Shën Tereza Jonë

E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE Botues; Vasel GILAJ, Viti i botim XXI, Nr 59, New York, Nëntor 2016 [email protected] Në shpellën

Diana Vajushi, -Diva: Edhe pse kam lindur në e Prek Calit SHBA, jam dhe do FAQE 10-14 mbetem shqiptare dhe malësore Shën FAQE 33-36

Tereza “DOM” RREFIMI I MESHTARIT jonë FAQE 37-38

FAQE 10-14 Mblidhet në Tiranë, Samiti i Publicisti dhe Parë i Diasporës, bëhet studiuesi, Ndue Bacaj boton Kuvendi i Gjithëshqiptarëve librin e parë FAQE 5-9 FAQE 29 Ja cili Col Cu , Kulla mbi dy Gazeta “Malësia” unuri është shekullore e dhe eshka që ndezi lirinë tribuni e fjalës së bashkimit Ejll Zagreda, Bajraktarit të Hotit që s doi FAQE 24-26 FAQE 30-32 shqiptari Si u shkombëtarizuan Gjelosh Gjokaj kollosi i artitit e roje i Titos kohërat malësorët e Rozhjës kultures shqiptare dhe evropiane FAQE 18-20 FAQE 21-23 FAQE 44-47 FAQE 39-41 NENTOR 2016 2

Për reklama në gazetën “Malësia” dhe web-in www.gazetamalesia. com mund të kontaktoni në numrin tel.347-932-6629 dhe email [email protected]

Studio profesionale arti Gjithçka që ju duhet në fushën e krijimtarisë, punë dedikuese, redaktime, ide-koncept, art-designer, gazeta dhe revista. Garantoj profesionalizëm dhe korrektësi E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, NENTOR 2016 3 Një mundësi, një zgjedhje, “Cakor” një zgjidhje Restaurant Bar - Kuzhine speciale e të gjitha llojeve - Te Cakor këndojnë këngëtarët më të mirë të të gjitha trojeve Shqipetare në Ballkan.

SHËRBEJMË EDHE ME POROSI TELEFONO: 718-733-1033 718-733-2300 ADRESA: 632 E 186th St, Bronx, NY 10458 WEB: www.cakorrestaurantny.com

Korrektësi dhe çmime të leverdisshme

Gëzimet tuaja marrin dimension të ri tek ne NENTOR 2016 4 Shoferët e Skënderbeut e nje moment kure ne shqiperi, sapo eshte duke hyre ne fuqi ligji i Dekrim- inalizimit te politikes, i cili edhe pse i vonuar , gjithsesi pritet qe te sjell Nsadopak drejtesi aq te kerkuar. Vecanarisht per politikberesit dhe ligjeven- esit e ligjezbatuesit ne shtetin ame te te gjithe shqiptareve te Ballkanit. E ne kte kuader pritet edhe nje drejtesi, shume e vlefshme, dhe interesante ose i ashtuquajtur veting, dhe qe ka te beje me kontrollet qe do te realizohen, nga nje komision i posatshem. Ne lidhje me titujt e shumt te dhene, nga presidenca e Republikes se Shqiperise ne vite, per mjafte persona dhe jo vetem nga shqiperia por sa u takon titujve te dhene per, mbare shqiptaret e ballkanit. Dhe konkretisht per titujt ‘’Nderi i Kombit’’, ‘’Kalores i Skenderbeut’’, e tjer, kerkese kjo jo vetem e kohes por edhe e mjafte Intelektualeve, Politikaneve, Shkrimtareve, Historianeve e Gazetareve, te cilet jane duke pergatitur nje pe- ticion ne kte drejtim, dhe ku nuk do te mungojne ase fi rmetaret nga Diaspora, perfshi edhe Sh. b. a. ku persona te ndryshem kane marre jo pak tituj ‘’Nderi i Kombit’’e kohet e fundit titull i konvertuare nga Presidenti i Shqiperise B. Nis- hani ne ‘’ Kalores i Skenderbeut’’, sipas te gjitha gjasave dhe gjithmone nese, ky proces do te realizohet sipase parashikimit, dhe qe ka rendesi shume te madhe historike, si per te kaluaren ashtu edhe per te ardhmen e shqiperise dhe te te gjithe shqiptareve te Ballkanit, jo te paket do te jene personat, qe keta tituj te llene pa kriter tu hiqen. Posacerishte ne kete site pritet te hyjne, ishe spiunet e sigurimit te shtetit, dhe jo vetem ata nga shqiperia pore edhe ata qe kane marre tituj, dhe qe veprimtarin e tyre. E kane patur ne ishe Jugosllavi, Maqedoni, Mal te Zi, Kosove, Greqi e tjere, nese vertetohet se ata kane kryer tralleti Kombetare, ose krime te ndryshme , dhe nese jane vene ne dispozicion te sherbimeve te huaja. ne dem te ceshtjes kombetare, si dhe atyre qe kane bashkepunuar me Nazifashistet e tjer. Pasi kurrsesi thone pergatitesit e ketij peticioni, nuk do lejohet qe titullin ‘’Nderi i Kombit’’qe e mban Nene Tereza e personalitete te tjera shqiptare ne ballkan, dhe qe vertet u takon, ta perllosim me lloj-lloj. spiunesh, tradhtaresh, krimine- lesh, e matrapazesh, qe kan punuar, ne dem te kombit dhe ceshtjes, kombetare shqiptare. E ky proces pritet qe te shtrihet edhe ne nivel lokale, ku bashkit dhe komunat e shqiperise, kane dhen tituj te dhojeve te ndryshme dhe pa funde, sepse nese procesi do realizohet ne te gjitha nivelet. At’here jo pake persona , E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, dhe jo personalitete qe kan marre titullin ‘’Nderi i Kombit’’do te quheshin nderi i katundit, ndersa ata qe kan marre ‘’Kalores i Skenderbeut’’do quheshin Shoferat e Skenderbeut. EDITORIAL NENTOR 2016 5 Shoferët e Samiti i Skënderbeut Diasporës, Kuvendi i Gjithëshqiptarëve

I shumëprituri, Samitin e Diasporës, fi nal- akomodonim të gjitha kërkesat dhe dëshi- hura të diasporës, kryetarët e organizatave izoi ekzistencën e tij. Kuvendi i mbarësh- rat e çdo anëtari të diasporës shqiptare dhe shoqatave që veprojnë në diasporë qiptarëve nga gjithë bota, nën inicimin e për të marrë pjesë në aktivitet. Për shumë dhe persona që plotësonin disa kritere, të Kryeministrit, Edi Rama do të mblidhej arsye kjo nuk do të jetë e mundur dhe paravendosura nga organizatorët. në Tiranë. samiti do të ketë një numër të caktuar të Kryeministri Rama në rubrikën “Komu- Në 18-20 nëntor, Qeveria Shqiptare orga- ftuarish dhe përfaqësuesish nga vende të nikimi i javës”, duke folur për Samitin e nizoi në Tiranë Samitin e Parë të Diasporës ndryshme të botës. Diasporës, deklaroi te dielen pasdite se Shqiptare. Lajmin e ka bërë publik kreu i Në samit do të ftohen personazhe të njo- Samiti është një kuvendim që vazhdon për Qeverisë, Edi Rama, që ka publikuar de- tajet e këtij takimit dyditor, axhendën e takimeve dhe vizitave që janë parashikuar, përfshirë edhe ndarje çmimesh. Por, ai ka përcaktuar gjithashtu edhe kritere për pjesëmarrësit. “Kushdo që është i interesuar për këtë aktivitet shumë të veçantë, – thotë Rama, -mund të informohet përmes faqes on- linewww.samitidiaspores.al, ku edhe mund të kontribuojë me sugjerimet e veta apo të regjistrohet për të marrë pjesë.” Websiti i Samitit nis me mesazhin e Kryem- inistrit Edi Rama, në videon më poshtë. Po ashtu, në website thuhet se “organi- zatori i samitit, Kryeministri i Republikës së Shqipërisë do të dëshironte që në një aktivitet të këtyre përmasave të mund të NENTOR 2016 6

botë. Samiti i parë i Diasporës do të dalë me një deklaratë angazhimesh konkrete për të gjithë sferën tonë të përbashkët, që nga gjuha shqipe, investimet private apo përfshirja e njerëzve të diaspores në jetën e përditshme apo në administratën e shtetit shqiptar”. “Ndjesia e jashtëzakonshme e ketij samit konfirmon edhe një herë se sa shume mund të bëjmë së bashku për Shqipërinë dhe për njeri-tjetrin nese arrijmë të bëhemi bashkë për qëllime të larta dhe të punojmë të bashkuar për të arritur qëllimet. Samiti i Diasporës është një kuvendim që vazhdon për Shqipërine e gjeneratës tjetër”, përfundoi kryeministri Rama.

Mesazhi për diasporën – kreu i opozitës, Lulzim Basha: Braktisja e vendit, kërcënim serioz për Shqipërinë Kreu i Partisë Demokratike Lulzim Ba- sha i ka drejtuar një mesazh pjesëtarëve të Diasporës, ku dhe sqaron arsyet pse Shqipërine e gjeneratës tjetër. “E di që nga e thëna në të bërë është në nuk ka qenë në samit. Basha thotë se e Kryeministri Rama u shpreh se kjo javë mes një det i tërë, por jam tejet i inkurajuar vetmja mundësi që i dhanë është t’i për- shënoi një event të madh për shqiptarët nga ky hap i parë dhe reagimi kaq pozitiv shëndeste në mbrëmjen gala të qeverisë, dhe shtetin shqiptar si asnjë herë më parë. i kaq shumë njerëzve dhe organizatave ku ai nuk mund të merrte pjesë. Teksa “Shtegtarët e shqipes u mblodhën në një shqiptare nëpër botë. U kërkojë sinqerisht sqaron mungesën e tij në Samitin e Di- Samit të Diasporës në atdhe. Më mirë ndjesë te gjithe atyre që nuk u mberriti asporës, përmes një mesazhi drejtuar vonë se kurrë dhe sidoqoftë, kurrë nuk lajmi i këtij organizimi”, theksoi Rama. përfaqësuesve të diasporës shqiptare që është vonë për t’u angazhuar në një përp- Në vijim, kryeministri Rama vuri ne janë mbledhur këto ditë në Tiranë, Basha jekje madhore të përbashkët, Shqipëria dukje se “e nisëm këtë përpjekje në një shkruan se nuk mund të ishte pjesë e dis- së bashku me Kosovën dhe shqiptarët në shkretëtirë të të dhënave, adresave për kutimeve pasi kjo mundësi nuk iu dha nga Maqedoni, Mal të Zi, Lugina e Presheves shqiptarët nëpër botë dhë askush nuk organizatorët. “Do të kisha dashur shumë e kudo në Europë dhe në botë, të pandarë mendoi t’i zyrtarizojë të dhënat e shqip- të kisha ndarë mendimet nga afër me ju për Shqipërinë”, tha Rama. tarëve në botë, prandaj dhe ky organizim në tryezën e diskutimeve dhe të rrahjes Me tej, në kominikimin e javës, Rama po- është i papërsosur. “Ja pse qeveria dhe së ideve, por e vetmja mundësi që organi- hoi se “Samiti mblodhi për herë të parë pa diaspora do të përpiqen të krijojnë brenda zatorët e samitit më dhanë është t’ju për- asnjë dallim politik, gjografik, prejardhje vitit 2017 Këshillin Kombëtar të Diasporës shëndesja në mbrëmjen gala që qeveria ka besimi apo brezash, rreth 1000 përfaqë- Shqiptare, qe do të jetë një strukturë planifikuar për nderin tuaj. Duke qenë se e sues shoqatash të ndryshme shqiptare, bashkëpërfaqësuese që do të udhëheqe kam të pamundur të marrë pjesë në këtë apo individe bashkëkombas nga 40 vende bashkëpunimin në të gjithë aspektet për mbrëmje gala, po ndaj me ju publikisht, me nga të gjithë kontinentet. Synimi është i diasporën”. përunjësi disa mendime të miat”,- sqaron lartë, i qartë dhe i thjeshtë, të ndërtojmë Në vazhdim, Rama theksoi se “Qeveria Basha. Braktisja e Shqipërisë, thotë Basha një urë të re dhe sa më të fortë komunikimi jonë është shumë e angazhuar dhe e ka në mesazhin e tij, është kërcënimi kryesor dhe ndërveprimi në të mirë të ruajtjes nisur punën për të bërë regjistrimin e ndaj të ardhmes së vendit. “Braktisja e dhe forcimit të lidhjes mes diasporës dhe shqiptarëve jashtë kufinjëve të vendit Shqipërisë është kërcënimi kryesor ndaj atdheut dhe po ashtu, të nxisim dhe të tonë dhe do të krijojë bazën për votimin të ardhmes së vendit dhe të vetë kombit mbështesim më të gjitha mënyrat ndër- në distancë të shqiptarëve në disasporë tonë. Pak ditë para se ju të vini në Tiranë, timin e urave lidhëse mes komuniteteve dhe do të ndihmojë në krijmin e atlasit mbi 100 mijë shqiptarë kanë aplikuar për dhe individëve shqiptarë në vende dhe të diasporës në botë. Në bashkëpunim të të disatën herë për të emigruar në SHBA,

E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, kontinente të ndryshëm, për të zhfrytëzuar ngushtë me pjesëmarrësit në këtë samit të ndërkohë që, dhjetëra mijëra të tjerë sa më shumë energji shpirtërore dhe sa parë dhe me të tjerët që do të afrohen, do përpiqen çdo vit të emigrojnë në Europë, më shumë vullnete njerëzore që duan të të krijojmë një bazë të dhënash njërëzore Kanada dhe kudo tjetër në botë. Në 5-10 kontribuojnë për Atdheun”. për komunitetet e shqiptareve kudo në vitet e ardhshme, numri i shqiptarëve të NENTOR 2016 7 lindur në Shqipëri të cilët janë vendosur çdo lloj kontribut i juaji për atdheun tonë netare. Jeta jonë është e zakonshme si e përgjithmonë në vende të tjera do jetë më është i vyer dhe i rëndësishëm. Investimet gjithë shqiptarëve. Gjejmë kohë e mundur i madh se ai i atyre që jetojnë në Shqipëri”, e diasporës në çdo fushë të ekonomisë janë për t’iu përkushtuar aktiviteteve që kanë shprehet Basha. Ai vijon më tej duke thënë të mirëpritura si ujët e pakët. Burimet dhe të bëjnë me Shqipërinë, kulturën dhe këtë se shqiptarët kanë ikur, po ikin dhe duan mundësitë e Shqipërisë janë të mëdha. e realizojmë çdo të shtunë e të diel”, -tha të ikin masivisht për arsyen më të rëndë- Partia Demokratike ka gati një projekt ai. Më tej, ai tregon edhe për grupin e val- sishme njerëzore: atdheu i tyre nuk ju të ri të stimulimit të investimeve private leve “Shqiponjat e vogla” ku mësohen valle ofron mundësi për një jetë të mirë dhe të përmes uljes së taksave dhe çlirimit të nga të gjitha krahinat e Shqipërisë. “Çdo denjë. “Ju e dini më mirë se unë sa e madhe sipërmarrjes nga monopolet klienteliste të shtunë, unë kam prova me grupin e val- është dhimbja e ikjes, që të ther në zemër dhe një mori pengesash që ndrydhin lirinë leve “Shqiponjat e vogla” që i përgatis me dhe në gjithë qenien, por ju jeni dëshmia e saj. Unë do të jem shumë i vëmendshëm valle nga të gjitha krahinat e Shqipërisë. e vërtetë sa i madh është dëshpërimi kur ndaj propozimeve tuaja për t’i përfshirë e Më pas kemi mbledhje të bordit të sho- kupton se atdheu nuk të jep asnjë shpresë zbatuar në programin tonë të zhvillimit”,- qatës që marrim vendime dhe kemi pro- për të përmbushur qëllimet dhe ëndrrat nënvizon kryedemokrati Lulzim Basha në gramet e punës. Më 4 nëntor ne kishim e jetës me punën, talentin, zotësinë dhe mesazhin e tij. përvjetorin e 26-të të shoqatës. Është një ndershmërinë tënde”, thotë Basha. Kreu shoqatë mbarëshqiptare do ta quaj sepse i opozitës i kërkon pjesëmarrësve në Presidenti i Shoqatës së Bashkësisë kemi shqiptarë të Shqipërisë, Kosovës, Samitin e Diasporës që të përfshihen në Shqiptaro-Kanadeze: Ne jemi shërbëtorë Maqedonisë që janë jo vetëm anëtarë por mënyrë të drejt për drejtë me kulturën e të kombit edhe pjesë e bordit drejtues”,- u shpreh ai. tyre demokratike në politikën shqiptare, Një bashkim shpirtëror i të gjithë shqip- Falë mbështetjes së autoriteteve lokale në në shërbim të vlerave. “E drejta e votës për tarëve nëpër botë. Kështu e cilësoi Samitin Kanada, kundrejt kësaj shoqata u arrit të emigrantët, lehtësimi i marrjes së shtetë- e parë të Diasporës, Presidenti i Shoqatës miratohej në parlamentin e Ontarios edhe sisë së dyfishtë, përfaqësimi juaj i vërtetë së Bashkësisë Shqiptaro-Kanadeze, Ra- projektligji për të shpallur nëntorin, muajin në vendimmarrjet e rëndësishme politike, mazan Këllezi, i pranishëm në aktivitetin e trashëgimisë shqiptare. “Ne promovojmë nxitja dhe mbrojtja e investimeve të dias- historik. Duke e konsideruar punën e tij, libra që botohen në Shqipëri por edhe nga porës, mbështetja shtetërore për arsimin, por edhe të mbarë shqiptarëve në dias- shqiptarë në Kanada. Po kështu ne mer- kulturën, artin dhe sportin në komunitetet porë si shërbëtorë të kombit e atdheut remi me promovimin e personaliteteve e diasporës, janë disa nga prioritetet (apolitik), Këllezi tregoi dje për mediat nga bota e artit, kulturës ajo që është më kryesore të projektit tim dhe të Partisë se ka 26 vite që organizohen aktivitete, e rëndësishme është kalimi i ligjit mbi Demokratike për Diasporën”, shkruan promovohen libra, shkrimtarë, piktorë e trashëgiminë shqiptare që ka bërë që të na Basha. Kreu i selisë blu fton shqiptarët artistë shqiptarë në Kanada. “Unë punën hapen dyert. Është një nisme e shoqatës e diasporës që të japin kontributin e tyre e presidentit të shoqatës së bashkësisë tonë, e kryetares nderi të shoqatës tonë, për zhvillimin e vendit. “Pa asnjë dyshim, shqiptaro-kanadeze e bëj në mënyrë vull- Rukie Kondaj, që është mbështetur fuqi- misht nga autoritetet lokale në Ontario”, theksoi Ramazan Këllezi. “Ky samit i parë i diasporës ishte një bashkim shpirtëror i të gjithë shqiptarëve dhe e mira është që të vazhdojë që të kemi një samit të dytë, të tretë e kështu me radhë. Ky lloj takimi të prek “, tha Këllezi.

Universiteti Amerikan Uashington DC, Elezi: Të krijojmë listën e shkencëtarëve shqiptarë në botë Profesori shqiptar i matematikës në Universitetin Amerikan Uashington DC, Artur Elezi, i pranishëm në samitin e di- asporës, hodhi idenë e krijimit të një bazë të dhënash të gjithë shqiptarët në botë në fushën e studimeve shkencore. Ai sqaroi për ATSH-në, se kjo listë do të krijojë mundësinë e zgjedhjes së një mentori, ku do të mund të konsultohen studentet shqiptarë kryesisht. Ai tha se ky propozim i tij ka nevojë për institucionalizim. “Në këtë NENTOR 2016 8

mënyrë të arrijmë të bashkojmë shqiptarët nën një ombrellë, duke i dhënë një model organizimi”, tha Elezi. Edhe Kryeministri vendit rikonfirmoi mbrëmjen e djeshme nisjen e procesit të regjistrimit për çdo shqiptar që jeton jashtë vendit. Po kësh- tu, ai preku çështjen e mësimit të gjuhës shqipe, ku sipas tij, duhen praktikuar kam- pet verore ( 1 muaj) për fëmijët shqiptarë ku të flitet dhe mësohet në gjuhën shqipe. Për profesorin e matematikës dhe një- kohësisht president i Albanian Academy, kjo do të ishte mundësi shumë e mirë për të intensifikuar marrëdhënien e fëmijëve shqiptare me gjuhën shqipe.

Ekonomi: Diaspora rol fondamental në zhvillimin e ekonomisë shqiptare Diaspora shqiptare në takimin e Tiranës nuk po shikohet vetëm si një mundësi për të sjellë përvojën e kursimet e tyre në Shqipëri, por edhe si një urë informuese e promovuese tek investitorët potenciale në vendet ku ata jetojnë e punojnë. Sot falë këtyre reformave, raporte të institucione- ve financiare ndërkombëtare e vlerësojnë kuton dhe për të çuar përpara këtë ide ne qenë se Shqipëria ka një forcë punëtore të Shqipërinë si vendin me konkurrues në kemi ngritur një agjenci, që është AIDA, re në moshë, e arsimuar dhe me vitalitet. rajon. Të vish si investitorë në Shqipëri e cila funksionon si dritare unike ku të Raportet ndërkombëtare, tha më tej ajo, mjafton të kesh një ide, iu drejtua dje ndihmon për të marrë një procedurë të tregojnë që është konkurruese krahasuar ministrja Ekonomi të pranishmëve në di- asistuar apo përshpejtuar dhe në momen- me vendet e tjera të Ballkanit, sa i ta- skutimin e ministres së Zhvillimit Ekono- tin që fiton një status të këtij lloji, i gjithë kon pagës mesatare e asaj minimale. Në mik, Turizmit, Tregtisë dhe Sipërmarrjes kabineti ministror vihet në dispozicion të Shqipëri po ndodhin revolucione të vogla, Milva Ekonomi, para diasporës shqiptare këtij investitori të rëndësishëm”, shpjegoi informoi Ekonomi, duke iu referuar QKB- në një takim të zhvilluar në ambientet e Ekonomi. Ajo vlerësoi se mundësitë për të së, sportel në të cilin mjafton të kryesh një Muzeut Historik Kombëtar. “Vjen, e dis- investuar në Shqipëri janë të mëdha, duke klikim online për të hapur e regjistruar një biznes. Ka një kuadër rregullator lehtësues për këdo që do të dëshirojë të investojë në Shqipëri duke përdorur incentiva fiskale. Rast konkret ministrja përmendi kon- tratat me qira një euro për objektet apo hapësirat që do të përdoren për investime, përjashtimin e makinerive dhe pajisjeve nga TVSH-ja, për ata që duan të sjellin industri e të zhvillojnë atë. Për ata që duan të transferojnë know how për një sektor të caktuar , ministrja tha se ka një skemë të ndihmës që lidhet me përjashtimin nga detyrimi i sigurimeve shoqërore për pagat e punëtorëve të rinj që merren për t’u formuar për një periudhë 6 mujore.

E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, Diaspora: Interesimi i fëmijëve për të më- suar shqip, ka rënë Mësimi i gjuhës shqipe për brezat e rinj që jetojnë në diasporë u pa si një çështjet NENTOR 2016 9

të pafajshëm që është kultura”, tha ai. Vi- olinisti Florian Vlashi, i ardhur nga Spanja, foli për vështirësitë e instrumentistëve shqiptarë në Evropë dhe i kërkoi ministres Kumbaro më shumë mbështetje për ta, duke krijuar kushtet e nevojshme. Nga ana e saj, ministrja tha se janë planifikuar katër projekte për teatro të rinj. Por, ajo çfarë nuk kemi humbur asnjëherë, shtoi ajo, është kultura dhe ky është identiteti kulturor shqiptar që sa vjen e pasurohet. Duke siguruar për financimin e disa pro- jekteve të diasporës nga qeveria shqiptare, themelore në panelin “Dija mbi të gjitha” Kumbaro tha se shumë shpejt do të ka- e pasur të kulturës shqiptare, brezave që ku ishte e pranishme Ministrja e Arsimit lojë në parlament ligji “Për trashëgiminë vijnë Ministrja e Kulturës, Mirela Kumbaro dhe Sportit, Lindita Nikolla së bashku kulturore”. Ajo ftoi shoqatat shqiptare të tha se ne jemi brezi që jemi rritur me thënie me përfaqësues shqiptare që punojnë në artistëve në emigracion që të bashkëpuno- si “nuk ka si Gjirokastra” apo “kemi breg- arsim jashtë vendit. Gjatë fjalës, Ministrja jnë me qeverinë. Rexhep Hoti, zv/ministër i det të mrekullueshëm”, “nuk ka si vendi Nikolla foli dje për abetaren e përbashkët Kulturës në Kosovë e konsideroi diasporën ynë”, etj. Por, në fakt vetëm për këtë kemi me Kosovën si dhe shprehu vullnetin për investimin më të madh kapital. një axhendë të përbashkët me Malin e nevojë? Këto 25 vjet kanë qenë të vështira Zi, Maqedoninë etj. Të ftuarit paraqitën për shqiptarët, sepse u hapën me botën situatat e tyre në vendet përkatëse ku dhe unë besoj se shërbimin më të madh jetonin si për shembull Anila Kila, më- vendit nuk ja ka bërë politika, por njerëzit suese e gjuhës Shqipe në Greqi, e cila e e kulturës. Ndaj ajo ç’ka kemi përcjellë ne paraqiti të vështirë mësimin e shqipes ku janë librat, muzika dhe arti, dhe këto janë vullnetarisht u mësojnë gjuhën në shkollat ato me të cilat ne krenohemi më shumë”, greke. Etleva Mance, kryetare e këshillit të theksoi Kumbaro. Nasi Jani, kryetar i Klu- arsimtarëve “Naim Frashëri” në Gjermani, bit të Shkrimtarëve dhe Artistëve “Drita”, vlerësoi nxënësit dhe studentë shqiptarë në Greqi, vlerësoi nismën e Samitit, duke për integrimin e tyre në shoqërinë gjer- e konsideruar “dasma jonë e parë”. “Le të mane, ku është rritur numri i shqiptarëve bashkojmë mendjen me institucionin më që vazhdojnë universitetin, megjithëse tha se interesimi i fëmijëve për të mësuar shqip, ka rënë. Gjatë diskutimeve, shqip- tarët e diasporës kërkuan ndihmën e shtetit shqiptar mbi çështjet e mësimit të gjuhës shqipe për brezat e rinj (kurrikula, programe te posaçme etj).

Samiti - T’i përcjellim brezave trashëgiminë e pasur të kulturës shqiptare “Kultura, hapësira jonë e përbashkët pa kufi. Arti dhe kultura, pasaporta jonë ” ishte tema e panelit që u zhvillua para- diten e djeshme në mjediset e Galerisë Kombëtare të Arteve, në kuadër të Samitit të Diasporës, i mbledhur në Tiranë nën kujdesin e Qeverisë shqiptare. Përfaqësues të artit dhe kulturës shqiptare, që e kanë ndërtuar karrierën e tyre jashtë vendit, duke vlerësuar nismën kërkuan dhe më shumë vëmendje për ta, ndërsa vunë thek- sin tek ndërtimi i një hapësire kulturore të përbashkët, për t’i përcjellë trashëgiminë NENTOR 2016 10

Nga Uran Butka Historian Në shpellën e Prek Calit shte e paimagjinueshme qe menjehere pas nje lufte kundre pushtueseve na- Izifashiste, te rifi llonte nje lufte tjeter e brendeshme, e eger, e pergjakshme dhe shkatrrimtare. Divizionet e brigadat e Ushtrise NC dhe njesitet e Mbrojtjes se Popullit u nisen per te shkelur, nenshtru- ar e ndeshkuar krahinat antikomuniste te Shqiperise se Veriut. Fryme ishte hak- marrjakomuniste, sepse keto treva nuk e perkrahen komunizmin gjate luftes, motive ishte vendosja kudo e pushtetit komunist, menyre veprimi ishte dhuna dhe terrori. Malesia e Madhe, qysh gjate Luftes se Dyte Boterore, sidomos pase prishjes se Marrveshjes se Mukjes ne gushte te vitit E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, 1943, e ndjeu me shume e me prane rrezi- kun komunist, qe frymezohej e drejtohej nga serbo – sllavet, nga te cilet kishin patur gjate shekujve invadime e mjerime te NENTOR 2016 11 pafundme. Aradhet cetniko-komuniste serbo-malazez sulmuan me se pari, me 13 dhjetor 1944, Hotin legjendar. Vullnetaret shqiptare te ketyre trevave, me ne krye Tome Niken nga Traboini, i mbrojten ato. Ne ndihme te tyre shkuan malesoret e Kastratit e te Shkrelit. Forcat jugosllave u tehoqen, duke lene mjafte te vrare e te plagosur. Nga vullnetaret shqiptare mbeten 23 te vrare e te plagagosur, midis tyre ra duke luftuar trimi Tome Nikaj (Lulgjuraj). Mandej mesyne Gruden, Kojen, Luharin dhe Trieshin, por kudo gjeten rezistencen e malesoreve shqiptare, qe mbronin vatrat e tyre. Ne keto luftime u vrane luftetaret Gjeke Preci, Nike Luli, e tjere. Prane luftetareve shqiptare gjendej nate e dite edhe Pater Zef Tagaj, misionari i atdheut dhe fese. Partizanet Jugosllave sulmuan edhe Kelmendin, te paraprire nga Brigada OZNA-s, por Prek Cali dhe Malesoret e Vermoshit u qenderuan atyre si gjithmone me pushke. Nga ana tjeter, ishte nisur drejte Malesise se Madhe, Ushtria NC e Shqiperise. Pop- ullesia e Malesise se Madhe dha kushtrim- in. Prijesit e saje ishin Gjelosh Luli, Prek Cali dhe Llesh Marashi. Objektivi kryesore ishte azgjesimi i Prek Calit, i cili se bashku me 55 Burra dhe nje grua, ishin ngujuar ne shpellen e Trashices mbi fshatin Vukel, qe u mbiqujt shpella e Prek Calit. atje u rrethuan nga forcat e ushtrise, qe godiste me prella e murtaja shpellen dhe bente thirrje per dorezim. Pase nje dite lufte, 30 luftetare te Prek Calit, duke e pare se nuk munde ta canin dote rrethimin, u lejuan nga ai qe te dorezoheshin dhe te dilnin nga shpella. Ne rrethimin e Prek Calit dhe ndjekjes se tij, moren pjese Batalioni III-te dhe IV-te te Brigades XXIII, nen komanden e Abaz Fejzos. sipas raporteve te kohes te leshuara nga Mehmet Shehu theksohet se Prek Cali nuk e kishte vleresuar drejtimin nga ne kaluam. Qafen e Pejes dhe Qafen e Gjarperit. dhe nuk i kishte siguruar, sepse ai nuk e priste nje sulm nga keto drejtime per shkak edhe te Dimerit e aq me teper ai nuk priste forca te medha partizane 400-500 vete. Bile kure ne dolem ne katunin Nikc, Prek Cali nuk e besoi kte dhe ra ne panik, ai pra Prek Cali thote Mehmet Shehu e nder- preu rezistencen dhe u ngujua ne Shpellen NENTOR 2016 12

e Vuklit. Forcat tone hyne ne katun ku nuk gjeten asnje burre neper shtepi, te gjithe ishin fshehur shpellave. Prek Cali mbajti ne shpelle vetem 14 besnike te tij. Ai nuk pranoj te dorezohej dhe bile ne luftimet e shpelles vrau nje mitralierdhe plagosi tre partizan, Mbasi u muar Barrikada e pare dhe Prek Calit iu pren te gjitha shpresat, derguam priftin e Vuklit per ta bindur te dorezohej. Me ne funde me daten15, ora 2 mbas dite, Prek Cali me gjithe besniket e tij u dorezua. Prek Cali deshmon ne gjygj pasi u arrestua. Kure degjova per luften nga te gjitha anet, vendosa te fshihem ne nji shpelle te Vuk- lit, kur erdhen dhe rrethuan Partizanet, bashke me mua ishte Gjelosh Toma nga Nikci, dhe motra e tij, Zef Gjon Rapuka nga Vukli, e tjer. Ne shpelle gjetem Nikoll Gjergjin nga Vukli, i cili ishte plagose ne luften e Tamares. Te nesermen qe na kishin rrethue, Nikolle Gjergji me 30 vete afer- sisht, kishte kerkue dorezim te partizanet dhe u dorezuan, kurse ne qe mbetem ne shpelle ishim 15 veta. Ne shpelle me kane Në foto, shtëpia gjysëm e rrënuar e legjendarit Prek Cali në Vermosh bere thirrje dy here per t’u dorezue, pore une per te qen i sigurt, kerkova Fratin, vdisnin duke luftuare. Dede Lulashi dhe e kam pase njofte edhe ma pare. Te dy kryetarin e keshillit dhe komandantin e Dede gjon Deda luftuan kundr partizane- bashke e me shoke te tjere kemi shkue partizaneve per t’iu dorezua ketyne. ve, qe donin te hynin ne shpelle dhe kam ne shpellen e Vuklit, ku kemi gjet buke e Nuk eshte e vertet te kem penguare nigjua nga goja e tyne se kane plagose dy ushqim si dhe disa njerez te tjere, donim njeri nga shoket qe ishin ne shpelle, qe partizane ne hymje te shpelles. Shpella te dorezoheshim pore kishin frige se mose te dorezohet. te premten me date 16 te ishte e pa pushtueshme. perojekja e tre partizanet na vrisnin e na digjnin. ketij muaji( dhe qe ka qene shkurt 1945 ) partizaneve per te hyre ne shpelle perfun- Fran Dosh Preka, te Shpella kane luftue u dorezuam prane komandantit dhe fratit doi ne menyre tragjike per ta. Vete Dede ma shume Ded Lulashi dhe Ded Gjoni, Ne tek gryka e shpelles. Ne shpelle u luftue Lulash Smajli, deshmon. Kure erdhen par- perpjekjen me arme midis kryengeritesve nepermjet nesh. qe ishim ne shpelle dhe tizanet dhe na rrethuan, filloi lufta kunder te ngujuar, u vra edhe djali i Zef Gjon partizaneve, pore une personalishte nuk tyne. Ne kete lufte kam qelluar edhe une Rapukes, Rrok Zefi, qe u perpoq te dilte mora pjese. Ne luftimet qe u bene atje, u me arme, per te mbrojtur koken, mbasi nga shpella naten, pore u vra nga parti- dalluan ne sheje per lufte Dede Lulashi dhe nuk doja te dorezohesha. Prek Cali na tha zanet, qe e kishin rrethuar shpellen. i ati, Dede Gjon Deda. ‘’Mos i qelloni partizanet kure te jen large, Zef Gjon Rapuka, nga Vukli, qe u dorezua Gjon Mirashi, bujk nga Vukli, i ngujuar ne vec te afrohen, bjeruni sa te mundni’’. Nuk me Prek Calin, deshmon ne gjygje, mbas shpelle deshmon. Prek Cali i liroi disa te e pashe Prek Calin te qellonte. luftes dhe posacerisht asaj te Tamares ngujuar perpara se te dorezohej vete, sipas Dede Fran Doshi, thote ‘’Ate dite qe u lla jemi takue me Prek Calin dhe kemi shkuar kerkeses se Gjon Cakes, kryetari I keshillit alarmi se hyne partizanet ne vendin tone, bashke ne shpellen e Vuklit dhe nga kjo dhe dy grave te derguara prej partizaneve, une bashke me Fran Doshin, Mark Gjoken, shpelle kemi qit pushk per sigiri Ma aktivet Fran Mirashin, mua -Gjon Mirashin, Ded Gjon Mirash Zefin dhe Pal Markun, te gjithe ishin Pashk Mirashi, Fran Zef Uci, Dede Nikollen, Nikolle Pretashin, Fran Pretashin nga katuni Vukel, mbasi morem ne katun te Gjon Deda, Dede Lulash Smajli. une isha e tjer. plagosurin Nikolle Gjergji, shkuam te gjithe ne shpelle bashke me djalin tim, Rrok Zefin Prek Cali me 14 luftetare qe mbeten e, e ne shpelle. nder ata njoha;Pashk Mirashin, I cili deshti te dorezohej. vazhdoi rezistencen per 7 dite e 7 nete. Fran Zef Ucin, Rrok Zefin nga Vukli, Fran Dhe doli nga shpella, mirpo, mbasi ishte Fran Mirash Zefi, i ngujuar bashke me Prek Palin, Gjek Marashin e Gjergj Lulen nga nate dhe partizanet dyshuan mbi te, aks-

E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, Calin deshmon. prek calin nuk e pashe te Selca, Gjoke Ujka nga Nikci. identalisht e vrane. qellonte me arme, vecse inkurajonte shoket Gjelosh Toma nga katuni Nikc, deshmon Ne shpelle, bashke me Prek Calin ka qene e tij, duke u thane se asnjani nuk do t’u ne gjygj. edhe nje grua Tone Tomia e cila u akuzua dorezohej partizaneve dhe te gjithe do te Une Preken e kam hase ne Kozhnje dhe si kryengeritese dhe u nxorre ne gjyq. Une NENTOR 2016 13 kam shkue ne shpelle me Preken se kisha bere gjithe kalemxhinjet komuniste, e ka per shoqerimin e kriminelit te luftes, Prek frike, per tu mbrojtur. trajtuar Prek Calin si kriminel dhe kolabo- Cali me shoke. Te jene te lidhur mire dhe Mark Luca nga Vukli Une kam qene coban rocionist. te siguruar ne automobil, Te keni parasysh dhe banoj ne bjeshke me berre. Mbasi erd- Mark Luka rrefen Na, kete shpelle e zgjol- qe ne lagjen e pare te qytetit te Shkodres te hen partizanet dhe krisi pushka e mitralozi, lem per me ba qenderesen e fundit, me e zbritet nga automobili dhe te ece ne kembe iku i gjithe populli, ika edhe une dhe u la vedin dhe me vdeke per se mbari. Per neper rruget kryesore te qytetit. msheha ne shpelle. ishin hapur parulla shtate dite rresht, gryka e shpelles nuk Ai menonte qe ta keqyrte gjithe Shkodra se partizanet jane bolshevike, te pa fe, te ka pushuar as nate as dite prej plumbave rrugetimin e mbrame te Prek Calit. vrasin, te djegin e te pjekin dhe prandaj e zjarrit, te mitralozeve. Komunistet ven- Lufta e Kelmendit nisi me 13. 1. 1945, vazh- ika e nejta ne shpelle, derisa u dorezuam dosen me na marre me uri e me pa besi. Na doi pergjat muajit janar 1945 dhe perfundoi te gjithe te komandanti i partizaneve, tek u dorezuam me kushte, qe te vinte frati i ne mesin e muajit shkurt 1945. Nje lufte e frati dhe tek kryetari i Vuklit dhe kryetari i keshillit, si edhe te pa nderprere, me pjesmarrjen e ushtrise keshillit. mos dhunoheshim. Por komunistet nuk e qeveritare, nga njera ane dhe nga ana tjeter Nga gryka e shpelles kam qite vetem 3-4 mbajten fjalen e dhene. Dhe as besimin e e luftetareve te Kelmendit te mbeshte- here me automatik anglez. fratit. Kur na cuan te shtabi i batalionit, ne tur nga Populli. Nje lufte tipike civile. E Mark Gjoke Vuksani nga Vukli deshmon Rapsh te Hotit, Mehmet Shehu u ndodh konfirmon kete edhe raporti i shtabit te kam qene ne shpelle per strehim, jo per balleperballe me Prek Calin. E, Prek Cali i Divizionit te II, date 21. 02. 1945 drejtuar lufte dhe nuk kam qite asnje pushke. Prek tha Mehmeti, te pat ardhur dita ta mbyl- shtabit te Korporates III, Po ju dergojme Kola na pruni mish kau e deleje dhe para leshe historin tane me shkronja ari po te ne permbeledhje perfundimet e veprimeve se te rrethohej shpella iku. baheshe me ne. . . Pse bane keshtu. te kryera prej forcave te ketij divizioni ne Forcat ushtarake qe kishin rrethuar shpel- Zotni, iu pergjigj Prek Cali, faji bie mbi ju, Kelmend, qyshe prej fillimit te tyre me 14. len, kishin urdher qe ta kapnin te gjalle se ju u bate aleat me armikun shekullor 01. 1945 e deri me 16. 02. 1945. Prek Calin dhe bashkeluftetaret e tij te tonin serbin. E ndersa lufta ne Malesin e Madhe, zgjati ngujuar, ndaj perdoren dredhine derguan Mehmet Shehu, leshoi me 7. 2. 1945, pra te edhe me shume, plot nje muaj e gjysem, atje fratin David Pici, kryetarin e keshillit, nesermen e arrestimit te Prek Calit nje urd- prej 3 janarit 1945 e deri me 16 shkurt komandantin e partizaneve dhe dy gra, qe her dite per partizanet qe do ta shoqeronin 1945. Pase kesaj date, vazhdoi operacioni i ti bindenin te dorezoheshin ne bese, per Prek Calin ne burgun e shkodres. Jeni te spastrimit te plote e rrenjesor te krahines. te shpetuar familjet dhe veten e tyre. Prek urdheruar qe me pase kujdes te vecante Odiseja e te ngujuareve ne shpelle nuk do Cali pranoi te dorezoheshin me kushte qe te liheshin te lire te rinjet e ngujuar ne shpelle, ndersa te tjeret te mose keqtrajto- heshin apo pushkatoheshin pa gjygj, dre- jtesia te vendose. Ai e kishte jetuar jeten e vet dhe nuk i frigohej vdekjes. Edhe mund te mos dorezohej, per ta mbyllur jeten si kreshnik i atyre maleve. Por mendoi per te tjeret, qe do te sakrifikoheshin e per familjet e tyre dhe kete nuk munde t’ia lejonte vetes. Ai doli i pari nga shpella. Ne kohen qe partizanet hyne brenda ne shpelle, kryebanditi Prek Cali po digjte nje sere letrash, qe kishte kembyer me anglezet dhe cetniket e Drazho Mihajllovic- it- shkruante komisari Sejdin Avdia. Se pari, nuk hyne partizanet ne shpelle, por dolen Prek Cali me te ngujuarit nga shpella ‘’ne bese’’te komandantit Abaz Fejzo. Nuk eshte provuar ase ne raportimet e brigades XXIII, qe e kishte rrethuar shpellen, as ne hetuesine dhe procesin gjygjsore kunder Prek Calit, as ne arkivat qe ai te kishte lidhje apo leterkembim me anglezet, apo me Drazha Mihajllovicin, nderkohe qe me shkelesit serbo-malazez ka qene ne armiqesi shekullore. Autori Avdia, sic kane NENTOR 2016 14

te perfundonte me dorezimin e tyre. perzier ne politike apo ne parti, malesore U vrane edhe qindra partizan te thjeshte e Sipas raportit te Zoi Themelit, i cili priste qe luftonin per te mbrojtur vatrat e tyre, te pa fajshem, qe kujtonin se luftonin per me padurim ne hyrje te shpelles, te paret jeten dhe lirine. Viktima te luftes civile rane lirine e Shqiperise kunder armiqeve, por qe qe u pushkatuan, ishin Ded Lulash Smajli, afer 150 burra nder me te zgjedhurit ne ne fakt luftonin per pushtetin e krereve ko- qe ne castin e fundit thirri Rrnofte Shqip- kelmende u vrane ne lufte, u pushkatuan muniste edhe keta viktima te luftes civile. nia. . . Shtepine e Gjon Luce Bajraktarit te me e pa gjygj dhe u masakruan mozorisht. Vuklit e dogjen dhe familja e tij e madhe, qe kishte ndihmuar mjafte ne luften per liri, KANE THENE PER PREK CALIN pothuajse u shua tragjikisht. Dede Gjon - Ne ate kohe ne Gjirokaster Zogu kishte interrnuar, nje bajraktar qe quhej Preng Bajraktari, i plagosur ne lufte dhe me disa Cali, nje burre idukur, i gjate, qe rrinte kurdohere veshur me rroba kombetare plage ne trup, u dogj i gjalle ne shtepin e malesore, te qendisura, me kobure te argjente me zinxhire te varur ne qafe, me tij, me urdher te komandantit partizan. cibuk prej sermi e tjer. Ky ishte modeli i preferuar i profesor Marshallit. Kushedi Vellane e Dedes, Luce Gjon Bajraktarin, se sa dhjetra portrete te dimensioneve te ndryshme beri per te. Me vone kete ba- e pushkatuan bashke me Luce Gjon jraktar reaksionar, qe u lidh me fashizmin dhe ngriti pushken ne Kelmend kunder Rapuken. Nike Luce Bajraktarin e prene partizaneve ne e Kapem dhe e pushkatuam. Enver Hoxha ne qafe si bagetine. Fran Zef Bajraktarit ia nxorren syte, mandej i rrezojn siper trupit - Kjo perplasje ishte pikerisht, tendenca e forcave komuniste me ideologjin. Pan nje mure. Luke Tomen e dogjen per se - Sllaviste, per me marre nen komande Veriun e Shqiperise, e ne vevanti per te eleminuar nacionalistet ne mese te cileve dhe kryesuesin e tyre Prek Cali gjadhi ne shtepin e Fran Zef Nikcit. LLesh Mentor Quku Fran Aline e prene ne fyt. masakra qe nuk i Historian kishin bere ase serbet ne malesi. Marash Vat Lumajn e pushkatuan para - Lufta e Tamares meriton te studiohet, sepse ka karakteristikat dhe tiparet e nje popullit te Vermoshit si agjitator kunder lufte civile. Sepse ne ate kohe ne kelmend nuk kishte asnje force pushtuese. pushtetit popullor. Luigj Martini Dede Prek Niken e sollen nga kampi i Historian Tepelenes dhe e pushkatuan pa gjygj ne mese te Kelmendesave - Kjo eshte nje lufte Vllavrasese, sepse te dy palet mendonin ndryshe, keto dhoj Nik Mark Rezaj, i cili qenderoi 21 dite i mendimesh kane ngacmuar Prek Calin mos me ju nenshtrua idese se Partise varur ne burgun e Koplikut, u pushkatua Komuniste pa gjygj. Ne Koplik u pushkatuan po ashtu Prek Cali nuk kishte asnje dite shkoll, por ka kaluar shume kohe me prifterinjet e pa gjygj Gjergj Lul Toma dhe Gjeke Selca. shkolluar te kohes ne kelmend. Dom Nik Ukgjini Pase c’ do lufte ceshtja kryesore eshte mar- Prift rja dhe ruajtja e pushtetit. Edhe per ne per partin tone, pushteti eshte ceshtja krye- - Prek Cali e kishte paralajmeruar Mehmet Shehun, se nese vjen me flamurin sore dhe perben sote problemin qenderore shqiptare je i mirepritur, e do tu them mire se te vini, e nese vini me flamurin Ju- deklaronte Enver Hoxha ne dhjetor te vitit gosllav ne do te luftojme sa te mundemi kundra jushe. 1944, pikerishte ne kohen kure luftonin e Uran Butka Historian vriteshin me qindra partizan per pushtetin e tij dhe masakroheshin me qindera male- - Akt – akuza ndaj Prek Calit eshte, bashkpunetor i fashizmit, beslidhje antikomu- sore ne Malesi e Madhe, qe mbronin jeten e niste kishte futur ne teritorin e tij, Cetniket serbo-malazes per ti pasur ne lufte tyre. Fitorja ne luften civile nga komunistet kunder partizaneve. Demir Dyrmishi i hapi rrugen vendosjes se diktatures se Historia eger komuniste per nje gjysem shekulli ne Shqiperi. Sipas raportit te Divizionit te II, - Me nxitjen e situatave te tilla armiqesore, sherbenin edhe lidhjet e bashkepunimit qe vepronte ne qarkun e Shkodres dhe qe midis Prek Calit te kelmendit dhe kryetarit te komunes se Gucise, Sali Nikoci nga mori pjes ne kete lufte, humbjet njerezore njera ane dhe komandantit te Cetnikeve, Malazez Novica Popovicit nga ana tjeter, te formacioneve te Ushtrise Nacionalclir- i cili ne filllim te vitit 1944, me pelqimin e Prek Calit kunder vullnetit te popullit, imtare ishin gjithesejt 39 partizan te vrare u pate srehuar ne vermoshe me 300 Cetnike. Adyl Sadiku Ndrecaj ne lufte dhe 48 te plagosur, Vetem nga Brigada I sulmuese u vrane 30 - Shenim. Prek Cali nuk ka qene familje Bajraktaresh, ka lindur ne vitin 1872 partizane dhe u plagosen 34 te tjere, krye- dhe eshte pushkatuar nga rregjimi komunist ne vitin 1945 eshte interrnuar nga

E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, sishte ne betejen e Tamares dhe Brojes. Ahmet Zogu si kundershtar i tij, nga viti 1925 deri ne vitin 1927. ka qene nje nga Nga ana e Malesoreve kryengerites u vrane anetaret e komisionit te kufive, eshte dekoruare nga ishe presidenti i shqiperise gjate luftimeve 44 luftetare dhe u plagosen Sali Berisha me titullin Deshmor i Demokracise, Shtatorja e Prek Calit eshte 21 te tjere. Keta ishin bujq e blegtore, te pa vendosur ne Qytetin e Shkodres ’Malesia’’ NENTOR 2016 15 Shën Tereza jonë

1- Gonxhe Bojaxhiu lindi ne Shkup me 27 Gusht te vitit 1910.Prinderit e saj Kole Bojaxhiu dhe Drane Bernaj nga Prizereni ishin me prejardhje nga Novosella e Gjak- oves. 2- Ajo u pagezua me emrin Gonxhe An- jeze.Kungimin e pare e mori pese vjece e gjysem dhe u krezmua ne Nentor 1916. 3- Viti 1928 Gonxhe Bojaxhiu ne moshen 18 vjecare niset per mision. 4- Ne kalkuta te Indise mberrin me 6 Janar te vitit 1929.

Në foto, Gonxhe Bojaxhiu, Shën Tereza e Kalkutës, në vitet e rinisë

5- Me 23 maj 1929,fi lloi shkollen per mesuese gjeeografi e ne Kalkute. Murgeshe,dhe me 24 maj 1913 u be 7- Me 7 shkurt 1946 i shkruan Kongre- murgeshe dhe mori emrin Moter Maria gates se Rregulltareve dhe kerkon leje qe Tereza. te lere kuvendin e Loretos dhe t’u kush- 6- 1931-1937 Motra Tereze,per nje kohe tohet teresisht te varfeve si nje nder te Nënë Tereza gjatë një audience në selinë e Shenjtë nga Papa Gjon Palli sherbeu si infermiere,e pastaj u emerua varferit. NENTOR 2016 16

XXIII.shperblim I themeluar nga vete Papa Gjoni ne vitin 1963 dhe per here te pare iu dha Nene Terezes. 22-Me 29 tetor 1971,nga Universiteti Ka- tolik Amerikan mori dekoraten e nderit ne shkencat shoqerore per kapercimin e krizave sociale. 23- Me 1972 hapi qendra te reja ne Bangla- deshin e shkaterruar. 24-Ne vitin 1972 Nene Tereza merr nje let- er nga Shqiperia,nga motra e saj Age,per- mes se ciles e njofton se nena Drane eshte shume e semure.Nene TerezaTerezakoi nga autoritete shqiptare t’ua mundesonin largimin e Dranes dhe Ages nga Shqiperia por kerkesa e saj nuk iu realizua. 25-Me 12 korrik 1972 ne moshen 83 vjecare, ne Tirane i vdes e ema,Drane Bernaj Bojaxhiu.Ne varrimin e nenes nuk mori pjese,sepse regjimi komunist i e antinjer- ezor i diktatorit Enver Hoxha e refuzoi, edhe e motra Age vdes nje vite me vone po ne Tirane. 8- Me 7 gusht 1948,mori lejen e Papa Piu 26-Nene Tereza vizitoi Qenderen Katolike XII qe te leshoje Loreton dhe te ndjeke Shqiptare ne New York,me 25 korrik 1976. zerin e ndergjegjes ku i fliste Zoti. 27-Me 31 dhjetor te vitit 1976 Nene Tere- 9- Me 18 gusht 1948 hoqi veshjen rregull- za kishte 66 shtepi ne Indi,34 jashte In- tare te motrave te Loretos dhe veshi sari dise neper vende te ndryshme numeri i te bardhe te pershkuar me vije te kalter motrave qe sherbenin ishte 1334,ndersa dhe me kryq ne parzem. numeri i pergjithshem 10- Me 1952 Nene Tereza hapi shtepin e i spitaleve,shkollave,strehimoreve,dis- pare prane tempillit te hyjneshes Kali ne panserive e tjer per asistence ne Indi Kalkute.Kete shtepi e pagezoi si Nirmal dhe jashte saj ishte 729,numeri i femijeve Hriday ose Shtepie e zemres se Paster. jetime,te gerbulureve,te vdekureve dhe 11-Ne tetor te vitit 1960,Nena Tereze per pergjithesisht pacientet tjere te sherbyer here te pare doli jashte Indise qe nga viti mberrijne ne 6.544.864. 1929 kure mberriti atje. 28-Me 1 mars 1978 Nene Tereza pranoi 12-Se pari udhetoi ne SH.B.A. E me pase shperblimin ‘’ Balzan’’ nga kryetari i Ital- ne Rome ku edhe u takua me vellan e saj ise Sandro Bertini. Lazrin. 17-Shperblimi i pare qe mori Nene Tereza 29-Me 10 dhjetor 1979 ne Oslo te Norveg- 13-Kure Papa e vizitoj Indine ne dhjetor te ishte medalja e qeverise Indiane ‘’Panda jise,mori cmimin Nobel per Paqe,e gjithe vitit 1964,u habit nga puna e Nene Terez- Shri’’ ne vitin 1963. bota mesoi se Nene Tereza ishte Shqip- es,dhe I dhuroi asaj makinen Lincoln 18-Me 26 mars 1969 Papa Pali VI miraton tare. Convertibile me te cilen vete Papa kishte shoqaten e bashkepunetoreve te Nene 30-Me 25 janar 1980,Nene Tereza shpallet ulltuar per te mberritur ne Kalkute.Me Terezes me status te vecante. Qytetare Nderi e Shkupit.po ne te njejtin vone Nene Tereza e shiti makinen dhe fil- 19-Ne shtator te vitit 1971,mori shperblim- vite mori dhuraten e Papes 1983. loi projektin Shanti Nagar,Qyteti i Paqes. in Samaritani i Mire,ne New York. 31-Me 20 tetor 1985,Nene Tereza zgjedhet 14-Me 31 gusht 1963 qeveria Filipine ia 20-Me 16 tetor 1971 mori shperblimin per here te trete udheheqese e mision- dhuroi shperblimin Ramon Magsaysay,me Kenedi me arsyetimin.’’Ne gjeografin e areve te Dashurise. kete rast Nene Tereza u shpall ‘’Gruaja vet te vecante,Nene Tereza di ku duhet te 32-Me 21 qershor 1985 nga kryetari i me e merituar e Azise’’. ndihmoje dhe ne fene e vet te vecante nuk SH,B.A.Ronald Regan,mori shperblimin

E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, 15- Me 25 marse 1963 themeloi ‘’Vellezerit dyshon se s’do ti gjej mjetet e nevojshme medalja e Lirise. Misionar te Dashurise’’. per kete’’ 33-Me 26 tetor 1985 Sekretari Gjeneral 16-Nene Tereza misionin e pare jashte 21-Po ne vitin 1971 mori shperblimin nder- i OKB-se Xavier Perez de Cuellar fton Indise e hapi ne Kokorote te Venazueles. kombetar per paqe dhene nge Papa Gjoni Nene Terezen ti drejtohet Asamblese NENTOR 2016 17 gjenerale.ai e prezanton Nene Terezen me keto fjale’’Ua prezantoj gruan me te forte ne te botes’’. 34-Me 17 qershor te vitit 1988 ne kish- en St.Rita ne Bronx Nene Tereza pati nje takim te perzemert me komunitetin Shqiptare te New Yorkut.Ne nje interviste dhene gazetarit te Zerit te Amerikes Gjeke Gjonlekaj, i cili eshte nga Trieshi i Malesise se Madhe ,ajo beri nje pershen- detje ne gjuhen shqipe,si dhe tha po ne shqipe uraten ‘’Puna e Pendimit’’. 35-Ne gushte te vitit 1989,me ne funde Nene Tereza sic u shpreh ajo para largimit realizoi deshiren e madhe’’Vizitova vendin tim te dashur Shqiperine dhe takova popullin tim’’. 36-Nene Tereza u prit ne takim nga presidenti Ramiz Alia i cili e genjeu duke i thene se ne Shqiperi nuk ka te varfer,duke i mohuar te drejten e hapjes se misionit te bamiresise ne Shqiperi. 37-Ajo i fali pushtetaret shqiptare per padrejtesit qe kishin bere,dhe i ftoj te shkojne perpara drejt nje te ardhmje te re.Pranoi edhe ftesen qe te hante darke me gruan e diktatorit E.Hoxha,Nexhmije Hoxha. 38-Ne vitin 1993 Nene Tereza ishte perseri ne Shqiperi gjate vizites qe Papa Gjon Pali II beri ne vendin tone. 39-Ne vitin 1996 Nene Tereza Qytetare Nderi e Kosoves,dekorate qe u themelua nga Ibrahim Rugova. 40-Po ne vitin 1996 Presidenti I Shqiperise Sali Berisha i akordoi Nenes Tereze Urd- herin e Arte ‘’Nderi i Kombit’’ 41-Me 9 qershor 1997.Nene Tereza mori Medaljen e’’ Arte te Kongresit Amerikan’’. 42-Ne gusht te vitit 1997,sipas nje ankete te cilen e realizoi instituti Infratest ne Gjermani,Spanje,France,Britani,te Mad- he,Holande,dhe Suedi.Nene Tereza u shpall Personaliteti i shekullit te XX. 43- Me 5 shtator te vitit 1997 Nene Tereza nderroi jete. 44-Me 13 shtator te vitit 1997,Nene Tereza Pali II e shpalli Nene Terezen te Lumtur,n- 48-Ne vitin 1997 Nene Tereza kishte 4000 u varros me nderime te larta qe organizoi ga kjo dite Nene Tereza u quajt ‘’E motra,te pranishme ne 610 shtepi mision- qeveria Indiane.Ne varrimin e saje muaren LUME’’dhe festa e saj kremtohet ne ven- are,te perhapura ne 123 vende te botes. pjese shum burra shtetesh,njerez me fame det sipas rregullave te caktuara nga e 49-Te gjithe udheheqesit e botes ia kane dhe ndikim ne bote. drejta kanonike,c do vit ne diten e ngritjes hapur telefonin,duke iu pergjigjur urdhero 45-Dy mrekullit qe e shpallen me pase se saj ne qiell,me 5 shtator. Nene. shenjeteresh ndollen ne vitin 1998,dhe ne 47-Me 4 shtator te vitit 2016 Papa France- 50-Edhe ne Shqiperi me vendim qeverie vitin 2008. sku e dekretoj Nene Terezen’’ Shenjetore festohet dita e Nene Terezes me 19 Tetor. 46- Me 19 tetor te vitit 2003,Papa Gjon e Kishes Katolike’’. ‘’Malesia’’ NENTOR 2016 18

etëm tani, pas më se shtatë deka- dash Ejll Zagreda, veprimtar dhe Vhumanist i dalluar i diasporës shqiptare nga fshati Reç i Komunës së Ulqinit, pranoi të rrëfejë njërin prej “sekreteve” më të mëdha të pjesëmmarrjes në gardën e sigurimit të jetës së Josip Broz Titos. Tito është njeriu i cili për mbi gjysmë shekulli drejtoi Partinë Komuniste të Jugosllavisë dhe qëndroi në krye të këtij shteti derisa vdiq. Zagreda pranoi të rrëfejë disa copëza historie nga pjesëmarrja e tij në Luftën Ejll Zagreda,

PROFIL shqiptari roje i Titos Nacionalçlirimtare të Jugosllavisë dhe nga jeta e Komandantit Suprem të Forcave të Armatosura. Atëherë kur në Jugosllavi zhvilloheshin luftime të mëdha dhe të ashpra për çlirimin nga gjermanët dhe çetnikët , saktësisht në tetor të vitit 1944 Ejll Zagreda në moshën 19 vjeçare bëhet pjesëtar i armatosur i Ushtrisë Nacionalçlirimtare të Jugosl- lavisë. Si partizan së pari ka luftuar në Cetinë, për të vijuar pas pak javësh në Beranë, prej nga ngjitet këmbë bashkë me ushtarët e tjerë të Brigadës së Shtatë të Rinisë nëpër male E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, me dëborë të madhe dhe temperaturë ekstreme deri në bjeshkën e Bjellasicës të Kollashinit. Atje ka luftuar tri javë ditë e natë. Më pastaj ka vazhduar luftimet NENTOR 2016 19 nëpër Bosnjë e Hercegovinë, Kroaci dhe Slloveni. Më 9 maj 1945, kur ndodhej në Cele të Sllovenisë, eprori i Brigadës së tij nga Boka me origjinë shqiptare, emri i të cilit tani nuk i kujtohet, e fton në zyrën e tij dhe i kumton se ka vendosur ta çojë në një detyrë të shenjtë ku pak kush shkon. Në gardën e Titos, në të cilën i çojnë ush- tarët më të veçantë, për të cilët mendohej se posedojnë vlerat më të larta njerëzore. “Ti si shqiptar besoj se e meriton këtë detyrë kaq të besuar. Për këtë unë si njeri me origjinë shqiptare jam më se i sigurt”-, më tha eprori im ushtarak, rrëfen Zagreda. Në rekomandimin e tij dërguar Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë së Jugosllavisë, ndër të tjera, kishte shënuar se ushtari i tij i preferuar Ejll Zagreda është i devotshëm, besnik, i disiplinuar, i besueshëm, i përku- shtuar, i sjellshëm. Dhe kështu, vazhdon rrëfimin Zagreda, pasi më pranuan në këtë strukturë të specializuar ushtarake për ruajtjen e Presidentit të Jugosllavisë, më transferuan me detyrë në Beograd, në rezi- dencën e Titos në Bijeli Dvor në Dedinje. Zagreda ndjehet krenar për faktin se në atë kohë ka qenë në këtë trupë të zgjedhur ushtarake dhe në këtë institucion nderi e bese për shkak se, siç thotë ai, ka qenë privilegj e njerëzve të veçantë. Dhimbjen shtim e profesionalizëm të kryejmë njëzet dhe respektin për Titon nuk e mëshef. “ Sa e katër orë misionin tonë fisnik për të kemi mbërritur në Dedinje na kanë dhënë siguruar jetën e Titos. “Në mënyrë të dy uniforma ushtarake të gardës dhe një përgjithshme veprimtaria jonë përfshinte uniformë civile. Natën e parë më kanë dër- zbatimin e porosive të Komandantit guar në Centralin telefonik. Aty ia kam fil- Suprem të Forcave të Armatosura, qën- luar punës në ora tetë të mbrëmjes të reg- drimin në rezidencën e tij, shoqërimin e jistroj të gjitha telefonatat deri në ora tetë tij në Jugosllavi dhe jashtë saj, udhëtimet të mëngjesit, kur edhe ia kam dorëzuar e tij , vizitat e tij zyrtare, pushimet e tij. komandantit të brigadës. Pas gjashtë mua- Po ashtu edhe paraqitjen dhe përcjelljen jsh me disa gardistë të tjerë kemi ruajtur e personave të ndryshëm që takoheshin depon e verës në Vërshac. Me të kthyer nga me Titon si dhe kontrollin e përditshëm Vërshaci gjithë kohën kam ushtruar de- të sistemit të sigurimit fizik. Kjo kërkonte tyrën e gardistit të Titos. Takimi im i parë jo vetëm dashuri e përkushtim ndaj Pres- me Titon ka qenë në menszën e gardistëve. identit, por sidomos përgatitje të larta Derisa hanim drekën Tito papritmas hyri teorike, profesionale e fizike. Kishim për brenda. Të gjithë ne në shenjë respekti u detyrë të mendonim vetëm për rrezik”,- çuam në këmbë dhe e përshëndetëm. Ai na pohon Zagreda. u drejtua me fjalët: “Kësaj here nuk do t’ju Sipas fjalëve të Zagredës Presidenti i ndëshkoj, për shkak se u çuat në këmbë me përjetshëm i Jugosllavisë Josip Broz Tito kafshatë në gojë. Por herën tjetër nuk do ka qenë shumë i dashur e njerëzor me t’ju fali nëse e përsërisni gabimin e sotëm. gardistët, të cilët nuk kishin të drejtën e Derisa jeni duke ngrënë askujt mos ju çoni komunikimit me të. “Herë –herë ishte i në këmbë. Pra, as mua”. gëzuar. Herë i padisponuar. Ndonjëherë Ne ushtarët e gardës,- vazhdon rrëfimin edhe i hidhëruar. Ishte shumë energjik. Zagreda,- kishim për detyrë që me përku- I palodhshëm. Të gjithë e adhuronin. E NENTOR 2016 20

donin dhe e respektonin. Veçmas gëzonte Shenim i Redaksis autoritet dhe besim të jashtëzakonshëm , qind për qind, nga radhët e ushtarëve dhe Per te gjithe ata,qe mund ta pargjykojne,dhe qe e kane paragjykuar ofi cerëve”,- thotë ai. veprimin e E. Zagredes. Redaksia e Gazetes ‘’Malesia’’, ben kte Zagreda tregon se Presidenti i Repub- koment. Ejll Zagreda aso kohe,ka kryer sherbimin e detyrueshem likës Federative Socialiste të Jugosllavisë ushtarak ne ishe Jugosllavin komuniste,qe do te thot se nese nuk përveç politikës gjente kohë edhe për pranoje te shkoje ku te thonin,dihej se c’fare te priste.Nga ana tjeter. pushim e argëtim. Pasioni më i madh i tij ishte gjahu. Ky lloj sporti për të ishte pjesë Ejll Zagreda ka treguar,besnikrin dhe vlerat qe shqiptari i ka, ai nuk i e pashmangshme e politikës. Ishte gjahtar sherbeu per asnje moment UDB jugosllave,si shume shqiptar te tjer jashtëzakonisht i përsosur. Gjuante tërë por ne vitet 1950, i kerrcenuar nga regjimi komunist qe sundonte ball- ditën në pyje pa ndier lodhje me Kardelin, kanin,eshte detyruar te largohet nga vendlindja dhe te vendoset ne Tempon, Stamboliqin e fi gura të tjera të SHBA. “Malesia” larta shtetërore e ushtarake. Kënaqej kur vriste ndonjë kafshë të egër. tar komunist Enver Hoxhës gjatë takimit në ndarje u kishte thënë gardistëve të vet Zagreda dy vjet e gjysmë me përkushtim me Titon në Beograd. “Më kujtohet si sot ashtu si më keni shërbyer mua me dev- kryen detyrën e besuar. Përgjatë kësaj kur shkuam në stacionin e trenit për ta otshmëri ashtu vazhdoni të silleni tash e periudhe dy herë e ka ruajtur Titon, jashtë pritur Enver Hoxhën, të cilin e përcollëm tutje. “Nga këtu rrjedh uji i kthjellët, por Beogradit. Herën e pare gjatë vizitës që ai i me masa të largëta të sigurisë në Dedinje mund të turbullohet rrugës. Secili nga ju bëri në Sarajevë. Kurse herën e dytë kur ai dhe të njëjtën ditë e përcollëm në kthim për çdo nevojë tuajën e keni derën e hapur vizitoi Zagorjen në Kroaci. Nga momentet në stacionin e trenit”,- shprehet Zagreda. tek unë”-, na tha Tito në ndarje. interesante të të qenurit gardist përmend Ai shton se një ditë para se të dorëzonte pritjen dhe përcjelljen e diktatorit shqip- këtë detyrë të besueshme ushtarake Tito Gjeke Gjonaj-Ulqin Na ndiqni në: www.gazetamalesia.com - Ne nuk ju premtojmë lajmin e fundit, por atë që juve ju intereson më shumë. - Ne nuk konkurojmë me askënd, por cilësia dhe përzgjedhja na dallojnë nga të tjerët. - Tek ne, secili nga ju ka diçka për të lexuar E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, dhe një mundësi për të treguar. NENTOR 2016 21 Col Cuﬁ , tribuni që sﬁ doi kohërat

der shekuj, Malesia e Madhe ka lindur e rritur burra trima e Nte urte, qe u zinte vend fjala ne kuvend e u shkelqente vepra ne sherbim te Malesise e te Shqiptarise. Natyrisht urtesia, burreria dhe trimeria peshojne shume rende, kur ato zene vend ne regjime totalitare, te cilat sfi dohen nga nderimi e respekti qe fi tojne burra te tille, te populli qe i mbajti ne gjirin e vet. Padyshim, nje nder keta malesore ishte edhe Col Cuf Dashi nga Kopliku i Sip- erm. Ai u lind me 1 janar te vitit 1928, ne nje familje me tradita patriotike, ne fshatin historik te Podgores, ku gjyshi dhe baba i Colit, por edhe pjestar te tjere te kesaj kulle paten kene ‘’pushke e ngre- hur nder mote’’, per ti dale zot Atdheut. Mjaftohemi te kujtojme se baba Cufi dhe djali i axhes, Sahiti, ishin lidhur qe heret

PERSONAZH me Luften NENTOR 2016 22

GJOVALIN SHKURTAJ Ky libër me titullin domethënës “Takim me Col Cufi n” sjell mbresa e kujtime të miqve, bashkëpunëtorëve dhe familjarëve të Col Cufi t, të përmbledhura në një vëllim të hijshëm e të shoqëruar edhe me një numër fotosh të bukura, që ilustrojnë bëmat e jetën e këtij veprimtari të njohur të Malësisë sonë të Madhe. Col Cufi , në 10-vjetorin e ndarjes nga jeta, nga ata që kanë shkruar për të, po edhe nga kushdo që ka ka pasur rastin ta njohin, përmendet e vlerësohet si një nga burrat e shquar të Malësisë së Madhe të peri- udhës mbas Çlirimit, krahas fi gurave të mirënjohura si Bejto Faslia, Çun Jonuzi, Gjeto Keqi, Ramadan Reçi, Rifat Nuzi, Xhemal Bejtja (Vukaj) etj. Edhe unë e kam njohur Colin dhe ruaj për të nderim të veçantë. Ka qenë mik i familjes sonë dhe disa herë, kur vinte në Bajzë, nuk e linte pa ardhur edhe në shtëpinë tonë, ku ishte i mirëpritur, e donte shumë im atë dhe krejt familja, ishte i shkueshëm dhe gjith- monë buzagaz si me të rriturit ashtu edhe me ne të vegjlit. E mbaj mend si burrë të pashëm, gjithmonë i veshur mirë dhe i lidhur fort me popullin. Për të ﬂ asin mirë të gjithë ata që e kanë njohur dhe që kanë bashkëpunuar me të. Burra si Col Cufi nuk harrohen. Emri dhe veprimtaria e tij janë pjesë e vlerave dhe virtyteve që Malësia jonë e Madhe u ka ushqyer tradi- cionalisht bijve të vet. Col Cufi ka qenë dhe mbetet një bir i madh i Malësisë sonë dhe si i tillë do të kujtohet përherë.

Nacional Clirimtare kunder pushtueseve vitit 1946. Kjo per te ndihmuar forcat e burrnimin e metejshem dhe formimin te huaj. Pikerishte, ishte kjo tradite atd- Ushtrise ne ruajtjen e paprekshmerise se e besimit te pa tundur, per t’i sherbyer hedashurie dhe shembulli i te pareve, qe trojeve tona nga kercenimet dhe tmerret vendit te tij pa hile. Ishte pikerishte kjo e bene te riun Col Cufi , ende pa mbushur e luftes civile, qe kishte perfshire shtetin veprimtari e dobishme dhe e devotshme, 15 vite, te lere ‘’lodrat’’ e adoleshences e fqinje te Greqise. Coli me shoket e tij, qe e bene Colin nje malesore shembullor te rrokte armet e verteta, per t’u rreshtu- edhe pse ne kushte mjafte te veshtira te qe ‘’shenonte’’me fjale dhe mbillte besim ar ne formacionet luftarake antifashiste, dimerit, i qenderoi me nder e besnikeri per te ardhmen te bashkefshataret, me si partizan i Batalionit ‘’Perlat Rexhepi’. detyres ndaj atdheut deri ne shkurte te punen e tij te palodhur, kure per 20 vjet Coli, ndonese ishte partizani me moshen vitit 1947, kure u kthye ne vendelindje. (1957 -1977), kreu detyren e veshtire te me te re i batalionit, gjate te gjithe bete- Vite ne te cilin u pranua edhe anetar i Kryetarit te Koperatives Bujqesore Ko- jave me ushtrine nazi – fashiste, u tregua partise komuniste te shqiperise, e me plik, ne fi llim e vogel e pastaj, nga bregu trim e guximtar, duke fi tuar respektin e pase kreu detyra shoqerore e shteterore i liqenit te Shkodres e deri ne malet e shokeve bashkluftetar. mjafte te rendesishme, si me rinine ashtu largeta te Boges. Col Cufi me punen dhe Mbas clirimit te vendit Coli, deri ne edhe me sektoret e tjer te jetes ekono- veprimtarin e tij krijoi ate besim te madh shtator te vitit 1946 punoi ne Komanden mike, ku perseri u dallua per punen e ne popillin e ekonomise qe drejtonte dhe Ushtarake te Nen Prefektures se Kop- mire ne sherbim te Malesise se Madhe. te te gjithe Malesise se Madhe. likut, ku u shqua per maturi e burreri, Ne vitin 1947deri ne vitin 1951, mori pjese Te cilet per dy Legjislatura me rradhe, si i barabarte me shoket me te vjeter e direkte ne aksionet e rinise per nder- gjate viteve 1970 – 1978, e zgjollen si me me shume eksperience. Madje, keto timin e veprave rrogore, hekurullore dhe Deputet te Kuvendit Popullore. Gjate cilesi te vecanta binden pushtetaret industriale te Shqiperise verilindore dhe atyre viteve Coli ishte me i forte se kurre, e asaj kohe, qe Col Cufi , pa mbushur ate te mesme. force qe ai e perdori vetem ne sherbim moshen e 19 – viteve, ti besonin te nisej Pjesmarrja disa mujore ne te gjitha te malesoreve pa dallime krahinore, apo

E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, nga Malesia e Madhe ne krye te 400 keto vepra qe rindertoninShqiperine e fetare, e mbi te gjitha klasore. ushtareve, nenofi cereve dhe ofi cereve prapambetur e te shkaterruar nga lufta, Gje qe Col Cufi n e beri me te njohur, rezerviste drejt kufi rit te Shqiperise Ju- duket se e nduhmuan pa kursim Colin me te dashur e me te respektuar nga te gore te Kolonjes, ne funde te shtatorit te per rritjen e aftesive organizative, ne gjithe. Ai njihet e cmohet si shpetimtari NENTOR 2016 23 i shume malesoreve nga persekutimi i rregjimit komuniste, nderhyrje qe nuk TAKIM ME COL CUFIN ishte e lehte, dhe qe nuk munde ta bente kushdo. Coli ishte ai qe jo vetem (Mbresa dhe kujtime) ndihmoi ne dite te veshtira e te mira banoret me biografi ‘’te paster’’, pore ‘’Burre i Madhe i Malesise se Madhe’’ edhe ata qe shteti komuniste i quante me biografi te ‘’keqe’’. XHEMAL BRAHJA Qindra familje e kujtojne edhe sot me respekt ate burre per nderet qe u ka ‘’Doren e djathte e perdori per zbatimin e rregullave ligjore, bere madje disave, sic thote populli asnjeher ne dem te interresave te popullit me doren e zemres jepte urdhera e ‘’u ka hequr konopin nga fyti’’. Keto porosi qe lehtesonin barren e familjeve malesore’’ miresi dhe ndihmesa mund t’i jepte vetem i guximshmi Col Cufi, qe jo ne PALOK LUNAJ, LLESH SHABI pak raste sfidoi regjimin e asaj kohe dhe disa koleg te tij, te cilet nuk pat- ‘’ Sa me te medha e te rendesishme qe ishin, detyrat e pergjegjesit qe i’u en as zemer e as mendjen e atij burri ngarkuan, aqe me human e me i madhe u be shpiti i tij’’ fisnik, qe populli e therriste ‘’tribun MEHMET KUKAJ popullor’. Natyrisht, mberojtja e njerezeve me biografi te ‘’ cenuar’’shpesh e vuri Colin edhe ne shenjester te kri- ‘’Qindera familje e kujtojne me respekt ate burre per nderet qe u ka bere, madje tikave te ndonje partiaku a shtetari, disave sic thote populli , u ka hequr konopin nga fyti’’ te cilet vetem nga madheshtia e ketij VASEL GILAJ malesori asfiksoheshin dhe nuk mund ti benin keqe, e jo vetem Colit por ase malesoreve te tij. Qe ai i mbronte, Per ‘’Coli bente shume humor, por e kishte te natyrshem e te aty per atyshem, se te gjitha keto e shume e shume bami- ashtu i vinte nga brenda shpirtit, nuk ishte i stisur’’ resi te tjera, qe ka bere i pushtetesh- DRITERO AGOLLI mi Col Cufi (Dashi) malesoret e kane quajtur edhe si nje ‘’rrufe prites’’. Nga viti 1977 e deri ne vitin 1988 kohe kure ‘’Col Cuf Dashi ishte dhe mbetet nje nga kreshniket qe ka nxjerre doli ne pension. Coli punoi si perg- Malesia e Madhe ne kuptimin me te mire e te plote te fjales’’ jegjes i Tregtise, per Malesin e Mad- MANTHO BALA he, detyren te cilen edhe kete e kreu perher me suksese dhe dinjitet. Eshte ‘’Coli u identifikua plotesisht me koplikun. Nuk mund te kujtosh interresante te thuhet se ne fillimet e aktivitetit te tij Coli kishte kryer vetem Koplikun dhe te mos permendet Coli, pore edhe nuk mund te kujtosh shkollen fillore dhe arsimin e mesem Colin dhe mose te te kujtohet Kopliku Ai e mori fuqin nga toka e plotesoi me vone. Por per kunder ku linden dhe u burrnuan te paret e tij’’ kesaj ai ishte shume arsimdashes, kul- NIKOLLA SPATHARI turedashes e sportedashes e kte e ka treguar edhe perkrahja qe u ka dhene ketyre sektoreve te jetes se perditshme ‘’Ai do te mbahet mend ashtu sic ishte jo shum i nalte me trup, por i madh me ne Malesin e Madhe. mendje dhe zemer, I dashur per popullin dhe shoqerine’’ Me ardhjen e pluralizmit e te demokra- ZEF MARINAJ cise, cilesite e tij prej tribuni popullor, Coli i vuri pa hezitime pa kursim ne degjohaj me respekt nga te pranishmit, anet e LANC te Malesise se Madhe qe i sherbimte ceshtjes madhore te pajtim- dhe kishte efkt te mahnitshem. Por ja drejtoi rreth 15 vite e kane nderuar me it te hasmerive e te gjaqeve ne Malesin qe edhe burra te tille, dhe qe nuk lindin titullin ‘’Kryetar Nderi i Organizates se e Madhe e me gjere. Qenia e tij ne ato shpesh duhet te largohen nga kjo bote, Veteraneve’’. Keshilli Bashkiak i Qyte- komisione ndihmoi, qe shume familje te dhe keshtu ndolli edhe me Col Cufin me tit te Koplikut pas vdekjes i ka dhene clirohen nga ethet e gjakmarrjes. Pra- 9 shtator te viti 2004. Ajo dite vertet titullin ‘’Qytetar Nderi’’. Ne vitin 2014, nia e Col Cufit ne dite te keqija e te mira qe do te mbetet e pa harruar, ashtu sic per Col Cufin eshte botuar edhe nje liber ishte nje ngushellim apo gezim per te do te mbetet i pa harruar edhe ai burre me shum vlera,i titulluar takim me colin gjithe familjen dhe fare e fisin. Fjala e tij trim e i urte, i vepres dhe i fjales. Veter- mbresa kujtime. NENTOR 2016 24 Kulla mbi

Nga Ndue BACAJ dy shekullore e Bajraktarit të Hotit

ë fshatin Kushe të Hotit gjindet një edhe sot identifi kohet me emrin e bajrak- nga babai i Çun Mules – Mul Haxhia, ku kullë trekatëshe (edhe pse sot disi tarit (apo shqip fl amurtarit) famëmadh siç dihet kjo shtepi fi snike dhe atdhetare Ne “braktisur”), ajo ruan një histori Çun Mulës, megjithse historia e kulles kishte qenë edhe para ndertimit të kullës mbi dyshekullore, histori kjo e vertetuar është më e hershme se aktiviteti i ketij shtepi e parë në Hot e Malësi… Kjo shtepi sipas shumë deshmive gojore dhe “pak” bajraktari të bajrakut apo fl amurit të parë autoktone malesore-shqiptare ndër mote atyre të dokumentuara, të cilat na “çojnë” të Hotit Malesisë Madhe e më gjërë, pasi e shekuj kishte sakrifi kuar gjithshka per të mendojmë se kulla ka si vitlindje , vitin sipas një perllogaritje të thjeshtë tonen, malin e Hotit, madje kjo shtepi kishte 1812…Kulla trekatëshe në Kushe të Hotit kulla duhet të jenë ndertuar “të pakten” pranuar të kthehej si familje e vetme E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR,

Kulla trekatëshe në Kushe të Hotit identifikohet me emrin e bajraktarit, Çun Mula NENTOR 2016 25 muslimane në Hot, me qellim që pushtuesi hijeshëm si simbol krenarie per hotjanët, turko-osman në ato kohë ishte i gatshem turko-osman të mos rendonte me taksa, malësorët e më gjërë.. Kulla në pamje të që per të “shpetuar” vehten të knaqte të dheta e xhelep, dhe të mos detyronte parë duket një ndertesë e “thjesht” që u gryksinë e sllavëve me në krye dadon e Hotin të ndryshonte besimin në atë mus- ka rezistuar rrebesheve e moteve të liga tyre Rusinë. Çun Mula ishte nënshkruas liman në menyrë të dhunshme. Gjithsesi (me shumicë), apo moteve të mira (me i dhjetra peticioneve , memorandumeve, duhet theksuar se kjo shtepi ishte shtepi e pakicë). Ajo është arkivi i “gjallë” i një kerkesave dhe ankesave të malësorëve e parë në Hot edhe perpara se të ndryshonte historie mbi dyqindëvjeçare, që ruan në shqiptareve në mbrojtje të drejtave his- besimin nga Kristian në Musliman, ku kjo çdo cep të saj kuvendime, vendime e torike dhe trojeve të tyre etnike. Gjithash- shtepi u kishte prirë ndër mote trimave beslidhje që rregullonin jeten shoqerore tu Çun Mula ishte në krye të malesoreve hotjanë në mbrojtje të trojeve shqiptare, dhe u delnin zot trojeve shqiptare të Hotit, e më gjërë që kishin rrokur armet per të të lirisë, të drejtave njerzore e zakoneve Malesisë e Shqiperisë. Dera e Bajraktarit mbrojtur trojet shqiptare, sidomos gjatë nga pushtues shekullor e tjer… Studiue- të Hotit si derë e parë ishte pjesmarrese viteve 1879 ,1880, 1881 (nën udheheqjen e si Kahreman Ulqini (që u referohet edhe aktive në të gjitha evenimentet e kohëve Lidhjes prizrenit), në mbrojtje të Ulqinit, studiuesve e albanologëve të huaj si Georg ku mbroheshin të drejtat dhe trojet Hotit, Grudës, Tuzit, Plavës, Gucisë e tjer. Hahn, Hecquard, Ippen , Nopça, Shufl aj e shqiptare, si me pendë ashtu edhe me Gajtë ketyre viteve të stuhishme adhetare, tjer), në librin “Bajraku në organizimin e pushkë…Per të sjellë në kujtesë diçka kulla e Çun Mules ishte edhe “reziden- vjeter shoqëror” ,( fundi i shekullit XVII nga kjo histori atdhedashurie e shtepisë ca” e shumë vendimeve në mbrojtje të deri me 1912), nder të tjera shkruan : “…Në së bajraktarit të Hotit ,po kujtojmë disa trojeve shqiptare nga lakmit e shoveneve perpjekje per mbrojtjen e Ulqinit kundër nga evenimentet ku merrë pjesë dhe Serbo-Malazez, dhe pë ketë në vitin 1890 sulmit Venedikas luftuan edhe bajrakët e dallohet me shenjë per urti e trimeri Çun fqinjët shoven djegin kullen e bajraktarit Malësisë …ku u shqua per trimëri bajrak- Mula, bajraktari famëmadh i Hotit. Çun të Hotit per herë të parë. Por kjo kullë tari i Hotit. Per ketë meritë ai u trajtua Mula ishte një ndër pjesmarresit më aktiv simbol i urtesisë dhe trimerisë së Hotit e si bajrak i parë…Duke u mbeshtetur në të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (1878- Malesisë u ringritë nga “hiri” i saj edhe tetë breza që jep “gojëdhëna” popullore 1881), i cili sëbashku me perfaqesuesit e me ndihmen e hotjaneve, pasi kjo kullë per shtepinë e bajraktarit të Hotit, perl- tjer të Malesisë Madhe u dalluan si per- tashma ishte edhe pjesë e historisë tyre logaritja të çon nga fundi i shekullit XVII, faqesuesit më sinjifi kativ të ketij kuvendi që nuk duhej lënë në shkatërrim…Në vitin çka perputhet me të dhënat e mësiperme historik mbarëshqiptar, 1912 kulla e bajraktarit të Hotit digjet per (fq.19-20). Edhe sot tek banoret e moshuar vendimeve të të cilit here të dytë nga ushtria shovene ser- e të vemendëshem të Hotit ( si dhe te pas- Malesia u doli përzot bo-malazeze, por tashma kjo kullë kishte ardhësit e shtepisë së Çun Mulës), mund të si pak treva të tjera per zot nipin e Çun Mulës , bajraktarin tregojnë emrat e bajraktarëve të Hotit që të Shqiperisë Etni- trim e atdhetar Deli Meten i cili ishte nga fi llimi i institucuionit të Bajrakut ,ku ke, në luftë kunder shquar edhe në luften kryengritëse si bajraktari i pare permendet Lucë Gjoni fqinjeve sllav ,që me të malesorëve kunder perandorisë , me emrin e të cilit identifi kohen pasard- bekimin e Europes turko-osmane 1911, per të cilin in- hësit (Lucëgjonaj) e vazhdim…Ne per të plakë (në kongresin telektuali atdhetar Palok Traboini, vertetuar ketë po i rendisim (brezat), duke e Berlinit) donin që pjesmarres në kryengritjen e fl amurit fi lluar nga Mul Delia ,(trashigimtari i denjë me trojet shqip- do ti kushtonte keto vargje bajrak- i kesaj familje atdhetare e historike, i cili tare të zgjerohesh- tarit të Hotit…: ka qenë edhe një luftëtar trim antifashist in ardhacaket e “..Deli Meta derë oxhaku , e antikomunist, që ka udhëhequr me ur- vonë të Uraleve.. Tha: ” Pa m’mbërri deri n’gju gjaku tesi e trimeri Malesinë e Madhe në vitet Ndersa pushtue- Gjallë si bie hyrrit në dorë e veshtira 1939-1944, por që nga klima e si shekullor n’bajrak t’Hotit nuk la korë terrori që mbolli komunizzmi në pushtet jamë ndër male krye i parë, ai vdiq në mergin larg Shqiperisë …), Deli e me zemër jam shqiptar…” Meta, Met Çuni , Çun Mula , Mul Hax- ( Flamuri në Deçiq 1911, hia , Haxhi Mustafa , Mustaf Nika , Nikë fq.73-74, perg. per botim Luca dhe Lucë Gjoni… Vlenë të shenohet Kolec P. Traboini ) se duke ditur moshen mbi dyshekullore Kulla perseri ringrihet të kulles , na lejohet të themi pa frikë se , por perseri digjet per shumica e ketyre fl amurtarëve të Hotit herë të tretë në vitin kanë lindur , janë rritur, edukuar dhe 1919 nga ushtria ser- kanë ushtruar aktivitetin e tyre nga kjo bo-malazeze e cila kullë historike. Edhe sot në fi llimet “pergatitej” per e shekullit XXI edhe pse e lënë disi “Luften e Kopli- në “harresë” kulla vijon të qendroi kut” 1920. Kulla NENTOR 2016 26

njihej si kulla e forces të Hotjanëve e 1939 kunder pushtuesve fashist Italian. cili pasi e kishte vizituar Hotin (dhe kullën) Malësorëve në luften kunder shkjeve. Në Gjithashtu Mul Delia u shqua edhe gjatë do të shkruante : “…Kam riprodhuar disa fakt në ato kohë bajraktari Deli Meta viteve të veshtira kur Malesia ndodhej në mbishkrime nga ky vendbanim romak. ishte i internuar (megjithse në moshë mes zjarrit të bijeve të shkinës (çetnik e Qysh nga ajo kohë kam marrë dijeni per të thyer) nga ish perandoria Austrohun- komunist), zjarrit fashist dhe komunisteve objekte të tjera. Brenda shtepisë (kulles) gareze e cila kishte pushtuar një pjesë të shqiptar që na i kishin sjellë e mbjedhë të Bajraktarit …është nderkallur në mure Shqiperisë (1916-1918), dhe bajraktarin fqinjet, armiqt shekullor të shqiptarëve. një pllakë me mbishkrim prej së cilës sado e Hotit e kishte vlersuar si barrikadë të Mul Delia ishte perfaqesuesi më tipik i që nuk munda të marrë një kopje të saktë pakalueshme per të nënshtruar malësorët një burri të urtë e trim në ndalimin e luft- e korrekte, prej të dhënave që kam nxjerrë sipas interesave të saj. Megjithë ketë Deli es vllavrasëse që kerkonin të inskenonin vetë duket se është fjala per një platore të Meta do të lirohej nga internimi dhe do fashistet me bashkëpuntorët e tyre dhe një varri..” (Th. Ippen, Shqiperia e Vjeter, të shquhej si udhëheqes i Malesorëve në komunistet shqiptar në mes malësorëve. fq.31-32). Pra siç “shihet” në kullen mbi mbrojtje të trojeve të tyre nga shoven- Per keto veprime atdhetare Mul Delia në dyshekullore ruheshin edhe matriale e et fqinjë në vitet 1920-1921, si dhe do të maj të vitit 1944 internohet nga nazistet vlera të rendesishme arkeologjike dhe rindertonte kullen e djegur, ndersa famen gjerman në një kamp në Austri, dhe pas historike, si deshmi të jetes ,zhvillimit dhe lavdinë kesaj dere nuk mundi tja djegë ardhjes në pushtet të komunisteve ai nuk e qytetrimit të ketyre trojeve Iliro-Ar- kurr asnjë pushtues… Deli Meta si mende- mundi të kthehej më në atdheun e tij të bëre-Shqiptare, dhe kulla e bajraktarit qar e kishte kuptuar me kohë se Shqiperisë cilit i sherbeu pa hile ai, dhe dera e tij fla- ishte një vend i sigurt per të ruajtur keto i duheshin jo vetem djem trima ,por edhe murtare. Hoti dhe Kulla e bajraktarit të vlera.. Fatkeqesisht në kohen e pushtimit të shkolluar, ndaj ai kishte shkolluar fem- Hotit ka qenë edhe në fokusin e studiuesve fashist ka ndodhur një grabitje e kësaj ijet e tij. Dallojmë me shenjë oficerin e dhe albanologëve të huaj ,ku ne mendu- kulle, që me siguri ka pasur të bejnë edhe karrierës Mul Delinë, i cili ishte edhe njeri am të veçojmë njerin nga keta, konsullin me keto vlera historike.. Është me vlera ndër organizatoret, komandantet dhe e pergjithshem të Austro-Hungarisë në të shenohet se perveç kengeve të krijuara luftetaret më të shquar të dates 7 prill Shkodër (1897 – 1904) Theodor Ippen, i nga populli dhe poetë per bajraktarin famëmadh Çun Mula e tjer, poeti kom- bëtar At Gjergj Fishta në vepren madhore “Lahuta e Malësisë” në faqen 143 i kushton disa vargje të bukura e domethenëse edhe kulles e derës bujare të bajraktarit të Hotit, vargje nga të cilet citojmë : “…Ke Çun Mula ship e rreptë, Ka hanger bukë verbët e i shkjept, N’atë fis të Hotit ship e parë, Djal mbas djalit bajraktarë. Në Gjonoviq te kulla e Çunit, Në atë kullë të bardhë mbi krye t’katunit…” Me ardhjen në pushtet me gryken e push- kes , komunistet shqiptar si dadot e tyre serbo-malazez , jo vetem persekutuan e internuan trashigimtaret e familjes së bajraktarit të Hotit ,por persekutuan edhe Kullen, duke e shtetzuar dhe kthyer herë në shkollë , herë në magazine e tjerë, por fatësisht nuk e djegën fizikisht , por u munduan ta djegin historikisht ,gjë që nuk ka ndodhur dhe Kulla është sot në këmbë ,ndonse disi e lodhur matrial- isht ,por jo kurr “moralisht” ,pasi edhe keshtu në heshtje kulla duket se u thotë pushtetarëve, shtetarëve dhe autoriteteve të historisë e kulturës kombetare e ven-

E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, dore ; ktheni sytë nga unë, pasi unë jam pjesë e historisë suaj krenare e atdhetare, ndaj e meritoj pse jo, edhe të shpallem monument kulture… NENTOR 2016 27

Nga Ndue BACAJ

e ardhjen në pushtet të partisë komuniste në Shqiperi (1945) Mmbas luftës dytë botërore , ajo si nëna e madhe e saj partia komuniste e (ish) Bashkimit Sovjetik fi lloi luften e klasave me qellimin e konsolidimit dhe forcimit të pushtetit të saj. Në “fokusin” e kesaj lufte civile (herë të nxehtë e herë të ftohtë) ishin intiligjenca e shkolluar në Europen e Boten perendimore , kleri (kryesisht ai katolik) , nacionalistëve

edhe familjet e pasura si në qytet ashtu shfrytëzonte punën e argatëve apo të pjesë në takime , mbledhje e diskutime , edhe në fshat. Shumë nga keta shqiptar fshatarëve të varfër dhe pasurohej në e deri nuk kishin të drejtë per të votuar që klasifi koheshin si “armiq” të shtetit kurriz të tyre. Më “shqip” në komunizem ,pra per të zgjedhur apo per tu zgjedhur komunist u shpronsuan , u internuan , kulakët konsideroheshin si shtresë “sho- (edhe pse dihej se keto ishin formale). u burgosen , e deri pushkatuan , shu- qerore” e permbysur , që duheshin ve- Kulaket gjatë regjimit komunist siç dihet mica me akuza fallso dhe deshmitar zhguar e mbajtur nën kontroll nga vig- u preken fi llimisht nga reforma agrare të rremë e tjer. Por një nga mënyrat e jilentet e sigurimit të shtetit komunist. dhe pastaj u shpronsuan perfundimisht. persekutimit të familjeve të njohura , të Kulakët nën shtetin komunist njiheshin Ata pra ishin të persekutuar e privuar pasura , të mëdha e në pergjithsi nacio- si njerzë me biografi të keqe. Biogra- (jo vetem nga prona si gjithë shqiptaret) naliste dhe që zotronin siperfaqe toke fi a e kulakut ishte e barazvlefshme me ,por edhe nga ata pak të drejta që më të konsiderueshme në fshat , ka qenë biografi në e një armiku të klasës. Per shumë reklamoheshin se praktikoheshin cilsimi i tyre si familje Kulake.. “Cilësimi” ketë kulakët duhej të ishin edhe të në Shqiperi. Kulaku nuk kishte të drejtë Kulak me propoganden e komunizmit “izoluar” nga shtresat e tjera kolektivi- shkollimi në arsimin e lartë dhe shkollat në Shqiperi ishte një “fjalë e keqe” , te-kooperativiste me prejardhje fsha- profesionale që nxirnin kuadro të shtetit me të cilin dalloheshin ish pronaret e tar i varfer. Kulaket per ti dalluar nga komunist dhe nuk mund të behej kuad- tokave ,që në socializem duhej të kon- shoqeria tjeter nuk ju a dhanë apo ju a er apo drejtues , qoftë edhe i nivelit më sideroheshin si kundershtar të regjimit hoqen dekumentin më masiv trisken inferior . Kulaku apo “zogu” i tij duhej të të ri kolektivist , të deklasur dhe armiq (teseren) e frontit “demokratik”. Duke ulnin koken dhe të punonin ku t’u “tho- të shtetit komunist. Edhe në fjalorin e mos pasur ketë dokument kulaket (dhe nin” pa bërë zë ..e kunderta dihej çfar i gjuhes shqipe “fjala” Kulak spjegohet = antaret e tyre të familjes) nuk kishin të priste. Kjo klimë persekutimi u krijua Fshatar i pasur, që kishte shumë tokë, drejtat më elemtare ,si per të marrur edhe në Malesi të Madhe gjatë regjimit NENTOR 2016 28

komunist per ato familje që paten fatin e jen e skllaverinë me “dashuri” e “qetësi” Koplik) keq të cilësohen familje kulake. Vuajtjet per pushtetin e partinë komuniste të 6.Caf Mala (Rrukaj) (Buzë-Uji) dhe persekutimet e kulakëve dhe famil- punes , e cila i çoi në zgrip të mbijete- 7.Preç Gjeto Deda (Buzë-Uji) jeve të tyre shpesh herë nuk mbeten ses e urisë totale , dhe si per “paradoks” 8.Rrusto Zeqiri (Buzë-Uji) vetem brenda telave me gjemba të bur- në vitin 1985 shteti komunist shqiptar 9.Elez Brahimi (Buzë-Uji) gut të madh Shqiperi socialiste , por “fitoi” çimin e parë nderkombëtar në Njesia Administrative Shkrel ata provuan edhe burgjet e tmerrshme Meksikë për ushqimin… Malesia e Mad- 1.Isuf Muça (Qafëgradë) komuniste , që kur i vizitoi veprimtarja e he (edhe pse ishte trevë me pak tokë) 2.Mark Tomë Kolnikaj (Reç) shquar botërore e të drejtave të njeriut nuk i shpetoi kesaj “shpikje deklasuese” 3.Islam Rrustem Hoxhaj (Repisht) Katerinë Fon Kohl (në vitet 1990) do të të komunizmit , ndaj ne sa per kujtesë 4.Lush Hajdari (Lohe e Siperme) deklaronte , se: “ Mat’hauzini nazist historike menduam t’i cilësojmë emrat e kishte qenë parajsë para burgjeve të kryefamiljarëve të shpallur kulakë… NJESIA ADMINISTRATIVE tmerrshme të komunizmit të Shqiperisë GRUEMIRË enveriste”..”. Vlenë të kujtohet se në Emrat e kryefamiljarëve të 1.Sadri Dul Bajraktari (Grizhe) kuader të masave të izolimit nga “shoqe- shpallur kulakë në Malesi të Madhe 2.Dan Dul Bajraktari (Grizhe) ria”kolektiviste - kooperativiste komu- NJESIA ADMINISTRATIVE 3.Selim Qerim Qerasaj (Grizhe) nizmi per kulakët e “rrezikshem” fillim- KASTRAT 4.Fasli Rruc Kuka(Gruemirë-Çesme) isht kishte shpikur mospranimin e tyre 1.Pjeter Lucë Lakaj (Ivanaj ) 5.Kin Matia (Ekç-Bregut) per të punuar në kooperativat bujqësore (nga v. 1952- 1991) 6..Maç Gila (Ekç-Bregut) , por dergimin e kulakeve per të punuar 2.Nikollë Gjeto Lakaj (Ivanaj) 7.Dan Brahim Smajlaj(Gruemirë) në ndermarrje shtetrore (kryesisht në (nga v. 1952- 1991) 8.SelmanSadik Çokaj(Grud-Fushë) ndertim apo në të famshmet NSHN- 3.Ndokë Ujkë Kokaj (Ivanaj) 9.Fasli Adem Hasrama (Meshqerra) etj.) , pasi atje ishin nën vigjilencen dhe (nga v. 1952- 1991) Duhet theksuar se në zonat malore ku kullren e klases puntore (proletariatit) , 4.Ndue Lukë Veshtaj (Jeran) kishte pak tokë si Kelmendi nuk kishte i cili do t’i mbante nën vezhgim dhe do (nga v. 1952- 1991) të cilesuar kulakë ,por ketë “mung- t’i riedukonte me frymen revolucionare. 5.Gjekë Lukë Veshtaj (Jeran) esë” persekutimi shteti komunist ju a Gjithashtu në fshat familjeve kulake u 6.Islam Zeneli (Aliaj) kompensoi me persekutime të tjera…Të lane në perdorim nga tre dynym tokë 7.Vasel Gjekë Rragami(Pjetroshan) cilesuar kulakë ka pasur edhe familje të per t’i punuar. Me kalimin e kohes vig- 8.Ndue Zef Uldedaj (Jeran) tjera me origjinë nga Malesia e Madhe , jilentet e partisë zbuluan se ky trajtim 9.Lekë Gjelosh Veshtaj(Jeran) por me banim të perhershem dhe pronsi i kulakeve nga ndeshkim po rezultonte 10.Pjetër Fran Kokaj (Ivanaj) toke në zonat e Nënshkodres , Lezhes , “privilegj” ,pasi kulaku që punonte në 11.Pal Fran Kokaj (Ivanaj) Krujes , Kurbinit e tjer.. ndermarrje shtetrore paguhej shumë 12.Gjeto Ruci (Vukpalaj) Per hirë të vertetes duhet thënë se në më mire se kooperativisti , kulaket fur- 13.Zef Çok Rragami (Pjetroshan) Malesi të Madhe ka pasur familje që janë nizoheshin 12 muaj e vitit nga shteti ku 14.Pjeter Çok Rragami (Pjetroshan) cilësuar si kulake , por që e kanë mba- punonte me bukë grurit (që nën komu- 15.Pashk Çok Rragami (Pjetroshan) jtur ketë titull me muaj apo ndonjë vit nizem në fshat ishte privilegj) , gjithash- 16.Kolë Gjelosh Elezaj (Pjetroshan) ,dhe më pas kanë “figuruar” si familje tu kulaket kishin edhe dyfishin e tokes (Referencë e librit “Kastrati” i autorit me biografi të mirë per partinë , e cila i të oborrit kooperativist që dispononin Gjokë Luli ,fq.121) ka dashur ,privilegjuar dhe u ka dhënë , si dhe kulaket po mesonin mjeshtri të 17.Lucë Gjon Lekë Dekaj (Hot) pushtet , ku ata në pergjithsi nuk e kanë ndryshme gjatë punes tyre në shtet. Në “shperdoruar” besimin e partisë… Nder- fakt kur partia e “kuptoi” ketë , shumices Katër emrat e parë të kryefamiljarëve sa pas vitit 1986 ka pasur një politikë disi së kulakeve ju a hoqi ketë “privilegj” dhe , kanë qendruar të denuar si kulakë që më liberale per disa familje kulakësh të i riktheu të punonin e “riedukoheshin” nga viti i shpalljes e deri sa ka rënë reg- cilet kanë arritur të dergojnë femijet e nga “motra” e klases puntore fshatarsia jimi komunist , ndersa të tjerë kanë qenë tyre per t’u shkolluar në institutet apo kooperativiste…Puna e kulakut kishte të cilesuar kulak me afate kohore më të në universitetin e shtetit komunisto-so- arritur deri aty sa nepër festat koop- vogla .. cialist… Gjithsesi një pjesë e mirë e stu- erativiste të komunizmit kendoheshin denteve nga familjet kulake në dhjetorin “kengë” kunder kulakut ,ku me ketë rast NJESIA ADMINISTRATIVE QENDËR e vitit 1990 u angazhuan aktivisht në po kujtojmë vargjet “popullore” : DHE QYTET KOPLIK demostratat e grevat studentore kunder “More kulak , more kulak / 1.Tomë Zef Bzhetaj (Dobre) shtetit komunist dhe “themelimin” e

E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, Ke pi venë me bardak / 2.Zenel Qerim Zekaj (Koplik Siperm) pluralizmit politik , me në krye partinë Tash po ta hanë dreqi në bark…”. 3.Cul Istref Culaj (Qytet Koplik) Demokratike , si partia e parë antiko- Në fakt dreqi në bark ju a kishte hanger 4.Dyl Ahmet Bajramaj (Qytet Koplik) muniste… të gjithë shqiptareve ,që duronin shtyp- 5.Mustafë Sokol Barjraktari (Qytet NENTOR 2016 29 Publicisti dhe studiuesi, Ndue Bacaj boton librin e parë

ibri “Kryekryengritja e Malesisë së Mad- Madhe të vitit1911. Autori i librit z. Bacaj është sëbashku si gjithnjë , per lirinë e të drejtat he kundër perandorisë turkeosmane kujdesur që libri të “percjedhë” edhe mjaftë e tyre kunder pushtuesit shumëshekullor , -1911“ e autorit Ndue Bacaj nuk perbën nga informacionet , njoftimet dhe vlersimet e duke shkruar keshtu bashkerisht (të krishter e Lbefasi per asnjë malesor e shqiptar , pasi ambasadorëve dhe perfaqesuesve të shteteve musliman) faqe të reja heroizmi e lavdie gjatë ai të pakten që prej vitit 1991 e ketej është të ndryshme per kryengritjen , si dhe jehonen kryengritjes antiosmane... Libri permban edhe autor i qindra shkrimeve publicistike , studi- mediatike të kohës në Europën “plakë” e deri mjaft hollsi të tjera të kryengritjes antiosmane , more , historike , portreteve , dokumentarëve në Ameriken e larget. Një vend të rendesishem një pjesë e të cilave botohen per herë të parë. , analizave , opinioneve e tjer. Ai është edhe në ketë libër perveç luftes me pushkë zë edhe Unë si gazetar dhe bashkepuntor i hershem i pjesmarres me kumtesat e tij të vlersuara në lufta me pendë e malësorëve , ku perfshihen autorit të ketij libri , ruaj një bashkepunim të disa simpoziume. Në shkrimet e studimet e disa akte diplomatike me në krye Kuvendin gjatë e sukseshem me z. Ndue Bacaj jo vetem z. Bacaj një vend të rendesishem zënë ato e Greçes , që “prodhojë” Memorandumin me në fushen e gazetarisë dhe dokumetarëve me karakter historik të Malesisë Madhe e më të njejtin emer , memorandum që u bë parar- ,por edhe në publikimin e dhjetra punëve gjërë , ku vetem per kryengritjen antiosmane endës i programit politik të shpalljes së pava- studimore të tij në medie të ndryshme , duke të Malesisë Madhe , ai ka shkruar e mbajtur resisë së Shqiperisë nga Vlora. Në liber janë perfshirë edhe gazeten “MALESIA” që tash- dhjetra referate e kumtesa para auditorëve memorizua edhe “momente” të perpjekjeve të ma botohet në New York (SHBA). Duke pa- të ndryshem , duke perfshirë edhe ato para pushtuesit turko-osman dhe veglave të tyre sur kenaqesinë e të parit lexues të ketij libri publikut në pervjetoret e perkujtimit të kesaj per ta “deformuar” kryengritjen nga një luftë , mund të them me plotë gojë se libri është epopeje lavdiplotë të Malësorëve e Shqip- lirie e fl amuri të të gjithë malësorve shqiptar një veper historike-enciklopedike që i vlenë tarëve , në të dy anët e kufi rit politik (Shqiperi- në një luftë gjoja fetare , ku pushtuesi me ketë çdo malësori e shqiptari që deshiron të kujtoj Mali i Zi). Libri që i kushtohet kryengritjes kerkonte të perçante shqiptaret sipas besi- e trashigoj ketë histori heroike , historike , antiotomane të vitit 1911 të Malesisë Madhe meve dhe ti fuste në një luftë civile , gjë që krenare e atdhetare të të parëve të tij… , është frut i një pune disa-vjeçare i autorit i pushtuesi nuk e arriti falë urtesisë dhe atd- Vasel Gilaj- Gazetar ,botues cili është perpjekur të rendisë e memorizojë hetarizmit të shqiptareve , vellezer të një gjaku i gazetes “Malësia” jo vetem “volum” ,por mbi të gjitha cilesi dhe , gjuhe e historie të cilet luftuan e qendruan New York (SHBA) risi nga historia lavdiplotë e kesaj lufte 133 ditore poltë afshë lirie , fl amuri e atdhetarie . Autori është perpjekur t’a “ndertoj” ketë libër edhe si një histori narrative ,kronologjike dhe enciklopedike , të bazuar saktesisht në burime e referenca të shkruara e gojore të asaje kohe e deri sot.. Në ketë liber gjinden të shenuara dhjetra beteja dhe hollesi të kryengritjes , gjinden qindra emra të trimave atdhetar , me në krye kryetrimin e atdhetarisë Dëdë Gjon Lulin, gjinden emrat e shumë pjesmarresve , e per rrjellojë të shtepiave , fi seve , katun- deve , fshatrave ,të maleve apo fl amureve të Malesisë Madhe e më gjërë. Por risia më e madhe e librit qendron tek renditja e qindra emrave të deshmorëve të kryengritjes dhe të plagosurve të saj (sipas maleve) , duke e bërë keshtu librin “dokumentin” më të plotë të shkruar (të deri tanishem) të emrave të atyre që dhanë jeten dhe derdhen gjakun , per lirinë e trojeve tona dhe fl amurin kombetar shqiptar të Gjergj Kastriotit –Skenderbe. Në libër zënë vend edhe emrat e korifejëve të shqiptarisë që ndihmuan kryengritjen dhe ishin protagonist të shpalljes së pavaresisë së Shqiperisë me 28 nentor 1912 ; Ismail Qemali , Luigj Gur- akuqi , Isa Boletini e tjer, pavaresi që mori udhë nga kryengritja antiosmane e Malesisë NENTOR 2016 30 Gazeta “Malësia” unuri dhe eshka që ndezi lirinë e fjalës së bashkimit

Nga ZEF PERGEGA (Michigan)

ot eshte veshtire te jesh gazetar. E veshtire ne kohe te komu- Snizmit me e veshtire ne kohe te lirise. Ne diktarure te godiste makina e shtetit, ne boten e lire te godasin fosilet e sigurimit dhe te udb-se jugosllave. Goditja e tyre eshte me e forte se tokmaku mbi trasene e nje treni…ne diasporen shqiptare te Amerikes nuk zhvillohet kritika dhe as nuk pranohet ajo. Kjo per faktin se disa media i kane zene per gryke keto fosile qe po bejne kerdine ne percarjen e shqiptareve, qe ose direkt ose ne menyra te ndryshme i drejtojne ato. Ato me te gjitha mjetet dhelperake perpiqen te manipulojne objektet e kultit qe me aq shume mund, dhimbje e perpjekje kane bere cmos qe te jene vatra te atdhetarizmit e te fese, Vasel Gilaj, gjatë një interviste të dhënë gazetarit Qazim Doda për tv.aa vision, New York te jene percues te dites hyjnore dhe tu mesojne gjeneratave ate gjuhe te embel qe na la amanet Fishta e Naimi. pakendeshme ne sallen e veprimatrive gazete thuhej se nuk ka asgje nga Mediume te ndryshme qe nga ato me te Kishes se Shen Palit. Nuk po me thalbi kombetar dhe as me pak nga te qendrueshme e deri tek ato te per- kujtohet viti, ndoshta me shume se nje tematika dhe kaligrafi a gjuhesore. kohshme ne nje zallumahi te peshtjel- dekade. Kishte dale ne treg gazeta apo Keshtu ne fakt kesaj gazete nuk i limit ne mbijetese kane bere pune te revista “Malesia” Nuk e kisha pare, mberriti zani ne Detroit….Nje mjegull lavdeueshme, por te shtyre nga fi timi por njeri qe e merrnin per shume kom- me vertitej dhe me zgjonte kuresht- kane vene dollarin ne krye te burrave, petent per keto pune leshoj nje helm jen vetem ta shihja nje dite… Dhe ajo duke ulur ne jerevine e kafsheve vlerat kundra saj sa as neperka e oazeve te erdhi se nuk mund ta perngonte as

E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, e kultures sone kombetare. shkretetires nuk do ta kishte leshuar plumbi i rende i fosileve qe kane zene Kam kohe qe me vertitet ne koke mes nje grupi njerezish dhe malesor- kryet e vendit dhe nuk levizin. Gjuha te beja nje shkrim per gazeten “Male- eve bujar dhe dashamires te kultures. e tyre eshte e kuqe dhe eshte e zeze sia” Madje duke kujtuar nje ngjarje te Ata nuk folen, por mbaj mend se kjo dhe helmi te djeg ne gjak e te zverdh NENTOR 2016 31

ne lekure. I mjere ai qe u shkon mbra- tille?! Rri shtrember e fol drejt, o njeri, madh te fshehe nje krim korrapti te pa dhe i ushqen si gjarperin ne gji. nese ke sy ne balle! Une nuk e njoh madh. U shemben piramidat kufi tare, Kane lindur per hel o njeri! personalisht dhe kjo nuk ka kurrfare pse duhet te ndertohen ato nga njer- Mediat ketu me diaspore me shume rendesie. Rendesi ka se Ai edhe pse ka ezit me cimenton e paragjykimit?! Fo- merren me politike, me shume ek- pak vite ne Amerike eshte nje leksion silet ne diktature ishin nen urdherat e sportojne dhe mbjellin nder shqip- i mire, e i drejte se si gazetari duhet rrepta te partise e tani ato themelojne tare ligesi te politikes shqiptare dhe te jete princ i guximit qytetar. Ai me parti-shoqata qe jane ne vartesi te tyre. kosovare. Me shume merren se sa u fi snikerine e tij dhe me te gjitha shqisat Krejt e cuditshme eshte ne diaspore peshojne kocet politikaneve dhe ajo eshte pasqyra e gazetarise se vertete, kur shefat e ketyre ne dikature jane c’ka eshte me e paprenushmja nuk pa doreza dhe ne sherbim te pakursyer kthyer ne vartes te tyre dhe me nje i ndahen heroit pozitiv. Dikur heroi te fjales se lire dhe te bashkimit. Gaze- fanatizem te fantaksur ta thajne pra- pozitiv ishte brigadier, sekretari i par- tar qe nuk eshte servil qe lepine zhan- gun nese nuk je i kujdesshem. Madje tise, kryetari i keshilli apo i frontit e rre dhe zhargone qe te te fi toje dicka. nje i mencur dhe i vuajtur u shpreh nje sot burri me i mire eshte dollari, atij Jo ai nuk i pranon keto microbe madje dite me dhimbje dhe sy te perlotur. “… i jane qepur si muti kepuces dhe nuk mikrob gjakse qe jane veshur kemishes nuk kam arme tjeter te mbrohem per i ndahet. I lartesojne keta njerez per se bardhe te shqiptarit ne diaspore. vec se ne njerin xhep te mbaj librin e 20-100 dollare deri ne majen e olimpit, A ka fenomene positive diaspora?! shenjte dhe ne tjetrin kanunin e zakon- ua bejne biografi ne deri sa te dekoro- Shuuuume! Po aka dhe negative do- eve tona. Ndoshta njeri prej tyre do ta hen e me pas kur nuk e leshojne cekun mosdo! Vasel Gilaj eshte kunder cdo mboje jeten time dhe te femijeve!” i fundosin deri ne rrenje te kulles se personalizimi, por fenomenin ai e …zani malesor, zani i shenjte qe i rrok brumbullit. shikon ne rrafshin shoqeror. Ai eshte majat… Po a eshte Vasel Gilaj nje njeri i kunder nje grupi qe me nje emer te Keshtu gazeta “Malesia” hyri ne NENTOR 2016 32

selite e shenjta te diaspores me te dre- punen tone. Vasel Gilaj me frymen e sherbejme bashkimit. Ka politika ne jten e vet dhe te personalitetit te fjales vet e ka sfi duar kohen e lige te penge- Kosove dhe ne Shqiperi qe kerkojne qe qe mbart dhe qe percjelle tek lexuesit. save dhe lirshem e me kurajo po ju jep te rrudhet sa me shume teritori shqip- Dua te bej nje paranteze se malesoret vlerave qyteteruse nje vlere shtese me tar me qellim qe ta kene me te lehte e Malesise Madhe ne Mal te Zi kane studimet e me shkrimet qe vala e patri- sundimin. Po Vesel Gilaj eshte kunda nje kontribut te pazevendesueshem otizmit i pertheu me nje euforizem te shitjes. Kundra shitjes se personalite- ne pentagramin e fjales se lire dhe te paqendrueshem. Gazetari eshte bujk tit, kundar shitjes se shpirtit, kundra besimit . Ndonse nuk jane te vlersuar i fares te se vertetes, ose mos e merr shitjes se gjakut dhe te eshtave qe aq shume une mund te permend me penen per te shkruar. Ne duhet ti shlye- varret na i ndane me kufi j me xhemba. mburrje dhe pa mu lodhur cerpiku, ne jme nga ndergjegja jone Shikoni ju malesore qe nuk reagoni kur Detroit Prof. Dok Gjon Sinishta, njollat e zeza Akademia e Malit te Zi na ofendon deri Pof. Martin Camaj, Prof. Zef te ndarjes ne rrenje te trungut, kur forca te errata Camaj, Gjok Martini Dr. dhe ti shqitare godasin gazetarin, politikanin e Prof. Gjon Kelmendi, ri, studentin e shkencave politike Kris- Mark Prela Gjo- tian Dukaj ne mes te Podgorices kur ai ka, Palok Camaj, ben thittje per largimin e mykut qe ia Rrok Dedvukaj, ka zene frymen Malesise! Luigj Gjokaj, C’fare po thote Vasel Gilaj?! Se nuk Dom Prek jemi te bashkuar! Po a mund te jepni Ndrevashaj nje fakt se ne jemi te bashkur, kur secila e Dom shoqate therret , me ne drejt bashkim- Anton it kobetar!” Po kush eshte kontributi Kcira…e i tyre ne kete fushe?! Enigme e gjalle! shume Asnje takim per 17 vjet ne Amerike emra nuk njoh te jete bere mes diaspores te tjere shqiptare te Detroit me ate ne New- qe kane Yorg per te vepruar si nje trup i vetem kontribute per ceshtje qe preukupojne Males- brilante ne ine, Plaven dhe Gucine, Camerine! median e Eshte e vertete qe jane takuar antare shkruar , te shoqatave malesore ne Mal te Zi ne radio e qe veprojne ne Amerike, po ne keto Tv. grupime fi snore e ne disa raste ka- Une ndje- pricioze nuk kane te drejte te marrin hem krenar pjese malesore nga travat shqiptare. per vepren Te dyja jane shqiptare si nje zemer me dhe vizionin e dy valvula e keshtu sebashku ta per- Vasel Gilajt. Ai cojne ne damar gjakun shqiptar. Kete eshte vazhdues po thote Vasel Gilaj, apo Qazim Doda dinjitoz i ketyre kur pohon se njeh me emer seksere fi gurave dhe pse jo dekoratash! Nuk eshte e drejte dhe as edhe nje shkelqese morale ti thuhet gazetarit, merru me qe kerkon te kaper- problemet e krahines tende, se edhe ceje gardhet dhe Kosova edhe Malesia nuk jane cesht- ferrat meskine je personale po ceshtje kombetare qe qe na ngater- kerkojne zgjidhjen nga angazhimi i te rohen neper gjithve dhe jo nga perjashtimi. Keshtu kembe me pak fjale Vasel Gilaj eshte syri dhe

E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, ne veshi i fenomeneve te dites, qe kur jane pozitive ti ndicojme me lart dhe kur jane negative te shprazim te gjitha baterite per rregullim e tyre. NENTOR 2016 33

Diana Vajushi (Diva), me flamur kombëtar në New York, ditën e shpalljes së pavarësisë së Kosovës INTERVISTA

“Edhe pse kam lindur në SHBA, jam dhe do mbetem shqiptare dhe malësore” NENTOR 2016 34

Flet per gazeten “Malesia” kengetarja Diana Vajushi (Diva)

Diana Vajushi (Diva), në skenë

iana Vajushi, Diva është një ndër personazhet që do të nderojë Dgazetën “Malësia”, jo vetëm duke u prononcuar për të, por duke ofruar gjithç- ka të saj në këtë ballafaqim mediatik. Një shqiptaro-amerikane plot sharm dhe vitalitet, një malësore që di të jetë e dlirë dhe burrneshë, e talentuar dhe e apasio- nuar. Në rrugëtimin e saj, në sfidat e jetës dhe karrierës, kënga është pjesë e pasion- eve të saj. Por ajo që i merr më shumë se gjithçka është angazhimi si menaxhere e Radiografis. Humanizmi që e karakteri- zon një grua shqiptare pulson në zemrën e saj. Në këtë intervistë, Diana Vajushi, Diva siç e thërrasin, rrëfen gjithçka nga jeta dhe përpjekjet e saja. Ajo është shqiptare, malësore, dhe këtë ajo e ka më shumë se një përkatësi nacionale, një krenari personale, dhe gjithçka që prek majat në veprimtarinë e saj, ajo i’a dedikon emrit, gjakut dhe prejardhjes, shqiptare. Diana Vajushi, Diva është padyshim një personalitet në skenën e këngës. Lista e këngëtarëve dhe krijuesve, me të cilët ajo

E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, ka bashkëpunuar, ka bashkëkënduar është e gjatë dhe emrat që e përbëjnë atë janë Diana Vajushi (Diva) plejada e traditës së shkëlqyer të muzikës shqiptare. NENTOR 2016 35

familjes Vajushi ne SHBA? Cila eshte Diana Vajushi (Diva)? Ne vitin 1961 ne kohen e Rregjimit Komuniste Kam lindur ne SHBA ne shtetin e Ohajos, ne shqiperi, baba Brahim eshte arratisur nga jam Shqiptare nga Malesia e Madhe konk- shqiperia i vetem, dhe ka mberritur ne ishe retishte fshati Demiraj Grizhe. Jugosllavi, perpak sa edhe nuk eshte vrare Ju flisni shume mire shqipe, kushe ju ka pasi eshte qelluar ne kufi, por fati e deshti qe mesuar. ai ne moshen 21 vjecare te shpetoj, e me pase Baba Brahimi, na ka mesuar qe te vegjel per te vendoset ne Triesh teritor Shqiptare dhe te folur shqipe, ai nuk na linte as te luanim Malesore, pore qe ne kufi shteteror i takonte shume me femijet Amerikan , me qellim sic eshte edhe sote, Malit te Zi. qe ne mos te harrojme gjuhen dhe traditat Me pase c’fare ndolli me Brahim Vajushin? Shqiptare e Malesore. Ne shtepin tone flitej Pase dy viteve, kure ishte ne moshen 23 vetem shqipe. vjecare Baba, Brahim martohet me Katrina A’ dine edhe te lexoni dhe te shkruani Cacaj nge Trieshi, aty linden dy motra dhe Shqipe? nje vella, Drita, Linda dhe Valteri. Ne vitin Po, po , sepse Baba kishte sjell me vete, kur 1968 vendosen ne SHBA si shum shqiptar ka ardhe ne Amerik disa libra per femij, ku te tjere. kishte edhe shume vjersha, ‘’Malesia’’ a’ku- Ne SHBA si vijoj fati i familjes Vajushi? jtoni ndonje. (Diva). Une e vogel jam akoma, Ne Amerik u lind Valentini, une Diana dhe por kto duar i kam te njoma. . . . qesh, e tjer. Enveri. Duke u bere tre Vellezer e tre Motra. A’ mund te na tregoni historin e ardhjes se C’fare profesionesh kane vellezerit dhe motrat tuaja? Njeri nga vellezerit Valentini nuk jeton prej vitesh, dy te tjeret kane profesine te ndryshme dhe jane te shkolluare, sepse gjithmone baba na edukonte dhe mesonte, se duhej shkolla dhe vetem shkolla. Ndersa tre Diana Vajushi (Diva) motrat kemi studiur dhe mbaruar fakultetin e Mjeksise, ne dege te ndryshme ku edhe te merrem me muzik, per vite me rradhe ne jemi te punesuara. c’do uikend dhe jo pake por per 13 vite. Ju jeni edhe Kengetare e njohur ne Diaspore, Sa kenge keni realizuar deri tani? dhe nje personalitet i muzikes Shqiptare, Eshte nje numer i madhe pore mbaj mend kure dhe pse e keni filluar te kendoni? mire reth 25 tekste kengesh, qe i kam shkruar Vellai yne Valentin ne moshen 28 vjecare vete. humbet jeten tragjikisht, pas vdekjes se tij Me cilet kengetare keni patur bashkpunim. edhe per arsye se ai ishte jo vetem vella, pore ‘’Diva’’ - Me Shqipe Kastratin, Merita Halil- edhe shoku me i mire i jetes time. Une kam in, Aleksander Gjelaj, Hajro Ceka, Hajredin shkuar tek i madhi Agim Krajka qe ka jetuar Gjeta, Alma Velaj, Besim Muriqi, Vesel Pe- disa vite ne SHBA, per te realizuar nje kenge linku, Myzafer Koliqi, Sunaj Saraci, Gzim per Vellain time e titulluar ‘’Valentino more Salaj e tjer? Vella’’pasi edhe tekstin e kisha bere vete, Keni dhen koncerte dhe keni marr pjes ne kjo eshte kenga dhe teksti im i pare, per me dia Festivale ne SHBA. Cilet kujtoni si me teper , sepse vella Valentini i ka rene Ciftelise. te rendesishmit? kengen e bera me Behar Nelin ne studion e Kam kenduar qe ne vitin 1988 ne festivalin Agim Krajkes. ne New York, ne Boston me Aurela Gacen, Pastaj c’fare ndolli si u bete kengetare? ne Chicago, ne Florida, e tjera shtete te ‘’Diva’’ - Kure regjistrova kengen ‘’Valentino SHBA. kam marre pjes dhe vazhdoj edhe more vella’’ne studion e Agim Krajkes ndollej tani te jem pjesmarrese e festivalit Shqiptar nje muzikant Zaim Xhaferi i cili donte te for- qe organizon c’ do vite Kisha Katolike ‘’Zoja monte nje grup muzikor. Atij i pelqeu zeri ime e Shkodres’’ ne Bronx, prej vitesh jam antare dhe ne vecanti menyra se si une e kendova e grupit Folklorik ‘’Bashkimi Kombetar’’. kengen duke qare, dhe me tha se ti mund Edhe une ju kam degjuar te kendoni, ne te te behesh kengetare, ne keto kushte dhe vertet une vrej se ju dini dhe kendoni me Brahim Vajushi rrethana ne formuan Grupin Muzikor, te cilit shume kenge Kosovare, pse ndoll kjo? nuk i vendosem ndonje emer. Dhe vazhdova Po eshte e vertet kjo qe ju thoni, dhe ka nje NENTOR 2016 36

arsye shume te forte, sepse para viteve 1990 ne shtepin tone vinin vetem kaseta me kenge Kosovare, pasi nga Shqiperia e Izoluar nga Komunizmi kjo ishte e pa mundur. Ju thoni se kenga eshte pasioni juaj, po pro- fesioni cili eshte? Une jam menaxhere e Radiografis, ne disa zyra Spitalore ne New York. Pse nuk jeni aktive ne rrjetet sociale? Une nuk e harxhoj kohen e lire qe kam, si shume te tjer ne rrjetet sociale por u sherbej njerezeve ne nevoj, marre pjes ne Spitalin St. Mary’s Hospital ne Queens, NY per te ndihmuar femijet e semur nga Kanceri. si dhe tek nje shtepi femijesh ose jetimore po ne New York. Per bamiresin qe beni a’ mos jeni nxitur nga ‘’Shene Tereza’’? Eshte shume e vertet, ‘’Nene Tereza’’ eshte illulli ime shpirterore, por jo pake frymen e bamiresise e kemi patur dhe e kemi edhe ne familjen tone Vajushi. Po rikthehemi tek Muzika, keni kenduar per disa vite me rradhe ne lokale ku behet muzik shqip. pse e keni bere per pasion, per hobi, apo per para? Une kam nje pages shume te mire, tek puna qe kryej qe do te thot se nuk e kam bere per para. Sa kam arritur te kem edhe shtepin apo banesen time, por e kam bere sepse muzika per mua eshte shprehje e shpirtit, muzika per mua ka qene dhe eshte. Shqiperi, Kosove, Malesi, Tuz, Shkup, Cameri, Ulqin e tjer. Muzika eshte ‘’Bashkeshorti ime’’jeta dhe gzimi ime. Kohet e fundit vihet re nje fare teheqje e Në një foto familjare, 6 femijët e çiftit Brahim dhe Katrina Vajushi juaja, nga lokalet ku keni kenduar, pse ka ndollur kjo? Cilat jane projektet tuaja per te ardhmen? duke qeshur i them se Vaseli ka edhe pune Eshte si thoni ju, vertet se jam terhequr dhe Po ne vitin 2017 me grupin’’ Bashkimi te tjera. e pret me pa durim, edhe une dhe te arsyeja eshte kjo, sepse njerezit nuk po vlere- Kombetar’’qe drejtohet nga i mirenjohuri tjeret gjithashtu, te lutem Vasel, vazhdo me sojn muziken apo tekstin. ‘’Por deshirojne Gjergj Dedvukaj, do te japim disa koncerte egon, dhe pasionin tane po ben nje sherbim te shohin nje Femer nga pamja jashtme ‘’. ne Shqiperi, Kosove, Maqedoni dhe Mal te shume-shume te madhe, si per te sotmen Ne keto kushte une kam menduar se kam Zi. ashtu edhe per te ardhmen e Historise dhe nivel tjeter, dhe se kurrsesi nuk dua qe ti uli Pse ju therrasin ‘’DIVA’? Traditave tona . vlerat muzikes se mrekullueshme Shqiptare, Per shkurt bashkimi i emrit dhe i mbiemrit, Mesazhi juaj per Shqiptaret ne pergjithesi , keshtu u kam thene jo ketyre ambienteve, nuk ka azgje tjeter. dhe Malesoret ne vecanti? por gjithsesi do te gjej menyra te tjera, jo Ju dhe ne vecanti Baba juaj Brahimi jeni Shqiptaret kudo qe ndollen, mos te harro- denigruese por vleresuese per te kenduar. shum te aposionuar, pase gazetes’’ Malesia’’ jn vuajtjet dhe perpjekjet shekullore te te Ju jeni e lidhur shume edhe me shqiperin, c’fare ju pelqen dhe c’fare nuk ju pelqen ne pareve tane per te ruajtur, Gjuhen Shqipe, kenget tuaja pse nuk transmetohen atje? kte Gazete? dhe Traditat e Historin tone te lavdishme. Per hire te vertetes dua te them se jam ftuar Nuk ka azgje qe nuk na pelqen, babes Bra- Malesoreve te mbeten Malesore.

E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, her pase here nga disa Tv, por nuk e kam him nuk ka burre qe ia prek Gazeten ‘’Male- Diana Vajushi, shume faleminers, pake patur ne dispozicion kohen e duher, ne te sia’’, nga vendi ku ai e lexon dhe e ruan me Malesorce. ardhmen do perpiqem ta gjeje, dhe kete shume besnikri e lexon disa here dhe her Faleminers ju vella Vasel kerkes ta bej realitet. pase here me pyet kure po del gazeta. e une NENTOR 2016 37

“DOM” RREFIMI I MESHTARIT

ë Nju Jork eshte shfaqur me 23 Famullitarit Dom Pjetër Popaj. Kryetari përballuar vetë ekipi realizues. Dritani ne tetor premiera e filmit dokumentar i këshillit të Kishës”Zoja e Shkodrës” z. vazhdim ka prezantuar regjizorin Alimani N“Dom” i Bujar Alimanit me Skenar Tonin Lumaj, u ka uruar ,mirëseardhjen perpara pjesmarresve dhe medias. të Dritan Haxhia, producentë: Dritan pjesmarrësve dhe ka prezantuar realizu- Alimai nuk ka lene pa vlerësuar lartë per- Haxhia & Damian Pervizi, montazhi:Sabir esit e dokumentarit “DOM”. Autori i ske- sonalitetin e klerikut shqiptar. Ka treguar Kanaqi,muzika Fatrin Krajka, fotografia narit dhe bashkautor i fotografisë, Dritan se, Dom Pjetër Popaj, kur e takova për të Dritan Haxhia,S abir Kanaqi; TD Dig- Haxhia, falenderoi dom Pjetër Popaj, që parën herë në një veprimtari të komunite- ital Production- Euro-Photography-90 pranoi ta ndanin bashkë eksperiencën 30 tit, u impresiova me shqipen e kulluar te Production. Fimi i kushtohet meshtarit vjecare për t’ia përcjellë shikuesit përmes tij. Me bëri për vete erudicioni i klerikut. Ai Dom Pjeter Popajt dhe shërbimit të kamerave. Më pas ai u ndal në rrugëtimine tregon se si u ndje kur vizitoi për të parën rreth 30 vjeçar per komunitetin shqiptar tij në shtigjet e gazetarisë dhe fotografisë, herën bibliotekën e dom Pjetër Popajt, ku dhe atdheut. Kleriku Dom Pjeter Popaj që nga fiksimi i refugjatëve të parë shqip- mes rafteve gjeti librat e Martin Camajt, pat celebruar meshën e parë në Kishën tar që kaluan kufirin grek në fillim vitet Ismail Kadaresë e Dritëro Agollit, si dhe Shqiptare të Bronxit, ku paten marre pjesë ‘90 të shekullit të shkuar(ekspoziat e tij disa enciklopedi e shumë shkrimtarë të mbi 1014 besimtar. Kryetari i këshillit të në Athinë, Tiranë dhe Nju Jork) e deri në huaj te letersise boterore. Kishës”Zoja e Shkodrës” z. Tonin Lumaj, u ditët e sotme në SHBA, si nisi bashkëpun- Me tej Alimani ka vazhduar te tregoje per ka uruar ,mirëseardhjen pjesmarrësve dhe imi me Alimanin dhe pjestarët e tjerë të mediat... “Dhjetëra orë material i xhiruar ka prezantuar realizuesit e dokumentarit. këtij dokumentari, si u bashkua pasioni për të nxjerrë një figurë modeste dhe hu- Te pranishmit kanë vizituar ekspozitën dhe inspirimi në këtë bashkëpunim vulln- mane të një kleriku i cili edhe pse jo shumë fotografike të Dritan Haxhisë kushtuar etar, ku koston prej 20 mijë dollarësh e ka i vjeter, me një karakter tepër karizmatik NENTOR 2016 38

ka mundur të vijojë një rrugë të hapur nga pasi në Greqi ku kisha jetuar gjatë kisha parardhesit e tij që nga Fishta e deri te parë me dhjetëra të tillë, por më impresion- Imzot Rrok Mirdita duke qenë njekohë- oi shumë kleriku që e kryente atë. Ishte një sisht njeri i thjeshtë, bashkëkohor dhe njeri erudit i emigruar nga Ulqini në 1974. enciklopedik”. Dom Pjetër Popajn Alimani Njeri që njihte shumë mirë disa gjuhë, do ta shihte për herë të parë në një festë studiues i disa Akademive, bartës i shumë shqiptarësh në Nju Jork ku e kishte ftuar diplomave. Për regjisorin Alimani, filmi miku i tij i vjeter, Gazetari dhe Fotografi i është një dokumentar për besimin, durim- njohur ne emigracion prej 25 vitesh, Dri- in, paqen dhe humanizmin. Për fenë komb tan Haxhia. “Aty kam njohur Dom Pjetër apo kombin fe, për dilemat, bindjet, fuqinë Popaj- vazhdon Alimani…Natyrisht s’më mbi tragjeditë personale dhe lumturinë e bënte ndonjë përshtypje të veçantë rituali, cila gjendet në gjërat e ‘vogla’. F-B NY E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, NENTOR 2016 39 PROFIL

kane dale disa autore qe kane bere emer dhe pa dyshim,kane dhene kontribut te pa mohueshem ne venien e themeleve postrilindase te artit pamor shqiptare ne pergjithesi. Dhe njeri prej tyre e ndoshta edhe me i vecanti, eshte dhe do te mbetet Gjelosh Gjokaj,i cili ka meriten e Piktori, Gjelosh Gjokaj posacme ne futjen e artit pamor brenda Gjelosh Gjokaj kollosi i artitit e kultures shqiptare dhe evropiane

Po kush ishte Gjelosh Gjokaj ria. Kurrsesi nuk mund te ndahet nga fondi kornizave te akademizmit,ne frymen e ar- S’ka dyshim,se arti pamor qe krijojne au- i gjithembarshem artistik kombetar dhe si tit modern,duke kontribuar keshtu edhe toret shqiptare ne Mal te Zi,dhe qe jane te i tille eshte pjese perberese e ketij fondi. ne themelimin e nje shkolle shqiptare te vendosur ne trojet e tyre stergjyshore,fat- Ndonese pa ndonje tradit te gjate,sic kemi artit. Akademin e Arteve ne Prishtine. keqesisht te ndara nga shteti ame Shqipe- rastin e letersise,megjithate nga kto treva Duke u bere me stilin e tij krijues dhe NENTOR 2016 40

origjinal,pjese e artit kombetar,ballkanik mani (1991). Cmimi per grafike Senden\ Ne vitin 2011,ishe Presidenti i Republikes dhe evropian. Ulm (1994),Cmimi se Shqiperise,prof. dok. Bamir Topi e ka Gjelosh Gjokaj,u lind me 25 gushte te vitit Vjetor i SHAI art Club,Ulqin (2003), e tjer. dekoruar Gjelosh Gjoken me titullin e 1933,ne Milesh,lokalitet i Tuzit,ne Malin e Gjelosh Gjokaj,gjate te gjithe karieres se tij larte. ‘’MJESHTER I MADHE’’. Zi. Dhe qe i takon sipase tradites historike artistike,ka realizuare dhe me shume pro- Vasel Gilaj malit te Grudes,si pjese perberese dhe fesionalizem ne dhojin e vete 3 000,punime. New York formuese e Malesise se Madhe. Shkollen e mesme te artit Gjeloshi e kreu ne Peje,me pase studio ne Akademin e Arteve ne Beograd,ku u diplomua ne vitin 1963. Ndermjet viteve 1964 – 1969 punoi si profesor dhe themeloi Degen e piktures se grafikes ne Shkollen e Larte Pedagogjike te Prishtines. Prej vitit 1969 e deri ne vitin 1983 punoj, jetoj dhe krijoi ne Itali dhe konkretishte ne Rome. Ne vitin 1983 eshte vendosur me qendrim te perhershem ne Augzburg te Gjerman- ise,qytet ne te cilin edhe nderroi jete ne vjeshten e ketij viti,pra 2016,ne moshen 83 vjecare. Gjelosh Gjokaj,ka realizuar 50 ekspozita personale,dhe 70 ekspozita kolektive. Esh- te nderuar dhe vleresuar me shume cmime te rendesishme,sic jane. Cmimi i Tetorit te Qytetit te Prishtines (1965),Cmimi i Nen- torit i Kosoves (1976),Cmimi ‘’13 korriku’’ i Malit te Zi (1977),Cmimi Amici di Lignanon,Lombardi,Itali (1978),Cmimi Vil- la San Giovani,Kalabri,Itali (1978),Cmimi

E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, Jubilar i Galerise Ecke Augzburg Gjermani (1988),Cmimi i pare per format te vogel i Galerise Ecke,Augzburg(1989), Cmimi i qytetit Marktoberdorf po ne Gjer- NENTOR 2016 41

rtit ia kushtoi tërë qenien dhe jetën, të tij të thella për jetën, njeriun në botën turën e tij ‘’Eksodi’’ (1975). Është kjo ve- në kuptimin më të plotë të fjalës. e kundërthënieve dhe të katandisjeve për arketipore dhe e atdhesimit të qenies AAi gjendet në majat më të larta jo ndër më të ndryshmet. Në këtë drejtim, shqiptare, është për më tepër monument vetëm të artit pamor kosovar, por edhe ai e krijon ciklin ‘’Robotët’’, në të cilin historik, që në mënyrë dramatike flet për të atij mbarëshqiptar. Kur zihet në gojë njeriu, si subjekt trajtues, ka ngjyrën eksodin e përdhunshëm të njeriut tonë emri i këtij krijuesi, duhet ditur se flitet e metalit, ngjyrën e gurit, strukturën e nëpër bulevardet e ftohta të metropoleve për pishtarin e grafikës kosovare dhe për llamarinës. I projektuar kështu, pra në botërore, nëpër shkretëtirat e Anadollit. njërin nga pedagogët e parë të pikturës mënyrë metaforike, e si groteskë, njeriu i Ndër tërësitë e realizuara bën pjesë edhe sonë. Është i madh, i shumënduarshëm metaltë i Gjeloshit vete diku pa qëllim, pa cikli i portreteve, kokat e gozhduara, që e temëgjerë opusi artistik i Gjelosh Gjo- cak, pa kokë e pa gjymtyrë, i përcjellë me rrëfejnë për shumëçka, por më tepër për kajt. Gjatë shtegtimit kreativ, të thuash muzikën e Vagnerit, gjithashtu të metaltë. katrahurat njerëzore, për martirët e rënë gjysmëshekullor, ai realizoi një numër të Ky cikël grafikesh, vizatimesh e pikturash, nëpër beteja, për gjeneralët e ushtrive të madh veprash, duke i sistemuar nëpër pa dyshim, është ndër më të realizuarit vdekura. Pas Italisë, Gjelosh Gjokaj ka- cikle e tërësi të veçanta tematike. Kësh- dhe më poetikët. Imazhet e pikturuara loi në Gjermaninë Jugore dhe u vendos tu, simbolizmi sintetik (grafiket e fazës rrjedhin nga imagjinata e piktorit, por në Augsburg piktoresk. Ky shtegtim i së parë), metafizika (robotët, kokat, tor- edhe nga vetëdija dhe mbamendja e tij. oshënarit tonë nuk duhet kuptuar ndry- zotë, gjësendet ndryshme), pastaj ciklet e Të sendëzuara me anë të ngjyrës, formës she, veçse si fluturim të shqiponjës nëpër pikturave ‘’Ditari nga Roma’’, ‘’Zogjtë’’ e dhe ritmit linear, ato ngjallen, rrëfejnë, lartësitë e bardha, si reagim të tempera- deri te pikturat abstrakte dëshmojnë se akuzojnë, klithin. Piktori ynë herët e mësoi mentit të tij të rrëmbyeshëm krijues, si etje kemi të bëjmë me një artist të njëmendtë, domethënien e klithjes, kuptimin e dhem- e dëshirë për pushtimin e caqeve të reja i cili artin e kuptoi si aventurë, dashuri, si bjes së mbytur në heshtjen e metafizikës kreative. Realizimet e pikturave, konk- zjarr e sfilitje, në të njëjtën kohë. Në këtë shkëmbore. Herët i ra ta përjetojë peshën retisht cikli i zogjve, ai i abstraksionit, do aventurë të rrezikshme, në këtë dashuri e rëndë të migrimit, të shpërnguljes së të komunikojnë me kërkesat e estetikës të të zjarrtë, ai do të vetëmohohet dhe do të malësorëve të tij, të cilët e morën botën kohës moderne. Erdhi, pra, në Gjermani vetëndërtohet, do të bjerë dhe do të ngri- në sy për motive ekonomike e më shumë shqiptari nga Mileshi për të ekspozuar het, sepse vetëm kështu, duke u dëshmuar për shkaqe të politikës shkombëtarizuese para evropianëve burrërinë e Malësisë së pareshtur, në dilema e ankthe, ndërtohet që me shekuj u ushtrua ndaj tyre. Këtë Madhe, bukurinë e surme të vendlindjes së arti i vërtetë, i tillë çfarë krijoi dhe krijon ar- tragjikë, e cila shqiptarin po e përcjell që tij me lumin Cem, filozofinë e qëndresës, tisti nga Mileshi shkëmbor. Veprat e real- nga Moti i Madh, Gjeloshi e fiksoi në pik- madje edhe në shkëmbin e thatë. izuara sipas frymës metafizike janë ato që më së miri e leg- jitimojnë identite- tin e lartë krijues të Gjelosh Gjokajt, që provojnë se ai është artist i ndjeshëm, mendimtar e poet. Metafizika e tij nuk është si ajo e De Kirikos, me buste e arkitekturë antike, të zbrazët dhe pa jetë, por është e sa- juar nga peizazhi i gjallë i vendlindjes së piktorit, nga malësorët e paepur, shkëmbinj këta me dy këmbë, siç do t’i quante poeti ynë, Migjeni. Qëndrimi i Gjeloshit në Itali (1969-1983) është koha e meditimeve NENTOR 2016 42 Korrigjim

Redaksia e gazetes ‘’Malesia’’ne kuader te perpjekjeve qe eshte duke bere,per te thene sa me shume te verteta Historike,fale ndih- KETA mes se dhene ne kete rast nga historiani Pjeter Ivezaj,gabim qe e kemi bere edhe ne ka zbuluar se kjo fotografi ,e cila ka 78 vite qe botohet e reklamohet se keta jane paria e Hotit dhe Grudes qe Nenshkruan NUK JANE Memorandumin e Greces ne Qershor te vitit 1911. Eshte krejtesisht e pa sakte,dhe kurrsesi nuk i takon vitit 1911 e Greces jo se jo,por realisht sipas hostorianit Pjeter Ivezaj,kjo fotografi eshte bere ne vitin 1938,ne Nik- NENSHKRUESIT shiq ne kuader te inagurimit te hekurulles Nikshiq-Trebinje-Bileq dhe konkretishte personat qe gjinden ne kte fotografi jane. Nga e majta lart. Brahim Uli,Zef Preka,Sel- man Juku,Prel Kol Kurti,Marash E GRECES Tocrri,Pretash Nika. Nga e majta ulur.Marash Ujka,Tom Gjon Smaku,Mehmet Murati,Kole Zefi ,Smail Haxhia,Malot Pretashi. Gjithashtu Pjeter Ivezaj jep edhe nje sqa- rim tjeter,lidhur me publikimin sipase tij te disa emerave si udheheqes ne Memoran- dumin e Greces.ai duke i quajtur gabim jepe emerat e atyre qe sipase P.Ivezaj nuk kane nenshkruar kurrfare Memoran- dumi. Te cilet jane. 1) Brahim Uli Gjonaj ne Grece jo. 2) Zef Preka Berishaj me 1911 ka qen 1 ose 2 vjec. 3) Selman Juku Dukaj me 1911 ka qen 1 ose 2 vjec. 4) Prek Kole Kurti Kalaj ne Grece jo. 5) Marash Tocrri Berishaj ne Grece jo. 6) Pretash Nike Camaj ne Grece jo. 7) Marash Ujka Kalaj ne Grece jo. 8) Tom Gjosmaku Berishaj ne Grece po, por nuk e nenshkruan Memorandumin. 9) Mehmet Murati Gjokaj ne Grece jo. 10) Kole Zefi Ivezaj ishe Major i Ushtris Serbe ne Grec po, por nuk e nenshkruan Memorandumin. E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, 11) Smail Haxhia Cunmulaj ne Grec jo. 12) Malot Pretash Berishaj ne Grece jo ‘’Malesia’’ NENTOR 2016 43 FOTOHISTORI Falsiﬁ kimi i historisë përmes retushimit të fotove Fotografi a ka qenë dhe mbetet një ar- tjetrës palë dhe fatkeqësisht, ne na është ta siç janë fotografi të. Kemi dy foto, të gument i pamohueshëm historik. Pa- servirur gjithnjë një varant dyshues i së cilat duket se më shumë nuk janë të varësisht se shumë nga momentet me vërtetës historike. Por armiqtë e intere- ndryshme se sa ngjajnë njëra me tjetrën. rëndësi kombëtare nuk kanë dëshmi save të larta kombëtare, që fatkeqësisht Realisht bëhet fjalë për të njëjtën pozë, fotografi ke, ata kanë bashkëudhëtuar në nuk i kanë munguar Shqipërisë kanë për të njëjtën ngjarje, për të njëjtin evok- kohë duke u kacafytur me tenjën bre- bërë ç'është e mundur dhe duket se deri im, por me një ndryshim të vogël, që jtëse të tjetërsimit. Në këtë rast, sigur- diku kanë arritur t'ia dalin, të manipu- në të vërtetë është shumë i madh aq sa isht që ka qenë më e lehtë të shkruhet lojnë historinë, qofshin këto të ardhura kanë arritur ta tjetërsojnë thelbësisht historia sipas interesave të njërës apo edhe nëpërmjet atyre fakteve kokëfor- imazhin. NENTOR 2016 44 Si u shkombëtarizuan malësorët e Rozhjës

e vitin 1700, popullesia e Rozhajes ka qen e ngritur fortifi kata e Tregovishtes. dhe me doren e forces se hekurt arrit- ishte kryesisht e fi seve Kelmend, Keto dy kreshta jane ne forme te brireve en qe ti mundin Kelmendasit, ganiqet i NHot, dhe Shkrel. ne vitin 1809, te dhise dhe nga ketu lidhin kete toponim. kane dhene administrates Turke zyrtar malesoret e kesaj ane luftuan kunder push- Ndersa ne defterin turk i gjithe ky rreth besnik. Ne dokumentet e kohes arkivore timit Serb, zihet prijesi Shqiptar Ganiu se eshte quajtur Kazaja e Tregovishtes. Edhe permenden Avdi Aga, Tahir Aga , Murat bashku me 18 shqiptar te tjer dhe me ate emrin Tregovisht disa studiues e bastardo- Aga, kajmekami i Beranes Ahmet Efendija rast, digjet ne kullen e tij se bashku me jne duke deshiruar ta sllavizojne teresisht dhe deputeti ne parlamentin turk Shemsi shoket. Keto kryengeritje ishin kunder duke e pagezuar si ‘’Trgovishte’’. Pasha, qe ishte i fi sit te Kucit, me banim Turqise qe i udhehiqte Karagjorgji. Fisi i Kelmendit dhe fi si i Kucit, qe kure ne Bisheve. Se sa armiqesi kishin keto dy kane egzistuar jane perpjekur permisun- fi se qe jetonin ne nje qytet, e qe kishin dy Krahina e Rozhajes i takon hapsires et- dim ndaj njeri- tjetrit. xhami, tregon fakti se ata ase perevdeku- nike, historike dhe gjeografi ke shqiptare, Thuhet se cdo frengji e Kulles se Ganiqeve ri nuk donin te rrinin prane njeri -tjetrit. e cila kete perkatesi e ka bartur deri ne ka pasur ne shenjester shtepite kelmen- Pasi edhe varrezat i kishin te ndara, nga fi llim te shekullit XX. Kohe kur u nda dase ne anen e kundert. Keshtu Ganiqet, gjysma e dyte e shekullit XIX, kucet e jo vetem nga teresia e lidhur me hapsi- qe jane fi s i Kucit, u trguan me lojal ndaj gjeten mbeshtetjen e vet ne pashen ku ren shqiptare nen Perandorine Osmane osmaneve dhe ndaj cdo sundimtari tjeter, mbeshtetej edhe Peja, ndersa Kelmendasit po edhe u pushtua nga ushtrite serbe e u drejtuan kah pasha i Shkodres pikerisht malazeze. per inat te Kucjaneve. Komuna e Rozhajes perfshin nje teritor prej 431, 6 km katror, dhe sot ka nje pop- RROZHAJA GJATE SUNDIMIT OSMAN ullesi me rrethe 30 000 banor, me qener Lufta e Kosoves dhe shtrirja e sundimit juridike dhe administrative ne qytetin e osman kishte mberritur edhe ne Trego- Rozhajes, ku eshte edhe selia e komunes. vishte. Sipas regjisterit turk te vitit 1455, Kjo qytez, gjendet ne trekendeshin e Ser- Rrozhaja kishte nje teritor mjafte te den- bis, Kosoves dhe Malit te Zi. Kjo komune dur me banore, kurse fshati me I madh kufi zohet me territoret e komunave fqinje ne ate kohe ishte Dollova me 42 shtepi. si ne verilindje me komunen e Tutunit, Nga dokumentet arkivore vertethet se ne ne perendim me komunen Berane, e ne vitin 1450 – 55, pushtohet edhe fortifi kata juglindje me komunen e Pejes dhe ne nje e Bihorit. Ne kete vite, me 1450, osmanet pjes te vogel ne juglindje me komunen e ne Tregovishte ngriten nje fortifi kate dhe Burimit. Fatkeqesisht si shume e shume per nevoja te garnizonit ushtarak ngrit- teritore dhe popullesi shqiptare, i takon en nje fortifi kate si dhe ndertuan edhe shtetit te vogel ballkanik, malit te zi. Xhamine, e cila me vone do te thirrej Rozhaja kte emer e merr me vone, pasi xhamia e Kucit. Me ardhjen e osmaneve toponimi Tregovishte ka qen me i perafert fi lloj asimilimi i popullates dhe shkaterrimi dhe me i dashur per banoret Shqiptar. I monumenteve te kultures Shqiptare. Toponimi Roxhaj, Rozhaje e Rrozaj per Rrenimi i kishave katolike dhe i varreve here te pare permendet ne defterin turk beri qe shumica shqiptare, qe ishte ketu

E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, te vitit 1571. Disa studiues mendojne se me shekuj, te asimilohet dhe te kthehet emertimi Rozhaj e ka zanafi llen e vet ne ne fene islame. toponimin Rogaje (rog-brire) ku supozo- Shume toponime lidhen ketu me emrin e hen dy kreshtat afer kulles se Ganiqeve, ku te pareve tane. Ata shume here, edhe sote NENTOR 2016 45

lufte kunder pushtuesit serb, zihet prijesi shqiptar Ganiu se bashku me 18 shqiptar te tjere dhe me ate rast digjet ne kullen e tij se bashku me shoket. Keto kryengeritje ishin kunder Turqise e qe i udhehiqte Karagjorgji. Ne vitin 1749, nje emisar serb vjen ne Tregovishte. Qellimi i ardhjes se tij ishte edukimi i brezave te rinj ne frymen isla- mike dhe largimi i tyre nga gjuha amtare. Ne vitin 1721, misionaret franceskan vizitojne Fushen e Peshterit ku vizitojne familjet Kelmendase, te cilat me dhune ishin debuar nga kelmendi nga mesymjet e Hydaverdi Pashes, Ata, ne komunikatat derguar Papes ne Rome, konstatojne se ne Tregovishte kane mbetur pa u asimiluar disa familje shqiptare katolike. Keshtu pos fshaterave te Uglles, Bacices, Boroshtices, e Dolit, te besimit katolik jane edhe disa familje ne rrethin e Tregovishtes. Ne Dubrave, Shpilan, Bac, Negushe, Bogaj, Gusnice, Bukovice, Dacaj, Ibrac, gjithsejt 52 amviseri me 295 banore katolike. Si e kesaj dite, i perkujtojme dhe i festojne 1689 depertoi ne tokat shqiptare, te cilat duket keto familje shqiptare rezistuan ritet e besimit katolik, sic jane 2 gushti, ishin nen sundimin osman, kelmendasit aq sa munden ne ruajtjen e identitetit te feste e Dites se Njeses, 6 maji Dite e Shen e Tregovishtes iu bashkuan kesaj armate tyre kombetar. Ata me fanatizem ruajten Gjergjit, 9 maji dita e Shenkollit, dite per dhe luftuan per liri. Me 12 tetor te vitit gjuhen, fene, dhe zakonet shqiptare ne nder te se ciles nuk punohet ase sot. 1689, kur kjo ushtri deperton ne treven e kete kohe te pa kohe, ku me lehte ishte te Ne shekullin XVI Rozhaja behet qender Tregovishtes, kelmendasit iu bashkuan ishe i shejte a djall sesa te ishe shqiptare. tregtare dhe nga athere merr emrin e ri asaj dhe luftuan per ndjekjen e osmaneve Sheh Muhameti strehohet ne Ballotiqin Tregovishta, emer te cilin do ta mbaje deri nga kendej. Ata moren qytezen ne duart e 1750 vritet nga sejmenet osmane. Osmanet ne shekullin XIX kure emri Tregovishte u veta dhe ushtrin turke e ndoqen pase deri per ta shperblyer punen e tij, sheh Muha- zevendesua me emrin Rrozaj (Rozhaje) ne Taslixhe. Mirpo derisa ushtria austriake medin e varrosin ne oborrin e Xhamise se po marshonte nga Prishtina dhe Peja ne Kelmendaseve dhe se varrin e tij e shpallin ROZHAJA NE SHEK. XVII drejtim te Tregovishtes, osmanet, duke e te shenjte, qe sot njihet si tyrbe. Osman Sipas burimeve historike, kuptojme se pare rezikun e kryengritjes, shtine me dy Pasha, ne vitin 1764 dhe ne vitin 1770 solli gjate historise se vet si qytet, Tregovishta topa ne fortifikaten e qytezes dhe paral- forca te medha ushtarake dhe pushtoi tri here eshte djegur dhe eshte zbrazur izuan kryengritjen. Ne vitin 1690 populli I qytezen heroike, duke shkaktuar deme te nga banoret e saj, te cilet me vone jane Rozhajes ishte ne anen e Austrise per debi- medha ne njerez dhe bageti. Nga kjo kohe kthyer te pergjysmuare, por edhe te per- min e e Turqise nga vatrat e veta. Kronisti nise shperngulja e malesoreve nga kto zier me popuj te tjere. Kryengritjet e para I njohur turk Evlia Qelebia ne shekullin treva, e shkak i shpernguljes ishte friga se te Kelmendaseve ne kete treve permen- e XVII thote se kjo qyteze I takon Sanx- mos ushtria armike do te hakmerrej per den ne vitin 1638 kunder osmaneve. Kjo hakut te Pejes dhe shton se ne te jetojne ushtaret dhe zaptite e vrare. kryengeritje u mbyte ne gjak, ndonese familje shqiptare te ritit katolik. Gjate kryengeritesit kelmenda i ndeshkuan sundimit osmane kazase se Rozhajes i NE SHEK. XIX rende sulmuesit, duke vrare edhe pashain ka takuar edhe rrafshenalta e Peshterit, Ne vitin 1802, me ndihmen e Mahmut Be- Otosh dhe duke i djegur sarajet e tij, Bihori, Shatvica, pra rrethi i Tutunit dhe gut nga Peja, me te cilin kishte lidhje famil- ushtria osmane ne keto kushte ka qene nje pjese e Komunes se Pazarit te Ri. ja e Ganiqeve nga Tregovishta, ndertohet e detyruar qe te fortifikohet dhe te nder- Kulla e cila me vone merr emrin Kulla e prese lidhjet e kelmendaseve ne Fushen RROZHAJA NE SHEK. XVIII Ganiqeve, e cila edhe sote i ka themelet ne e Peshterit, ku per kete qellim ata ngrit- Ne vitin 1700, popullata e Rozhajes ishte krahun e majte te lumit Iber. Te rrethuar enmbi malin e Gradines nje keshtjelle, qe kryesisht e fiseve Kelmend, Hot dhe me osmane dhe me pushtues sllave, nuk sherbente per tu mbrojtur nge kryengri- Shkrel, ne vitin 1809, malesoret e kesaj ane paten mundesi te mbijetojne ne teresi e tesit shqiptare. Kure Austria ne vitin luftuan kunder pushtimit serb, Ne kete qenie shqiptare katolike dhe keshtu ne NENTOR 2016 46

vitin 1848 vdes edhe katoliku i fundit ne bushte detyrimet e marra ndaj qeverise Sa u perket shqiptareve ne komunen e Dacaj, e ky ishte Leke Daci. pase vdekjes otomane. Per t’i shpetuar se keqes, ai iku Rrozhajes, mund te themi se ata para se tij me askushe nuk u shfaqe me katolik, ne viset e thella malore. Dredhite osmane viteve 1878 ishin ketu shumice dhe si e edhe pse krenaria per te qene katolik kurre kane hasmuar gjithnje vllazerine Kuce dhe tille mbizoteroninme 80% te popullates. s’ ka pushuar. Me pase ne mase te madhe Kelmend dhe keshtu kane arritur qe t’i Ne vitin 1892 shohim se ne Tregovishta u be asmilimi I shqiptareve. Ata perpose pecajne dhe t’i sundojne. kishte admistraten e saj me 81 katunde, qe qe pranuan besimin islame, filluan me Kryengritja e kelmendaseve dhe e kuceve perfshinin nje terotor te tere dhe armate te madhe me pezie edhe gjakun. Filluan ne Peshter e detyruan Osman Pashen te te forte ushtaresh, kryengerites. Tregov- martesat me shqiptaret e asimiluar me ikte e te strehohej ne Kullen e Ganiqeve, ishta ne vitin 1864 I takonte pashallekut pare, te cilet e kishin humbur gjuhen am- ku ne bese u mbajt armiku derisa i erdhen te Bosnjes. Edhe sote disa parti politike tare. Filluan te jepnin e te merrnin nuse perforcimet. Ne vitin 1828, Hasah Hoti dhe disa politikane mendojne se ajo eshte edhe nga jo shqiptaret. Se c’fare politike kishte mesyre Tregovishten me 800 zaptije lidhja me fatlume e kesaj treve dhe admin- shkombetarizuese kane zbatuar flet fakti e sejmene, mirpo ne perleshje e siper nga istrimi me korrekt. Por disa mendojne se i dergimit te nje ‘’Imami’’ ne Tregovishte. shpella Saranxha afer Kulles se Ganiqeve, Tregovishta ne vitin 1877 eshte formuar si Keshtu sheh Muhamedi nga Uzhica nuk ka shtene me pushken e vete qe peshonte kaza ne kuader te Sanxhakut te Pazarit te dihet kombesia e tij por supozohet te 8 kg. Kadri Kuci ky trim i kesaj kohe, i cili Ri (Jeni Pazarit), i cili i takonte vilajetit te ket qene ortodoks, vjen ne Tregovishte ka vrare bajraktarin e ksaj njesie ndesh- Bosnjes dhe ka zgjatur deri ne vitin 1884. dhe fillon te kundershtoje taksat e renda kuese dhe me ate rast ushtria u alarmua Kohe kure Tregovishta ndahet dhe i bas- osmane, te cilat zbatoheshin ndaj shqip- dhe u shpernda e llahtarisuir. Kuptohet hkohet Sanxhakut te Prizerenit, qe eshte tareve dhe ndaj besitareve te tjere. Pop- malesoret e kesaj ushtrie iu leshuan me edhe me afer mendjes, pasi qe kete treve ullata fillio ta besonte kete fare ‘shehu’’, vrap dhe e ndoqen kemba kembes deri ne me Kosoven e lidhin ngushte gjaku dhe kure mbante edukat fetare ne ‘’xhami’’, Taslixhe. Ky tiran Hasan Hoti, solli shum gjuha. edhe kure thoshte se gjuha Serbe eshte te keqija ne keto treva dhe se tirania e tij u gjuha e perendise. kendua nga masa e persekutuar me vargje ROZHAJA NE SHEK. XX Duke mos e kuptuar qellimin e tij qe tregojne mire se kush ishte Hasan Hoti. DHE PUSHTIMI NGA MALI I ZI shkombetarizues, per besimtaret islam ‘’Nuk te vret pushka e zotit ‘’ Ne viti 1903, shqiptaret e Bisheves kane te kesaj ane ishte me se bindese, pasi qe po te vret dora e Hasan Hotit’’ refuzuar rekrutimin e ushtareve ne ush-

E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, dihej se osmanet edhe zurtarishte kishin Pra ky tradhtar beri kerdine mbi popul- trine osmane, po ashtu ndaj cipcinjeve ndaluar te flitej gjuha shqipe. Si duket ky laten shqiptare, ketu deri ne vitin 1836, nuk kane paguar haracin duke dale edhe ‘’sheh’’i prishi marredheniet me udheheq- kure kryengeritesit shqiptare arriten t’ia komite per te mos iu pergjigjur kerkeses jen osmane dhe nuk po arrinte t’i perm- rrafshojne kullen e tij. osmane. Vitet e indipendences, Tregov- NENTOR 2016 47 ishten do ta gjejne te shperndare dhe pa shkallen e genocidit. Gjate ketij pushtimi numer shum i vogeliI shqiptareve qe fla- opsione te organizimit. Shpallja e pava- u hapen me dhune shkolla serbe dhe u sin gjuhen shqipe, dhe qe ruajne traditen resise se Shqiperise, me 28 nentor 1912 i mbydhen ato ne gjuhen shqipe, te cilat i shqiptsre. Nje numer i madhe i fshater- gezon shqiptaret e kesaj ane dhe se nga kishte hapur nje shqiptar i administrates ave shqiptare sic jane, Besniku, Baca, gezimi theren desh e hidhen valle. Me 13 austro-hungareze. Jabllanica, Ballotiqi, e shume te fshatera tetor te vitit 1912, ushtria malazeze sulmoi Ndersa lufta e dyte boterore do te gjente te tjere, ne statistikat e regjistrimit jane te qytezen buze Ibrit te cilenpas nje lufte te 60% te popullesise te asimiluar. shenuar si myslimane. Popullesia vendase pergjakshme e mori. Kesaj lufte i printe eshte pergjysmuar dhe fshatera te tere gjakpiresi i shqiptareve Avro Cemoviq. ASIMILIMI DHE RREZIKU I MBYLLJES jane shkretuar, Sot ne Boxhov e Husaj Menjeher pase pushtimit, ky tiran for- SE SHKOLLES SE VETME SHQIPE nuk dimeron asnje familje shqiptare, dhe moi organet e perkohshme te pushtetit Ne ditet tona, ne komunen e Rozhajes vetem nje numer i vogel i familjeve shkojne civili-ushtarak, te cilat i shtriu ne gjithe Shqiptaret jetojne ne tete vendbanime, vetem per verim. Asimilimi i vazhdueshem krahinen e Rozhajes. Pase ketij pushtimi Dacaj, Bukel i Siperm, Bukel I poshtem, si dhe shpernguljet e medha rezikojne te pegjakshem, administraten e moren ser- Husaj, Peshkaj, Boxhov, Plluncaj, dhe Bra- edhe mbylljen e te vetmes shkolle shqipe bo-malazezet dhe vendin e ndane ne 7 kalaj(kolen). Sipas statistikes zyrtare te reg- qe vepron ne Dacaj, Nje numer i madhe i piteneri, e cila kishte 52 fshatra e 4 keshilla, jistrimit te popullesise ne vitin 1948 qyteti I familjeve shqiptare nga Malesia e Rozhajes ku 21 familje ishin serbo-malazeze dhe 410 rozhajes kishte 1464 banore, ndersa Bash- sot jetojne ne Turqi dhe komunikimin me shqiptare dhe boshnjako-shqiptare. Ky kesia Lokale e Dacajve, si qender e Male- atdhe e njohin vetem te moshuarit, kurse regjim ishte shtypes dhe se Krail Nikolla sise se Rozhajes, ku benin pjes fshaterat te rinjet ndoshta vetem dine se ku u kane kishte ngritur komisione per pranimin e Dacaj, Bukel i siperm e i poshtem, Husaj, lindur para ardhesit e tyre. Aktualishte ne ankesave te medha te qytetareve te kes- e Peshkaj pa Boxhov, kishte 370 shqiptare, Komunen e Rozhajes si popullesi Shqip- aj ane, te cilet ankonin per genocidin qe kurse ne Boxhov qe trajtohet si vendbanim tare nga rreth 30 000 banore qe ka komuna, ushtronte Avro Cemoviqi me cetniket e I vecante ne statistiken zyrtare, kishte 73 jane te rregjistruar vetem 1 000 banore tij ketu. Keshtu, me 28 maj te vitit 1913, shqiptare, nderkaq Plluncajt kishin 192 edhe keta c’ do dite e me te paket. nje delegacion i prire nga imami Ahmet banore. Asimilimi kryesisht ne myslimane, Ali Daci Ganiqi, Malet ishin mbushur plot me ka- ka bere qe sote ne Rozhaje te jetojne nje Dacaj Tregovishte (Rozhaje) cake shqiptare, te cilet ne asnje menyre nuk pajtoheshin me regjimin malazez. Pa- sojne lufterat ballkanike dhe lufta per mbi- jetes e shqiptareve sa vjen e veshtiresohet. Epshet e Serbo-Malazezeve per grabitjen e tokave shqiptare u rishfaqen edhe ne vitet 1913-1914, kure shpertheu konflikti midis ushtrise serbe dhe malazeze per ndarjen e Sanxhakut, te cilin e me pare e kishin bashkarishte e kishin pushtuar. Ne vitin 1915, pikerishte me 20 nentor, Rozhaja u pushtua nga austro-hungarezet, te cilet perzune nepunesit serbo-malazez dhe keto organe administrative i zevendesuan me me popullaten shumice vendase. Pra me shqiptare dhe boshnjake, edhe ky pushtet si shum te tjere vuri taksa te renda dhe jete e banoreve vendas u keqsua dukshem, dhe se ne shenje revolte malet e Kulles se Haljes u mbushen prap me kryengrites (kacake)edhe me te veshtira per popullin shqiptare ishin vitet 1918- 1919, ato ishin te pergja kshme edhe per popullin e kesaj treve. Ushtria serbe e ndihmuar nga ajo franceze e debuan ushtrin e koalicionit austro- hungarez dhe vendosen Tregovishten nen sundimin e Ju- gosllavise se Versajes, ku populli shqiptare ketu perjetoi padrejtesit e medha deri ne NENTOR 2016 48 Edith Durham, mikesha zemërthyer e shqiptarëve

ë verën e vitit 1921, një angleze e mund të jenë të pavarura në rast se fuqitë moshuar udhëtoi drejt Shqipërisë. e mëdha nuk e duan këtë, dhe kryqëzata e NMë shumë se një vizitë turistike Durham në Britani ndihmoi shumë çësht- standarde, ishte si një pritje mbretërore. jen e shtetit shqiptar, në atë që në atë kohë “Në mbrëmje, një varg njerëzish me drita ishte një prej vendeve më të rëndësishme dhe duke kënduar erdhi për nderime. Rru- në botë. Durham mbërriti në Ballkan në ga ishte e mbushur me njerëz të varfër e vitin 1900, kur ishte në fund të të tridh- mirënjohës, që brohorisnin,” shkruan ajo. jetave. E mahnitur nga ajo që gjeti, ajo “Mbeta si e shushatur. Dola në ballkon, por mbeti aty derisa shpërthimi i luftës në vitin isha shumë e emocionuar për t’u përgjigjur 1914 e detyroi që të kthehen në një Britani siç duhet. I falenderova me aq sa munda”. që mezi e njohu. Vendi i shqiptarëve, thellë Por kush ishte kjo vizitore e pazakontë dhe në Perandorinë Otomane, ishte thuajse i përse nderohej kaq shumë? panjohur për botën anglishtfolëse. Në fakt, ajo ishte Edith Durham, vajza e Vetëm poeti Bajron dhe piktori Eduard Lir, një kirurgu në Londër, një grua që kishte si dhe një grusht britanikësh, kishin ud- vendosur në moshë të mesme të bëhej ek- hëtuar aty. Shumë më pak kishin eksploru- sploratore, etnologe, bamirëse, reportere ar malet në veri, rreth Shkodrës, të cilat u lufte dhe të bënte fushatë në favor të lirisë bënë si shtëpi e dytë për Durham. Durham për shqiptarët. Arsyeja se përse kaq shumë po rrezikonte në një tokë të panjohur, por shqiptarë kishin ardhur për ta nderuar, shqiptarët e pritën si një princeshë, duke ishte e thjeshtë. Ajo, më shumë se çdo i treguar dashuri reciproke, që zgjati deri huaj tjetër ndoshta, kishte ndihmuar që në vdekjen e Durham në Londër në vitin shteti i tyre i ri të vendosej në hartë. 1944. Ndërsa intrigohej nga ideja që kishte Durham nuk e solli pavarësinë e Shqipërisë- zbuluar një vend që koha e kishte harruar, shqiptarët e bënë këtë. Ajo as nuk ishte e prapambetja e Shqipërisë e trondiste. E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, pranishme kur fl amuri kuq e zi i Skënder- Një udhëtim i gjerë në Serbinë e asaj kohe beut u ngrit në Vlorë. e kishte befasuar. Hekurudhat e reja, Por, të shpallësh pavarësinë është një gjë, dritat elektrike, shkollat dhe kazermat e ta mbash është diçka tjetër. Vendet nuk kishin frikësuar se çfarë do të ndodhte më NENTOR 2016 49

Shqipërinë kur të binte Perandoria Os- materiale me vëzhgime për traditat dhe Shqipëria do merrte “lirinë” brenda disa mane. Krahasuar me Serbinë, shkruante kulturën e Shqipërisë veriore. Ajo loboi kufijve të kufizuar. Fuqitë e Mëdha i mohu- ajo, Shqipëria ishte një rrënojë e parrugë. pranë mbretit të Malit të Zi, me të cilin an Shkodrën, Malit të Zi, por ky ishte një Durham nisi betejën për të kundërshtu- zu miqësi dhe në emër të tij arriti në Ek- lëshim i rrallë me parimin e vetëvendosjes. ar atë që mendonte opinioni publik në spozitën e Vendeve Ballkanike në Londër Durham u ndje keq sidomos nga humbja e Britani për Ballkanin, ku ishte formësuar në vitin 1907. Gjakovës dhe Dibrës. Ishte etnikisht dhe një narrativë e krishterë gjithmonë e më Në të njëjtën kohë, ajo kultivoi mar- historikisht e pambrojtshme dhe katastro- agresive. Shkrimtarët britanikë flisnin për rëdhënia të mira me një grusht politi- fike për perspektivën ekonomike të shtetit të krishterë të shtypur në Ballkanin dhe kanësh britanikë me ndikim si deputeti të ri, thoshte ajo. Durham i kishte rënë shpesh i shpërfillnin shqiptarët si viktima Aubrey Herbert dhe gazetari radikal Henry kryq e tërthor disa herë Kosovës dhe ndër- të otomanëve dhe madje si të pafe. Në Nevinson, dhe ata lobuan pranë Sekretarit sa kishte simpati për pakicën serbe aty, përgjigje të tyre, Durham i bombardoi të Jashtëm britanik, Lord Grey. Në vitin ajo mendonte se kjo tokë ishte pothuajse gazetat britanike me letra dhe artikuj, 1912 dhe 1913, fuqitë e krishtera në Ballkan tërësisht shqiptare. duke kërkuar trajtim të barabartë për sulmuan otomanët me idenë e ndarjes së Pretendimet serbe për Kosovën, shkruante të gjithë popujt e Ballkanit, jo vetëm për Ballkanit mes tyre. Frika më e madhe e ajo, i ngjajnë një ëndrre të një nate më parë. të krishterët. Ajo hartonte gjithashtu Durham u bë realitet kur u bë e qartë se “Rreth nesh në mes të ditës ishte popullata NENTOR 2016 50 Shqiptarët, sipas Edith Durham

-“Rreth vitit 600 para erës sonë ata u pushtuan dhe mbase u ndikuan gjerë- sisht nga keltët, nga veriu. Nga ky trung kelto – ilir ka prejardhjen shqiptari modern. Kështu, ai është banori më i vjetër i Gadishullit Ballkanik dhe fakti se ai ka mbijetuar pushtimin dhe sundimin e njëpasnjëshëm të romakëve, bullgarëve, serbëve e turqve dhe mbeti shqiptar, dëshmon mjaftueshëm ndjen- jën e tij të fuqishme kombëtare. Asnjë pushtues nuk ka pasur sukses në kred- hjen e tij”.

–“Ai është zakonisht artizan i shkathët dhe punon në mënyrë industriale. Gati e tërë prodhimtaria e qëndistarisë së bukur nga ari e Ballkanit është vepër shqiptare. Kostumi madhështor i Oborrit të Malit të Zi ishte krijimtari e rrobaqepësve shqiptarë. Shumica e argjendarëve të Ballkanit, gjithashtu, janë shqiptarë apo me prejardhje shqiptare. Dhe, mjaft e çuditshme- siç thotë Mis Durhami – shumica e formësimeve artistike që akoma bëhen nga ata u përngjajnë ornamenteve të gjetura në varreza parahistorike, sa që së bashku shqiptare”. Në jug, ku grekët po forconin shkathtësia dhe stolia duket se janë trashëguar nga ilirët e lashtë. Ajo pastaj rrethimin, Durham mundi të bënte më vazhdon duke pohuar se pastërtia shtëpiake e shqiptarit mund të jetë shem- shumë. Ajo dhe Nevinson u dërguan tele- bull për shumë të tjerë. grame Fuqive të Mëdha gjatë takimeve në

Londër mbi Shqipërinë, duke i informuar se Korça nuk ka qenë dhe kurrë nuk do -“Kishat dhe xhamitë së bashku mund të gjenden në qytetet më të mëdha. jetë greke. Si rezultat, ata i shtynë kufitë Meqë turqit kishin pushtuar Shqipërinë në fund të shekullit XV, shqiptarët shqiptarë në jug. Të dy e shpëtuan Korçën, vite me radhë kërkonin ndihmë nga Evropa e krishterë dhe posaçërisht nga siç shkruante ajo shkurtimisht më vonë. Venediku. Askush nuk erdhi dhe në shekullin XVIII Islami filloi të përhapej Durham bëri më shumë se të shkruante në Shqipëri ashtu sikur edhe në trojet e tjera të Ballkanit. Por shqiptarët e dhe të lobonte. Në vitin 1913, ndërkohë që vënë racën para religjionit dhe të krishterët me myslimanët u bashkuan të refugjatët nga Gostivari, Dibra dhe të tjera luftonin turqit për pavarësi. As që është myslimani shqiptar fanatik”. qytete vërshuan në Shqipërinë e re dhe të cunguar, Durham ngriti një operacion ….“Meqë shqiptarët e krishterë të jugut i takojnë Kishës Ortodokse, një pes- ndihme, që shpëtoi mijëra jetë. Disa prej hkop grek këtu madje njëherë kishte shkishëruar gjuhën shqipe dhe priftërin- atyre ndoshta ishin në mesin e turmës në jtë thoshin se ishte e padobishme të lutej në shqip meqë Krishti nuk e kupton Tiranë, duke brohoritur kur ajo vizitoi këtë vend në vitin 1921. atë. Nga ana tjetër, turku e dënonte me pesëmbëdhjetë vjet burgim çdokënd i Ajo vetë megjithatë ishte e pangushël- cili ligjëronte apo botonte në gjuhën shqipe të ndaluar. lueshme. Vite më parë, e ulur në kishën e Shën Naumit në brigjet e Ohrit, ajo -Por shqiptari i patundshëm i botonte librat e tij jashtë vendit dhe i fuste kishte ëndërruar që të rregullonte kufijtë brenda fshehurazi me vështirësi dhe rrezik. Shqiptari mësoi dhe mbeti shqip- në Ballkan. “Do mbetem besnike e shqiptar. Kur kishte mundësi ai i kryente studimet në Vjenë apo Paris. Shumë stu- tarëve dhe kur të vijë finalja e madhe, do i dentë u arsimuan në Robert College nga amerikanët”. mbështes ata,” shkruante ajo. Durham ndjeu se kishte dështuar dhe se ….“Pasardhës të arianëve të parë ardhacakë dhe të ilirëve, trakasve apo jeta e saj kishte qenë e pavlerë. Ndjehej e epirotëve të kohëve klasike, shqiptarët janë raca më e vjetër në Evropën mjeruar pas pritjes në Tiranë, sa kopjoi një Juglindore. E njëjta ndarje e përcaktuar mirë, e cila e copëzoi vendin që pjesë nga një poemë melankolike e Cristina Rossetti: “Gënjeshtrat, sërish gënjeshtrat moti mes mbretërive të Ilirisë dhe të Molosisë mund të gjendet sot në lumin ma thyejnë zemrën. Zemra ime e heshtur Shkumbin (rruga Via Egnatia, arterie e madhe romake ndërmjet Lindjes dhe është thyer”. Por Durham nuk po tregohej Perëndimit), duke i ndarë dy pjesët kryesore të popullatës.

E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR, e drejtë me veten. Në fakt, ajo kishte bërë Por, përkundër dallimeve mes tyre në religjion, dialekt dhe instituci- diçka të mirë dhe shqiptarët duhet ta ku- one shoqërore, shqiptarët gjithmonë kanë mbajtur një racë – si veçanti të jtojnë atë. vetëdijes kombëtare dhe qartas janë dalluar nga racat e tjera të Gadishullit Marcus Tanner Ballkanik”. NENTOR 2016 51

I mblodhi Vasel Gilaj

1) Pater iu drejtua nje nuse e re, priftit te ne Parti , dhe te punesohet si kuadre nigjo 10) Dasma vazhdonte, i zoti i shtepise katunit kam ber nje mekat, po thuaje e kryetar vitin e pare po e mbaj vete pastaj vuri re, se ai qe i binte fi zarmonikes nuk bekuare.Kam shkuar me priftin e katunit shohim e bajme u pergjigj malesori. levizte fare, i afrohet dhe i thot pse nuk tjeter, aaaa ky eshte mekat qe nuk falet, i bjen at’kam thirre per dyzen, po jam i po a’ nuk pat Prifte katuni yne sqario 8) Njeri nga Malesia kishte hapur nje merzitun se me ka vdek Baba u shfajsua prifti. lokal ne SHBA, nje dite i shkojne disa Fizarmonicisti, po bjeru atyre te zezave bashkfshatar, ne mes tjerash njeri e pyet pra, i tha shtepiaku. 2) Me vjen shume keq per ju Prifterinjet, se a punon gja me kte lokale, po besa qe nuk martoheni, po i thoshte njeri nje mirbolle sa me rrethua njeta rope, ne ato 11) Shum vite me pare ne nje Han ne prifi , ne ato momente aty kaloi Hoxha momente vjen kamarjerja, pothuajse e Malesin e Madhe, te cilet kan sherbyer me dy Gra, a e sheh hoxhen i tha prifti xhveshur dhe me shenja ne trup, co me edhe si Hotel, dhe ku kishte shume pak po, po sa te ket hoxha dy edhe ne jemi ne gardh se te kenkan rrase mren tha tjetri. dhoma gjumi.Nje burri i takon te fl ej afer rregull. nje gruaje, burri qe ishte i ndershem per 9) Ne nje nga lulishtet e Bronxit ne NY, tu ndar me gruan qe se njihte, ne mese 3) Nje malesore po priste gruan e tij ne nje shqiptare po ecte i menduar, nje grua vuri nje these dhe fjeti tere naten ne aeroportin e New Yorkut, qe po i vinte nga po shqiptare i thote mirmengjez, no spik mengjes, gruaja i drejtohet po si he burre shqiperia sapo u takuan, gruaja i thot pse english u pergjigj shqiptari, o jam duke nuk mujte me kalua at’ dreq thesit tan nuk me perqafon, a sheh ate ciftin atje se te folur shqip tha gruaja. natan. si puthen, po per atij po i shkon e mua po me vjen, u pergjigj malesori.

4) Ne vitin 1967 kohe kure ne Shqiperi Kush po vjen po hiqej besimi fetar, sekretarja e partise me mue me thot ne mbeledhje me thoni kushe e ka par zotin, me leje shoqja sekretare tha lëshu lopët?! njeri, as ty nuk ta kena pa, por e dim se e ke.

5) Tre anetar te keshillit te nje kishe, shkojne te prifti i tyre dhe i ankohen se nje vajze ne katun ka dal me marre, ate e din ajo sqaroi prifti, po, po na thon se e ka me ty tha i dyti, ate e di vete sqaroi prifti.Po at’her na pse kena ardhe pyeti i treti, ate e dini ju sqaroi prap prifti.

6) Veterineri sapo hyri ne stallen e lopeve, nje nga mjeleset i thote shoku veteriner, si e din Taroci se Meshqerra ka rene ne afshe nepermjet nuhatjes, po ty more zog gomarit a’tjan zan hundet.

7) Nje ishe kuader para viteve 1990, ne Malesin e Madhe, martohet dhe merr nje nuse shume te bukur.Kryetari i Kooper- atives e therret dhe i thote, se partia ka nevoj per gjak te ri.Gruaja duhet te hyje NENTOR 2016 52 E PAVARUR, INFORMATIVE, HISTORIKE DHE PATRIOTIKE INFORMATIVE, E PAVARUR,