FN50 Scolia-Biwo.Pdf
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
FRAGMENTA NATURAE VOL. 50: 1–5 (2017) FORMERLY NATURE JOURNAL Opole Scientific Society ISSN 2544-3941 WYSTĘPOWANIE BŁONKÓWEK Z RODZAJU SCOLIA (HYMENOPTERA: SCOLIIDAE) NA OPOLSZCZYŹNIE THE OCCURRENCE OF SCOLIA WASPS (HYMENOPTERA: SCOLIIDAE) IN THE OPOLE PROVINCE TOMASZ BIWO Pyskowice, [email protected] ABSTRACT: Scolia wasps are small hymenopterans belonging to the family Scoliidae. Only 13 species have been recorded from Europe and only two – S. hirta and S. sexmaculata from Poland. The paper presents faunistic data for both species from Opole province (South Poland), as well as information about their biology, ecology and general distribution. Colour photographs of the adults in nature are also provided. KEY WORDS: Scolia wasps, Hymenoptera, Opole province. ~ 2 ~ Wstęp gatunek ten był również wykazywany na Rodzaj Scolia reprezentowany jest w skali łamach Polskiego Forum Entomologicznego świata przez 22 gatunki, z czego w Europie (https://www.entomo.pl/forum/viewtopic.php? stwierdzono występowanie 13, a w Polsce f=808&t=6222&hilit=scolia). Błonkówka ta zaledwie dwóch – Scolia hirta Schrank, 1781 i nie była dotąd notowana z obszaru Scolia sexmaculata O. F. Müller, 1766 województwa opolskiego w jego obecnych (Puławski 1963, Osten 2005). granicach. Smukwa kosmata (Scolia hirta) (Fig. 1) Podczas badań terenowych jest błonkówką zasiedlającą biotopy suche i prowadzonych w 2013 roku odkryto pierwsze dobrze nasłonecznione, takie jak murawy stanowisko Scolia hirta na Opolszczyźnie. kserotermiczne, południowe zbocza stoków Karłowice - Wapienniki [XS83], gm. oraz wydmy. W ostatnich latach obserwuje się Popielów, skraj drogi leśnej, na kwiatach tego owada również w biotopach nawłoci Solidago sp., 31.08.2013, minimum zurbanizowanych, a także mniej typowych dla 15 exx. leg. Tomasz Biwo i Paweł Niemiec. tego gatunku tj. np. widnych ciepłych lasach Smukwa białoplama (Scolia (Mielczarek 2014). Imagines występują od sexmaculata) (Fig. 2) jest gatunkiem bardziej końca lipca do połowy września. Biologia kserofilnym od smukwy kosmatej. Jej gatunku jest powiązana z występowaniem larw występowanie odnotowuję się tylko i chrząszczy z rodziny poświętnikowatych – wyłącznie na terenach muraw Scarabaeidae, których smukwa jest pasożytem kserotermicznych, stokowych płatach (Olszewski i in. 2016). W naszych warunkach roślinności stepowej oraz piaskowniach i jako żywicieli wykorzystuje głównie larwy kamieniołomach. Rzadko spotkać ją można w listnika zmiennobarwnego (Anomala dubia obrębie leśnej strefy ekotonowej. Podobnie jak Scopoli, 1763), kosmatka pospolitego poprzedni gatunek do rozwoju wymaga (Tropinota hirta Poda von Neuhaus, 1761) i pędraków chrząszczy z rodziny kruszczycy złotawki (Cetonia aurata poświętnikowatych. W naszych warunkach Linnaeus, 1758). W Polsce gatunek znany jest pasożytuje głównie na osobnikach łanocha z kilkudziesięciu stanowisk, które w części są pobrzęcz (Oxythyrea funesta Poda, 1761). narażone na przekształcenie, co spowodowało Imagines można spotkać w okresie od czerwca umieszcznie jej w Polskiej Czerwonej Księdze do sierpnia, gdzie bardzo często przebywają na Zwierząt z kategorią VU (gatunek wysokiego kwiatach o niebieskawej barwie np. ryzyka, narażony na wyginięcie) (Banaszak przetacznikach (Veronica spp.) czy 2004, Banaszak i Twerd 2009). macierzankach (Thymus spp.) (Olszewski i in. Po roku 2000 notowane są kolejne 2016). W Polsce była notowana głównie w stanowiska tego gatunku na obszarze niemal centralnej i wschodniej części kraju, całego kraju (Baraniak i in. 2013, Bena 2012, doniesienia o jej występowaniu w ostatnich Bonk i Sępioł 2013, Czerski 2012, , Karg i in. latach są jednak nieliczne (Krol 2015, 2011, Krol 2015, Marczak i in. 2012, pojedyncze doniesienia z Polskiego Forum Mielczarek 2014, Milkowski 2012, Tabor i Entomologicznego Ciach 2006, Zięba i Żyła 2010). Ostatnie https://www.entomo.pl/forum/viewtopic.php?f stwierdzenie Scolia hirta z terenu Górnego =29&t=31663&hilit=scolia+sexmaculata; Śląska pochodzi z lat 50-tych ubiegłego wieku https://www.entomo.pl/forum/viewtopic.php?f (Macko i Noskiewicz 1959). W XXI w. =77&t=32309&hilit=scolia+sexmaculata). Biwo T. Rodzaj Scolia na Opolszczyźnie ISSN 2544-3941 Fragmenta Naturae, vol. 50: 1-5 (2017) ~ 3 ~ W województwie opolskim odnotowana Bibliogafia dwukrotnie (Góra Świętej Anny i Szymiszów) Banaszak J. 2004. Scolia hirta Schrank, 1781 na podstawie okazów będących w posiadaniu – Smukwa kosmata (Scoliidae, Hymenoptera, Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu Insecta, Arthropoda). In: Głowaciński Z., (Wiśniowski 1994). Daty schwytania ww. Nowacki J. (Ed.). Polska czerwona księga okazów pochodzą z przed II wojny światowej. zwierząt – Bezkręgowce (Invertebrata): 175- 176. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Pomimo mniejszej liczby stwierdzeń od Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego. poprzedniego gatunku, nie została umieszczona w Polskiej Czerwonej Księdze Banaszak J., Twerd L. 2009. Historical and current records of Scolia hirta Schrank, 1781 Zwierząt. Nie objęto jej również ochroną (Hymenoptera: Scoliidae) in Poland. Polskie gatunkową. Pismo Entomologiczne 78 (1): 101-110. Podczas badań terenowych Baraniak E., Nowosad A., Przewoźny M. prowadzonych w 2016 roku wykazano 2013. Nowe stanowiska smukwy kosmatej występowanie smukwy białoplamej na Scolia hirta (Hymenoptera: Vespoidea) na kolejnym stanowisku w województwie Nizinie Wielkopolsko – Kujawskiej. Chrońmy opolskim, gdzie obserwowano jednego Przyrodę Ojczystą 69 (3): 234-236. osobnika. Bena W. 2012. Obserwacje smukwy kosmatej Gogolin Kamieniołom [BA89], gm. Scolia hirta Schrank, 1781 (Hymenoptera: Gogolin, siedzący na kwiatostanie krwawnika Scoliidae) w Borach Dolnośląskich. Przyroda pospolitego (Achillea millefolium L.), Sudetów 15: 85-90. 18.07.2016, 1 ♂ leg. Tomasz Biwo Bonk M., Sępioł B. 2013. Występowanie Błonkówki z rodzaju Scolia są w błonkówki - smukwy kosmatej Scolia hirta na Wyżynie Małopolskiej. Chrońmy Przyrodę naszym kraju notowane coraz częściej na Ojczystą 69 (2): 159-164. nowych, dotąd nieznanych stanowiskach. Wynika to prawdopodobnie z większej Czerski M. P. 2012. Obserwacje smukwy kosmatej Scolia hirta w Pszczewskim Parku świadomości entomologów-amatorów, a także Krajobrazowym. Biul. Park. Krajobraz. z łatwiejszego dostępu do literatury i narzędzi Wielkopolski 18 (20): 93-94. komunikacji w postaci list dyskusyjnych i Forum Entomologiczne, www.entomo.pl/ forów specjalistycznych, przyczyniających się forum/. Retrieved on 2017-06-08. do skuteczniejszego i poprawnego oznaczania gatunków owadów na podstawie zdjęć. Karg J., Śliwa P., Wendzonka J. 2011. Smukwa kosmata (Scolia hirta Schrank) Smukwy nadal należą do rzadko rzadki gatunek błonkówki w Parku spotykanych owadów, będących wskaźnikiem Krajobrazowym im. Gen. D. Chłapowskiego, środowiska o małym stopniu przekształcenia. w Parku Krajobrazowym Promno i w Sierakowskim Parku Krajobrazowym. Złożona biologia rodzaju Scolia, wymagająca Biuletyn Parków Krajobrazowych obecności żywicieli w postaci larw Wielkopolski 17 (19): 114-115. poświętnikowaych, uniemożliwia rozwój tych Krol G. 2015 Nowe stanowiska smukw Scolia owadów w obszarach, gdzie naturalne tereny hirta i Scolia sexmaculata w województwie otwarte ulegają przekształceniu poprzez świętokrzyskim. Chrońmy Przyrodę Ojczystą niszczenie pokrywy glebowej (zabudowa, 71 (5): 396-400. wydobycie), ale także chemizację środowiska Macko S., Noskiewicz J. 1959. Żywa (niszczenie i uszczuplanie bazy pokarmowej). przyroda In: Góry Śląskie. K. Popiołek i in. (Ed.). Instytut Zachodni, Poznań: 49-80. Biwo T. Rodzaj Scolia na Opolszczyźnie ISSN 2544-3941 Fragmenta Naturae, vol. 50: 1-5 (2017) ~ 4 ~ Marczak D., Pepłowska-Marczak D., the Species of the Family Scoliidae Wiśniowski B., Huflejt T. 2012. New (Hymenoptera) in Poland and the Czech Polish localities of two rare wasp species Republic. Acta Zoologica Bulgarica 68 (1): (Hymenoptera): Leucospis dorsigera 43-54. Fabricius, 1775 (Chalcidoidea: Leucospidae) Puławski W. 1963. Klucze do oznaczania and Scolia hirta Schrank, 1781 (Vespoidea: owadów Polski. XXIV. Błonkówki – Scoliidae). Fragmenta Faunistica 55 (1): 25- Hymenoptera. Sapygidae, Scoliidae, Tiphidae, 30. Methocidae, Myrmonidae, Mutilidae. Mielczarek S. 2014. Nowe stanowiska Warszawa (PWN). smukwy kosmatej Scolia hirta Schrank, 1781 Tabor J., M. Ciach 2006. Stanowiska (Hymenoptera: Scoliidae) we wschodniej smukwy kosmatej Scolia hirta Schrank 1781 Wielkopolsce. Przegląd Przyrodniczy 24 (4): (Hymenoptera, Scoliidae) na Nizinie 81-83. Mazowieckiej. Kulon 11: 121-127. Milkowski M. 2012. Występowanie smukwy Wiśniowski B. 1994. Scolioidea kosmatej Scolia hirta Schrank, 1781 (Hymenoptera Aculeata) w zbiorach Muzeum (Hymenoptera: Scoliidae) w okolicach Górnośląskiego w Bytomiu. Rocznik Muzeum Radomia. Kulon 14: 137-141. Górnośląskiego w Bytomiu. Przyroda 14: 21- Osten T. 2005. Checkliste der Dolchwespen 26. der Welt (Insecta: Hymenoptera, Scoliidae). Zięba P., Żyła W. 2010. Nowe dane o Bericht der Naturforschenden Gesellschaft rozmieszczeniu Scolia hirta (Schrank, 1781) Augsburg 62: 1-62. (Scolidae) na terenie Polski w świetle Olszewski P., Wiśniowski B., Bogusch obserwacji przeprowadzonych w latach 2005– P., Pawlikowski T., Krzyżyński M. 2016 2010. Acta Entomologica Silesiana 18: 89-90. Distributional History and Present Status of Biwo T. Rodzaj Scolia na Opolszczyźnie ISSN 2544-3941 Fragmenta Naturae, vol. 50: 1-5 (2017) ~ 5 ~ Fig. 1. Scolia hirta na stanowisku Karłowice. Fot. Paweł Niemiec. Fig. 2. Scolia sexmaculata na stanowisku Gogolin. Fot. Tomasz Biwo. Biwo T. Rodzaj Scolia na Opolszczyźnie ISSN 2544-3941 Fragmenta Naturae, vol. 50: 1-5 (2017) .