Institucionalni Okvir I Strategija Održivog Razvoja Regiona
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
STRATEGIJA ODRŽIVOG RAZVOJA ŠPUMADIJE I OMORAVLJA 2011 - 2021 JANUAR 2011. GODINE . STRATEGIJA ODRŽIVOG RAZVOJA ŠUMADIJE I POMORAVLJA Sadržaj Recenzija 5 1 UVOD 7 Regioni kao kreatori politika 9 Koncept održivog razvoja u procesu izrade regionalne strategije 11 Institucionalni okvir i Strategija održivog razvoja regiona 13 Metodologija izrade Strategije održivog razvoja 15 Faze procesa izrade regionalne strategije 18 2 SOCIO - EKONOMSKA ANALIZA ŠUMADIJE I POMORAVLJA 21 Socio-ekonomska analiza Šumadije i Pomoravlja 23 Osnovni geografski i istorijski podaci 25 Životna sredina 35 Stanovništvo 46 Ljudski resursi 53 Ekonomija 60 Poljoprivreda 78 Infrastruktura 96 Turizam i kultura 114 Obrazovanje 123 Zdravstvo i socijalna zaštita 130 Sport 137 Informisanje 142 3 SWOT ANALIZE 147 SWOT analize 149 Bodovanje SWOT analiza 161 4 VIZIJA REGIONA 165 Vizija regiona 167 5 REGIONALNI RAZVOJNI PRIORITETI 169 Regionalni razvojni prioriteti 171 6 STRATEŠKI I OPERATIVNI CILJEVI 173 Strateški i operativni ciljevi 175 7 PROJEKTNE IDEJE I PROGRAMI 185 Projektne ideje i programi 187 Pregled projektnih ideja i razvojnih programa 189 8 PREPORUKE ZA REALIZACIJU STRATEGIJE 257 Preporuke za relizaciju strategije 259 Operational Grant for Regional Economic Development Agency for Sumadija and Pomoravlje 3 EU funded project managed by Delegation of the European Union to the Republic of Serbia . STRATEGIJA ODRŽIVOG RAZVOJA ŠUMADIJE I POMORAVLJA RECENZIJA Regionalne strategije razvoja i, na njima zasnovani, regionalni planovi razvoja predstavljaju ključne instrumente regionalnog razvoja u svim zemljama članicama EU i zemljama kandidatima za članstvo u EU. Slično EU, Srbija je u svojim najvažnijim srateškim dokumentima iz oblasti regionalnog razvoja, a to su, pre svega, Strategija regionalnog razvoja Srbije 2007-2012. i Zakon o regionalnom razvoju Srbije (2009.), istakla strategije regionalnog razvoja kao osnovne instru- mente savremene politike regionalnog razvoja. Cilj Strategije održivog razvoja Šumadije i Pomoravlja 2011-2021. je razvoj opšteg strateškog pla- na regije Šumadija i Pomoravlje u kome će se definisati najvažniji strateški ciljevi i pravci razvoja, kao i podsticaji za razvoj u narednom desetogodišnjem periodu. Strategija počiva na principima održivog razvoja, odnosno na zahtevu da se obezdedi dugoročno zadovoljavanje društveno- ekonomskih potreba i interesa građana Šumadije i Pomoravlja, uz istovremeno otklanjanje pretnji i šteta po širu okolinu do kojih taj razvoj može da dovede. Strukturu Strategije čini osam međusobno skladno, sadržinski i logičko-metodološki, povezanih celina. Prvi deo je uvodnog karaktera i u njemu se razmatraju polazna opredeljenja Strategije, kao što su uloga regiona u procesu regionalnog razvoja i koncet održivog razvoja, i obrazlaže metodološki postupak korišćen u pripremi ovog dokumenta. Drugi deo, pod naslovom Socio- ekonomska analiza, sadrži detaljan prikaz i analizu stanja u svim relevantnim oblastima društve- nog i ekonomskog života Regiona, počev od njegovih geografskih i demografskih karakteristika, preko prikaza opšteg stepena ekonomskog razvoja i analize najvažnijih privrednih grana, pa sve do prikaza i analize šire socijalne sfere Regiona. Na osnovu Socio-ekonomske analize, za srodne oblasti obuhvaćene ovom analizom, u trećem delu Strategije (SWOT analiza) izvršena je analiza najvažnijih internih (snage i slabosti) i eksternih (šanse i pretnje) faktora uspeha. U nastavku trećeg dela izvršena je klasifikacija i priori- tetizacija slabosti i snaga za svaku od identifikovanih oblasti razvoja, što je predstavljalo osnovu da se u četvrtom delu definiše vizija Regiona. U petom delu identifikovano je šest regionalnih pri- oriteta, kao strateških pravaca razvoja koji treba da doprinesu ostvarivanju vizije razvoja. To su: razvoj sporta i turizma, ruralni razvoj, unapređenje sistema obrazovanja i kulture, unapređenje zdravstvenog i socijalnog sistema zaštite, razvoj privrede i preduzetništva i unapređenje infra- strukture i zaštita životne sredine. U šestom delu Strategije, pod naslovom Strateški i operativni ciljevi, razvijen je hijerarhijski ure- đen sistem ciljeva, tako što je za svaki od šest prioriteta razvoja definisano tri do četiri strateška cilja, a za svaki strateški cilj definisan je određen broj operativnih cilja. Da bi se ovi ciljevi mogli realizovati, u procesu strateškog planiranja razvijene su projektne ideje, koje treba da posluže kao osnova za bliže definisanje projekata kojima će se u budućnosti ostvarivati postavljeni ciljevi. U sedmom delu Strategije – Projektne ideje i programi, navedena je lista od 301 regionalne pro- jektne ideje, 81 međuopštinske projektne ideje i 133 projektne ideje iz oblasti infrastrukture, sa osnovnim elementima koji nešto bliže određuju svaku projektnu ideju. Grupisanjem projektnih ideja prema sličnosti došlo se do skupa programa u okviru svakog prioriteta. Time se od velikog broja projektnih ideja došlo do manjeg broja programa, što pogoduje njihovoj kasnijoj realizaciji. Poslednji, osmi deo Strategije, posvećen je razmatranju osnovnih principa na kojima treba da po- čiva proces njene implemetacije. Neposrednoj izradi Strategije održivog razvoja Šumadije i Pomoravlja 2011-2021. prethodile su ozbiljne metodološke (izrada Vodiča kroz proces izrade regionalne strategije održivog razvoja, Regionalna agencija za ekonomski razvoj Šumadije i Pomoravlja, 2009.) i organizacione pripreme (formiranje radnih ili tematskih grupa), a sam proces izrade Strategije rezultat je dobro planiranog i organizovanog, intenzivnog participativnog procesa, koji je obuhvatio širok krug svih relevantnih aktera u Regionu. Operational Grant for Regional Economic Development Agency for Sumadija and Pomoravlje 5 EU funded project managed by Delegation of the European Union to the Republic of Serbia STRATEGIJA ODRŽIVOG RAZVOJA ŠUMADIJE I POMORAVLJA Zahvaljujući tako pripremljenom i vođenom procesu relno je očekivati da Strategija integriše sve relevantne društvene grupe u Regionu, poveže ih oko zajedničkih ciljeva i mobiliše ih da istrajno deluju u pravcu njihove realizacije. Razvojni ciljevi usaglašeni u participativnom procesu izrade Strategije dobijaju legitimitet autetntičnih ciljeva društene zejednice Regiona. Po svojim izvornim opredeljenjima, ciljevima čijoj relizaciji teži i instrumentima operacionalizacije, Strategija održivog razvoja Šumadije i Pomoravlja 2011-2021. je u potpunosti usaglašena sa svim relevantnim republičkim dokumetima, a pre svega sa: Strategijom regionalnog razvoja Srbije 2007-2012., Zakonom o regionalnom razvoju Srbije, statističkoj regionalizaciji Srbije, Prostornom planu Srbije 2011-2020., ali i sa drugim sektorskim strategijama i dokumetima. Na osnovu svega iznetog može se zaključiti da Strategija održivog razvoja Šumadije i Pomoravlja 2011-2021. predstavlja dobru osnovu za dalje vođenje politike regionalnog razvoja, razvoja nižih administrativnih jedinica, kao i implemetaciju politike regionalnog razvoja. Stoga sa zadovoljstvom preporučujem nadležnim organima da usvoje Strategiju održivog razvoja Šumadije i Pomoravlja 2011-2021., kako bi se na njenim osnovama moglo pristupiti izadi operativnih planova razvoja i dizajniranju drugih instrumenata regionalnog razvoja. U Beogradu, 31. januara 2011. godine Prof. dr Blagoje Paunović Operational Grant for Regional Economic Development Agency for Sumadija and Pomoravlje 6 EU funded project managed by Delegation of the European Union to the Republic of Serbia UVOD . STRATEGIJA ODRŽIVOG RAZVOJA ŠUMADIJE I POMORAVLJA REGIONI KAO KREATORI POLITIKA Za uspešnu realizaciju procesa evropske intagracije Republike Srbije kritičnu ulogu ima admini- strativni aparat u zemlji. Postavljanje uslova vezanih za odgovarajuće administrativne kapacitete posledica je identifikovanih potreba za prevazilaženjem problema u sprovođenju i koordinisanju javnih politika, koje se uvode u skladu sa standardima Evropske unije (u daljem tekstu, EU). Naime, standardi EU koji se implementiraju u nacionalno zakonodavstvo jedne zemlje u tranziciji i u procesu pridruživanja EU, veoma često zahtevaju pojačani vid kontrole sprovođenja. Potreba za dodatnom kontrolom može često da rezultira i u stvaranju novih institucija koje će se isključivo baviti upravo nadgledanjem novousvojenih pravila, a to zahteva da centralne, regionalne (ukoliko postoje) i lokalne vlasti, kao i stručne službe zakonodavnih organa, budu sposobne da ispune navedene obaveze. Državni aparat treba da bude osposobljen za obavljanje brojnih kompleksnih zadataka na putu ka evropskim inegracijama. Sve ovo nameće potrebu za reorganizacijom administrativnog aparata, odnosno, stvaranjem odgovarajućih administrativnih kapaciteta koji će biti sposobni da nose teret promena i obaveza koje su predviđene u procesima pristupanja, a kasnije samog članstva u EU. Kao jedno od glavnih pitanja administrativnih struktura Republike Srbije javlja se regionalni ili srednji nivo vlasti i stvaranje regiona kao jednog od kreatora politika i odlučivanja. Naime, regionalne strukture nisu najpreciznije definisane, već postoje kao sistem teritorijalne statističke klasifikacije, predviđene od strane regionalne politike EU i kreiranja tzv. NUTS (objašnjenje u daljem tekstu) regiona1, iako je standard definisan samo za zemlje članice. Evrostat2 je definisao postojanje tri nivoa NUTS-a: Nomenklatura teritorijalnih jedi- nica za statističke potrebe Nivo Minimalno stanovnika Maksimalno stanovnika (NUTS) (eng. Nomenclature of NUTS 1 3.000.000 7.000.000 Territorial Units for Statistics) NUTS 2 800.000 3.000.000 je standard Evropske