Objaœnienia Do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski

PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

ZENON WIŒNIOWSKI, ANDRZEJ PIOTROWSKI

G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — A. BER Koordynator regionu Wielkopolski pó³nocnej — R. DOBRACKI

OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI

1:50000

Arkusz Choszczno (269) (z 2 tab. i 3 tabl.)

Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiska za œrodki finansowe wyp³acone przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej

WARSZAWA 2004 Autorzy: Zenon WIŒNIOWSKI, Andrzej PIOTROWSKI Pañstwowy Instytut Geologiczny, Oddzia³ Pomorski, ul. Wieniawskiego 20, 71–130 Szczecin

Redakcja merytoryczna: Kamila JANUS Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00–975 Warszawa

Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego prof. dr hab. Leszek MARKS

ISBN 83-7372-659-4

Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K

2 SPIS TREŒCI

I. Wstêp ...... 5

II. Ukszta³towanie powierzchni terenu ...... 7

III. Budowa geologiczna ...... 13

A. Stratygrafia...... 13

1. Trzeciorzêd ...... 14

a. Paleogen...... 14

Eocen...... 14

Oligocen ...... 15

Oligocen dolny ...... 15

b. Neogen ...... 16

Miocen ...... 16

2. Czwartorzêd ...... 17

a. Plejstocen...... 17

Zlodowacenia po³udniowopolskie ...... 17

Zlodowacenie Sanu 1 ...... 17

Stadia³ dolny...... 17

Stadia³ górny...... 19

Zlodowacenia œrodkowopolskie...... 19

Zlodowacenie Odry ...... 20

Stadia³ dolny...... 20

Stadia³ górny...... 21

Zlodowacenie Warty ...... 22

Stadia³ dolny...... 22

Stadia³ œrodkowy + górny ...... 23

Zlodowacenia pó³nocnopolskie ...... 25

3 Zlodowacenie Wis³y...... 25

Stadia³ œrodkowy ...... 25

Stadia³ górny...... 27

b. Czwartorzêd nierozdzielony ...... 33

c. Holocen...... 34

B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu ...... 37

C. Rozwój budowy geologicznej ...... 38

IV. Podsumowanie ...... 42

Literatura ...... 44

SPIS TABLIC

Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000

Tablica II — Przekrój geologiczny C–D

Tablica III — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000

4 I. WSTÊP

Obszar arkusza Choszczno (269) Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 ograniczaj¹ wspó³rzêdne: 15°15’–15°30’ d³ugoœci geograficznej wschodniej i 53°10’–53°20’ szero- koœci geograficznej pó³nocnej. Administracyjnie teren badañ nale¿y do województwa zachodniopomorskiego, powiatów: star- gardzkiego (gminy: Dolice, Suchañ i Dobrzany) oraz choszczeñskiego (miasto i gmina Choszczno oraz gmina Recz). Pod wzglêdem gospodarczym jest to obszar o charakterze rolniczym. Lasy zajmuj¹ jedynie oko³o 20% jego powierzchni. Jedynym miastem jest, le¿¹ce na granicy z obszarem arkusza Pe³czyce, Choszczno — licz¹cy 15 tysiêcy mieszkañców oœrodek administracyjny (siedziba starostwa). W Choszcz- nie rozwin¹³ siê przemys³ spo¿ywczy i metalowy. Istotne znaczenie dla rozwoju miasta ma przebiegaj¹ca przez nie linia kolejowa z Poznania do Szczecina. Du¿e znaczenie gospodarcze posiada przechodz¹ca przez Suchañ (du¿a wieœ gminna w œrodkowej czêœci obszaru arkusza) droga krajowa numer 10, ³¹cz¹ca Szczecin z Bydgoszcz¹. Prace geologiczne na analizowanym obszarze prowadzone by³y w oparciu o „Projekt badañ geologicznych” opracowany przez Z. Wiœniowskiego w 1995 r., zatwierdzony przez Ministra Ochro- ny Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa decyzj¹ numer KOK/25/96 z dnia 26.04.1996 r. Prace nad realizacj¹ arkusza rozpoczêto w lipcu 1996 r., ukoñczono w grudniu 1999 r. Zakres badañ obejmowa³ kartowanie geologiczne na obszarze 309,8 km2, w tym wykonanie: — trzech otworów badawczych (kartograficznych) o ³¹cznym metra¿u 574,5 m (wykonawca „Geofizyka Toruñ”), — 60 sond mechanicznych o œredniej g³êbokoœci 5,0 m, — badañ geofizycznych w zakresie sondowañ geoelektrycznych (110 SGE) wzd³u¿ ci¹gu o d³ugo- œci 21,8 km (Grycko, Bestyñski, 1997) oraz udarowej geofizyki refleksyjnej w ci¹gu o d³ugoœci 5,5 km (wykonawca „Segi Warszawa”),

5 — lokalizacji otworów kartograficznych metod¹ GPS (Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa); Prace laboratoryjne obejmowa³y wykonanie: — badañ litologiczno-petrograficznych — 182 próbki (Pañstwowy Instytut Geologiczny, Oddzia³ Geologii Morza, Gdañsk) (Mas³owska, Micha³owska, 1998), — oznaczeñ stratygraficznych: analiza mikropaleontologiczna — osiem próbek (Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa) (Paruch-Kulczycka, 1996), analiza palinologiczna — dziesiêæ pró- bek (Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa) (Winter, 1997), — oznaczeñ wieku bezwzglêdnego osadów metod¹ termoluminescencji (TL) — szeœæ próbek (Uniwersytet Gdañski) (Sprawozdanie z wykonanych datowañ..., 2000), oraz metod¹ radiowêglow¹ — osiem próbek (szeœæ próbek — Muzeum Archeologiczne w £odzi, dwie próbki — Kijowskie La- boratorium Radiowêglowe) (Materia³y archiwalne do arkusza SMGP Choszczno..., 2000); Poza wynikami w³asnych badañ do opracowania arkusza wykorzystano profile otworów wiertniczych oraz dokumentacje surowcowe, geologiczno-in¿ynierskie i hydrogeologiczne pochodz¹ce z ar- chiwów Pañstwowego Instytutu Geologicznego (Centralne Archiwum Geologiczne w Warszawie oraz Archiwum i Bank Danych Hydrogeologicznych „Hydro” Oddzia³u Pomorskiego w Szczecinie), a tak¿e z archiwów szczeciñskich: Urzêdu Wojewódzkiego, „Geoprojektu”, „Wodrolu” oraz Wojewódzkiego Zarz¹du Wodnych Melioracji. Z opracowañ kartograficznych wykorzystano mapy: geologiczno-glebowe opracowane przez kartografów niemieckich (Schober, 1943; Klautzsch, 1908; Korn, 1909; Soenderop, 1912a, b, 1933), geologiczne w skali 1:200 000 (Koz³owski, 1977; Koz³owski, Nosek, 1977, 1978), geologiczne ob- szarów przyleg³ych w skali 1:50 000 (Sochan, 1991, 1997, 1998), geofizyczne (Gadomski, 1957), fo- togeologiczne (Graniczny, Doktór, 1992), a tak¿e mapy i opracowania hydrogeologiczne (Czekalska i in., 1963; Jarz¹bek, 1985; Paczyñski i in., 1972; Majewski, Kolago, 1961). W trakcie prac wykorzystano równie¿ mapy, publikacje i opracowania z dziedziny: budowy pod³o¿a podczwartorzêdowego (Bryl, Horn, 1972; Ciuk, 1972; Dadlez, 1974a, b, 1979; Dadlez, Marek, 1969, 1974a, b; Dadlez (red.), 1980; Jaskowiak, 1960, 1961; Jaskowiak-Schoeneichowa, 1976a, b, 1981; Jaskowiak-Schoeneichowa (red.) 1979; Kopczyñska-¯andarska, 1970a; Po¿aryski (red.), 1974; Schoeneich, 1962a, b; Uberna, 1974), geomorfologii (Dyjor, 1985; Karczewski, 1968, 1998; Krygowski, 1959), surowców mineral- nych (Brodowicz, 1966) oraz dotycz¹ce badañ plejstocenu prowadzonych na analizowanym obszarze (Kopczyñska-¯andarska, 1970b; Koz³owski, 1977; Koz³owski, Nosek, 1978; Kurzawa, 1993; Po¿aryski, (red.), 1974; Schoeneich, 1962a). Du¿e znaczenie dla uszczegó³owienia morfologii pod³o¿a osa- dów czwartorzêdowych mia³y mapy grawimetryczne (Petecki, JóŸwiak, 1991).

6 II. UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU

Wed³ug podzia³u fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2000) obszar arkusza Choszczno po³o¿ony jest w podprowincjach: Pojezierza Po³udniowoba³tyckie i Pobrze¿a Po³udniowoba³tyckie. Do Pobrze¿y Po³udniowoba³tyckich, mezoregionu Równina Pyrzycko-Stargardzka, nale¿y jedynie niewielki, po³udniowo-zachodni fragment terenu badañ. Obszar arkusza na pó³noc od doliny Iny wchodzi w obrêb mezoregionu Pojezierze Iñskie, a na po³udnie od niej — do mezoregionu Pojezierze Choszczeñskie. W krajobrazie omawianego terenu mo¿na wydzieliæ trzy g³ówne jednostki geomorfologiczne: wysoczyznê morenow¹ wystêpuj¹c¹ na pó³noc od doliny rzeki Iny, przebiegaj¹c¹ równole¿nikowo dolinê Iny oraz wysoczyznê morenow¹ z silnie rozwiniêt¹ sieci¹ dolin wód roztopowych, rozci¹gaj¹c¹ siê na po³udnie od doliny Iny( tabl. I). Najwiêkszym z wyró¿nionych obszarów jest p³aska i falista wysoczyzna morenowa rozci¹gaj¹ca siê na pó³noc od doliny Iny. Powierzchnia wysoczyzny, zbudowanej z silnie piaszczystych glin zwa³owych i piasków lodowcowych, ukszta³towana zosta³a w trakcie deglacjacji arealnej fazy pomorskiej (stadia³u górnego) zlodowacenia Wis³y. Wznosi siê ona na wysokoœci od oko³o 50 m n.p.m. wzd³u¿ doliny Iny (a nawet oko³o 25–30 m n.p.m. na po³udniowy zachód od Sad³owa) do oko³o 100 m n.p.m. w czêœci wschodniej w rejonie wsi Sokoliniec i ponad 110,0 m n.p.m. w pó³nocno-wschodnim naro¿niku obszaru arkusza w okolicy wsi B³otno. Najwy¿sze wzniesienie w tym rejonie osi¹ga 110,3 m n.p.m. Centralna i zachodnia czêœæ wysoczyzny wznosi siê na wysokoœci œrednio oko³o 60–70 m n.p.m. Deniwelacje jej powierzchni nie przekraczaj¹ zwykle 10,0 m. Urozmaicaj¹ j¹ elementy wklês³e — zag³êbienia powsta³e po martwym lodzie, oraz wynios³oœci — kemy zbudowane g³ów- nie z materia³u piaszczysto-py³owatego, osadzonego pierwotnie w szczelinach w obrêbie martwego lodu, a tworz¹ce obecnie, po inwersji rzeŸby, elementy pozytywne. Wiêksze zró¿nicowanie morfologii terenu jest zwi¹zane z wystêpowaniem du¿ych form erozyjnych — rynien lodowcowych, i akumulacyjnych — ci¹gów ozów. Na przyk³ad dno rynny Jezior Wapnickich znajduje siê na wysokoœci oko³o 75 m n.p.m., to jest oko³o 20–25 m poni¿ej otaczaj¹cych tê rynnê kulminacji wysoczyzny morenowej, podobnie dno doliny Reczycy, które na po³udniowy wschód od Suchania znajduje siê na wysokoœci oko³o 33 m n.p.m., czyli oko³o 35 m poni¿ej najwy¿szego punktu wysoczyzny morenowej w tym rejonie. Najwiêksze ró¿nice wysokoœci dotycz¹ pó³nocnej krawêdzi doliny Iny, bêd¹cej w isto- cie wykorzystan¹ przez tê rzekê dolin¹ wód roztopowych. Równina torfowa zajmuj¹ca dno doliny Iny wznosi siê na wysokoœci oko³o 25–30 m n.p.m. — oko³o 45 m poni¿ej najwy¿szych wzniesieñ wysoczyzny na pó³noc od doliny (oko³o 70 m n.p.m.). Formami szczelinowej akumulacji lodowcowej, najbardziej charakterystycznymi dla wysoczyzny morenowej wystêpuj¹cej w pó³nocnej czêœci obszaru arkusza, s¹ ozy i kemy. Wyró¿niæ tu mo¿na

7 dwa typy ozów: supra- i subglacjalne. Te pierwsze wystêpuj¹ w pó³nocnej czêœci analizowanej wysoczyzny — jeden z ci¹gów takich ozów przebiega prawie równole¿nikowo od okolic Golinki w kierunku misy Jeziora Sierakowskiego. Powsta³ on zapewne w p³ytkim tunelu inglacjalnym przekszta³co- nym póŸniej w otwart¹ szczelinê l¹dolodu dziel¹cego siê na osobne p³aty martwego lodu. Przewa¿nie brak jest tu okrywaj¹cych glin zwa³owych, które mog³yby œwiadczyæ o g³êbszej genezie form. P³aty glin pojawiaj¹ce siê lokalnie w otulinie ozów maj¹ charakter glin sp³ywowych. Opisywane formy znajduj¹ siê w osiowej czêœci rynny subglacjalnej. Zag³êbienia pomiêdzy nimi a krawêdziami rynny wype³niaj¹ holoceñskie osady organiczne (torfy i gytie) tworz¹ce równiny torfowe (mi¹¿szoœæ osa- dów maskuj¹cych dno rynny roœnie od oko³o 1–2 m w czêœci zachodniej do oko³o 6–7 m w czêœci wschodniej). Podobne cechy posiadaj¹ równie¿ ozy o kierunku N–S, ci¹gn¹ce siê od Wapnicy do Je- ziora Sierakowskiego, oraz oz wystêpuj¹cy na pó³noc od tego jeziora. Wysokoœæ wzglêdna wszystkich wymienionych form wzrasta w kierunku jeziora, w pobli¿u którego otoczone s¹ one przez pagór- kowate plateau kemowe. Charakterystyczna jest równie¿ frakcja osadów tworz¹cych ozy, zmieniaj¹ca siê w kierunku jeziora na coraz drobniejsz¹. W rejonie dzisiejszego Jeziora Sierakowskiego istnia³o w fazie deglacjacji obni¿enie wype³nione lodem, na którego powierzchni utworzy³o siê rozleg³e, wype³nione wodami roztopowymi zag³êbie- nie wytopiskowe. Wody p³yn¹ce do niego szczelinami lodowcowymi transportowa³y piaski i ¿wiry, tworz¹c dzisiejsze ozy. Poniewa¿ ich si³a transportowa mala³a w kierunku jeziorzyska, zmienia³a siê frakcja niesionych osadów. Ostatecznie w zag³êbieniu wytopiska osadza³y siê piaski drobnoziarniste i py³owate, tworz¹ce dzisiejsze plateau kemowe. Po rozszerzeniu i otwarciu siê szczelin, w koñcowej fazie deglacjacji, wykorzystywane one by³y przez wody roztopowe nios¹ce ju¿ tylko materia³ py³owa- ty, osadzany jako piaski py³owate i mu³ki, które, z uwagi na podobieñstwo makroskopowe do lessów, nazwane zosta³y lessopodobnymi. Dzisiejsze pozytywne szczelinowe formy morfologiczne prawie do koñca deglacjacji mog³y przetrwaæ jako elementy wklês³e, st¹d mo¿liwoœæ obecnoœci glin w ich otoczeniu. Wysokoœæ wzglêdna ozów ros³a w kierunku misy jeziora z powodu stopniowego wytapiania siê bry³y martwego lodu zalegaj¹cej w obni¿eniu. Po zape³nieniu siê szczelin i ustaniu transportu, nast¹pi³o ostateczne wytopienie siê bry³y martwego lodu i powsta³a misa Jeziora Sierakowskiego. Wy³onienie siê pozytywnej formy plateau kemowego zablokowa³o odp³yw wód w kierunku wschodnim. Wody roztopowe kierowa³y siê na po³udnie licznymi dolinami w rejonie S³odkowa i S³odkówka oraz dolin¹ Reczycy do doliny wód roztopowych rzeki Iny. Transportowany materia³ drobnoziarnisty, pochodz¹cy czêœciowo z erozji œwie¿o wy³onionych form pozytywnych — ozów i kemów, osadzany by³ w rejonie tworzenia siê nowych koryt odp³ywu, w formie p³askich, cienkich pokryw piaszczystych tworz¹cych równiny wodnolodowcowe.

8 Obecnie lustro wody w Jeziorze Sierakowskim znajduje siê na wysokoœci 69,2 m n.p.m., a mak- symalna g³êbokoœæ jeziora siêga 15,0 m. Form¹ erozyjn¹ powsta³¹ jako efekt g³êbokiego, subglacjalnego kr¹¿enia wód lodowcowych jest rynna Jezior Wapnickich. Rynna ta, o kierunku N–S, rozcina powierzchniê wysoczyzny morenowej na pó³nocny zachód od Sokoliñca i przez Wapnicê kontynuuje siê do ujœcia do doliny Iny. W jej dnie znajduje siê piêæ jezior o lustrze wody na wysokoœci oko³o 74 m n.p.m. i maksymalnej g³êbokoœci Jeziora Wapnickiego — oko³o 21 m. Oprócz jezior wystêpuj¹ tam równiny torfowe powsta³e w miejscu zaroœniêtych zbiorników. Jeziora p³ytsze, o ma³ym spadku dna, zasilanie g³ównie wodami powierzch- niowymi, zosta³y w holocenie wype³nione gytiami i torfami (ich mi¹¿szoœæ dochodzi, w jednym z takich jezior w po³udniowej czêœci rynny, do oko³o 7 m). Rynna Jezior Wapnickich wcina siê w gliny zwa³owe fazy leszczyñsko-poznañskiej (stadia³u górnego zlodowacenia Wis³y), a dna wiêkszych jezior mog¹ znajdowaæ siê w stropowej czêœci osadów wodnolodowcowych tego samego wieku, sk¹d zapewne na- stêpuje ich zasilanie wodami podziemnymi. Pomiêdzy zag³êbieniami jezior w dnie rynny wystêpuj¹ wyd³u¿one, w¹skie garby ozów pokryte na powierzchni kilkumetrowej mi¹¿szoœci warstw¹ glin zwa³owych. J¹dro takiego ozu, ods³oniête we wkopie w pó³nocnej czêœci rynny, zbudowane jest z pia- sków œrednioziarnistych. Obecnoœæ glin zwa³owych okrywaj¹cych ozy oraz g³êbokoœæ wciêcia rynny œwiadcz¹ o subglacjalnej genezie tych form. Wylot subglacjalnej rynny do doliny Iny blokowany jest przez du¿y kem, zbudowany g³ównie z piasków py³owatych, silnie rozcz³onkowany, którego kulmina- cje wznosz¹ siê na wysokoœci oko³o 70 m n.p.m. Mo¿e to œwiadczyæ o po³o¿eniu bazy erozyjnej doliny Iny, w pocz¹tkowej fazie odp³ywu wód roztopowych, na tej wysokoœci. Wspomniany kem móg³ siê za- chowaæ dziêki niskim przep³ywom w rynnie Jezior Wapnickich (odwadniaj¹cej najwy¿ej po³o¿ony obszar wysoczyzny) w czasie deglacjacji. Inn¹ szerok¹ form¹ erozyjn¹ jest dolina wód roztopowych przebiegaj¹ca od zachodniej granicy obszaru arkusza, z rejonu Brudzewic, do Suchania i Suchanówka, gdzie ³¹czy siê z dolin¹ rzeki Iny. W dolnym odcinku dolin¹ t¹ p³ynie rzeka Reczyca (Ognica). Jej dno, o szerokoœci dochodz¹cej do oko³o 500 m, zajmuje równina torfowa. Wystêpuj¹ce tu osady organiczne (torfy, a w sp¹gu gytie oraz kreda jeziorna) maj¹ mi¹¿szoœæ oko³o 2–3 m. Dolina ta charakteryzuje siê du¿ym spadkiem — na odcinku o d³ugo- œci oko³o 10 km wysokoœæ bezwzglêdna zmienia siê od oko³o 45 m n.p.m. w czêœci pó³nocno-zachodniej do oko³o 30 m n.p.m. w czêœci po³udniowo-wschodniej (ujœciowej) — oko³o 1,5‰. Ujœciowy odcinek doliny, na po³udnie od Suchania, cechuje najwy¿szy spadek (3,3‰) — dno wyraŸnie odm³odzonej doliny obni¿a siê tu o oko³o 10 m na odcinku o d³ugoœci oko³o 3 km. Bior¹c pod uwagê mi¹¿szoœæ holo- ceñskich wype³nieñ tej doliny i doliny Iny, spadek ten by³ we wczesnym holocenie przypuszczalnie o co najmniej 1,6‰ wy¿szy. Wspomniany ujœciowy odcinek doliny dzieli siê na dwie, a mo¿e nawet trzy odnogi, pomiêdzy którymi pozosta³y du¿e ostañce erozyjne wysoczyzny morenowej. Mo¿e to

9 œwiadczyæ o stosunkowo szybkiej zmianie bazy erozyjnej, z oko³o 40 m n.p.m. (wysokoœæ tê reprezentuje górna, czêœciowo zawieszona czêœæ opisywanej doliny) do oko³o 20 m n.p.m. w dolinie Iny (wy- sokoœci z pominiêciem organicznych osadów holoceñskich), przy malej¹cych przep³ywach. Fakt, ¿e wspomniane m³odsze odnogi odsuwaj¹ siê na zachód od starszej, pó³nocno-wschodniej krawêdzi doliny œwiadczy równie¿ o tym, ¿e ze zmian¹ bazy erozyjnej zwi¹zana by³a zmiana kierunku odp³ywu wód z po³udniowego i po³udniowo-wschodniego (od czo³a l¹dolodu) na zachodni — w kierunku zastoiska pyrzyckiego. Po³udniow¹ krawêdŸ omawianej czêœci wysoczyzny urozmaicaj¹ liczne m³ode rozciêcia erozyjne i dolinki zawieszone, których ujœciowe odcinki, przy krawêdzi doliny Iny, s¹ najczêœciej pogr¹¿one w osadach organicznych lub utworach tarasu nadzalewowego. Zag³êbienia, od których rozpoczynaj¹ siê dolinki na wschód od Suchania, znajduj¹ siê na wysokoœci oko³o 70 m n.p.m. Na zachód od wspomnianych ostañców erozyjnych, tworz¹cych krawêdŸ wysoczyzny w rejonie Suchania, dolinki rozcinaj¹ce stok wysoczyzny s¹ nieliczne, a ich wciêcia s¹ ³agodniejsze i rozpoczynaj¹ siê na wysokoœci oko³o 40 m n.p.m. Wysokoœci, na których rozpoczynaj¹ siê dolinki s¹ wysokoœciami bazy erozyjnej w dolinie Iny w okresie deglacjacji fazy pomorskiej. Na podstawie budowy geologicznej doliny Iny mo¿na stwierdziæ, ¿e jej za³o¿enia s¹ starsze ni¿ schy³ek ostatniego zlodowacenia (zlodowacenia Wis³y). Cienka warstwa glin zwa³owych lub piasków i ¿wirów wodnolodowcowych fazy pomorskiej (mi¹¿szoœæ oko³o 2–4 m) nie jest rozciêta na krawêdzi doliny, lecz j¹ okrywa. Przypuszczalnie w tym czasie obszar doliny zakonserwowany by³ du¿¹ mas¹ czystego lodu. W trakcie deglacjacji nast¹pi³o odtworzenie starszej formy, która zaczê³a wówczas od- grywaæ rolê doliny wód roztopowych. Pocz¹tkowo najwy¿szy poziom odp³ywu wód znajdowa³ siê na wysokoœci oko³o 70 m n.p.m., w miarê jego obni¿ania (w wyniku ods³aniania siê wysoczyzny morenowej spod martwego lodu) na pó³nocnej krawêdzi doliny rozpoczê³y siê procesy erozji rzecznej — powstawa³y pierwsze dolinki. Niektóre z nich przekszta³ci³y siê w wiêksze doliny wód roztopowych (rejon Nosowa). Ostateczne ods³oniêcie powierzchni wysoczyzny morenowej w zachodniej czêœci obszaru arkusza (na zachód od Suchania) nast¹pi³o póŸniej, gdy baza erozyjna znajdowa³a siê na wysokoœci oko³o 40 m n.p.m. Nast¹pi³a wówczas deglacjacja ca³ego analizowanego terenu zarówno na pó³noc, jak i na po³udnie od doliny Iny. Przypuszcza siê, ¿e w pocz¹tkowym etapie deglacjacji odp³yw wód roztopowych (proglacjalnych) dolin¹ Iny odbywa³ siê na wschód (poziom odp³ywu — oko³o 70 m n.p.m.), dopiero ust¹pienie l¹dolodu z terenu dzisiejszej Równiny Goleniowskiej i Pyrzyckiej spowodowa³o uruchomienie odp³ywu wód marginalnych w kierunku zachodnim i pó³nocno-zachodnim (poziom odp³ywu — oko³o 40 m n.p.m.). Sp³ywaj¹ca wówczas dolin¹ Iny i innymi dolinami du¿a masa wód roztopowych osadzi³a piaski,

10 tworz¹ce poziom zasypania pradolinnego (taras akumulacyjny nadzalewowy). U schy³ku plejstocenu i we wczesnym holocenie poziom ten zosta³ rozciêty, a dolina wciê³a siê do poziomu oko³o 25–30 m n.p.m. Ukszta³towanie dna doliny Iny pod osadami organogenicznymi œwiadczy o tym, ¿e w pewnym okresie odp³yw wód odbywa³ siê zarówno na wschód, jak i na zachód. Lokalny dzia³ wód powierzchniowych na obszarze doliny znajdowa³ siê wówczas na po³udnie od Suchania. Dolina wykorzystywana obecnie przez rzekê Inê, przebiegaj¹ca równole¿nikowo w œrodkowej czêœci obszaru arkusza, dziêki swej rozleg³oœci i wysokim krawêdziom jest najbardziej wyraŸnym ele- mentem morfologicznym terenu badañ. Szerokoœæ tej doliny waha siê od oko³o 1300 m na wschodzie do oko³o 2500 m w czêœci zachodniej. Jej dno zajmuje równina torfowa, której powierzchnia znajduje siê na wysokoœci od oko³o 25 m n.p.m. na zachodzie do oko³o 32 m n.p.m. na wschodzie. Mi¹¿szoœæ osadów holoceñskich wype³niaj¹cych dno doliny jest zmienna. W czêœci wschodniej wystêpuj¹ torfy z niewielk¹ warstw¹ gytii i namu³ów w sp¹gu, o mi¹¿szoœci oko³o 5–6 m. W czêœci œrodkowej, na wy- sokoœci Suchania, mi¹¿szoœæ tych osadów w osi doliny waha siê od oko³o 2 do oko³o 4 m, a w czêœci zachodniej, na pó³noc od Lipek, wzrasta do oko³o 6–7 m. Wspó³czesne koryto rzeki Iny, o szerokoœci oko³o 2–3 m, wyœcielaj¹ piaszczyste i mu³kowate osady rzeczne o mi¹¿szoœci oko³o 0,5–1 m (nie daj¹ce siê przedstawiæ w skali mapy), w³o¿one w torfy lub piaski tarasu nadzalewowego. Wysoczyzna morenowa na po³udnie od doliny Iny jest wyraŸnie ni¿sza od wysoczyzny pó³nocnej. Wysokoœæ terenu rzadko przekracza 70,0 m n.p.m. Pó³nocn¹ i œrodkow¹ czêœæ tej wysoczyzny tworzy morena denna p³aska. Zaznacza siê tu wyraŸne zró¿nicowanie jej wysokoœci. Na pó³noc od linii Piasecz- nik–S³awêcin wznosi siê ona na wysokoœci œrednio oko³o 40–50 m n.p.m., z kilkoma ostañcami siê- gaj¹cymi oko³o 60 m n.p.m. Charakter osadów powierzchniowych (gliny zwa³owe fazy leszczyñsko-po- znañskiej, piaski i ¿wiry wodnolodowcowe, bêd¹ce ods³oniêtym sandrem z transgresji l¹dolodu fazy pomorskiej, a tak¿e le¿¹ce na nich piaski py³owato-¿wirowate osadzane przez wody lodowcowe) oraz obecnoœæ ostañców œwiadcz¹ o erozji tego obszaru w czasie recesji l¹dolodu fazy pomorskiej. Mo¿liwe, ¿e jest to fragment szerszego koryta wód roztopowych, przekraczaj¹cego na po³udniu dzisiejsze morfologiczne granice doliny Iny. Dalsze obni¿enie bazy erozyjnej, poni¿ej 40 m n.p.m., doprowadzi³o do roz- ciêcia obszaru m³odszymi dolinami wód roztopowych. W zag³êbieniach terenu utworzy³y siê jeziorzyska, których osady tworz¹ równiny jeziorne na wschód od S³awêcina i w okolicy Ziemomyœla. Na po³udnie od linii Piasecznik–S³awêcin i w rejonie Stradzewa — tam, gdzie na powierzchni wystêpuj¹ gliny zwa³owe lub lodowcowe piaski py³owato-¿wirowate fazy pomorskiej — wysoczyzna morenowa jest p³aska. Jej wysokoœæ wynosi oko³o 60–70 m n.p.m. Powierzchniê urozmaicaj¹ zag³êbienia wytopiskowe, rynny lodowcowe o kierunku NW–SE oraz ci¹gi ozów wewn¹trz rynien. Zachodnia i po³udniowo-zachodnia czêœæ wysoczyzny, zbudowana z ods³oniêtych utworów sandru

11 przykrytych jedynie lokalnie piaskami wodnomorenowymi i lodowcowymi, jest falista. Liczne s¹ tu zag³êbienia wytopiskowe i towarzysz¹ce im czêsto moreny martwego lodu. Najwiêksze zag³êbienie wytopiskowe zajmuje obecnie jezioro Gardzko, bêd¹ce te¿ najwiêkszym zbiornikiem po³o¿onym na obszarze arkusza. Jego g³êbokoœæ dochodzi do 13,0 m. Brak mi¹¿szych pokryw utworów lodowcowych fazy pomorskiej w tym rejonie oraz typ osadów wystêpuj¹cych p³atami na powierzchni terenu (piaski wodnomorenowe i lodowcowe) wskazuj¹ na istnienie w tym okresie obni¿enia powierzchni l¹dolodu, w którym gromadzi³y siê utwory sp³ywowe i wodnomorenowe. W póŸniejszej fazie wytapiania siê martwego lodu odp³yw wód roztopowych odbywa³ siê rynnami, pocz¹tkowo subglacjalny- mi, które z czasem ulega³y otwarciu. W rynnie pomiêdzy Ziemomyœlem a Piasecznikiem wystêpuj¹ ozy, wewn¹trz zbudowane z piasków drobnoziarnistych, okryte kilkumetrowej mi¹¿szoœci warstw¹ pia- sków py³owatych. Wody roztopowe wyp³ywaj¹ce z tej rynny, nios¹ce du¿e iloœci osadów, podparte wodami roztopowymi w dolinie Iny, osadza³y krótkie sto¿ki nap³ywowe, zbudowane z materia³u piaszczysto-py³owatego, tworz¹c rozleg³e plateau kemowe na pó³nocny zachód od Piasecznika. Inna, podobnego typu rynna znajduje siê na zachód od Stradzewa. W dnach rynien oprócz ozów wystêpuj¹ liczne, niewielkie jeziorka, czêœciowo lub ca³kowicie wype³nione gytiami i torfami. Kierunek rynien wskazuje na przep³yw wód z po³udniowego wschodu w kierunku doliny Iny. W po³udniowej czêœci obszaru arkusza, na wschód i zachód od Choszczna, rozpoczyna siê szereg dolin wód roztopowych, z których najwiêksza wykorzystywana jest przez rzekê Stobnicê i Wardynkê. Odprowadza³a ona wody do doliny Iny, pocz¹tkowo na wschód, a nastêpnie wykorzystuj¹c starsz¹ rynnê lodowcow¹ — na pó³nocny zachód. W dolinie tej wody roztopowe osadzi³y piaski i piaski ze ¿wirami tworz¹ce akumulacyjny poziom tara- sowy o wysokoœci od oko³o 50–55 m n.p.m. w rejonie Choszczna do oko³o 35–40 m n.p.m. w ujœciowym odcinku doliny. Taras ten ³¹czy siê z tarasem w dolinie Iny. Dno doliny, znajduj¹ce siê na wysokoœci oko³o 30–50 m n.p.m., zajmuj¹ obecnie równiny torfowe. System dolin wód roztopowych na po³udnie od jeziora Gardzko odprowadza³ wody na zachód do du¿ej doliny wód roztopowych (poza obszarem arkusza), której dnem p³ynie obecnie Ma³a Ina. Obszar arkusza Choszczno nale¿y w ca³oœci do zlewni Iny. Rzeka ta bierze swój pocz¹tek na Po- jezierzu Iñskim, na wschód od jeziora Wisala. Przejmuje wody ze zlewni Jeziora Iñskiego i p³ynie w kierunku po³udniowym, by od Recza zmieniæ kierunek na po³udniowo-zachodni, a od granicy obszaru arkusza na zachodni. G³ównym dop³ywem Iny odwadniaj¹cym pó³nocn¹ czêœæ obszaru arkusza jest rzeka Reczyca (Ognica). Wyp³ywa ona z rynny Jezior Wapnickich kieruj¹c siê na pó³noc do Jeziora Sierakowskiego, sk¹d, wykorzystuj¹c dawne rynny wód roztopowych, dop³ywa do Iny na po³udnie od Suchania. Jezio- ro Sierakowskie ma powierzchniê 0,6 km2 i œredni¹ g³êbokoœæ 5,4 m.

12 Pó³nocno-zachodnia czêœæ obszaru arkusza nale¿y do zlewni Pêzinki. Jest to niewielki strumieñ bêd¹cy dop³ywem Kr¹pieli, która wpada do Iny na po³udniowy wschód od Stargardu Szczeciñskiego (poza obszarem arkusza). Dop³ywów z po³udniowej czêœci wysoczyzny jest mniej. Najwiêkszym jest rzeka Stobnica, wyp³ywaj¹ca z jeziora Stobno w po³udniowej czêœci obszaru arkusza. Rzeka ta przep³ywa przez Choszczno, p³ynie w kierunku wschodnim, a na pó³noc od Wardynia zmienia kierunek na pó³nocno-zachodni. Inne, mniejsze cieki — dop³ywy Iny, to bezimienne strumienie, z których jeden wyp³ywa z jezior znajduj¹cych siê w rynnie w rejonie Piasecznika, a drugi — z jezior po³o¿onych w dolinie wód roztopowych na po³udnie od S³awêcina. Po³udniowo-zachodnia czêœæ obszaru arkusza nale¿y do zlewni rzeki Ma³ej Iny (dop³yw Iny). Na obszarze tym znajduje siê jezioro Gardzko o powierzchni 0,7 km2 i œredniej g³êbokoœci 7,1 m. Sieæ hydrograficzn¹ uzupe³niaj¹ kana³y i rowy melioracyjne wystêpuj¹ce w obrêbie doliny Iny i w innych dolinach wód roztopowych.

III. BUDOWA GEOLOGICZNA

A. STRATYGRAFIA

Pod³o¿e czwartorzêdu w obrêbie obszaru arkusza rozpoznano do g³êbokoœci 356,0 m (306,0 m p.p.m.) w otworze badawczym wykonanym w 1916 roku w S³awêcinie (otw. 21). Profil wiercenia, opisany przez Klautzscha (Schober, 1943), jest w czêœci dotycz¹cej pod³o¿a czwartorzêdu w¹tpliwy. Litologia tych samych ogniw stratygraficznych rozpoznanych w nowszych wierceniach badawczych i poszukiwawczych, zlokalizowanych poza obszarem arkusza Choszczno, jest inna od stwierdzonej w otworze w S³awêcinie. Dotyczy to szczególnie osadów albu i cenomanu, których strop w S³awêci- nie opisano na g³êbokoœci 223,0 m, podczas gdy w otworze Suliszewo-1 (14,5 km na po³udniowy wschód od S³awêcina) wystêpuje on na g³êbokoœci 1015,0 m (Katalog wierceñ górnictwa naftowego w Polsce..., 1971), a w wierceniu badawczym Choszczno IG-1 (11,5 km na po³udnie od S³awêcina) — na g³êbokoœci 973,5 m. Osady cenomanu rozpoznane w otworach Suliszewo-1 i Choszczno IG-1 to wapienie i wapienie margliste. W otworze S³awêcin do cenomanu zosta³y zaliczone margle piaszczyste, szarozielone piaski wapniste z glaukonitem oraz piaski i ¿wiry kwarcowe. Jest to facjalnie zupe³nie inny typ osadów, przypuszczalnie m³odszych — zapewne trzeciorzêdowych. Podobnie rzecz siê ma z na- wierconymi w S³awêcinie utworami zaliczonymi do kredy dolnej. We wspomnianych nowszych profilach osady tego wieku to: piaskowce z glaukonitem i konkrecjami fosforytowymi, mu³owce i i³owce, niekiedy z wk³adkami wapieni. W wierceniu w S³awêcinie — i³y i piaski ze szcz¹tkami wêgla brunatnego. Powy¿sze ró¿nice œwiadcz¹ z du¿ym prawdopodobieñstwem o tym, ¿e profil osadów ze S³awêcina posiada b³êdny opis stratygrafii.

13 Strop osadów podczwartorzêdowych, poza wspomnianym otworem badawczym w S³awêcinie, nawiercono jedynie w otworach kartograficznych wykonanych na potrzeby mapy (otw.: 8, 13 i 25 — tabl. II, tabl. III) oraz w czterech wierceniach studziennych zlokalizowanych w pó³nocno-zachodniej (otw. 1 — Barzkowice, otw. 2 — Golinka) i po³udniowej (otw. 32 i 33 — Choszczno) czêœci obszaru arkusza. W otworach studziennych stwierdzono wystêpowanie osadów l¹dowych miocenu oraz mor- skich osadów oligocenu. W wierceniach kartograficznych nawiercono mu³owce piaszczyste i ilaste, ³yszczykowe, z przewarstwieniami piasków py³owatych, które na podstawie badañ mikropaleontolo- gicznych zaliczono do oligocenu dolnego (rupel) (Paruch-Kulczycka, 1996).

1. Trzeciorzêd

Kompleks osadowy trzeciorzêdu w granicach obszaru arkusza Choszczno nawiercony zosta³ w oœmiu otworach wiertniczych. Wyró¿niono w nich utwory: eocenu (1 profil — otw. 21 w S³awêci- nie), miocenu (piêæ profili) i oligocenu (piêæ profili).

a. Paleogen Eocen

I³y z przewarstwieniami piasków z glaukonitem. Doeocenu zosta³y zaliczone jedynie osady stwierdzone w otworze badawczym w S³awêcinie (otw. 21). W zwi¹zku z w¹tpli- woœciami co do stratygrafii w tym profilu, przez porównanie z litologi¹ osadów eocenu rozpoznanych w wierceniach znajduj¹cych siê na obszarze s¹siedniego arkusza Dolice (Sochan, 1997), przypuszcza siê, ¿e w S³awêcinie utwory tego wieku wystêpuj¹ na g³êbokoœci od 205,0 m (155 m p.p.m.) do 223,0 m (173 m p.p.m.). S¹ to drobne, ³yszczykowe piaski kwarcowe (g³êbokoœæ 205,0–212,4 m) przechodz¹ce w i³y piaszczyste, ³yszczykowe (g³êbokoœæ 212,4–223,0 m). Osady eocenu wystêpuj¹ w dnie rozleg³ego obni¿enia w zachodniej czêœci obszaru arkusza, na wysokoœci od oko³o 115 do oko³o 140 m p.p.m. Jedynie w obrêbie elewacji pod³o¿a czwartorzêdu w rejonie Barzkowic–Golinki utwory eoceñskie mog¹ ods³aniaæ siê na rzêdnych nawet powy¿ej 90,0 m p.p.m., co jest spowodowane wyniesieniem tych osadów w skrzydle wisz¹cym uskoku (tabl. III). Na osadach eoceñskich zalegaj¹ transgresywnie u³o¿one utwory oligocenu dolnego. Osady eoceñskie wystêpuj¹ w pod³o¿u czwartorzêdu na doœæ rozleg³ej przestrzeni obejmuj¹cej bardzo du¿¹ depresjê, stwierdzon¹ otworami kartograficznymi wykonanymi na potrzeby arkuszy Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000: Stargard Szczeciñski, Dolice i Jesionowo, ci¹gn¹c¹ siê od Maszewa na pó³nocy do Barlinka na po³udniu, na wysokoœci oko³o 100–140 m p.p.m. Na obszarze arkusza Choszczno depresja ta znajduje zamkniêcie od strony wschodniej. Osady eocenu

14 nie zosta³y stwierdzone w otworach strukturalnych: Choszczno IG-1, zlokalizowanym na po³udnie od granicy terenu badañ (Jaskowiak, 1960), oraz w Suliszewie, po³o¿onym na wschód od analizowanego obszaru (Katalog wierceñ górnictwa naftowego w Polsce..., 1971).

Oligocen Oligocen dolny

I³y piaszczyste i mu³owce z ³yszczykami. Utwory tego wieku zosta³y nawiercone w trzech otworach kartograficznych wykonanych na potrzeby arkusza: S³odkowo PIG Ch-1 (otw. 8) na g³êbokoœci 196,7 m (129,7 m p.p.m.), Suchañ PIG Ch-2 (otw. 13) na g³êbokoœci 182,2 m (137,2 m p.p.m.) i Sulino PIG Ch-3 (otw. 25) na g³êbokoœci 170,7 m (108,2 m p.p.m.). We wszystkich wymienionych otworach osady zaliczone do oligocenu dolnego to mu³owce piaszczyste i ilaste, z prze- mazami i wk³adkami piasków py³owatych, barwy ciemnoszarej, silnie zlustrowane, z widocznymi ³yszczykami na powierzchniach laminacji, s³abo wapniste. Na oœmiu próbkach pobranych ze stropu osadów oligoceñskich oraz z porwaków wystêpuj¹cych licznie w glinach zwa³owych wykonano analizy mikropaleontologiczne (Paruch-Kulczycka, 1996). W otworze S³odkowo PIG Ch-1 (otw. 8) w próbce pobranej z pod³o¿a czwartorzêdu (g³êbokoœæ 198,5–199,0 m) nie stwierdzono mikrofauny, natomiast w próbce uzyskanej z porwaka wystêpuj¹cego na g³êbokoœci 147,6–150,3 m rozpoznano bogaty zestaw fauny otwornicowej (Gaudryina chilostoma Reuss, Hopkinsina gracilis (Reuss), Trifarina germanica (Cushman and Edwards), Cibicides reussi Ten Dam, Pullenia bulloides d’Orbigny, Glomospira charoides (Jones and Parker), Dentalina sp.) charakterystyczny dla i³ów septariowych rupelu (Paruch-Kulczycka, 1996). W otworze Suchañ PIG Ch-2 (otw. 13) w stropie osadów trzeciorzêdowych, w próbce z g³êboko- œci 183,5–184,5 m, stwierdzono bardzo bogaty zespó³ otwornic sk³adaj¹cy siê z 25 gatunków i rodzajów, w tym wskaŸnikowego dla wieku rupelskiego gatunku Rotaliatina bulimoides (Reuss). Litologicznie próbka ta reprezentuje mu³owce jasnoszare, miejscami s³abo laminowane, których jaœniejsze laminy wykazuj¹ s³ab¹ wapnistoœæ. Próbki pobrane z g³êbszych partii warstwy, z g³êbokoœci 189,0–189,2 m i 192,5–193,0 m, poza nielicznymi szcz¹tkami ryb, rurek robaków i kolcami je¿owców, nie pozwa- laj¹cymi na okreœlenie wieku, nie zawieraj¹ mikrofauny. Pochodz¹ one z masywnych, bezwapnistych mu³owców z widocznymi na prze³amie ³yszczykami, o barwie ciemnoszarej z brunatnym odcieniem. W otworze Sulino PIG Ch-3 (otw. 25) i³owce i mu³owce rupelskie stwierdzono zarówno w po- rwakach ponad sp¹giem glin zwa³owych stadia³u dolnego zlodowacenia Odry, jak i w stropie pod³o¿a. W próbce ciemnoszarych mu³owców (o s³abo zaznaczaj¹cej siê laminacji, z ³yszczykami, s³abo wapnistych), pobranej na g³êbokoœci 170,7–171,0 m, stwierdzono wystêpowanie zespo³u otwornic cha- rakterystycznego dla i³ów septariowych rupelu: Bolivina beyrichii Reuss, Hopkinsina gracilis (Reuss), Melonis affine (Reuss), Cibicides ungerianus (d’Orbigny), Epistomina elegans (d’Orbigny).

15 W osadach pochodz¹cych z wiêkszej g³êbokoœci (172,7–173,0 m), ró¿ni¹cych siê od poprzednich bra- kiem reakcji z HCl, nie stwierdzono mikrofauny. Utwory oligocenu dolnego stanowi¹, na znacznej czêœci obszaru arkusza, bezpoœrednie pod³o¿e osadów czwartorzêdowych. W obrêbie wyniesieñ pod³o¿a podczwartorzêdowego utwory oligocenu wystêpuj¹ pod ró¿nej mi¹¿szoœci warstw¹ zaburzonych glacitektonicznie osadów mioceñskich. W œwietle wykonanych wierceñ kartograficznych analiza profilu otworu badawczego S³awêcin (otw. 21) pozwala na reinterpretacjê jego stratygrafii. Oligocen reprezentuj¹ przypuszczalnie osady wystê- puj¹ce na g³êbokoœci 148,0–205,0 m (98,0–155,0 m p.p.m.), opisane jako mu³ piaszczysty, ³yszczykowy. Mi¹¿szoœæ osadów oligocenu dolnego jest zmienna — waha siê od oko³o 50 do oko³o 80 m (tabl. III). W najbli¿szych obszarowi arkusza wspomnianych wierceniach strukturalnych osady oligocenu wystêpuj¹ w otworze Suliszewo-1 na g³êbokoœci 163,0–226,0 m (68,0–131,0 m p.p.m.) oraz w otworze Choszczno IG-1 na g³êbokoœci 148,7–154,7 m (83,7–89,7 m p.p.m.).

b. Neogen Miocen

Mu³ki piaszczyste i piaski z przewarstwieniami wêgla brunatne- g o . Utwory miocenu wystêpuj¹, w postaci odosobnionych p³atów, na wyniesieniach powierzchni podczwartorzêdowej. Zosta³y stwierdzone w licznych otworach hydrogeologicznych: w rejonie Barzkowic w pó³nocno-zachodniej czêœci terenu badañ (otw. 1 i 2), w Choszcznie na po³udniu obszaru arkusza (otw. 32 i 33) oraz w otworze badawczym w S³awêcinie (otw. 21). Osady te s¹ zwykle silnie zaburzone glacitektonicznie. Ich strop znajduje siê na ró¿nych wysokoœciach — od 55,9 m n.p.m. (otw. 2) do 82,5 m p.p.m. (otw. 21). Osady miocenu rozpoznane na obszarze arkusza Choszczno nale¿¹ do l¹dowej serii burowêglo- wej. Zosta³y przewiercone w otworze w S³awêcinie (otw. 21), w którym wystêpuj¹ na g³êbokoœci od 132,5 m (82,5 m p.p.m.) do 148,0 m (98,0 m p.p.m.). W profilu tym osady miocenu to i³y prze³awicane ostrymi, ³yszczykowymi piaskami kwarcowymi. W czêœci po³udniowej terenu badañ, w otworze studziennym w Choszcznie (otw. 33), osady tego wieku nawiercono na g³êbokoœci 74,0–115,0 m (22,0–63,0 m p.p.m.; nie przewiercono). Wystêpuj¹ tu prze³awicaj¹ce siê piaski py³owate i mu³ki, i³y ciemnopopielate i brunatne oraz wêgiel brunatny (stwierdzono cztery warstwy wêgla brunatnego o mi¹¿szoœciach od oko³o 1 do oko³o 8 m). Wystêpowanie osadów miocenu w pod³o¿u czwartorzêdu pó³nocno-wschodniej czêœci obszaru arkusza, zaznaczone na szkicu geologicznym odkrytym (tabl. III), wynika jedynie z interpretacji re- gionalnej (Koz³owski, Nosek, 1977). Utwory mioceñskie koñcz¹ na omawianym terenie trzeciorzêdowy cykl sedymentacyjny. Nie stwierdzono wystêpowania osadów pliocenu.

16 2. Czwartorzêd

Utwory czwartorzêdowe zalegaj¹ na osadach trzeciorzêdu (eocenu, oligocenu i miocenu). Ich mi¹¿szoœæ uzale¿niona jest g³ównie od konfiguracji pod³o¿a, stwierdzona w otworach waha siê od 8,3 m w Golince (otw. 2) do 196,7 m w S³odkowie (otw. 8). Osady deponowane by³y w trakcie zlodo- waceñ: po³udniowopolskich, œrodkowopolskich i pó³nocnopolskich. Dotychczas nie udokumentowano utworów interglacjalnych.

a. Plejstocen

Zlodowacenia po³udniowopolskie Zlodowacenie Sanu 1

Kompleks osadów zlodowacenia Sanu 1 tworz¹ trzy poziomy glin zwa³owych, piaski wodnolodowcowe oraz mu³ki zastoiskowe. Gliny zwa³owe tego wieku s¹ szare, bardzo zwiêz³e, wzbogacone w materia³ ilasty z pod³o¿a trzeciorzêdowego. Liczne s¹ w nich drobne porwaki mu³owców ilastych i piaszczystych oligocenu dolnego.

Stadia³ dolny

Gliny zwa³owe (dolne) tego wieku zachowa³y siê w sp¹gu osadów czwartorzêdowych jedynie w centralnej czêœci obszaru arkusza. W otworze kartograficznym Suchañ (otw.13) utwory te, o mi¹¿szoœci 0,7 m, nawiercono na g³êbokoœci 181,5 m (136,5 m p.p.m.). S¹ to ciemnoszare gliny piaszczyste z otoczakami. Ich wspó³czynniki petrograficzne1 wynosz¹ odpowiednio: O/K–K/W–A/B — 0,57–2,31–0,40. Glin tych nie stwierdzono w innych otworach kartograficznych wykonanych na omawianym terenie. Sposób ich zalegania wskazuje, ¿e zachowa³y siê one w najni¿szych czêœciach depresji pod³o¿a trzeciorzêdowego, wype³nionej osadami lodowcowymi, przebiegaj¹cej równole¿nikowo w œrodkowej czêœci obszaru arkusza. Na terenach s¹siednich arkuszy glin zwa³owych tego wieku nie stwierdzono. Najbli¿szym arku- szem, na obszarze którego omawiane utwory wystêpuj¹, jest arkusz Nowogard (Rusza³a, Fuszara, 1999). Na jego terenie starsze gliny zwa³owe zlodowacenia Sanu 1 rozpoznano w otworach kartograficznych w Sownie i Œwierczewie. Wspó³czynniki petrograficzne tych glin wynosz¹: O/K–K/W–A/B — 0,63–2,53–0,36 (tab. 1).

1 Wspó³czynniki petrograficzne obliczone dla ¿wirów o œrednicy 5–10 mm, uzyskanych z glin zwa³owych, charakteryzuj¹ zale¿noœci pomiêdzy ró¿nymi grupami ska³ skandynawskich, gdzie: O — ska³y osadowe, K — ska³y krystaliczne i kwarc, W — ska³y wêglanowe, A — ska³y nieodporne na niszczenie, B — ska³y odporne na niszczenie

17 Tabela 1 Zestawienie wspó³czynników petrograficznych O/K–K/W–A/B glin zwa³owych rozpoznanych na obszarach wybranych arkuszy Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000

Arkusz Stratygrafia Choszczno Jesionowo Dolice Stargard Nowogard Szczeciñski

1,07–1,18–0,79 – – 2,00–0,60–1,00 0,96–1,21–0,77 Faza pomorska

Stadia³ górny 1,45–0,86–1,03 1,25–1,09–1,00 1,52–0,99–0,96 1,40–0,90–1,00 1,37–1,03–0,92 Faza poznañsko- -leszczyñska Zlodowacenie Wis³y

Zlodowacenia pó³nocnopolskie 1,46–0,80–1,19 1,57–0,80–1,31 1,55–0,78–1,26 – – Stadia³ œrodkowy

1,18–0,98–0,94 1,34–0,98–1,17 – – – Stagdia³ + górny œrodkowy+

0,90–1,20–0,60 – 1,05–1,08–0,92 – – dolny Stadia³ Zlodowacenie Warty

0,68–1,90–0,50 0,70–1,83–0,56 0,91–1,50–0,62 0,90–1,80–0,50 0,79–1,60–0,70 Zlodowacenia œrodkowopolskie Odry Zlodowacenie

0,71–1,78–0,80 1,05–1,00–0,95 – – – Stadia³ górny

1,03–1,25–0,80 – – 1,00–1,40–0,60 0,44–3,16–0,29 Sanu 1 Zlodowacenie Zlodowacenia Stadia³ dolny

po³udniowopolskie 0,57–2,31–0,40 – – – 0,63–2,53–0,36

Mu³ki zastoiskowe przykrywaj¹ rozleg³e, p³askie dno wspomnianego obni¿enia pod³o¿a czwartorzêdu w centralnej czêœci obszaru arkusza. W otworze kartograficznym Suchañ (otw.13) wystêpuj¹ na g³êbokoœci 174,5–181,5 m (129,5–136,5 m p.p.m.). W pozosta³ych wierceniach wykonanych na analizowanym terenie osadów tych nie stwierdzono. Litologicznie s¹ to mu³ki ilaste o wyraŸnej laminacji typu warwowego, s³abo wapniste. Ciemniejsze, bardziej ilaste laminy zi- mowe posiadaj¹ liczne powierzchnie zlustrowañ, œwiadcz¹ce o silnych naciskach glacitektonicznych, jakim osady te by³y poddawane w trakcie nastêpnych zlodowaceñ. Gliny zwa³owe (górne) tego stadia³u stwierdzone zosta³y w dwóch otworach kartograficznych: S³odkowo (otw. 8) i Suchañ (otw. 13). Sposób ich zalegania wskazuje, ¿e zachowa³y siê one w najni¿szych czêœciach wspomnianego obni¿enia. Tworz¹ p³asko le¿¹c¹ warstwê wystêpuj¹c¹ na g³êbokoœci od 175,0 do 196,7 m (108,0–129,7 m p.p.m.) w otworze S³odkowo oraz na g³êbokoœci od 171,2 do 174,5 m (126,2–129,5 m p.p.m.) w otworze Suchañ. S¹ to gliny piaszczyste z otoczakami, jasnoszare lub szare.

18 Wspó³czynniki petrograficzne wynosz¹: O/K–K/W–A/B — 1,03–1,25–0,80 dla glin z otworu 8 oraz O/K–K/W–A/B — 0,70–1,70–0,57 dla glin z otworu 13. Ró¿nice pomiêdzy wspó³czynnikami mog¹ wy- nikaæ st¹d, ¿e gliny rozpoznane w otworze S³odkowo (otw. 8) zawieraj¹, w formie porwaków, du¿¹ iloœæ materia³u miejscowego — i³ów oligocenu dolnego wystêpuj¹cych tu bezpoœrednio pod nimi. W otworze S³odkowo (otw. 8) na omawianych utworach wystêpuje warstwa bruku morenowego o mi¹¿szoœci 0,3 m (g³êbokoœæ 174,7–175,0 m).

Stadia³ górny

Piaski wodnolodowcowe wystêpuj¹ pod glinami zwa³owymi tego samego wieku. Osady te by³y akumulowane podczas transgresji l¹dolodu stadia³u górnego zlodowacenia Sanu 1. W otworze 8 w S³odkowie na g³êbokoœci 170,6 m (103,6 m p.p.m.) nawiercono warstwê pia- sków drobnoziarnistych z domieszk¹ ziarn grubszych, o mi¹¿szoœci 4,1 m. Wapnistoœæ piasków, we frakcji poni¿ej 0,1 mm, wynosi 13,5% CaCO3. W innych otworach na obszarze arkusza piaski te nie zosta³y stwierdzone. Gliny zwa³owe stadia³u górnego zlodowacenia Sanu 1 tworz¹ ci¹g³y poziom na znacznej czêœci obszaru arkusza. W S³odkowie (otw. 8) wystêpuj¹ w formie warstwy o silnie zredukowanej mi¹¿szoœci (4,8 m), z brukiem morenowym w stropie — na g³êbokoœci 165,8 m (98,8 m p.p.m.). S¹ to gliny piaszczyste z otoczakami, szare. Zawartoœæ frakcji ¿wirowej wynosi jedynie 2,3%, py³owej —

10,3%, i³owej — 41,4%, a wapnistoœæ (we frakcji poni¿ej 0,1 mm) — 11,7% CaCO3. Wspó³czynniki petrograficzne opisywanych glin wynosz¹: O/K–K/W–A/B — 0,79–1,72–0,52. W po³o¿onym 3,25 km na po³udniowy wschód od S³odkowa otworze 13 w Suchaniu omawiane gliny zwa³owe nawiercono na g³êbokoœci 136,5 m (91,5 m p.p.m.). Ich mi¹¿szoœæ wynosi 34,7 m. W stropie s¹ one silnie piaszczyste (oko³o 2 m), w sp¹gu iloœæ otoczaków maleje, gliny staj¹ siê bardziej plastyczne. Œrodkowy pakiet glin tej warstwy charakteryzuje siê zawartoœci¹ frakcji ¿wirowej w iloœci 3,0–6,0% (lokalnie do 17,0%), py³owej — 10,3%, i³owej — 41,4%, oraz wapnistoœci¹ (we frakcji poni¿ej

0,1 mm) — 11,7% CaCO3. Wspó³czynniki petrograficzne opisywanych osadów wynosz¹: O/K–K/W–A/B — 0,64–1,85–0,52. Gliny zwa³owe stadia³u górnego nie zosta³y stwierdzone w innych otworach, ale zapewne wy- œcielaj¹ ca³¹ depresjê glacitektoniczn¹.

Zlodowacenia œrodkowopolskie

Utwory zlodowaceñ œrodkowopolskich odgrywaj¹ zasadnicz¹ rolê w budowie geologicznej obszaru arkusza. Wystêpuj¹ tu osady zlodowaceñ Odry i Warty. Szczególnie istotne by³o zlodowacenie Warty — pok³ady glin zwa³owych tego wieku osi¹gaj¹, w centralnej czêœci obszaru arkusza, znaczn¹ mi¹¿szoœæ, dochodz¹c¹ do 75,0 m (otw. 10).

19 Zlodowacenie Odry

Stadia³ dolny

Piaski wodnolodowcowe zachowa³y siê, w postaci p³asko le¿¹cej warstwy, w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza u podnó¿a krawêdzi wyniesienia pod³o¿a trzeciorzêdowego. Udokumentowane zosta³y jedynie w S³odkowie (otw. 8), gdzie ich strop nawiercono na g³êbokoœci 160,4 m (93,4 m p.p.m.). S¹ to piaski ró¿noziarniste z domieszk¹ frakcji ¿wirowej (do 1,0%), osi¹gaj¹ce mi¹¿szoœæ 5,4 m. Zawartoœæ CaCO3 we frakcji poni¿ej 0,1 mm wynosi 10,6%. Omawiane utwory zaliczono do osadów transgresywnych zlodowacenia Odry. Gliny zwa³owe wystêpuj¹ generalnie na ca³ym obszarze arkusza, z wyj¹tkiem obszarów kulminacji pod³o¿a podczwartorzêdowego w rejonie Barzkowic i na po³udnie od S³awêcina. Gliny te stwierdzone zosta³y w profilach otworów kartograficznych wykonanych na potrzeby mapy (otw.: 8, 13 i 25) oraz w otworze badawczym w S³awêcinie (otw. 21). Ich strop w otworze S³odkowo (otw. 8) nawiercono na g³êbokoœci 138,0 m (71,0 m p.p.m.), w otworze Suchañ (otw. 13) — na g³êbokoœci 117,0 m (72,0 m p.p.m.), a w otworze Sulino (otw. 25) — na g³êbokoœci 139,5 m (77,0 m p.p.m.). Mi¹¿szoœci glin stadia³u dolnego zlodowacenia Odry wynosz¹ w tych wierceniach odpowiednio: 22,4 m, 19,5 m, 31,2 m. W czêœci po³udniowej obszaru arkusza omawiane utwory mog¹ le¿eæ bezpoœrednio na tworz¹cych pod³o¿e czwartorzêdu i³ach piaszczystych i mu³owcach oligocenu dolnego. Cech¹ cha- rakterystyczn¹ glin zwa³owych jest wystêpowanie w nich licznych porwaków tych ska³ (otw. S³odkowo — g³êbokoœæ: 144,0–144,3 m; 144,8–146,0 m; 147,6–150,3 m; 150,7–151,1 m; 152,4–153,7 m; 159,8–160,4 m; otw. Sulino — g³êbokoœæ 156,5–163,8 m). W próbce porwaka pobranej z otworu Suli- no, z g³êbokoœci 163,2–163,5 m, stwierdzono zespó³ otwornic charakterystyczny dla i³ów septariowych rupelu (Paruch-Kulczycka, 1996).

Wapnistoœæ glin zwa³owych wynosi œrednio 12,4% CaCO3. Jest ona zmienna w zale¿noœci od obecnoœci porwaków i³ów oligoceñskich. Gliny wystêpuj¹ce pod porwakami w otworze S³odkowo zawieraj¹ zaledwie oko³o 2% CaCO3, zaœ gliny w otworze Suchañ, wœród których nie stwierdzono porwa- ków trzeciorzêdowych, do 16,6% CaCO3. Udzia³ frakcji ¿wirowej wynosi oko³o 2–5%. W sk³adzie petrograficznym ska³y krystaliczne (oko³o 40–60%) dominuj¹ nad wapieniami paleozoicznymi (oko³o 20–38%) (Mas³owska, Micha³owska, 1998). Wspó³czynniki petrograficzne wynosz¹: O/K — 0,6–0,9; K/W — 1,4–2,2; A/B — 0,4–0,7. Zró¿nicowanie wspó³czynnika K/W glin zwa³owych rozpoznanych w otworze kartograficznym 8 w S³odkowie jest wiêksze (1,1–3,1), wi¹¿e siê ze znacznym zró¿nicowaniem litologii badanych osadów wynikaj¹cym z obecnoœci licznych porwaków. Wœród minera³ów przezroczystych zaznacza siê przewaga amfiboli (oko³o 32–42%) nad granatami (oko³o 20–30%) i epidotem (oko³o 9–18%). Zawartoœæ cyrkonu w minera³ach odpornych wynosi oko³o 1–4%.

20 Stadia³ górny

Piaski wodnolodowcowe stwierdzone zosta³y w trzech wierceniach kartograficznych: S³odkowo (otw. 8), Suchañ (otw. 13) i Sulino (otw. 25). Poniewa¿ w otworach w po³udniowej czêœci obszaru arkusza osady te nie zosta³y nawiercone (poza otw. 27), mo¿na za³o¿yæ, ¿e ich wystêpo- wanie jest ograniczone. Niewielka mi¹¿szoœæ tych osadów (od 1,8 do 4,5 m) równie¿ œwiadczy o ich lokalnym rozprzestrzenieniu. Strop badanych utworów wystêpuje na wysokoœci: 67,8 m p.p.m. w otworze S³odkowo (g³êbokoœæ 134,8 m), 68,3 m p.p.m. w otworze Suchañ (g³êbokoœæ 113,3 m) i 74,6 m p.p.m. w otworze Sulino (g³êbokoœæ 137,1 m). Osady te to piaski ró¿noziarniste z zawartoœci¹ frakcji ¿wirowej do 2,0%. W sk³adzie mineralnym minera³y przezroczyste stanowi¹ 66,7–81,7%, pozosta³a czêœæ ziarn to minera³y nieprzezroczyste. Wœród minera³ów ciê¿kich (1,5% w Suchaniu i 0,15% w S³odkowie), we frakcji 0,25–0,1 mm, dominuj¹ amfibole — 34,6–42,5%. W próbce z otworu w Suchaniu w du¿ej iloœci wystêpuj¹ granaty — 24,2%. W osadach rozpoznanych w wierceniu S³odkowo iloœæ granatów spada do 5,0%, natomiast zawartoœæ biotytu i chlorytów jest wysoka, wynosi odpowiednio: 17,6 i 22,0%. Wynika to zapewne ze znacznie drobniejszej frakcji osadów wystêpuj¹cych w tym wierceniu (piaski drobnoziarniste i py³owate), co ma wp³yw na iloœæ minera³ów ciê¿kich (zaledwie 0,15%) i ich sk³ad jakoœciowy. Sk³ad mineralny piasków z Suchania jest typowy dla piasków wodnolodowcowych, zaœ piaski ze S³odkowa bardziej odpowiadaj¹ facji piaszczysto-py³owatej zastoiska, które mog³o siê wy- tworzyæ lokalnie na obszarze sandru. Mu³ki i piaski zastoiskowe stwierdzone zosta³y w jednym wierceniu — otworze 13 w Suchaniu, w którym wystêpuj¹ na g³êbokoœci 107,1–113,3 m (62,1–68,3 m p.p.m.). S¹ to mu³ki o wy- raŸnej laminacji podkreœlonej barw¹ (ciemno- i jasnoszare laminy), prze³awicane piaskami py³owatymi. W przewierconych osadach stwierdzono obecnoœæ dwóch pakietów glin zwa³owych o charakterze sp³ywowym, o mi¹¿szoœciach 0,6 i 0,3 m. Uziarnienie próbki pobranej z g³êbokoœci 107,5–107,6 m charakteryzuj¹ wystêpuj¹ce w przewadze frakcje: 0,1–0,05 mm (18,7%) i 0,05–0,01 mm (46,7%). Obecnoœæ ziarn frakcji drobniejszych (poni¿ej 0,01 mm) jest równie¿ znacz¹ca — stanowi¹ 25,0%. Sk³ad mineralny jest typowy dla osadów zastoiskowych — iloœæ minera³ów przezroczystych stanowi a¿ 82,0%, minera³y ciê¿kie to zaledwie 0,59% wagowego próbki. Wœród minera³ów ciê¿kich typowa jest niska zawartoœæ granatów — tylko 5,7%, du¿a natomiast jest iloœæ biotytu — 25,7% i chlorytów — 29,0%. Gliny zwa³owe stadia³u górnego zlodowacenia Odry stwierdzone zosta³y na ca³ym obszarze arkusza, poza wyniesieniami pod³o¿a podczwartorzêdowego. Rozpoznano je w wierceniach kartograficznych w: S³odkowie (otw. 8) na g³êbokoœci 124,7–134,8 m (57,7–67,8 m p.p.m.), Suchaniu (otw. 13) na g³êbokoœci 100,0–107,1 m (55,0–62,1 m p.p.m.) oraz Sulinie (otw. 25) na g³êbokoœci 125,0–137,1 m (62,5–74,6 m p.p.m.).

21 S¹ to gliny piaszczyste z niewielkim udzia³em frakcji ¿wirowej (oko³o 2–10%). Ich wapnistoœæ wynosi œrednio 15,0% CaCO3. W sk³adzie petrograficznym ska³y krystaliczne — oko³o 40–50% dominuj¹ nad wapieniami pó³nocnymi — oko³o 25–40% (Mas³owska, Micha³owska, 1998). Wspó³czynniki petrograficzne wynosz¹ œrednio: O/K — 0,6–1,1; K/W — 1,5–2,0; A/B — 0,5–0,6. Wœród minera³ów ciê¿kich, stanowi¹cych we frakcji 0,25–0,1 mm od 0,8 do 1,1%, minera³y przezroczyste stanowi¹ oko³o: 65% w wierceniu Sulino, 58% w wierceniu w Suchaniu i 70% w wierceniu w S³odkowie. Amfibole — oko³o 33–45% przewa¿aj¹ nad granatami — oko³o 20–31% i epidotem — oko³o 11–12%. Zawartoœæ cyrkonu w minera³ach odpornych wynosi od 2,0 do 2,5%.

Zlodowacenie Warty

Stadia³ dolny

Mu³ki piaszczyste zastoiskowe stwierdzone zosta³y w wierceniu kartograficznym w S³odkowie (otw. 8) oraz w otworze studziennym w Suchaniu (otw. 10). W S³odkowie wystê- puj¹ one na g³êbokoœci 111,5–124,7 m (44,5–57,7 m p.p.m.). W czêœci stropowej warstwy, do g³êbo- koœci 116,5 m (49,5 m p.p.m.), wystêpuj¹ mu³ki piaszczyste (frakcja 0,1–0,01 mm — 57,0%; frakcja 0,25–0,1 mm — 21,5%), poni¿ej — mu³ki ilasto-piaszczyste (frakcja 0,1–0,01 mm — 74,3%; frakcja 0,25–0,1 mm — 11,0%). Osady posiadaj¹ wyraŸn¹ laminacjê podkreœlon¹ barw¹ (ciemno- i jasnoszare laminy). Sk³ad mineralny jest typowy dla osadów zastoiskowych — udzia³ minera³ów przezroczystych stanowi a¿ 90,6%, minera³y ciê¿kie to 0,27% wagowego próbki. Wœród minera³ów ciê¿kich typowa jest niska zawartoœæ granatów — tylko 2,0%, wysoki natomiast jest udzia³ biotytu — 36,7% i chlorytów — 33,7%. W otworze 10 w Suchaniu osady zaliczone do stadia³u dolnego zlodowacenia Warty stwierdzono na wysokoœci 49,0–53,0 m p.p.m. (g³êbokoœæ 89,0–93,0 m; nieprzewiercone). Opisano je jako mu³ki piaszczyste. Gliny zwa³owe stadia³u dolnego zlodowacenia Warty stwierdzone zosta³y we wszystkich g³êbszych wierceniach wykonanych na terenie arkusza, poza obszarami wyniesieñ pod³o¿a czwarto- rzêdu. W wierceniach kartograficznych gliny te przewiercone zosta³y w S³odkowie (otw. 8) na g³êbokoœci 93,0–111,5 m (26,0–44,5 m p.p.m.), w Suchaniu (otw. 10) na g³êbokoœci 66,0–89,0 m (26,0–49,0 m p.p.m.) i w Sulinie (otw. 25) na g³êbokoœci 106,7–125,0 m (44,2–62,5 m p.p.m.) oraz w otworze archiwalnym w Suchaniu. S¹ to gliny piaszczyste z niewielkim udzia³em frakcji ¿wirowej (oko³o 2–16%). Ich wapnistoœæ wynosi œrednio 13,8% CaCO3 w S³odkowie i 16,9% CaCO3 w Sulinie. W sk³adzie petrograficznym ska³y krystaliczne — oko³o 40–50% nieznacznie przewa¿aj¹ iloœciowo nad wapieniami pó³nocnymi — oko³o 33–42%. Nie stwierdzono wystêpowania dolomitów pó³nocnych. Wœród ska³ lokalnych wy- stêpuj¹ piaskowce — 2,5–7,8%. Wspó³czynniki petrograficzne wynosz¹: O/K — 0,9–1,2; K/W —

22 1,1–1,7; A/B — 0,6–1,1. Minera³y ciê¿kie we frakcji 0,25–0,1 mm stanowi¹ oko³o 0,8% w próbkach glin pobranych z wiercenia w Sulinie i 1,6% w glinach tego samego wieku przewierconych w otworze w S³odkowie. Minera³y przezroczyste stanowi¹ œrednio oko³o 51% wszystkich minera³ów ciê¿kich wystêpuj¹cych w glinach rozpoznanych w Sulinie i oko³o 73% w glinach wystêpuj¹cych w S³odkowie. W œrednim sk³adzie, typowym dla glin zwa³owych, przewa¿aj¹ amfibole: oko³o 35–45% w Suli- nie i oko³o 45–50% w S³odkowie. W mniejszych iloœciach wystêpuj¹ granaty: 25–34% w Sulinie i 19–22% w S³odkowie; oraz epidot: 13,5% w Sulinie i 16,5% w S³odkowie.

Stadia³ œrodkowy + górny

Piaski i mu³ki zastoiskowe rozpoznane zosta³y w wierceniach kartograficznych w Suchaniu (otw. 13) na g³êbokoœci 77,8–100,0 m (32,8–55,0 m p.p.m.) oraz w Sulinie (otw. 25) na g³êbokoœci 106,2–106,7 m (43,7–44,2 m p.p.m.). Osady stwierdzone w Suchaniu to jasnoszare piaski py³owate, prze³awicane szarymi mu³kami. Wystêpuj¹ tu równie¿ wk³adki piaszczystych glin zwa³owych o mi¹¿szoœciach od 0,2 do 4,5 m (ta ostatnia na g³êbokoœci 92,0–96,5 m). Mo¿e to œwiadczyæ o prze- wierceniu brze¿nej partii proglacjalnego zbiornika zastoiskowego, gdzie wytapia³y siê gliny z lodów okresowo do niego wkraczaj¹cych. Potwierdzeniem bliskoœci brzegu zbiornika zastoiskowego jest to, ¿e inne g³êbokie otwory wykonane w Suchaniu (otw. 10 i 12), zlokalizowane na pó³nocny zachód i pó³noc od analizowanego, nie przewierci³y tych osadów. W sp¹gu opisywanych utworów, na g³êbo- koœci 96,5–100,0 m, wystêpuj¹ piaski œrednioziarniste. W stropie warstwy, do g³êbokoœci 85,5 m (40,5 m p.p.m.), dominuj¹ piaski py³owate z wk³adkami mu³ków, poni¿ej wystêpuj¹ ciemnoszare mu³ki z niewyraŸn¹ laminacj¹, czêsto masywne. W otworze w Sulinie na wspomnianej g³êbokoœci wystêpuj¹ mu³ki z wyraŸn¹ laminacj¹. Mine- ra³y ciê¿kie we frakcji 0,25–0,1 mm stanowi¹ w tym osadzie 1,1%, wœród nich 67,7% to minera³y przezroczyste. Sk³ad mineralny (amfibole — 40,6%, granaty — 22,7%, epidot — 13,7%) nie jest typowy dla rozleg³ych zbiorników zastoiskowych, jest raczej zbli¿ony do sk³adu minera³ów ciê¿kich w glinach zwa³owych. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe, podœcielaj¹ce gliny zwa³owe stadia³u œrodko- wego i górnego zlodowacenia Warty, wystêpuj¹ w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza w otoczeniu wyniesienia pod³o¿a trzeciorzêdowego w rejonie Barzkowic–Golinki. Obecnoœæ mi¹¿szych pokryw piaszczystych w jego otoczeniu wykaza³o profilowanie geoelektryczne przeprowadzone na potrzeby arkusza (Grycko, Bestyñski, 1997), jak równie¿ wiercenie kartograficzne wykonane w S³odkowie (otw. 8). Opisywane utwory zalegaj¹ bezpoœrednio na glinach zwa³owych stadia³u dolnego zlodowacenia Warty. Zosta³y zaliczone do osadów transgresywnych stadia³u œrodkowego i górnego zlodowacenia Warty.

23 Stwierdzona w wierceniu w S³odkowie mi¹¿szoœæ omawianych osadów wynosi 11,0 m. Ich strop wystêpuje tam na g³êbokoœci 82,0 m (15,0 m p.p.m.). W górnej partii warstwy s¹ to piaski œred- nioziarniste, a poni¿ej g³êbokoœci 84,5 m — piaski ¿wirowate. Zawartoœæ frakcji ¿wirowej w dolnej czêœci warstwy wynosi 21,3%, a frakcji poni¿ej 0,1 mm — 2,3%. Wapnistoœæ opisywanych osadów wynosi 16,6% CaCO3, zawartoœæ minera³ów ciê¿kich — 1,4%. Minera³y przezroczyste stanowi¹ 54,1%. Wœród nich granaty (36,3%) przewa¿aj¹ nad amfibolami (29,8%) i epidotem (11,7%). Utwory te charakteryzuje s³abe obtoczenie — iloœæ ziarn kanciastych wynosi oko³o 46–54%, a czêœciowo ob- toczonych od oko³o 36 do oko³o 44% (wskaŸnik obtoczenia R — 2,1–2,6). Gliny zwa³owe tworz¹ prawie ci¹g³¹ pokrywê (poza kulminacj¹ pod³o¿a w rejonie Barz- kowic) zalegaj¹c¹ g³ównie na transgresywnych piaskach i ¿wirach wodnolodowcowych (otw. 8), piaskach i mu³kach zastoiskowych (otw. 13 i 25) stadia³u œrodkowego i górnego oraz na glinach zwa³owych (otw. 21 i 26) stadia³u dolnego zlodowacenia Warty. Mi¹¿szoœæ osadów jest bardzo zmienna i wynosi: 20,6 m w otworze w S³odkowie (otw. 8), 49,3 m w Suchaniu (otw. 13), oko³o 50 m w S³awêcinie (otw. 21), 38,2 m w Sulinie (otw. 25), 42,0 m w Choszcznie (otw. 32) i oko³o 60 m w Stradzewie (otw. 26). W zale¿noœci od morfologii terenu i ukszta³towania stropu glin, stwierdzany jest on na g³êboko- œci od oko³o 25 do oko³o 70 m (od oko³o 5 m p.p.m. do oko³o 30 m n.p.m.). W otworze kartograficznym w S³odkowie (otw. 8) warstwa opisywanych glin zwa³owych wy- stêpuje na g³êbokoœci 61,4–82,0 m (od 15,0 m p.p.m. do 5,6 m n.p.m.). S¹ to zwarte gliny piaszczyste z otoczakami. Frakcja ¿wirowa stanowi oko³o 3–7%. Wapnistoœæ glin jest œrednia, wynosi oko³o 16%

CaCO3. Zawartoœæ minera³ów ciê¿kich we frakcji 0,25–0,1 mm waha siê od 1,0 do 1,4%. Wœród minera³ów przezroczystych udzia³ amfiboli (oko³o 28–36%) i granatów (oko³o 27–36%) jest zbli¿ony, a zawartoœæ epidotu wynosi oko³o 12–15%. Badania litologiczno-petrograficzne ¿wirów (Mas³owska, Micha³owska, 1998) wykaza³y nieznaczn¹ przewagê wapieni paleozoicznych — 40,2% nad ska³ami krystalicznymi — 37,9%. Wœród ska³ skandynawskich wystêpuje do 2,8% dolomitów. Spoœród ska³ lokalnych najliczniejsze s¹ wapienie — œrednio 2,7% i piaskowce — 4,0%. Wspó³czynniki petrograficzne wynosz¹ œrednio: O/K– K/W–A/B — 1,09–1,09–0,81. W otworze 13 w Suchaniu gliny zwa³owe zaliczone do stadia³u œrodkowego i górnego zlodowacenia Warty stwierdzono na g³êbokoœci 28,5–77,8 m (od 32,8 m p.p.m. do 16,5 m n.p.m.). W ich stropie, na g³êbokoœci 28,5–29,0 m i 32,0–32,5 m, przewiercono bruk morenowy. Wystêpuj¹ce tu gliny to ciemnoszare gliny piaszczyste z zawartoœci¹ frakcji ¿wirowej od oko³o 2 do oko³o 7% i œredniej zawartoœci

CaCO3 równej 19,0%. We frakcji 0,25–0,1 mm 0,75% stanowi¹ minera³y ciê¿kie. W sk³adzie mineralnym stwierdzono tu: 33,3% amfiboli, 29,5% granatów, 13,5% epidotu, 7,9% piroksenów, 4,1% biotytu i 2,0% cyrkonu. W sk³adzie petrograficznym wapienie paleozoiczne (44,7%) przewa¿aj¹ nad ska³ami krystalicznymi (37,1%). Wspó³czynniki petrograficzne wynosz¹: O/K–K/W–A/B — 1,25–0,89–1,08.

24 Do opisywanych glin zaliczono równie¿ osady wystêpuj¹ce w otworze w Sulinie (otw. 25) na g³êbokoœci 68,0–106,2 m (5,5–43,7 m p.p.m.). S¹ to gliny piaszczyste o zawartoœci frakcji ¿wirowej

œrednio oko³o 5% i CaCO3 — 16,9%. Sk³ad minera³ów ciê¿kich (amfibole — 33,2%, granaty — 28,3%, epidot — 12,9%, pirokseny — 6,6%, biotyt — 3,6%, cyrkon — 2,8%) zbli¿ony jest do oznaczonego w innych glinach zwa³owych tego wieku. W sk³adzie petrograficznym wapienie paleozoiczne (41,1%) przewa¿aj¹ nad ska³ami krystalicznymi (36,9%). Wspó³czynniki sk³adu petrograficznego s¹ nastêpuj¹ce: O/K–K/W–A/B — 1,20–0,98–0,93.

Zlodowacenia pó³nocnopolskie Zlodowacenie Wis³y

Utwory zlodowacenia Wis³y pokrywaj¹ ca³y obszar arkusza. Na powierzchni dominuj¹ osady fazy pomorskiej. Starsze gliny zwa³owe zaliczane do fazy leszczyñsko-poznañskiej ods³aniaj¹ siê w czêœci wschodniej terenu badañ — w krawêdziach rynny subglacjalnej Jezior Wapnickich i w kra- wêdziach doliny Iny, w pó³nocno-wschodniej czêœci obszaru arkusza — w najwy¿szej czêœci wysoczyzny morenowej (pomiêdzy B³otnem a Sokoliñcem), oraz na obszarze ni¿szej, erozyjnie obni¿onej czêœci wysoczyzny, na po³udnie od doliny Iny — w rejonie Radaczewa.

Stadia³ œrodkowy

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe wystêpuj¹ w pó³nocnej i œrodkowej czêœci obszaru arkusza pod mu³kami i piaskami zastoiskowymi, glinami zwa³owymi stadia³u œrodkowego lub starszymi glinami zwa³owymi (fazy leszczyñsko-poznañskiej) stadia³u górnego zlodowacenia Wis³y. Ich strop notowany jest na wysokoœci od oko³o 5 m n.p.m. w czêœci po³udniowo-zachodniej do oko³o 45 m n.p.m. w czêœci pó³nocno-zachodniej (rejon Barzkowic), oko³o 55 m n.p.m. w czêœci pó³nocno-wschodniej (rejon B³otna) i oko³o 15 m n.p.m. w czêœci po³udniowo-wschodniej obszaru arkusza. S¹ to piaski drobno- i œrednioziarniste oraz piaski ze ¿wirami. W czêœci pó³nocno-zachodniej terenu badañ w rejonie Golinki — przy kontakcie z wyniesieniem pod³o¿a mioceñskiego, osady te osi¹gaj¹ maksymaln¹ mi¹¿szoœæ dochodz¹c¹ do oko³o 40 m (otw. 2 i 3). W czêœci pó³nocno-wschodniej obszaru arkusza ich mi¹¿szoœæ wynosi ponad 14,0 m w wierceniu studziennym w Ognicy (otw. 7 — rzêdna stropu 38,0 m n.p.m.; utwory nieprzewiercone) oraz od oko³o 5 do ponad 8,0 m w Wapnicy (otw. 16 i 17 — rzêdna stropu oko³o 46 m n.p.m.). W kierunku po³udniowym, w pobli¿u doliny Iny, mi¹¿szoœæ tych osadów maleje do 4,0 m (otw. 13) lub jest ich brak (Wapnica — otw. 15, Ininy — otw. 22). Na po³udnie od doliny Iny opisywane osady nie wystêpuj¹ (œrodkowa czêœæ obszaru — rejon S³awêcina i Sulina) lub s¹ zredukowane do warstwy o mi¹¿szoœci oko³o 3–5 m (Choszczno — otw. 32 i 33). Na wschód i zachód od opisanego rejonu mi¹¿szoœæ osadów roœnie do 9,0 m w Mogi- licy na po³udniowym zachodzie (otw. 28) i do 5,0 m w Pomieniu na po³udniowym wschodzie obszaru arkusza (otw. 27).

25 Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe stadia³u œrodkowego stwierdzone zosta³y w wierceniu kartograficznym w S³odkowie (otw. 8) na g³êbokoœci 32,1–61,4 m (od 5,6 m p.p.m. do 34,9 m n.p.m.). S¹ to w przewa¿aj¹cej czêœci piaski drobnoziarniste (zawartoœæ frakcji 0,5–0,1 mm — oko³o 90%), miejscami ze ¿wirkami, o zawartoœci CaCO3 (we frakcji poni¿ej 0,1 mm) œrednio 14,1%. Udzia³ minera³ów ciê¿kich we frakcji 0,25–0,1 mm wynosi œrednio 1,5%, s¹ to w 60,0% minera³y przezroczyste. W sk³adzie mineralnym dominuj¹: amfibole — 30,0%, granaty — 29,0%, epidot — 16,0%, pirokseny — 7,5%, biotyt — 1,8%, chloryty — 2,0% oraz cyrkon — 3,8%. Charakterystyczna jest obecnoœæ zwêglonych szcz¹tków roœlinnych z fragmentami zwêglonego drewna (do oko³o 4 cm). Materia³ ten pochodzi z rozmycia wystêpuj¹cych w pobli¿u (rejon Barzkowic), na tej samej wysokoœci, osadów mioceñskich. Mu³ki i piaski zastoiskowe tworz¹ lokalnie, zwykle pod glinami zwa³owymi stadia³u œrodkowego (stadia³u Œwiecia), warstwê o mi¹¿szoœci oko³o 5–14 m, zalegaj¹c¹ na osadach wodnolodowcowych tego samego wieku. Nawiercono je w otworach: 8 w S³odkowie na g³êbokoœci 18,0–32,1 m (strop na wysokoœci 49,0 m n.p.m.), 13 w Suchaniu na g³êbokoœci 20,3–24,5 m (strop na wysokoœci 24,7 m n.p.m.). Osady tego zbiornika to równie¿ piaski drobnoziarniste i mu³ki ilaste stwierdzone w Wapnicy (otw. 17) na g³êbokoœci 38,9–48,0 m (strop na wysokoœci 46,1 m n.p.m.; utwory nieprzewiercone). W otworze kartograficznym w S³odkowie s¹ to mu³ki ilaste, z p³ask¹ laminacj¹ podkreœlon¹ ³yszczykami. Wapnistoœæ osadów jest zmienna — waha siê od 11,5 do 21,5%

CaCO3. Na próbce osadów pobranej z g³êbokoœci 28,5–28,7 m wykonano badanie wieku bezwzglêd- nego metod¹ termoluminescencyjn¹ (TL) (próbka nr UG-3054) uzyskuj¹c wynik 61,6 ±9,2 ka BP (Sprawozdanie z wykonanych datowañ TL..., 2000). Wiek ten odpowiada stadia³owi Œwiecia. Z profilu opisywanych osadów pobrano równie¿ dziesiêæ próbek do badañ palinologicznych (Winter, 1997). Wystêpuj¹ tu bogate spektra dobrze zachowanych trzeciorzêdowych i czwartorzêdowych ziarn py³ku oraz plankton morski. Tego typu spektra, z przemieszanym materia³em py³kowym oraz obecnoœci¹ planktonu morskiego, charakteryzuj¹ osady zastoiskowe, nie jest jednak mo¿liwe okreœlenie wieku metod¹ analizy py³kowej. Osady te utworzy³y siê wskutek zatamowania odp³ywu wód przez transgreduj¹cy l¹dolód. Nie wystêpuj¹ one na po³udnie od doliny Iny, gdzie na piaskach i ¿wirach wodnolodowcowych stadia³u œrodkowego zlodowacenia Wis³y le¿¹ bezpoœrednio gliny zwa³owe tego samego wieku. Na obszarze pomiêdzy dolin¹ rzeki Iny a krawêdzi¹ wysoczyzny morenowej na pó³noc od Suchania gliny te le¿¹ na opisywanych osadach zastoiskowych. Przedstawiony uk³ad warstw œwiadczy o wkraczaniu l¹dolodu od po³udnia, mo¿liwe, ¿e w pocz¹tkowej fazie transgresji w formie tzw. lobu Iny. Gliny zwa³owe stadia³u œrodkowego zlodowacenia Wis³y rozpoznane zosta³y w otworach wiertniczych na prawie ca³ym obszarze arkusza. Wyj¹tkiem jest jego pó³nocno-zachodnia czêœæ, gdzie w rejonie wyniesienia osadów miocenu glin tego wieku nie stwierdzono. Utwory te nie tworz¹

26 ci¹g³ej pokrywy. Le¿¹ na piaskach i ¿wirach wodnolodowcowych lub mu³kach i piaskach zastoiskowych stadia³u œrodkowego zlodowacenia Wis³y (otw.: 13, 32 i 37) lub bezpoœrednio na glinach zwa³owych zlodowacenia Warty (otw. 25). Strop glin notowany jest na rzêdnych zwykle od oko³o 10 m n.p.m. (otw. 25 — 12,0 m n.p.m.) do oko³o 30 m n.p.m. (otw. 13 i 21), chocia¿ lokalnie mog¹ one wystêpowaæ a¿ na wysokoœci oko³o 65–70 m n.p.m. (Sokoliniec — otw. 11 — 65,0 m n.p.m.). Gliny te prawie w ca³oœci przykryte s¹ osadami stadia³u górnego. Ich mi¹¿szoœæ jest zmienna — waha siê od kilku metrów do oko³o 20 m (otw. 25 — 17,5 m). Obecnoœæ glin zwa³owych stadia³u œrodkowego zosta³a potwierdzona w sposób pewny w wierceniu kartograficznym w Suchaniu (otw. 13). Profil tego wiercenia, jak równie¿ obserwacje poczynio- ne w najbli¿szych ods³oniêciach wykazuj¹, ¿e ponad mi¹¿szym pakietem glin zwa³owych zlodowacenia Warty wystêpuj¹ trzy poziomy glin zwa³owych, z których dolna zosta³a zaliczona do stadia³u œrod- kowego (stadia³u Œwiecia). Identyfikacja tego poziomu w p³ytszych wierceniach studziennych jest utrudniona z uwagi na jego nieci¹g³e rozprzestrzenienie. W wierceniu kartograficznym w Sulinie (otw. 25) do opisywanych utworów, na podstawie wyników badañ litologiczno-petrograficznych, zaliczono stropow¹ czêœæ pakietu glin zwa³owych wystêpuj¹cych od g³êbokoœci 50,5 m (12,0 m n.p.m.). Badania litologiczno-petrograficzne (Mas³owska, Micha³owska, 1998) wykaza³y, ¿e gliny zwa³owe wystêpuj¹ce w otworze 13 na g³êbokoœci 15,4–20,3 m (24,7–29,6 m n.p.m.) zawieraj¹ oko³o

6% frakcji ¿wirowej, 43,5% piaskowej, 22,5% py³owej i 28,0% i³owej. Zawartoœæ CaCO3 we frakcji poni¿ej 0,1 mm wynosi 23,3%. W sk³adzie petrograficznym frakcji 5–10 mm wapienie paleozoiczne — 45,4% dominuj¹ nad okruchami ska³ krystalicznych — 37,4%. W sk³adzie ¿wirów dolomity wystê- puj¹ w iloœci oko³o 2,5%, a zawartoœæ ³upków paleozoicznych wynosi tylko 0,4%. Wœród ska³ lokalnych udzia³ wapieni wynosi 2,9%, piaskowców — 5,0%. W sk³adzie minera³ów ciê¿kich dominuj¹: amfibole — 42,5%, granaty 25,0% i epidot — oko³o 10–16%. Wspó³czynniki petrograficzne wynosz¹: O/K–K/W–A/B — 1,35–0,85–1,14. W otworze 25 do opisywanych glin zaliczono utwory wystêpuj¹ce na g³êbokoœci 50,5–68,0 m

(od 5,5 m p.p.m. do 12,0 m n.p.m.) Zawartoœæ CaCO3 wynosi 16,9%. W sk³adzie petrograficznym wapienie paleozoiczne (37,6%) dominuj¹ nad ska³ami krystalicznymi (33,1%). Wœród ska³ lokalnych przewa¿aj¹ piaskowce — 7,5% nad wapieniami — 6,5%, a wœród minera³ów ciê¿kich amfibole (39,0%) nad granatami (24,3%) i epidotem (13,0%). Wspó³czynniki petrograficzne wynosz¹: O/K–K/W–A/B — 1,56–0,75–1,23.

Stadia³ górny

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe stadia³u górnego wystêpuj¹ dosyæ powszechnie na ca³ej powierzchni obszaru arkusza. Zaliczono do nich utwory wodnolodowcowe wystêpuj¹ce w pod³o¿u glin zwa³owych fazy leszczyñsko-poznañskiej. Analiza profili wierceñ archiwalnych i wykonanych

27 otworów kartograficznych wskazuje, ¿e strop tych osadów wystêpuje na wysokoœci od 21,6 m n.p.m. w Lipce (otw. 19) na zachodzie obszaru arkusza do 64,0 m n.p.m. w Wapnicy (otw. 17) — na wschodzie. W zale¿noœci od ukszta³towania powierzchni terenu zalega on na g³êbokoœci od 3,6 do 56,0 m. Najwiêksz¹ — 33,0 m — mi¹¿szoœæ utworów wodnolodowcowych zaliczonych do tego poziomu stwierdzono w otworze kartograficznym w Sulinie (otw. 25), w którym wystêpuj¹ one na g³êbokoœci 17,5–50,5 m (12,0–45,0 m n.p.m.). Mi¹¿szoœæ opisywanych osadów jest bardzo zró¿nicowana: na pó³noc od doliny Iny waha siê od oko³o 2 do oko³o 12 m (otw.: 3, 11, 16 i 17), na po³udnie od doliny Iny w czêœci wysoczyznowej wynosi oko³o 2–7 m (otw.: 20, 26, 27, 29 i 30), a w rejonie Choszczna — od oko³o 2 do oko³o 18 m (otw.: 31 i 35–37). Pod wzglêdem uziarnienia przewa¿aj¹ piaski drobnoziarniste, lokalnie ze ¿wirkami, rzadziej pospó³ki i ¿wiry. We wspomnianym wierceniu w Sulinie (otw. 25) wystêpuj¹ piaski œrednio- i drobnoziarniste, z udzia³em frakcji ¿wirowej w iloœci oko³o 3–12%, œrednio — 5,4%. Dominuje frakcja 0,5–0,25 mm

— 34,8%. Wapnistoœæ piasków wynosi 12,9% CaCO3 (Mas³owska, Micha³owska, 1998). Zawartoœæ minera³ów ciê¿kich we frakcji 0,25–0,1 mm wynosi 0,9%. Wœród minera³ów przezroczystych dominuj¹: granaty (36,6%), amfibole (29,5%) oraz epidot (14,4%). Opisywane osady zwi¹zane s¹ z powstaniem sandru przed czo³em nasuwaj¹cego siê l¹dolodu fazy leszczyñsko-poznañskiej. Gliny zwa³owe fazy leszczyñsko-poznañskiej stwierdzone zosta³y w otworach wiertniczych na ca³ym obszarze arkusza oraz w ods³oniêciach w krawêdzi doliny Iny i w rynnie Jezior Wap- nickich. Gliny te tworz¹ równie¿ powierzchniê wysoczyzny morenowej na zachód i pó³nocny zachód od Radaczewa oraz w pó³nocno-wschodniej czêœci terenu badañ pomiêdzy Sokoliñcem a B³otnem. Stanowi¹ prawie ci¹g³¹ pokrywê zalegaj¹c¹ przewa¿nie na piaskach i ¿wirach wodnolodowcowych fazy leszczyñsko-poznañskiej (otw.: 11–13, 16, 17, 19–21, 25–31, 35 i 37), chocia¿ lokalnie, w pó³nocnej i œrodkowej czêœci obszaru arkusza, utwory te mog¹ le¿eæ na glinach zwa³owych (otw. 7 i 10) lub mu³kach i piaskach zastoiskowych (otw. 8) oraz piaskach i ¿wirach wodnolodowcowych (otw. 1) stadia³u œrodkowego zlodowacenia Wis³y. W otworach strop omawianych glin notowany jest na rzêdnych od 28,6 m n.p.m. (Lipka — otw. 19) do 103,7 m n.p.m. (Sokoliniec — otw. 11). S¹ one prawie w ca³oœci przykryte osadami fazy pomorskiej. Ich mi¹¿szoœæ jest zmienna — waha siê od kilku metrów do oko³o 40 m (otw. 11). Obecnoœæ glin zwa³owych fazy leszczyñsko-poznañskiej stadia³u górnego zlodowacenia Wis³y potwierdzi³y wiercenia kartograficzne w: S³odkowie (otw. 8), Suchaniu (otw. 13) i Sulinie (otw. 25). W Sulinie omawiane utwory wystêpuj¹ na g³êbokoœci 4,0–17,5 m (45,0–58,5 m n.p.m.). Wyniki badañ litologiczno-petrograficznych (Mas³owska, Micha³owska, 1998) wykaza³y, ¿e gliny te zawieraj¹: oko³o 3–6% frakcji ¿wirowej, 31,0–63,6% — piaskowej, 22,0% — py³owej i 29,0–40,6% — i³owej. Zawar-

28 toœæ CaCO3 we frakcji poni¿ej 0,1 mm wynosi 19,2%. W sk³adzie petrograficznym frakcji 10–5 mm wapienie paleozoiczne — 37,6% przewa¿aj¹ nad okruchami ska³ krystalicznych — 33,1%, dolomity wy- stêpuj¹ sporadycznie, nie przekraczaj¹c 2,0%, a zawartoœæ ³upków paleozoicznych wynosi œrednio 2,0%. Udzia³ ska³ lokalnych jest w opisywanych glinach wyraŸnie wiêkszy ni¿ w glinach starszych — wapieni jest œrednio oko³o 5%, chocia¿ w pojedynczych próbkach ich zawartoœæ dochodzi do 14,4%, a piaskowców do 7,5%. W sk³adzie minera³ów ciê¿kich dominuj¹: amfibole — 40,0%, granaty — 24,5% i epidot — 11,0%. Wspó³czynniki petrograficzne wynosz¹: O/K–K/W–A/B — 1,35–0,92–1,00. W otworze 13 w Suchaniu do opisywanych glin zwa³owych zaliczono utwory wystêpuj¹ce na g³êbokoœci 6,0–13,5 m (31,5–39,0 m n.p.m.). Zawartoœæ CaCO3 wynosi 24,1%. W sk³adzie petrograficznym wapienie paleozoiczne (43,6%) dominuj¹ nad ska³ami krystalicznymi (33,6%), wœród ska³ lokalnych piaskowce (5,7%) przewa¿aj¹ nad wapieniami (4,6%). Wœród minera³ów ciê¿kich amfibole (38,9%) przewa¿aj¹ nad granatami (28,0%) i epidotem (15,2%). Wspó³czynniki petrograficzne wynosz¹: O/K–K/W–A/B — 1,49–0,73–1,27. W wierceniu 8 w S³odkowie mi¹¿szoœæ glin zwa³owych tego wieku wynosi jedynie 3,0 m. Wystêpuj¹ one na g³êbokoœci 15,0–18,0 m (49,0–52,0 m n.p.m.). Sk³ad petrograficzny omawianych utworów jest zbli¿ony do oznaczonego dla glin wystêpuj¹cych w Suchaniu. Wœród minera³ów ciê¿kich udzia³ amfiboli i granatów jest zbli¿ony — wynosi oko³o 30%, pozosta³e minera³y wystêpuj¹ w po- dobnych iloœciach. Wspó³czynniki petrograficzne wynosz¹: O/K–K/W–A/B — 1,53–0,94–0,91. Mu³ki zastoiskowe fazy pomorskiej wystêpuj¹ pod transgresywnymi osadami piaszczystymi tego wieku w dolinie Reczycy na wschód od Suchania. Utwory te powsta³y w lokalnym za- stoisku przed czo³em nasuwaj¹cego siê l¹dolodu. S¹ to mu³ki ilaste, oliwkowoszare, laminowane, typu warwowego. W wykonanych sondowaniach przewiercono maksymalnie 2,5-metrowej mi¹¿szo- œci warstwê mu³ków, nie nawiercaj¹c jej sp¹gu. Na próbkach osadów pobranych z sondy wykonanej na wschodnim stoku doliny rzeki Reczycy, w pobli¿u jej ujœcia do Iny, wykonano badania granulome- tryczne. W opisywanych mu³kach frakcja piaskowa stanowi oko³o 4%, py³owa — oko³o 46%, i³owa

— oko³o 50%. Zawartoœæ CaCO3 we frakcji poni¿ej 0,1 mm wynosi 19,5%. Piaski, ¿wiry i piaski py³owate wodnolodowcowe wystêpuj¹, w sposób prawie ci¹g³y, pod glinami zwa³owymi fazy pomorskiej. Ods³aniaj¹ siê w krawêdziach dolin: Reczy- cy, Iny i Stobnicy, a na po³udnie od doliny Iny tworz¹ du¿e powierzchnie wysoczyzny morenowej. Mi¹¿szoœæ tych osadów jest zmienna — w pó³nocnej i po³udniowo-zachodniej czêœci obszaru arkusza dochodzi do oko³o 8 m (otw.: 1, 8, 19, 28 i 29), w czêœci œrodkowej i po³udniowo-wschodniej terenu ba- dañ osady te maj¹ mi¹¿szoœæ oko³o 10–15 m (otw.: 14, 26, 35 i 38). WyraŸnie zaznacza siê zwi¹zek mi¹¿szoœci tych osadów z elementami morfologii starszymi od fazy pomorskiej. W pobli¿u krawêdzi doliny Iny mi¹¿szoœæ piasków dochodzi do 20,0 m, a w obni¿eniu Jeziora Sierakowskiego przekracza 30,0 m.

29 Utwory te tworzy³y siê w wiêkszoœci jako osady sandru, przekroczonego nastêpnie przez l¹do- lód fazy pomorskiej. Zaznaczaj¹ siê wyraŸnie dwa poziomy sandrowe: wy¿szy, wznosz¹cy siê na wy- sokoœci oko³o 70 m n.p.m., i ni¿szy — o wysokoœci oko³o 55 m n.p.m. W najwy¿szych partiach wysoczyzny morenowej w rejonie Golinki w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza oraz w rejonie Sokoliñca i Wapnicy osady te mog¹ nie wystêpowaæ. Dotyczy to równie¿ miejsc, z których zosta³y usuniête wskutek dzia³alnoœci procesów erozji rzecznej i denudacji (Suchañ, Piasecznik, Radaczewo). Pod wzglêdem litologicznym opisywane osady to najczêœciej piaski drobnoziarniste, dobrze wysortowane, niekiedy z domieszk¹ drobnych ¿wirków, rzadko pospó³ki i ¿wiry. W wierceniu kartograficznym w S³odkowie (otw. 8) nawiercone zosta³y na g³êbokoœci 8,7–15,0 m (52,0–58,3 m n.p.m.). W sp¹gu s¹ to piaski œrednioziarniste, w stropie zaœ ¿wirki z wk³adkami glin zwa³owych. W otworze Sulino (otw. 25) piaski py³owate zaliczone do wodnolodowcowych osadów fazy pomorskiej nawiercono na g³êbokoœci 2,0–4,0 m (58,5–60,5 m n.p.m.). Gliny zwa³owe tworz¹c wysoczyznê morenow¹ pokrywaj¹ wiêkszoœæ obszaru arkusza. Miejscami, w obrêbie dolin, zosta³y usuniête i wystêpuj¹ tylko w postaci ostañców. Mi¹¿szoœæ glin jest zmienna — waha siê od oko³o 2 do oko³o 10 m (otw.: 1–3, 6, 14, 18, 26, 28, 29, 31, 35, 37 i 38). Najczêœciej spotyka siê mi¹¿szoœci oko³o 2–4 m, sporadycznie wiêksze — do oko³o 10 m (otw.: 14 — Nosowo, 18 — Sicko). Powierzchnia glin pokryta jest na znacznych obszarach piaskami o ró¿nej genezie, deluwiami oraz utworami holoceñskimi. Gliny te charakteryzuj¹ siê barwami brunatnymi, ¿ó³to-brunatnymi lub szaro-brunatnymi, oraz du¿¹ piaszczystoœci¹. Przy powierzchni s¹ one zwykle zwietrza³e i rozsypliwe wskutek procesów wietrzeniowych oraz znacznie odwapnione (zawartoœæ

CaCO3 wynosi oko³o 2%). Œrodkowe i sp¹gowe partie charakteryzuje zawartoœæ CaCO3 do 15,0%. Gliny zwa³owe tego wieku nawiercono w otworach kartograficznych wykonanych na potrzeby arkusza: w otworze 8 w S³odkowie na g³êbokoœci 0,3–8,7 m (58,3–66,7 m n.p.m.) oraz w Sulinie (otw. 25) na g³êbokoœci 0,5–2,0 m (60,5–62,0 m n.p.m.). Wyniki analiz litologiczno-petrograficznych wykonanych na próbkach glin pobranych z otworu w S³odkowie wykaza³y, ¿e wœród minera³ów przezroczystych dominuj¹: amfibole — 42,3%, granaty — 26,0% i epidot — 12,7%. W sk³adzie petrograficznym iloœæ okruchów ska³ krystalicznych (32,4–37,5%) jest zbli¿ona do iloœci wapieni paleozoicznych (32,6–37,7%). Wœród ska³ lokalnych wapienie (7,7–9,3%) przewa¿aj¹ nad piaskowcami (2,0–5,7%) i mu³owcami (do 2,0%). Wspó³czynniki petrograficzne s¹ bardzo zró¿nicowane: O/K — 1,08–1,59; K/W — 0,9–1,21; A/B — 0,82–0,92 (Mas³owska, Micha³owska, 1998). Na du¿ych obszarach wysoczyzny morenowej stwierdzono dwudzielnoœæ glin zwa³owych fazy pomorskiej wynikaj¹c¹ z ich zró¿nicowania facjalnego. Czêœæ sp¹gow¹ tworz¹ najczêœciej gliny typu bazalnego, czêsto zwietrza³e, brunatne lub szare. Czêœæ stropowa to gliny powsta³e w œrodowisku gla-

30 cilimnicznym, wyraŸnie warstwowane, o lepiej wysortowanych sk³adnikach, brunatnordzawe, naj- czêœciej bezwapniste, z przewarstwieniami piasków drobnoziarnistych, lokalnie przechodz¹ce w piaski gliniaste. Piaski i piaski py³owate plateau kemowego zalegaj¹ przewa¿nie na piaskach i ¿wirach wodnolodowcowych fazy pomorskiej, rzadziej na glinach zwa³owych fazy pomorskiej lub leszczyñsko-poznañskiej. Powstanie tych osadów zwi¹zane jest z wytapianiem siê bry³y martwego lodu w obni¿eniu Jeziora Sierakowskiego w pó³nocno-wschodniej czêœci obszaru arkusza oraz z gromadzeniem siê osadów wodnolodowcowych u wylotu dolin wód roztopowych do doliny Iny na pó³nocny zachód od wsi Piasecznik. Tworz¹ one bardzo nierówn¹, pagórkowat¹ powierzchniê. Li- tologicznie podstawowym typem osadu s¹ piaski drobnoziarniste z niewielk¹ domieszk¹ ziarn frakcji grubszych i pojedynczymi ¿wirkami i otoczakami. Lokalnie w zag³êbieniach spotkaæ mo¿na piaski gliniaste. Niekiedy w górnych partiach pagórków wystêpuj¹ piaski py³owate i mu³ki lessopodobne. Te ostatnie spotykane s¹ w ods³oniêciach na pó³noc od Jeziora Sierakowskiego. Potwierdzona sondowa- niami i ods³oniêciami mi¹¿szoœæ opisywanych osadów waha siê od oko³o 2 do oko³o 7 m. Piaski i piaski py³owate kemów limnoglacjalnych litologicznie i genetycznie zbli¿one s¹ do osadów plateau kemowego, z t¹ ró¿nic¹, ¿e tworz¹ pojedyncze, niezbyt rozleg³e formy morfologiczne — typowe kemy powsta³e w czasie deglacjacji arealnej. Pocz¹tkowo by³y one akumulowane w przetainach lub w zag³êbieniach miêdzy bry³ami martwego lodu. Po ca³kowitym wytopieniu lodu, na skutek inwersji rzeŸby, tworz¹ pozytywne formy morfologiczne. Depozycja w œrodowi- sku wodnym spowodowa³a dobre wysortowanie materia³u (piaski drobnoziarniste oraz py³owate), który tworzy niekiedy osady lessopodobne. Gliny zwa³owe kemów limnoglacjalnych tworz¹ niezbyt mi¹¿sze (do 2,0 m) pokrywy wystêpuj¹ce na piaskach i piaskach py³owatych kemów. Mog¹ to byæ osady typu sp³ywowego. Gliny te charakteryzuj¹ siê ma³¹ iloœci¹ frakcji ¿wirowej, czêsto s¹ niewyraŸnie laminowane. Z regu³y s¹ odwapnione. Kemy z pokrywami gliniastymi wystêpuj¹ w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza — na pó³nocny zachód od Sad³owa i na pó³nocny wschód od S³odkowa. Piaski, ¿wiry i gliny zwa³owe moren martwego lodu tworz¹ niewielkie wzniesienia towarzysz¹ce zag³êbieniom powsta³ym po martwym lodzie. Formy te spotykane s¹ czêsto w po³udniowej czêœci obszaru arkusza. S¹ one ca³kowicie lub czêœciowo pokryte warstw¹ silnie ¿wi- rowatych glin zwa³owych. Wewn¹trz wzniesieñ wystêpuj¹ s³abo wysortowane piaski, pospó³ki i ¿wiry lodowcowe, niekiedy z g³azami. Niektóre z moren martwego lodu mog¹ byæ zbudowane wy³¹cznie z ró¿nych odmian facjalnych glin zwa³owych.

31 Piaski py³owato-¿wirowate lodowcowe zalegaj¹ce na glinach zwa³owych lub piaskach i ¿wirach wodnolodowcowych fazy pomorskiej wystêpuj¹ powszechnie na ca³ym obszarze arkusza. Jedynie w czêœci po³udniowo-zachodniej ich udzia³ jest znacznie mniejszy. Mi¹¿szoœæ osa- dów wynosi zwykle 0,5–3,0 m, lokalnie mo¿e osi¹gaæ oko³o 5 m. S¹ to piaski z du¿¹ zawartoœci¹ frakcji py³owej oraz z domieszk¹ ziarn grubszych i ¿wirów, a tak¿e drobnych otoczaków. Piaski lodowcowe wystêpuj¹ce na pó³noc od doliny Iny zawieraj¹ domieszkê minera³ów ilastych, co powoduje, ¿e s¹ one zbli¿one do piasków gliniastych. Nale¿¹ do osadów ablacyjnych, st¹d obecnoœæ wk³adek piaszczystych, a niekiedy bardzo wyraŸna laminacja w stropowych partiach osadów. Piaski, ¿wiry i piaski py³owate tworz¹ wewnêtrzne partie wiêkszoœci ozów wystêpuj¹cych na obszarze arkusza Choszczno. Poza ozami w rynnie Jezior Wapnickich, o pochodze- niu subglacjalnym, pozosta³e powsta³y w p³ytkich systemach kana³ów inglacjalnych w obrêbie zamie- raj¹cej i stopniowo wytapiaj¹cej siê czaszy l¹dolodu. Czêœæ kana³ów przekszta³ci³a siê w otwarte szczeliny. Taka geneza ozów decyduje o rodzaju osadów je tworz¹cych — w kana³ach zamkniêtych akumulowane by³y piaski i ¿wiry o warstwowaniu krzy¿owym, po otwarciu szczelin dochodzi³o do sp³ywów glin zwa³owych, osadza³y siê piaski py³owate. Ozy wystêpuj¹ce w pó³nocnej czêœci obszaru arkusza: pomiêdzy B³otnem a Sulinem oraz na pó³noc od Ognicy i na po³udnie od Jeziora Sierakowskiego s¹ ozami piaszczystymi. Formy morfologiczne zaliczone do ozów wystêpuj¹ce na po³udnie od doliny Iny maj¹ j¹dra zbudowane z dobrze wysortowanych piasków drobnoziarnistych ze ¿wirkami, pokryte s¹ natomiast kilkumetrowej mi¹¿szoœci warstw¹ piasków py³owatych. Te ostatnie osadzi³y siê zapewne w czasie koñcowej fazy deglacjacji, gdy otwarte systemy szczelin zaczê³y pe³niæ rolê dolin odprowadzaj¹cych wody roztopowe. Gliny zwa³owe ozów przykrywaj¹ jedyne wystêpuj¹ce na obszarze arkusza ozy o genezie subglacjalnej, powsta³e w rynnie Jezior Wapnickich. Warstwa glin zwa³owych przykrywaj¹ca te formy ma mi¹¿szoœæ oko³o 2–3 m. S¹ to gliny zwarte, z du¿¹ iloœci¹ frakcji ¿wirowej oraz z otoczakami i g³azikami. W j¹drach ozów wystêpuj¹ piaski drobnoziarniste. Piaski i piaski ze ¿wirami, miejscami mu³ki, wodnomorenowe.S¹ to zazwyczaj piaski s³abo wysortowane, bez wyraŸnego warstwowania, ze smugami o podwy¿szonej zawartoœci zwi¹zków ¿elaza. Czêsto zawieraj¹ domieszkê ¿wirów. Tworz¹ zwykle p³askie, niezbyt mi¹¿sze pokrywy wystêpuj¹ce na obszarze wysoczyzny morenowej. Wiêksze powierzchnie zbudowane z tych piasków wystêpuj¹ w okolicy Brudzewic, na pó³noc od S³odkowa oraz na po³udnie od Je- ziora Sierakowskiego. Osady te le¿¹ najczêœciej na glinach zwa³owych, rzadziej na piaskach, ¿wirach i piaskach py³owatych wodnolodowcowych fazy pomorskiej. S¹ zwi¹zane z koñcowym etapem wytapiania siê bry³ martwego lodu i niezorganizowanym przep³ywem wód w ich obrêbie. Mi¹¿szoœæ osa- dów waha siê przewa¿nie od oko³o 1 do oko³o 3 m.

32 Piaski i piaski ze ¿wirami rzeczne tarasów nadzalewowych 3,0–8,0 m n.p. rzek (Iny, Stobnicy i Reczycy). Osady te tworz¹ tarasy akumulacyjne ponad dnami dolin: Iny, Stobnicy i Reczycy. Tarasy te w sposób nieci¹g³y wystêpuj¹ zarówno przy pó³nocnej, jak i po³udniowej krawêdzi doliny Iny. W czêœci wschodniej doliny Iny wysokoœæ tarasu siêga 42,0 m n.p.m., tj. oko³o 8 m ponad dno doliny, w czêœci œrodkowej jego wysokoœæ dochodzi do 33,0 m n.p.m. — oko³o 3 m ponad dno doliny, a w czêœci zachodniej obszaru arkusza — oko³o 30 m n.p.m., tj. oko³o 3–5 m ponad wspó³czesne dno doliny Iny. Opisywane osady tworz¹ równie¿ tarasy akumulacyjne w dolinie Reczycy (o wysokoœci oko³o 40–43 m n.p.m.) oraz Stobnicy (a¿ do rejonu Choszczna). W tej ostatniej dolinie taras akumulacyjny na wschód od Choszczna wznosi siê na wysokoœci oko³o 50 m n.p.m., natomiast w dolnym odcinku strumienia poziom ten ma wysokoœæ oko³o 30 m n.p.m. Przypuszczalnie mamy tu do czynienia z kilkoma poziomami zasypania, powsta³ymi w koñco- wej fazie deglacjacji. Osady tworz¹ce tarasy akumulowane by³y przez rzeki wód roztopowych. S¹ to piaski drobnoziarniste, w stropie czêsto py³owate, s³abo wysortowane i s³abo obtoczone, lokalnie z domieszk¹ drobnych ¿wirków.

b. Czwartorzêd nierozdzielony

Piaski eoliczne powsta³y w koñcowej fazie ostatniego zlodowacenia (zlodowacenia Wis³y) lub na pocz¹tku holocenu, w okresie kiedy osady lodowcowe nie by³y jeszcze utrwalone bo- gat¹ szat¹ roœlinn¹. Piaski drobnoziarniste i py³y by³y wywiewane na wysoczyŸnie i osadzane w dolinach rzek, mniej nara¿onych na silne podmuchy wiatrów. Dodatkowym czynnikiem sprzyjaj¹cym akumulacji w dolinach by³a zapewne równie¿ bujniejsza roœlinnoœæ. Piaski tego typu, nie uformowane w wyraŸne wydmy, stwierdzono na dnie dolnego odcinka doliny Stobnicy. Sonda wykonana do g³êbo- koœci 4,0 m przewierci³a 2,0 m dobrze wysortowanych, brunatno-rdzawych piasków drobnoziarnistych i 2,0 m ¿ó³to-rdzawych piasków py³owatych. Piaski eoliczne w wydmach. Lokalnie, opisane powy¿ej piaski eoliczne tworzy³y wydmy. Wydmy te spotykane s¹ na powierzchni tarasów nadzalewowych Iny lub na wychodniach utworów wodnolodowcowych. Niekiedy wynurzaj¹ siê spod pokrywy torfów tworz¹cych wspó³czesne dno doliny Iny. S¹ to g³ównie wydmy pod³u¿ne lub paraboliczne, wskazuj¹ce swym u³o¿eniem na przewagê wiatrów wiej¹cych wzd³u¿ doliny Iny z zachodu. Znaczna iloœæ osadów piaszczystych wy- stêpuj¹cych w dolinach sprzyja³a rozwojowi procesów wydmotwórczych. Piaski tworz¹ce wydmy s¹ pochodzenia miejscowego, podlega³y jedynie niewielkiemu transportowi eolicznemu. Gliny zwa³owe zwietrzelinowe tworz¹ce pokrywy zwietrzelinowe wystêpuj¹ powszechnie w stropie glin zwa³owych, jednak ich mi¹¿szoœæ jest przewa¿nie niewielka. Wyodrêbnione

33 zosta³y jedynie na wzniesieniu wysoczyzny morenowej na zachód od Wapnicy. Mi¹¿szoœæ eluwiów przekracza tu 2,0 m. Charakteryzuj¹ siê one du¿¹ piaszczystoœci¹, rozsypliwoœci¹, odwapnieniem oraz barwami brunatn¹ i ¿ó³to-brunatn¹. Nie wykazuj¹ warstwowania, tworz¹ osad bezstrukturalny z otoczakami i ¿wirami. Piaski i gliny deluwialne osadzi³y siê w ma³ych dolinkach i obni¿eniach terenu wskutek rozmywania i sp³ukiwania osadów. W zale¿noœci od litologii niszczonego pod³o¿a s¹ to utwory: piaszczyste, piaszczysto-gliniaste lub gliniaste. Tworz¹ siê równie¿ obecnie, co mo¿na czêsto obserwowaæ w czasie wczesnowiosennych roztopów. Obszar najliczniejszego wystêpowania utwo- rów deluwialnych zwi¹zany jest z dolin¹ Iny. Piaski, ¿wiry i gliny deluwialne wype³niaj¹ tam liczne, strome dolinki rozcinaj¹ce krawêdzie wysoczyzny i uchodz¹ce do doliny Iny. Mi¹¿szoœæ deluwiów dochodzi do 4,0 m.

c. Holocen

Holocen jest okresem o ogromnym zró¿nicowaniu litologicznym i genetycznym powstaj¹cych osadów. Miejscami szczególnie intensywnej akumulacji by³y obszary obni¿one — rynny lodowcowe, doliny wód roztopowych i zag³êbienia powsta³e po martwym lodzie. Dominuj¹ tu osady rzeczne i jeziorne oraz utwory powsta³e w wyniku ruchów masowych. Uszeregowanie osadów holocenu w profilu litologiczno-stratygraficznym nie oznacza œcis³ego nastêpstwa wiekowego tych osadów. Na przyk³ad umiejscowienie gytii w profilu stratygraficznym pod torfami wskazuje na takie w³aœnie nastêpstwo stratygraficzne tych osadów, wynikaj¹ce z nastêp- stwa siedliskowego. Nie oznacza to jednak, ¿e inne osady holoceñskie umieszczone w profilu wcze- œniej s¹ starsze lub ¿e nie ma torfów starszych od m³odych gytii. Wiele osadów mo¿e byæ równowie- kowych z racji powstawania w ró¿nych œrodowiskach sedymentacyjnych. Piaski i mu³ki jeziorne tworz¹ równiny na pó³nocnym i zachodnim brzegu Jeziora Sierakowskiego. S¹ to: piaski drobnoziarniste, mu³ki piaszczyste i mu³ki, z domieszk¹ substancji organicznej, o barwie brunatno-szarej. Na pó³noc od Jeziora Sierakowskiego piaski i mu³ki jeziorne przykryte s¹ warstw¹ gleb torfowych o mi¹¿szoœci dochodz¹cej do 0,5 m. Mi¹¿szoœæ osadów jeziornych jest wiêksza od 1,5 m. Wystêpuj¹ce na wschód od S³awêcina osady sk³adaj¹ce siê z mu³ków i piasków gliniastych pochodzenia jeziornego (czêœciowo przykryte namu³ami torfiastymi i piaszczysto-humusowymi) wype³niaj¹ p³askodenne obni¿enie, bêd¹ce w przesz³oœci dnem p³ytkiego jeziorzyska o charakterze wytopiskowym. Mi¹¿szoœæ osadów dochodzi tu do 4,0 m. Piaski wapniste jeziorne powsta³y we wczesnym holocenie w niewielkich zag³êbie- niach po martwym lodzie wystêpuj¹cych na powierzchni wysoczyzny morenowej. Wody opadowe gromadz¹ce siê w tych zag³êbieniach nios³y ze sob¹, oprócz piasków i materia³u ilastego, du¿¹ iloœæ

34 wêglanu wapnia wyp³ukanego z przypowierzchniowych warstw glin zwa³owych. Wêglan wapnia ulega³ wytr¹ceniu i osadza³ siê wraz z piaskami lub substancj¹ ilast¹. Proces ten przebiega³ przed wkrocze- niem do zbiorników bogatych zbiorowisk roœlinnych. Obecnie osady te wystêpuj¹ najczêœciej pod warstw¹ gytii i torfów, niekiedy stosunkowo p³ytko (na g³êbokoœci 0,5–1,0m—wtakich przypadkach zosta³y one naniesione na mapie geologicznej jako samodzielne wydzielenia) np. w rejonie Tarnowa w pó³nocnej czêœci obszaru arkusza, a tak¿e na po³udniowy zachód od Bonina i w okolicy Wardynia na po³udniu. Namu³y torfiaste i namu³y piaszczysto-humusowe s¹m³odymi osadami wystêpuj¹cymi w licznych zag³êbieniach powsta³ych po martwym lodzie na obszarze wysoczyzny morenowej oraz w dolinach wód roztopowych w rejonie Choszczna. Powsta³y one w wyniku akumulacji organicznej, przy jednoczesnej dostawie materia³u klastycznego sp³ukiwanego z wysoczyzny przez wody opadowe. Mi¹¿szoœci osadów s¹ zmienne — wahaj¹ siê od kilkudziesiêciu centymetrów do ponad 4,0 m. W obrêbie namu³ów obecne s¹ ró¿nej mi¹¿szoœci wk³adki torfów. Namu³y gliniaste wype³niaj¹ liczne zag³êbienia, powsta³e najczêœciej po martwym lodzie, wystêpuj¹ce powszechnie na ca³ej powierzchni obszaru arkusza w obrêbie wysoczyzny morenowej. Osady te, to: piaski gliniaste, piaski, gliny piaszczyste, z niewielk¹ domieszk¹ substancji organicznej, czêsto warstwowane, niekiedy wapniste. Powsta³y we wczesnym holocenie, w warunkach pe- ryglacjanych. Genetycznie stanowi¹ pokrywy soliflukcyjne. Mi¹¿szoœci osadów s¹ ró¿ne, czêsto powy¿ej 2,0 m. Najwiêkszym obszarem wystêpowania opisywanych namu³ów jest rozleg³e, p³askodenne zag³êbienie znajduj¹ce siê na po³udnie od Sicka we wschodniej czêœci obszaru arkusza. Mu³ki i piaski (mady) rzeczne. S¹toró¿noziarniste piaski i piaski ze ¿wirami, a na powierzchni tarasów zalewowych mady, powsta³e jako osady akumulacji rzecznej w dnach dolin cieków sta³ych. Mi¹¿szoœæ utworów jest zmienna — najczêœciej powy¿ej 2,0 m. Osady te spotykane s¹ w dolnych, odm³odzonych odcinkach cieków sp³ywaj¹cych do doliny Iny, np.: rzeki Stobnicy i Re- czycy, cieku s³awêciñskiego, oraz w górnych odcinkach niektórych dolin. Kreda jeziorna wystêpuje na powierzchni terenu jedynie w po³udniowej czêœci obszaru arkusza — na zachód od jeziora Stobno oraz na wschód od S³awêcina. Lokalnie przykryta jest warstw¹ torfów o mi¹¿szoœci od oko³o 0,5 do oko³o 1 m. W okolicy jeziora Stobno mi¹¿szoœæ kredy jeziornej waha siê od 2,0 do 4,0 m, a w rejonie S³awêcina — od 2,5 do 3,0 m. Wiek bezwzglêdny, oznaczony metod¹ radiowêglow¹ 14C, próbki osadów pochodz¹cych ze sp¹gu kredy jeziornej w S³awêcinie, wynosi 10 880 ±190 lat BP (próbka nr Lod-854), wiek osadów zbli¿onych do martwicy wapiennej wystêpuj¹cych w niszy Ÿródliskowej cieku odwadniaj¹cego obszar na po³udnie od Nosowa to 10 370 ±90 lat BP (próbka nr Lod-858). Gytie organiczne i wapienne wystêpuj¹ powszechnie w pod³o¿u torfów na ca³ym obszrze arkusza. Rzadko wystêpuj¹ na powierzchni terenu, jedynie na po³udniowy i pó³nocny zachód od jeziora

35 Stobno spotykane s¹ pod niewielkim przykryciem torfów. Mi¹¿szoœæ gytii najczêœciej nie przekracza 2,0 m. Niekiedy spotykane s¹ wiêksze mi¹¿szoœci, dochodz¹ce, na pokrytym torfami gytiowisku na pó³nocny wschód od Choszczna, do 6,0 m. W sp¹gu miejscami wystêpuje kreda jeziorna, a w wiêk- szoœci osady mineralne — namu³y piaszczyste i piaszczysto-wapniste. Miejscami bezpoœrednio pod gytiami stwierdza siê piaski i ¿wiry wodnolodowcowe stadia³u górnego zlodowacenia Wis³y. Gytie nale¿¹ do najstarszych osadów holoceñskich powsta³ych na obszarze arkusza Choszczno. Wyniki badañ wieku bezwzglêdnego metod¹ radiowêglow¹ 14C, wykonanych na próbkach osadów pobranych z partii sp¹gowych gytiowisk wystêpuj¹cych w: rynnie Jezior Wapnickich (próbka nr Lod-857 — wiek 11 860 ±110 lat BP), rynnie jeziora B³otno (próbka nr Lod-855 — wiek 8 560 ±80 lat BP) oraz w zag³êbieniu powsta³ym po martwym lodzie w B³otnie (próbka nr Lod-856 — wiek 10 430 ±90 lat BP), wskazuj¹, ¿e akumulacja organiczna mia³a tu miejsce ju¿ od starszego dryasu. Torfy niskie zajmuj¹ znaczne obszary den dolinnych, miejscami wystêpuj¹ w strefach brzegowych jezior, w obrêbie równin wód roztopowych i tarasów nadzalewowych oraz w zag³êbie- niach powsta³ych po martwym lodzie na wysoczyŸnie morenowej. Najwiêksze torfowiska pokrywaj¹ obszar doliny Iny oraz doliny Stobnicy w rejonie Choszczna. Najwiêksze mi¹¿szoœci torfów stwierdzone zosta³y w dolinie Iny i wynosz¹ one od oko³o 6 do 12,6 m. W obrêbie mniejszych torfowisk mi¹¿szoœci torfów najczêœciej dochodz¹ do 3,0 m, chocia¿ zdarzaj¹ siê niewielkie obszarowo torfowiska, wystêpuj¹ce w zag³êbieniach wytopiskowych lub ryn- nach jeziornych, gdzie spotyka siê torfy o znacznej mi¹¿szoœci — np. w rynnie Jezior Wapnickich lub w okolicy B³otna — do oko³o 5–6 m. W pod³o¿u torfów wystêpuj¹: gytie, kreda jeziorna lub osady mineralne ró¿nej genezy. Wykonano trzy oznaczenia wieku bezwzglêdnego, metod¹ radiowêglow¹ 14C, próbek pobranych z partii sp¹gowych torfów wystêpuj¹cych na obszarze arkusza Choszczno: w dnie doliny Iny na po³udnie od Nosowa (próbka nr Lod-859 z g³êbokoœci 6,5m—6890±70latBP)inapo³udnie od Inin (próbka nr Ki-7477 z g³êbokoœci 7,0m—7200±120 lat BP) oraz przy po³udniowej krawêdzi doliny Iny na pó³nocny wschód od Radaczewa (próbka nr Ki-7476 z g³êbokoœci 7,0m—8150±120 lat BP). Na ca³ym obszarze arkusza wystêpuj¹ torfy niskie. Przewa¿aj¹ce gatunki torfów to torfy: mszyste, drzewno-mszyste, drzewno-trzcinowe, turzycowo-mszyste. Piaski humusowe deluwialno-jeziorne zag³êbieñ bezodp³ywowych i okresowo przep³ywowych stanowi¹ jedne z najm³odszych osadów na obszarze arkusza. Wystêpuj¹ce w jego pó³nocno-wschodniej czêœci piaski drobnoziarniste z domieszk¹ substancji humusowej i detrytusu roœlinnego tworz¹ p³askie pokrywy u podnó¿a piaszczystych wzniesieñ plateau kemowego na po³udnie od Sierakowa oraz w zag³êbieniach wysoczyzny morenowej na pó³noc od Sicka. W pozosta³ej czêœci obszaru badañ mi¹¿szoœæ piasków humusowych rzadko przekra-

36 cza 2,0 m. Utwory te wystêpuj¹ na ró¿nych osadach plejstoceñskich lub holoceñskich (lokalnie mog¹ przykrywaæ torfy). Powsta³y przypuszczalnie ju¿ w okresie historycznym z rozmycia gleb piaszczystych na obszarach u¿ytkowanych rolniczo.

B. TEKTONIKA I RZEZBA POD£O¯A CZWARTORZÊDU

Obszar arkusza Choszczno po³o¿ony jest w obrêbie niecki szczeciñskiej, wchodz¹cej w sk³ad niecki szczeciñsko-³ódzko-miechowskiej (Jaskowiak-Schoeneichowa (red.), 1979). Jest to jednostka tektoniczna piêtra permo-mezozoicznego. Zasiêg niecki szczeciñskiej wyznacza obecnoœæ, pod osadami trzeciorzêdowymi, zwartej pokrywy osadów kredy górnej. Aktywnoœæ tektoniczna kompleksu osadów mezozoicznych w fazie laramijskiej wywo³ana by³a obecnoœci¹ w ich pod³o¿u struktur sol- nych oraz ruchami przesuwczymi zachodz¹cymi w g³êbokim pod³o¿u wa³u pomorskiego, bêd¹cego czêœci¹ wa³u œrodkowopolskiego. Aktywnoœæ ta doprowadzi³a do powstania drugorzêdnych struktur tektonicznych w obrêbie pokrywy osadów mezozoicznych, zarówno o charakterze deformacji ci¹g³ych, jak i nieci¹g³ych. Na obszarze analizowanego arkusza mo¿na wydzieliæ antyklinê Recza, bêd¹c¹ przed³u¿eniem antykliny Maszewa, o kierunku osi NW–SE, przebiegaj¹c¹ wzd³u¿ doliny Re- czycy, oraz, w czêœci po³udniowej terenu badañ, fragment synkliny Iny (Jaskowiak-Schoeneichow¹, 1981). Niektóre z aktywnych stref uskokowych by³y równie¿ czynne w trzeciorzêdzie, doprowadzaj¹c do powstania rowów lub zrêbów. O mo¿liwoœci istnienia uskoków przecinaj¹cych osady trzeciorzê- dowe œwiadczy wysokie po³o¿enie osadów eocenu, powy¿ej 90,0 m p.p.m., w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza w rejonie Brudzewic–Golinki, w stosunku do po³o¿enia stropu tych osadów w œrodkowej i zachodniej czêœci terenu badañ (na wysokoœci oko³o 120–140 m p.p.m.). Opisywany uskok jest uskokiem typu no¿ycowego, o maksymalnym zrzucie oko³o 70 m. Strop skrzyd³a zrzucone- go, pó³nocno-wschodniego, tworz¹ osady oligoceñskie. Uskok ten mo¿e byæ kontynuacj¹ strefy dyslokacyjnej Maszewa, przecina zatem osady eocenu i oligocenu, ale przykryty jest utworami mio- ceñskimi. Mo¿liwe równie¿, ¿e przyczyn¹ tak wysokiego po³o¿enia osadów trzeciorzedowych w tym rejonie s¹ zaburzenia glacitektonicznie. Pod³o¿e czwartorzêdu na obszarze arkusza tworz¹ osady trzeciorzêdowe (tabl. III). Deniwelacje stropu trzeciorzêdu przekraczaj¹ 200,0 m. W œrodkowej i zachodniej czêœci terenu badañ, ze wschodu na zachód, przebiega szerokie obni¿enie, nachylone w kierunku zachodnim, o dnie na rzêdnej oko³o 120–140 m p.p.m. RzeŸba pod³o¿a ma zapewne za³o¿enia starsze — przedczwartorzêdowe. Wspo- mniane obni¿enie mog³o byæ pierwotnie czêœci¹ plioceñskiego systemu rzecznego pra-Iny (Dyjor, 1985). Kontynuuje siê w ono kierunku wschodnim w postaci dwóch wê¿szych dolin, przechodz¹cych na obszar s¹siedniego arkusza Recz (Petecki, JóŸwiak, 1991). Doliny zosta³y przemodelowane wsku-

37 tek egzaracyjnej dzia³alnoœci l¹dolodów zlodowaceñ po³udniowopolskich i œrodkowopolskich, st¹d du¿a szerokoœæ obni¿eñ i ³agodne zbocza. Na pó³nocnym wschodzie i po³udniowym wschodzie powierzchnia podczwartorzêdowa podno- si siê na wysokoœæ oko³o 10–20 m p.p.m., a w czêœci pó³nocno-zachodniej nawet do oko³o 60 m n.p.m. W czêœci po³udniowej obszaru arkusza rzeŸba powierzchni podczwartorzêdowej ma charakter pagórkowato-falisty, co mo¿e mieæ zwi¹zek z modeluj¹c¹ rol¹ l¹dolodów. Glacitektoniczne wyciœniê- cie osadów mog³o mieæ prawdopodobnie miejsce w rejonie Barzkowic–Golinki, gdzie strop osadów trzeciorzêdowych wystêpuje w najwy¿szej stwierdzonej pozycji, a mianowicie na wysokoœci 55,9 m n.p.m. Wyniesienie to kontynuuje siê w kierunku pó³nocno-zachodnim na obszarze s¹siednich arkuszy — Dolice i Stargard Szczeciñski. Na ostateczny kszta³t rzeŸby pod³o¿a mia³y wp³yw: procesy tektoniczne, erozja rzeczna i denudacja (g³ównie plioceñska i wczesnoplejstoceñska), rodzaj osadów tworz¹cych pod³o¿e oraz dzia³al- noœæ rzeŸbotwórcza l¹dolodów zlodowacenia Sanu 1 i Odry. W ich wyniku powsta³a urozmaicona morfologicznie powierzchnia o du¿ych deniwelacjach.

C. ROZWÓJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ

Najstarszymi osadami tworz¹cymi pod³o¿e czwartorzêdu s¹ morskie utwory eocenu — i³y z przewarstwieniami piasków z glaukonitem (tab. 2). Rozszerzenie transgresji nast¹pi³o w oligocenie dolnym (rupel). Powstawa³y wówczas osady klastyczne — mu³owce piaszczyste i ilaste, ³yszczykowe, z przewarstwieniami piasków py³owatych, oraz i³y z bu³ami septariowymi. Od miocenu panowa³y warunki l¹dowe. Lokalnie rozwija³y siê izolowane zbiorniki typu bagiennego, w których odbywa³a siê sedymentacja organiczna. W pliocenie i na pocz¹tku czwartorzêdu obszar by³ poddawany silnej denudacji i erozji rzecznej. W wyniku tych procesów ukszta³towana zosta³a rzeŸba terenu, która wskutek dzia³añ l¹dolo- dów uleg³a dalszemu przemodelowaniu tworz¹c obecn¹ powierzchniê podczwartorzêdow¹. Pierwotne po³o¿enie osadów miocenu na wysokoœci oko³o 50–80 m p.p.m. (Jaskowiak-Scho- eneichowa (red.), 1979) zosta³o zaburzone przez l¹dolody zlodowaceñ po³udniowopolskich, które przypuszczalnie doprowadzi³y do ich wyciœniêcia lub wyniesienia w formie porwaków do wysokoœci prawie 60,0 m n.p.m. w rejonie Barzkowic–Golinki. Intensywne procesy denudacji i erozji rzecznej s¹ przyczyn¹ braku osadów zlodowaceñ najstarszych, systematycznie usuwanych w okresach interglacjalnych. Zlodowacenie Sanu 1 pozostawi³o œlady dzia³alnoœci lodowcowej, wodnolodowcowej i zastoiskowej, które w postaci osadów zachowa³y siê w najni¿ej po³o¿onych obszarach. W interglacjale wielkim obszar podlega³ procesom silnej denudacji i erozji rzecznej.

38 Tabela 2 TABELA LITOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNA

Stratygrafia

Utwory Procesy geologiczne (opis litologiczny) System Oddzia³ Pododdzia³ Piêtro Podpiêtro Piaski humusowe deluwialno-jeziorne zag³êbieñ Akumulacja mineralno-organiczna na terenach bezodp³ywowych i okresowo przep³ywowych podmok³ych w p³ytkich zag³êbieniach g³ównie d-li — Q na powierzchni wysoczyzny morenowej (du¿a ph h dostawa materia³u mineralnego w sp³ywach powierzchniowych z pól uprawnych) Torfy niskie — Q Akumulacja bagienna w zanikaj¹cych jezio- thn rach i zag³êbieniach powsta³ych po martwym lodzie oraz w dolinach rzecznych Gytie — Q Akumulacja organiczna i mineralna w za- gy h nikaj¹cych zbiornikach jeziornych Kreda jeziorna — Q Akumulacja jeziorna kj h f Mu³ki i piaski (mady) rzeczne — Q Akumulacja rzeczna w obrêbie den dolin ma h rzecznych Namu³y gliniaste — Q Akumulacja mineralna pokryw soliflukcyj- nhg nych w obni¿eniach bezodp³ywowych na obszarze wysoczyzny morenowej Namu³y torfiaste i namu³y piaszczysto-humusowe Akumulacja mineralno-organiczna, bagien- — Q na, miejscami rzeczna, w dolinach wód nntph h roztopowych i zag³êbieniach powsta³ych po martwym lodzie

Holocen li Piaski wapniste jeziorne — Q Akumulacja mineralna w p³ytkich zbiorni- pw h kach wodnych (zag³êbieniach powsta³ych po martwym lodzie) li Piaski i mu³ki jeziorne — Q Akumulacja jeziorna w obrêbie du¿ych pm h zbiorników wodnych i zanikaj¹cych jezior Piaski i gliny deluwialne — dQ Denudacja — rozmywanie, sp³ukiwanie osa- pg dów ze zboczy wysoczyzny. Wype³nianie doli- nek i obni¿eñ terenu Gliny zwa³owe zwietrzelinowe — z Q Wietrzenie fizyczne i chemiczne, bielico- gzw wanie gleb w Piaski eoliczne w wydmach — e Akumulacja eoliczna pQ

Piaski eoliczne — e Akumulacja eoliczna pQ Piaski i piaski ze ¿wirami rzeczne tarasów nadzale- Akumulacja rzeczna w dolinach wód rozto- wowych 3,0– 8,0 m n.p. rzek (Iny, Stobnicy i Reczy- powych f B3 t cy) — Q pp¿ p4 Piaski i piaski ze ¿wirami, miejscami mu³ki, wodno- Akumulacja przez wody lodowcowe fgg B3 morenowe — Q p³yn¹ce i stoj¹ce w obrêbie martwego lodu pp¿ p4 o B3 Gliny zwa³owe ozów — Q Akumulacja lodowcowa w otwartych gzw p4 szczelinach lodowcowych o B3 Piaski, ¿wiry i piaski py³owate ozów — Q Akumulacja wodnolodowcowa w tunelach in- p¿ppy p4 i subglacjalnych, a po otwarciu p³ytkich kana³ów inglacjalnych — akumulacja supraglacjalna g B3 Piaski py³owato-¿wirowate lodowcowe — Q Akumulacja przez wody lodowcowe ppy¿ p4 Piaski, ¿wiry i gliny zwa³owe moren martwego lodu Deglacjacja arealna gm B3 — Q Wytapianie osadów morenowych z bry³ mar- p¿gzw p4 twego lodu k B3 Gliny zwa³owe kemów — Q Akumulacja w szczelinach lodowcowych gzw p4 i przetainach w okresie deglacjacji k B3 Akumulacja w szczelinach lodowcowych Stadia³ górny C zwartorzêd Piaski i piaski py³owate kemów — Q pppy p4 i przetainach w okresie deglacjacji

Zlodowacenie Wis³y Piaski i piaski py³owate plateau kemowego Akumulacja w rozleg³ych przetainach pk B3 w otoczeniu du¿ych p³atów martwego lodu Zlodowacenia pó³nocnopolskie — Q pppy p4 P lejstocen g B3 Gliny zwa³owe (górne) — Q Akumulacja lodowcowa (nasuniêcie l¹dolodu gzw2 p4 na ca³y obszar i póŸniejsze wytopienie) Piaski, ¿wiry i piaski py³owate wodnolodowcowe Akumulacja wodnolodowcowa przed czo³em fg B3 — Q l¹dolodu w formie sandru p¿ p4 b B3 Mu³ki zastoiskowe — Q Akumulacja zastoiskowa przed czo³em m p4 l¹dolodu

39 cd. tabeli 2

g B3 Gliny zwa³owe (dolne) — Q Akumulacja lodowcowa (nasuniêcie l¹dolodu gzw1 p4 na ca³y obszar i póŸniejsze wytopienie)

Stadia³ górny fg Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — Q B3 Akumulacja wodnolodowcowa przed p¿ p4 czo³em l¹dolodu w formie sandru g B2 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa (nasuniêcie l¹dolodu gzw p4 na ca³y obszar i póŸniejsze wytopienie)

Wis³y b B2 Akumulacja zastoiskowa przed czo³em Mu³ki i piaski zastoiskowe — Q 4 Zlodowacenia pó³nocnopolskie Zlodowacenie mp p l¹dolodu Stadia³

œrodkowy fg B2 Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — Q Akumulacja wodnolodowcowa przed p¿ p4 czo³em l¹dolodu w formie sandru g W2+3 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa (nasuniêcie l¹dolodu gzw p3 na ca³y obszar i póŸniejsze wytopienie) fg W2+3 Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — Q Akumulacja wodnolodowcowa przed p¿ p3 czo³em l¹dolodu w formie sandru

+ górny b W2+3 Piaski i mu³ki zastoiskowe — Q Akumulacja zastoiskowa przed czo³em pm 3 Stadia³ œrodkowy p l¹dolodu g W1 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa (nasuniêcie l¹dolodu gzw p3 na ca³y obszar i póŸniejsze wytopienie) Zlodowacenie Warty b W1 Akumulacja zastoiskowa przed czo³em Stadia³ dolny Mu³ki piaszczyste zastoiskowe— Q mp p3 l¹dolodu Interglacja³ toce n lubelski Denudacja i erozja rzeczna g O3 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa (nasuniêcie l¹dolodu gzw p3 na ca³y obszar i póŸniejsze wytopienie) b O3 Mu³ki i piaski zastoiskowe — Q Akumulacja zastoiskowa przed czo³em mp p3 l¹dolodu fg O3 Stadia³ górny Piaski wodnolodowcowe — Q Akumulacja wodnolodowcowa przed p p3 czo³em l¹dolodu w formie sandru Zlodowacenia œrodkowopolskie g O1 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa (nasuniêcie l¹dolodu gzw p3 na ca³y obszar i póŸniejsze wytopienie)

Zlodowacenie Odry fg O1 Akumulacja wodnolodowcowa przed Stadia³ dolny Piaski wodnolodowcowe — Q p p3 czo³em l¹dolodu w formie sandru Interglacja³ wielki Denudacja i erozja rzeczna

g S3 Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa (nasuniêcie l¹dolodu gzw p2 na ca³y obszar i póŸniejsze wytopienie)

Stadia³ górny fg S3 Piaski wodnolodowcowe — Q Akumulacja wodnolodowcowa przed p p2 czo³em l¹dolodu w formie sandru

Plejs g S1 Gliny zwa³owe (górne) — Q Akumulacja lodowcowa (nasuniêcie l¹dolodu gzw2 p2 na ca³y obszar i póŸniejsze wytopienie) Sanu 1 b S1 Akumulacja zastoiskowa przed czo³em Zlodowacenia Czwartorzêd Mu³ki zastoiskowe — Q 2 Zlodowacenie m p l¹dolodu po³udniowopolskie g S1 Stadia³ dolny Gliny zwa³owe (dolne) — Q Akumulacja lodowcowa (nasuniêcie l¹dolodu gzw1 p2 na ca³y obszar i póŸniejsze wytopienie) I³y piaszczyste i mu³owce z ³yszczykami oligocenu dolnego jako kry w utworach plejstoceñskich Procesy glacitektoniczne — Q Ol p 1 Denudacja i erozja rzeczna Pliocen

Mu³ki piaszczyste i piaski z przewarstwieniami wê- Miocen Akumulacja jeziorzyskowa gla brunatnego — mpp M Neogen

Oligocen I³y piaszczyste i mu³owce z ³yszczykami — Oligocen dolny imcp Ol1 Akumulacja morska

I³y z przewarstwieniami piasków z glaukonitem

Trzeciorzêd Eocen Akumulacja morska — ipGk E Paleogen

Piaski wodnolodowcowe z pocz¹tkowego okresu zlodowaceñ œrodkowopolskich s¹ osadami utworzonymi na przedpolu transgreduj¹cego l¹dolodu zlodowacenia Odry. Wskutek akumulacji lodowcowej — wytapiania lodu, powsta³y dwa poziomy glin zwa³owych œwiadcz¹ce o obecnoœci l¹do-

40 lodów dwóch stadia³ów tego zlodowacenia. Gliny rozdzielone s¹ przez piaski wodnolodowcowe oraz mu³ki i piaski zastoiskowe powsta³e w czasie transgresji m³odszego l¹dolodu. Osady interglacja³u lu- belskiego nie zachowa³y siê, co œwiadczy o przewadze procesów denudacyjnych. Zlodowacenie Warty rozpoczê³o siê osadzeniem utworów zastoiskowych na przedpolu nasuwaj¹cego siê l¹dolodu. Nastêpnie wskutek akumulacji lodowcowej i wytapiania lodów osadzi³y siê dwa poziomy glin zwa³owych rozdzielone piaskami i mu³kami zastoiskowymi oraz piaskami i ¿wirami wodnolodowcowymi z okresu transgresji l¹dolodu stadia³u œrodkowego i górnego. M³odsze gliny zwa³owe zlodowacenia Warty, o mi¹¿szoœci przekraczaj¹cej nawet 50,0 m, wyrówna³y starsze elementy morfologiczne. Na obszarze arkusza nie znaleziono dotychczas osadów interglacja³u eemskie- go. W okresie tym by³ on denudowany. Ze zlodowacenia Wis³y znane s¹ osady stadia³u œrodkowego (stadia³u Œwiecia): piaski i ¿wiry wodnolodowcowe oraz osady zastoiska rozwijaj¹cego siê na przedpolu wkraczaj¹cego l¹dolodu. Utwory te w znacznym stopniu wyrówna³y zró¿nicowan¹ morfologiê terenu powsta³¹ w interglacjale eemskim. Na tak ukszta³towan¹ powierzchniê wkroczy³ l¹dolód, po wytopieniu którego pozosta³a nieci¹g³a warstwa glin zwa³owych. Osady stadia³u górnego zlodowacenia Wis³y reprezentowane s¹ przede wszystkim przez dwie warstwy glin zwa³owych, z których dolna przypisywana jest wiekowo fazie leszczyñsko-poznañskiej, a górna — fazie pomorskiej. Gliny zwa³owe fazy leszczyñsko-poznañskiej zalegaj¹ na transgresywnych piaskach i ¿wirach wodnolodowcowych tego samego wieku lub na osadach starszych. Tworz¹ prawie ci¹g³¹ warstwê na ca³ej powierzchni obszaru arkusza. Osady ostatniej fazy zlodowaceñ pó³nocnopolskich (fazy pomorskiej) to typowa sekwencja utworów lodowcowych: mu³ki zastoiskowe osadzane w lokalnych zbiornikach, zasypane piaskami i ¿wirami wodnolodowcowymi powsta³ymi przed czo³em nasuwaj¹cego siê l¹dolodu oraz cienka warstwa glin zwa³owych pozosta³a po jego wytopieniu. Na obszarze arkusza wytapianie siê l¹dolodu tej fazy mia³o charakter arealny, co by³o przyczyn¹ powstania na powierzchni terenu licznych form akumulacji lodowcowej i wodnolodowcowej: ozów, kemów, moren martwego lodu, równin akumulacyjnych wód roztopowych; oraz form erozyjnych: rynien lodowcowych, dolin wód roztopowych, zag³êbieñ wytopiskowych. Na du¿ych obszarach wysoczyzny charakterystyczna jest dwudzielnoœæ glin zwa³owych fazy pomorskiej zwi¹zana ze zró¿nicowaniem facjalnym. Czêœæ sp¹gowa to najczêœciej gliny typu bazalnego, stropowa — to gliny powsta³e w œrodowisku glaci- limnicznym, z przewarstwieniami piasków drobnoziarnistych, lokalnie przechodz¹ce w piaski gliniaste. Po ust¹pieniu l¹dolodu fazy pomorskiej w zag³êbieniach powierzchni terenu powsta³y jeziorzyska, w których ju¿ pod koniec plejstocenu (alleröd) nastêpowa³a akumulacja piasków wapnistych i kredy jeziornej. W holocenie rozpoczê³a siê akumulacja mineralno-organiczna i organiczna. Ods³oniête po-

41 wierzchnie piaszczyste ulega³y miejscami zwydmieniu, a miejscami zatorfieniu. Wysoczyzna morenowa od czasu jej powstania po dzieñ dzisiejszy ulega przekszta³caniu wskutek procesów denudacji i erozji rzecznej, rozwoju gleb, oraz dzia³alnoœci cz³owieka.

IV. PODSUMOWANIE

Badania geologiczne, przeprowadzone na obszarze arkusza, pozwoli³y na wykonanie aktualnej, szczegó³owej mapy geologicznej, która mo¿e byæ podstaw¹ do opracowañ: hydrogeologicznych, geologiczno-gospodarczych, surowcowych oraz do sporz¹dzania planów zagospodarowania przestrzen- nego. Otwory kartograficzne, wykonane na potrzeby mapy, umo¿liwi³y zbadanie profili wiertniczych pod k¹tem litologii i facji (Mas³owska, Micha³owska, 1998) oraz korelacji stratygraficznej osadów. Na podstawie badañ utworów pobranych z rdzeni otworów kartograficznych okreœlono przynale¿noœæ osadów czwartorzêdowych do zlodowaceñ: Sanu 1, Odry, Warty oraz Wis³y. Stratygrafia zosta³a oparta o wyniki badañ litologiczno-petrograficznych i szczegó³ow¹ analizê paleogeograficzn¹. Najwiêkszy udzia³ w profilu utworów czwartorzêdu wystêpuj¹cych na obszarze arkusza maj¹ osady zlodowaceñ Odry i Warty. Utwory zlodowacenia Wis³y wystêpuj¹ce na ca³ym analizowanym obszarze zaliczono do stadia³u œrodkowego (stadia³u Œwiecia) i stadia³u górnego, sk³adaj¹cego siê z dwóch faz: leszczyñsko-poznañskiej i pomorskiej. Ze wzglêdu na wystêpowanie osadów rozdzie- laj¹cych uznano fazê pomorsk¹ za fazê transgresywn¹, co znajduje potwierdzenie na obszarach arkuszy s¹siednich (Sochan, 1997; Trela, 1997). Dotychczas nie udokumentowano biostratygraficznie osadów interglacjalnych i interstadialnych. W trzech otworach kartograficznych potwierdzono wystêpowanie w pod³o¿u osadów trzecio- rzêdowych — oligocenu dolnego (rupel). Przeprowadzone badania geoelektryczne pozwoli³y na okreœlenie stylu budowy geologicznej pokrywy osadów czwartorzêdowych, a tak¿e trzeciorzêdowych na obszarze wyniesienia osadów miocenu w rejonie Barzkowic–Golinki. W celu szczegó³owego rozpoznania budowy geologicznej wspomnianego wyniesienia osadów mioceñskich wykonano badania mikrosejsmiczne. Zmiana metody badañ, z pro- jektowanej metody refleksyjnej na metodê refrakcyjn¹, okaza³a siê niekorzystna dla rozpoznania budowy geologicznej osadów czwartorzêdowych i stropu osadów trzeciorzêdowych. Zastosowanie tañ- szej metody badañ wynika³o z przyjêtej, w „Projekcie badañ geologicznych”, interpretacji budowy geologicznej opartej na profilu wiercenia surowcowego zlokalizowanego w rejonie Golinki (otw. S-71), w którym przewa¿a³y osady piaszczyste. Wykonane nieopodal wiercenie kartograficzne w S³odkowie (otw. 8) nie potwierdzi³o spodziewanego w tym rejonie profilu osadów (fakt ten oraz brak potwierdzenia

42 lokalizacji wiercenia S-71 w innych Ÿród³ach archiwalnych by³ przyczyn¹ pominiêcia wyników tego wiercenia w ostatecznej interpretacji budowy geologicznej). W profilu wiercenia w S³odkowie (otw. 8) dominowa³y gliny piaszczyste. Inna, od spodziewanej, budowa geologiczna by³a przyczyn¹ silnego t³umienia fal sejsmicznych i p³ytszej prospekcji, nie siêgaj¹cej sp¹gu osadów czwartorzêdowych. Du¿¹ pomoc¹, a czasami jedyn¹ wskazówk¹ przy konstruowaniu szkicu geologicznego odkryte- go by³o opracowanie Peteckiego i JóŸwiaka (1991). Szczegó³owa analiza materia³ów dokumentacyjnych pozwoli³a na ocenê warunków surowcowych terenu badañ. Nie stwierdzono obszarów perspektywicznych dla poszukiwañ surowców okrucho- wych. Dawna eksploatacja kruszyw w obrêbie ozów i moren martwego lodu, która zaspokaja³a potrzeby lokalne (piaskownie-¿wirownie w obrêbie ozów w Ognicy i na pó³noc od Tarnowa oraz w obrêbie moren martwego lodu na pó³noc od Pomienia i S³awêcina) obecnie jest zarzucona z powodu ma³ych zaso- bów kopalin lub ich wyeksploatowania. Obszar bogaty jest w torfy niskie, których znaczne iloœci nagromadzone s¹ w dolinie Iny. W przesz³oœci torfy te by³y eksploatowane w okolicy Lipek. Obecnie dno doliny Iny jest zmeliorowane i wykorzystywane rolniczo. Brak jest rozpoznania wystêpowania surowców na wiêkszych g³êbokoœciach. Prace geologiczne wykonane w celu opracowania arkusza Choszczno Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 pozwoli³y na dok³adne rozpoznanie rozprzestrzenienia i wzajemnego po³o¿enia najm³odszych osadów plejstocenu i holocenu. W du¿ym stopniu rozpoznano równie¿ wg³êbn¹ budowê pokrywy czwartorzêdowej oraz budowê pod³o¿a podczwartorzêdowego. Jednak z powodu punktowego charakteru rozpoznania oraz braku skutecznych metod geofizycznych pozosta³y zagadnienia nierozwi¹zane, do których zaliczyæ mo¿na: — wyjaœnienie budowy geologicznej wyniesienia miocenu w rejonie Barzkowic–Golinki (pó³nocno-zachodnia czêœæ obszaru arkusza), — ustalenie skali deformacji glacitektonicznych i ich wp³ywu na ukszta³towanie pod³o¿a czwartorzêdu, — rozpoznanie wg³êbnej budowy pokrywy czwartorzêdowej w pó³nocno-wschodniej czêœci obszaru arkusza, — ustalenie genezy depresji glacitektonicznej wystêpuj¹cej w zachodniej i œrodkowej czêœci terenu badañ, — rozpoznanie i udokumentowanie osadów organicznych mog¹cych jednoznacznie przyczyniæ siê do okreœlenia wieku starszych osadów plejstoceñskich. Obszar arkusza Choszczno charakteryzuje siê wystêpowaniem na powierzchni bardzo wielu form akumulacji lodowcowej i rzeczno-lodowcowej. Niektóre z nich, dziêki dobremu zachowaniu

43 i du¿ej czytelnoœci formy, zas³uguj¹ na ochronê jako obiekty przyrody nieo¿ywionej. Najbardziej war- toœciowymi formami s¹: rynna Jezior Wapnickich (z jeziorami typu rynnowego, którym towarzysz¹ ci¹gi ozów) oraz ci¹g ozów sierakowskich, wystêpuj¹cy w pó³nocnej czêœci obszaru arkusza (na pó³noc od miejscowoœci: Sierakowo, Modrzewie i Tarnowo).

Opracowano Zak³ad Kartografii Geologicznej w Oddziale Pomorskim Pañstwowego Instytutu Geologicznego Pañstwowego Instytutu Geologicznego w Szczecinie

Szczecin, 2002 r.

LITERATURA

Brodowicz W., 1966 — Przegl¹dowa mapa surowców skalnych Polski w skali 1:300 000. Inst. Geol., Warszawa. Bryl T., Horn T., 1972 — Wa¿niejsze problemy budowy geologicznej niecki szczeciñskiej w œwietle najnowszych wyników prac geologiczno-geofizycznych. Prz. Geol., 20, 11: 503–509. Ciuk E., 1972 — Utwory paleogeñskie w rejonie szczeciñskim. Prz. Geol., 20, 11: 498–502. Czekalska A., Kunkel A., Rum L., Walkiewicz Z., 1963 — Mapa hydrogeologiczna powiatu Stargard Szczeciñski w skali 1:50 000. UAM, Poznañ. Dadlez R., 1974a — Types of local tectonic structures in the zechstein-mesozoic complex of northwestern Poland. W: Z badañ tektonicznych w Polsce. 4. Biul. Inst. Geol., 274: 149–172. Dadlez.R., 1974b — Lokalne formy strukturalne Polski pó³nocno-zachodniej. W: Budowa geologiczna Polski. 4. Tektonika. 1. Ni¿ Polski. Wyd. Geol., Warszawa. Dadlez R., 1979 — Tektonika kompleksu cechsztyñsko-mezozoicznego. W: Budowa geologiczna niecki szczeciñ- skiej i bloku Gorzowa (M. Jaskowiak-Schoeneichowa, red.). Pr. Inst. Geol., 96. Dadlez R. (red.), 1980 — Mapa tektoniczna cechsztyñsko-mezozoicznego kompleksu strukturalnego na Ni¿u Polskim 1:50 000. Wyd. Geol., Warszawa. Dadlez R., Marek S., 1969 — Styl strukturalny kompleksu cechsztyñsko-mezozoicznego na niektórych obszarach Ni¿u Polskiego. Kwart. Geol., 13, 3: 543–565. Dadlez R., Marek S., 1974a — General outline of the tectonics of the zechstein-mesozoic complex in central and northwestern Poland. W: Z badañ tektonicznych w Polsce. 4. Biul. Inst. Geol., 274: 111–142. Dadlez R., Marek S., 1974b — Polska pó³nocno-zachodnia i œrodkowa. Uwagi ogólne. W: Budowa geologiczna Polski. 4. Tektonika. 1. Ni¿ Polski. Wyd. Geol., Warszawa. Dyjor S., 1985 — Systemy dolin kopalnych Polski Zachodniej i fazy ich rozwoju w m³odszym neogenie i eoplejstoce- nie. Arch. Oddz. Pomor. Pañstw. Inst. Geol., Szczecin. Gadomski D., 1957 — Opracowanie badañ sejsmicznych wykonanych na temacie Choszczno w 1957 r. PGPN, Kraków. Graniczny M., Doktór S., 1992 — Mapa fotogeologiczna obszaru niecki szczeciñskiej i bloku Gorzowa Wielko- polskiego. Skala 1:200 000. Arch. Oddz. Pomor. Pañstw. Inst. Geol., Szczecin.

44 Grycko M., Bestyñski Z., 1997 — Dokumentacja badañ geofizycznych. Temat: Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 — arkusz Choszczno (269). SEGI-PBG Sp. z o.o., Warszawa. Jarz¹bek H., 1985 — Mapa hydrogeologiczna Polski 1:200 000, ark. Gorzów Wielkopolski. Inst. Geol., Warszawa. Jaskowiak M., 1960 — Karta otworu wiertniczego Choszczno IG-1 (rêkopis). Arch. Oddz. Pomor. Pañstw. Inst. Geol., Szczecin. Jaskowiak M., 1961 — Budowa geologiczna synklinorium szczeciñskiego. Prz. Geol., 9, 8: 403–411. Jaskowiak-Schoeneichowa M., 1976a – Kenozoiczne procesy tektoniczne w niecce szczeciñskiej. Prz. Geol., 24, 10: 580–583. Jaskowiak-Schoeneichowa M., 1976b — Wybrane zagadnienia budowy niecki szczeciñskiej. Kwart. Geol., 20, 2: 403–404. Jaskowiak-Schoeneichowa M. (red.), 1979 — Budowa geologiczna niecki szczeciñskiej i bloku Gorzowa. Pr. Inst. Geol., 96: ss. 178. Jaskowiak-Schoeneichowa M., 1981 — Sedymentacja i stratygrafia kredy górnej w pó³nocno-zachodniej Polsce. Pr. Inst. Geol., 98: ss. 91. Karczewski A., 1968 — Wp³yw recesji lobu Odry na powstanie i rozwój sieci dolinnej Pojezierza Myœliborskiego i Niziny Szczeciñskiej. Pr. Kom. Geogr.-Geol. Wydz. Mat.-Przyr. PTPN, 8,3. Karczewski A., 1998 — Geomorfologia. Nizina Szczeciñska i Pojezierze Myœliborskie. UAM., Poznañ. Katalog wierceñ górnictwa naftowego w Polsce wykonanych w latach 1945–1970. 2, 2. Antyklinorium pomorskie, synklinorium szczeciñskie, synklinorium mogileñsko-³ódzkie, synklinorium miechowskie. 1971 — Wyd. Geol., Warszawa. Klautzsch A., 1908 — Geologische Karte von Preussen und benachbarten deutschen Ländern 1:25 000, blatt Arns- walde. Preuss. Geol. Landesanst., Berlin. Kondracki J., 2000 — Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Kopczyñska-¯andarska K., 1970a — Ukszta³towanie i geneza powierzchni pod³o¿a osadów czwartorzêdu pó³nocno-zachodniego Pomorza. Acta Geol. Pol., 20, 3: 539–555. Kopczyñska-¯andarska K., 1970b — Stratygrafia starszego i œrodkowego plejstocenu pó³nocno-zachodniego Pomorza na tle rozwoju paleogeomorfologicznego. Stud. Geol. Pol., 33: ss. 108. Korn J., 1909 — Geologische Karte von Preussen und benachbarten deutschen Ländern 1:25 000, blatt Marienfliess. Preuss. Geol. Landesanst., Berlin. Koz³owski I., 1977 — Mapa geologiczna Polski 1:200 000, ark. Gorzów Wielkopolski, wyd. A. Inst. Geol., Warszawa. Koz³owski I., Nosek M., 1977 — Mapa geologiczna Polski 1:200 000, ark. Gorzów Wielkopolski, wyd. B. Inst. Geol., Warszawa. Koz³owski I., Nosek M., 1978 — Objaœnienia do Mapy geologicznej Polski 1:200 000, ark. Gorzów Wielkopol- ski. Inst. Geol., Warszawa. Krygowski B., 1959 — O zwi¹zkach rzeŸby dzisiejszej powierzchni ze struktur¹ pod³o¿a na Pomorzu Szczeciñskim. Zesz. Nauk. UAM, 21. Geografia, 2: 69–84. Kurzawa M., 1993 — Wp³yw tektoniki salinarnej na rozwój facjalny plejstocenu na obszarze niecki szczeciñskiej i bloku Gorzowa Wielkopolskiego. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Majewski W., Kolago C., 1961 — Przegl¹dowa mapa hydrogeologiczna Polski 1:300 000, ark. Szczecin, wyd. A. Inst. Geol., Warszawa.

45 Mas³owska M., Micha³owska M., 1998 — Badania litologiczno-petrograficzne osadów czwartorzêdowych dla arkusza Choszczno (269). Pañstw. Inst. Geol. Oddzia³ Geologii Morza., Gdañsk. Materia³y archiwalne do arkusza SMGP Choszczno (269), 2000 — Arch. Oddz. Pomor. Pañstw. Inst. Geol., Szczecin. Paczyñski B., Jarz¹bek H., Michalska M., 1972 — Wody podziemne synklinorium szczeciñskiego i pó³nocnej czêœci monokliny przedsudeckiej. Inst. Geol., Warszawa. Paruch-Kulczycka J., 1996 — Analiza mikropaleontologiczna 8 prób pochodz¹cych z wierceñ kartograficznych z arkusza Choszczno (269) SMGP. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Petecki Z., JóŸwiak W., 1991 — Mapy geofizyczne elementów strukturalnych permomezozoiku z rejonu niecki szczeciñsko-mogileñsko-³ódzkiej i warszawskiej 1:200 000, ark. Gorzów Wielkopolski. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Po¿aryski W. (red.), 1974 — Budowa geologiczna Polski. 4. Tektonika. 1. Ni¿ Polski. Wyd. Geol., Warszawa. Rusza³a M., Fuszara P., 1999 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Nowogard (154) (wraz z objaœnieniami). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Schober K.,1943 — Erläuterungen zur Geologischen Karte von Preussen und benachbarten deutschen Ländern 1:25 000, blatt: Zachan, Ravenstein, Dölitz und Arnswalde. Preuss. Geol. Landesanst., Berlin. Schoeneich K., 1962a — ¯ywe procesy tektoniczne w pó³nocno-zachodniej Polsce. Szczec. Tow. Nauk. Wydz. Nauk Techn., 3, 1: ss. 96. Schoeneich K., 1962b — RzeŸba powierzchni podczwartorzêdowej w województwie szczeciñskim. Prz. Geol., 10, 9: 488–489. Sochan A., 1991 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Stargard Szczeciñski (230) (wraz z objaœnieniami). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Sochan A., 1997 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Dolice (268) (wraz z objaœnieniami). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Sochan A., 1998 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Jesionowo (307) (wraz z objaœnieniami). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Soenderop F., 1912a — Geologische Karte von Preussen und benachbarten deutschen Ländern 1:25 000, blatt Ravenstein. Preuss. Geol. Landesanst., Berlin. Soenderop F., 1912b — Geologische Karte von Preussen und benachbarten deutschen Ländern 1:25 000, blatt Za- chan. Preuss. Geol. Landesanst., Berlin. Soenderop F., 1933 — Geologische Karte von Preussen und benachbarten deutschen Ländern 1:25 000, blatt Dölitz. Preuss. Geol. Landesanst., Berlin. Sprawozdanie zwykonanych datowañ TL 6 próbek osadów czwartorzêdowych z arkusza Choszczno (269) SMGP 1:50 000. 2000 — Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Trela W., 1997 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Pe³czyce (308) (wraz z objaœnieniami). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Uberna T., 1974 — Sytuacja utworów paleogeñskich w pó³nocnej czêœci Ni¿u Polskiego na tle ukszta³towania powierzchni pod³o¿a utworów kenozoicznych. W: Z badañ trzeciorzêdu w Polsce. 7. Biul. Inst. Geol., 281: 93–103. Winter H., 1997 — Opracowanie palinologiczne dotycz¹ce próbek z wiercenia S³odkowo PIG/Ch-1 – ark. Choszczno SMGP. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

46 15o 15' 15o 30' Tablica I o P o 53 êzi P¯ 53 nka Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000 20' 20' Golinka Ark. Choszczno (269)

Ognica B³otno J. B³otno

P¯ SZKIC GEOMORFOLOGICZNY

Brudzewice j. r J. Sierakowskie Skala 1:100 000

S³odkówko Tarnowo

Formy lodowcowe Formy rzeczne S³odkowo P Sokoliniec Wysoczyzna morenowa p³aska Dna dolin rzecznych

Reczyca (Ognica)

P Wysoczyzna morenowa falista Tarasy akumulacyjne nadzalewowe Suchañ Sad³owo Wapnica Suchanówko i e Formy utworzone w strefie martwego lodu Krawêdzie i stoki k c i n

Nosowo

p Dolinki, parowy, m³ode rozciêcia erozyjne a Moreny martwego lodu P lub dolinki w ogólnoœci, nierozdzielone

W Sicko

j. .

P J Formy wodnolodowcowe Dolinki zawieszone Lipka Ina P j. Równiny wodnolodowcowe Formy denudacyjne

j. Reczyca P P¯ Ina Ozy Ostañce erozyjne

Kemy, plateau kemowe Suche doliny j. Radaczewo S³awêcin P¯

j. Rynny subglacjalne Sto¿ki nap³ywowe Piasecznik j. Stradzewo Pomieñ Rynny wykorzystane przez rzeki J. Zajezierze D³ugie stoki j. J. Piasecznik j. r P¯ i czêœciowo przez nie przekszta³cone Sulino r Wynios³oœci i progi w dnach rynien Formy jeziorne j. j. j. Mogilica Doliny wód roztopowych r Równiny jeziorne

J. P³awie Zag³êbienia powsta³e po martwym lodzie Formy utworzone przez roœlinnoœæ

j. j. j. J. Witoszyñskie Formy eoliczne Równiny torfowe J. ZiemomyœlZiemomyœl

J. Gardzko CHOSZCZNO Wydmy Formy antropogeniczne j. j. j.

r j. Wardyñ Równiny piasków przewianych Piaskownie-¿wirownie (P¯), piaskownie (P) Wardynka P¯

J. Stobno Wciêcia dróg P

Stobnica Nasypy 53o 53o 10' 10' 15o 15' 15o 30' Opracowa³: Z. WIŒNIOWSKI 012345km

ã Copyright by Ministerstwo Œrodowiska and Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2004 Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000 Tablica II Ark. Choszczno (269)

PRZEKRÓJ GEOLOGICZNY C–D

C D WSW NE Lipka Suchañ Tarnowo Sierakowo m n.p.m. Otw. 19 Otw. 13 Otw. 4 Otw. 5 Otw. 6 Otw. 7 m n.p.m.

100 22 100 18 90 23 90 22 17 9 80 23 22 23 2 3 23 80 Reczyca 9 18 1 17 22 26 70 5 18 17 22 70 18 18 18 5 23 21 15 23 24 27 Reczyca 24 26 60 23 23 26 60 23 26 24 24 28 24 7 14 24 50 23 Ina 24 14 2 24 27 50 10 28 ? 10 ? 40 18 28 40 18 14 26 25 27 24 5 30 28 30 30 26 27 2 20 29 20 28 7 31 10 30 10 30 0 ? 0 31 -10 -10 31 -20 -20 -30 ? -30 47 -40 33 -40

-50 -50 36 -60 -60 37 -70 38 -70 48 -80 39 -80

-90 -90

-100 -100

-110 41 -110

-120 43 -120

-130 45 44 -130 -140 -140 48 -150 -150 49 0 0,5 1,0 1,5 2,0 km -160 -160

d-li f B3 t fg B3 g W2+3 g S1 1— phQh 14 — pp¿Qp4 24 — p¿Qp4 31 — gzwQp3 43 — g2zw Qp2 ZNAKI PETROGRAFICZNE fgg B3 b B3 b W2+3 b S1 2— tnQh 15 — pp¿Qp4 25 — mQp4 33 — pmQp3 44 — mQp2 Bruk Gliny o B3 g B3 g O3 g S1 3— gyQh 17 — p¿ppyQp4 26 — g1zw Qp4 36 — gzwQp3 45 — g1zw Qp2 ¯wiry Gliny zwa³owe f g B3 fg B3 b O3 5— maQh 18 — p¿py Qp4 27 — p¿Qp4 37 — mpQp3 47 — mpp M Piaski Torfy k B3 g B2 fg O3 7— nntphQh 21 — pppyQp4 28 — gzwQp4 38 — pQp3 48 — imcp Ol1 Mu³ki Gytie li pk B3 b B2 g O1 9— pmQh 22 — pppyQp4 29 — mpQp4 39 — gzwQp3 49 — ipGkE Mu³owce Namu³y d g B3 fg B2 g S3 10 — pgQ 23 — g2zw Qp4 30 — p¿Qp4 41 — gzwQp2 I³y Uwaga:pozosta³e znaki jak na mapie geologicznej

Opracowa³: Z. WIŒNIOWSKI

ã Copyright by Ministerstwo Œrodowiska and Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2004 15o 15' 15o 30' Tablica III 53o A 53o 40 3 D Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski 1:50 000 20' 50 M 20' -20 30 Ark. Choszczno (269) M +55,9 -30 -60 B³otno M +41,4 20 -70 -50 Ognica M -80 10 Q -0,4 -70 SZKIC GEOLOGICZNY ODKRYTY -80 -90 -90 Ol1 Brudzewice -100 Q +24,0 2 -110 J. Sierakowskie Skala 1:100 000 -120 Tarnowo 1 Q +37,6

-100 -130 -110 Q +27,1 7 Q +42,0 -120 NEOGEN M Mu³ki piaszczyste i piaski z przewarstwieniami wêgla brunatnego MIOCEN

-130 Ol1 -129,7 Ol1 OLIGOCEN 6 Ol I³y piaszczyste i mu³owce z ³yszczykami OLIGOCEN 4 5 1 DOLNY

Q +38,6 -140 M I³y z przewarstwieniami piasków z glaukonitem EOCEN

TRZECIORZÊD E

-80 PALEOGEN 8 Suchañ -90

nickie Q -25,0 Q +38,6 Q +37,0 11 18 Granice geologiczne

9 Q -53,0 Wap 10 OlQ -137,2 -52,5 Wapnica 1 J. -50 Izohipsy stropu utworów podczwartorzêdowych w m n.p.m. 12 17 16 a b Uskoki : a. pewne, b. przypuszczalne 13 Q +23,6 Q -4,3 14 15 j. Q +28,1 Krawêdzie erozyjne

C Ina 18 Wybrane otwory wiertnicze z numeracj¹ wed³ug mapy geologicznej Q -3,6 Q -13,9

19 E -140 22 (symbol oznacza wiek: Q — czwartorzêd, Tr — trzeciorzêd, M — miocen, Q +28,1 Ol1 — oligocen dolny; liczba wysokoœæ stropu utworów starszych od czwartorzêdu lub rzêdn¹ zakoñczenia otworu w osadach czwartorzêdowych w m n.p.m.)

26 -130 J. Zajezierze 27 B Piasecznik A Linia przekroju geologicznego na mapie geologicznej j. S³awêcin 23 Stobnica D Linia przekroju geologicznego za³¹czonego w tekœcie J. Piasecznik Q -8,6 21 C Du¿yQ -13,0 20 24 Tr -82,5 Q -18,9 25 M J. Sulinowskie j. Q -31,5 Q +7,2

-80

-100

-90 Opracowa³: Z. WIŒNIOWSKI

-90 -80

J. P³awie -70 -60

-100

Ol -108,2 -50

J. Ziemomyœl

1 -40

28 J. Gardzko -30

Q +9,7

29 -20

-120 Ol1 Q -5,6 -10 35 30 Q -100,3 31 Q +21,1 Q +27,4 M Ziemomyœl CHOSZCZNO 34 38 Q +13,9 36 37 Q +19,8 o 33 32Q +17,6 39 o 53 J. Stobno M -22,0 M -15,9 Q +20,2 Q +10,053 10' 10' 15o 15' B 15o 30'

012345km ã Copyright by Ministerstwo Œrodowiska and Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2004