PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY ZENON WIŒNIOWSKI, ANDRZEJ PIOTROWSKI G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — A. BER Koordynator regionu Wielkopolski pó³nocnej — R. DOBRACKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz Choszczno (269) (z 2 tab. i 3 tabl.) Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiska za œrodki finansowe wyp³acone przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej WARSZAWA 2004 Autorzy: Zenon WIŒNIOWSKI, Andrzej PIOTROWSKI Pañstwowy Instytut Geologiczny, Oddzia³ Pomorski, ul. Wieniawskiego 20, 71–130 Szczecin Redakcja merytoryczna: Kamila JANUS Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00–975 Warszawa Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego prof. dr hab. Leszek MARKS ISBN 83-7372-659-4 © Copyright by Ministerstwo Œrodowiska and Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 2004 Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K 2 SPIS TREŒCI I. Wstêp .........................................................5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu .........................................7 III. Budowa geologiczna .................................................13 A. Stratygrafia.....................................................13 1. Trzeciorzêd ...................................................14 a. Paleogen...................................................14 Eocen....................................................14 Oligocen ..................................................15 Oligocen dolny ............................................15 b. Neogen ...................................................16 Miocen ...................................................16 2. Czwartorzêd ..................................................17 a. Plejstocen..................................................17 Zlodowacenia po³udniowopolskie ....................................17 Zlodowacenie Sanu 1 .........................................17 Stadia³ dolny............................................17 Stadia³ górny............................................19 Zlodowacenia œrodkowopolskie......................................19 Zlodowacenie Odry ..........................................20 Stadia³ dolny............................................20 Stadia³ górny............................................21 Zlodowacenie Warty .........................................22 Stadia³ dolny............................................22 Stadia³ œrodkowy + górny .....................................23 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ......................................25 3 Zlodowacenie Wis³y..........................................25 Stadia³ œrodkowy .........................................25 Stadia³ górny............................................27 b. Czwartorzêd nierozdzielony ........................................33 c. Holocen...................................................34 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu ...................................37 C. Rozwój budowy geologicznej ..........................................38 IV. Podsumowanie ....................................................42 Literatura ......................................................44 SPIS TABLIC Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000 Tablica II — Przekrój geologiczny C–D Tablica III — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 4 I. WSTÊP Obszar arkusza Choszczno (269) Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 ograniczaj¹ wspó³rzêdne: 15°15’–15°30’ d³ugoœci geograficznej wschodniej i 53°10’–53°20’ szero- koœci geograficznej pó³nocnej. Administracyjnie teren badañ nale¿y do województwa zachodniopomorskiego, powiatów: star- gardzkiego (gminy: Dolice, Suchañ i Dobrzany) oraz choszczeñskiego (miasto i gmina Choszczno oraz gmina Recz). Pod wzglêdem gospodarczym jest to obszar o charakterze rolniczym. Lasy zajmuj¹ jedynie oko³o 20% jego powierzchni. Jedynym miastem jest, le¿¹ce na granicy z obszarem arkusza Pe³czyce, Choszczno — licz¹cy 15 tysiêcy mieszkañców oœrodek administracyjny (siedziba starostwa). W Choszcz- nie rozwin¹³ siê przemys³ spo¿ywczy i metalowy. Istotne znaczenie dla rozwoju miasta ma przebie- gaj¹ca przez nie linia kolejowa z Poznania do Szczecina. Du¿e znaczenie gospodarcze posiada prze- chodz¹ca przez Suchañ (du¿a wieœ gminna w œrodkowej czêœci obszaru arkusza) droga krajowa numer 10, ³¹cz¹ca Szczecin z Bydgoszcz¹. Prace geologiczne na analizowanym obszarze prowadzone by³y w oparciu o „Projekt badañ geologicznych” opracowany przez Z. Wiœniowskiego w 1995 r., zatwierdzony przez Ministra Ochro- ny Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa decyzj¹ numer KOK/25/96 z dnia 26.04.1996 r. Prace nad realizacj¹ arkusza rozpoczêto w lipcu 1996 r., ukoñczono w grudniu 1999 r. Zakres badañ obejmowa³ kartowanie geologiczne na obszarze 309,8 km2, w tym wykonanie: — trzech otworów badawczych (kartograficznych) o ³¹cznym metra¿u 574,5 m (wykonaw- ca „Geofizyka Toruñ”), — 60 sond mechanicznych o œredniej g³êbokoœci 5,0 m, — badañ geofizycznych w zakresie sondowañ geoelektrycznych (110 SGE) wzd³u¿ ci¹gu o d³ugo- œci 21,8 km (Grycko, Bestyñski, 1997) oraz udarowej geofizyki refleksyjnej w ci¹gu o d³ugoœci 5,5 km (wykonawca „Segi Warszawa”), 5 — lokalizacji otworów kartograficznych metod¹ GPS (Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa); Prace laboratoryjne obejmowa³y wykonanie: — badañ litologiczno-petrograficznych — 182 próbki (Pañstwowy Instytut Geologiczny, Oddzia³ Geologii Morza, Gdañsk) (Mas³owska, Micha³owska, 1998), — oznaczeñ stratygraficznych: analiza mikropaleontologiczna — osiem próbek (Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa) (Paruch-Kulczycka, 1996), analiza palinologiczna — dziesiêæ pró- bek (Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa) (Winter, 1997), — oznaczeñ wieku bezwzglêdnego osadów metod¹ termoluminescencji (TL) — szeœæ próbek (Uniwersytet Gdañski) (Sprawozdanie z wykonanych datowañ..., 2000), oraz metod¹ radiowêglow¹ — osiem próbek (szeœæ próbek — Muzeum Archeologiczne w £odzi, dwie próbki — Kijowskie La- boratorium Radiowêglowe) (Materia³y archiwalne do arkusza SMGP Choszczno..., 2000); Poza wynikami w³asnych badañ do opracowania arkusza wykorzystano profile otworów wiertni- czych oraz dokumentacje surowcowe, geologiczno-in¿ynierskie i hydrogeologiczne pochodz¹ce z ar- chiwów Pañstwowego Instytutu Geologicznego (Centralne Archiwum Geologiczne w Warszawie oraz Archiwum i Bank Danych Hydrogeologicznych „Hydro” Oddzia³u Pomorskiego w Szczecinie), a tak¿e z archiwów szczeciñskich: Urzêdu Wojewódzkiego, „Geoprojektu”, „Wodrolu” oraz Wojewódzkiego Zarz¹du Wodnych Melioracji. Z opracowañ kartograficznych wykorzystano mapy: geologiczno-glebowe opracowane przez kartografów niemieckich (Schober, 1943; Klautzsch, 1908; Korn, 1909; Soenderop, 1912a, b, 1933), geologiczne w skali 1:200 000 (Koz³owski, 1977; Koz³owski, Nosek, 1977, 1978), geologiczne ob- szarów przyleg³ych w skali 1:50 000 (Sochan, 1991, 1997, 1998), geofizyczne (Gadomski, 1957), fo- togeologiczne (Graniczny, Doktór, 1992), a tak¿e mapy i opracowania hydrogeologiczne (Czekalska i in., 1963; Jarz¹bek, 1985; Paczyñski i in., 1972; Majewski, Kolago, 1961). W trakcie prac wykorzy- stano równie¿ mapy, publikacje i opracowania z dziedziny: budowy pod³o¿a podczwartorzêdowego (Bryl, Horn, 1972; Ciuk, 1972; Dadlez, 1974a, b, 1979; Dadlez, Marek, 1969, 1974a, b; Dadlez (red.), 1980; Jaskowiak, 1960, 1961; Jaskowiak-Schoeneichowa, 1976a, b, 1981; Jaskowiak-Schoeneichowa (red.) 1979; Kopczyñska-¯andarska, 1970a; Po¿aryski (red.), 1974; Schoeneich, 1962a, b; Uberna, 1974), geomorfologii (Dyjor, 1985; Karczewski, 1968, 1998; Krygowski, 1959), surowców mineral- nych (Brodowicz, 1966) oraz dotycz¹ce badañ plejstocenu prowadzonych na analizowanym obszarze (Kopczyñska-¯andarska, 1970b; Koz³owski, 1977; Koz³owski, Nosek, 1978; Kurzawa, 1993; Po¿ary- ski, (red.), 1974; Schoeneich, 1962a). Du¿e znaczenie dla uszczegó³owienia morfologii pod³o¿a osa- dów czwartorzêdowych mia³y mapy grawimetryczne (Petecki, JóŸwiak, 1991). 6 II. UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU Wed³ug podzia³u fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2000) obszar arkusza Choszczno po³o¿ony jest w podprowincjach: Pojezierza Po³udniowoba³tyckie i Pobrze¿a Po³udniowoba³tyckie. Do Pobrze¿y Po³udniowoba³tyckich, mezoregionu Równina Pyrzycko-Stargardzka, nale¿y jedynie niewielki, po³udniowo-zachodni fragment terenu badañ. Obszar arkusza na pó³noc od doliny Iny wchodzi w obrêb mezoregionu Pojezierze Iñskie, a na po³udnie od niej — do mezoregionu Pojezierze Choszczeñskie. W krajobrazie omawianego terenu mo¿na wydzieliæ trzy g³ówne jednostki geomorfologiczne: wysoczyznê morenow¹ wystêpuj¹c¹ na pó³noc od doliny rzeki Iny, przebiegaj¹c¹ równole¿nikowo dolinê Iny oraz wysoczyznê morenow¹ z silnie rozwiniêt¹ sieci¹ dolin wód roztopowych, rozci¹gaj¹c¹ siê na po³udnie od doliny Iny( tabl. I). Najwiêkszym z wyró¿nionych obszarów jest p³aska i falista wysoczyzna morenowa roz- ci¹gaj¹ca siê na pó³noc od doliny Iny. Powierzchnia wysoczyzny, zbudowanej z silnie piaszczystych glin zwa³owych i piasków lodowcowych, ukszta³towana zosta³a w trakcie deglacjacji arealnej fazy pomorskiej (stadia³u górnego) zlodowacenia Wis³y. Wznosi siê ona na wysokoœci od oko³o 50 m n.p.m. wzd³u¿ doliny Iny (a nawet oko³o 25–30 m n.p.m. na po³udniowy zachód od Sad³owa) do oko³o 100 m n.p.m. w czêœci wschodniej w rejonie wsi Sokoliniec i ponad 110,0 m n.p.m. w pó³nocno-wschod- nim naro¿niku obszaru arkusza w okolicy wsi B³otno. Najwy¿sze wzniesienie w tym rejonie osi¹ga 110,3 m n.p.m. Centralna i zachodnia czêœæ wysoczyzny wznosi siê na wysokoœci