PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/163231 Please be advised that this information was generated on 2021-09-27 and may be subject to change. HARE EXCELLENTIE! LR – Monique Leyenaar – Monique Leyenaar, hoogleraar Vergelijkende Politicologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, be- spreekt naar aanleiding van haar onlangs verschenen boek Hare Excellentie: 60 jaar vrouwelijke ministers in Nederland, enkele aspecten van 60 jaar vrouwelijk ministerschap. Namelijk de selectie en de betekenis van het vrouw-zijn. Zij belicht met name de ervaring van de VVD-ministers. Het ministerschap is een eervolle baan, gekenmerkt zij wisselen elkaar af.A Het duurt een kwart eeuw door veel macht en status. Het is een begeerde positie voordat twee vrouwelijke ministers in één kabinet waarvoor velen zich geroepen voelen, maar slechts worden benoemd. In 1982 hebben Neelie Smit- weinigen zijn uitverkoren: in de periode 1956-2016 Kroes en Eegje Schoo zitting in het eerste kabinet gaat het om 180 mannen en 33 vrouwen. van premier Ruud Lubbers. In die jaren staat vrou- De eerste vrouwelijke minister is Marga Klom- wenemancipatie hoog op de politieke agenda en pé. Zij speelt ten tijde van de formatie al een be- zowel de VVD-top als de beoogd premier gaan op langrijke rol in de KVP en is bevriend met partij- zoek naar vrouwelijke kandidaten voor het minister- leider Carl Romme. Hij wil dat het relatief nieuwe schap.B In de paarse kabinetten van premier Wim ministerie Maatschappelijk Werk voor zijn partij Kok (1994-2002) vinden we vier vrouwen en in het behouden blijft en dat de KVP de eerste vrouwelijke tweede, derde en vierde kabinet van minister-presi- minister gaat leveren. Zo komt hij de vrouwen bin- dent Jan-Peter Balkenende (2003-2010) vijf, net als nen en buiten de KVP tegemoet die al langer strij- in Rutte II. den voor meer vrouwen in politieke functies. Marga De 33 vrouwelijke ministers hebben in deze Klompé is al sinds 1948 Kamerlid en zeer actief in periode 51 ministersposten bekleed in 24 verschil- de partij en zij is dus een geschikte kandidaat. Wil- lende kabinetten.C Van de 33 vrouwen zijn er elf lem Drees, de toekomstige minister-president moet PvdA, tien CDA, negen VVD, twee D66 en één nog worden overgehaald, maar uiteindelijk valt de ChristenUnie (CU). Het CDA (en de voorlopers formatie voor Klompé gunstig uit. Bij haar eerste daarvan) is op drie kabinetten na steeds regerings- ministerraadvergadering vindt zij een orchidee op partij en is daardoor meer dan de andere partijen in tafel en haar aantreden roept verwachtingen op over staat geweest om een minister te (her)benoemen. In een specifieke bijdrage van vrouwen in dit ambt. Zo totaal heeft het CDA 21 keer een vrouwelijke minis- heet de voorzitter van de Tweede Kamer haar wel- ter voor een post voorgedragen, de VVD vijftien, de kom met de woorden: ‘De maatstaf der beschaving PvdA elf, D66 drie en de CU één. is nog steeds de plaats die de vrouw in de maat- schappij bekleedt’ en wenst ‘het nationale politieke Selectie van ministers leven geluk met de omstandigheid dat het eindelijk De selectie van ministers is een complex gebeuren, en ten langen leste een bewindsvrouw heeft voortge- toen en nu. Criteria die meer of minder meespelen bracht’. Klompé zelf meent dat zij – als vrouw – het zijn de factie of bloedgroep binnen de partij; sekse; niet wezenlijk anders zal doen. Het enige verschil is leeftijd en etnische afkomst van een kandidaat; de volgens haar dat er nu een poederdoos in de minis- regio waaruit men afkomstig is; persoonlijkheids- terskast ligt. Dertig jaar later, in mijn interview met kenmerken, zoals goed kunnen samenwerken en haar in 1986, geeft zij aan dat vrouwelijke politici collegialiteit; politieke, leidinggevende en bestuur- andere elementen in de discussie brengen en meer lijke ervaring, en inhoudelijke deskundigheid. Bo- op details, op de menselijke kant letten. Klompé is minister in vijf verschillende kabinet- A Alleen in het kabinet Drees IV heeft naast Marga Klompé ten en is in vrijwel al die kabinetten ook de enige ook Anna de Waal zitting als staatssecretaris. B KVP (CDA) leider Ruud Lubbers benadert Dieuwke de vrouw. Tot aan 1977 zien wij ofwel een vrouwelij- Graaff-Nauta om minister van Binnenlandse Zaken te wor- ke minister, ofwel een vrouwelijke staatssecretaris: den, maar zij durft dit niet aan en opteert voor het staats- secretarisschap. C In drie van de 24 kabinetten was er geen vrouwelijke minis- ter. 220 Hare Excellentie! Liberaal Reveil vendien stelt de rol van publieke persoon hoge eisen nis omdat zij de VVD-delegatieleider vaak vervangt. aan de mediavaardigheden van een kandidaat-mi- Hennis: ‘Ik schoof vaak aan vanuit Brussel in plaats nister. Eenmaal uitverkoren, volgt er nog een ante- van de delegatieleider omdat hij in Brussel woonde cedentenonderzoek. Vanwege al deze factoren is het en ik meestal toch op weg naar huis was. Daar heb ministerschap als carrièreplanning geen goed idee: ik Zalm en Rutte ook beter leren kennen.’ of men het uiteindelijk wordt is nogal ongewis. Vrouwelijke Kamerleden kunnen zich ook pro- Voor vrouwen is het van belang zichtbaar te fileren door het woordvoerderschap op een beleids- zijn en in het vizier te staan van de partijleiders. terrein en door hun kennis en deskundigheid bij Het bekleden van belangrijke functies in de partij, het optreden in de Kamer hetgeen zijn weerslag of namens de partij zitting te hebben in een verte- in de media vindt. Wanneer een bepaalde minis- genwoordigend orgaan helpt daarbij. Het overgrote terspost nog vacant is, dan kan de combinatie van deel (27 van de 33) heeft dit soort uitstekende pa- woordvoerderschap op het relevante beleidsterrein pieren: twintig hebben parlementaire ervaring voor en vrouw-zijn de doorslag geven. Smit-Kroes is bij- het ministerschap, zes hebben geen Kamerervaring, voorbeeld gevraagd als staatssecretaris op Verkeer en maar hebben hun partij vertegenwoordigd in het Waterstaat door een minister die inhoudelijk minder Europees Parlement, de gemeenteraad of Provinci- goed was ingevoerd op dit terrein dan zij. Ook voor ale Staten en soms nog als bestuurder in een grote Annemarie Jorritsma is de combinatie van belang stad of van een provincie en één was vooral zichtbaar geweest: ‘Het was voor iedereen helder dat als V&W als partijvoorzitter. Ook zijn tien van de 27 eerder naar de VVD ging, ik dan minister zou worden, ik staatssecretaris geweest. De eerste vrouwelijke mi- was immers twaalf jaar woordvoerder op dit terrein nisters vallen vanzelf op omdat er maar weinig vrou- geweest.’ Wat Jorritsma ook geholpen heeft, zijn de wen in een politieke functie zijn te vinden. Maar felle debatten tussen Kamerlid Jorritsma en minister naarmate het aandeel van vrouwen in politieke Hanja Maij, die nogal wat media aandacht kregen. functies stijgt, is er meer nodig om in het vizier te De Groene Amsterdammer over Jorritsma: ‘Ze treft komen. Schultz van Haegen hierover: ‘Ik was wel het met Maij-Weggen als minister. Er gaat geen dag al die jaren als raadslid en wethouder aanwezig op voorbij of er ligt een persbericht van haar hand in partijcongressen. […] Mijn gebrek aan gevoel voor reactie op de ideeën die mw. Maij in de media lan- hiërarchie, wat inhoudt dat ik prettig en makkelijk ceert.’1 En Elsevier: ‘In het najaar van 1989 kwam met allerlei mensen van laag tot hoog kan praten op Hanja Maij-Weggen als minister van Verkeer en partijbijeenkomsten, heeft mij geholpen. Daardoor Waterstaat en zij was voor Annemarie Jorritsma een ken je ook heel veel mensen. Als je meer barrières geschenk uit de hemel. Alhoewel de beide verkeers- hebt op dit vlak, of wanneer je je alleen maar be- dames op het persoonlijke vlak geen ruzie hadden, weegt binnen je eigen kring, dan ben je minder in stonden ze in de Tweede Kamer als ‘kijvende wijven’ beeld.’ Voor Kamerleden verhoogt een lidmaatschap tegenover elkaar. Bij de allereerste begrotingsbehan- van het fractiebestuur de zichtbaarheid aanzienlijk. deling ging het al mis.’2 Dat geldt ook het regelmatig aanwezig zijn op het bewindspersonenoverleg (BPO). Gerda Verburg, Het in beeld zijn bij partijleiders is dus belangrijk Edith Schippers en Liesbeth Spies zijn als lid van voor hen die een ministerschap ambiëren. Maar hoe het fractiebestuur aanwezig bij het BPO. Verburg: zit het dan als men zijn sporen niet binnen een partij ‘Dan eet je met elkaar, iedere week, en je bespreekt heeft verdiend? Zo’n situatie hoeft niet per se een na- agendapunten, zaken die goed gaan en die frictie deel te zijn. Het kan zelfs een voordeel zijn wanneer geven.’ Tijdens zo’n BPO zegt haar voorganger, mi- partijleiders bewust zoeken naar mensen van buiten, nister Kees Veerman, dat zijn opvolger een vrouw zoals in 1994 Van Mierlo van D66 en in 2007 Wou- moet zijn en dat die vrouw Gerda Verburg heet. Dat ter Bos van de PvdA doen. Zes vrouwen komen van blijft hangen! buiten de partijpolitieke kringen: Els Borst, Winnie Marja van Bijsterveldt en Lilianne Ploumen ne- Sorgdrager, Sybilla Dekker, Rita Verdonk, Jacque- men deel vanuit hun functie als partijvoorzitter en line Cramer en Ella Vogelaar. Sybilla Dekker wordt Spies later als interim partijvoorzitter. Ploumen: ‘Ik al uitgenodigd voor een gesprek met VVD-fractie- heb van heel dichtbij gezien hoe ministers functio- voorzitter Bolkestein ten tijde van de formatie van neren en waarom sommige zaken goed gaan en an- Kok II. Dan is de ministerspost Sociale Zaken aan dere niet. En waarmee ministers te maken krijgen.’ de orde. Zij verschijnt in beeld omdat ‘ik een van de Hanja Maij is op het BPO aanwezig als delegatielei- weinige vrouwen was die bij een werkgeversorgani- der van de Europese CDA-fractie en Jeanine Hen- satie zat’.