T.C T.C. TUNCELĠ GIDA GIDA TARIM VE TARIM VE HAYVANCILIK HAYVANCILIK BAKANLIĞI ĠL MÜDÜRLÜĞÜ
TUNCELĠ
TARIM MASTER PLANI
EYLÜL 2012
1
T.C. GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI
Strateji GeliĢtirme BaĢkanlığı
Tunceli Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
Tunceli Valisi Hakan Yusuf GÜNER
Vali Yardımcısı EĢref YONSUZ
Ġl Müdürü Orhan KAYA
Ġl Müdür Yardımcısı V. Selman TOPRAKÇI
Güncelleyen
Hasan GÜNGÖRDÜ (Ziraat Müh.) Çağlar ġAHĠN (Sosyolog) Bahar YALÇIN (Ziraat Müh.) Akan YÖNDEM (Veteriner Hek.) Ayhan KAHRAMAN (Ziraat Müh.) Mahmut BAL (Tekniker)
2 Tunceli Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü Ġ Ç Ġ N D E K Ġ L E R SAYFA NO KISALTMALAR 6 TABLOLAR 7 GRAFĠKLER 10 SUNUġ 12 TUNCELĠ ĠLĠ TARIMSAL MASTER PLANI 14 BÖLÜM 1.GĠRĠġ 14 BÖLÜM 2. PLANLI KALKINMA VE TARIM 15 2.1. TARIMSAL PLANLAMA SÜRECĠ 15 2.2. POLĠTĠKA ÇERÇEVESĠ 15 2.2.1. Türk Tarım Politikasının GeliĢimi 15 2.2.2. Uluslar Arası Tarım Politikasının Ulusal Tarım Politikalarına Etkileri 16 2.2.3. VIII. BeĢ Yıllık Kalkınma Planında Tarım 19 2.3. Tarımsal Kalkınmanın Gereklilikleri 22 2.4. Mevcut Plan ve Programlar 23 2.4.1. Türkiye Hayvancılık Stratejisi Raporu 23 2.4.2. Ulusal Ormancılık Programı 23 2.4.3. Doğu Anadolu Su Havzası Rehabilitasyon Projesi 23 2.4.4. Diğer Projeler 23
2.4.4.1. Çayır Mera Yem Bitkileri Ve Hayvancılığı GeliĢtirme Projesi 23 BÖLÜM 3. ĠLĠN ÖZELLĠKLERĠ 24 3.1. BĠYOFĠZĠKSEL ÖZELLĠKLER 24 3.1.1. Ġlin Genel Tanımı 24 3.1.2. Agroekolojik Alt Bölgeler 24 3.1.3. Topoğrafya 25 3.1.4. Ġklim 28 3.1.5. Bitki Örtüsü 28 3.1.6. Ġl Arazisinin Niteliklere Göre Dağılımı 29
3 3.2. SOSYO EKONOMĠK YAPI 29 3.2.1. KiĢi BaĢına Gelir 32 3.2.2. Eğitim 33 3.2.3. Sağlık 33 3.2.4. UlaĢım 33 3.3. TARIMSAL ÜRETĠM SĠSTEMĠ 34 3.4. TARIMSAL PAZARLAMA SĠSTEMĠ 35
3.4.1. Türkiye ve Tunceli Ġli Hayvancılık Sektöründe Pazarlama ve Örgütlenme 35 3.4.1.1. Tunceli'de Et ve Et Ürünleri Pazarlaması 36 3.4.1.2. Tunceli'de Süt ve Süt Ürünleri Pazarlaması 37 3.4.1.3. Bal 40 3.5. TARIMSAL HĠZMETLER 44 3.5.1. Tarıma Hizmet Sağlayan Ġlgili KuruluĢlar 46 3.5.2. Ġldeki Girdi Piyasaları 48 BÖLÜM 4. DOĞAL KAYNAK ENVANTERĠ 48 4.1 YENĠLENEBĠLĠR KAYNAKLAR 48 4.2 YENĠLENMEYEN KAYNAKLAR 50 4.3 TOPRAK YAPISI 51 4.4. SU POTANSĠYELĠ 53 4.5. TUNCELĠ ĠLĠ TARIM ARAZĠLERĠNĠN SULAMA DURUMU 53 4.5.1. Sulama Suyu Projeleri 54 4.6. ÇAYIR MERA ALANLARININ DAĞILIMI 55 4.7. ORMAN VE FUNDALIK 56
BÖLÜM 5. TARIMIN PERFORMANSININ GÖZDEN GEÇĠRĠLMESĠ 57 5.1. TARIM SEKTÖRÜNÜN GSYĠH'YA KATKISI 57 5.2. TARIMSAL ÜRETĠM VE VERĠMLĠLĠK 58 5.2.1. Bitkisel Üretim 58 5.2.2. Bitkisel Üretimde Verimlilik 63
4 5.2.3. Hayvansal Üretim ve Hayvan Varlığı 64 5.2.4. Hayvansal Üretimde Verimlilik 70 5.2.5. Kaba Yem Üretimi 74 5.3. ĠLDE YETĠġTĠRĠLEN ÖNEMLĠ ÜRÜNLERĠN NET GETĠRĠLERĠNĠN KARġILAġTIRILMASI 75 BÖLÜM 6. PROBLEMLER, POTANSĠYELLER VE KISITLAR 77 6.1. PROBLEMLER VE KISITLAR 77 6.1.1. Sosyo Ekonomik Problemler 77 6.1.2. Üretim Problemleri 78 6.2. POTANSĠYELLER 87 BÖLÜM 7. AMAÇLAR VE STRATEJĠLER 92 7.1. AMAÇLARIN BELĠRLENMESĠ VE UYGUN STRATEJĠLERĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ 92 7.1.1. Amaçlar 92 BÖLÜM 8. PROĞRAM VE PROJELER 97
8.1. AMAÇ VE STRATEJĠLER KAPSAMINDA YER ALAN MEVCUT PROJELER 97 8.2. PROĞRAMLARIN VE PROJELERĠN BELĠRLENMESĠ 101 8.3. ÖNCELĠKLĠ PROJELER 103 EKLER 106 EK 1: ALT BÖLGELER 106 EK 2: YARDIMCI GRAFĠK VE TABLOLAR 116 EK 3: TUNCELĠ ĠLĠ ALT BÖLGELER HARĠTASI 125 KAYNAKLAR 126
5 KISALTMALAR
DPT :Devlet Planlama teĢkilatı
BYKP :BeĢ Yıllık Kalkınma Planı
DTÖ :Dünya Ticaret Örgütü
OTP :Ortak Tarım Politikası
AB :Avrupa Birliği
ĠMF :Uluslar arası Para Fonu
TMO :Toprak Mahsulleri Ofisi
TġFAġ :Türkiye ġeker Fabrikaları Anonim ġirketi
KHK :Kanun Hükmünde Kararname
GSYĠH :Gayri Safi Yurt Ġçi Hasıla
DSĠ :Devlet Su ĠĢleri
KOBĠ :Küçük ve Orta Büyüklükteki ĠĢletmeler
SYDV :Sosyal YardımlaĢma Ve DayanıĢma Vakfı
KHGB :Köylere Hizmet Götürme Birliği
DĠE :Devlet Ġstatistik Enstitüsü
TUĠK :Türkiye Ġstatistik Kurumu ÖS :Özel Sektör ĠÖ :Ġl Özel Ġdaresi Genel Sekreterliği
6 T A B L O L A R
Tablo Sayfa K o n u s u No No
Tablo 1 Tunceli Ġlinin Agro-Ekolojik Alt Bölgeleri 25
Tablo 2 Tunceli ili alt bölgelere göre Ģehir ve köy nüfusları 31
Tablo 3 ĠĢgücünün Ġktisadi Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı 31
Tablo 4 Tunceli’de KiĢi BaĢına Gelir Dağılımı 32
Tablo 5 Tunceli’de Alt Bölgelere Göre Temel Veriler 32
Tablo 6 Okullarda Bulunan Öğrenci Sayıları 33
Tablo 7 Tarımda ĠĢletme Büyüklüğü Ve Arazi Edinim Biçimi 35
Tablo 8 1994 -2005 Yılları Arasında Türkiye ve Tunceli Et Üretimi 36
Tablo 9 1994 -2005 Yılları Arasında Türkiye ve Tunceli Süt Üretimi 39
Tablo 10 Türkiye ve Tunceli Ġlinde Bal Üretimi 42
Tablo 11 Türkiye’de Hanelerin Bal Tüketimi ve Gıda Harcamaları
Ġçinde Balın Payı 42
Tablo 12 Türkiye’de Bal Talep Projeksiyonu 43
Tablo 13 Tarımsal Organizasyonların Fonksiyonları ve Sorumlulukları 45
Tablo 14 Yenilenebilir Kaynaklar 49
Tablo 15 Yenilenemeyen Kaynaklar 50
Tablo 16 Alt Bölgeler Bazında Tunceli Ġli Sulama Durumu 53
Tablo 17 D.S.Ġ. Sulama Amaçlı Proje Hedefleri 54
Tablo 18 Tunceli Ġli Mera Ot Verimi 55
Tablo 19 Orman Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı 57
Tablo 20 Tunceli Ġli Tarım Sektörü GSYĠH (1987 – 1997) 57
Tablo 21 Tarım Arazilerinin Dağılımı 58
7 Tablo 22 Alt Bölgelere Göre Tunceli Ġlinde Hububat Üretimi 59
Tablo 23 Baklagil Üretimi 60
Tablo 24 Yem Bitkileri Üretimi 61
Tablo 25 Alt Bölgeler Bazında Sebze Üretim Miktarları 62
Tablo 26 Tunceli Ve Türkiye Genelinde YetiĢtirilen Bazı Ürünlerin
Verim Değerleri 63
Tablo 27 Tunceli Ġlinde Alt Bölgelerde Önemli Bitkisel Ürünlerin
Ekim Alanı ve Üretim Değerleri 64
Tablo 28 Hayvansal Üretim 69
Tablo 29 Alt Bölgeler Bazında Su Ürünleri Potansiyeli 69
Tablo 30 Ġlde Avcılık ve YetiĢtiricilik Yoluyla Elde Edilen Su
Ürünleri Üretimi 70
Tablo 31 Hayvansal Ürünler Arz Ve Talep Projeksiyonu 72
Tablo 32 Tunceli Ġli Hayvansal Ürünler Üretim Miktarları Ve Üretim
Değerleri 73
Tablo 33 Tunceli Ġli Kaba Yem Üretimi 74
Tablo 34 Tunceli Ġli 2001 -2010 Yılları Hayvan Sayısı Projeksiyonu 74
Tablo 35 Bir Dekar Arazinin Gayri Safi Üretim Değeri, Maliyeti ve
Net Getirisi 74
Tablo 36 Kaba Yemlerin Hazmolabilir Proteine Göre Ete
DönüĢtürülmesi Ġle Elde Edilen Gelir 76
Tablo 37 Kaba Yemlerin Hazmolabilir Proteine Göre Süte
DönüĢtürülmesi Ġle Elde Edilen Gelir 77
Tablo 38 Alt Bölgelerdeki Problemlerin Önem Derecesine Göre
Belirlenmesi 83
8 Tablo 39 Potansiyellerin Tespiti 87
Tablo 40 Önemli Tarımsal Ürünlerin Değerlendirilmesi 90
Tablo 41 Master Plan Stratejilerinin SWOT Analizi 94
Tablo 42 Hayvancılık & Bitkisel Üretim Faaliyetleri 97
Tablo 43 Çevre ĠyileĢtirme Faaliyetleri 100
Tablo 44 Ekolojik Tarım 101
Tablo 45 Öncelikli Proje Konusu Önerileri 103
9 G R A F Ġ K L E R
Grafik Sayfa K o n u s u No No Grafik 1 Ġl Arazisinin Dağılımı 29
Grafik 2 Tunceli - Türkiye Nüfus ArtıĢ Hızının KarĢılaĢtırılması 30
Grafik 3 Tunceli Ġli Alt Bölgelere Göre ġehir ve Köy Nüfusları 30
Grafik 4 Tunceli Ġlinde Tarım ĠĢletmelerinin Faaliyet Alanlarına
Göre Dağılımı 34
Grafik 5 Tarım ĠĢletmelerinin Büyüklüklerine Göre Dağılımı 34
Grafik 6 Üretici Eline Geçen Reel Süt Fiyatları (1968=100) 38
Grafik 7 Türkiye’de Bal Üretimi 41
Grafik 8 Türkiye’de Üretici Eline Geçen Reel Bal Fiyatları (1968=100) 41
Grafik 9 Arazi Kabiliyet Sınıfları ve Dağılımı 51
Grafik 10 Tunceli Ġli Tarım Arazilerinin Sulama Durumu 53
Grafik 11 Alt Bölgelere Göre Çayır Mera Alanlarının Dağılımı 55
Grafik 12 Çayır Ve Meraların Arazi Kabiliyet Sınıflamasına Göre
Dağılımı 56
Grafik 13 Hububat EkiliĢ Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı 59
Grafik 14 Baklagiller Ekim Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı 60
Grafik 15 Yem Bitkileri EkiliĢ Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı 61
Grafik 16 Bazı Meyvelerin Alt Bölgelere Göre Üretimi 62
Grafik 17 Tunceli Ġlinde Alt Bölgeler Bazında BüyükbaĢ Hayvan Varlığı 65
Grafik 18 Tunceli Ġlinin Alt Bölgelerinde Irklara Göre BüyükbaĢ
Hayvan Varlığının Dağılımı 65
Grafik 19 1996 – 2000 Yılları Hayvan Islah ÇalıĢmaları 66
10
Grafik 20 Tunceli Ġli BüyükbaĢ Hayvan Varlığının Irklara Göre
DeğiĢimi 66
Grafik 21 Tunceli Ġlinde Alt Bölgeler Bazında KüçükbaĢ Hayvan Varlığı 67
Grafik 22 Tunceli Ġli KüçükbaĢ Hayvan Varlığı DeğiĢimi 67
Grafik 23 Tunceli Ġlinde Alt Bölgeler Bazında Arı Kovanı Dağılımı 68
11 SUNUġ
Ülkemizde tarım sektörü, insanların beslenmesi, istihdamı, ekonomiye katkısı ve ihracat potansiyeli bakımından büyük önem taĢımaktadır.
Özellikle Avrupa Birliği‘ne uyum sürecinde, kırsal alandaki sorunların tespiti ve bu sorunlara kalıcı çözümler bulunması öncelikli bir konudur.
Çiftçilerimizin; iç ve dıĢ pazarlar için üretim yapar hale gelmeleri, daha iyi gelir düzeyine kavuĢabilmeleri için üretim kaynaklarını daha etkin kullanmaları gerekmektedir.
Ülkemiz için; sahip olduğu tarımsal kaynakların tespiti, geliĢtirilmesi, amacına uygun kullanılması ve bu çalıĢmaların, kaynakları kullananlarla beraber planlanması önem arz eden bir husustur.
Dolayısıyla, il ve bölge Tarım Master Planlarının hazırlanması; tarımsal kaynakların ve problemlerin belirlenmesi, kaynak ve potansiyelin değerlendirilerek verimliliğin ve çiftçi gelirlerinin artırılması, tarımın çevre, sanayi, turizm gibi diğer sektörlerle iliĢkilerinin değerlendirilmesi, doğal kaynakların ve çevrenin korunması açısından önem taĢımaktadır.
Tarım Master Planlarının hazırlanmasının amacı; sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması için, bölgenin mevcut kaynaklarının, fırsatlarının ve kısıtlarının analiz edilmesi suretiyle ihtiyaçlarının belirlenmesi ve potansiyelin verimli bir Ģekilde kullanılmasına yönelik stratejiler geliĢtirerek, bölgeye uygun tarımsal program ve proje alanlarının belirlenmesidir.
Bu bağlamda, master planlar; yerel kurum ve kuruluĢlar ile üniversite, sivil toplum örgütleri ve özel sektör temsilcilerinin katılımları sağlanarak, tarımın kısa, orta ve uzun vadeli kalkınma faaliyetlerinin planlanmasına, problemlerin çözüm yollarının yerinden ve doğru bir Ģekilde ortaya konulmasına ve uygulanmasına rehberlik etmektedir.
Tarım sektörünün temsilcileri olarak görevimiz; sektörün yapısal sorunlarını çözecek politikaları belirlemek ve bunları en kısa sürede hep birlikte uygulamaya koymaktır.
Bu çerçevede, yöre halkının yaĢam standardını yükseltmeye yönelik ihtiyaçların tespit edilmesi, bunların en kısa yoldan çözüme kavuĢturulması için gerekli çalıĢmaların yapılmasına ıĢık tutması amacıyla hazırlanan ve tarımsal planlamanın yerelleĢmesi anlamına gelen Tarım Master Planlarının, kamu ve özel sektör giriĢimcilerine yol gösterici ve faydalı olmasını temenni ederim.
Mehmet Mehdi EKER Bakan
12
SUNUġ
Ġlimizdeki topoğrafik yapı ve iklimin kısıtlaması, iĢlemeli tarımın sınırlı alanlarda yapılmasına neden olmaktadır. Buna rağmen Ġlimiz doğal kaynakları ve ekolojisi ile bir doğa harikası konumunda olup mevcut su kaynakları, mera alanları ve orman varlığı ile ön plana çıkmaktadır.
Tunceli tarım mastır planı; Ġlimizde tarımsal kaynaklarımızın belirlenmesi, aynı zamanda tarımdaki sorunlarımızı ortaya koyan, mevcut potansiyellerin değerlendirilerek tarımda verimliliğin ve çiftçi gelirlerinin arttırılması, ürün arzında sürekliliğin sağlanması, tarımın çevre, sanayi ve turizm gibi diğer sektörlerle iliĢkilerin belirlenmesi, doğal kaynakların korunması açısından büyük önem taĢımaktadır.
Bu çalıĢmanın Ġlimizde gerek tarım sektöründe gerekse tarıma dayalı sanayi alanında yapılacak yeni yatırım ve projelere ıĢık tutacağı kanaatindeyim. Aynı zamanda bu proje ile tarımsal planlamanın Ġl düzeyinde yapılması da ayrı bir önem taĢımaktadır.
Bu çalıĢma, Ġl düzeyindeki mevcut kaynakların, imkanların, hedeflerin ve sınırların belirlenmesi ile yöre halkının kendi sorunlarını tanımlamaları ve çözüm önerileri belirlemeleri bir anlamda planlamanın yöreselleĢtirilmesine yardımcı olmaktadır.
Ġlimizde tarımın geliĢtirilmesine, dolayısıyla çiftçilerimizin gelirinin artırılmasında katkı sağlayacak olan bu master planının hazırlanmasında emeği geçen kiĢi ve kuruluĢlara teĢekkür eder, çalıĢmanın amacına ulaĢmasını dilerim.
Hakan Yusuf GÜNER Tunceli Valisi
13
TUNCELĠ ĠL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ MASTER PLANI
BÖLÜM 1. GĠRĠġ
Tunceli Ġli tarım master planı, TCP//TURI/8924 ―Ġl Gıda,Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü ve Kırsal Kalkınma Master Planlarının Hazırlanmasına Destek Projesi‖ kapsamında Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı elemanları tarafından hazırlanmıĢ iki pilot (Sivas ve Ġzmir ili) master planı örnek alınarak yapılmıĢ bir master planıdır.
Tarım master planın amacı; tarımsal kaynakların belirlenmesi (toprak, su, ekoloji, iĢgücü ve teknik bilgi düzeyi), kısıtların ortaya konulması (üretim tekniği, örgütlenme, yatırım gereksinimi, iĢgücü ve pazarlama problemleri vb), tarımsal kaynak ve potansiyelin değerlendirilerek tarımda verimliliğin ve çiftçi gelirlerinin artırılması, ürün arzında sürekliliğin sağlanması; tarımın çevre, sanayi, turizm gibi diğer sektörlerle iliĢkilerinin belirlenmesi, doğal kaynakların ve çevrenin korunması olarak ifade edilebilir.
Planlamanın kapsamı tarım sektörü ile sınırlı olması nedeniyle, yönetim sorumluluğu Tarım ve Köy iĢleri Bakanlığı‘ndadır. Bununla beraber, Ġlde hizmetleriyle tarım sektörünü doğrudan veya dolaylı Ģekilde etkileyen diğer kuruluĢlarla sıkı iĢbirliğine önem verilmelidir.
Master plan 2002-2012 dönemi için hazırlanmakta olup; kalkınma amaçları, bu amaçlara ulaĢmada stratejiler ve bu stratejilerin desteğinde muhtemel program ve projeleri içermektedir. Tunceli ilinde, alan çalıĢmasına baĢlamadan önce, ildeki kamu kurumları, özel sektör, Fırat Üniversitesi Tunceli Meslek Yüksek Okulu ve sivil toplum örgütü temsilcileri ve çiftçilerin katılımı ile il düzeyinde yürütülecek tarım master planı çalıĢmaları ile ilgili olarak paydaĢlar (stakeholder) toplantısı yapılmıĢtır. Biyo-fiziksel ve sosyo-ekonomik koĢullar bakımından Tunceli ili tekdüze bir yapıya sahip olmayıp; önemli farklılıklar göstermektedir. Bu durum göz önüne alınarak, il agro-ekolojik alt bölgelere ayrılmıĢtır. Her alt bölgede yer alan ilçelerin, tarım ilçe müdürlerinin hepsinin birlikte katıldığı toplantılarda alt bölgenin problemleri, potansiyelleri, fırsatları ve kısıtlamaları tartıĢılmıĢ ve ayrıca, alt bölgeleri temsil edebilecek ilçe ve köylerde alan çalıĢması yapılmıĢtır. Planlama sürecinin en önemli aĢamalarından birisi tarım ilçe müdürlerinin planlama sürecine katılımının sağlanmasıdır. Alan çalıĢmasının tamamlanmasının ardından Ġlk yapılan paydaĢ toplantısına iĢtirak eden kiĢilerin katılımı ile ikinci paydaĢ toplantısı yapılmıĢ ve bu toplantıda alan çalıĢmaları sırasında tespit edilen problem, potansiyel ve bunlara yönelik olarak önerilen muhtemel program ve alt programlar üzerinde mutabakata varılmıĢtır. Tunceli ili tarım master planı sekiz bölümden oluĢmaktadır. Plan öncesi durum (background), amaç, kapsam ve yöntemi birinci bölümde; planı etkileyebilecek plan, politikalar ise ikinci bölümde sunulmaktadır. Üçüncü bölümde; ilin biyo fiziksel, sos
14 yo-ekonomik özellikleri, üretim sistemleri, pazarlama sistemleri ve tarım hizmetlerini içine alan il yapısına yer verilmiĢtir. Dördüncü bölümde; ilin doğal, fiziksel, insan ve kurumsal kaynak boyutunu içine alan tarımsal kaynak envanteri tanımlanmıĢtır. BeĢinci bölümde; tarımın performansı (yerel ekonomiye katkısı, üretim ve verimlilik, bölgesel ve ulusal ekonomi ile bağlantılar) ele alınmıĢtır. Altıncı bölümde ise; ilin kalkınmasıyla ilgili problemleri, potansiyelleri, ve sınırlılıkları incelenmiĢtir. Yedinci bölümde; kalkınma amaçları ve stratejiler formüle edilmiĢtir. Sekizinci bölümde; program ve projeler tanımlanmıĢ olup program ve projeleri içeren birleĢtirilmiĢ (consolidated) kalkınma önerileri belirlenmiĢtir.
BÖLÜM 2. PLANLI KALKINMA VE TARIM
2.1. TARIMSAL PLANLAMA SÜRECĠ
1963 yılında planlı dönemin baĢlamasıyla birlikte, ulusal düzeydeki tarımsal planlama, beĢ yıllık kalkınma planları içinde (BYKP) yer almaya baĢlamıĢtır. Böylece tarımsal planlamada merkezi planlamanın yönlendirmesi artmıĢtır. Bununla birlikte, Vll. BYKP‘nında ulusal düzeyin altındaki düzeylerde yerinden planlamaya yönelik bir strateji değiĢikliğinin iĢaretleri görülmektedir. Bu değiĢiklik, il özel idarelerinin etkin hale getirilmesi ve yerel kurumların güçlendirilmesini içine alan kapsamlı yapısal reform için genel bir altyapı oluĢturmaktadır.
VIlI. BYKP‘nında yerinden planlamaya verilen önem daha da artmıĢtır. Plan‘da ―Ġl planlama ve koordinasyon birimleri güçlendirilecektir‖ ve ―Tarım sektörü ile ilgili her türlü konuda, her aĢamada ve düzeyde katılımcı proje planlaması ve yönetim esas alınacaktır‖ ibarelerine yer verilmiĢtir. Bu çerçevede, 81 ilin her birinde tarımsal master planların hazırlanması çalıĢmaları baĢlamıĢtır.
Diğer yandan Devlet Planlama TeĢkilatı (DPT), il düzeyinde (Mersin ve Düzce illerinde) entegre kalkınma planı pilot uygulamalarını baĢlatmıĢtır. Tarım dahil bütün önemli sektörleri kapsayacak Ģekilde hazırlanacak bu entegre planlara, Ġl Gıda,Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü master planlarının önemli katkısı olacağı umulmaktadır.
2.2. POLĠTĠKA ÇERÇEVESĠ
2.2.1. Türk Tarım Politikasının GeliĢimi
Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren tarımsal sorunları aĢmak ve tarımı geliĢtirebilmek için çeĢitli programlar uygulanmıĢtır. Tarıma iliĢkin geniĢ çaplı kurumsallaĢmanın gerçekleĢtirilmesinin yanında, fiyat politikaları ve dıĢ ticaret koruması yoluyla tarım desteklenmiĢtir.
1963 yılında planlı döneme geçilmesi ile birlikte, tarıma yönelik politikalar kalkınma planları çerçevesinde belirlenmeye baĢlamıĢtır.
GeçmiĢten günümüze ülkemizdeki tarımsal politikalar incelendiğinde; destekleme alımları, girdi destekleri, zirai kredi faiz sübvansiyonları, doğal afet ödemeleri, süt
15 teĢvik primi ödemeleri, destekleme primleri ve ekim alanlarının sınırlandırılması; araĢtırma, eğitim,yayım ve denetim gibi kamu hizmetleri, tarımsal alt yapı yatırımları, yatırım teĢvikleri, ihracat iadesi ödemeleri , ithalat korumaları ve vergi politikaları gibi araçlarla tarımın desteklendiği ve yönlendirildiği görülmektedir.
Uygulanan tarım politikaları bir çok amaca yönelik olmakla birlikte, temel amaç kendi kendine yeterlilik olmuĢtur. Bu açıdan değerlendirildiğinde, Ģimdiye kadar uygulanan tarım politikaları baĢarılı olmuĢtur. Ancak, mevcut politika uygulamalarının en önemlilerinden biri olan destekleme alımları zamanla, üretimin pazar koĢullarına uygun olarak geliĢmesini engellemiĢ, üretici gelirlerinde istikrarsızlık yaratmıĢ ve bazı ürünlerin iç ve dıĢ pazarlarda değerlendirilmesini zorlaĢtıracak Ģekilde aĢırı stokların oluĢmasına neden olmuĢtur. Ayrıca, sürdürülen tarım politikaları, sağlanan desteklerin üreticiye yeteri kadar yansımaması nedeniyle sosyal amaçların gerçekleĢtirilememesi yanında, kamu kaynaklarına önemli ölçüde yük getirmesi bakımından da olumsuz etkilere sahiptir.
2.2.2. Uluslararası Tarım Politikasının Ulusal Tarım Politikalarına Etkileri
Türkiye‘de 1990‘lı yılların ikinci yarısında baĢlatılan tarım politikalarının yeniden Ģekillendirilmesine iliĢkin yoğun arayıĢta, uluslararası kuralların yönlendirmesinin etkisi büyüktür.
Son yıllarda ülkemiz tarım politikaları, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Tarım AnlaĢması, AB ile imzalanan 1/95 sayılı Ortaklık Konsey Kararı ile girilen Gümrük Birliği AnlaĢması ve IMF ile imzalanan Stand-By AnlaĢması sonucunda yeniden gözden geçirilerek tarım sektöründeki devlet müdahalelerinin azaltılması ve destekleme sisteminde buna yönelik değiĢiklikler yapılması gündeme gelmiĢtir.
Bu çerçevede ülkemizin üstlendiği yükümlülükler Ģu baĢlıklar altında sıralanabilir:
I- Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Tarım AnlaĢması ile ilgili yükümlülükler;
Dünya tarım ürünleri ticaretinin serbestleĢmesini hedefleyen DTÖ Tarım AnlaĢması, üzerinde yoğunlaĢtığı alanlar açısından üçlü bir yapıya sahiptir. i)Tariflendirme ve tarife indirimi (Pazara GiriĢ):
Türkiye ekonomik liberalizasyon süreci içerisinde birçok üründe koruma yöntemi olarak gümrük vergilerini kullandığı için tarifelendirme konusunda fazla sorun yaĢamamıĢtır. AnlaĢma çerçevesinde Türkiye‘nin, 2004 yılına kadar gümrük tarifelerinde ortalama % 24, her bir üründe ise % 10 oranında indirim gerçekleĢtirmesi gerekmektedir. ii) Ġhracat Sübvansiyonları
Ġhracat sübvansiyonlarının azaltılması Tarım AnlaĢmasının bir diğer taahhüdüdür. Türkiye 1986- 1990 yılları arasında verilen sübvansiyonları tavan olarak bildirmiĢ, gelecekte ihracat sübvansiyonu verilmesi gerekirse, on yıl içinde eĢit taksitler halinde kaynak tahsisinde %24, sübvansiyonlu mal miktarlarında ise % 16 indirim yapılacağı taahhüt edilmiĢtir. Türkiye‘de son yıllarda bu kapsamda tarım ürünleri ihracatının da
16 desteklenmesi azaltılmıĢtır. Bu nedenle, Türkiye‘nin tarım ürünleri ihracatına uygulanan sübvansiyonlarla ilgili yükümlülükleri, bu alanda ciddi politika değiĢikliğinin ortaya çıkmasına neden olmayacaktır. iii) Ġç Destekler
Ülkelerin ulusal tarım politikaları çerçevesinde sağladıkları iç destekler de dünya ticaretini dolaylı yoldan olumsuz etkilemektedir. Bu çerçevede iç destekler ticaret üzerinde yarattıkları olumsuz etkiye göre kırmızı kutu, mavi kutu ve yeĢil kutu uygulamaları olmak üzere üç kategoriye ayrılmıĢtır. Kategorilerin belirlenmesinde ilgili sübvansiyonun üretimi hangi ölçüde teĢvik ettiği esas alınmıĢtır. 1995-2004 yılları arasında 1986-1988 yılları baz alınarak destekler değer olarak %24 miktar olarak ise % 14 oranında azaltılacaktır. Ancak yeĢil kutu kriterleri olarak belirtilen (araĢtırma, yayım, kontrol, alt yapı, pazarlama sistemlerinin iyileĢtirilmesi, gıda güvenliği stokları,ürün sigortaları, doğal afet yardımları, yurtiçi gıda yardımları, gelir desteği, yapısal uyum, çevre programları, üretimden bağımsız gelir desteği uygulamaları (decoupled) ) alanlarda indirim taahhüdünde bulunulmayacaktır. Ġç desteklerin indirimi konusundaki diğer bir istisna da ―de minimis‖ uygulamasıdır.
Türkiye geliĢmekte, olan ülkeler için uygulanan asgari destek (de minimis) kuralı uyarınca, destekleme düzeyi, üretim değerinin % 10‘unun altında olduğundan iç desteklerle ilgili herhangi bir taahhütte bulunmamıĢtır. Bu çerçevede, DTO nezdinde 2004 yılına kadar iç desteklerin indirimi ile ilgili bir taahhüdümüz bulunmamakla birlikte, bu taahhütle gelecekte de hiç bir ürün için %10‘luk desteğin üzerinde bir destek verilmemesi taahhüdü altına girilmiĢtir.
DTÖ Tarım AntlaĢmasıyla Türkiye‘nin üstlendiği yükümlülükler Türk tarım politikalarında belli düzenlemeleri öngörse de, Tunceli ili tarımında önemli değiĢiklikler yaratması beklenmemektedir.
II-Türk Tarımının Avrupa Birliği (AB) Ortak Tarım Politikasına (OTP) Uyumu:
Genel olarak, Türkiye‘nin OTP‘ye uyumu, tarım sektöründe fiyat ve pazar mekanizmalarının yakınlaĢtırılması, yapısal politikaların uyumlaĢtırılması ve mevzuatın yakınlaĢtırılması olmak üzere üç ana baĢlık altında değerlendirilebilir.
AB‘de fiyat desteğinin ağırlığının giderek azaldığı, Türkiye‘de ise halen tarımsal destekleme politikasının esas unsuru olarak fiyat desteğinin kullanıldığı görülmektedir. Ancak, Türkiye 2000 yılı içerisinde doğrudan gelir desteği için pilot uygulamalar baĢlatmıĢ olup ve bu uygulamayı yaygınlaĢtırma çalıĢmalarını sürdürmektedir. Türkiye‘nin uyguladığı ikinci önemli destek olan girdi desteği ÖTP çerçevesinde hiç kullanılmamaktadır. Türkiye‘de 2000-2001 yıllarında uygulanan gübre desteği sabit tutulup, 2002 yılında kaldırılmıĢtır. Türkiye‘nin yapısal uyum açısından da önemli eksikleri bulunmaktadır. AB kırsal kalkınma adı altında bütünleĢtirilmiĢ bir yaklaĢım belirleyerek, kırsal alanlarda tarım faaliyetlerinin turizm, küçük ölçekli sanayi, el sanatları ve benzeri ekonomik faaliyetlerle desteklenmesi için çaba göstermektedir.
17 Avrupa Birliği (AB) Ortak Tarım Politikası (OTP) uyum amacıyla 1/95 Sayılı Ortaklık Konsey Kararının 8. Maddesi Türk mevzuatında ticaretin önündeki teknik engellerin 5 yıl içinde kaldırılması öngörülmüĢtür. 8 Kasım 2000 yılı içinde AB ile imzalanan Katılım Ortaklığı Belgesini (KOB) takiben 24 Mart 2001 yılında yürürlüğe giren Ulusal Programda Türkiye tarımında kısa ve uzun vadede yapılması gerekenler belirlenmiĢtir.
Kısa vadede çiftçi kayıt sistemi, hayvan kimlik sistemleri ve bitki sertifikası oluĢturulması, pazar piyasa sistemlerinin düzenlenmesi, çevresel, yapısal ve kırsal kalkınma önlemlerinin uygulanması konularını kapsamaktadır.
Orta vadede ise tarımsal ve kırsal kalkınma politikalarında AB müktesebatına uyumun tamamlanması, gıda iĢleme tesislerinin AB normlarında modernize edilmesi, balıkçılıkta toplam kalite ve güvenirliliğin geliĢtirilmesi hedeflenmiĢtir.
AB tarım politikalarının Gündem 2000 doğrultusunda tahıllar, sığır eti ve 2005/2006 dan itibaren süt için doğrudan ödemeler Ģeklinde olması öngörülmüĢtür. Türkiye‘de 2000 yılı içinde tarımsal destekleme aracı olarak üretimden ve girdi kullanımından bağımsız olarak Doğrudan Gelir Desteği pilot uygulamasına 4 ilde (Ankara, Antalya, Adıyaman ve Trabzon) 7 ilçede baĢlanılmıĢ ve dekar baĢına 5 $ verilmiĢtir. Ancak 200 dekardan büyük araziye sahip çiftçiler sadece 200 da. için ödemeden yararlanmıĢtır. Çiftçi Kayıt Sistemi ve Doğrudan Gelir Desteği ödemeleri çapında uygulama baĢlatılmasına iliĢkin 21 Haziran 2001 tarihinde çıkan uygulama tebliğ ile doğrultusunda çiftçiye iĢlediği tarım arazisi dikkate alınarak 200 da. (200 da.) kadar olan tarım arazisi için dekara 10 Milyon TL. ödenmesi, 5 da. altındaki tarım iĢletmeleri için toplam 50 Milyon TL. ödenmesi karara bağlanmıĢ ve bu konuda gerekli iĢlemler yapılarak tüm Tunceli çapında 3921 adet çiftçiye 2.386.126.030.000 TL. ödeme yapılmıĢtır.
Üretim fazlası olan ürünlerde ise Alternatif Ürün Projesi gündeme gelmiĢtir. Proje ile üretim fazlası olan ve destekleme alımları nedeniyle bütçeye büyük yük getiren fındık, tütün ve Ģeker pancarı gibi ürünlerde üretim alanlarının azaltılması yoluyla kazanılan tarım alanlarında üretim açığı olan ürünlerin (yağlı tohumlu bitkiler ve yem bitkiler) ekiliĢinin yaygınlaĢtırılması amaçlanmaktadır.
III-IMF Niyet Mektubu
Türkiye‘nin IMF ile imzalamıĢ olduğu Stand By anlaĢması (anti-enflasyon programı) çerçevesinde verilmiĢ olan ülke taahhütleri aĢağıda verilmektedir.
• Mevcut destekleme politikaların kademeli olarak kaldırılması, yerine fakir çiftçiye yönelik DGD uygulanması, (Bu konudaki pilot uygulama yukarıda açıklanmıĢtır).
• Tarım SatıĢ Kooperatifleri Birliklerine (TSKB) özerklik verilmesi. Konuyla ilgili olarak 16 Haziran 2000 tarih ve 24081 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan kanun ile TSKB özerk ve mali yönden bağımsız bir yapıya kavuĢturulması hedeflenerek Yeniden Yapılandırma Kurulu oluĢturulmuĢtur.
• Girdi sübvansiyonlarının kademeli olarak kaldırması, (gübre ve kredi)
18 Bu konuda 2000-2001 yıllarında gübre desteği sabit tutulup, 2002 yılında tüm girdi destekleri kaldırılacaktır. Tarımsal amaçlı kredilerde de faiz oranları düĢürülmüĢtür.
• Tarımsal amaçlı KĠT‘lerin özelleĢtirilmesi, Tarımsal amaçlı KĠT‘lerin bu doğrultuda yeniden yapılandırılması çalıĢmaları devam etmektedir. TEKEL, TġFAġ, ÇAYKUR için özelleĢtirme gündemde olup,TMO 2001 yılında küçülecek stratejik ve olağanüstü hal stoku bulunduracak ve 2002 yılında borsada oluĢan fiyat ile alım yapacaktır.
Türkiye‘de tarım ürünleri pazarlama sistemi kamu, özel ve kooperatifler olmak üzere üç kurumsal yapıda yer almaktadır. Pazarlama sistemi içinde kamu kurumları; hububat (TMO), Ģeker pancarı (TSFAġ), çay (ÇAYKUR) ile tütün, tuz ve alkol (TEKEL) ürünlerinin pazarlanmasında aktif olarak yer almakta ve fiyat oluĢumunda satın aldıkları ürün miktarının üretim miktarına oranı kadar etkili olmaktadırlar. Türkiye Hükümeti ile IMF arasında imzalanan stand-by anlaĢmasında yer alan tarım reformu kapsamında bu kurumların bazılarının özelleĢtirilmesi öngörülmektedir.
TMO yönelik uygulamalardan Tunceli ili tarımının doğrudan etkilenmesi muhtemeldir. Çünkü, ilde buğday önemli tarımsal üründür.
2.2.3. VIlI. BeĢ Yıllık Kalkınma Planı’nda Tarım
I- Mevcut Durum:
GeçmiĢte uygulanan destekleme politikaları ile üretici gelirlerinde istikrar sağlanamamıĢ, dünya fiyatları üzerindeki destekleme alım fiyatları bazı ürünlerin ekim alanlarının aĢırı geniĢlemesine, üretim fazlası oluĢmasına ve devletin fazla alım yaparak yüksek stok maliyetine katlanmasına sebep olmuĢtur.
Bu olumsuzlukları kısmen gidermek üzere, yeni bir tarımsal destekleme aracı olarak; 2000 yılında Çiftçilere Yönelik ―Doğrudan Gelir Desteği‖ uygulaması yönünde pilot proje uygulanmıĢtır. Elde edilen sonuçlara göre bu projenin 2001 yılında ülke genelinde uygulanması yönünde çalıĢmalar hızla bitirilmeye çalıĢılmıĢtır.
DTÖ Tarım AnlaĢmasının ilgili hükümleri çerçevesinde ülkemiz yükümlülüklerinin yerine getirilmesine devam edilmiĢtir. Uruguay Turu sonrası geliĢmeler de göz önüne alınarak AB ile yeni bir tercihli ticaret rejimi oluĢturulmuĢtur.
Vll. Plan döneminde, 4342 sayılı Mera Kanunu çıkarılmıĢtır. Tarımda Yeniden Yapılandırma ve Destekleme Kurulu oluĢturulmuĢtur. 4487 sayılı Kanun ile Ürün Borsalarında vadeli iĢlemler yapılabilmesi imkanı sağlanmıĢtır. Ayrıca, 552 sayılı YaĢ Sebze ve Meyve Ticaretinin Düzenlenmesi ve Toptancı Halleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname çıkarılmıĢ, 4367 sayılı Kanunla söz konusu KHK‘nın bazı maddeleri değiĢtirilmiĢ ve ilgili mevzuatta düzenlemeler yapılmıĢtır. 4572 sayılı Tarım SatıĢ Kooperatifleri ve Birlikleri Hakkında Kanun 1 Haziran 2000 tarihinde TBMM Genel Kurulunda kabul edilmiĢtir.
Ancak; VII Plan döneminde, Tarımsal Politikalar ile ilgili Yapısal DeğiĢim Projesi çerçevesinde öngörülen Tütün, Tarımının Yeniden Düzenlenmesi, Ürün Sigortası, Türkiye Ziraat Odaları Birliği, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının Yeniden
19 Organizasyonu Kanunları çıkarılamamıĢtır. Üretici Birlikleri Kanun Tasarısı son aĢamaya gelmiĢtir.
II- Amaçlar, Ġlkeler ve Politikalar
Türkiye kendi tarım politikası ihtiyaçları, dünya tarımındaki geliĢmeler ve Türk tarımının OTP‘ye uyumu zorunluluğunu göz önünde bulundurarak VIlI. Planda aĢağıdaki amaç, ilke ve politikaları belirlemiĢtir:
• Kaynakların etkin kullanımı ilkesi çerçevesinde ekonomik, sosyal, çevresel ve uluslararası geliĢmeler boyutunu bütün olarak ele alan örgütlü, rekabet gücü yüksek, sürdürülebilir bir tarım sektörünün oluĢturulması temel amaçtır. Gıda güvenliği ilkesi çerçevesinde artan nüfusun dengeli ve yeterli beslenmesi esas alınacaktır.
• Piyasa fiyat oluĢumu üzerinde olumsuz etkileri olan ürün fiyatlarına devlet müdahaleleri yerine, üretimin piyasa koĢullarında talebe uygun olarak yönlendirilmesini sağlayacak politika araçları devreye sokularak, üretici gelirlerinin artırılması ve istikrarlı bir yapıya kavuĢturulması esas alınacaktır. Üretim maliyetlerini azaltıcı ve teknolojik geliĢimi hızlandırıcı tedbirler uygulamaya konulacaktır.
• Tarım politikalarının esasları; DTÖ Tarım AnlaĢmasının öngördüğü yükümlülükler ile AB‘ye tam üyelik sürecine girerken AB Ortak Tarım Politikasında ve uluslararası ticaretteki geliĢmeler çerçevesinde belirlenecektir.
• Ġnsan kaynakları baĢta olmak üzere, üretim faktörlerinin daha etkin kullanılması, verimliliğin artırılması, tarımla ilgili kuruluĢlarda kurumsal kapasitenin güçlendirilmesi, kurumsal hizmet akıĢında gözlenen sorunların giderilmesi, sektör içi kaynak dağılımında etkinlik ve rasyonel kullanımın sağlanması, üretici örgütlerinin güçlendirilmesi, tarımsal iĢletmelerin rekabet güçlerinin artırılması ve pazarlama ağlarının geliĢtirilmesine ağırlık verilecektir. • Çiftçi Kayıt Sistemi, Tapu-Kadastro Sistemi, Coğrafi Bilgi Sistemi ve Çiftlik Muhasebe Veri Ağının geliĢtirilmesi sağlanacaktır. Tarımsal veri tabanını kullanan Tarım Bilgi Sistemi kurulacaktır.
• Üretici ve üretim düzeyini risklere karĢı korumak amacıyla risk Yönetimi araçları geliĢtirilecektir. Bu çerçevede; tarım ürünlerine yönelik sigorta sistemi, vadeli iĢlemler borsası, sözleĢmeli tarım ve stok yönetimi araçlarının geliĢtirilmesi, yaygınlaĢtırılması ve etkin Ģekilde uygulamaya konulması sağlanacaktır.
• Tarımsal geliĢmede bölgesel nitelikli programların önemi nedeniyle Tarımda Sorunlu ve Öncelikli Üretim Alanlarının Tespit ÇalıĢmaları çerçevesinde bölgesel özel programlar geliĢtirilecektir.
• Tarım sektörü ile ilgili her türlü konuda, her aĢamada ve düzeyde katılımcı proje planlaması ve yönetimi esas alınacaktır.
• Üreticilerin katılımını ve sorumluluğunu esas alan ve doğrudan üreticilere finansman sağlayan Kırsal Kalkınma Projelerine iliĢkin çalıĢmalar
20 çerçevede, gerçekleĢtirilmekte olan ve kırsal kesimdeki gelir seviyesini artırmayı amaçlayan Doğu Anadolu Su Havzası Rehabilitasyon Projesi halen 11 ilde uygulanmaktadır.
• Kırsal alanda tarım-dıĢı sektörlere destek verilmesi ve kırsal sanayinin yaygınlaĢtırılması sağlanacaktır. Tarımdan çekilecek nüfusa yeni istihdam imkanları yaratacak projeler geliĢtirilecektir.
• Tarımsal araĢtırma kurumları etkili bir yapıya kavuĢturulacak, çeĢitli kurum, kuruluĢ ve üniversiteler tarafından yapılan araĢtırma faaliyetlerinde koordinasyon sağlanacaktır.
• Tarımsal araĢtırma önceliklerinin belirlenmesinde üretici talepleri dikkate alınacak ve uygulamaya yönelik araĢtırma projelerinin geliĢtirilmesi ve uygulanmasında üreticilerin katılımı ve katkısı esas alınacaktır.
• Tarım-sanayi entegrasyonunun geliĢtirilmesi, tarımsal ürünleri iĢleme sanayinin rekabet edebilirliğini artırıcı nitelikte uygun ve kaliteli hammaddenin temini ile tarımsal sanayiye dönük sözleĢmeli üretimin yaygınlaĢtırılması sağlanacaktır.
• Tarım SatıĢ Kooperatifleri ve Birliklerinin kooperatifçilik ilkeleri doğrultusunda özerkleĢtirilmesi sağlanırken, söz konusu kurumların yeniden yapılandırılması durumunda sürdürülebilirliği sağlayıcı gerekli önlem ve politikalar uygulamaya konulacaktır.
• Kamu tarafından yapılmakta olan bir kısım görevler üretici organizasyonlarına devredilecektir. • Doğal kaynak kullanımında havza bazında katılımcı proje planlaması ve yönetimi benimsenecektir. Doğal kaynakların sürdürülebilir biçimde kullanılması, gen kaynakların korunması ve saklanması sisteminin kurulması sağlanacaktır.
• Tarımsal politikalar doğrultusunda dengeli ve çevreyle uyumlu tarımsal kalkınmanın sağlanmasına yönelik olarak tarımsal altyapı yatırımlarının her aĢamasında yatırımdan faydalananların her türlü katılımı sağlanacak, mevcut altyapının etkin kullanımı ve yeni yatırımların gerçekleĢtirilmesinde kaynakların rasyonel kullanımı temin edilecektir.
• Detaylı toprak etütlerinin ve toprak haritalarının yapılması ile toprakların kullanım ve korunmasına iliĢkin bir Kanunun çıkarılması, kadastro çalıĢmalarının tamamlanması ve toprak veri tabanının oluĢturulması sağlanarak Arazi Kullanım Planı hazırlanacaktır.
• Bölünemeyecek en küçük parsel anlamında optimum iĢletme büyüklükleri bölgelere göre tespit edilecek, belirlenecek ekonomik iĢletme büyüklüklerine bağlı özendirici tedbirler geliĢtirilecektir.
• Hayvansal ürünler üretimi geliĢtirilecek, toplumun hayvansal protein bakımından dengeli ve yeterli beslenebilmesini sağlamak amacıyla hayvan ıslahı, hayvan hastalık ve zararlılarıyla mücadele ile kaliteli kesif yem ve yem bitkileri üretiminin artırılmasına, meraların ıslahına ve yayım hizmetlerine ağırlık verilecektir.
• Su ürünlerinde sürdürülebilir üretimin artırılması amacıyla; doğal kaynakların rasyonel kullanımı sağlanacak, yetiĢtiricilik ve açık deniz balıkçılığı geliĢtirilecek, araĢtırma ve
21 geliĢtirme faaliyetlerine önem verilecek ve kamuda etkin kurumsal bir yapının oluĢturulması için gerekli düzenlemeler yapılacaktır.
• Ormanlar; toplumun ormancılık sektörü ürün ve hizmetlerine olan gereksinimlerini, sürdürülebilir ormancılık, biyolojik çeĢitlilik ile yaban hayatını koruma ve çok yönlü yararlanma ilkeleri doğrultusunda ekonomik, sosyal, çevresel ve ergonomik kriterler çerçevesinde yönetilecek, iĢletilecek ve korunacaktır.
• Türkiye‘de ormansızlaĢma, çölleĢme, toprak erozyonu, sel, heyelan ve Çığ gibi afetleri önlemek amacıyla; ağaçlandırma, erozyon kontrolü, mera ıslahı ve sosyal ormancılık faaliyetleri geliĢtirilecek, gerçek ve tüzel kiĢilerin orman yetiĢtirme etkinlikleri desteklenecektir.
III- Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler
• Tarım sektörü ile ilgili konuları bir bütünlük içinde ele alan Çerçeve Tarım Kanunu çıkarılacaktır. Ziraat Odalarının etkin olarak faaliyetlerini sürdürmeleri ve geliĢtirilmeleri yönünde düzenlemeler yapılacaktır.
• Kamudan bağımsız bir yapıda üreticilere üretimden pazarlamaya kadar olan safhalarda hizmet vermek üzere kar amacı gütmeyen organizasyonlar oluĢturmaya yönelik Üretici Birliklerine iliĢkin bir kanun tasarısı hazırlanmıĢ olup, BaĢbakanlığa sunulmuĢtur. Örgütlü çiftçi kesiminin desteklenmesi ve bu yönde teĢvik önlemlerinin uygulamaya geçirilmesi sağlanacaktır. Söz konusu örgütlerde denetimin özerkleĢtirilmesi yönünde düzenlemeler yapılacaktır.
• Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile tarımsal nitelikli Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri yeniden yapılandırılacaktır.
• Tarımsal Ürün Sigortaları Kanununun ve buna iliĢkin eylem planının hazırlanmasına iliĢkin çalıĢmalar tamamlanacaktır.
2.3. TARIMSAL KALKINMANIN GEREKLĠLĠKLERĠ
Tarım sektörü ekonomik, sosyal, politik ve teknik yönleriyle diğer sektörlerden farklı özellikleri olan ve vazgeçilmez öneme sahip bir sektördür.
Tarım ürünlerinin temel ihtiyaç maddeleri oluĢu, bu ürünlere stratejik bir önem kazandırmıĢtır. Bütün ülkeler tarımsal ürünlerde; özellikle, tahıl, Ģeker, süt, et ve bitkisel yağ gibi temel tarımsal ürünlerde kendi kendine yeterli olma çabası içerisinde olup tarım politikalarını bu hedef doğrultusunda yönlendirmektedirler.
Türkiye‘de tarım sektörü 2011 yılı itibariyle GSYĠH içindeki payı % 8.1 olmasına karĢılık, tarımsal sivil istihdam içindeki payı % 25,5 ‘dir. Görülmektedir ki nüfusun önemli kısmı geçimini tarım sektöründen sağlamaktadır. Bununla birlikte, tarım sektöründe istihdam edilenlerin gelirleri diğer sektörlere göre daha düĢüktür. Bunun sonucu ortaya çıkan kır-kent farklılığı, köyden kente yoğun göçe sebep olmuĢtur.
22 Ayrıca tarım, sanayiye hammadde sağlama yanında, sanayinin pazarı olması bakımından da büyük önem taĢımaktadır. Büyüyen bir tarım sektörü, istihdamın artmasına ve ekonominin geliĢmesine önemli katkılarda bulunacaktır.
2.4. MEVCUT PLAN VE PROGRAMLAR
2.4.1. Türkiye Hayvancılık Stratejisi Raporu
Bu rapor, hayvancılık sektörünün geliĢmesiyle ilgili temel amaçları, sorunların boyutlarını ve planlama çatısını içeren ve 2012 yılına kadar uzanan bir stratejiyi sunmaktadır. Strateji seçenekleri olarak belirlenen temel seçenekler ise; üretim bazını ve hayvansal verimliliği geliĢtirmek, gerçek ürün fiyatını ve ithalatı artırmak Ģeklindedir.
2.4.2. Ulusal Ormancılık Programı Ormancılık sektöründe üstlenilmiĢ olan uluslararası ve bölgesel sorumlulukların yerine getirilmesini ve takibini kapsayan Ulusal Ormancılık Programı çalıĢmaları devam etmektedir.
2.4.3. Doğu Anadolu Su Havzası Rehabilitasyon Projesi
Doğu Anadolu Su Havzası Rehabilitasyon Projesi kırsal fakirlik ve doğal kaynakların bozulması (aĢınması) sorunlarını ele almıĢtır. Proje, toprak aĢınmasını azaltma, toprak verimliliğini ve kırsal geliri artırma yoluyla, mikro havzalarda mera ve ormancılık faaliyetleri ile tarımsal faaliyetleri iyileĢtirmeyi, sürdürebilir hale getirmeyi amaçlamaktadır.
2.4.4. Diğer Projeler
AĢağıda bahsi geçen projeler Türkiye genelinde Tunceli ilini kapsayacak Ģekilde yürütülen projeler olup, ayrıca Tunceli ilinde çeĢitli kamu kurum ve kuruluĢları tarafından yürütülmekte olan tarımsal projelere ait bilgiler de 8‘inci bölümde ele alınmıĢtır. 2.4.4.1. Çayır Mera Yem Bitkileri ve Hayvancılığı GeliĢtirme Projesi
2012 Yılında Yapılacak Tarımsal Desteklemelere ĠliĢkin Karar‘ın yürürlüğe konulması; Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının 12/4/2012 tarihli ve 6302 sayılı yazısı üzerine, 5488 sayılı Tarım Kanununun 19 uncu maddesine göre, Bakanlar Kurulu‘nca 16/4/2012 tarihinde kararlaĢtırılmıĢtır. Hayvancılığın geliĢtirilmesine yönelik olarak 15.06.2012 tarih ve 28324 sayılı Resmi Gazete‘de ―Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı Uygulama Esasları Tebliği ―(Tebliğ No: 2012/49) yayımlanmıĢtır.
2012/49 sayılı Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Bakanlar Kurulu Kararı ile hayvancılığa verilmiĢ olan teĢvikler belirlenmiĢtir.
1. Yem Bitkileri Desteği
2012 yılında Tek yıllık yem bitkileri için dekar baĢına 30 TL, Korunga için 90 TL, Yonca(kuru) için 70 TL, Yonca(sulu) için 130 TL, Silajlık Mısır(kuru) için 30 TL, Sılajlık Mısır(sulu) için 55 TL Yapay Çayır-Mera için 75 TL destek ödemesi,
23
2.Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi
2006 yılında baĢlayan Kırsal Kalkınma yatırımlarının desteklenmesi programı 2014 yılına kadar uzatılmıĢtır. Ekonomik yatırımlar kapsamında ürünlerin iĢlenmesi, paketlenmesi ve depolanması ile makine-ekipman alımlarında % 50 destekleme ödemesi yapılmaktadır. Ayrıca yapılacak toplu basınçlı sulama tesislerine de % 75 oranında destekleme yapılmaktadır.
3. Suni Tohumlama Desteği
Suni tohumlama bedelinin kalkınmada öncelikli illerle soy kütüğüne kayıtlı iĢletmelerde %50‘si, diğer iller ve iĢletmelerde ise %25‘i suni tohumlama primi olarak ödenecektir. Desteklemeler halen devam etmekle beraber 2012 yılı Anaç Sığır Desteklemeleri 225tl, suni tohumlamadan doğan Buzağı desteklemeleri ise soy kütüğü ve ön soy kütüğü 75 tl olarak devam etmektedir. Her yıl destekleme ödemeleri yayımlanacak olan Bakanlar Kurulu kararı ve tebliğiyle belirlenmektedir.
BÖLÜM 3. ĠLĠN ÖZELLĠKLERĠ
3.1. BĠYOFĠZĠKSEL ÖZELLĠKLER
3.1.1. Ġlin Genel Tanımı
Tunceli Ġli yukarı Fırat bölümünde 390 36l ve 380 46l kuzey enlemleri ve doğu boylamları arasında yer almaktadır. Ankara‘ya karayoluyla 818 km uzaklıktadır. Mersin Limanına 742 km uzaklıkta olan Tunceli Ġli, doğuda Bingöl ve Elazığ kuzey ve batısında Erzincan Güneyinde Elazığ illeri ile komĢudur Ġlin yüzölçümü 7774 km2 ortalama yüksekliği 1264 metredir. Tunceli 365 köye sahiptir. Bu köylerden 234 tanesi orman köyüdür. Merkez ilçe ile birlikte 8 ilçesi bulunan Tunceli iline bağlı ilçeler; Merkez, ÇemiĢgezek, Hozat, Mazgirt, Nazimiye, Ovacık, Pertek ve Pülümür‘dür.19 bucak ve 1025 mezrası vardır.
3.1.2. Agro-ekolojik alt bölgeler
Agro-ekololojik bölgelendirme, arazinin çevresel özellikleri, potansiyel verim ve arazi uygunluğu benzer olan özelliklere sahip alt alanlara bölünmesini ifade eder.
Bir agro-ekolojik bölge iklim, arazi formu, toprak yapısı ve/veya arazi örtüsüne göre belirlenir. Bu kapsamda Tunceli Ġli yükseklik, topoğrafik yapı, sıcaklık kriterleri göz önüne alınarak 2 agro-ekolojik bölgeye ayrılmıĢ ve haritalandırılmıĢtır (Bkz. EK 1). Tablo 1 de Tunceli ilini oluĢturan alt bölgelerin özellikleri belirtilmektedir.
24 Tablo 1. Tunceli Ġlinin Agro-ekolojik Alt Bölgeleri (2000 Yılı)
Alanın Arazi Kabiliyet Sınırına Göre
( ) M
Sıcaklık
Dağılımı (Ha)
Alt Alan
Sıcaklık
YağıĢ
Bölgeler (Ha)
ġubat Temmuz Yıllık Yükseklik (C0 ) (C0 ) (mm) 1 2 3 4 5-8
-1,9 / I. Alt Bölge %46,5 >25 >400 %0,05 %2,3 %6 %11 %80,65 1082 0,2
Merkez, ÇemiĢgezek 361520 Mazgirt, 200 8407 21695 40006 291212
Pertek
-7,1 / II.Alt Bölge %53,5 <25 >400 %0,4 %0,2 %2,6 %3,4 %93,4 1445 -1.5 Hozat,
Nazimiye, 415920 2038 850 10979 14263 387790 Ovacık,
Pülümür
Toplam 8 777440 2238 9257 32674 54269 679002
Ġlçe
Toplam %100 %0,29 %1,19 %4,2 %6,98 %87,3 Alana Oranı Kaynak : Meteoroloji Müdürlüğü
3.1.3. Topografya
Dağlar : Dağlık ve engebeli alanlardan oluĢan Ġl Topraklarının Kuzeybatı, Kuzey ve Kuzeydoğu kesimini Doğu Toros Dağları‘nın uzantısı olan Munzur Dağları engebelidir. Ġlin en yüksek noktası Munzur Dağlarının Doğusunda 3463 metre yükseklikteki Akbaba Tepesidir. Doğu Toros dağlarının uzantısı olarak batı-doğu yönünde uzanan dağlar, il alanının %70‘ini kaplamaktadır. Munzur Dağları ve uzantısı olan Avcı Dağları, il topraklarının kuzeybatı ve kuzey kesiminde doğal sınır oluĢturmakta, kuzeydoğusunda ise Bağır Dağı yer almaktadır. Ġldeki öteki önemli yükseltiler, Munzur Dağları üzerindeki Ziyarettepe (3071m.) Avcıdağları (3345m.) ve BağırpaĢa Dağı‘dır (2906 m).
Vadiler: Tunceli‘de vadiler, yüksek ve sarp kesimlerde hem il içinde hem de çevre illerle bağlantı sağlayan doğal ulaĢım yollarını oluĢturmaktadır. Çoğunlukla güney doğrultusunda uzanan vadiler, henüz geliĢmeleri tamamlanmamıĢ, dar ve dik yarıklar halindedir. Tektonik çöküntü alanlarında oluĢan akarsu vadileri biraz daha geniĢtir. Ġlin en önemli vadileri Munzur, Mercan, Pülümür, Peri ve Tağar Çayı Vadisi‘dir. Bu Vadilerin özelikle güneyde yer yer geniĢleyen kesimlerde tarım yapılabilmektedir.
25 Munzur Vadisi Munzur Vadisi, Munzur Dağları‘nın orta bölümünde yer alan tepelerin güney yamaçlarından pek çok kol halinde baĢlar. Bu kollar, ilin en büyük düzlüğü olan Ovacık
çöküntü alanında birleĢir. Munzur vadisi, merkez ilçede Pülümür Vadisi‘yle birleĢir ve güneye uzanıp Keban Baraj Gölü‘ne ulaĢır.
Pülümür Vadisi Pülümür Vadisi, Avcı Dağları‘nın batı yamaçlarında çok sayıda kol halinde baĢlayıp güneye uzanan çok dar ve dik bir vadidir. Merkez ilçede Munzur vadisi ile birleĢip güneyde Keban baraj Gölü‘ne açılmaktadır.
Peri Vadisi Peri Vadisi, Bingöl dağları‘nın batı yamaçlarında çok sayıda kol halinde baĢlar. Elazığ- Tunceli sınırını oluĢturarak güney Keban Gölü‘ne açılan vadi yer yer dar ve diktir. Peri Vadisi, Tunceli- Bingöl arasındaki iliĢkiyi sınırlandıran doğal bir engel oluĢturmaktadır.
Tağar Çayı Vadisi Tağar Çayı Vadisi, Kırklar Dağı‘ndan batı yamaçlarından batıya ve güneye yönelerek Keban Baraj Gölü‘ne açılmaktadır. Diğer vadiler kadar dar ve dik değildir. ÇemiĢgezek yöresinde yer yer geniĢlediği kesimlerde, akarsu yatağının iki yanda sıra sıra bükler oluĢmuĢtur.
Ovalar: Tunceli‘de ovalar, il topraklarının %5‘ini kaplamaktadır. Ġlde önemli sayılabilecek ova ve düzlükler bulunmamaktadır. Tunceli‘nin kuzey yarısındaki düzlükleri, Munzur dağları‘nın güneyindeki çukurlukta oluĢmuĢ (Zerenik) Ovası ile ilçenin YeĢil yazı bucağında bulunan YeĢilyazı Ovasıdır. Munzur dağlardan ovaya inen çok sayıda akarsu ve yüzey sularının taĢıdıkları maddeler, çöküntü alanının tabanında kalın bir alüvyal toprak tabakası oluĢturmuĢtur. 74 km2 büyüklüğünde ve 1350 metre yükseltili Ovacık Ovası‘nda toprak bitkisel üretime uygun olmakla birlikte, iklim çok sert olduğu için tarımsal etkinlikler sınırlıdır. Ovacık ilçesi YeĢil yazı bucağı‘ndaki YeĢilyazı Ovası ise 74 km2 büyüklüğündedir. Buralarda hububat ve bakliyat ekimi yapılmakta ve bu alanların bir kısmı sulanmaktadır.
Platolar-Yaylalar: Ġl topraklarının %25‘ini kaplayan platolar, Munzur Dağları‘nın ve BağırpaĢa Dağı‘nın doruklar bölgesinde, yüksek sırtlarla çevrilmiĢ düzlükler Ģeklindedir. Ayrıca güneydoğu ve doğuda ,Pülümür Çayı Vadisi‘ne inen kesimde, çeĢitli yükselti basamaklarına sıralanmıĢ platolar vardır. Bu platoların en ünlüleri, Mercan Dağları üzerindeki Merk Yaylası ve Munzur Dağları‘nın orta bölümünde yer alan Kepir Yaylası‘dır. KıĢları çok soğuk geçen bu platolar yazın otlak alanları olarak kullanılır.
Akarsular: Tunceli akarsu yönünde çok zengindir. Düzenli yağıĢ alan dağlarda sızan kar ve yağmur suları, daha düĢük yükseltilerde kaynaklar Ģeklinde yenide yüzeye çıkar. Akarsuları besleyen bu kaynaklar sürekli olduğunda, akarsuların suları bol ve akıĢlarıda oldukça düzenlidir. Ġlin önemli akarsuları, Munzur Suyu, Mercan Deresi, Pülümür Çayı, Peri Suyu, Tağar Çayı‘dır.
26 Munzur Suyu Munzur Suyu Ovacık‘ın kuzeyinde yükselen ziyaret tepesinin eteklerinde doğar. Çok eğimli bir alanda hızla akan Munzur suyu, Ovacık düzlüklerinin ortasında batı-doğu yönünde akar çeĢitli yönlerde gelen Havaçor, MamuĢağı, KabuuĢağı, NanikuĢağı, Haçılı, Mercan, Merho, Kalan derelerinin sularını toplayan Munzur suyu, Merkez Ġlçede Pülümür suyuyla birleĢtikten sora güneye akar ve Keban baraj gölüne dökülür. Munzur suyunun büyük bir bölümü Munzur Vadisi milli park sınırları içerisinde kalmaktadır. Munzur suyunun uzunluğu 111 km olup ortalama debisi 87 m3/sn‘dir.
Peri suyu Murat Irmağı‘nın büyük kollarında biri olan Peri Suyu, Bingöl‘ün kuzeyindeki ġeytan Dağlarının batı eteklerinde doğar. Tunceli‘nin doğu sınırını oluĢturarak güney batı yönünde akan Peri Suyu‘na Tunceli topraklarında Teke, Yuvanık, Kalman, Kıl, Sekban ve Mıhindi derelerine katılmaktadır. Peri suyu, Kayacı yöresinde Keban Barajı‘na dökülür. Dar ve dik bir vadide akan Peri suyu, kar suları ile beslendiği için yaz aylarında da suyu boldur.
Pülümür Çayı Avcı Dağları‘nın eteklerinde doğan Pülümür Çayı Pülümür Ġlçe merkezini geçtikten sonra güneybatıya döner. AĢhirik, Dereova, Yastık, Kutu ve Çukur derelerini aldıktan sonra Tunceli kentinde Munzur Suyu‘na katılır. Yer yer oldukça derin ve dik vadiler oluĢturarak akan Pülümür Çayı, yüksek ve karlı dağlardan beslendiği ve irili ufaklı birçok dere ile birleĢtiği için suyu boldur. Pülümür suyunun uzunluğu yaklaĢık olarak 70 km olup ortama debisi 32,24 m3/sn ‗dir.
Mercan Deresi Avcı Dağları‘nın batı yamaçlarından doğan Mercan dersi, güneybatı yönünde akarak Ovacık Ġlçe merkezinin 7-8 km. doğusunda Munzur Suyu‘na karıĢır. Mercan Deresi, özellikle Mollaaliler‘in kuzeyinde, derin vadiler oluĢturmaktadır. Yüksek Dağlardan beslenen Mercan Deresi‘nin suyu boldur ve büyük bir kısmı Munzur Vadisi Milli Park sınırları içinde kalmaktadır. Mercan deresi yaklaĢık olarak 22 km uzunluğunda olup ortalama debisi 10m3/sn‘dir.
Tağar Çayı Kırklar Dağı‘ndan doğan ve Kırklar Çayı‘ndan beslenen Tağar Çayı, ÇemiĢkezek Ġlçe merkezinin batısından geçerek Keban Baraj Gölü‘ne dökülmektedir. Yüksek dağlardan beslenmediği için, taĢıdığı su miktarı kaynak sularına ve mevsim yağıĢlarına bağlıdır. Tağar çayının yaklaĢık uzunluğu 42 km olup ortalama debisi 15,43 m3/sn‘dir.
Göller:
Doğal Göler Tunceli‘de Keban Baraj Gölü dıĢında önemli ve büyük göl yoktur. Munzur Dağları ile bu sıranın alt birikimlerini oluĢturan Mercan, Avcı, Karasakal Dağları üzerinde ve BağırpaĢa Dağı‘nın doruklar bölgesinde, buzul yalaklarının zamanla suyla dolması sonucunda oluĢmuĢ küçük buzul gölleri vardır. Bunlar Kara göl, Koçgölü, ġer gölü, Dilincik gölü, çimli Gölü, Mercan Gölleri, Katır Gölleri ve Buyur Baba Gölleridir. YaklaĢık 2000-3000 metre yükseklikteki zirvelerde yer alan bu göller bugünkü durumda herhangi bir ulaĢım olanağı yoktur.
27 3.1.4. Ġklim
Tunceli ilinde karasal iklim hüküm sürmektedir. Oldukça kısa süren yaz ayları sıcak ve kurak geçmektedir. KıĢları ise çok soğuk ve yağıĢlı olup, uzun sürmektedir. Gece- Gündüz arasında ve aylara göre ısı farkları çok yüksektir. Ġlin kuzeyde 3500 metre yükseltili dağlık alanlarda, güneyde 700 metreye kadar alçalan çok engebeli arazi yapısı, sıcaklık, yağıĢ, rüzgar ve güneĢlenme gibi iklim verileri açısından‘ da önemli farklıklarda yaratmaktadır.
Ġlin kuzey kesimindeki dağlık alanlar ve platolar, yılın altı ayı karlar altındadır. Bu kesimlerde vadi yamaçları, doruklara ve vadi tabanlarına göre daha sıcaktır. Vadiler, hava akımları için doğal doruklar oluĢturmaktadır. Vadi tabanları, yamaçlara göre daha az güneĢ almakta ve hızla soğumaktadır. Bu nedenle yerleĢim alanları daha çok vadi yamaçlarında yoğunlaĢmıĢtır. Ġlin güneyinde Keban baraj gölü‘ne açılan vadi boylarında ve çöküntü alanlarında, iklim görece yumuĢak olup, bahar mevsimi daha belirgindir.
Ġlde yıllık yağıĢ ortalaması 684mm olup, en az yağıĢ yaz aylarında, en çok yağıĢ ise sonbahar ve kıĢ aylarında düĢmektedir. En yüksek sıcaklık 42.2c‘, kıĢın en düĢük sıcaklık -30.3c‘ dolayında olup ,ortalama sıcaklık 12.5c‘dir.
Tunceli‘de yağıĢlar kıĢ, ilkbahar ve sonbahar aylarına rastlar. Yıllık 684mm yağıĢ ortalamasının % 37‘si kıĢ, % 34‘ü ilkbahar, % 25‘i sonbahar ve % 4‘ü Yaz mevsimlerinde görülür. KıĢ mevsimi uzun sürer genellikle yağıĢlar kar halindedir. En fazla yağıĢ Nisan, Mayıs en düĢük yağıĢ Temmuz, Ağustos aylarında düĢmektedir.
3.1.5. Bitki örtüsü
Tunceli ilinde çok farklı veriler fiziki coğrafya özelliklerine, iklim farklılıklarına ve çok zengin olan su kaynakları bağlı olarak ortaya çıkan bio-çeĢitlilik, il topraklarında özelikle bahar aylarında bitki örtüsü doğal peyzaj bakımında da zengin görüntülerin ortaya çıkmasını sağlamıĢtı. Doğu Anadolu orman kuĢağı içinde kalan il topraklarının % 27‘ sini kaplayan genelde bodur ve baltalık meĢe ağaçlarında oluĢan ormanlar, ilin orta ve kuzey kesimlerinde, Tunceli Merkez Ovacık, Pülümür, Hozat ve Nazımiye ilçelerinde yoğunlaĢmaktadır. Ġlin kuzeyinde batıda doğuya sarılar halinde uzanan dağların 1800-2000 metreden daha yüksekteki sarp ve dik yamaçları, doğal koĢullar ve iklim nedeniyle ağaç yetiĢmediği için genel olarak çıplaktır. Bu dağların güney yamaçlarında, 1800 metreden daha alçak kesimlerde yer yer meĢe ve ardıç topluluklarına rastlamaktadır. Dağların güneye doğru alçalan orta ve güney kesimlerinde, tek tek yükselen dağlarla, bu dağları birbirinden ayıran sırtlar genelde meĢe ormanlarıyla kaplıdır. Vadilerde ve akarsu boylarında meĢe ağaçlarının yanı sıra ardıç, gürgen, dıĢbudak, Akçaağaç, söğüt, kavak ve çınar ağaçları da bulunmakta, plotalarda ise doğal bitki örtüsünü kısa boylu çayır otlar oluĢturmaktadır.
Munzur Vadisi tabanda ve su boylarında karıĢık olarak karaağaç, kızılcaağaç, dıĢbudak, çınar, asma, huĢ, ceviz, yabani fındık, kavak, söğüt ve çalı türlerinden oluĢan zengin bitki örtüsü bulunmaktadır. Alt flora, meĢelerinin koru niteliğinde olduğu yerlerde zengin durmaktadır.
28 ÇemiĢgezek ve Pertek ilçelerinde orman varlığı az olmakla birlikte, Keban Baraj Gölü‘ne bakan kesimlerde bodur meĢeliklere rastlanmaktadır. Güney Ġlçelerinde orman varlığının zayıflamasına karĢın meyve bahçelerinin yaygın olması, bitki örtüsünü zenginleĢtirmektedir. Ġlin özelikle orta ve kuzey kesimlerinde düzlüklerde ve akarsu kenarlarında ilkbahar aylarında canlanan çeĢitli kır çiçekleri, rengarenk örtüler oluĢturarak çok güzel görüntüler oluĢturmakta ve Ġlin bitki çeĢitliliğine çok önemli bir katkı yapmaktadır.
3.1.6. Ġl Arazisinin Niteliklerine Göre Dağılımı
Ġlin toplam yüzölçümü 777.440 ha olup, bunun 113.180 ha tarım arazisi, 323.582 ha‘ı çayır mera arazisi, 258.500 ha orman arazisi ve 82.178 ha. diğer araziler olarak dağılım göstermektedir.
Grafik 1. Ġl Arazisinin Dağılımı Grafik.1 Ġl Arazisinin Dağılımı
10%
42% 15%
DİGER ARAZİ 33% TARIM ARAZİSİ
ORMANLIK - FUNDALIK ARAZİ ÇAYIR -MERA ARAZİSİ
Kaynak : Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü 2000
Grafik 1 den görüldüğü üzere Tunceli ‘de çayır mera alanlarının oranı yüksek (%42), orman alanlarının oranı ise mera alanlarına yaklaĢık bir değerde olup (%33) tür. Türkiye genelinde ise mera alanlarının oranı ile orman alanlarının oranı birbirine eĢit olup %26 dır. Tunceli ilinde çayır mera alanlarının fazlalığı hayvancılık için bir potansiyel olmakta, orman alanlarının fazlalığı yağıĢ için bir önem teĢkil etmektedir. Arazilerin alt bölgeler bazında dağılımına baktığımızda en fazla tarım arazisinin %73 Ġle l.alt bölge‘de (Merkez, ÇemiĢgezek, Mazgirt, Pertek) mera arazisinin % 61.4 ll.alt bölgede (Hozat, Nazimiye, Ovacık, Pülümür) olduğu görülmektedir.
3.2. SOSYO - EKONOMĠK YAPI
Tunceli ilinin nüfus artıĢ hızı % -61,5 olarak belirlenmiĢtir. Grafik‘2 den de görüldüğü üzere Türkiye nüfus artıĢ hızının gerisinde kalmaktadır. Bu durumun nedenlerinden biri il dıĢına olan göçtür.
29 Ġlde uzun yıllar yaĢanan terör ve güvenlik nedeniyle il dıĢına göçlerin yaĢanması, ilde tarımsal ve sanayi yatırımlarının yetersizliği iĢ gücünün il dıĢına çıkmasına neden olmuĢtur. Grafik-2 Tunceli & Türkiye Nüfus ArtıĢ Hızının KarĢılaĢtırılması 40
20
0 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1997 TÜRKİYE -20 TUNCELİ
-40
-60
-80 Kaynak : Mülga D.Ġ.E(TUĠK).
1990 nüfus sayımında 133143 olarak belirlenen toplam nüfus (% 56,6‘sını erkekler, % 43,4‘ünü kadınlar oluĢturmuĢtur) 1997 yılında 86268 ‘e düĢmüĢtür. Toplam nüfusun 55405 (% 64,2)‘i ilçe merkezinde, 30863 (% 35,8)‘i ise köy ve beldelerde bulunmaktadır. Bu rakamlar 1990 yılı nüfus sayımı ile karĢılaĢtırıldığında Tunceli ilinde kırsal nüfusunun % 2,35 oranında azaldığı ve Ģehir nüfusunun ise % 2,3 oranında arttığı görülmektedir. 1997 yılında ilçe merkezindeki nüfus artıĢ oranı % 12,21 iken köy ve beldelerin nüfus artıĢ hızı % -38,78 olarak belirlenmiĢtir. Nüfus yoğunluğu (Km2) 17 kiĢidir.
Grafik 3. Tunceli Ġli Alt Bölgelere Göre ġehir Ve Köy Nüfusu (1997)
70000 60000 50000 Toplam Nüfus 40000 Merkez Nüfus
KĠġĠ 30000 Köy Nüfus 20000 10000 0 l. Alt Bölge ll.Alt Bölge
Kaynak : Ġl Nüfus ve VatandaĢlık Müdürlüğü verileri
30
Tablo -2 . Tunceli Ġli Alt Bölgelere Göre ġehir ve Köy Nüfusları(1997-2010)
1997 Yılı 2010 yılı Bölgeler Merkez Köyler Toplam Merkez Köyler Toplam I.Alt Bölge 38452 22995 61447 36679 21272 47531 II.Alt Bölge 16953 7868 24821 10852 7896 29168 TOPLAM 86268 76699 Kaynak : Ġl Nüfus ve VatandaĢlık Müdürlüğü verileri, TÜĠK (ADNKS 2010).
Türkiye‘de nüfus hareketlerinin büyük çoğunluğunu kırdan kente göç teĢkil etmektedir. Göç alan illerin tamamı, sosyo-ekonomik bakımdan geliĢmiĢ illerdir. Ġstihdam imkanlarının yetersizliği nedeniyle çalıĢma çağındaki nüfus, iĢ imkanları sağlayabilmek için il dıĢına göç etmektedir. Göçün çoğunluğu kırsal alandan olmak üzere, belli bir oranda da kent merkezinden olmaktadır. 1997 yılı ile 2010 yılı karĢılaĢtırıldığında Tunceli Ġli -% 11,1 göç hızı ile Türkiye‘nin göç veren Ġl durumundadır. Tunceli‘de istihdam imkanı bulamayan aktif nüfus, terör ve güvenlik sorunu da eklenince bu dönemde büyük göçlerin yaĢanmasına neden olmuĢtur.
Tunceli‘den en fazla göç sanayileĢmiĢ illere olmaktadır. Özellikle Ġstanbul‘a büyük bir göç yaĢanmıĢ, bunu Mersin, Antalya, Ġzmir, Bursa ve Elazığ takip etmiĢtir. Göç edenlerin büyük çoğunluğu 15-64 yaĢ grubunda yoğunlaĢmıĢtır.
Tablo 3. ĠĢgücünün Ġktisadi Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı(1999)
Sektör Nüfus % Tarım, avcılık, ormancılık ve balıkçılık 44087 72,63 Madencilik ve taĢocağı 54 0.09 Ġmalat sanayi 941 1.55 Elektrik, gaz, su 184 0.30 ĠnĢaat 1696 2.79 Toptan, perakende ticaret, lokanta ve oteller 1573 2.59 Diğer 12163 20,05 Kaynak :Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, 1999, Tunceli, DİE
Ġlde iktisaden faal nüfusun 34388‘ini (% 56,7) erkek, 26310‘nu (% 43,3) ise kadın nüfusu oluĢturmaktadır. ÇalıĢan nüfusun iĢteki durumlarına göre dağılımına bakıldığında ise % 23,97‘si ücretli,% 0,21 iĢveren,% 23,38‘i kendi hesabına çalıĢan, % 52,43‘ü ücretsiz aile iĢçisi olduğu görülmektedir.Tablo-3‘de görüldüğü gibi 1990 verilerine göre Tunceli‘de iktisaden faal nüfusun % 72,63‘ü (44087) tarım ve ormancılıkta faaliyet göstermektedir.
Tunceli‘de kadın iĢgücünün büyük çoğunluğu tarım sektöründe çalıĢmaktadır. Tarımda çalıĢan kadın iĢgücünün oranı erkeklerden oldukça fazla olmasına rağmen çoğu ücretsiz aile iĢçisi statüsündedir. Tarımsal istihdam içinde kadın iĢgücü oranının yüksekliği, esas itibariyle bir baĢka tartıĢmanın konusunu teĢkil eden ve Tunceli için büyük önem taĢıyan kırdan kente göç ve özellikle erkek iĢgücünün geçici-mevsimlik istihdam alanı araması sonucu diğer kentlere gitmesini destekleyen bir gerçektir.
31 .
3.2.1. KiĢi BaĢına Gelir
Tunceli‘de kiĢi baĢına düĢen gelir 1998 verilerine göre sabit fiyatlarla (1987) 2397 $‗ dır. Tablo 4 Tunceli‘de 2000 yılına kadar kiĢi baĢına düĢen geliri göstermektedir.
Tablo-4. 1987-2000 Yılları Arasında Tunceli’de KiĢi BaĢına DüĢen Gelir Dağılımı
Yıl KiĢi BaĢına Gelir (Dolar) 1987 579 1988 598 1989 711 1990 1150 1991 1213 1992 1431 1993 1633 1994 1237 1995 1413 1996 1614 1997 1949 1998 2397 1999 2487 2000 1990 Kaynak : Mülga D.Ġ.E.(TUĠK)
Alt bölgeler bazında gelir karĢılaĢtırılması yapıldığında en fazla kiĢi baĢına düĢen gelir 1‘ inci alt bölgedir.
Tablo- 5.Tunceli ’de Alt Bölgelere Göre Temel Veriler (2010) I.Alt Bölge II.Alt Bölge Merkez, Mazgirt, Hozat, Ovacık, Pertek, ÇemiĢgezek Nazımiye, Pülümür Tüm Ġlçeler Ġlçe Sayısı 4 4 8 Köy Sayısı 205 160 365 Toplam Nüfus 47531 29168 76699 Toplam ġehir Nüfusu 36679 10852 47531 Toplam Kırsal Nüfus 21272 7896 29168 Nüfus Yoğunluğu KM² 6 4 10 Toplam Ekili Alan(ha) 28591 8140 36731 KiĢi BaĢına Tarım 1,25 1,34 1,03 Yapılan Alan (ha) Kaynak : Ġl Nüfus Müdürlüğü-2010
Alt Bölgelere iliĢkin ayrıntılı bilgi EK 2 de verilmiĢtir.
32 3.2.2. Eğitim
Tunceli ilinde 74 örgün eğitim kurumundan 10 adet okul öncesi 42‘si ilköğretim, 22‘si ortaöğretim okuludur. Öğretmen sayısı 963‘tür. Tunceli Üniversitesi 22.05.2008 tarihinde kurulmuĢtur. Üniversitenin bünyesinde Mühendislik fakültesi, Su Ürünleri Fakültesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi, Edebiyat Fakültesi, Meslek yüksekokulu ve Sağlık Meslek Yüksekokulu bulunmaktadır. Akademik personel sayısı 181 kiĢidir.
Tablo -6 Okullarda Bulunan Öğrenci Sayısı (2010-2011 Dönemi) Öğrenci Sayısı Ġlköğretim 6817 Erkek 3515 Kız 3302
Ortaögretim 3670 Erkek 1831 Kız 1839
Üniversite 3549 Erkek 2046 Kız 1503 Kaynak : Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü, Tunceli Üniversitesi
3.2.3. Sağlık
Ġlde sağlık hizmetleri Sağlık Bakanlığına bağlı 1 adet Devlet Hastanesi, 3 adet entegre Ġlçe Hastanesi, 8 adet Toplum Sağlığı Merkezi, 14 adet Aile sağlığı Merkezi, 1 adet Ağız ve DiĢ Sağlığı Merkezi, 1 adet Ana-Çocuk Sağlığı Merkezi, 1 adet verem savaĢ dispanseri, 10 adet 112 acil yardım istasyonu ile 112 komuta kontrol merkezi mevcuttur. Ġl genelinde yataklı tedavi kurumlarındaki toplam yatak sayısı 210 olup Ġlde toplam hekim sayısı 142 ve hekim baĢına düĢen hasta sayısı 591‘dir. Sağlık hizmetleri hususunda, Türkiye genelinde yaĢanan sorunlar Tunceli Ġlinde de yaĢanmaktadır.
3.2.4. UlaĢım
Ġldeki 604 km‘lik karayolu ağının 138 km‘si devlet yolu,466 km‘si il yoludur. Ġl yollarının 424 km‘si asfalt, 18 km‘si stabilize kaplama,22 km‘si toprak yol, 2 km‘si parke yoldur. Devlet yollarının tamamı asfalt olup, 34 km‘si bölünmüĢ yoldur, 34 km içindeki 6 km‘lik Ģehir geçiĢinin bitimli sıcak kaplaması 2012 yılında yapılmıĢtır. Ġldeki köy yolu ağı 3336 km olup, bunun 552 km si asfalt, 1082 km‘si stabilize, 1268 km‘si tesviye, 442 km‘ ilk kısmı ise ham yoldur. Ağır kıĢ Ģartlarından dolayı zaman zaman köy yollarının merkezlerle bağlantıları kesilmektedir.
Ġl merkezinde sivil ve askeri amaçlı bir hava alanı bulunmamaktadır. ġehirler arası ve milletler arası otomatik telefon görüĢmelerine açık olan Tunceli‘de köylerin tamamında telefon bulunmaktadır.
33 3.3.TARIMSAL ÜRETĠM SĠSTEMĠ
Ġlde 17620 adet tarım iĢletmesi mevcuttur. Bu iĢletmelerin 17222‘ü aile iĢletmesidir 238 adeti aile ortaklığı, 96 adeti ise Kendi Arazisi Olmayan ĠĢletmeler (Kiracı) 64 adedi ise Ortakçıdır. Ġl de tarım iĢletmeleri genellikle bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte yapmakta ve bu iĢletmelerin oranı da % 86‗yı bulmaktadır. Bu iĢletmeleri sırasıyla % 11‘i yalnızca bitkisel üretim yapan iĢletmeler ve % 3‘le yalnızca hayvansal üretim yapan iĢletmeler izlemektedir. (Grafik 4)
Grafik-4 Tunceli Ġlinde Tarım ĠĢletmelerinin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı
11% 3%
86% Bitkisel + Hayvansal Üretim Bitkisel Üretim
Hayvansal Üretim
Kaynak : Genel Tarım Sayımı 1991, Mülga D.Ġ.E.(TUĠK)
Grafik-5 Tarım ĠĢletmelerinin Büyüklüklerine Göre Dağılımı
2% 2% 2% 0-5 Da 5-9 Da 14% 14% 10-19 Da 25% 20-49 Da 41% 50-99 Da 100-199 Da 200-499 Da
Kaynak : Genel Tarım Sayımı 1991, Mülga D.Ġ.E.(TUĠK)
34 Tablo-7. Tarımda ĠĢletme Büyüklüğü ve Edinme Biçimi (1991)
BaĢkasından Kendi Arazisi Olmayan Arazi Yalnızca Kendi Arazi Tutup ĠĢletmeler ĠĢletme Arazi Büyüklüğ Arazilerini BaĢkasına Sayısı Da. ü Da. ĠĢleyenler Arazi Vermeyenler Kiracı Ortakçı
Arazisi A B A B A B A B Olmayan 0-5 412 1336 391 1294 21 42 5-9 370 2417 370 2417 10-19 2408 34534 2369 33988 39 546 20-49 7322 234514 7183 229796 96 2955 43 1763 50-99 4428 298617 4394 295897 34 2720 100-199 2396 297461 2231 277511 69 10350 96 9600 200-499 284 72405 284 72405 Toplam 17620 941284 17222 913308 238 16517 96 9600 64 1805 Kaynak : Mülga D.Ġ.E.(TUĠK)
Tablo 7 ‗de görüldüğü gibi 17222 iĢletme yalnız kendi arazilerini iĢlemektedir. Bu Ģekilde iĢlenen arazi 913308 da‘dır. 238 adet iĢletme baĢkasına ait16571 araziyi iĢletmektedir. 96 adet iĢletme kiracılık,64 iĢletme ise ortakçılıkla iĢtigal etmektedir. 64 iĢletmede 1805 dekar arazide ortakçılık yapılmakta, 96 iĢletme de ise 9600 dekar araziyi kiralamaktadır. Ortakçılığa ve kiracılığa konu olan iĢletmelerin büyüklüğü ise 20-49 ile 100-199 dekar arasındadır. 1991 genel tarım sayımı hane halkı araĢtırma sonuçlarına göre Tunceli ilinde 941284 da. arazi 130 984 adet parça sayısından oluĢmaktadır. Türkiye genelinde olduğu gibi Tunceli Ġlindeki tarım iĢletmeleri, nüfus artıĢı ve artan nüfusun tarım dıĢı sektörde istihdam edilmesi zorunluluğuna karĢılık, bu sektörlerde iĢ gücü talebinin nüfus artıĢına uygun düzeyde artırılamaması; tarımın geliĢim hızının nüfus artıĢını karĢılamada yetersiz kalması ve miras yoluyla arazilerin bölünmesi gibi nedenlerle giderek küçülmüĢtür.
3.4. TARIMSAL PAZARLAMA SĠSTEMĠ
3.4.1. Türkiye ve Tunceli Ġli Hayvancılık Sektöründe Pazarlama ve Örgütlenme
Hayvan ve hayvansal ürünlerin çağın değiĢen koĢullarına uygun bir biçimde üretim ve kalitesinin artırılması, Türkiye ekonomisi açısından büyük önem taĢımaktadır. Bunun baĢarılabilmesi ise, büyük ölçüde pazarlama organizasyon ve fonksiyonlarının etkin bir biçimde yerine getirilmesine bağlıdır.
Hayvansal üretimin yapıldığı iĢletmelerde; örneğin yetiĢtirme ve besi faaliyetlerinde baĢarıya ulaĢılsa dahi, pazarlamada ortaya çıkan problemler çözümlenmedikçe, üretim ve kaliteyi yükseltmek çoğu zaman güç ve bazen de imkansızdır. Hayvansal ürünlerin
35 pazarlanması, ürünlerin hammaddeden mamul halini alıp, tüketim aĢamasına geçme anına kadar devam eder. Bu bakımdan pazarlama, hayvansal ürünlerin imalat safhalarını da kapsamaktadır.
3.4.1.1. Tunceli’de Et ve Et Ürünleri Pazarlaması
Türkiye‘de halen hayvan ve hayvansal ürünler pazarlamasında aracı sayısı çok, aynı zamanda pazarlama prodüktivitesi düĢüktür. Üretici ile tüketici arasında sayıları bazen 5-6‘yı bulan genelde 3-4 arasında değiĢen pazarlama organları bulunmaktadır.
Kasaplık hayvan ve et pazarlaması Türkiye‘de çeĢitli ölçekteki yerleĢim yerleri itibariyle farklılıklar göstermektedir. Kırsal alanda kasaplık hayvan ve et pazarlamasında üretici-köy kasabı ve tüketiciden oluĢan çok kısa bir zincir bulunduğu görülür. Ancak buna rağmen tüketici için etin fiyatı ucuz değildir. Çünkü tüketici sayısının azlığı ve alım gücü yetersizliği perakendeci kasaba yoğun bir iĢ olanağı sağlamamaktadır. Bu nedenle pazarlama maliyeti yani perakendeci kasap marjı yüksektir. Diğer taraftan bu kesimde maliyet azaltıcı bir faktör olan sakatat ekonomik Ģekilde değerlendirilememektedir.
Tunceli‘de büyük ölçüde öz tüketime yönelik olarak üretilen hububatın yanında ağırlıklı iktisadi faaliyet hayvancılıktır. Tunceli‘de et üretimi ilin hayvancılık potansiyelini göstermekten uzaktır.
Tablo-8 2008-2011 Yılları Arasında Türkiye ve Tunceli Et Üretimi
Tunceli’nin Tunceli Türkiye Yıllar Üretimdeki Payı Miktar(ton) Miktar(ton) (%)
2008 280 482457 0,06 2009 288 412620 0,07 2010 223 780718 0,03 2011 213 776915 0,03 Kaynak :Gıda Tarım ve Hayvancılık il Müdürlüğü
Tunceli il genelinde canlı hayvan borsası mevcut olmayıp pazarlamanın büyük bir kısmı hayvan tüccarları aracılığı gerçekleĢtirilmektedir. Ayrıca üretici hayvanlarını hayvan pazarlarında pazarlamaktadır. Ġldeki kasaplarda direk olarak çiftçiden aldığı hayvanları mezbahanelerde keserek pazarlamaktadırlar. Ġlde entegre et tesisi ve dericilik ile uğraĢan iĢletme bulunmamaktadır.
Canlı hayvan yem ihtiyacı büyük ölçüde KomĢu ve çevre illerdeki mevcut yem fabrikalarından karĢılanmaktadır.
36 Tunceli‘de et pazarlama kanalları aĢağıdaki Ģemada gösterilmiĢtir.
ET PAZARLAMA KANALLARI
ÜRETĠCĠ
HAYVAN TÜCCARI MEZBAHANE ÖZ TÜKETĠM
MARKET
TÜKETĠCĠ
Tunceli ilinde canlı hayvan ve et ürünleri pazarlamasında mevcut sorunların giderilebilmesi için canlı hayvan pazarlarının altyapısı modernleĢtirilmeli (ahır, mezbaha, yem tedariki, haberleĢme, nakliye hizmetleri), pazarda her gün arz-talep durumuna göre kalite bazında tek bir fiyat belirlemelidir. Pazarda malını satan üretici parasını tahsil etmede hiç bir riskle karĢılaĢmamalıdır.
3.4.1.2. Tunceli’de Süt ve Süt Ürünleri Pazarlaması
Türkiye‘de büyükbaĢ hayvancılığın geliĢmesinin önündeki en önemli engellerden biri iĢletme ölçeklerinin küçük olmasıdır. Küçük iĢletmeler üretim maliyetini düĢürmede ve hayvanlarını pazarlamada büyük iĢletmeler kadar baĢarılı olamamaktadır. Çıktı (et ve süt), yem ve diğer üretim girdilerinin fiyatlarındaki istikrarsızlık da bir baĢka önemli sorundur. Grafik 6 çiftçi eline geçen inek ve koyun sütü fiyatlarındaki dalgalanmayı göstermektedir. Hayvan envanterinin genetik kalitesinin göreceli olarak düĢük olması, hayvan baĢına et ve süt veriminin yükseltilmesinde ciddi bir engeldir. BüyükbaĢ sığır besiciliği ve süt sığırcılığı büyük Ģehir yakınlarında yeterli ve kaliteli kaba yem üretmeden yapılmaktadır: Bu tür iĢletmeler üretim maliyetini düĢürmedikleri gibi, yerleĢim ve su havzalarında ciddi çevre riskleri de yaratmaktadır. ĠĢletmelerin besleme ve bakım konularında teknik bilgi eksikliği vardır.
37
Grafik -6. Üretici Eline Geçen Reel Süt Fiyatları (1968=100)
TL/KG 4,0
3,5 İnek sütü koyun sütü
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
Kaynak : Mülga D.Ġ.E.(TUĠK)
Hayvancılıkla ilgili teĢviklerin verilmesinde mutlaka verimliliğin artırılmasını, yem maliyetini düĢürmesini ve iĢletme ölçeklerinin büyümesini de göz önünde bulundurmalıdır.
1994-1998 dönemi ortalamasına göre Tunceli Ġli yılda ortalama olarak yaklaĢık 25 bin ton süt üretimi gerçekleĢtirmiĢtir. Ġlde köylülerle yapılan görüĢmede üreticiler ürettikleri sütü çok düĢük fiyatla satmak durumunda kaldıklarını belirtmiĢlerdir. Tunceli ilinde süt fiyatlarının pahalı olması ve süt üretiminde mevsimsel yoğunlaĢma bu ticarete yol açan en önemli sebepler olarak belirtilmektedir. Hammadde ihtiyacının önemli bir bölümünü ilçe ve merkez köylerde tedarik eden mandıra yetkilisi süt üretiminin bahar ve yaz aylarında yoğunlaĢtığı, buna karĢın sonbahar ve kıĢ aylarında Tunceli‘de süt bulmanın çok zor olduğunu ileri sürmüĢtür. Bölgede süt üretiminin küçük iĢletmeler tarafından gerçekleĢtirilmesi süt toplama maliyetini artıran en önemli unsurlardan biridir.
Ġlde 2 adet merkezde, 4 adet ÇemiĢgezek, 2 adet Pertek, 1 adet Hozat, 1 adet ovacık, 1 adet Mazğirt ilçesinde olmak üzere toplam 11 adet mandıra bulunmaktadır. Merkezde bulunan mandıralar 812 ton/yıl kapasiteye sahip olmasına rağmen kıĢ aylarında yeterince süt bulamadıklarında tam kapasiteyle çalıĢamamaktadırlar. Zaman zaman Erzincan Balacan süt fabrikasından süt ihtiyaçlarını karĢılamaktadırlar. Süt iĢleme tesisleri ürettiği ürünleri (yoğurt, ayran) il içinde pazarlamaktadır.
Ġlde küçükbaĢ hayvan varlığının tamamına yakın kısmına sahip olan küçük baĢ hayvan yetiĢtiricileri (Ģavaklılar) ilkbahar ve yaz aylarında hayvanlarını yaylalara çıkartıp elde ettikleri sütleri peynir haline getirip tüccarlara satmaktadırlar. Tüccarlardan paralarını Eylül, Ekim aylarında almaktadırlar.
Köylerde, üreticiler ürettikleri sütten peynir ve tereyağı yapmakla ve yazın yayla için köye gelen akrabalarına satmakta veya hediye olarak vermektedir.
Tunceli ilinde süt pazarlamasının geliĢtirilmesi; iĢletme ölçeklerinin artmasına, süt üretimindeki mevsimsel farklılıkların azaltılmasına, süt iĢleme sanayilerinin tüketici eğil pazarlama konusunda eğitilmesine ve rekabette ürün farklılaĢtırma konusunun önemini kavramalarına önemli ölçüde bağlıdır.
38
Sütün sanayiye ulaĢmadan çiğ olarak tüketiciye ulaĢtığı pazarlama zincirinde süt üreticisi-toplayıcıları-sokak sütçüsü gibi aracılar bulunmaktadır. Çoğu zaman üretici aynı zamanda sokak sütçüsü görevini de yerine getirip sütü tüketiciye ulaĢtırmaktadır. Sütün iĢlenip çeĢitli süt mamulleri olarak tüketiciye ulaĢtırıldığı durumda ise üreticiden çıkan süt, toplayıcı-sanayi-toptancı ve perakendeciden oluĢan bir pazarlama zinciri ile pazarlanmaktadır.
Tunceli Ġlinde süt ve süt mamullerinin ambalaj eksikliği nedeniyle daha çok dıĢarıdan gelen ürünler pazar bulmaktadır. Üretilen süt, peynir, yoğurt vb. Ģekilde aile içinde tüketilmekte, ihtiyaç fazlası il içinde mandıralara satılmaktadır.
Tablo-9 2006-2010 Yılları Arasındaki Türkiye ve Tunceli Süt Üretimi
Tunceli‘nin
Tunceli Miktar Türkiye Miktar Üretimdeki Payı Yıllar (ton) (ton) (%)
2006 39.239 11,952,100 0,32 2007 39,830 12,329,288 0,32 2008 40,014 12,243,040 0,32 2009 32,233 12,542,185 0,25 2010 35.256 13,543,674 0,26 Kaynak : TÜĠK.
39 SÜT PAZARLAMA KANALLARI ÜRETİCİ
Toplayıcı Tüccar Öz Tüketim Mandıra (Peynir-Tereyağı)
Perakende SatıĢ Noktası
Tüketici
Süt pazarında istikrarı sağlayacak çözümler araĢtırılmalıdır. Süt talebini artırmaya yönelik kampanyalar üretici fiyatlarını artıracağı için süt reklam ve kampanyaları hayvancılık için ciddi bir teĢvik olarak dikkate alınmalıdır. Sütün beslenmedeki önemi toplumun tüm kesimlerine en etkin Ģekilde anlatılmalı ve okul sütü uygulaması baĢlatılmalıdır. Süt kampanyalarının maliyetine artan talepten yarar sağlayacak tüm kesimlerin (süt sanayi, yem sanayi, veteriner ilaç sanayi gibi) katkıda bulunması sağlanmalıdır. Fakirlik sınırları altında yaĢayan kesimlere gıda yardım programı altında süt yardımı yapılabilir.
3.4.1.3. Bal
1980-1998 döneminde Türkiye‘de bal üretiminde geliĢme görülmektedir. 1980 yılında 25 bin ton civarında olan üretim 1998 yılında 70 bin tona yaklaĢmıĢtır. Ġncelenen 1980- 1998 döneminde üretimdeki yıllık ortalama artıĢ hızı %5‘in biraz üzerinde gerçekleĢmiĢtir. Son 10 yıllık dönemde üretimdeki yıllık ortalama artıĢ hızı ise %4.3 olmuĢtur. Grafik 8 1973-1999 döneminde üretici eline geçen bal fiyatındaki reel eğilimi göstermektedir. Fiyat süzme ve petekli bal fiyatlarının aritmetik ortalamasıdır. Grafikten görüldüğü gibi üretici bal fiyatı reel olarak artıĢ trendini sürdürmektedir. Fiyatın bu eğilimi arz artıĢının talep artıĢından daha az olduğunu göstermektedir. Tersi durumda fiyatın reel olarak azalması beklenirdi. in Q = 10.33+ 0.043T (68,7) (4,3) R²= 0.70,F= 18.2,DW=1.64
EĢitlikte, Q bal üretimi ve T trendi (tl =1980) göstermektedir.
40 Grafik.7 Türkiye'de Bal Üretimi (Ton)
70000 65000 60000 55000 50000 45000 40000 35000 30000 25000
20000
1983 1996 1981 1982 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1997 1998 1980 Kaynak : Mülga D.Ġ.E.(TUĠK)
Grafik-8 Türkiye'de Üretici Eline Geçen Reel Bal Fiyatları (1968=100)
22,0 TL/Kg 20,0
18,0
16,0
14,0
12,0
10,0
Kaynak : Mülga D.Ġ.E.(TUĠK)
Türkiye‘de önemli miktarda bal ihracatı yapılmaktadır. Nitekim Türkiye 1997 yılında 8,5, 1998 yılında 5,6 ve 1999 yılında 5,9 bin ton bal ihracatı yapmıĢtır.
Bal Tunceli Ġlinde özellikle Pülümür, Ovacık, Nazimiye ilçelerinin kırsal kesiminde bir çok hanenin önemli geçim kaynaklarından biridir. Tunceli‘nin neredeyse her ilçesinde bal üretimi yapılmaktadır. Ancak Pülümür ilçesinde üretilen bal Pülümür Balı olarak isim yapmıĢtır. Tunceli‘de 2006-2011 yılları arasında üretilen bal Türkiye bal üretiminin yaklaĢık % 1,075‘ sini karĢılamaktadır.
41 Tablo-10 2006-2011 Yılları Arasında Türkiye ve Tunceli Ġlinde Bal Üretimi
Yıllar Türkiye Tunceli Tunceli’nin Payı (Ton) (Ton) (%) 2006 83.842 719 0,85 2007 73.935 916 1,23 2008 81.364 939 1,15 2009 82.003 973 1,18 2010 81.115 813 1,00 2011 94.245 983 1,04 Kaynak : TUĠK.
Tunceli master plan çalıĢmasında bal üretimi ve pazarlaması dikkate alınması gereken önemli bir faaliyet alanıdır. Master planının hazırlanmasında yardımcı bilgiler ve projeksiyon için temel katsayılara (gelir esnekliği) ihtiyaç vardır. Bu amaca yardımcı olmak için Türkiye‘de bal tüketim ve talep durumu analiz edilmiĢ ve sonuçlar aĢağıda verilmiĢtir.
Tablo-11 Türkiye’de Hanelerin Bal Tüketimi ve Gıda Harcamaları Ġçinde Balın Payı (1994 Tüketim Anket Sonuçları) 1.%20 2.%20 3.%20 4.%20 5.%20 Ort. Kırsal Hane BaĢı Tüketim 0,97 1,13 3,02 2,63 3,81 2,31 (Kg/yıl) Hane GeniĢliği 3,4 4,5 4,8 5,2 5,6 4,7 Gıda Harcamaları Ġçinde 0,04 0,003 0,010 0,005 0,006 0,006 Balın Payı Toplam Harcamanın 0,56 0,52 0,51 0,47 0,36 0,45 Ġçinde Gıdanın Payı Kent Hane BaĢı Tüketim 0,57 1,24 2,03 2,48 3,50 1,67 (Kg/yıl) Hane GeniĢliği 3,8 4,2 4,3 4,5 4,5 4,3 Gıda Harcamaları Ġçinde 0,003 0,004 0,005 0,006 0,006 0,005 Balın Payı Toplam Harcamanın 0,45 0,41 0,36 0,32 0,22 0,31 Ġçinde Gıdanın Payı Türkiye Hane BaĢı Tüketim 0,75 1,41 2,37 2,61 3,46 2,12 (Kg/yıl) Hane GeniĢliği 3,7 4,5 4,6 4,7 4,8 4,5 Gıda Harcamaları Ġçinde 0,003 0,004 0,007 0,006 0,006 0,005 Balın Payı Toplam Harcamanın 0,51 0,47 0,42 0,37 0,26 0,36 Ġçinde Gıdanın Payı
42 Tablo 11‘de görüldüğü gibi, hane baĢına yıllık bal tüketimi kırsal kesimde 2-3 Kg., kentsel kesimde 2,0 Kg Türkiye Ortalaması olarak ise 2,1 Kg dır. Görüldüğü gibi hane baĢına bal tüketimi kırsal kesimde kentsel kesimden daha yüksektir. Ancak gelir grupları dikkate alındığında tüketim yüksek gelir gruplarında düĢük gelir gruplarına göre daha yüksektir. Bu durum gelir artığında tüketimin artacağını göstermektedir. 1994 hane halkı tüketim anketi verilen kullanılarak yapılan talep çalıĢmasında bal için gelir esnekliği 0,97 ve fiyat talep esnekliği -0,47 olarak tahmin edilmiĢtir. Tablo 12 bal için gelecek on yıllık talep projeksiyonu göstermektedir. Projeksiyon için baz yılı tüketimi kiĢi baĢına 1 Kg olarak kabul edilmiĢtir. 1998 yılı istatistikleri Türkiye‘de bal üretiminin 68 bin ton olduğunu göstermektedir. Talep artıĢ hızı hesap edilerek aĢağıdaki eĢitlikte yerine konulduğunda Tablo 12 de verilen yıllık talep projeksiyonuna ulaĢılmaktadır.
Q = Q
Tablo -12. Türkiye’de Bal Talep Projeksiyonu (2000-2009) Yıl Talep Arz Arz Fazlası 2000 1,4 68,5 72,6 4,1 2001 1,4 69,8 75,8 6,0 2002 1,3 73,5 79,1 5,6 2003 1,3 77,4 82,6 5,2 2004 1,3 81,5 86,2 4,7 2005 1,3 85,8 90,0 4,2 2006 1,2 90,4 94,0 3,6 2007 1,2 95,2 98,1 3,6 2008 1,2 100,2 102,4 2,2 2009 1,2 105,5 106,9 1,4
Bal tüketimini artırıcı kampanyalar ve reklam programları aracılığıyla bal talebini daha fazla artırmak olasıdır. Tarımın bir parçası olan ve kırsal kesimde topraksız kiĢiler için önemli bir istihdam alanı olan bal üretimi teĢvik edilebilir. Ancak üretim artıĢına paralel olarak bal talebini artırıcı ve pazarlamasını geliĢtirici önlemlerde alınmalıdır. Tunceli‘de üretilen bal ambalajlama sorunu nedeniyle perakende satıĢ noktalarında pazarlanamamaktadır. Balın satıĢı genellikle Ġstanbul, Ankara, Ġzmir ve Mersin‘de yaĢayan akrabalar aracılığıyla yapılmaktadır. Pülümür ilçesinde Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġlçe Müdürlüğü ve köylere hizmet götürme birliği ortaklaĢa Pülümür Munzur kır çiçek balı ismiyle ilçede üretilen balın %25‘ini Migros, Oypa gibi büyük marketlere satılmaktadır.
43 Tunceli‘de pazarlama kanalları aĢağıdaki Ģemada gösterilmiĢtir.
BAL PAZARLAMA KANALLARI
ÜRETĠCĠ
KÖYLERE HĠZMET ÖZ TÜCCAR GÖTÜRME BĠRLĠĞĠ TÜKETĠM
PERAKENDE SATIġ NOKTASI
TÜKETĠCĠ
Ġyi ve etkin bir pazarlama organizasyonu tüketici talep ve tercihlerini üretim kesimine eksiksiz ulaĢtırabilmelidir. Pazarlamadan beklenen etkinliğin sağlanabilmesi aynı zamanda üretici örgütlenmesi ile yakından ilgilidir. Tunceli Ġlinde üretici örgütlenmesinin yetersizliği verim ve kaliteyi artırmakta önemli bir sorun olarak durmaktadır. Hayvancılıkta üretimin örgütlenmesinden amaç; üretimde bulunan iĢletmelerin ekonomik açıdan geliĢmelerini sağlamak, geçimini bu alandan temin eden kesimin sosyal ve ekonomik refahını artırmaktır Tunceli Ġlinde pazarlama açısından en büyük sorun örgütlenmenin olmayıĢıdır.
Ekonomik örgütlenmede kooperatifler, kooperatif Ģirketler, Ģirketler yada üretici birliklerinden her hangi biri tercih edilebilir. Önemli olan bu oluĢumlarda üretim alt sektörleri itibariyle ihtisaslaĢmanın ön planda tutulmasıdır.
3.5. TARIMSAL HĠZMETLER
Tarımsal üretimi destekleme hizmetleri (tarımsal teknoloji, hayvan sağlığı, tohum ve damızlık gibi girdi dağıtımı ve pazarlama) büyük ölçüde devlet kuruluĢları, kooperatifler sivil toplum örgütleri ve özel sektör kuruluĢları tarafından sağlanmaktadır.
44 Tunceli ilinde dağlık ve dağınık yerleĢim yerinin olması özellikle kıĢ aylarında ulaĢımın güç olması nedeniyle sadece ekonomik hizmetlerin değil aynı zamanda sosyal hizmetlerin sağlanmasında da aksaklıklar yaĢanmaktadır. Tunceli‘de tarıma destek veren kuruluĢlar ve sağladığı hizmetler tabloda gösterilmiĢtir.
Tablo 13. Tarımsal Organizasyonların Fonksiyonları ve Sorumlulukları
Verilen Hizmetler Ġlgili Kurumlar Yayım-Eğitim Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı AraĢtırma AraĢtırma Enstitüleri (Erzincan) DSĠ (büyük ölçekli), Ġl özel idaresi (Küçük ölçekli Mülga Sulama Köy Hizmetleri ) Orman Köylerini Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı, Gıda Tarım ve Hayvancılık Kalkındırma Ġl Müdürlüğü Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve Özel Veteriner Hizmetleri Veteriner Hekimler Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü Veterinerleri ve Sun‘i Tohumlama Özel Veterinerler Damızlık Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve diğer çiftçiler Tarımsal Girdiler Özel Ģirketler, Gıda Tarım ve Hayvancılık il Müdürlüğü (tohum, gübre, zirai mücadele ilaçları) Tarımsal Kredi T.C. Ziraat Bankası, Tarım Kredi Kooperatifleri Ürün Pazarı Tüccarlar Canlı Hayvan Borsası ve Ġlde hayvan borsası ve hayvan pazarı bulunmamaktadır. Pazarı Süt Toplama ve Mandıralar Pazarlama Bal Pazarlama Pülümür K.H.G.B ve Tüccarlar KOBĠ, TEMA Vakfı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Para Kaynakları Bakanlığı, Ġl Özel Ġdaresi, K.H.G.B., S.Y.D.V
Ġlde tarıma sağlanan hizmet seviyesi yeterli düzeyde olmayıp yaĢanan önemli problemler aĢağıda verilmiĢtir.
• Ġldeki yayım elemanlarının sayısı yeterli değildir ve homojen dağılmamıĢtır.
• Çiftçi seviyesinde araĢtırma ve teknoloji geliĢtirme aktiviteleri çok azdır.
• Mevcut tarımsal araĢtırma kuruluĢları iletiĢim yeterli değildir. Örneğin Erzincan Bahçe Bitkileri AraĢtırma Enstitüsü ve Elazığ Hayvancılık AraĢtırma Enstitüsü ile yakın araĢtırma çalıĢmaları yürütülmemektedir.
• Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğünde görevli veteriner hekim sayısının az olması hayvan sağlığı ve suni tohumlama hizmetlerinin yeterli Ģekilde yapılmasına olanak vermemektedir.
45 • Kaliteli damızlık hayvan sağlama kaynakları yetersizdir.
• Ziraat Bankası tarafından verilen bitkisel ve hayvansal üretim kredileri faiz oranlarının yüksekliği çiftçinin bu hizmetten yeterince faydalanamamasına neden olmaktadır.
• Sertifikalı tohumluk temininde güçlük yaĢanmaktadır. Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve özel sektör bu konuda yetersiz kalmaktadır.
• Ürünlerin değerlendirilmesi, muhafazası ve pazarlanması konusunda sağlanan hizmetler yetersizdir.
3.5.1. Tarıma Hizmet Sağlayan Ġlgili KuruluĢlar
DSĠ Bölge Müdürlüğü:
Tunceli‘yi güneyde sınırlayan Keban barajı 1975 yılında elektrik üretimi amaçlı olarak iĢletmeye açılmıĢtır. Ġlde uzun çayır barajı ve HES ile Mercan HES inĢaat Projesi tamamlanarak faaliyete geçmiĢtir. Yıllık 395 GWh/yıl enerji üretimi sağlanacaktır DSĠ etüt programında yer alan 5 adet baraj ve HES projesi vardır. Bunların tamamlanması ile ülkemiz enerji üretimine yıllık 1065 GWh/yıl katkı sağlamıĢ olacaktır. Ayrıca sulama amaçlı inĢaatı bitmiĢ olan Pertek-Kacarlar göleti ve sulaması ile 613 Ha, Tunceli Ovacık sulaması ile 1400 Ha tarım arazisi sulama imkanına kavuĢmuĢtur. Yine etüt ve proje safhasında olan toplam 7 adet sulama projesi ile 11019 ha tarım arazisi sulama imkanına kavuĢacaktır. Baraj projesinin tamamının uygulanması halinde Ovacık-Tunceli arasında Munzur vadisi ile Ovacık kuzeyinde Mercan deresi vadisinin büyük bir bölümü ve Pülümür vadisinin Tunceli kentinin kuzeyinde kalan kesimi baraj göllerinin suları altında kalacaktır. Bu durum Tunceli‘de turizm ve önemli doğal serveti oluĢturan akarsularda baĢta alabalık türleri olmak üzere balık varlığını ve canlı yaĢamın, akarsu vadilerinde bitki örtüsü ve yaban hayatın oluĢturduğu bio-çeĢitliliğin büyük ölçüde zarar görmesine ve ekolojik sistemin bozulmasına yol açacaktır. Konaktepe ve Kaletepe barajlarının yapılması halinde Munzur suyunun rafting potansiyeli ortadan kalkacaktır. Bu açıdan Akyayık, Konaktepe ve Kaletepe barajlarının turizm açısında da yaratacakları olumsuzluklarda dikkate alınarak yeniden değerlendirilmesi gerekmektedir.
Mülga Köy Hizmetleri ĠI Müdürlüğü:
Tunceli‘de Mülga Köy Hizmetleri tarafından sulamaya açılan alan 12827 ha olup bunun 206 hektarı Pertek Günboğazı göleti sulaması ile geriye kalan kısmı küçük sulamalarla yapılmaktadır.
Orman ĠĢletme Müdürlüğü:
Tunceli ili sınırları içerisinde toplam 258500 ha orman-Fundalık alanı mevcut olup ilin genel olarak % 33‘ü oranındadır.
46 Ziraat Bankası:
Tunceli‘de tarımsal amaçlı kullandırılan kredilerin geriye dönüĢ oranları 2011 yılı verilerine göre %69 dolayındadır.
Kooperatifler:
Ġlde ki mevcut örgütlenme istenilen düzeyde değildir. Nüfusunun yarısı kırsal kesimde yaĢayan, ekonomisinin önemli bir bölümü tarıma dayanan Tunceli‘de tarımsal birliklerin olmayıĢı ve örgütlenmedeki eksiklik tarımsal faaliyetlerin günün gereklerine göre yapılmasını olumsuz etkilemektedir. Çiftçiler Tarım kredi kooperatifi yerine T.C. Ziraat Bankası tarafından verilen tarımsal kredileri tercih etmiĢlerdir.
*Tarım Kredi Kooperatifleri: Türkiye genelinde yaygın olarak örgütlenmiĢlerdir. Çiftçiye üretimde girdi desteği ve nakit kredi imkanı sağlamaktadır. Tunceli ilinde 2 adet T.K. kooperatifine üye 1039 çiftçi bulunmaktadır.
*Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri: Tunceli‘de 16 adet Tarımsal Kalkınma Kooperatifi bulunmaktadır. Bu kooperatiflere 1369 adet üye kayıtlıdır. Bu örgütlenmelerle üretimden pazarlamaya kadar olan süreçte ortaklarına ucuz girdi teminini ve ürünlerinin değerinde pazarlanmasını amaçlamaktadır.
*Sulama Kooperatifleri :Tunceli ilinde 2 adet sulama kooperatifi bulunmaktadır. Üye sayısı 56 kiĢidir.
*Su ürünleri Kooperatifleri: Su ürünleri üretim iĢleme amacıyla kurulmuĢ olan 4 adet kooperatif bulunmakta ve bu kooperatiflere 113 çiftçi ortaktır.
*Üretici ve YetiĢtirici birlikleri : Ġl merkezinde Damızlık sığır yetiĢtiricileri birliği, Arı yetiĢtiricileri birliği, Koyun-keçi yetiĢtiricileri birliği ve ÇemiĢgezek-Pertek ilçesi süt üreticileri birliği bulunmaktadır
Ziraat Odası: Tunceli Merkez, ÇemiĢgezek ve Pertek Ġlçelerinde birer adet Ziraat odası mevcuttur.
Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği: 2 adet merkezde ve 4 adette ilçelerde olmak üzere toplam 6 adet esnaf ve sanatkarlar odası vardır.
Diğer Kooperatifler: 18 adet yapı kooperatifi, 2 tüketim kooperatifi,21 adet motorlu taĢıt kooperatifi,5 adet esnaf ve sanatkar kredi kefalet kooperatifi bulunmaktadır.
ġirketler: 15 adet anonim Ģirket, 225 adet limited Ģirket bulunmaktadır. Ġlde Sanayi ve Ticaret Odası bulunmaktadır.
Toplum Örgütleri:
Tema Vakfı: Amacı erozyonla mücadele, ağaçlandırma ve doğal varlıkları korumadır.
47 Özel Ġdare, Sosyal YardımlaĢma ve DayanıĢma Fonu, köylere Hizmet Götürme Birlikleri: Tarımın geliĢtirilmesi yönünde bitkisel ve hayvansal projelere önemli derecede maddi kaynak sağlayarak destekleme hizmeti vermektedirler.
3.5.2. Ġldeki Girdi Piyasaları
Tohum: Ġl genelinde faaliyet gösteren tohum bayisi ve tohum yetiĢtiriciliği yapan kiĢi ve kuruluĢ yoktur. Ġlde Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü döner sermaye iĢletmesi tarafından çiftçilerin tohumluk talepleri kısmen karĢılanmaktadır.
Yem: Ġlde toplam ruhsatlı 20 adet yem bayisi bulunmaktadır. Yem ihtiyacı çevre ve komĢu illerdeki yem fabrikalarından temin edilmektedir.
ilaç: Ġlde 2 adet ilaç bayisi faaliyette olup, 2011 yılı itibariyle 5520 kg/lt ilaç kullanılmıĢtır.
Gübre: Ġlde gübre üreten fabrika bulunmamaktadır. Gübre ihtiyacı Kooperatifler, ilde bulunan bayilerden ve çevre illerde temin edilmektedir. Ġlde 3 adet gübre bayi bulunmaktadır. Ġlde 2011 yılı itibari ile gübre tüketimi 2334,5 ton dur.
BÖLÜM 4. DOĞAL KAYNAK ENVANTERĠ
Ġlin doğal kaynaklarının bilinmesi tarımsal ve kırsal kalkınma potansiyellerinin ve kısıtlarının tanımlanması bakımından önemlidir. Doğal kaynaklar yenilenebilir ve yenilenemez kaynaklardan oluĢmaktadır. Her ikisi de sürdürülebilir biçimde kullanılmalı, tarım ve tarım dıĢı kullanımlara uygunluğu ve kayıplarıyla ilgili tehlikeler açısından dikkatli olunmalıdır. Bu bölümde Tunceli‘de bulunan ana doğal kaynakların kısa tanımlamaları, mevcut durumları ve kullanımlarıyla iliĢkili potansiyel tehlikeler verilmektedir.
4.1 .YENĠLENEBĠLĠR KAYNAKLAR
GüneĢ ve rüzgar enerjisi gibi enerji kaynakları sürekli ve koĢulsuz olarak kullanılabilen yenilenebilir kaynaklardır. Tarım ekolojisinde bulunan toprak, bitki örtüsü/ormanlar, flora ve fauna/yaban hayatı ve su eko-sistemleri gibi diğer kaynaklar uygun kullanım koĢullarında yenilenebilen, uygun olmayan kullanımlarla tüketilebilirler. Bu önemli kaynakların oluĢumları ve büyüklükleri ile ilgili niceliksel ve niteliksel tanımlamalar aĢağıda verilmiĢtir:
48 Tablo 14. Yenilenebilir Kaynaklar Kaynak Tanımlama GüneĢ: Mevcut bilgilere göre Tunceli Merkezinde yılda 131 gün güneĢli geçmektedir. GüneĢli geçen saatler veya yıllık birleĢik sıcaklıklarla ilgili bilgiler bulunmamaktadır. Ġlde alt bölgeler arasında farklılıklar olmakla birlikte hiçbir alt bölge yılda 1000 saatten fazla güneĢ almamaktadır. Ġl, (yılda 2000 veya daha fazla güneĢ alan) Ege ve Akdeniz illeri ile a) GüneĢ ve karĢılaĢtırıldığında güneĢ enerjisi bakımından yetersiz kalmaktadır. YağıĢ YağıĢ : 1.ve 2. alt bölgeler yılda ortalama >400 mm yağıĢ almaktadır. Tunceli Merkezinde yıllık ortalama yağıĢ 798 mm olurken Ovacık ilçesinde 1093 mm olmaktadır. Alt bölgeler arasında mikro-iklimsel farklılıklar bulunmaktadır. Ġldeki en kurak bölge Nazimiye ilçesi olup yıllık yağıĢ miktarı 211 mm‘dir.
Tarımsal Topraklar : Tunceli‘de üç tip toprak hakimdir. Bunlar kahverengi topraklar (kuzey ve güney),kahverengi orman toprakları (Doğu) ve kireçsiz kahve rengi orman topraklardır. Ovacık ilçesinde Ġl tarımsal topraklarının %0,5 oranı ile alüvyonlu toprak bulunmaktadır. Yine Ovacık ve merkezde %0,9 oranında kolüvyonlu toprak bulunmaktadır. b) Tarımsal
Topraklar ve Ekilebilir Araziler : Tunceli‘de toplam ekilebilir arazinin 114071 Ha Ekilebilir olduğu söylenmekle birlikte, I-IV‘üncü sınıf arazi miktarı sadece 81190 Araziler ha‘dır. Bunun anlamı 32881 hektarı diğer sınıf (V-VIII) arazilerden oluĢmaktadır ki, bu da uygun olmayan marjinal arazilerin tarımsal üretimde kullanıldığını göstermektedir. I-V. sınıf arazilerin büyük bölümü I.Alt Bölgelede bulunmaktadır. Tunceli Ġli genelinde agro-ekolojik faktörler ürün üretiminde önemli kısıtlar bulunmaktadır.
Yerüstü ve yer altı su kaynakları yılda 3114 m³ hacme sahip olup bunun %99‘u yüzey kaynaklardan oluĢmaktadır (nehir, göller).
c) Su: Sulama : Sulanabilir toplam arazi miktarı 45000 ha olarak tahmin (sulama, edilmekte olup, bunun yalnızca 21398 ha‘ı (%47,55) sulanabilmektedir. hidro- Bunun 30‘si halk sulaması ve %70‘ devlet sulamasıdır(DSĠ,ĠL ÖZEL elektrik) ĠDARESĠ).
Hidro-elektrik : BitmiĢ olan 2 barajla 395 GWh enerji sağlanmaktadır. Bitecek olan 5 barajla 1065 GWh enerji olmak üzere toplam 1460 GWH enerji elde edilecektir.
d) Su ve Doğal göller (49 ha), baraj ve rezarvuarlar (25115ha), ve akarsular (2506 Balıkçılık ha) olarak yaklaĢık 27670 ha yüzey suyu bulunmaktadır. Bu nehir boyları Kaynakları alabalık ve aynalı sazan üretimi için uygundur.
Doğal ve plantasyon olarak 207665ha orman bulunmaktadır. Ormanlarda, e) Ormanlar çoğunlukla MeĢe, Ardıç, DıĢbudak, Kızılağaç, Akçaağaç ve kavak gibi ve Muhafaza ağaçlardan oluĢmaktadır.
49 Doğal Türler: Gerek orman arazileri gerekse açık otlaklar ve meralar flora ve fauna bakımından oldukça zengindir. Dünyada çok nadir rastlanan HuĢ ağacı mercan vadisinde doğal yaĢama ortamı bulmuĢtur. Tunceli‘de coğrafi yapı ve bitki örtüsü nedeniyle Dağ keçisi, keklik, tavĢan, yaban domuzu, bıldırcın, kartal ve bir çok yaban hayvanı çokça bulunmaktadır. f) Diğer Flora ve Fauna Munzur suyunda bulunan kırmızı benekli alabalık yöreye özgü nadir türleri ve lezzetiyle önemli bir ekonomik değere sahiptir.
Tarımsal ÇeĢitler: Ovacık‘ta yerel fasulye türü ve ÇemiĢgezek Ulukale dutu da yöreye özgü çeĢitlerdir.
4.2. YENĠLENEMEYEN KAYNAKLAR
Yenilenemeyen kaynaklar arasında madenler, fosil yakıtlar (gaz/petrol) ve yerel turistik, tarihi ve kültürel yerler bulunmaktadır. Yenilenemeyen kaynaklar tarımda doğrudan kullanılmamalarına rağmen kırsal ekonomi üzerinde bir bütün olarak olumlu ve olumsuz etkileri olmaktadır. Bu kaynaklarla bağlantılı ekonomik faaliyetler tarım gelirlerinin arttırılmasına yardımcı olur ve gerek tarım gerekse tarım dıĢı kırsal kesimin yararlanabileceği yerel altyapı ve sosyal yapı yatırımlarına katkıda bulunurlar. Ancak bu çalıĢmalar arazi, su ve tarım iĢgücü unsurlarıyla rekabet ederek tarım fiyatlarının yükselmesine ve iĢgücünün tarımdan uzaklaĢmasına neden olabilir. Tunceli‘deki yenilenemeyen kaynaklar (madenler, tarihi/turistik mekanlar) aĢağıda belirtildiği gibi muhtelif yerel alanlarda bulunurlar:
Tablo 15. Yenilenemeyen Kaynaklar Kaynaklar Tanımlama
Ġl sınırları, krom, bakır, jips, linyit, manganez, tuğla-kiremit hammadde rezervleri bulunmasına rağmen ticari boyutta Madenler herhangi bir çalıĢma baĢlamamıĢtır. Ayrıca Pülümür ilçesi kırmızı köprü ören önü yakınında bulunan ve rezervi kesin olarak tespit edilemeyen kireçtaĢı yatakları bulunmaktadır. Yer altı kaynakları dıĢında, Pülümür ilçesinde iki adet tuz iĢletmesi bulunmaktadır. Ġki iĢletmeye ait Üretim kapasitesi toplamı 389 ton/yıldır.
Tunceli ili kara turizminin hemen her türlüsüne imkan sağlayacak doğal yapıya sahiptir. Milli park alanları ve av turizmi, Munzur gözeleri, Munzur dağlarında kayak turizmi Munzur, Pülümür ve Peri suyunda su sporları Yapmaya elveriĢlidir. Tarihi ve Turistik Yerler Tunceli‘de tarihi yapıların yoğunlaĢtığı ilçeler Mazgirt, ÇemiĢgezek ve Pertek‘tir. Bu ilçelerde Selçuklu , Osmanlı ve az sayıda Bizans ve Ermeni kültürüne ait yapılara rastlanmaktadır. Ayrıca il genelinde bir çok köyde Akkoyunlu kültürüne ait koyun ve koç baĢlığı mezar taĢları bulunmaktadır.
50 4.3. TOPRAK YAPISI
Ġlde görülen iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki çeĢitlilik değiĢik özelliklere sahip toprakların oluĢumuna neden olmuĢtur.
Grafik-9 Arazi Kabiliyetleri, Sınıfları ve Dağılımı (Ha)
54330 25115
2238 l 527785 9257 ll 32674 lll 54269 lV Vl 71772 Vll Vlll SU YÜZEYLERİ Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
Tunceli‘de 1-IV. sınıf tarım arazileri 81190 ha olup, genelde tarım bu araziler üzerinde yapılmaktadır.32881 ha‘ dan fazla alanı olan V-Vlll. sınıf arazilerde de iĢlemeli tarım yapıldığı görülmektedir. Ancak, bu araziler iĢlemeli tarıma uygun değildir. Ġlde 1.sırayı alan mera alanları ve orman alanları III-VII sınıf araziler üzerinde yoğunlaĢmaktadır.
Kullanma kabiliyet sınıfları sekiz adet olup, toprak zarar ve sınırlandırmaları 1. sınıf‘tan VIlI. sınıf‘a doğru giderek artmaktadır.
SINIF - 1: Topografya düz veya düze yakın (%0-2)‘dir. 1. Sınıf arazilerin kapladığı alan 2238 ha olup il yüzölçümünün %0,3 nü teĢkil etmektedir. 1. Sınıf arazilerin; %91.1 ni alüvyal topraklar, % 8.9 kahverengi topraklar oluĢturmaktadır.
Bu arazilerin, 2215 ha‘da sulu tarım yapılmaktadır. 23 ha‘da yerleĢim yeri haline gelmiĢtir.
SINIF- Il: Toplam miktarı 9257 ha‘dır. Bu arazileri %7.2 sınıf alüviyal topraklar, %9.6. sını kolüviyal topraklar, %51.5ünü kahverengi topraklar, ve %15.8. ünü kireçsiz kahverengi topraklar oluĢturmaktadır.
Bu arazilerin; 8244 ha‘da kuru tarım, 933 ha‘da sulu tarım yapılmaktadır. lI‘inci sınıf arazilerin 80 ha tarım dıĢı arazidir. Ortalama eğimi ise %1-6 arasındadır.
SINIF- III: III. sınıf araziler 32674 ha kapladığı alan ile ilin % 4.3 ünü teĢkil eder. Bu arazinin toprak gruplarına göre dağılımı ise %5 alüviyal topraklar, %4.5 kolüviyal topraklar,
51 %11.7 kahverengi orman toprakları, % 11.9 kireçsiz kahverengi orman toprağı, %40kahverengi toprak, %22.6 kireçsiz kahverengi topraklar Ģeklindedir. Bu alanların kullanım durumları ise Ģöyledir; 25586 ha kuru tarım, 1903 ha sulu tarım, 3321 ha çayır-mer‘a,1395 ha orman fundalık alan,469 ha.yerleĢim gibi dağılıma sahiptir.
SINIF- IV: IV. sınıf araziler ilin 54267 ha alanı ile % 7‘sini kaplamaktadır lV‘üncü sınıf arazilerin toprak gruplarına göre dağılımı ise Ģöyledir; % 6.8 kolüviyal topraklar, %11.4 kahverengi orman toprakları, %19.1 kireçsiz kahverengi orman toprakları, %42 kahverengi topraklar, %13.4 kireçsiz kahverengi topraklardan oluĢmaktadır. Bu alanların kullanım durumları ise Ģöyledir; 39902 ha‘da kuru tarım, 2407 ha‘da sulu tarım, 5787 ha‘da çayır-mer‘a, 5730 ha‘da orman—fundalık alanlarıdır.
SINIF- V: Ġlde V. Sınıf arazi bulunmamaktadır.
SINIF- VI: 71772 ha alanı ile ilin %9.2‘nü kaplar ve toprak gruplarına göre dağılımı ise; 520 ha‘ı kolüviyal topraklar, 17944 ha‘ı kahverengi orman toprakları, 14893 ha‘ı kireçsiz kahverengi orman toprakları, 24137 ha‘ı kahverengi topraklar, 6590 ha‘ı kireçsiz kahverengi topraklar Ģeklindedir.
Bu toprakların kullanım durumları ise Ģöyledir;
28909 ha‘ında kuru tarım, 156 ha‘ında sulu tarım yapılmaktadır. Bu toprakların 22113 ha‘ında çayır-mer‘a, 20385 ha‘ında orman-funda, 209 ha‘ında yerleĢim alanı mevcuttur.
SINIF- VII: 527785 ha alanı ile ilin %67.8‘lık kısmını kaplar. Bu alanların toprak gruplarının dağılımı ise 126611 ha (%24) kahverengi orman toprakları, 123690 ha (%23.4), kireçsiz kahverengi orman toprakları, 178265 ha (%33.8) kahverengi topraklar, 88654 ha (%16.8) kireçsiz kahverengi topraklar, 70.771 ha (%5,1) topraklar Ģeklindedir.
VII, sınıf toprak alanlarının; 3816 ha‘ında kuru tarım yapılmaktadır. Vll‘inci sınıf arazilerde 292361 ha çayır-mera, 230990 ha orman funda, arazisi ve 618 ha yerleĢim alanı mevcuttur.
SINIF- VIlI: 79445 ha ile il topraklarının %10,2‘sini oluĢturur. Bu arazilerin toprak gruplarına göre dağılımı ise 3,8 ha ırmak- taĢkın yatakları, 64,3 ha çıplak kaya ve moloz, 31,6 ha su yüzeyi Ģeklindedir.
Orman ve fundalık alanlar ilin 258500 ha‘ını kaplar. Bunun 64663 ha‘ı orman, 193837 ha‘ı fundalıktır. Orman-fundalık alanların % 89‘u VII, sınıf arazilerde bulunmaktadır. YerleĢim alanları ise ilin 2030 ha‘lık kısmını kaplamaktadır. Bu alanların 23 ha‘ı l‘inci sınıf arazilerde, 80 ha‘ı ll‘inci sınıf arazilerde, 469 ha‘ı III‘üncü sınıf,443 ha lV.sınıf arazilerde bulunmaktadır. YerleĢim alanlarının % 50 ‘lık kısmı tarıma elveriĢli alanlarda kurulmuĢtur.
52 Diğer alanların dağılımı ise Ģöyledir; 51105 ha çıplak kayalık veya moloz, 3030 ha ırmak taĢkın yatakları, 25115 ha‘ı su yüzeyini oluĢturmaktadır. Bu alanların toplamı 79250 ha‘dır.
4.4. SU POTANSĠYELĠ
4.5. TUNCELĠ ĠLĠ TARIM ARAZĠLERĠNĠN SULAMA DURUMU
DSĠ tarafından yapılan araĢtırmalara göre tarım arazilerinin 45000 ha‘ı sulanabilecek alandır. Bunun il tarım alanlarına oranı %40‘dır. Sulanan arazilerin %70‘i DSĠ ve Ġl Özel Ġdaresi tarafından (devlet sulaması) sulanmakta, % 30‘lik kısım halk tarafından sulanmaktadır.
Tablo 16. Alt Bölgeler Bazında Tunceli Ġli Sulama Durumu (2011)
Sulanabilecek Alan Sulanan Alan Sulamaya Açılacak Alt Bölgeler (ha) (ha) Alan (ha)
I. Alt Bölge 29200 10083 12392
II. Alt Bölge 15800 11315 1366
TOPLAM 45000 21398 13758 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü, DSĠ, Ġl Özel Ġdaresi
Grafik-10 Tunceli Ġli Tarım Arazilerinin Sulama Durumu
90000 80000 70000 Tarım arazisi 60000
50000 Sulanabilir alan
Ha 40000 Devlet sulaması 30000 Halk sulaması 20000 10000 0 I.Alt bölge II.Alt bölge
Alt Bölgeler
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü, DSĠ, Ġl Özel Ġdaresi
I. alt bölgede sulanabilir alanların % 35‘ü sulanabilmekte, % 42‘ı ise sulamaya açılmayı beklemektedir. II. alt bölgede sulanabilir alanların % 71‘i sulanabilirken % 9‘si sulamaya açılmayı beklemektedir.
53
4.5.1. Sulama Suyu Projeleri:
DSĠ tarafından baraj ve göletlerle I. alt bölgede 613 ha. II. alt bölgede 1400 ha alan cazibeli su ile sulanmaktadır.
Ġl Özel Ġdaresi ve küçük su çalıĢmaları ile I. alt bölgede 6583 ha II. alt bölgede 6244 ha alan sulanmaktadır.
Ġl Özel Ġdaresi‘nce I. alt bölgede 1373 ha
II. alt bölgede 663 ha alanı
sulamaya açmaya yönelik gölet etüt ve proje çalıĢmaları devam etmektedir.
Ayrıca Ġl Özel Ġdaresi 5 yıllık plan hedefi olarak küçük su projesi ve gölet olarak 3000 ha alanı sulamaya açmayı hedeflemektedir.
Tablo 17. DSĠ Sulama Amaçlı Proje Hedefleri (2011)
I.Alt Bölge II.Alt Bölge Toplam AĢama (ha) (ha) (ha)
Etüt -Planlama 10316 703 11.019 Kaynak:D.S.Ġ. , Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü.
DSĠ Etüt- Planlama; planlaması yapılmıĢ, çalıĢması devam eden projeleriyle toplam 11.019 ha alanı cazibeli ve pompaj sistemiyle sulamaya açmayı hedeflemektedir.
54 4.6. ÇAYIR MERA ALANLARININ DAĞILIMI
Tunceli ilinde çayır ve mera alanlarının toplamı 323.582 ha‘dır. Bu alanın alt bölgelere göre dağılımı Grafik 11 de verilmiĢtir.
Grafik.11 Alt Bölgelere Göre Çayır Mera Alanlarının Dağılımı 500000 400000
300000
Ha 200000 100000 0 l. Alt Bölge ll.Alt Bölge Alt Bölge Alanı ALT BÖLGELER Çayır Mera Alanı
Kaynak:Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
Alt bölgelerin yüzölçümleriyle mera alanları karĢılaĢtırıldığında, I. Alt bölgenin yüzölçümünün %34,5‘ini mera alanlarının oluĢturduğu görülmektedir. II. Alt bölgenin yüzölçümünün ise %47,8‘i mera alanıdır.
Tablo .18 Tunceli Ġli Mera Ot Verimi (2000 Yılı)
Mera Alanı (ha) Kuru Ot Verimi(kg/ha) Toplam Verim (ton/yıl)
323582 500 161791 Kaynak:Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
55 Grafik .12 Çayır ve Meraların Arazi Kabiliyet Sınıflamasına Göre Dağılımı(ha)
300000 250000 200000 150000 100000 50000 0 III. SINIF IV. SINIF VI. SINIF VII. SINIF Seri 1
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
Ġlin çayır ve mera alanların tamamına yakını VII. sınıf araziler üzerinde bulunmaktadır. ( 292361 ha.) VI‘ inci sınıf arazi üzerinde 22113 ha, IV‘üncü sınıf arazi üzerinde 5787 ha, III‘inci sınıf arazi üzerinde 3321 ha, mera alanı bulunmaktadır.
Ġlin çayır mera alanlarının 2048 ha‘ı derin, 5942. ha‘ı orta derin, 77551 ha‘, sığ, 238041 ha‘ı çok sığ topraklardan oluĢmaktadır.
Ġl içinde çayır mera olarak kullanılan 322582 ha arazinin 177468 ha sorunsuz, 1398 ha, da drenaj, 144720 hektarında ise taĢlılık problemi vardır.
4.7. ORMAN VE FUNDALIKLAR Tunceli orman varlığı bakımından zengin sayılabilir bir ilimizdir. Orman varlığı il yüzölçümünün yaklaĢık olarak %27,5‘e,Türkiye orman varlığının da %1‘ne karĢılık gelmektedir. Tunceli yüzölçümünün %33.2‘sini ( 258500 ha) orman ve fundalık alanlar oluĢturmaktadır. Ormanlar ağırlıklı olarak MeĢe, DıĢbudak, Akçaağaç, Kavak‘tan, oluĢmaktadır.
56 Tablo.19 Alt Bölgelere Göre Orman Alanları Dağılımı (2000 Yılı)
Verimli Bozuk Verimli Koru Bozuk Koru Toplam Baltalık Baltalık Alt Bölgeler Orman Alanı Orman Orman Orman Alanı Orman (ha) Alanı (ha) Alanı (ha) (ha) Alanı(ha)
I.Alt Bölge 18604 25450 44054 II.Alt Bölge 3105 1868 85592 60708 151273 Toplam 3105 1868 104196 86158 195327 Kaynak:Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
BÖLÜM 5. TARIMIN PERFORMANSININ GÖZDEN GEÇĠRĠLMESĠ
5.1. TARIM SEKTÖRÜNÜN GSYĠH’YA KATKISI: Tunceli ilinin GSYĠH‘nın içindeki tarım sektörünün payı 1987 yılında % 54,8 iken, 1997 yılında % 45,9‘a düĢmüĢtür.
Tablo.20 Tunceli ili tarım sektörü GSYĠH 1987-1997
GSYĠH 1987 Yılı Sabit 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Fiyatlarla (000,000 TL)
Toplam 73 72 65 72 71 75 74 76 66 65 61 GSYĠH
Tarım GSYĠH 40 41 35 40 40 40 36 39 34 31 28
Tarım Payı 54,8 52,3 44,5 46,5 42,9 39,8 36 35,3 51,5 47,6 45,9 (%)
Çiftlik- 43,3 38,4 34,1 38,1 36,6 31,1 28,2 29,2 33,8 27,4 23,2 Hayvancılık
Ormancılık 9,8 12,1 9,5 7,3 5,5 8 7,2 5,4 3,4 4,2 3,1
Balıkçılık 1,7 1,8 0,9 1,1 0,7 0,7 0,5 0,6 0,8 0,8 0,7
GeliĢme Hızı(sabit 0,0 -1,6 -8,8 10,4 -1,0 5,1 -1,2 1,8 -12,7 -0,7 -6,7 Fiyatlarla)
Tüm Sektörler -1,4 -9,7 10,1 -1,4 5,6 -1,3 2,7 -13 -1,5 -6,2
Tarım Sektörü 2,5 -14,6 14,2 0 0 -10 8,3 -12,8 -8,8 -9,6 Kaynak : Mülga D.Ġ.E(TUĠK)
57 Tunceli ilinin toplam GSYIH 1987 yılından 1997 yıllar arası dikkate alınarak bir değerlendirme yapılırsa gerek toplam GSYĠH ve gerekse de tarımdaki GSYIH mutlak bir düĢüĢ gözlemlenmektedir.
Bunun nedenlerinden birisi ilde yaĢanan göçtür. Göç nedeniyle tarım arazilerinin büyük kısmı atıl kalmıĢ, ayrıca tarımdaki aktif nüfus azalmıĢ, tarımdaki yaĢlı nüfus ise tarımsal faaliyetin gereklerini yerine getirmede yetersiz kalmıĢtır.
Bir baĢka neden de, tarıma dayalı sanayinin yeterince geliĢememesidir. Bununla birlikte il; tarımsal sanayi bakımından büyüklü-küçüklü 5 adet kuruluĢa sahiptir. Bu kuruluĢlar tarımdan hammadde talep etmenin yanında, tarıma girdi sağlama bakımından önem taĢımaktadır.
5.2. TARIMSAL ÜRETĠM VE VERĠMLILĠK
5.2.1. Bitkisel Üretim
YağıĢın yıllık toplamının azlığı ve mevsimlere göre dağılıĢındaki dengesizlik nedeniyle, ilde kuru tarım sistemi hakimdir. Bitkisel üretim tahıllar üzerinde yoğunlaĢmıĢ olup, tahıl yetiĢtirmede nadas+tahıl sistemi uygulanmaktadır Tunceli‘de toplam 113180 hektar tarım arazisi mevcut olup bunun %19,50‘unda hububat tarımı yapılmaktadır. Tablo 25‘de tarım arazilerinin kullanım durumuna göre dağılımları verilmiĢtir. Bu tabloda dikkat çeken bir husus kullanılmayan tarım arazilerinin oranının %53.06 gibi yüksek bir rakam olmasıdır. Nadas arazilerinin oranı da yüksek olup %14 dir.
Tablo.21 Tarım Arazilerinin Dağılımı
TARIM MĠKTARI ARAZĠNĠN CĠNSĠ ARAZĠSĠNE ORANI (ha ) (%) Hububat Arazisi 22071 19,50 Nadas Arazisi 16710 14,00 Yem Bitkileri 9743 8.61 Endüstri Bitkileri 6 0,01 Baklagiller 1752 1.54 Meyvelik 2139 1,88 Sebzelik 409 0,36 Bağ 255 0,22 Diğer Tarla Ürünleri 44 0.04 Kullanılmayan Tarım Arazisi 60051 53.06 Toplam Tarım Arazisi 113180 100 Kaynak:Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve TUĠK-2011
Türkiye genelinde tarla bitkileri içerisinde en fazla (%54.52) hububat tarımı yapılmaktadır. Tunceli ili ekim alanı itibari ile en fazla hububat ekimi yapılmaktadır. Tunceli genelinde hububat üretimi içinde ekim alanı en fazla olan buğdaydır. Daha
58 sonra arpa gelmektedir. Alt bölgeler bazında karĢılaĢtırma yapıldığında, l‘ inci alt bölge buğday ekim alanları bakımından en fazla paya sahiptir.
Grafik.13 HUBUBAT EKĠLĠġ ALANLARININ ALT BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI
25000
20000
15000
Ha 10000
5000
0 l. Alt Bölge ll.Alt Bölge
Kaynak:Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve TUĠK
Tablo.22 Alt Bölgelere Göre Tunceli Ġlinde Hububat Üretimi (2011)
Ürünler Üretim (ton)
I.Alt Bölge II.Alt Bölge Toplam Buğday 22114 3804 25918 Arpa 21937 8435 30372 Kaynak:Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve TUĠK
Alt bölgeler bazında karĢılaĢtırma yapıldığında il genelinde toplam buğday üretiminin % 85.32 gerçekleĢtiren l. alt bölgedir.
Arpa üretiminde ise 72,23‘lik payla l alt bölge ilk sırada yer almaktadır.
Türkiye genelinde endüstri bitkilerinin tarla bitkileri içerisindeki payı ekilen alan olarak %8.2‘dır. Tunceli Ġli genelinde tarla bitkileri ekiliĢ alanı içerisinde endüstri bitkilerinin payı ise %0,02‘dir. Tunceli ‗de endüstri bitkilerinin ekiliĢ alanları çok az olup Ģeker pancarı ekim alanı 6 ha sınırlıdır.
59 Grafik.14 BAKLAGĠLLER EKĠM ALANLARININ ALT BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI
1600 1400 1200
1000 Nohut
800 K. Fasülye Ha 600 K. Mercimek 400 200 0 l. Alt Bölge ll.Alt Bölge
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
Türkiye genelinde tarla bitkileri içerisinde Baklagil tarımının payı %6.3‘dır. Ġl genelinde ise bu oran % 5.21‘dir. Baklagiller içerisinde en fazla üretim alanına sahip Kuru fasulyedir. Kuru fasulye üretimi ise ll alt bölgede yoğunlaĢmıĢtır.
Tablo.23 Baklagil Üretimi (2011) Ürünler Üretim (ton)
I.Alt Bölge II.Alt Bölge Toplam K.Mercimek 55 - 55 Nohut 415 36 451 K.Fasulye 2 1348 1350 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve TUĠK
Kuru mercimek üretimi %100‘nü l.alt bölge gerçekleĢtirmektedir. Nohut üretiminde alt bölgeler bazında karĢılaĢtırma yapıldığında yine l. alt bölge % 92 ‗lik payla birinci sırayı almaktadır. Kuru fasulye üretiminin büyük bölümünü % 98 lik payla ll alt bölge gerçekleĢtirmektedir. Bunun tamamına yakını Ovacık ilçesinde gerçekleĢmektedir.
60
Grafik .15 Yem Bitkileri EkiliĢ Alanlarının Alt Bölgelere Göre Dağılımı
45000 40000 35000 30000 Yonca
25000 Fiğ 20000Ha 15000 Korunga 10000 5000 0 l. Alt Bölge ll.Alt Bölge
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
Hayvansal üretimin geliĢmiĢ olduğu ülkelerde yem bitkileri tarımı, ekili alanların %25- 30‘unu teĢkil ederken bu oran ülkemizde ancak %8.18 dolayındadır. Bu durum yem bitkileri yetiĢtiriciliğinin yetersizliğinin açık bir göstergesidir. Tunceli‘de yem bitkilerinin tarla bitkileri içindeki payı % 19.36,dür
Yem bitkileri ekiliĢ alanları itibariyle alt bölgeler bazında karĢılaĢtırma yapılacak olursa yonca üretim alanları l. alt bölgelerde % 0.01 II. alt bölgelerde yem bitkileri % 54,36dir.
Tablo. 24 Yem Bitkileri Üretimi (2011) Ürünler Üretim (ton) I.Alt Bölge II.Alt Bölge Toplam Yonca* 4008 9665 13673 Korunga* 99 1985 2084 Fiğ * 39631 6127 45758 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve TUĠK *YeĢil Ot Olarak HesaplanmıĢtır.
Yem bitkileri üretim miktarları alt bölgeler bazında karĢılaĢtırıldığında yonca üretimi il genelinde toplam 13673 ton üretilmiĢ olup, bunun % 70.8.‘lık kısmını ll. alt bölge gerçekleĢtirmiĢtir. l.alt bölgenin üretimdeki payı %29.2 ‘dır.
Korunga il genelinde 2084 ton üretilmiĢ olup, en fazla üretim yapan alt bölge %95‘lük payla ll alt bölgedir l .alt bölge üretimin %5 ni gerçekleĢtirmiĢtir.
Fiğ il genelinde 45758 ton üretilmiĢ olup, üretimde %86.61‘luk pay ile l. alt bölge ilk sırayı almaktadır. ll. alt bölgenin üretimdeki payı ise % 13.39 dir.
61 Grafik.16 Bazı Meyvelerin Alt Bölgelere Göre Üretimi
1200
1000 ELMA
800 ARMUT
600 CEVİZ HA 400 BADEM 200 DUT 0 1 2
ALT BÖLGELER
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
Türkiye genelinde meyve üretimi yapılan alanlar tarım alanlarının %12.11‘ini oluĢturmaktadır. Tunceli‘de ise bu oran %1.88‘dir. Ġlde genel olarak elma, armut, dut, ceviz üretimi yapılmaktadır. Ayrıca mikro klima özelliğe sahip olan bölgelerde (Pertek, ÇemiĢgezek) badem, dut ve kayısı üretimi yapılmaktadır. Ġlde elma, badem ve ceviz yetiĢtiriciliğinin geliĢtirilmesi için uygun potansiyel vardır.
Grafikten de izlenebileceği gibi meyve üretimi daha çok öz tüketime yönelik olarak yapılmaktadır. 2011 yılı verilerine göre Ġl genelinde meyve veren ağaç sayısı 59516 adet olup bu meyve ağaçlarından toplam olarak 2237 ton/yıl meyve üretimi yapılmıĢtır. Meyve üretimi daha çok I.alt bölgede yoğunlaĢmıĢtır. Meyve vermeyen yaĢtaki ağaç sayısı ise 29250 ‘dır. Meyvecilik daha çok tahıl üretimi ve hayvan yetiĢtiriciliğinin yanında ek gelir getirici ve aile ihtiyacını karĢılamaya yönelik bir uğraĢ olarak yapılmaktadır.
Tablo.25 Alt Bölgeler Bazında Sebze Üretim Miktarları (2011 Yılı)
Ürünler I.Alt Bölge II.Alt Bölge Toplam (Ton) (Ton) (Ton) T.fasulye 59 178 237 Kavun 3236 -- 3236 Karpuz 2034 -- 2034 Salatalık 234 285 519 Domates 767 592 1359 Biber 255 117 372 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve TUĠK-2011
Türkiye genelinde tarım alanlarının %2.99‘ün de sebze üretimi yapılırken, Tunceli‘de sebze tarımı yapılan alan %0,36‘de kalmaktadır. Sebze tarımının geliĢmesini engelleyen en büyük faktör iklim kısıtlamasıdır. Ancak, I.alt bölgede mikroklima özelliği gösteren alanlarda sebze yetiĢtiriciliği yoğunlaĢmıĢtır. Sebze üretimi daha çok öz tüketime yönelik yapılmaktadır.
62 2011 yılı verilerine göre Ġl genelinde 409 ha sebze ekim alanında 8046 ton sebze üretimi gerçekleĢtirilmiĢtir. Sebze üretimi de meyve üretimi gibi daha çok ek gelir getirici ve öz tüketim amacıyla yapılmaktadır.
5.2.2. Bitkisel Üretimde Verimlilik
Tablo.26 Tunceli ve Türkiye Genelinde YetiĢtirilen Bazı Ürünlerin Verim Değerleri (2011)
Ürünler Tunceli(Kg/ha) Türkiye(kg/ha)
Buğday 2000 2420 Arpa 2500 2529 Nohut 1100 1190 Kuru Fasulye 1050 2060 Yonca(kuru ot) 6000 6739 Korunga(kuru ot) 3500 3773 Fiğ(tane) 930 596 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve TUĠK
Önemli miktarda ekim ve üretim potansiyeline sahip tahılların ortalama verim değerleri incelendiğinde, bu ürünlerin verimlerinin Türkiye ortalamasının altında kaldığı görülmektedir. Yemeklik tane baklagillerde; Nohut ve Kuru Fasulyenin verimi Türkiye ortalamasının altında olmakla birlikte çok fazla düĢük değildir. Yem Bitkilerin de Fiğ(tane) Türkiye ortalamasından yüksektir. Yonca Kuru ot verimi Türkiye ortalamasının altındadır. Korunga Türkiye ortalamasına yakındır. Görüldüğü gibi Tunceli ili yem bitkileri yetiĢtiriciliği açısından üstünlüğe sahiptir. Ġl topraklarının % 34 ünün çayır-mera alanlarıyla kaplı olması kaba yem ihtiyacının karĢılanması bakımından hayvan yetiĢtiriciliği için bir avantaj olarak değerlendirilebilir. Meraların yıllık kuru ot verimleri Karadeniz Bölgesi‘nde 1000 kg/ha, Doğu Anadolu Bölgesi‘nde 900 kg/ha ve Ġç Anadolu Bölgesi‘nde 450 kg/ha‘ dır. Tunceli ili ortalaması ise,500 kg/ha‘dır. Tunceli‘nin bitkisel üretiminde, üretim değeri açısından tahıllar ve tahıllarda da buğday ilk sırayı almakta, bunu arpa izlemektedir. Yemeklik tane Baklagillerde ise Kuru Fasulye ön plana çıkmaktadır.
63 Tablo.27 Tunceli Ġlinde Alt Bölgelerde Önemli Bitkisel Ürünlerin Ekim Alanı ve Üretim Değerleri (2011 3.dönem Yılı Fiyatları)
I.Alt Bölge II.Alt Bölge Toplam
Ekim Üretim Ekim Üretim Ekim Üretim Ürünler Alanı Değeri Alanı Değeri Alanı Değeri (ha) (TL) (ha) (TL) (ha) (TL)
Buğday 11057 99513 1902 17118 12959 116631
Arpa 8775 179883 337 67167 9112 247050
Nohut 390 7605 35 682 425 8287
Kuru 2 64 1348 43136 1350 43200 Fasulye
Korunga 11 18040 456 747840 467 765880 (kuru ot)
Yonca 66 166320 967 2436840 1033 2603160 (kuru ot) Fiğ 5871 8424885 1725 2475375 7596 10900260 (kuru ot) Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve TUĠK-2011
Üretim değerleri açısından, alt bölgeler arasında farklılıklar bulunmaktadır. Tablo 27‘den de görüldüğü üzere yine birinci alt bölgede ve ikinci alt bölgede baklagiller ve yem bitkileri üretilmekte ve üretim değeri olarak ilk sırayı almaktadır. Korunga birinci ve ikinci alt bölgede üretim değeri açısından birinci sırada yer almaktadır.
5.2.3. Hayvansal üretim ve Hayvan Varlığı
BüyükbaĢ Hayvan Varlığı:
Tunceli Ġlinde 2011 yılı itibariyle büyük baĢ hayvan varlığı 25.158 adettir. Türkiye genelinde mevcut büyük baĢ hayvan sayısı 12.386.337 adet olup bu rakamın % 0,20‘u Tunceli‘de bulunmaktadır.
64 Grafik .17 Tunceli Ġlinde Alt Bögeler Bazında B. BaĢ Hayvan Varlığı
%58
% 42
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü-2011
Grafik 17‘den de anlaĢılacağı gibi Tunceli‘nin l. alt bölgesi olan Merkez, ÇemiĢgezek, Pertek, Mazgirt, bölgesinde B.BaĢ. hayvan yetiĢtiriciliği % 58 oranında, ll. Alt Bölge olan Hozat, Nazımiye, Ovacık, Pülümür, bölgesinde ise % 42 oranında yapıldığı görülmektedir.
Grafik.18 Tunceli Ġlinde Alt Bölgeler Bazında Irklara Göre Hayvan Varlığının Dağılımı
7000 6000 5000 Kütür 4000 Yerli 3000 Melez 2000 1000 0 l. Alt Bölge ll.Alt Bölge
Kaynak: TUĠK-2011
Grafik 18‘ de izlenebileceği gibi Tunceli Ġlinde %30,5 kültür BüyükbaĢ hayvan varlığı olmakla beraber bunu %41,4 ile Melez, %28,1 ile yerli Irkları bulunmaktadır. Bu sonuca göre Tunceli ilinde hayvan ıslah çalıĢmalarına hız verilmelidir.
65
Grafik- 19 2001 - 2011 Yılları Hayvan Islah ÇalıĢmaları
28%
72%
Tabi tohumlama Sun'i Tohumlama
Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
Tunceli Ġli sığır popülasyonunun genetik kalitesinin yükseltilmesi amacıyla Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Ġl Müdürlüğü personelince bedelsiz yürütülen suni tohumlama çalıĢmaları 1995 yılında yapılan yasal değiĢiklik sonucunda bedelli hale dönüĢtürülmüĢ böylece özel sektör kuruluĢları için de çekici hale getirilmiĢtir. Bunun yanında serbest veteriner kliniklerinin artıĢıyla 7(yedi) adet klinik, il/Ġlçe Müdürlükleri ile 2001-2011 yılları arasında Tunceli ilinde yürütülen hayvan ıslahı çalıĢmalarının %72‘sinde suni tohumlama, %28‘inde ise tabii tohumlama yöntemi kullanılmıĢtır.
2001-2011 Yıllar itibariyle yapılan hayvan ıslah çalıĢmalarının doğrultusunda Tunceli Ġlinin büyükbaĢ hayvan popülasyonundaki genotip değiĢimde istenilen seviyeye Tarım Ġl/ilçe Müdürlüğü ve Özel sektörün özverili çalıĢmasıyla hayvan ıslah çalıĢmaları ivme kazanmıĢtır. (Grafik 20)
Grafik 20 Tunceli B.B.Hayvan Varlıklarının Irklara Göre DeğiĢimi 35000 30000 25000 Yerli 20000 kültür melezi
Adet 15000 saf kültür 10000 5000
0
2000 1996 1997 1998 1999 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Yıllar
Kaynak:TUĠK-2011
66 KüçükbaĢ Hayvan Varlığı:
2011 yılı verilerine göre Tunceli‘de küçükbaĢ hayvan varlığı 278.878 adettir. Aynı yıl için Türkiye küçükbaĢ hayvan varlığının toplamı ise 32.309.518 adet olup, Tunceli‘nin bu rakamdaki payı %0,86‘dir.
Grafik:21 Tunceli Ġlinde Alt Bölgeler Bazında Küçük BaĢ Hayvan Varlığı
18%
82%
1.Alt bölge 2.Alt bölge Kaynak:TUĠK-2011
Grafik 21‘de görüldüğü gibi ildeki küçük baĢ hayvan varlığının %82‘lük kısmı I.alt bölgede ve %18‘lık kısmı II‘inci alt bölgede bulunmaktadır. Ġldeki koyun varlığının %88‘lik bölümü I.‘inci alt bölgede, keçi varlığının %59‘luk kısmı I.‘inci alt bölgede bulunmaktadır. Tunceli ilinde yetiĢtirilen koyunların %85‘den fazlasını yerli koyun ırkı olan akkaraman ırkı koyun, keçilerin ise tamamına yakınını yerli ırk olan kıl keçisi oluĢturmaktadır.
Grafik 22 Tunceli Ġli KüçükbaĢ Hayvan Varlığı DeğiĢimi
300000 250000 Koyun
200000 Keçi
150000 Adet 100000 50000 0
Yıllar
Kaynak:TUĠK-2011
Grafik 22 incelendiğinde Ġlde 1996-2011 yılları arasında küçükbaĢ hayvan popülasyonunda mutlak bir değiĢim yaĢanmazken 2001 yılından sonra küçük baĢ hayvan popülasyonunda meydana gelen bir yükselme sonucu meraya olan baskının
67 azalması nedeniyle mevcut popülasyon için mera olanaklarının belli ölçüde de olsa iyileĢmesi sonucunu doğurmuĢtur. Bu durum sektörde pazara yönelik hayvansal üretimin artacağı beklentisini doğurmaktadır. Bu artıĢ gerçekleĢtiğinde ıslah çalıĢmalarına olan talebin artması beklenebilir. 2007 yılından itibaren damızlık Koyun keçi yetiĢtiriciliği birliğinin kurulmasıyla küçükbaĢ yetiĢtiriciliği daha düzenli bir faaliyet göstermiĢtir.
Tunceli ilinde Sosyal YardımlaĢma ve DayanıĢma Fonu (SYDF) kaynaklı projelerle damızlık koyun ve koç dağıtımı yapılarak, eldeki mevcut koyun ırkının daha yüksek verimli ırklara dönüĢümünü teĢvik edebilir.
Kanatlı Hayvan Varlığı:
Tavukçuluk sektörü Türkiye‘de 1960‘lı yıllardan sonra hızlı ve sürekli bir büyüme göstermiĢtir. Bu büyümede sektöre yapılan büyük yatırımlar kadar sektörün mukayeseli avantajları da rol oynamıĢtır. Tavukçuluğun bu avantajlarından yararlanılarak geliĢtirilmesi yeni istihdam olanaklarının yaratılması yoluyla ekonomik, köyden kente göçün azaltılması yoluyla da sosyal yararlar sağlayacaktır.
Fakat Tunceli ilinde 2011 yılı verilerine göre 28336 kanatlı hayvan mevcut olup, Ġlimiz Mazgirt Ġlçesinde bulunan pazara yönelik et ve yumurta üretimi yapan bir (1) adet 10.000 baĢ kapasiteli iĢletme bulunmaktadır.
Kovan Varlığı:
2010 yılı verilerine göre Tunceli ilinde 250 adet ilkel kovan, 45880 adet fenni kovan olmak üzere toplam 46130 adet kovan bulunmaktadır. Bal üretim miktarı bakımından Tunceli ilinin Türkiye içerisindeki payı % 1‘dir. Tunceli‘de kovan baĢına düĢen bal üretim miktarı Türkiye ortalamasının üzerinde olup ortalama 21 kg‘ dır.
I'inci alt bölgede 17,633 kovan, II. Alt bölgede 28,422 kovan mevcuttur. Grafik 23‘de görüldüğü gibi II. Alt bölge Arıcılık potansiyeli bakımından ilde birinci alt bölgeye oranla büyük bir paya sahiptir.
Grafik-23 Alt Bölgeler Bazında Arılı Kovan Dağılımı
38.23 %
61.77 1. Alt bölge % 2. Alt bölge
Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü-2010
68 Tunceli ili zengin nektar kaynaklarına sahip olduğundan üretilen balın Türkiye pazarında yüksek fiyatla satılması sonucunda bölge göçer arıcılar için de cazip hale gelmiĢtir. 1990 yılından bugüne verimde önemli bir değiĢim gözlenmemiĢ olmakla birlikte, özellikle yerel yönetimler ve diğer kaynakların arıcılığı teĢvik etme çabaları kovan sayısının artmasına sebep olmuĢtur.
Tablo.28 Hayvansal Üretim (2010) Ürünler Üretim (ton) I.Alt Bölge II.Alt Bölge Toplam Bal 289 524 813 Bal Mumu 16,20 8,16 24,36 Et (B.baĢ) 123,6 11,9 125,5 Et (K.baĢ) 80,2 7,3 87,5 Süt (B.baĢ) 18226 6882 25108 Süt (K.baĢ) 7988 2160 10148 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü, TUĠK
Tablodan da izlendiği üzere Tunceli Ġli bal üretimi 813 ton ve bal mumu üretimi 24,36 tondur. Alt bölgeler bazında karĢılaĢtırma yapıldığında ll‘inci bölgenin ilin toplam bal üretiminin % 64,4‘ünü balmumunun % 33,5‘ini gerçekleĢtirmekte olduğu görülmektedir. Bunu balın % 35,6‘sını ve balmumunun % 66,5‘ini üreten l alt bölge (Merkez, ÇemiĢgezek, Mazgirt, Pertek) izlemektedir. Tunceli Ġlinin büyükbaĢ et üretimi 125,5 ton olup, üretimin % 98,4‘ünün l‘inci alt bölgede yapıldığı görülmektedir. ll‘inci alt bölgede gerçekleĢen üretim ise toplam üretimin %1,6 dur. BüyükbaĢ et üretiminde görüldüğü üzere l‘inci alt bölgede yoğunlaĢma olmuĢtur.
Tunceli Ġlinin küçükbaĢ et üretimi 87,5 ton olup en fazla üretim büyükbaĢ et üretiminde olduğu gibi %91,6 ile l‘ inci alt bölgede gerçekleĢmektedir. ll‘ inci alt bölge üretimin %8,4‘ünü gerçekleĢtirmektedir.
Tunceli Ġlinin süt üretimi 35.256 ton olup, en fazla üretim yapan alt bölge % 74,35 ile l‘inci alt bölgedir. ll‘inci alt bölgedeki üretim ise toplam üretimin % 25,65‘unu gerçekleĢmektedir. BüyükbaĢ et üretiminde olduğu gibi süt üretiminde de yoğunlaĢma l‘ inci alt bölgededir.
Ġlin küçükbaĢ süt üretimi 10.148 tondur. En fazla üretim %74,3 ile l‘inci alt bölgede gerçekleĢmektedir. ll ‗inci alt bölgede üretimin % 25.7 ‗i gerçekleĢmektedir.
Su Ürünleri Üretimi:
Tablo.29 Alt Bölgeler Bazında Su Ürünleri Potansiyeli (2011Yılı) Alt Bölgeler Proje Kapasitesi Üretim Durumu YapılıĢ Durumu (ton/yıl) (Ton/yıl) (karada/gölde) I.Alt Bölge 5733 1360,71 Havuz+Kafes Balıkçılığı II.Alt Bölge 570 177,30 Havuz Balıkçılığı Toplam 6303 1538,01 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
69 Tunceli doğal su kaynakları bakımından çok zengin olmasına rağmen su ürünleri üretimi yok denecek kadar azdır. Su ürünleri yetiĢtiriciliği yapılabilecek kaynakların tespiti için il genelinde su kaynakları etütlerinin yapılması gerekmektedir. I.inci alt bölgede bulunan Keban baraj gölü üzerinde kafes balıkçılığına uygun yerlerin tespit edilmesi ve bu alanların balıkçılığa açılması bölge açısından önemli bir potansiyel oluĢturmaktadır. Ayrıca, il genelinde ruhsatlı 56 adet motorlu, 56 adet ruhsatlı avcı bulunmaktadır.
Tablo.30 Ġlde Avcılık ve YetiĢtiricilik Yoluyla Elde Edilen Su Ürünleri Üretiminin Son 5 Yıllık Verileri
Yıllar Avcılık Yolu Ġle Elde YetiĢtiricilik Yolu Ġle Elde Edilen Üretim Edilen Üretim (Ton/Yıl) (Ton/Yıl) 2007 18,050 153,00 2008 16,990 205,80 2009 36,800 471,70 2010 46,380 578,50 2011 36,950 1538,01 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
5.2.4. Hayvansal Üretimde Verimlilik
Türkiye‘de sığır eti üretimi yetersiz ve iç pazar ithalat yasağı ve/veya yüksek gümrük tarifesi (%235) ile dıĢ rekabete karĢı korunduğu için tüketici fiyatları yüksek ve kiĢi baĢına et tüketimi oldukça yetersizdir. Büyük baĢ hayvan envanterinde azalma devam etmektedir, ancak hayvan mevcudunun genetik kalitesinin iyileĢtirilmesi ( melezleme ve saf ırk) ile bakım ve besleme tekniğindeki ilerleme hayvan baĢına et ve süt veriminde artıĢ sağlamıĢtır. Ancak ulaĢılan verimlilik düzeyi AB ve ABD‘de ulaĢılmıĢ olan verimlilik düzeyinden oldukça düĢüktür. Türkiye‘de hayvan baĢına et verimi ABD‘den 2 kat ve süt verimi 2,5 kat daha düĢüktür. Türkiye‘de üretilen sütün kalitesi de AB normlarına göre oldukça düĢüktür.
Gelecek on yıllık dönemde sığır eti üretimi artmaya devam edecektir, ancak üretimdeki artıĢ talep artıĢının gerisinde kalacağı için sığır eti ithalatı 2004 yılından sonra 100 bin tonu geçecek ve dönem sonunda 323 bin tona ulaĢacaktır (Tablo 31). Ġthalat miktarındaki büyük sıçramaya rağmen 2010 yılında kiĢi baĢına 13,3 kg/yıl sığır eti tüketilecektir. Türkiye‘de 2010 yılında ulaĢılacak tüketim miktarı geliĢmiĢ ve orta gelirli ülkelerin oldukça gerisinde kalacaktır. Nitekim Arjantin‘de kiĢi baĢına sığır eti tüketimi 60 kg/yıl dır. Diğer orta gelirli bir ülke olan Brezilya‘da ise kiĢi baĢına yılda 35 kg sığır ve 24 kg tavuk eti tüketilmektedir.
2010 yılında Türkiye‘de kiĢi baĢına sığır eti tüketiminin 20 kg seviyesine ulaĢması için yaklaĢık 1482 bin ton et tüketilmesi gerekir. Oysa Türkiye‘de 2010 yılında 676 bin ton sığır eti üretilebilecektir. Tahmin edilen üretim kiĢi baĢına 20 kg/yıl tüketimin ancak %45‘ini karĢılayabilir. Türkiye‘de gelir dağılımının bozukluğuna bağlı olarak özellikle et ve diğer hayvansal ürün tüketiminde dengesiz bir dağılım olduğu dikkate alınırsa 2010 yılında bile Türkiye‘de hayvansal et tüketiminde tam olarak gıda emniyetine ulaĢılamayacağı görülmektedir. Türkiye‘de kiĢi baĢına toplam süt tüketimi (süt eĢdeğeri
70 olarak) geliĢmiĢ ülkelerin çok gerisinde değildir. Ancak kiĢi baĢına taze ve pastörize süt tüketimi geliĢmiĢ ülkelerden düĢüktür. Türkiye‘de süt üretiminin yaklaĢık %90‘ı inek sütüdür. Projeksiyon çalıĢmaları gelecek on yıllık dönemde inek baĢına verimlilik artıĢından dolayı süt üretiminde artıĢın devam edeceğini ve Türkiye‘nin süt üretiminin büyük oranda süt talebini karĢılayacağını göstermektedir.
Tunceli ili genelinde sığırda birim baĢına et ve süt verimleri arttığı gözlenmektedir. Bunun nedeni ise sığır popülasyonundaki genotip değiĢimdir. Diğer taraftan aday ülke olduğumuz Avrupa Birliği‘nde 1996 yılında sığırda ortalama karkas ağırlığı 281 kg/baĢ, yıllık ortalama süt verimi ise 5.500kg/baĢtır. Türkiye genelinde ise; kültür ırkı sığırlarda ortalama süt verimi 4.080 kg/baĢ, melezlerde 2.448 kg/baĢ ve yerli sığırlarda 816kg/baĢ‘tır. il genelinde gerek yetersiz beslenme ve gerekse bakım
Ģartlarının kötü olması nedeniyle verimler ülke genelinin altındadır. 2000 yılı verilerine göre il genelinde üretilen süt miktarı inek sütü olarak 37764 ton/yıl, koyun sütü olarak 9270 ton/yıl‘dır. Süt veren inekler dikkate alındığında verimleri ise yıllık olarak kültür ineklerinde 3.000 kg/baĢ, melezlerde 2.000 kg/baĢ ve yerli ineklerde ise 450 kg/baĢtır. Ortalama süt verimi ise 1817 kg/baĢtır. Küçük baĢlarda süt verimleri ise ülke genelinde 2000 yılı verilerine göre ortalama 48 kg/baĢ tır. Ġl genelinde küçük baĢ süt verimleri ise 50 kg/baĢtır.
Tablo 32‘den görüldüğü gibi süt üretim değeri açısından ilk sırayı sığır sütü almakta, bunu koyun ve keçi sütü izlemektedir. Et üretimi değeri açısından süt de olduğu gibi ilk sırayı sığır eti almakta, bunu koyun, keçi ve kanatlı eti takip etmektedir.
Tablo 32‘de yumurta, bal ve bal mumunun üretim değerleri verilmiĢtir. Üretim değeri açısından bal üretim değeri ilk sırada yer almaktadır.
71 Tablo.31 Hayvansal Ürünler Arz ve Talep Projeksiyonu (Bin Ton) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Tavuk Eti Üretimi 686 667 711 758 795 831 876 939 1008 1076 1148 Tavuk Eti Talebi 676 657 701 748 785 821 866 929 998 1066 1138 KiĢi BaĢına Tüketim (Kg) 10,35 9,92 10,43 10,99 11,39 11,76 12,25 12,97 13,78 14,55 15,35
Yumurta Üretimi 693 669 700 719 745 768 787 810 826 848 869 Yumurta Talebi 686 662 693 712 738 761 780 804 819 841 862 KiĢi BaĢına Tüketim (Kg) 10,51 9,99 10,33 10,47 10,70 10,89 11,03 11,23 11,30 11,47 11,63
Sığır Eti Üretimi 565 611 621 644 641 636 628 624 643 670 676 Sığır Eti Talebi 596 631 659 701 752 813 870 899 921 967 1016 Sığır Eti Ġthalatı -32 -20 -38 -57 -111 -176 -243 -275 -278 -297 -341 KiĢi BaĢına Tüketim (Kg) 9,13 9,53 9,82 10,30 10,91 11,64 12,31 12,57 12,71 13,20 13,71
Koyun Eti Üretimi 263 265 270 272 277 282 286 291 297 303 308 Koyun Eti Talebi 267 273 281 298 314 334 351 357 360 374 389 Koyun Eti Ġthalatı -5 -8 -11 -26 -37 -52 -65 -66 -63 -71 -81 KiĢi BaĢına Tüketim (Kg) 4,09 4,13 4,19 4,38 4,56 4,78 4,97 4,99 4,96 5,10 5,25 (Milyon Ton) Süt Üretimi 10,5 10,7 10,9 11,0 11,2 11,3 11,5 11,7 11,8 11,9 12,1 Süt Talebi 10,6 10,7 10,9 11,1 11,2 11,4 11,5 11,7 11,8 12,0 12,1 Süt EĢdeğeri Ġthalat 0,083 0,058 0,052 0,051 0,049 0,047 0,046 0,045 0,043 0,040 0,038 KiĢi BaĢına Tüketim (Kg) 162 162 162 163 163 163 163 163 163 163 164
72 Tablo.32 Tunceli Ġli Hayvansal Ürünler Üretim Miktarları ve Üretim Değerleri
SÜT ET (**) KANATLI YUMURTA BAL BALMUMU (canlı adet) Sığır Koyun Keçi Sığır Koyun Keçi Ton 60115 20000 9860 66880 304620 226240 142830 749 352 9 1990 Milyon TL 80193 29420 14504 1312 170 4875 117 Ton 50710 20265 9500 59158 311040 213890 133337 727 432 7 1991 Milyon TL 94523 41827 19608 2225 3746 8934 135 Ton 58490 20060 9405 350 230 305 136160 809 564 27 1992 Milyon TL 219864 76850 36031 245810 13665 78645 4833 11642 18644 807 Ton 55740 17630 8590 61250 280430 193290 135137 787 538 28 1993 Milyon TL 309914 99098 48284 9197 13399 30314 1302 Ton 44570 8300 6775 410 225 240 134911 747 541 27 1994 Milyon TL 478548 96645 78888 48380 24750 26640 10974 24358 58648 2084 Ton 31120 7745 3455 475 215 155 97048 519 519 11 1995 Milyon TL 665097 168407 75126 137275 58480 43245 22797 34976 114695 1944 Ton 31625 7515 2310 315 195 255 87060 453 467 9 1996 Milyon TL 1137615 269804 82934 118125 73418 95243 27692 62666 180719 3252 Ton 33738 9007 2786 245 194 197 94240 563 484 14 1997 Milyon TL 1995738 523343 161878 138670 116400 119579 59212 112654 330531 9252 Ton 37006 8803 2920 388 219 187 81255 606 612 28 1998 Milyon TL 3820870 908910 301490 548244 314046 279565 123788 197354 833277 33338 Ton 1999 Milyon TL Ton 37764 9270 2965 143 121 87 86370 506 461 16 2000 Milyon TL 11583578 2887865 923681 338243 300564 216108 499721 400979 1391004 38306 (**) 1990-1991-1993 yıllarına ait verilerde Et miktarları sütununa canlı hayvan sayıları yazılmıĢtır. Kaynak. D.Ġ.E. verileri
73 5.2.5. Kaba Yem Üretimi Tunceli ili 2011 yılı kaba yem üretimi Tablo 33‘de gösterilmiĢtir.
Tablo.33 Tunceli Kaba Yem Üretimi (2011)
Ürün Cinsi EkiliĢ Alanı (ha) Toplam Üretim(ton/yıl) Yonca 1033 13673 Korunga 4670 2084 Fiğ 8243 45758 Buğday Samanı 12959 23326 Arpa Samanı 9112 18224 Çayır 1528 611 Mera 322054 161027 Toplam 359599 264703 Yem Bitkileri yeĢil ot alınmıĢtır. Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü, TUĠK
Ġl genelinde kaba yem üretimindeki dağılım incelendiğinde; kaba yem ihtiyacının %67,1‘i doğal çayır-mera alanlarından karĢılandığı görülmektedir. Ġkinci sıradaki kaba yem kaynağı ise % 15,59 oranında tahıllardan elde edilen samandan; Kaliteli kaba yem üretimi açısından bakıldığında ise ilde yem bitkileri üretiminin yetersiz kaldığı görülmektedir. Ġlde üretilen kaba yemin %5,1 ini yonca, yaklaĢık olarak %0,78‘sini korunga ve %17,28 fiğ samanıdır (Bkz. Tablo 33). 2001 —2010 yılları için yapılan hayvan sayısı projeksiyonuna göre (Bkz. Tablo 34) gelecek yıllarda ilin kaba yem ihtiyacı artacaktır. Yıllara göre kaliteli kaba yem açığının kapatılması ve gelecekte ihtiyaç duyulacak olan miktarın karĢılanabilmesi ancak kaliteli kaba yem kaynaklarının geliĢtirilmesi ile mümkündür.
Tablo.34 Tunceli Ġli 2001 -2010 yılları hayvan sayısı projeksiyonu
Yıllar Yerli Melez Kültür Keçi Koyun 1992 66080 16030 1937 204410 446286 1993 69431 12556 2066 192285 396499 1994 53810 10011 1861 149185 207325 1995 34956 8220 1482 75512 192531 1996 32875 7589 2397 70088 182065 1997 29969 10222 2243 63345 184624 1998 30034 11013 2634 65094 182490 1999 29093 11087 2729 65680 182034 2000 29135 11235 2816 69150 193010 2001 25236 11526 3025 71128 210765 2002 21996 12073 3345 73426 230736 2003 18917 12556 3680 75629 251502 2004 16268 13058 4047 77898 274137 2005 13991 13580 4452 80235 298810 2006 12032 14124 4897 82642 325703 2007 10348 14689 5387 85121 355016 2008 8899 15276 5926 87674 386967 2009 7653 15887 6518 90305 421794 2010 6582 16523 7170 93014 459756 *Koyu renkli yıllar projeksiyon uygulanarak bulunmuĢtur.
74 BüyükbaĢ Hayvan sayısı projeksiyonunda kullanılan formül Yerli Irk Ln Y= 12.337-0,0044519 t +0,01602t Melez Irk Ln T— 9,3521’0,1008 it 73 Kültür Irk, Ln s=1 1,555’0,0443t KüçükbaĢ Hayvan sayısı projeksiyonunda kullanılan formül Keçi LnG=1 1,551-0,06234 Koyun LnM= 14,22 6
Hayvan sayılarının 2001 ile 2010 yılları arsındaki değiĢimi izlendiğinde; yerli sığır popülasyonunda azalıĢ; küçük baĢ, kültür ırkı ve kültür ırkı melezi popülasyonunda da önemli bir artıĢ meydana geleceği tahmin edilmektedir. Sığır sayısında meydana gelen azalıĢ, bir ölçüde yüksek verimli genotiplerin payındaki artıĢa bağlanabilir. Küçük baĢ hayvan popülasyonundaki artıĢ trendi ise ilde ki mevcut potansiyel mera alanlarının hayvancılığın hizmetine sunulması göz önüne alınarak küçük baĢ hayvancılığın önemli bir düzeye geleceği düĢünülmektedir.
5.3. ĠLDE YETĠġTĠRĠLEN ÖNEMLĠ ÜRÜNLERĠN NET GETĠRĠLERĠNĠN KARġILAġTIRILMASI
Tablo.35 Bir dekar arazinin gayri safi üretim değeri, maliyeti ve net getirisi
(2011) Ürünler Verim Gayri safi üretim Maliyeti Net gelir (Da/Kg) değeri (da/TL) (da/TL) (da/TL) Buğday 200 174 133 41 Arpa 250 190 131 59 Yonca 600 252 185 67 Korunga 400 220 169 51 Fiğ 350 143 96 47 Nohut 110 214 155 59 Kuru Fasulye 105 336 244 92 Kaynak: Gıda tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü-TUĠK-2011
*Ürün kg/ satıĢ fiyatı (TL)
Yonca (K.Ot) 0,42 Korunga (K.Ot) 0,41 Nohut 1.65 K. Fasulye 3,2 Buğday 0.60 Arpa 0.52 Fiğ 0,41
75 Ġlde yetiĢtirilen ürünlerin dekar baĢına gayri safi üretim değerleri (2011 yılı fiyatları ile) üretim maliyetleri ve net gelirleri incelendiğinde çok dar alanda ekiminin yapılmasına rağmen en yüksek net gelirin Kuru Fasulyeden elde edildiği görülmektedir. Bundan sonra net getirisi en fazla olan ürünler ise yonca ve arpadır.
Ġl genelinde nadas alanları da dahil olmak üzere tarla bitkisi olarak % 33.50 oranında tahıl üretimi yapılmaktadır. Bu duruma rağmen dekar baĢına net geliri en az olan ürün grubu yine tahıllardır. Tahıllar grubunda dekar baĢına net geliri en yüksek olan ürün arpadır. Sonuç olarak il genelinde, birim alandan daha yüksek gelir getiren ürünlerin üretim miktarlarının oldukça düĢük düzeyde olduğu söylenebilir.
Tablo 35 den de izlenebileceği gibi yem bitkilerinden elde edilen net gelir yoncada yüksek, fiğ ve korungada düĢük düzeydedir. Bununla beraber; yem bitkileri, kuru ot olarak satılmadan hayvan beslemede kullanılarak ete ve süte dönüĢtürüldüğünde elde edilen gelir daha da artmaktadır. Tablo 36 ve 37‘ de kaba yemlerin kuru madde miktarına göre ete ve süte dönüĢtürülmesi durumunda elde edilecek gelir hesaplanarak verilmiĢtir.
Tablo.36 Kaba Yemlerin Kuru Madde Miktarına Göre Ete DönüĢtürülmesi ile Elde Edilen Gelir (2011 Yılı) Kaba KM. Hzm. Da. 1 kg et Da. Ot olarak Ete yemin Oranı Protein verim için verime satıldığında dönüĢtürülmüĢ cinsi (%) oranı (Kg) gerekli karĢılık et elde olarak (%) kuru miktarı edilecek satıldığında elde madde (Kg) gelir (TL) edilecek gelir miktarı (TL) (Kg)
Yonca 90 10,5 600 8 67,5 252,00 1012,00
Korunga 92 15,5 400 12 30,6 164,00 459,00
Fiğ 88 14,5 350 12 25,6 143,5 384,00 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
kg/ satıĢ fiyatı *Ürün (Kuru ot) (TL) Yonca 0,42 Korunga 0,41 Fiğ 0.41 Et karkas fiyatı 15 olarak alınmıĢtır.
76 Tablo.37 Kaba Yemlerin Kuru Madde Miktarına Göre Süte DönüĢtürülmesi ile Elde Edilen Gelir (2011Yılı)
Kaba Kuru Hzm. Da. 1 kg süt Dekara Ot olarak Süte yemin Madde Protein verim için verime satıldığınd dönüĢtürül cinsi Oranı oranı (Kg) gerekli karĢılık a elde müĢ olarak (%) (%) kuru süt edilecek satıldığında madde miktarı gelir elde edilecek miktarı (Kg) (TL) gelir (Kg) (TL)
Yonca 90 10,5 600 1,25 432 252,00 302,00 Korunga 92 15,5 400 1,25 294 164,00 205,00 Fiğ 88 14,5 350 1,25 246 143,5 172,00 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
*Ürün (Kuru ot) kg/ satıĢ fiyatı(TL) Yonca 0,42 Korunga 0,41 Fiğ 0,41 Süt satıĢ fiyatı 0,70 olarak alınmıĢtır.
Kaliteli kaba yemlerin kuru ot olarak satıldığında dahi tahıllardan daha fazla gelir getirdiği gibi bu yemlerin hayvansal üretimde kullanılması halinde üreticilere büyük oranda ilave gelir sağlamaktadır.
Ġlin hayvancılık potansiyelini geliĢtirmek, daha ucuz besleme kaynağı olan kaba yemden faydalanmak ve birim alandan daha fazla gelir elde etmek amacıyla hububat üretiminden vazgeçip, dekara daha fazla gelir getiren kaba yem üretimin artırılması ile mümkün olacaktır. Bu durum aynı zamanda üreticilerin daha fazla gelir elde etmelerini sağlayacak, hayvancılığın ve hayvansal üretimin sürdürebilirliği sağlanmıĢ olacaktır. Yem bitkilerinin ekim alanının artırılması toprak muhafazası açısından da yararlı görülmektedir.
BÖLÜM 6. PROBLEMLER POTANSĠYELLER VE KISITLAR
6.1. PROBLEMLER VE KISITLAR
Tunceli‘nin ekonomik yapısı ve tarım sektörü ve performansı önceki bölümlerde incelenmiĢtir. Ġlin profili ve tarımsal performansı incelenirken Tunceli Ġli‘nin problemleri de tanımlanmıĢtır. Tunceli ilinde tarımsal üretimi etkileyen baĢlıca problemler aĢağıda gruplandırılarak verilmiĢtir.
6.1.1. Sosyo Ekonomik Problemler
Göç : Tunceli Türkiye‘de göç veren illerin baĢında gelmektedir. 1990-1997 nüfus sayım sonuçlarının karĢılaĢtırılması sonucu köy nüfusunda %61,5‘lik ve yine 1997-2010 Genel nüfus karĢılaĢtırması sonucunda -%11,8 azalma tespit edilmiĢtir. DıĢarıya göç aktif nüfusun azalmasına neden olmuĢtur.
77 Eğitim : Eğitim düzeyinin yeterli olmadığı belirlenmiĢtir. Tarımsal yayım çalıĢmalarında kadınlar ihmal edilmiĢtir. Özellikle hayvancılıkla ilgili tüm iĢlerin kadınlar tarafından yapılıyor olmasına rağmen; sun‘i tohumlama ve hayvan besleme gibi önemli konularda kadınlara yönelik eğitim çalıĢmaları bulunmamaktadır.
Öz sermaye yetersizliği : Tarımda yeni teknolojilerin geliĢtirilmesi ve yeni yatırımın yapılması yani üretimi geliĢtirmek için daha teknik daha entansif ve rasyonel çalıĢma gerekmektedir. Bu hususu temin için iĢletmeler gerekli girdileri sağlamada yeterli ve dengeli sermayeye ihtiyaç duymaktadır. Tunceli‘de çiftçilerin büyük bir kısmının problemi olan sermaye yetersizliği bitkisel ve hayvansal üretimi olumsuz etkilemektedir. Özellikle sermaye yetersizliği üretimde girdilerin yetersiz kullanımına neden olmaktadır.
Gelir DüĢüklüğü : Türkiye‘de genelde tarımda çalıĢanların geliri diğer sektörlere göre düĢüktür. Tunceli‘de 1997 yılı istatistiklerine göre kiĢi baĢına düĢen gelir 1946 $ iken Türkiye ortalaması 3021 $ dır. Toplam nüfusunun % 44,08‘i tarım ve ormancılıkla uğraĢan Tunceli‘de doğal olarak tarım nüfusunun geliri de düĢüktür.
6 1.2. Üretim Problemleri a) Hayvansal Üretim
Hayvansal üretim problemlerini kendi içerisinde de sınıflandırarak hayvan ırkına ait problemler ile bakım ve beslemeye ait problemler olarak ikiye ayırmak mümkündür. Bu aĢamada hayvansal üretimle ilgili pazarlama problemlerini ayrı bir baĢlık altında incelenmesi daha uygun görülmektedir.
Hayvan ırkına ait problemler:
-Besi ve süt hayvancılığına uygun ırkların kullanılmaması nedeniyle verimin düĢük olması -Çiftçilerin suni tohumlama uygulamasını benimsememesi -Kaliteli damızlık hayvan sayısının yetersiz olması -Köylerin suni tohumlama. hizmeti veren birimlere uzak olması nedeniyle yeterli veteriner hizmetlerinin verilememesi, suni tohumlamada zamanlamanın iyi yapılamaması ve tohumlanacak hayvanın ırkına uygun tohumlamanın çeĢitli nedenlerle yapılamaması
Bakım ve beslemeye ait problemler:
- GeçmiĢ yıllarda yaĢanan terör ve güvenlik nedeniyle mera ve yaylaların büyük ölçüde kullanılmaması - Uygun olmayan hayvan barınakları - Yem bitkileri üretiminin yetersiz olması - Çoban teminindeki güçlükten dolayı küçük baĢ hayvan varlığının azalması - Mera yönetiminde aksaklıkların giderilmesi ve ıslah çalıĢmalarının tamamlanabilmesi için gerekli olan kadastro iĢlemlerinin tamamlanamamıĢ olması - Su ürünleri üretiminde kullanılan yem maliyetlerinin yüksekliği - Yem bitkileri tohumu temininde güçlük
Hayvansal ürünlerin üretimlerinin artırılabilmesi için öncelikle kaynakların doğru kullanımı ve geliĢtirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla yüksek verimli ırklardaki hayvan
78 sayısı artırılmalı ve hayvan yemi arzına önem verilmelidir. Bu koĢullarda bitkisel üretim (yem) ve çayır -mera verimliliğinde de artıĢ olması gerekecektir.
Tunceli‘de yem bitkileri üretimi Ģu an için yeterli seviyede değildir. Verimi etkileyen kısıtların baĢında yem ve besleme gelmektedir. Yerli ırklara yaz dönemi boyunca mera beslemesi sırasında ilave yem verilmemektedir. Bunun nedeni yem fiyatlarının yüksek olmasıdır. KıĢ aylarında da hayvanlar besin değeri düĢük ot/saman gibi kuru ot ile beslenmektedir. Kötü beslenme sonucu yeni doğanların doğum ağırlıkları düĢük olmakta ve ineklerin süt veriminin düĢük olması buzağıların büyüme hızını yavaĢlatmaktadır. Kötü beslenme sonucu canlı ağırlık artıĢı düĢük olmakta, genç erkek hayvanların besi süreleri 30 aydan daha uzun olmaktadır.
Hayvan bakımı ve hayvancılık yönetimi ile ilgili faktörler de verimi kısıtlayan diğer faktörlerdir. Hayvanların büyük bölümü barınma Ģartları kötü, havasız ahırlarda tutulmaktadır. Kötü sağım teknikleri mastitis ve diğer enfeksiyonlara neden olmaktadır. Sun‘i tohumlamada istenilen seviyeye ulaĢılamamıĢ olması sığırların genetik yönden geliĢimini engellemektedir. Köylerin dağınık ve köyler arası mesafelerin uzun olması nedeniyle üreticiye suni tohumlama hizmetinin götürülmesi zorlaĢmakta ve maliyeti artırmaktadır. b) Bitkisel Üretim
- Sertifikalı tohumluk kullanımındaki yetersizlik - Tunceli‘nin bağlı olduğu AraĢtırma Enstitüsü ile iliĢkisinin yetersizliği - Yeni üretim tekniklerinin çiftçiye ulaĢtırılmasındaki yetersizlik - Mekanizasyon problemi - Makinelerin optimum kullanılmaması - Tarıma elveriĢli olup güvenlik sorunu nedeniyle atıl bırakılan araziler - DüĢük verim - Amacına uygun arazi kullanılmaması ve arazilerin parçalı olması - Yetersiz girdi kullanımı - Erozyon problemi (rüzgar ve su erozyonu) - TaĢlılık problemi
Hangi kültür bitkisi söz konusu olursa olsun, yetiĢtirme tekniğinde bazı temel prensipler vardır. Bunların baĢında yetiĢtirme tekniği paketi kavramı gelmektedir. YetiĢtirme tekniği paketi toprak hazırlığından hasada kadar olan uygulamaları kapsamaktadır. Örneğin sertifikalı tohumluk kullanılmadığında, yada toprak iĢlemede uygun yöntemler kullanılmadığında diğer iĢlemler en uygun koĢullarda yerine getirilse bile beklenen yüksek verim alınamaz.
Tunceli ili geniĢ hububat ekim alanlarına sahip olmasına rağmen toplam üretim miktarı düĢüktür. Bunun sebepleri arasında; iklim, toprak yapısı ve arazi kullanım kabiliyet sınıflarına dikkat edilmemesi ve öz sermaye yetersizliğinin yanı sıra; uygun toprak iĢleme tekniklerinin kullanılmaması, tarımsal mekanizasyon açısından traktör haricinde alet- makine kullanımının yetersiz olması ve uygun sertifikalı tohumluk kullanılmaması yer almaktadır. Bu problemlerin sonucu olarak da üreticilerin net geliri düĢük olmaktadır.
79 Su Kaynakları ve Sulama Problemleri:
- Sulama yetersizliği ve drenaj problemleri - Tatlı su balıkçılığı üretimi için yeterli su kaynağı potansiyeli olmasına rağmen bu kaynakların yeterince değerlendirilememesi. - Su kaynaklarının kullanımında yasal düzenlemelerden kaynaklanan sorunlar Tarımsal verimliliğin artmasında sulama öncelikli ve gereklidir. Tunceli ilinde yıllık ortalama yağıĢ 500 mm üzerinde olup bu yağıĢın büyük bir miktarı vegatasyon dönemi dıĢında düĢmektedir. Tunceli ilinde sulamanın önemi büyük olup, sulama yapılmaksızın yeterli verim alınması mümkün değildir. Buğday verimin artması sulamanın artması ile sağlanabilir. Diğer taraftan sulama, ürün çeĢitliliğinin artmasına ve bir sezonda iki ürün alınmasına da olanak verecektir.
Alüviyal düzlüklerde görülen ve taban suyunun her zaman veya yılın bir bölümünde bitki geliĢmesine zarar verecek kadar yüksek düzeyde bulunduğu, drenaj problemi olan topraklar 540 ha‘lık bir saha kaplamaktadır.
Ġl Özel Ġdaresi‘ne ait göletlerde balık üretimi yapmak isteyen kiĢiler için uygulanan yasal düzenlemelerden biri olan kooperatif kurmadan balıkçılık yapılmasına izin verilmemesi ferdi olarak balıkçılıkla uğraĢmak isteyen kiĢileri engellemektedir.
c) Yayım Hizmetlerindeki Problemler:
-Yayım elemanları sayısının yeterli olmaması -Kadınlara yönelik yayım hizmetlerinin yetersizliği -Tarımsal yayım çalıĢmalarında pazarlama, örgütlenme gibi konuların ihmal edilmiĢ olması
Tarımsal üretim değerinin artırılması; tarım yapılabilir alanlarda birim alandan ve hayvansal üretimde hayvan baĢına daha çok ve daha kaliteli ürün alınmasına bağlıdır. Bu durumun gerçekleĢtirilmesi çiftçinin eğitimi, dolayısıyla tarımsal yayımla mümkündür. Tarımsal yayımın temel amacı, kırsal nüfusun her yönden kalkınmasında rol oynayan tüm faktörlerin iyileĢtirilmesine yardımcı olmak ve yol göstermektir. Tarımsal yayım ile pratikte uygulanabilir ve yüksek düzeyli bilgi transferi sağlanır. Tunceli‘de yayım hizmetleri Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü elemanlarınca yürütülmekte, ancak yayım elemanı sayısının yeterli olmaması nedeniyle etkin Ģekilde uygulanamamaktadır. Ayrıca yayım hizmetlerinde ihmal edilen önemli konular ve hedef kitleler vardır. Üretim teknikleri dıĢındaki, pazarlama, pazar araĢtırması, iĢletmecilik ve doğal kaynakların korunması gibi konular ile kadınlar ve gençler yayım çalıĢmalarında ihmal edilmiĢtir. SözleĢmeli çiftçilik gibi bir uygulama olmaması nedeniyle özel sektörün yayım çalıĢmalarına fazla katkısı yoktur.
Üreticilerin, üretimde yüksek verim sağlama ve süt ineklerinin bakımı, beslenmesi yönünde fazla bilgileri bulunmamaktadır. Ayrıca hayvanlardan damızlık besi materyali elde etmek için gerekli ilave besleme yöntemleri konusunda bilgi eksiklikleri vardır. Hayvanlara genelde kadınlar bakmaktadır. Bu nedenle sun‘i tohumlamanın yaygınlaĢtırılmasında özellikle kadınlara yönelik yayım yapılması gerekmektedir.
80 Örgütlenme Problemleri:
-Mevcut örgütlerin iĢlevlerinin kısıtlı olmasının da etkisiyle çiftçinin örgütlenme eğiliminin düĢük olması.
AB‘ye uyum ve DTÖ Tarım AnlaĢması kapsamında ortaya çıkan yeni ticaret anlayıĢı içerisinde, piyasa koĢullarına uygun esnek yapıda kuruluĢ ve organizasyonların oluĢturulması büyük önem arz etmektedir. Tarımsal Üretici Birliklerinin oluĢturulması ve geliĢtirilmesi kurumsal reform adımlarından biridir. Türkiye‘de tarım sektöründe çok çeĢitli örgütler bulunmaktadır. Sektör içerisinde önemli bir büyüklüğe sahip kooperatifler, ziraat odaları, dernekler belli çalıĢmaları yürütmektedirler. Ancak AB‘deki çiftçi örgütleri gibi ürün grubu ve konu bazında ihtisaslaĢmıĢ üretici örgütleri bulunmamaktadır. Üretici Birlikleri Yasa Tasarısı, kanunlaĢtığı takdirde; pazarlama, yayım, girdi temini, üretim planlaması, çiftçinin pazarlık gücünün artırılması ve fiyatın belirlenmesinde çiftçilerin söz sahibi olması gibi konularda katkı sağlayacaktır.
Tunceli ilinde etkin örgütlenmiĢ bir tarımsal yapının mevcut olduğu söylenemez. En önemli tarımsal organizasyonlar kooperatiflerdir. Nüfusunun yarısı kırsal kesimde yaĢayan, ekonomisinin önemli bir bölümü tarıma dayanan Tunceli‘de tarımsal birliklerin olmayıĢı, örgütlenmedeki eksiklik, tarımsal faaliyetlerin günün gereklerine göre yapılmasını olumsuz yönde etkilemektedir. Tarımsal üretimin pazar koĢullarına uyumunun sağlanması örgütlenmedeki geliĢim ile mümkün olacaktır.
Tarım politikalarının etkisiyle oluĢan problemler:
- Kredi faizlerinin yüksekliği - ġeker kanunu nedeniyle zorunlu olarak Ģeker pancarı üretiminden vazgeçilmesi - Destekleme alımlarının giderek azaltılması
Türkiye AB‘ye. yaptığı tam üyelik baĢvurusunun ıĢığında ve DTÖ Tarım AnlaĢması kuralları çerçevesinde; kendi tarımsal kurumlarının ve uygulamalarının AB normlarına uyumlu hale getirilmesini içeren bir tarımsal politika reformu süreci yaĢamaktadır. Tarım reformu kararları arasında Ziraat ve Halk Bankası tarafından çiftçiye verilen kredilerin devlete olan maliyetinin azaltılması amacıyla kredi sübvansiyonunun safhalar halinde kaldırılması yer almaktadır. Çiftçilerin kredi talebi, faiz oranlarının yüksekliği nedeniyle giderek azalmaktadır. Yine çoğunluğu buğday üreticisi olan Tunceli çiftçisi, diğer problemlerinde etkisiyle destekleme alım politikasındaki değiĢim nedeniyle devlet tarafından belirlenen düĢük buğday fiyatlarından olumsuz etkilenmektedir.
Pazarlama problemleri:
- Pazarlamanın asli ve tali görevleri yerine getirecek organizasyon yapısının olmaması - Tarıma dayalı sanayinin yetersizliği nedeniyle hammaddelerin mamule iĢlenememesi, bu nedenle katma değer kaybı son yıllarda tarımsal üretim tekniğinde meydana gelen değiĢmeler ve bazı alanlardaki özel destekler ile tarımsal üretimde önemli artıĢlar meydana getirmiĢtir. Ġç piyasalarda tüketimin aynı oranda artmaması, dıĢ satım sorunları ve yeni pazarların bulunamaması, özellikle kısa zamanda bozulma özelliğine sahip ürünlerde ani fiyat düĢmelerine yol açmaktadır.
81 Ürünlerin belirli toplama merkezlerinde toplanmaları (kooperatifler), iĢlenmeleri ve tüketici merkezlerine dağıtımı, pazarlamanın baĢlıca üç ana hizmetini teĢkil etmektedir. Tunceli‘de Ģu anki mevcut kooperatif ve özel organizasyonlar bu hizmetleri tam anlamıyla yerine getirememektedir. Dolayısıyla pazarlamanın yardımcı hizmetleri arasında yer alan standardizasyon, kalite kontrol ve iĢaretleme, ambalajlama gibi alanlarda verilen hizmetler yeterli değildir. Örneğin balda kalite sınıflandırması olmaması nedeniyle fiyat dengesizliği görülmektedir. Kaliteyle beraber marka yaratılması ve reklam, pazarlama faaliyetleri içerisinde yer alması gereken hizmetlerdir.
Tarım sektöründe üretimin pazar verilerine göre yönlendirilmesi ve fiyatın serbest piyasa Ģartlarında oluĢmasında rol oynayan kuruluĢlardan birisi de borsalardır. Tunceli hayvancılık faaliyetleriyle ön plana çıkan bir ildir. Hayvan alım satımlarını düzenleyen, çiftçiyi fiyat konusunda yönlendiren ve çiftçi için bir haberleĢme kaynağı olabilecek canlı hayvan borsası ilde bulunmamaktadır. Ġlde canlı hayvan borsası kurulması ve çiftçinin canlı hayvan borsasını kullanma konusunda özendirilmesi gerekmektedir.
82 Tablo.38 Alt Bölgelerdeki Problemlerin Önem Derecesine Göre Belirlenmesi
Problemler I. ALT BÖLGE
B.B. K.B. TAHIL- END. YEM ARI- SU SEB- LAR BĠT. BĠT. CILIK ÜRÜN. MEY.
1-SOSYO- EKONOMĠK PROBLEMLER Göç 3 4 3 1 3 3 1 1 Öz sermaye 3 3 2 1 3 3 5 1 Yetersizliği Gelir düĢüklüğü 2 2 2 2 2 2 1 2 Eğitim 4 4 2 2 4 2 4 2 2-ÜRETĠM
PROBLEMLERĠ a)hayvansal üretim Hayvan ırkı 4 3 0 0 0 0 0 0 Damızlık sorunu 4 1 0 0 0 0 0 0 Suni tohumlama 4 0 0 0 0 0 0 0 Barınak 4 3 0 0 0 0 0 0 Yem açığı 3 3 0 0 4 0 4 0 Mera problemi 1 3 0 0 0 0 0 0 Çoban problemi 1 3 0 0 0 0 0 0 Veteriner hiz. 2 2 0 0 0 0 0 0 Yetersizliği Verim düĢüklüğü 4 4 4 3 2 1 0 3 ĠĢ gücü yetersizliği 3 3 2 2 2 1 0 2 b)bitkisel üretim Verim düĢüklüğü 4 4 4 4 2 1 0 3 Yetersiz girdi 3 3 3 3 3 1 3 1 kullanımı Mekanizasyon 3 3 3 3 3 1 0 3 Tohumluk problemi 0 0 4 3 4 0 0 3 Atıl arazi 0 0 4 0 3 0 0 0 Erozyon problemi 0 0 3 3 3 0 0 3 Sulama alanları 0 0 3 3 4 0 0 3 yetersizliği Arazi parçalılığı 0 0 4 3 3 0 0 2 3-SU KAYNAKLARI VE
SULAMA PROBLEMLERĠ TaĢlılık problemi 0 0 2 1 1 0 0 1 Su pot. yeterince 1 1 3 4 5 0 5 4 değerlendirilememesi Su kaynaklarının kullanılmasında 0 0 4 4 5 0 5 4 etkili kuruluĢların yasal düzenlemeleri 4-YAYIM HĠZMETLERĠN-
DEKĠ PROBLEMLER Yayım hiz. 3 3 3 3 3 3 3 3 Yetersizliği Kadınlara yönelik 4 4 2 2 4 2 4 2 yayım
83 5-ÖRGÜTLEN- MEDEKĠ PROBLEMLER Örgütlenme eğilimini 4 3 0 0 2 4 5 0 yetersiz olması 6-TARIM POLĠTĠKALARI- NIN ETKĠSĠYLE OLUġAN PROBLEMLER Kredi faizlerinin 4 3 2 2 2 3 2 2 yüksekliği
Destekleme 3 2 3 3 3 2 1 0 alımlarının azalması 7-PAZARLAMA
PROBLEMLERĠ Pazar organizasyonu 4 3 1 1 0 4 4 1 yapısının olmaması Kalite ve 3 1 0 0 0 4 0 1 standardizasyon Üretim iĢleme tesislerinin 4 3 0 2 0 4 5 1 yetersizliği
84 Problemler II. ALT BÖLGE B.B. K.B. TAHIL- END. YEM ARICI- SU SEB- LAR BĠT. BĠT. LIK ÜRÜN. MEY. 1-SOSYO- EKONOMĠK PROBLEMLER Göç 4 4 2 1 2 4 1 1 Öz ser. 4 4 1 1 2 3 5 1 Yetersizliği Gelir düĢüklüğü 2 2 3 3 2 2 1 2 Eğitim 4 4 2 2 4 3 5 2 2-ÜRETĠM
PROBLEMLERĠ a)hayvansal
üretim Hayvan ırkı 4 2 0 0 0 0 0 0 Damızlık sorunu 4 1 0 0 0 0 0 0 Suni tohumlama 4 0 0 0 0 0 0 0 Barınak 4 4 0 0 0 0 0 0 Yem açığı 4 4 0 0 3 0 4 0 Mera problemi 2 5 0 0 0 0 0 0 Çoban problemi 1 4 0 0 0 0 0 0 Veteriner hiz. 3 3 0 0 0 0 0 0 Yetersizliği Verim düĢüklüğü 4 4 4 3 1 1 0 3 ĠĢ gücü yetersizliği 3 3 1 2 3 1 0 2 b)bitkisel üretim Verim düĢüklüğü 4 4 4 1 1 1 0 3 Yetersiz girdi 3 3 3 3 2 1 2 2 kullanımı Mekanizasyon 3 2 3 3 3 1 0 2 Tohumluk 0 0 4 3 4 0 0 2 problemi Atıl arazi 0 0 3 0 3 0 0 2 Erozyon problemi 0 0 3 3 4 0 0 3 Sulama alanları 0 0 2 2 3 0 0 2 yetersizliği Arazi parçalılığı 0 0 4 2 3 0 0 2 TaĢlılık Problemi 0 0 3 3 3 0 0 3 3-SU KAYNAKLARI VE SULAMA PROBLEMLERĠ Drenaj 0 0 1 1 2 0 0 1 Su pot.yeterince değerlendirilemem 1 1 2 3 5 0 5 2 esi Su kaynaklarının kullanılmasında etkili kuruluĢların 0 0 3 3 4 0 5 3 yasal düzenlemeleri
85 4-YAYIM HĠZMETLERĠN-
DEKĠ PROBLEMLER Yayım hiz. 3 3 3 3 3 3 3 3 Yetersizliği Kadınlara yönelik 4 4 2 2 3 2 4 2 yayım 5-ÖRGÜTLEN- MEDEKĠ PROBLEMLER Örgütlenme eğilimini yetersiz 4 3 1 2 2 4 4 1 olması 6-TARIM POLĠTĠKALARI NIN ETKĠSĠYLE OLUġAN PROBLEMLER Kredi faizlerinin 4 3 2 2 2 3 2 2 yüksekliği ġeker kanunu Destekleme alımlarının 3 3 3 3 3 2 1 0 azalması 7-PAZARLAMA
PROBLEMLERĠ Pazar organizasyonu 4 4 1 1 0 4 4 2 yapısının olmaması Kalite ve 3 3 0 0 0 4 0 1 standardizasyon Üretim iĢleme tesislerinin 4 4 0 2 0 4 5 1 yetersizliği 5-En çok 4-Çok 3-Orta 2-Az 1-Çok az O-Etkisiz
86 6.2. POTANSĠYELLER
Meralar: Tunceli Ġlinin hayvancılık için uygun mera arazilerine sahip olması hayvancılığın geliĢtirilmesi için avantaj olarak kabul edilebilir. Mera arazileri il arazi toplamının % 42‘sini teĢkil etmektedir.
Su Kaynakları: Su ürünleri yetiĢtiriciliği ve avcılığı için büyük bir kaynak mevcuttur. Ayrıca sulanabilecek araziler için yeterli yeraltı ve yerüstü su potansiyeli vardır.
Yem Bitkileri üretimi : Tunceli‘de yem bitkisi üretimine uygun arazi ve iklim mevcuttur.
Yem bitkileri tohumu üretimi : Tunceli‘de yem bitkileri tohumu üretimi geçmiĢte denenmemiĢ olmasına rağmen belirli bir potansiyeli olan ilimizde yem bitkileri tohumu üretimine önem verilerek üretimi yaygınlaĢtırılabilir.
Hayvansal Üretim : Mevcut hayvan populasyonunun genotipinde görülen iyileĢme sonucu mevcut et, süt ve bal üretimi de artacaktır.
Kullanılmayan araziler : Toplam tarım arazisinin 51.061 hektar alanlık kısmı (% 46) kullanım dıĢıdır. Göç ve öz sermaye yetersizliği nedeniyle boĢ bırakılan arazinin verimli olabilecek kısmı üretime kazandırılabilir.
Tablo.39 Potansiyellerin Tespiti :
Arazi Sınıfları Ve Kullanım ġekli
Tanımlama : Tunceli de I.-IV. sınıflar da bulunan arazi miktarı 98438 ha olup, bu alan Ġlin toplam alanının %12,6‘sını oluĢturmaktadır. Bu alan içinde toplam ekilebilir tarım arazisi ise 81190 ha dır.
Mevcut Tunceli de I-IV. sınıf tarım arazileri toplamı 81190 ha olup tarım bu Durum: araziler üzerinde yapılmaktadır 32881 ha alan V-Vlll. Sınıf arasındaki arazilerden oluĢmaktadır. Ancak, bu araziler iĢlemeli tarıma uygun olmamasına rağmen bu alanlarda kısmen tarım yapılmaktadır. Tarım alanlarından sonra ikinci sırayı alan mer‘a alanları ve orman alanları Vll. sınıf araziler üzerinde yoğunlaĢmaktadır. Kullanma kabiliyet sınıfları sekiz sınıf olup, toprak zarar ve sınırlandırmaları 1. sınıf‘tan VIlI. sınıf‘a doğru giderek artmaktadır. Ġl deki mevcut 697995 ha alanın 9081 ha‘ sında 1. derece su erezyonu, 108371 ha da 2. derece , 398751 ha‘ alanda 3. derece, 181792 ha alanda ise 4. derece su erezyonuna maruz kalmaktadır. Bu araziler Ġl deki toplam alanın yaklaĢık % 90‘ını oluĢturmaktadır.
87
GeliĢme I-IV. sınıf arazilerin dıĢında V-VIII. Sınıf arazilerde eğim % 12 den Potansiyeli : fazla olduğundan bu yerler iĢlemeli tarıma daha az uygun yerlerdir. Bu alanlarda yem bitkisi tarımının yapılması daha rantabl kullanımı sağlar. Eğimin fazla olduğu yerlerde doğal yetiĢen bitkilerin tohumlama ve yayılımında olumlu tedbirlerin alınması gerekmektedir. Bu tür tedbirler erozyonla mücadelede olumlu katkılar sağlayacaktır.
ĠĢlenebilir Arazi
Tanımlama : Ġl de I.-IV. Sınıf arazi miktarı 81.190 ha dır.. Ġlin toplam tarım arazisi 113.180 ha olup toplam tarım arazisinin % 53.06 sı kullanım dıĢıdır.
Mevcut Göç nedeniyle 51.061 Ha arazi terk edilmiĢ ve verimli olduğu halde Durum: kullanılmamaktadır.
GeliĢme Bu arazilerin kullanımı köye dönüĢlerin sağlanması ve kiralama Potansiyeli: Ģeklinde değerlendirilmesi ile olabilmektedir.
Sulama Durumu
Tanımlama: Ġlde toplam 3114,2 hm3 / yıl su kaynağı bulunmaktadır. Su kaynaklarının 3112 hm3/yıl‘ı yerüstü suyu, 2,2 hm3/yıl‘ı yer altı suyudur.
Mevcut Toplam tarım arazisinin 45000 ha‘ı sulanabilir alandır. Sulanabilir Durum: alanların % 48‘i sulanmaktadır. Sulamanın %70‘i devlet sulaması %30‘u halk sulamasıdır.
GeliĢme Tunceli de I.-IV. sınıflar da bulunan toplam ekilebilir tarım arazisi Potansiyeli: 81190 ha dır. Tarım arazilerinin %49‘u sulanabilecek alan olmasına rağmen sulanamamaktadır. Bu alanın sulanabilmesi için DSĠ ve Ġl Özel Ġdaresi projelendirme çalıĢmaları devam etmektedir.
88
Nüfus
Tanımlama: 1997 yılı sayımına göre Ġl genel Nüfusu 86268 olup bunun % 64,3‘ü kentte, % 35,7‘si ise kırsal alanda yaĢamaktadır. 2010 yılında il genel nüfusu 76699 olup, bunun %62‘si kentte, %38‘i ise Kırsal alanda yaĢamaktadır.
Mevcut Göç nedeniyle kırsal alanda nüfusta hızlı bir azalma görülmekte, bunun Durum: çok az bir kısmı Ġl merkezi ve Ġlçe Merkezlerine, büyük bir kısmı ise baĢta büyük kentler olmak üzere diğer Ġllere olmaktadır. Türkiye genelinde nüfus artıĢ oranı pozitif durumdayken il genelinde ise artıĢ oranı negatif durumdadır. Kırsaldaki nüfus azalıĢ oranı %-38,7 olarak gerçekleĢmiĢtir. Ġl genelinde 1997-2010 yılları arasında ise azalıĢ oranı %11,8 olmuĢtur.
GeliĢme Nüfus projeksiyonunda 2005 yılında nüfus 112436 kiĢi, 2010 yılında Potansiyeli: 136796 kiĢi olacağı tahmin edilmektedir. Ancak 2010 nüfus sayımında tespit edilen kiĢi sayısı 76699 kiĢidir.
Örgütlenme
Tanımlama: Ġlde 1369 üyeye sahip 16 adet Tarımsal Kalkınma Kooperatifi , 1039 üyeye sahip 2 adet tarım kredi Kooperatifi ve 113 üyeli 4 adet su ürünleri kooperatifi ve 56 üyeye sahip 2 adet sulama kooperatifi mevcuttur.
Mevcut Ġlde örgütlü tarımsal yapı mevcut değildir. Tarımsal Kalkınma Durum: kooperatiflerine çok az sayıda çiftçi üye olup bu kooperatiflerden yeterince faydalanılmamaktadır.
GeliĢme Örgütlenme konusunda etkili ve sürekli yayım hizmetleri ve eğitim Potansiyeli: çalıĢmaları artırılarak örgütlenme bilinci arttırılabilir. Bu konuda daha etkin yasalar, program ve projelere ihtiyaç vardır. (Üretici Birlikleri v.s)
89 Tablo.40 Önemli Tarımsal Ürünlerin Değerlendirilmesi
Ürünler Tanımlama Mevcut durum ve GeliĢme Potansiyeli verimlilik düzeyi
Yem Ġldeki ekili alanların Yoncanın verimi Türkiye I. ve II. Alt Bölgede Bitkileri %8.61ü yem bitkileri ortalamasının altındadır. yem bitkileri üretimi Üretimi üretimine ayrılmıĢtır. Korunga kuru ot verimi yeterli olmayıp, Yonca üretiminin %70.8 olarak Türkiye özellikle hayvancılık ve korunga %95 ‘ü II. ortalamasına yakındır. potansiyelinin yüksek Alt bölgede, fiğ olduğu I. Alt bölgede üretiminin ise %86.61‘sı yem bitkileri üretimine I. Alt bölgede ağırlık verilmesi yapılmaktadır. hayvancılığın geliĢimini olumlu yönde etkileyecektir.
Hayvansal Hayvancılık ilin en Ġl topraklarının %42 Sığır popülasyonundaki ürünler önemli geçim kaynağıdır. ‗sinin çayır-mera genotip değiĢmeden Ġldeki mevcut büyük baĢ alanlarıyla kaplı olması dolayı birim baĢına hayvan varlığının %58‘i I. kaba yem ihtiyacının düĢen et ve süt Alt Bölgede, % 42‘si ise karĢılanması bakımından verimlerinde artıĢ II.Alt Bölgede hayvan yetiĢtiriciliği için gözlenmektedir. Ancak bulunmaktadır Melez ve önemli bir avantajdır. bu artıĢ henüz istenilen kültür ırkı I. alt bölgede Süt verimi yıllık ortalama düzeyde değildir. Kültür fazladır. Alt Bölgeler 1816 kg/baĢtır. Kültür hayvanın dan ziyade genelinde yerli ırkın fazla ırkı ineklerde yıllık 3000 Ġlde iklim ve mera olmasının yanında , melez kg/baĢ, melezlerde 2000 koĢullarına uygun melez ve kültür ırkına doğru kg/ baĢ ve yerli ırkta ise ırkın yaygınlaĢtığı geçiĢ görülmektedir. 450 kg/ baĢtır. Et verimi görülmektedir. Ġl de Küçük baĢ hayvan büyükbaĢ hayvanda Pazarda rekabet gücü varlığının % 82‘sı I.Alt ortalama 160 kg ve açısından kaliteli bal Bölgede, % 18‘i ise II.Alt küçükbaĢ hayvanda 18 kg üretimine geçilmekle Bölgede bulunmaktadır. dır. Balda verim ise kovan beraber , balda Et ve süt üretiminin baĢına 21 Kg .dır. derecelendirme ve yanında diğer önemli bir sertifikasyon iĢlemine ürün baldır. Tunceli Ġli tam anlamıyla geçildiği Zengin Bitki florası ile zaman kalite daha da arıcılıkta ve bal artacaktır. Bu da balın üretiminde Türkiye pazarlamasını ve Pazar genelinde önemli bir yere payını olumlu yönde sahiptir. etkileyecektir.
Su Ürünleri Özellikle I. Alt Bölgede Bu kaynaklarda bu yıl Balık yemi maliyetleri olmak üzere her iki alt yetiĢtiricilik yoluyla düĢürüldüğünde ve bölgede de su ürünleri ortalama 1538,01 ton / yıl pazarlama problemi üretimi için yeterli kapasiteli (havuz+kafes çözüldüğünde balık miktarda su kaynağı balıkçılığı) üretim üretim maliyeti düĢecek mevcuttur. Su yapılmıĢtır. Bunun ve rekabet gücü kaynaklarının debisi ve yanında avcılık yolu ile artacaktır. Yavru balık sıcaklığı su ürünleri ortalama 36,950 ton/yıl üretimi de arttırılabilir. yetiĢtiriciliğine uygundur. balık üretilmiĢtir.
90
Hububat Ġldeki ekili alanların Buğday ve arpa verimi Nadas alanları ve boĢ üretimi %19.50‘ i hububat arazisi Türkiye ortalamasının bırakılmıĢ arazilerin ve %14 nadas arazisidir. altındadır. Hububat üretime kazandırılması Buğday üretiminin üretiminde ve verimi yüksek tohum %82.1‘ ünü ve arpa nadas+hububat sistemi kullanılması durumunda üretiminin %96.2i I. alt uygulanmaktadır. Üretim birim alandan daha bölge karĢılamaktadır. değeri ve miktar açısından yüksek verim alınmasını buğday ilde üretilen sağlayacaktır. hububat içerisinde ilk sırada yer almaktadır. Bunu arpa takip etmektedir.
Baklagiller Ġldeki ekili alanların % Nohut ve kuru fasulyenin Nohut üretiminde üretimi 1.54 sı yemeklik tane verimi Türkiye yöreye özgü kaliteli Baklagil üretimine ortalamasına yakındır. tohumluk kullanılması ayrılmıĢtır. K.Fasulye Üretim değeri olarak ilk verimi önemli ölçüde 1.350 ton/yıl üretim ile ilk sırada fasulye yer arttıracaktır. Bunun sırada olup bunu Nohut ve almaktadır. yanında özellikle II.alt kırmızı mercimek takip bölgede üretilen etmektedir. Kuru fasulyede organik tarıma fasulyenin %98‘i II.alt geçilmesi bölgenin bölgede(Ovacık ilçesi) geleceği açısından önem üretilmektedir. Nohut taĢımaktadır. üretiminin %92 i ve k.mercimeğin tamamı I.alt bölgede üretilmektedir.
91 BÖLÜM 7. AMAÇLAR VE STRATEJĠLER
7.1. AMAÇLARIN BELĠRLENMESĠ VE UYGUN STRATEJĠLERĠN GELĠġTĠRĠLMESĠ
7.1.1. Amaçlar
Tunceli‘de tarımsal kalkınmanın sağlanabilmesi için belirlenen amaçlar dört geniĢ baĢlıkta toplanmıĢtır. Bu amaçlar, ildeki mevcut problemlerin ve potansiyellerin ortaya konulması sonucu belirlenmiĢtir. Belirlenen bu amaçlar aslında Türkiye‘de uygulanan ve sekizinci 5 yıllık kalkınma planı içerisinde de ifade edilen tarım politikalarının hedefleri içerisinde yer almaktadır. Bu amaçlar;
- Tarımsal verimliliğin artırılması; - Tarımsal gelirin artırılması ve dolayısıyla tarımın GSYĠH içindeki payının artırılarak toplumda sosyal dengenin sağlanması: - Gıda güvencesinin ve güvenliğinin sağlanması - Sürdürülebilir tarımın sağlanması olarak tespit edilmiĢtir.
Tespit edilen bu hedefler agro ekolojik özelliklere göre ayrılan alt bölgelerin hepsi için geçerlidir. Ancak bu amaçlara ulaĢmada izlenecek stratejide alt bölge öncelikleri dikkate alınacaktır.
Ġl genelinde hem hayvansal üretimde hem de bitkisel üretimde verim düĢüktür. Tarımın sektör performansının incelendiği 5‘inci bölümde bu durum rakamlarla ortaya konmuĢtur. Verimin artırılması, ekonomik anlamda çiftçiyi olumlu olarak etkileyecektir. Gelir artıĢına neden olacak verim artıĢı aynı zamanda çiftçinin köyden kente göç etmesine engel olacaktır. Tarımsal gelirin artırılması verimliliğin artırılmasının yanı sıra katma değeri yüksek, pazarda avantajlı konumda olan ürünlerin üretimi ile mümkün olabilir. Örneğin et, süt ve bal üretimi için oldukça iyi potansiyele sahip olan Tunceli‘de et, süt ve bal iĢleme tesislerinin sayı ve kapasitelerinin artırılması, üretimi teĢvik edecektir.
AB ve DTÖ Tarım AnlaĢması kuralları nedeniyle önümüzdeki yıllarda tarım ürünlerinin pazarda rekabet edebilir olması gerekmektedir bunun sağlanabilmesi de gıda güvenliğinin sağlanması ile mümkün olacaktır. Kaliteli ve standartlara uygun ürün üretimi Tunceli‘de Ģu andaki eksikliklerden biridir. Uygulanacak projelerle orta vadede bu amaca ulaĢmak mümkün olabilecektir. Tarımda sürekliliğin sağlanabilmesi için öncelikle mevcut kaynakların doğru ve bilinçli kullanılması gerekmektedir. Tunceli özellikle hayvansal üretim ve su ürünleri açısından zengin doğal kaynaklara sahiptir. Ancak bu kaynaklar doğru kullanılmazsa belirlenen diğer üç amaca ulaĢmak mümkün olmayacaktır.
Amaçlara ulaĢmada uygulanacak stratejiler mevcut problemler dikkate alınarak belirlenmiĢtir. Ancak kurumsal yapılardan kaynaklanmayan bazı sosyal problemleri çözmek daha uzun vadede mümkün olacaktır..
92 1. Tarımsal verimliliğin artırılması:
Tarımsal verimliliğin artırılmasında uygulanacak stratejileri belirlerken tarımsal üretim; bitkisel ve hayvansal üretim ile su ürünleri üretimi olmak üzere ayrı baĢlıklar altında ele alınmıĢ ve her biri için farklı stratejiler önerilmiĢtir.
Hayvansal üretim Strateji *Yerli ırktan kültür ırkına geçiĢin sağlanması *Yem bakım ve beslenme Ģartlarının iyileĢtirilmesi *Etkin pazarlama ve örgütlenme sisteminin oluĢturulması *Tarıma dayalı sanayinin sözleĢmeli üretimle desteklenerek geliĢtirilmesi
Bitkisel üretim Strateji
*Yöreye uygun sertifikalı tohumluk kullanımı *Bilinç girdi kullanımı *Sulanabilir alanların sulamaya açılması ve drenaj problemi olan alanların rehabilite edilmesi
*Nadas alanlarının daraltılması *Tarıma elveriĢli kullanılmayan arazilerin değerlendirilmesi *Arazilerin parçalanmasının engellenmesi *SözleĢmeli üretimin yaygınlaĢtırılması
1.Su ürünleri üretimi Strateji *Yem maliyetlerinin düĢürülmesi *Yer üstü su kaynaklarının su ürünleri üretiminde kullanılması *Su ürünleri kooperatiflerinin kurulması
2.Tarımsal gelirin artırılması: Strateji *Pazarlama sisteminin ve örgütlenmenin iyileĢtirilmesi *Katma değeri yüksek ve il için avantajlı ürünlerin üretimi *Üretim maliyetlerinin düĢürülmesi *GiriĢimcilik ruhunun geliĢtirilmesi
3. Gıda güvenliğinin sağlanması: Strateji *Kaliteli ve standartlara uygun ürün üretimi *Kontrol ve denetim hizmetlerinin güçlendirilmesi
4. Sürdürülebilir tarım: Strateji *Arazilerin kullanım kabiliyet ve sınıfları dikkate alınarak kullanımı *Erozyonla mücadele *DoğaI kaynakların bilinçli kullanımı *Ekolojik tarım
93 Tablo. 41 Master Plan Stratejilerinin SWOT Analizi Amaçlar Strateji Mevcut Zayıf Yönü Fırsatlar Tehlikeler Fırsatlar durum ve güçlü yönü Üretimde Girdi Kullanımı verimlilik .Yöreye uygun sertifikalı .Göç .Su kaynağının .Ġklim Bitkisel tohumluk nedeniyle Fazlalığı Üretim: kullanımı köylerde .Erozyon bulunan aktif . Su ürünleri .Bilinçli girdi nüfusu üretimi ve .Mera kullanımı olmayıĢı arazilerin alanlarında sulanması için iĢlemeli tarım .Sulanabilecek .Geleneksel yeterli su kaynağı yapılması. alanların sulamaya .Köye dönüĢ üretim açılması ve drenaj, projesi biçimi. .Kullanım taĢlılık problemi .Diğer çiftçilerde dıĢı arazilerin olan alanların bulunan tarım kiraya rehabilite edilmesi .Yayım makinelerinin verilmemesi çalıĢmaları- kiralanarak nın kullanılması. .Göç Arazi Kullanımı yetersizliği. nedeniyle .Nadas alanlarının .Bazı bitkisel tarım daraltılması ürünlerin üretim alanlarının .Sulanan açığının terk edilmesi .Tarıma elveriĢli .Nüfus alanların giderilebilmesi. kullanılmayan baskısı yok yetersizliği. arazilerin .ĠĢ gücü açığının değerlendirilmesi giderilmesi .Tarım sonucu .Arazilerin alanlarının verimliliğin parçalanmasının çok parçalı artması engellenmesi yapıda bulunması .Makineli tarımın yaygınlaĢtırılması ile verimin .Tarım arttırılması. alanlarının makineli tarıma uygun olmayıĢı
94 .Yerli ırktan kültür .Suni .Hayvancılık için .Ortaya Hayvansal ırkına geçiĢin .Ġç pazardaki tohumlama çok uygun mera çıkabilecek Üretim : sağlanması açık. çalıĢmaları ve çayır istihdam yetersiz alanlarının problemi .Yem, bakım ve bulunması, beslenme . Terör .Kadastro Ģartlarının olaylarının iĢlemlerinin iyileĢtirilmesi bitmesi ile tamamlan- .Hayvancılık için meraların maması çok uygun mera .Etkin pazarlama kullanılması nedeniyle ve çayır ve örgütlenme mera alanlarının sisteminin yönetimi bulunması oluĢturulması zayıf .Kalkınmada .Tarıma dayalı .Nakliye öncelikli sanayinin sorunu ve yörelerde geliĢtirilmesi soğuk hava uygulanan vergi depolarının muafiyetleri ve .Yem yetersizliği teĢvikler maliyetlerinin düĢürülmesi .Yemin pahalı olması nedeniyle maliyetlerin artması.
.Yer üstü su kaynaklarının su ürünleri üretiminde kullanılması .Yemin .Yem pahalı olması Su maliyetlerinin maliyeti .Yavru balık ürünleri düĢürülmesi arttırıyor üretimi Üretimi : artırılabilir .Su kaynakların- da kirlilik .Su yaratabilir kaynakları alabalık üretimine çok uygun
.Talep var
95 Tarımsal *Pazarlama Örgütlenme Örgütlenmeni gelirin sisteminin ve zayıf n zayıf artırılma- örgütlenmenin olması sı : iyileĢtirilmesi Etkin üretici *Katma değeri örgütlerinin yüksek ürünlerin yokluğu üretimi Canlı hayvan *Üretim borsasının maliyetlerinin bulunmaması azaltılması .
*GiriĢimcilik ruhunun geliĢtirilmesi .
Gıda *Kaliteli ve Verim çok AlıĢkanlık- Ürün Arazilerin güvenliği standartlara uygun düĢük ların sürdürül değiĢikliğine terk edilmesi ürün üretimi mesi, gidildiğinde gelir *Kontrol ve artacak denetim dolayısıyla gıda hizmetlerinin Kontrol güvencesi güçlendirilmesi hizmeti veren sağlanacak kuruluĢların ve bu kuruluĢlarda görev alan personelin yetersizliği
Sürdürü- *Arazilerin Arazinin ġiddetli KuĢburnu gibi lebilir kullanım kabiliyet engebeli rüzgar , su değiĢik türde tarım ve sınıfları dikkate oluĢu ve bitki erozyonu ve bitkiler erozyonla alınarak kullanımı örtüsünün taĢlılık var mücadelede *Erozyonla zayıflığı kullanılabilir mücadele *Doğal kaynakların bilinçli kullanımı *Ekolojik tarım
96 BÖLÜM 8. PROGRAM VE PROJELER 8.1. AMAÇ VE STRATEJĠLER KAPSAMINDA YER ALAN MEVCUT PROJELER Tablo.42 Hayvancılık & Bitkisel Üretim Faaliyetleri Proje kategorisi Projeler
Sorumlu Hedef
Proje konusu Kaynak Proje kuruluĢ- grup ve
süresi lar yararla- Kapasite
nıcılar
Ġlçe Ġlçe adı BitmiĢ olan Devameden Teklif edilen Proje adedi X Koyunculuk S.Y.D.V 2000- 1 Ġl tarım 58 KiĢi 633 Ad. 2005 Md. X Arıcılık S.Y.D.V 2000- 2 Ġl tarım 51 KiĢi 820 Kovan 2006 Md. X Süt inekçiliği S.Y.D.V 2000- 2 Ġl tarım 52 KiĢi 52 Ad. 2006 Md. X Ceviz Fidanı projesi S.Y.D.V 2000- 2 Ġl tarım 25 KiĢi 1796 Ad 2006 Md. X Arıcılık Özel Ġdare 1999- 1 Ġl tarım 16 KiĢi 160 Ad. 2002 Md. X Süt inekçiliği Özel Ġdare 4 Yıl 1 Ġl tarım 80 KiĢi 80 Ad. Md. X Bal dolum ve paket. Özel Ġdare 1 Yıl 1 Ġl tarım 1 KiĢi 1 Ad. Tes. Md. X Bodur Elma S.Y.D.V 2008 1 S.Y.D.V 4 16 Dekar Bahçesi Tesisi ve 2013 Arazi Üretimini üzerine, geliĢtirme Projesi X Hıdır PAÇA'ya S.Y.D.V 2009 1 S.Y.D.V 1 Arıcılık Projesi 2012 20 Kovan X Seracılığı S.Y.D.V 2009 1 S.Y.D.V 1
GeliĢtirme Projesi 2012 2 Adet Sera X Çimenli Köyü Süt S.Y.D.V 2010 9 S.Y.D.V 1 18 BaĢ Sığırcılığını Simental Irkı GeliĢtirme Projesi Gebe Düve MERKEZ X 200 Kovan Arıcılık S.Y.D.V 2010 4 S.Y.D.V 1 200 Kovan Projesi X 33 BaĢ Damızlık S.Y.D.V 2011 3 S.Y.D.V 1 33 BaĢ Saanen Keçi Projesi Damızlık Saanen Keçi X Geyiksuyu ve S.Y.D.V 2012 6 S.Y.D.V 2 12 BaĢ Atadoğdu Köyleri Simental Irkı Ġnekçilik Gebe Düve X Koyunculuk S.Y.D.V 1998- 1 Ġlçe tarım 30 KiĢi 150 Ad. 2002 Md. X Arıcılık S.Y.D.V 1998- 1 Ġlçe tarım 22 KiĢi 220 Kovan 2002 Md. X Tarımsal Yayımda Fırat 2012 1 Gıda, 30 KiĢi baĢarı için Kalkınma Tarım ve eğiticinin Ajansı Hayvancı eğitiminde kiĢisel lık Ġl Md. geliĢim X Mantar SODES 2012- 1 Gıda, 20 KiĢi 25m2 YetiĢtiriciliği(ġapka 2013 Tarım ve lar Kadınlarımızın (6 ay) Hayvancı Umut Dünyası) lık Ġl Md.
97 X Tunceli Fırat 2011- 1 Gıda, Sarımsağının Kalkınma 2012 Tarım ve Korunması Ve Ajansı Hayvancı geliĢtirilmesi lık Ġl Projesi Müd. X Tunceli Sarımsağını KDRP 2012 1 Gıda, 20 Aile 1 da Tarla KoĢullarında Tarım ve geliĢtirilmesi Hayvancı lık Ġl Müd. X Çayır- Mera Yem Bakanlık 2006- 1 Gıda, bitkilerinin 2014 Tarım ve Üretimini Hayvancı geliĢtirme Projesi lık Ġl Müd. X Koyunculuk S.Y.D.V 1998- 1 Ġlçe tarım 30 KiĢi 150 Ad. 2002 Md. X Arıcılık S.Y.D.V 1998- 1 Ġlçe tarım 22 KiĢi 220 Kovan 2002 Md. X Koyunculuk S.Y.D.V 2000- 1 Ġlçe tarım 16 KiĢi 176 Ad. 2011 Md. X Arıcılık S.Y.D.V 2000- 2 Ġl tarım 16 KiĢi 160 Kovan 2006 Md. X Koyunculuk S.Y.D.V 2001- 1 Ġlçe tarım 50 KiĢi 1050 Ad. 2011 Md. X Süt inekçiliği S.Y.D.V 2001- 2 Ġlçe tarım 60 KiĢi 120 Ad.
2011 Md.
X Arıcılık S.Y.D.V 2001- 1 Ġlçe tarım 50 KiĢi 500 Kovan 2006 Md. X Suni toh.ve aĢım Ġlçe tarım 20 Köy
durak. Yapım prj. S.Y.D.V 1 Md. MAZGĠRT X Hindicilik prj. S.Y.D.V 2003 (1 1 Ġlçe tarım 30 KiĢi 7500 Ad. yıl) Md. X Meyve bah. Tesisi S.Y.D.V 2001- 1 Ġlçe tarım 5000 Ad. prj. 2011 Md. Mey X Yük.Sistem S.Y.D.V 2001- 1 Ġlçe tarım 3000 Da Bağcılık 2011 Md. Göktepe Köyü S.Y.D.V 10*192m2 X Kal.Prj 2001- 1 Ġlçe tarım sera 110 da 2011 Md. Bağ bah.
X Koyunculuk S.Y.D.V 2000- 3 Ġlçe tarım 52 KiĢi 543 Ad. 2002 Md. X Süt inekçiliği S.Y.D.V 1999- 1 Ġlçe tarım 25 KiĢi 25 Ad. 2004 Md. X Arıcılık S.Y.D.V 1998- 1 Ġlçe tarım 20 KiĢi 400 Kovan 2003 Md.
PERTEK X Balık ağı prj. S.Y.D.V 1997- 2 Ġlçe tarım 18 KiĢi 18 Ad. 1998 Md. X Seracılık S.Y.D.V 2001 1 Ġlçe tarım 6 KiĢi 6 Ad.
Md.
X Koyunculuk S.Y.D.V 1999- 2 Ġlçe tarım 28 KiĢi 328 Ad. 2005 Md. X Arıcılık S.Y.D.V 1999- 3 Ġlçe tarım 56 KiĢi 625 Kovan 2006 Md. X Süt inekçiliği S.Y.D.V 1998- 3 Ġlçe tarım 67 KiĢi 67 Ad.
ÇEMĠġGEZEK 2005 Md.
98 X Hindicilik prj. S.Y.D.V 1998- 2 Ġlçe tarım 16 KiĢi 8850 Ad. 2006 Md. X Süt keçisi prj S.Y.D.V 2000- 2 Ġlçe tarım 31 KiĢi 289 Ad. 2007 Md. X Koyunculuk S.Y.D.V 1 Ġlçe tarım 20 KiĢi 220 Ad. Md. X Seracılık S.Y.D.V 1998- 2 Ġlçe tarım 17 KiĢi 17 Ad. 2005 Md. 204m2 X Ceviz Fidanı S.Y.D.V 2000- 3 Ġlçe tarım 102 KiĢi 4340 Ad projesi 2007 Md. X Yem Bit. prj. S.Y.D.V 2001- 1 Ġlçe tarım 30 KiĢi 7 Ton 2006 Md. X Antep Fıs. YetiĢ. S.Y.D.V 1 Ġlçe tarım 100 KiĢi Prj. Md. X Arıcılık S.Y.D.V 1997- 3 Ġlçe tarım 112 KiĢi 1460 Kovan 2002 Md. 213 Ana arı X Yumurta S.Y.D.V 1997- 1 Ġlçe tarım 13 KiĢi 3000 Ad Tavukçuluğu 2000 Md. Yum.Ta. X Arıcılık S.Y.D.V 2000- 1 Ġlçe tarım 25 KiĢi 300 Kovan 2004 Md. X Koyunculuk S.Y.D.V 2000- 1 Ġlçe tarım 25 KiĢi 240 Ad. 2005 Md. X Süt inekçiliği S.Y.D.V 2003- 2 Ġlçe tarım 10 KiĢi 20 Ad. Md. Mon.Irk X Koyunculuk S.Y.D.V 2003- 1 Ġlçe tarım 10 KiĢi 110 Ad. Md. X Meyveciliği Gel. Ġl Özel 1999- 1 Ġlçe tarım 150 KiĢi 800 Ad. Prj. Ġdare 2001 Md. Mey.Fid X Ceviz Fidanı S.Y.D.V 1998- 1 Ġlçe tarım 100 KiĢi 1000 Ad projesi 2001 Md.
X Yem Bit. Prj. S.Y.D.V 2000- 4 Ġlçe tarım 26 KiĢi 155 Da. 2005 Md. X Meyveciliği Gel. S.Y.D.V 2000- 1 Ġlçe tarım 58 KiĢi 3255 Ad
Prj. 2003 Md. Mey.Fid HOZAT X Selektör Alımı Prj. Ġl Özel 2003- 1 Ġlçe tarım 16 kiĢi Ġdare Md. X Koçve Koyun S.Y.D.V 2004 1 Ġlçe tarım 16 kiĢi Koyun160 Projesi 2009 Md. Koç 16Ad. X Oğlaklı Kilis Keçisi S.Y.D.V 2005 1 Ġlçe tarım 16 kiĢi Keçi 160 projesi 2010 Md. Teke16Ad X Kuzu Projesi S.Y.D.V 2007 1 Ġlçe tarım 5 kiĢi 96 Ad. 2010 Md. X Kuzu Projesi S.Y.D.V 2008 1 Ġlçe tarım 3 kiĢi 50 Ad. 2011 Md. X Kuzu Projesi S.Y.D.V 2009 1 Ġlçe tarım 2 kiĢi 30 Ad. 2012 Md. X Arıcılığı GeliĢtirme S.Y.D.V 2009 1 Ġlçe tarım 10 kiĢi 200 Ad. Projesi 2016 Md. X KüçükbaĢ S.Y.D.V 2011 3 Ġlçe tarım 3 kiĢi 57 Ad. Hayvancılığı 2019 Md. GeliĢtirme X Hayvancılığı Gel. S.Y.D.V 2000- 1 Ġlçe tarım 2 KiĢi 2 Ad Prj. 2002 Md. Boğa X Koyunculuk S.Y.D.V 1999- 4 Ġlçe tarım 89 KiĢi 1078 Ad. 2007 Md. X Arıcılığı Gel. S.Y.D.V 2000- 1 Ġlçe tarım 10 KiĢi 150 Kovan
OVACIK Projesi 2005 Md. X Tarla Bitkileri S.Y.D.V 2003 3 Ġlçe tarım 112 KiĢi 1220 Da. Üretim Prj. Md.
99 X Yem Bitkileri Gel. S.Y.D.V 2003 1 Ġlçe tarım 50 KiĢi Projesi Md. X Arıcılık . projesi S.Y.D.V 2001- 1 Ġlçe tarım 100 KiĢi 1000 Kovan 2006 Md. X Koyunculuk projesi S.Y.D.V 2001- 2 Ġlçe tarım 85 KiĢi 666 Ad. 2006 Md.
X Süt Keçiciliği S.Y.D.V 2001- 1 Ġlçe tarım 50 KiĢi 611 Ad. projesi 2006 Md. X Tavukçuluk. Projesi S.Y.D.V 2003- 1 Ġlçe tarım 50 KiĢi 5000 Ad. 2007 Md. X Süt Ġnekçiliği S.Y.D.V 2003- 1 Ġlçe tarım 30 KiĢi 30 Ad. NAZIMĠYE projesi 2007 Md. X Yem Bitkileri Gel. S.Y.D.V 2003- 1 Ġlçe tarım 55 KiĢi 1000 Kğr. Projesi 2007 Md. X Ceviz Fidanı S.Y.D.V 2003- 1 Ġlçe tarım 55 KiĢi 4000 Ad. projesi 2007 Md. X Arıcılık projesi S.Y.D.V 1998- 1 Ġlçe tarım 40 KiĢi 400 Kovan 2002 Md. X Koyunculuk projesi S.Y.D.V 1999- 3 Ġlçe tarım 81 KiĢi 950 Ad. 2006 Md. X Bal dolum ve paket. S.Y.D.V 1 Ġlçe tarım 50 ton/yıl Tes. Md. X Koyunculuk projesi S.Y.D.V 2003- 1 Ġlçe tarım 30 KiĢi 330 Ad.
2008 Md. X Yem Bitkileri Gel. T.K.B. 1 Ġlçe tarım 14 KiĢi Projesi Kaynak Md. X Ceviz Fidanı S.Y.D.V 5 yıl 1 Ġlçe tarım 30 KiĢi 5000 Ad. projesi Md. PÜLÜMÜR X Yem Bitkileri Gel. T.K.B. 2003- 1 Ġlçe tarım 40 KiĢi 400 Da. Projesi Kaynak 2008 Md. X Ceviz Fidanı S.Y.D.V 2003- 1 Ġlçe tarım 20 KiĢi 1000 Ad. projesi 2008 Md. X Simental Yet. SYDV 2004- 1 Ġlçe tarım 3 kiĢi 3 Projesi 2015 Md. X Arıcılığı geliĢtirme SYDV 2009- 1 Ġlçe tarım 50 kiĢi 500 Kovan projesi 2017 Md.
Tablo.43 Çevre ĠyileĢtirme Faaliyetleri Proje kategorisi Proje Adı Hedef grup ve Sorumlu kuruluĢlar yararlanıcılar
BitmiĢ Devam Teklif olan eden edilen
X Otoların Egzoz Valilik il planlama ölçümleri kurulu ve Vakfı
X Ġl kanalizasyon Tunceli belediyesi projesi
X Ġl merkezinde Çevre Ġl Müdürlüğü ağaçlandırma prj.
100
Tablo.44 Ekolojik Tarım Proje kategorisi Proje Adı Hedef grup ve Sorumlu yararlanıcılar kuruluĢlar BitmiĢ Devam Teklif olan eden edilen Ekolojik Tarımın X YaygınlaĢtırılması Ġl Çiftçileri Bakanlık Ġl ve Kontrolu eğitimi Müdürlüğü
8.2. PROGRAMLARIN VE PROJELERĠN BELĠRLENMESĠ
1. Hayvancılığın GeliĢtirilmesi Programı Proje Konuları: *Hayvan ırkını geliĢtirme projesi -Saf süt ineği ırkının iyileĢtirilmesi amacıyla bölgeye uyum gösteren simental ve montafon ırkının yaygınlaĢtırılması -Suni tohumlamanın yaygınlaĢtırılması ve bu konuda özel sektörün devreye sokulması * Damızlık üretim iĢletmelerinin kurulması * Bakım ve beslemenin geliĢtirilmesi projesi -Açık besi yetiĢtiriciliğinin yaygınlaĢtırılması -Ġl genelinde besiye uygun genç hayvanların (0-5 ay) dağıtım sisteminin kurulması, -Bakım, besleme ve barınakların iyileĢtirilmesi * Hayvan sağlığı mücadele çalıĢmalarının yaygınlaĢtırılması ve etkinleĢtirilmesi * Hayvan hareketlerinin etkin Ģekilde denetlenmesi, * KüçükbaĢ ve büyükbaĢ kasaplık hayvanların optimum besi süresi konusunda yayım projesi * KüçükbaĢ hayvancılığı teĢvik projesi *Mera ıslahı ve yönetiminin sağlanabilmesi için kadastro çalıĢmalarının hızlandırılması projesi * Arıcılığın geliĢimi için ana arı üretimi ve hastalıklarla mücadele
Il. Yem Bitkileri Tohum ve Üretiminin Artırılması Programı Proje Konuları: *Yem bitkileri tohumu üretiminin artırılması *Sulanan alanların artırılması lll.Yayım ÇalıĢmalarının GeliĢtirilmesi Programı; Proje Konuları : * Hayvancılığın geliĢtirilmesine yönelik yayım programları *Kadınlar için yayım programı özellikle hayvanların beslenmesi ve hayvan hastalıklarının önlenmesinde aĢılama çalıĢmalarının gerekliliği, sağım ve suni tohumlamanın yaygınlaĢtırılması konularında kadınlara yönelik yayım programlarının yapılması * Hayvan beslemede kullanılan yem çeĢitlerinin geliĢtirilmesi, silaj yapım teknikleri ve sap samanın kimyasallarla muamelesi * Mera Kanunu ve ilgili projeleri konusunda çiftçinin bilgilendirilmesi
101 * Yayım hizmetlerinde özel sektörün devreye sokulması lV.Tarıma Dayalı Sanayinin GeliĢtirilmesi Programı Proje Konuları : * Entegre et ürünleri iĢleme tesislerinin kurulması * Süt Ürünleri Entegre Tesislerinin kurulması * Entegre su ürünleri iĢleme tesislerinin kurulması * Arıcılık ve arı ürünleri entegre tesislerinin kurulması * Yem fabrikası kurulması
V. Tarım Ürünleri Pazarının GeliĢtirilmesi Programı Proje Konuları : * Süt toplama merkezlerinin toplama ve soğutma kapasitelerinin artırılması * Canlı hayvan borsasının çiftçi tarafından kullanımın özendirilmesi * Pazar bilgi sisteminin oluĢturulması * Balın sertifikasyon ve derecelendirme çalıĢmalarının yapılması, * Balda marka yaratılması ve promosyon çalıĢmalarının yapılması * Bal paketleme tesisinin kurulması * Su ürünleri için soğuk hava deposu kurulması
VI. Kooperatiflerin Güçlendirilmesi Proje Konuları : * Üretici Örgütlenmesinin Desteklenmesi
VII. Su Ürünleri YetiĢtiriciliğinin Güçlendirilmesi; Proje Konuları : * Yavru balık üretiminin artırılması * Balık yemi üretim tesisinin kurulması * Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğüne ait göletlerde balık üretiminin yapılması için su ürünleri kooperatifi kurulmasının teĢviki VIlI. Yöreye özgü kuĢburnu, kekik gibi ürünlerin organik olarak üretiminin desteklenmesi : * Organik kuĢburnu ve kekik üretiminin yaygınlaĢtırılması IX. AraĢtırma, GeliĢtirme ve Planlama ÇalıĢmalarının Yapılması Proje Konuları : * Kadının tarımdaki rolü * Arazi kiralama bilgi sistemi * Et ve süt ürünleri iĢleme konusunda pazar araĢtırmaları
102 8.3. ÖNCELĠKLĠ PROJELER
Konu 8.2 de önerilen proje konuları arasında Tunceli‘de uygulanması öncelikli olan proje konuları Tablo 45‘de verilmektedir. Tablo.45 Öncelikli Proje Konusu Önerileri Program Proje Proje Ġsmi Öncelikli Uygu- Yürütü- Kategorisi Alt Bölge lama cüler Süresi Hayvancılığın Devam eden *Hayvancılığı GeliĢtirilmesi Gıda, geliĢtirilmesi Projeler Tarım *Suni Tohumlama TeĢvik Ve *DAP Projeleri Hayv. I.Alt II.Alt 5 yıl Ġl Teklif edilen *Arıcılığın GeliĢtirilmesi Blg. Müdürlüğü Projeler *Süt Toplama ve ĠĢleme
*Komple Bal Dolum ve Paketleme tesisi(tamamlandı) Yeni proje Ġl Özel önerileri *Süt Toplama ve ĠĢleme II.Alt B. 1 yıl Ġdare merkezi tesisleri *Hayvan ırkının geliĢtirme projesi Ġl Özel 1- Süt inekçiliğinin I. ve II. 10 yıl Ġdare iyileĢtirilmesi amacıyla Alt Blg. bölgeye uyum sağlayan Simental Montafon ve melez ırkların yaygınlaĢtırılması Gıda, 2-Suni tohumlamanın I. ve II. 5 yıl Tarım yaygınlaĢtırılması ve bu Alt Blg Ve konuda özel sektörün devreye Hayv. sokulması Ġl *KüçükbaĢ hayvancılığı teĢvik Müdürlüğü projesi(tamamlandı) I. ve II. 5 yıl ve Ġl Özel Alt Blg idare
*Organik bal üretim projesi II. Alt Blg 5 yıl *Hayvan barınaklarının Gıda, iyileĢtirilmesi amacıyla Tarım modern ahır yapımına teĢvik Ve *Mibzer-Silaj makinesi I. ve II. 10 yıl Hayv. sağlanması projesi Alt Blg Ġl Müdürlüğü Özel sektör I. Alt 1 yıl Gıda, Bölge Tarım Ve Hayv. Ġl Müdürlüğü ve Ġl Özel idare
103 Bitkisel Teklif edilen *Cevizciliği geliĢtirme Gıda, üretimin proje projesi(tamamlandı) Tarım geliĢtirilmesi *Malçlı Sistem Çilek I. Alt 1 yıl Ve yetiĢtiriciliği prj. Bölge Hayv. . Ġl Müdürlüğü *Tunceli sarımsağının doğal ortamda korunması ve I. ve II. 2 yıl Fırat kalk. geliĢtirilmesi projesi Alt Blg Ajansı *Fasulye üretimini geliĢtirme projesi Yeni proje *Pertek organik Ulukale dutu önerileri prj. I. Alt 5 yıl S.Y.D.V. *Bademciliği geliĢtirme prj. Bölge
* Bağcılığı geliĢtirme prj. I. Alt 5 yıl S.Y.D.V. (tamamlandı) Bölge
Yem bitkileri Devam eden *Çayır mera yem bitkileri II. Alt 1 yıl S.Y.D.V. üretiminin geliĢtirme projesi Bölge artırılması Teklif edilen *Fiğ üretimi geliĢtirme projesi I Alt 5 yıl Gıda, Bölge Tarım *Yem bitkileri tohumluğu Ve Yeni proje üretimi geliĢtirilmesi projesi I. ve II. 5 yıl Hayv. önerileri *Korunga üretimi geliĢtirme Alt Blg Ġl projesi Müdürlüğü *Silajlık mısır ekimini I. Alt bölge 5 yıl geliĢtirme projesi II. Alt 5 yıl bölge *Kooperatif yöneticilerinin Yayım Devam eden eğitimi *Mantar yetiĢtiriciliği eğitim I. ve II. 1 yıl SODES projesi Alt Blg Yeni proje *Kadınlar için yayım 5 yıl önerileri programı; özellikle hayvan I. ve II. Gıda, besleme, hastalıklar ve sağım Alt Blg Tarım konularında eğitilmeleri Ve *Silaj yem ve yem rasyonları Hayv. hazırlama teknikleri 5 yıl Ġl konusunda üreticilerin eğitimi I. ve II. Müdürlüğü Alt Blg Gıda, Pazarlama Yeni proje *Bal üretiminde marka II. Alt 5 yıl Tarım önerileri yaratılması ve promasyon Bölge ve çalıĢmalarının yapılması Hayv. *Soğuk hava depolarının I.ve II. Alt 5 yıl Ġl yaygınlaĢtırılması Blg. Müdürlüğü ve Ġ.Ö., Ö.S.
104 Örgütlenme Yeni proje *Ürün bazında üretici I.ve II. Alt 2 yıl T.K.B. önerileri örgütlenmesinin desteklenmesi Blg Su ürünleri Yeni proje *Baraj göllerinde kafes I. Alt 10 yıl Özel sektör yetiĢtiriciliği- önerileri balıkçılığı projesi Bölge ve nin *Alabalık havuz balıkçılığı II. Alt 5 yıl S.Y.D.V. güçlendirilmesi projesi Bölge Tarıma dayalı Teklif edilen *Komple bal dolum ve II. Alt Ġl Özel sanayinin paketleme tesisi Bölge Ġdare geliĢtirilmesi Yeni proje *Entegre et ürünleri iĢleme I. Alt 5 yıl Özel önerileri tesislerinin kurulması Bölge Sektör
*Arıcılık ve arı ürünleri II: Alt 5 yıl Özel entegre tesisleri kurulması Bölge Sektör
Yöreye özgü Yeni proje *Organik , dut kurutma I. Alt 5 yıl S.Y.D.V. ürünlerin önerileri tesisinin kurulması Bölge ve Özel organik olarak Sektör üretiminin *Ovacık organik fasulye I. Alt 5 yıl T.K.B. ve desteklenmesi üretiminin yaygınlaĢtırılması Bölge S.Y.D.V.
STÖ: Sivil Toplum Örgütleri SYDV: Sosyal YardımlaĢma ve DayanıĢma Fonu
105 EKLER EK-1 Alt Bölgeler EK-2 Yardımcı Tablolar ve Grafikler EK-3 Tunceli Ġli Alt bölgeler Haritası EK- 1 I. ALT BÖLGE DOĞAL KAYNAK ENVANTERĠ ( MERKEZ,ÇEMĠġGEZEK,MAZGĠRT,PERTEK) .
1. ĠKLĠM YAĞIġ Ġklim : Bölge karasal iklim etkisi altındadır. .1990-2004 yılları arası ġubat ayı yağıĢ ortalaması 94,5 mm, Temmuz ayı yağıĢ ortalaması 3,6 mm olup, yıllık yağıĢ ortalaması 500 mm‘nin üzerindedir. .ġubat ayı sıcaklık ortalaması -2.8 / 0,3 C arası (minimum -26,6 C), Temmuz ayında ise sıcaklık ortalaması 27,3 C olmaktadır.
2. ARAZĠ DAĞILIMI ARAZĠ CĠNSĠ ALANI ORANI (%) .TARIM 44.184 14.7 .ORMAN 258.500 33.2 .ÇAYIR-MERA 323.582 41.6 .TARIM DIġI 82.178 10,5 TOPLAM 777.440 100
ĠL ĠÇĠNDE KAPLADIĞI ALAN % 46,6
I-IV.Sınıf Arazi Varlığı 70306 ha
3. TARIM .Tarla alanı 26808 ha ARAZĠLERĠNĠN .Sebze 310 ha DAĞILIMI .Meyve 743 ha .Bağ 219 ha .Diğer (nadas, boĢ, vb) 55830 ha
4. BĠTKĠ Tarım alanı içerisinde, üretim desenine göre arazileri oransal POTANSĠYELĠ dağılımı; % .Tarla bitkileri 32,05 .Sebze 0,37 .Meyve 0,88 .Bağ 0,26 .Diğer(nadas,boĢ,vb) 66,75
tarla bitkileri ekiliĢi içerisinde ürün desenine göre arazi dağılımı; % .Tahıllar 74,01 .Endüstri bitkileri 0,02 .Baklagiller 1,61 .Yem bitkileri 24,22 .Diğer 12
106
5. HAYVAN KüçükbaĢ hayvan varlığı (Adet) POTANSĠYELĠ Koyun 193072 Keçi 34971 Toplam 228043
BüyükbaĢ hayvan varlığı Sığır Kültür 6442 Melez 5950 Yerli 2303 Toplam 14695
Kanatlı hayvan varlığı Tavuk 22020 Diğer kanatlı 1308 Toplam 23328
Arı kovanı(fenni) 17463 Arı kovanı(Ġlkel) 170 Toplam 17633
Bölge genelinde Ton/Yıl) Bal üretimi 289 Et üretimi 203,8 Süt üretimi 26214 Balık üretimi 37
6. SU KAYNAKLARI Bölgede bulunan su kaynakları Ģunlardır: Keban baraj gölü,Munzur çayı, Tağar çayı, Peri çayı Bölgenin toplam su yüzeyi 26041 ha‘dır. DSĠ tarafından ön inceleme ve mastır planı tamamlanmıĢ; . Pertek projesi 655 ha . proje etüt ve çalıĢmaları devam eden ; - Akpazar projesi 3671 ha - ÇemiĢgezek Cevizlidere Sulama projesi 5224 ha - Mazgirt Sulama Gölet Projesi 330 ha
.ĠnĢaatı tamamlanan Pertek-Kacarlar Göleti 613 ha Ġl Özel Ġdaresi bünyesinde bulunan sulama tesisleri; .Pertek –Günboğazı göleti projesi 206 ha tamamlanmıĢtır. .Küçüksu projesi ile 6580 ha alan sulanmaktadır. Bölgede 83238 ha toplam tarım alanının 29200 ha‘ı sulanabilir alan olup, bunun 10083 ha‘ı sulanmaktadır.Bunun dağılımı ise; Devlet sulaması 7193 ha Halk sulaması 2890 ha Sulanamayan alan 19117 ha‘dır. Toplam tarım alanlarının % 12‘i sulanmakta olup Devlet sulaması ağırlıktadır.
107
7. MADEN Mazgirt-Akpazar bölgesinde tuğla ve kiremit hammaddesi; MĠNARELLER VE Kum- Çakıl ( Merkez Munzur, ÇemiĢgezek Tağar deresi, Pertek-hozat ENERJĠ dere yatağı) KAYNAKLARI Enerji kaynakları olarak da yapımı biten Uzunçayır HES barajı
8. TARIM ALET VE Toplam olarak bölge bazında 807 adet traktör bulunmaktadır. MAKĠNA SAYISI Traktörlerin BG.‘lerine göre dağılımı; Traktör - Ġki Akslı (25-34 Bg) 14 adet Traktör - Ġki Akslı (35-50 Bg) 412 adet Traktör - Ġki Akslı (51-70 Bg) 260 adet Traktör-Ġki Akslı (70 Bg'Den Fazla) 68 adet Traktör - Tek Akslı (1-5 Bg) 11 adet Traktör-Tek Akslı (5 Bg'Den Fazla) 42 adet
9. TARIMSAL Tarımsal amaçlı kooperatifler ve Üretici ve yetiĢtirici birlikleri AMAÇLI .10 adet tarımsal kalkınma kooperatifi ÖRGÜTLENME .1 adet tarımsal sulama kooperatifi .4 adet su ürünleri kooperatifi. .1adet Damızlık sığır yetiĢtiriciler birliği .1 adet Koyun-Keçi yetiĢtiricileri birliği .1 adet Arı yetiĢtiriciler birliği .1adet ÇemiĢgezek-Pertek süt Üreticileri birliği
10. SANAYĠ .1 Adet un fabrikası(Akpazar) KURULUġLARI .9 Adet mandıra .1 Adet tuğla fabrikası (Akpazar)
11. TURĠSTĠK VE Tunceli ili kara turizminin hemen her türlüsüne imkan sağlayacak doğal TARĠHĠ YERLER yapıya sahiptir. Milli park alanları ve av turizmi , Munzur ve Peri suyunda su sporları yapmaya elveriĢlidir. Tunceli‘de tarihi yapıların yoğunlaĢtığı ilçeler Mazgirt, ÇemiĢgezek ve Pertek‘tir. Bu ilçelerde Selçuklu , Osmanlı ve az sayıda Bizans ve Ermeni kültürüne ait yapılara rastlanmaktadır. Ayrıca il genelinde bir çok köyde Akkoyunlu kültürüne ait koyun ve koç baĢlığı mezar taĢları bulunmaktadır. Merkez (Anafatma kaplıcası, Sütlüce Harçik madensuyu, DikilitaĢ madensuyu, kutudere mesire yeri, Munzur vadisi mesire yeri, Halbori gözeleri mesire yeri) ÇemiĢgezek (ÇemiĢgezek kalesi, Yelmaniye camii, Süleymaniye camii, uzunhasan türbesi, eski hamam, hamidiye medresesi, tağar köprüsü, sevdin köprüsü, Ġn delikleri (DerviĢ hücreleri), ulukale camii, ferruh-Ģad bey türbesi, meydan çeĢmesi) Mazgirt (Mazgirt kalesi, Elti hatun camii ve türbesi, kale köyü kalesi, bağin kelesi ve kaplıcaları, Çoban baba türbesi, Göktepe höyüğü, Til höyüğü Pertek (Pertek kalesi, Sağman kalesi, Baysungur cami, Çelebi ağa cami, Sağman cami, kiliseler, Pulur ve Yeni köy höyüğü
108
12. NÜFUS 1997 yılı sayım sonuçlarına göre toplam nüfus DAĞILIMI VE GÖÇ .merkez: 34533 . köy ve bucak toplamı: 24032 TOPLAM: 58565 Nüfus yoğunluğu (Ġnsan/Km2) 17 kiĢi.
Son iki sayım sonuçlarına göre toplam nüfusta bölge bazında 1990- 1997 Yılı arasında azalma söz konusudur. Köy nüfusunda ki azalma oranı %54,7‘dır. Bölgede genellikle Ġzmir, Ġstanbul,Mersin gibi büyük Ģehirlere göç yaĢanmaktadır.
2010 Yılı Sayım Sonuçlarına göre toplam nüfus .ilçe sayısı: 4 .köy sayısı: 205 .merkez: 36679 .köy ve bucak toplamı: 21272 TOPLAM: 57951
Bölge nüfusu / Tunceli: %75,5 Nüfus yoğunluğu (Ġnsan/Km2): 6 kiĢi. 1997-2010 yılları nüfus sayım sonuçlarına göre toplam nüfusta bölge bazında %1,04 azalma söz konusudur.
POTANSĠYELLER
TARIM POTANSĠYELĠ
I.Alt Bölgede üretilen belli baĢlı tarım ürünleri sınıflandırılacak olursa, Tarla Ürünleri üretimi Buğday, üretim miktarı 21114 ton olup, Tunceli genelinin % 85,32‘ini karĢılamaktadır. Bölgeler içinde birinci sıradadır. Yonca (yeĢil ot), üretim 4008 ton olup, Ġl genelinin %29,2 nu oluĢturmaktadır. Üretimde ikinci sıradadır. Korunga (yeĢil ot), 99 ton üretimle, Ġl genelinin %5 ni oluĢturmaktadır. Üretimde ikinci sıradadır. Arpa, üretim miktarı 21937 ton olup, Ġl üretiminin %72,23‘ini karĢılamaktadır. Alt bölgeler içinde ilk sırayı almaktadır. Fiğ (yeĢil Ot), üretim miktarı 39631 ton olup, Ġl üretiminin %86.61 sı karĢılamaktadır. Üretimde birinci sırayı almaktadır. K. Mercimek, üretim miktarı 55 ton olup, Ġl üretiminin tamamını karĢılamaktadır K. Fasulye, 2 ton üretimle, Ġl genelinin % 2‘sini oluĢturmaktadır. Üretimde ikinci sıradadır. Taze. Soğan, Üretimi 67 ton üretimle Ġl Genelinin % 44,7‘ sini oluĢturmaktadır. Üretimde ikinci sırayı almaktadır. Hayvansal Ürün Üretimi Süt Üretimi 26214 ton üretim ile ilde %74,35‘Iük bir paya sahiptir.
109 Bal üretimi, 289 ton olup, Ġl genelinin %35,54‘sini oluĢturmaktadır.Üretimde ikinci sıradadır. Et Üretimi 204 ton olup, Ġl genelinin % ‘91 sini oluĢturmaktadır.Üretimde birinci sıradaır.
Enerji Kaynakları, Yapımı biten Uzunçayır barajı Hidro Elektrik Santralı
Turizm, Tarihi ve turistik yerler açısından tanıtılması yönünde çalıĢmalar yapılması gerekmektedir.
PROBLEMLER (ZAYIF YÖNLER)
• Örgütlenmede isteksiz davranılması • Saf kültür ve melez ırkı hayvanların az sayıda olması nedeniyle et ve süt verimlerinin düĢük olması. • Hayvan varlığının son yıllarda, önceki yıllara oranla giderek azalması • Kırsal nüfusun azalması nedeniyle aktif iĢ gücü problemi • Tarıma elveriĢli arazilerin yaklaĢık yarısından fazlasının nadasa ayrılmıĢ veya atıl durumda bulunuyor olması • Tarım arazilerinin parçalı yapıda ve dağınık olması • Ürünlerin pazarlanma problemleri • Yetersiz girdi kullanımı nedeniyle verim düĢüklüğü • GeçmiĢ yıllarda bölgede yaĢanan terör nedeniyle Mera alanlarının kapalı olması hayvansal üretimi olumsuz etkilemektedir. • Hayvansal ve bitkisel ürünlerin depolanması ve muhafazası için soğuk hava depolarının olmaması. • Örgütlenme ve tarımsal yayım eksikliği
FIRSATLAR
• Bölge içerisinde uygun ilçeler (ÇemiĢgezek, Pertek) yem bitkileri tohumu üretim merkezi haline getirilebilir. • Yem bitkileri üretimi teĢvik edilerek hayvancılık açısından iyi bir fırsat yaratılabilir. • Süt üretimine yönelik olarak mandıra tipi küçük iĢletmelerin kurulması ve koyun- keçi sütü kullanılarak peynir üreten yerler için kooperatifler teĢvik edilebilir. • Köy Hizmetleri Ġl Müdürlüğü ve DSĠ Bölge müdürlüğü sulama yatırımları ile sulanabilir alanların oranı artırılabilir. • Pertek ve ÇemiĢgezek ilçelerinde uygun iklim ve ekolojik Ģartlarının olması dolayısıyla seracılık üretiminin teĢvik edilmesi.
TEHLĠKELER
• Ekonomik ve sosyal nedenlerle tarımsal iĢ gücünün dıĢarıya göçü • Erozyon
110 II. ALT BÖLGE DOĞAL KAYNAK ENVANTERĠ ( HOZAT, OVACIK, NAZIMĠYE, PÜLÜMÜR)
1. ĠKLĠM YAĞIġ Ġklim : Bölge karasal iklim etkisi altındadır. * 1990-2004 yılları arası ġubat ayı yağıĢ ortalaması 115.1 mm, Temmuz ayı yağıĢ ortalaması 3.8 mm olup, yıllık yağıĢ ortalaması 500 mm‘nin üzerindedir. * ġubat ayı sıcaklık ortalaması -8,4 ile 0,4 C (minimum -26,8C), Temmuz ayında ise sıcaklık ortalaması 24,4 C olmaktadır.
2. ARAZĠ ARAZĠ CĠNSĠ ALANI(da) ORANI(%) DAĞILIMI *TARIM 29280 7,01 *ORMAN 144085 34,7 *ÇAYIR-MERA 198834 47,8 *TARIM DIġI 43019 10,4 TOPLAM 415218 100
ĠL ĠÇĠNDE KAPLADIĞI ALAN 53,4
I-IV.Sınıf Arazi Varlığı 28130
3. TARIM *Tarla alanı 6808 ha ARAZĠLERĠNĠN *Sebze 99 ha DAĞILIMI *Meyve 296 ha *Bağ 36 ha *Diğer (nadas, boĢ ,vb) 20991 ha
4. BĠTKĠ Tarım alanı içerisinde, üretim desenine göre arazileri oransal dağılımı; POTANSĠYELĠ Oranı (%) *Tarla bitkileri 24,11 *Sebze 0.35 *Meyve 1,04 *Bağ 0,12 *Diğer(nadas,boĢ,vb) 71,87 tarla bitkileri ekiliĢi içerisinde ürün desenine göre arazi dağılımı; Oranı(%) *Tahıllar 32,75 *Endüstri bitkileri --- *Baklagiller 19.38 *Yem bitkileri 47.70 *Diğer 0.14
111
5. HAYVAN KüçükbaĢ hayvan varlığı A d e t POTANSĠYELĠ Koyun 26230 Keçi 24605 Toplam 50835
BüyükbaĢ hayvan varlığı Sığır Kültür 1236 Melez 4463 Yerli 4764 Toplam 10463
Kanatlı hayvan varlığı A d e t Tavuk 4778 Diğer kanatlı 230 Toplam 5008
Arıkovanı(Fenni) 28417 Arı kovanı (Ġlkel) 80 Toplam 28497
* Bölge genelinde Ton / Yıl Bal Üretimi 524 Et Üretimi 19,2 Süt üretimi 9042
6. SU Bölgede bulunan su kaynakları Ģunlardır; En büyük su kaynağı Munzur KAYNAKLARI çayı olup debisi 87 M3/sn dir. Mercan deresi, Pülümür çayıdır. DSĠ tarafından sulama amaçlı projelendirilen Tunceli – Ovacık sulaması 1400 ha tamamlanmıĢtır. Etüt proje çalıĢmaları devam eden Hozat Uzundal sulama gölet projesi 1233 ha‘dır.
Ġl Özel Ġdaresince Küçük su projeleri kapsamında 6244 ha alan sulanmaktadır.
Bölgede 30833 ha toplam tarım alanının 15800 ha‘ı sulanabilir alan olup, bunun 11315 ha‘ı sulanmaktadır. Bunun dağılımı ise; Devlet sulaması 7644 ha Halk sulaması 3671 ha Sulanamayan alan 4485 ha‘dır. Toplam tarım alanının, sulanabilir arazilere oranı %36,6 olup, sulamada devlet sulaması ağırlıktadır.
112
7. MADEN Bakır(ovacık); MĠNARELLER VE Krom(Ovacık, Pülümür) ENERJĠ Asbest (Nazimiye) KAYNAKLARI Jips (Pardi köyü) Manganez (Pülümür) Kum – Çakıl (Pülümür çayı, Ovacık çakmaklı köyü) Enerji kaynakları olarak biten Mercan HES projesi, 1998 yılı yatırım programında olan Konaktepe HES1 projesi, planlanan ve kesin projesi tamamlanan Konaktepe HES2 projesi, etüt programında yer alan Akyayık, Bozkaya,Kaletepe ve Pülümür HES proje çalıĢmaları devam etmektedir.
8. TARIM ALET Toplam olarak bölge bazında 61 adet traktör bulunmaktadır. VE MAKĠNA Traktörlerin BG.‘lerine göre dağılımı; SAYISI 25-34 BG arasında 4 adet 35-50 BG arasında 35 adet 50 BG‘den büyük 22 adet
9. TARIMSAL Tarımsal amaçlı kooperatifler; AMAÇLI *5 adet tarımsal kalkınma kooperatifi ÖRGÜTLENME *1adet tarımsal sulama kooperatifi
10. SANAYĠ 4 adet Mezbahane KURULUġLARI 2 adet Mandıra 2 adet tuz iĢletmesi
11. TURĠSTĠK VE Ovacık (Munzur gözeleri ve vadisi, Mercan vadisi, Efkar tepesi höyüğü) TARĠHĠ YERLER Pülümür (Gelin odaları, Köprü ve hamam kalıntısı, Karaderbent kaplıcası, madensuyu, Merkez - Pülülmür yolu üzerindeki ağlayan kayalar, Zağge Ģelalesi) Nazimiye (Dere oba Ģelalesi, aĢağı doluca kaplıcası)
12. NÜFUS 1997 Yılı Sayım Sonuçlarına göre toplam nüfus DAĞILIMI VE merkez 16071 GÖÇ köy ve bucak toplamı 7762 toplam 23833 bölge nüfusu/Tunceli %29,4 1990-1997 yılları nüfus sayım sonuçlarına göre toplam nüfusta bölge bazında %44,6 azalma söz konusudur. Bölgede genellikle Ġzmir, Ġstanbul, Mersin gibi büyük Ģehirlere göç yaĢanmaktadır.
113
2010 Yılı Sayım Sonuçlarına göre toplam nüfus
*ilçe sayısı 4 *köy sayısı 160 merkez 10852 köy ve bucak toplamı 7896 toplam 18748
bölge nüfusu/Tunceli %24,5 1997-2010 yılları nüfus sayım sonuçlarına göre toplam nüfusta bölge bazında %21,3 azalma söz konusudur.
POTANSĠYELLER
TARIM POTANSĠYELĠ
Bölgede üretilen belli baĢlı tarım ürünleri sınıflandırılacak olursa,
Tarla Ürünleri üretimi Buğday, üretim miktarı 3804 ton olup, Tunceli genelinin % 14,68‘ini karĢılamaktadır. Bölgeler içinde ikinci sıradadır. Yonca (yeĢil ot), üretim miktarı 9665 ton olup, Ġl genelinin %70.8‘ini oluĢturmaktadır. Üretimde birinci sıradadır. Korunga (yeĢil ot), 1985 ton üretimle, Ġl genelinin %95‘sini oluĢturmaktadır. Üretimde birinci sıradadır. Arpa, üretim miktarı 8435 ton olup, Ġl üretiminin % 27,23‘ini karĢılamaktadır. Alt bölgeler içinde ikinci sırada yer almaktadır. Fiğ (yeĢil Ot), üretim miktarı 6127 ton olup, Ġl üretiminin 13.39 nü karĢılamaktadır. Üretimde ikinci sırayı almaktadır. K. Mercimek, Ġkinci alt bölgede üretimi yapılmamaktadır. K. Fasulye, 1348 ton üretimle, Ġl genelinin %98‘unu oluĢturmaktadır. Üretimde birinci sıradadır. Taze soğan 85 ton ile üretiminin % 66,3 karĢılamaktadır. Üretimde alt bölgeler içinde birinci sırada yer almaktadır.
Hayvansal Ürün Üretimi
Süt Üretimi, 7077 ton olup,ilde % 27,5‘Iik bir paya sahiptir. Bal üretimi, 605 ton olup, Ġl genelinin % 71,7 sini oluĢturmaktadır. Üretimde birinci sıradadır. Et Üretimi, 19 ton olup, il genelinin % 9 oluĢturmaktadır. Bölge il genelinde ikinci sıradadır.
Enerji Kaynakları, yapımı biten Mercan HES barajı Turizm, Tarihi ve turistik yerler açısından tanıtılması yönünde çalıĢmalar yapılması gerekmektedir.Özelikle yayla turizmi,av turizmi tanıtılması yönünde çalıĢmalara ağırlık verilmesi gerekmektedir.
114
PROBLEMLER (ZAYIF YÖNLER)
• Örgütlenmede isteksiz davranılması • Saf kültür ve melez ırkı hayvanların az sayıda olması nedeniyle et ve süt verimlerinin düĢük olması. • Hayvan varlığının son yıllarda, önceki yıllara oranla giderek azalması • Kırsal nüfusun azalması nedeniyle aktif iĢ gücü problemi • Tarıma elveriĢli arazilerin yaklaĢık yarısından fazlasının nadasa ayrılmıĢ veya atıl durumda bulunuyor olması • Tarım arazilerinin parçalı yapıda ve dağınık olması • Ürünlerin pazarlanma problemleri
• Yetersiz girdi kullanımı nedeniyle verim düĢüklüğü • GeçmiĢ yıllarda bölgede yaĢanan terör nedeniyle Mera alanlarının kullanılmamasından dolayı hayvansal üretiminin olumsuz etkilenmesi. • Hayvansal ve bitkisel ürünlerin depolanması ve muhafazası için soğuk hava depolarının olmaması. • Kaba yem açığı • TaĢlılık ve erozyon sorunu • Köylerde yaĢanan göç nedeniyle arıcılık için konaklama yerlerine ulaĢımın güç olması • Kadastro çalıĢmalarının tamamlanmamıĢ olması nedeniyle Meralarda ıslah çalıĢmalarının yeterince yapılmaması • Örgütlenme ve tarımsal yayım eksikliği • Doğa turizminin geliĢememesinde yol ve konaklama gibi altyapının yetersizliği
FIRSATLAR •Ovacık ilçesi yem bitkileri tohumu üretim merkezi haline getirilebilir. Buna bağlı olarak bu bölgelerde arıcılık teĢvik edilebilir. • Doğal floranın uygun olması nedeniyle Ovacık ilçesinde doğal olarak yetiĢen ‗Dağ sarımsağı üretiminin kontrol altına alınarak pazarlanması. • Çayır mera varlığı açısından bölgenin büyük bir potansiyelini teĢkil eden Pülümür ve Ovacık yaylalarının ıslah çalıĢmaları yapıldıktan sonra kullanıma açılması koyun varlığı nedeniyle, süt üretimindeki payı da düĢünülerek küçükbaĢ hayvancılık geliĢtirilebilir. • Yem bitkileri üretimi teĢvik edilerek hayvancılık açısından iyi bir fırsat yaratılabilir. • Süt üretimine yönelik olarak mandıra tipi küçük iĢletmelerin kurulması ve koyun- keçi sütü kullanılarak peynir üreten yerler için kooperatifler teĢvik edilebilir. • Bölgedeki yaylalarda bal üretimini önemli ölçüde etkileyecek mevcut doğal floranın düzenlenerek konaklama alanı olarak arıcılığın hizmetine sunulması • Köye dönüĢ projelerine önem verilerek terör nedeniyle boĢalmıĢ köylerdeki kullanılmayan tarım arazilerinin tarıma açılması • Havuz balıkçılığı için uygun su kaynaklarının mevcut olması.
TEHLĠKELER • Ekonomik ve sosyal nedenlerle tarımsal iĢ gücünün dıĢarıya göçü • Erozyon ve taĢlılık • Bölgede yapılması planlanan HES barajlarının tamamlanması bölgenin flora ve fauna dengesini olumsuz etkileyeceğinden mevcut doğal dengenin bozulması.
115 EK-2 YARDIMCI GRAFĠK VE TABLOLAR Tablo 1. Arazilerin Kullanım ġekli (2011 Yılı)
ARAZĠ TĠPĠ ARAZĠ KULLANIMI Kategori Ha(%) Kategori Ha Tarım Arazisi Ekili alanlar: 53129 Sulanabilir 113180 (bütün ürünler) tarım alanı (%15) BoĢ 60051 45000ha, Nadas 16710 Sulanan alan 21398ha Çayır Mera Islah edilmiĢ % 10 kadastro 323582 (%42) çayır mera görmüĢtür
Orman Orman 64663 258500 Fundalık 193837 (%33) Diğer 82178 YerleĢim 2037 (%10) alanları Su yüzeyi 25115 Sazlık ,kayalık 55026 ve bataklık Toplam 777440 Kaynak: Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
Tablo 2. Tunceli Ġli Su Kaynak Miktarı (2000 Yılı)
Su kaynakları potansiyeli Su kaynağı Miktarı (hm³/yıl) Yer üstü suyu 3112 Yer altı suyu 2,2 Toplam 3114,2 Kaynak : D.S.Ġ.
Tablo 3. Tunceli Ġli Su Yüzeyleri (2000 Yılı)
Su kaynağı Kapladığı alan (ha) Doğal göl yüzeyi 49 Baraj rezarvuar yüzeyi 25115 Gölet rezarvuar yüzeyi 206 Akarsu yüzeyi 2506 Toplam 27876 Kaynak : D.S.Ġ.
116 Tablo 4. Tunceli Tarım ĠĢletmelerinin Arazi Büyüklükleri ve KüçükbaĢ- BüyükbaĢ Hayvan Varlığı (1997 Yılı) Arazi(da) ĠĢletme KüçükbaĢ BüyükbaĢ ĠĢletme ĠĢletme sayısı hayvan hayvan baĢına baĢına sayısı sayısı küçükbaĢ büyükbaĢ hayvan hayvan sayısı sayısı Arazisi olamayan 340 4491 938 13 3 5> 412 11164 941 27 2 5-9 370 9603 2102 25 6 10-19 2408 44135 6476 18 3 20-49 7322 153127 27703 20 4 50-99 4428 157866 24850 35 6 100-199 2396 75501 14579 31 6 200-499 284 71472 2025 251 7 Toplam ve ortalamalar 17960 527359 79614 29,36 4,43 Kaynak :Mülga D.Ġ.E. (TUĠK)
Tablo 5. Ġlçelere Göre Arazi Dağılım Tablosu (2001)
Kültür DıĢı Çayır Mera Ormanlık ve Tarım Alanı Alan alanı Fundalık ĠLÇELER YÜZÖLÇÜMÜ Miktar Oran Miktar Oran Miktar Oran Miktar Oran Ha % Ha % Ha % Ha % Merkez 117068 10239 9 6429 5 26565 23 73835 63 ÇemiĢgezek 88962 22515 25 17807 20 39660 45 8980 10 Hozat 59625 8922 15 1839 3 22116 37 26748 45 Mazgirt 65118 26800 41 3426 5 23708 36 11184 17 Nazımiye 53673 4435 8 293 1 21720 40 27225 51 Ovacık 145635 8633 6 31759 22 59618 41 45625 31 Pertek 90372 23684 26 10606 12 34815 39 21267 24 Pülümür 156987 8843 6 9128 6 95380 61 43636 28 TOPLAM 777440 113180 15 81287 10 323582 42 258500 33 Kaynak : Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü
117
Tablo 6. Ġldeki tarım alanlarının ekiliĢ alanlarına göre dağılımı (Ha)(2011)
ĠLÇELER
Hozat
Pertek
Ovacık
Merkez
Toplam
Mazgirt
Ç.Gezek Pülümür Nazımiye Hububat 1447 5975 1184 5654 108 897 6755 51 22071 Baklagiller 48 65 32 19 3 1135 300 150 1752 Sanayi Bitkileri ------6 --- 6 Yem Bitkileri 2277 1023 872 2459 483 1465 736 428 9743 Diğer Tarla Bitk. ------10 34 --- 44 Nadas 4000 2200 670 1600 3 1431 6793 13 16710 Sebzecilik 51 98 25 104 16 16 57 42 409 Bağlar 24 42 ---- 115 -- -- 38 36 255 Meyve Bahçeleri 155 198 158 198 24 1076 192 138 2139 Kullanılma.Ta.Arz. 698 10599 4259 16251 4163 2150 13689 8242 60051 TOPLAM 8700 20200 7200 26400 4800 8180 28600 9100 113180
Tablo 7. Sulanan Tarım Alanlarının Ġlçelere Göre Dağılımı (2000)
Sulanan alan Tarım alanı Devlet Halk Toplam Alan Oran Alan Oran Alan Oran Ġlçeler Toplam Sulanan (Ha) (%) (Ha) (%) (Ha) (%) Merkez 8700 3500 1897 54 603 17 2500 71 ÇemiĢgezek 20200 7000 1855 27 815 11 2670 38 Hozat 7200 3200 1372 43 208 6 1580 49 Mazgirt 26400 11200 2901 26 280 2 3181 28 Nazimiye 4800 2000 1129 56 161 9 1290 65 Ovacık 8180 6500 3020 46 1334 21 4354 67 Pertek 28600 7500 2935 39 1192 16 4127 55 Pülümür 9100 4100 1212 30 1968 48 3180 78 Toplam 113180 45000 16321 36 6561 15 22882 51 Kaynak : Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü – TUĠK
Kaynak : Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
1 18 Tablo 8. Tarım Alanlarının Ġlçelere Göre Sınıfsal Dağılım Çizelgesi (2000)
Vasfı
Merkez Ç.Gezek Hozat Mazgirt Nazimiye Ovacık Pertek Pülümür Toplam 1. sınıf 40 2050 - 240 - 2900 - - 5230 2. sınıf 190 1550 - 1250 200 420 1730 - 5340 3. sınıf 2880 6150 2860 4064 780 570 4480 740 22544 4. sınıf 3640 4960 3710 10250 380 1740 17700 3160 45540 5. sınıf - - - - 240 - - 240 480 6. sınıf 1950 5470 630 9830 2620 1800 4960 4250 31240 7. sınıf - - - 766 820 510 - 950 3046 TOPLAM 8700 20200 7200 26400 4800 8180 28600 9100 113180 Kaynak : Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
Tablo. 9 Son 5 ( BeĢ) Yılda Üretilen Tarla Ürünleri Tablosu (Ton /Yıl) CĠNSĠ 2006 2007 2008 2009 2010 Buğday 22.862 21.165 19.009 23.573 16.534 Arpa 16.308 15.915 10.049 14.810 14.763 Bezelye 300 300 ------Nohut 427 198 280 533 399 K.fasulye 880 874 1.423 1.417 1.329 K.Mercimek 230 127 63 182 29 Fiğ (Kuru Ot) 14.353 16.420 22.050 26.252 54.875 ġeker pancarı 1.329 723 667 518 684 Soğan (Kuru) ---- 7 Patates 139 58 59 55 50 Yonca (Kuru ot) 1.726 9.611 11.831 11.920 13.248 Korunga( Kur ot) 90 7.741 795 985 3.212
Kaynak :Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
119
Tablo.10 Yıllara göre avlanan balık miktarı (kg)
Balık Türü 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Karabalık 8700 6350 17200 22350 19600 14200 Sazan 2350 3150 10450 12170 9150 1750 Küpeli 5100 4500 4500 7350 6000 450 Turna 1900 2990 4650 4510 2200 60 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
Tablo.11 Son 5 ( BeĢ) Yılda Üretilen Sebze Ürünleri Tablosu (Ton/Yıl) CĠNSĠ 2006 2007 2008 2009 2010
340 211 215 198 251 Taze Fasulye
55 4 ------Balkabağı
3.255 4.899 5.250 5.327 2.525 Kavun
10.933 1.484 1.541 1.680 1.684 Karpuz
865 591 665 598 500 Hıyar
455 120 113 102 78 Patlıcan
1.988 1.323 1.335 1.222 1.226 Domates
189 181 183 160 163 Biber (dolmalık)
488 162 182 0 190 Biber (sivri+Çarl)
268 166 165 165 171 Soğan (Taze
Kaynak : Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
120 Tablo.12 Son 5 ( BeĢ) Yılda Üretilen Meyve Ürünleri Tablosu (Ton/Yıl) CĠNSĠ 2006 2007 2008 2009 2010 Armut 1276 1.154 577 583 595 Ayva 147 93 43 43 29 Elma 1.573 1.536 1.427 1.618 1.613 Erik 306 276 262 262 263 Kayısı 585 387 192 179 212 Zerdali -- 30 30 30 30 Kiraz 192 141 113 110 106 ġeftali 31 4 26 26 28 ViĢne 87 88 58 58 60 Antep fıstığı 13 44 45 28 25 Ceviz 1.294 1.374 1.29 1.3 1.4 Badem 406 600 345 356 456 Dut ----- 683 1.16 1.1 1.2 Kaynak :Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
Tablo.13 Ġlçeler Bazında Doğrudan Gelir Desteği Projesi Tablosu 2009
Ġlçe Adı Toplam Toplam Toplam Toplam
Köy Sayısı Çiftçi Destekleme Destekleme
Sayısı Alanı (Da) Tutarı (YTL) Sıra no Sıra 1 MERKEZ 51 887 45.530,586 332.011,03 2 ÇEMĠġGEZEK 38 1138 105.029,123 761.332,54 3 HOZAT 32 524 30.530,170 208.651,92 4 MAZGĠRT 79 1119 93.170,747 659.755,19 5 NAZIMĠYE 23 425 8.885,906 65.340,18 6 OVACIK 64 654 32.358,315 217.041,72 7 PERTEK 47 1349 99.723,982 702.866,04 8 PÜLÜMÜR 48 487 26.136,833 173.391,99 T O P L A M 382 6583 441.365,662 3.120.390,61
Kaynak :Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
121 Tablo.14 Ġlçeler Bazında Doğrudan Gelir Desteği Projesi Tablosu 2010
Ġlçe Adı Toplam Köy Toplam Çiftçi Toplam Toplam Sayısı Sayısı Destekleme Destekleme
Alanı (Da) Tutarı (YTL) Sırano
1 MERKEZ 51 752 9.583,33 288.898,29 2 ÇEMĠġGEZEK 38 1.107 104.612,65 767.397,57 3 HOZAT 32 472 28.819,51 200.917,57 4 MAZGĠRT 79 1.098 94.534,43 675.675,31 5 NAZIMĠYE 23 347 8.432,52 63.174,57 6 OVACIK 64 764 37.627,83 254.966,50 7 PERTEK 47 1.253 94.606,94 671529,53 8 PÜLÜMÜR 48 583 31.220,97 211.460,32 T O P L A M 382 6.374 439.429,17 3.134.019,88 Kaynak : Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
Tablo.15 Ġlçeler Bazında Doğrudan Gelir Desteği Projesi Tablosu 2011
Sıra no Toplam Toplam Ġlçe Adı Toplam Köy Toplam Çiftçi Destekleme Destekleme Sayısı Sayısı Alanı (Da) Tutarı (YTL) 1 MERKEZ 51 672 36607,466 303853,36 2 ÇEMĠġGEZEK 38 1086 101941,588 844541,76 3 HOZAT 32 422 26090,309 206184,92 4 MAZGĠRT 79 1131 95768,671 790187,81 5 NAZIMĠYE 23 240 3409,950 28536,74 6 OVACIK 64 798 39613,676 302519,16 7 PERTEK 47 1110 85940,529 705967,00 8 PÜLÜMÜR 48 542 31444,091 243716,33 T O P L A M 382 6001 420816,288 3425507,08
122
Tablo.16 2006- 2011Yılları Arası Ġlimizde Ġlçeler Bazında Mevcut KüçükbaĢ Hayvan Varlığı 2006 2007 2008 2009 2010 2011
MERKEZ 9500 9200 8800 6421 5745 7582
ÇEMĠġGEZEK 106600 102380 95900 71100 90345 122725
HOZAT 20100 18800 18840 13180 12959 17000
MAZGĠRT 23960 23350 21829 21711 18688 18966
NAZIMĠYE 4934 4280 5230 5252 4807 5000
OVACIK 42030 38950 28900 29510 16359 17535
PERTEK 105610 110700 117700 109020 91900 78770
PÜLÜMÜR 9030 4626 3150 5190 5455 11300 Kaynak : Gıda,Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
Tablo.16 2002 – 2011 Yılları Arası Ġlimizde Ġlçeler Bazında Mevcut BüyükbaĢ Hayvan Varlığı
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
MERKEZ 6120 5840 5835 5872 2905 3709 3384 2696 3356 2142
ÇEMĠġGEZEK 3055 3050 2843 2823 2795 2840 2997 2994 2836 3758
HOZAT 1845 1720 1820 1747 1576 1297 1506 1326 1510 1700
MAZGĠRT 7320 7180 9650 6240 6255 5345 5345 5490 5217 5295
NAZIMĠYE 2879 2126 2026 2015 2026 2100 2397 2388 1963 2456
OVACIK 6555 6690 6907 6830 6661 6088 2132 2204 4046 4391
PERTEK 4670 4582 3530 4095 3323 3879 4830 2224 2875 3500
PÜLÜMÜR 2507 3255 2507 2561 2310 1813 1993 1904 1974 1916
Kaynak : Gıda,Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü
123
Tablo.17 2011 Yılı Hayvancılık Desteklemeleri
ĠĢletme sayısı Desteklenen Desteleme Tutarı Hayvan Sayısı Buzağı Soykütüğü 68 ĠĢletme 162 BaĢ 12.150,00 TL Desteği Önsoykütüğü 316 ĠĢletme 470 BaĢ 35.250,00 TL Toplam 384 ĠĢletme 632 BaĢ 47.400,00 TL Anaç Sığır Kooperatif 133 ĠĢletme 416 BaĢ 93.600,00 TL Desteği Birlik 152 ĠĢletme 1.173 BaĢ 263.925,00 TL Toplam 285 ĠĢletme 1.589 BaĢ 357. 525,00 TL S-19 Brusella AĢı Desteği 146 ĠĢletme 218 BaĢ 5.450,00 TL REV-1 Brusella AĢı Desteği 616 ĠĢletme 50.576 BaĢ 202.304,00 TL Anaç Koyun-Keçi Desteği 712 ĠĢletme 127.733 BaĢ 2.065.995,00 TL
Programlı AĢı Uygulama Desteği 4.082 BaĢ 1.647,45 TL
Besilik Erkek sığır desteği 8 ĠĢletme 69 BaĢ 20.700TL Arılı kovan Desteği 233iĢletme 32.999 arılı kovan 230.993 TL
124
KAYNAKLAR
1- Mülga DIE (TUĠK) Verileri, 1990-1998 2- T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2006-2011 Tunceli Gıda, Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü Ġstatistiki verileri 3- Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Tunceli Ġli Arazi Varlığı Yayını 2001 4- Mülga DIE(TUĠK) Tarımsal Yapı 1997 5- Mülga DIE(TUĠK) Ekonomik ve Sosyal Göstergeler 1999 6- Mülga DIE(TUĠK) Tarımsal Ġstatistikler 2000-2011 7- TUĠK 2006-2011 Verileri 8- Ġl Planlama Müdürlüğü Verileri 9- Ġl Turizm Müdürlüğü Master Planı ÇalıĢması 10- D.S.Ġ. IX. Bölge Tunceli ġube Müdürlüğü verileri 11- Tunceli Meteoroloji Müdürlüğü