabethsvloed achterliet, monding van de Rijn, maar ook voor de talrijke overstromingen de geleidelijke verlanding en de inpoldering. Maar ook militair van de Alblasserwaard, die al dan niet door ijsdammen werden en waterstaatkundig was de Biesbosch belangrijk en ook daar veroorzaakt. Vele studies – met begeleidende kaarten – zijn er getuigen sommige kaarten van. aan gewijd, voordat uiteindelijk twee nieuw gegraven rivieren de Het probleem met oude kaarten is dat ze zich niet makkelijk problemen oplosten. laten lezen, al is het maar omdat de toelichtende tekst in de Het laatste hoofdstuk, Overzichtskaarten, vertelt in grote stappen cartouches in oud-Nederlands is geschreven. Of omdat zo’n tekst, de geschiedenis van de laatste vier eeuwen, waarin de binnenzee of zelfs maar een legenda, ontbreekt. Daarom gaat elke kaart in in rap tempo verlandde, beetje bij beetje is ingepolderd en bijna dit boek vergezeld van een uitgebreide toelichting. De ene keer in een nieuwe Zuid-Hollandse Waard veranderde. Totdat in 1953 wordt uitgelegd waarom een kaart is gemaakt, een andere keer weersomstandigheden, vergelijkbaar met die voorafgaand aan de wordt uitgebreid ingegaan op de schat aan informatie die de Sint-Elisabethsvloed, aantoonden dat het zo gek niet was om de kaart geeft. En weer een andere keer is de kaart aanleiding voor Biesbosch als waterberging achter de hand te hebben. De hoge een anekdote, een uitstapje naar de geschiedkundige context, een Rijnafvoeren van 1993 en 1995 zorgden er zelfs voor dat eerdere verslag van de levensloop van de kaart, een speurtocht naar de inpolderingen weer ongedaan zijn gemaakt. De laatste kaart in onbekende maker of zijn intenties. Maar altijd is het de bedoeling dit boek schetst een toekomstbeeld: hoe de Biesbosch eruit ziet om aan de hand van de kaart het verhaal van de ontwikkeling als het werk aan Ruimte voor de Rivier-project Noordwaard eind van de Biesbosch te vertellen, of beter: van het gebied dat 2015 is afgerond. ooit de Groote of Zuid-Hollandse Waard was dat met de Sint- Elisabehtsvloed(en) van 1421 (1422 en 1424) verloren is gegaan. Dat verklaart ook de opzet van het boek. Eerst wordt aan de hand van een reconstructiekaart een indruk gegeven van hoe die middeleeuwse waard eruit gezien kan hebben. Daarna volgt de overbekende kaart van Pieter Sluyter waarop de omvang te zien is van de binnenzee die de Sint-Elisabethsvloed achterliet. Dan volgen vijf hoofdstukken die per deelgebied in beeld brengen hoe die binnenzee langzaam opdroogde en weer als vruchtbaar 7 www.erfgoedcentrumdiep.nl/biesbosch Bij dit boek hoort de website ‘Biesbosch’, die is ondergebracht op de site van het Erfgoedcentrum DiEP te Dordrecht (www.erfgoedcentrumdiep.nl/biesbosch). Op deze website zijn alle in dit boek opgenomen kaarten in zeer hoge resolutie geplaatst. Door deze hoge resolutie kunnen de kaarten tot in het kleinste detail worden bekeken. Ook de extra kaarten waarnaar in dit boek wordt verwezen, zijn hier te vinden. Op twee na zijn de kaarten die in dit boek staan, niet gemaakt richtingaanwijzers en verkeersregels’ hanteert, die het voor een om in een boek te worden opgenomen. Om ze toch voor dat beginnende verkeersdeelnemer moeilijk maken om altijd en doel geschikt te maken, zijn ze verkleind.