Ciało W Kulturze Muzułmańskiej
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
UNIWERSYTET WARSZAWSKI Katedra Arabistyki i Islamistyki Ciało w kulturze muzułmańskiej pod redakcją Katarzyny Pachniak i Magdaleny Nowaczek-Walczak Warszawa 2016 UNIWERSYTET WARSZAWSKI Katedra Arabistyki i Islamistyki Ciało w kulturze muzułmańskiej pod redakcją Katarzyny Pachniak i Magdaleny Nowaczek-Walczak Warszawa 2016 © Copyright by Katedra Arabistyki i Islamistyki UW, 2016 REDAKTORZY Katarzyna Pachniak Magdalena Nowaczek-Walczak PROJEKT OKŁADKI, OPRACOWANIE GRAFICZNE Tomasz Zaparty KOREKTA, SKŁAD I ŁAMANIE Tomasz Zaparty Żaden z fragmentów tej publikacji nie może być reprodukowany w żaden sposób ani w żadnej formie graficznej, elektronicznej lub mechanicznej, włącznie z reprodukcją fotogra- ficzną, nagraniem, przepisaniem na maszynie, przekazywaniem lub kopiowaniem elektronicz- nym, bez uprzedniej zgody wyrażonej na piśmie przez wydawcę. Katedra Arabistyki i Islamistyki Uniwersytetu Warszawskiego ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-927 Warszawa e-mail: [email protected] www.arabistyka.uw.edu.pl ISBN 978-83-944120-1-2 Spis treści SŁOWO WSTĘPNE …........................................................................................................ 5 CIAŁO W PROCESIE KOMUNIKACJI Ewa Machut-Mendecka, Mowa ciała: od jawnej do ukrytej …............................... 11 Magdalena Zawrotna, Tabu ciała i seksualności w Egipcie. Analiza pragmaty- czna nazw intymnych części ciała w dialekcie kairskim …..................................... 25 Sylwia Surdykowska, Rola bólu i cierpienia w kształtowaniu empatii w kultu- rze Iranu …...................................................................................................................... 35 Magdalena Rodziewicz, Kilka refleksji o pojęciu twarzy w kulturze Iranu ….... 47 CIAŁO W RUCHU Katarzyna Pachniak, „Czy możemy poprawiać i kształtować nasze ciała poprzez sport?” – ciało a sport w kulturze muzułmańskiej …................................ 61 Anna Cieślewska, Taniec baczy – zakazane praktyki cielesne w przedrewolu- cyjnej Azji Centralnej …................................................................................................. 73 CIAŁO PRZEDSTAWIONE Adrianna Maśko, Reprezentacje ciała męczennika we współczesnej poezji arabskiej …....................................................................................................................... 83 Magdalena Kubarek, Ciało kobiece we współczesnej powieści muzułmańskiej 93 Agnieszka Graczyk, Naturalizm i surrealizm jako formy przełamywania tabu cielesności w utworach irackiej pisarki Haify Zangany …....................................... 103 Bogdan Horvat, Ciało ojczyzny, czyli Bahijja w poezji Ahmada Fuada Nigma 111 Urszula Musyl, Sztuka obnażania – ciało w twórczości Saʼadata Hasana Manto 119 CIAŁO UPOLITYCZNIONE – CIAŁO POSKROMIONE Katarzyna Górak-Sosnowska, Nagością w islam? Użycia i nadużycia ciała. Przypadek Femenu ….................................................................................................... 131 Anna Warakomska, Czystość rytualna, piękno i pokusy ciała w tradycji isla- mu oraz ich konsekwencje dla muzułmanów żyjących współcześnie na Zachodzie Europy …...................................................................................................... 141 Grzegorz Machałowski, Kary cielesne w islamie na przykładzie orzecznictwa sądów w Arabii Saudyjskiej …..................................................................................... 153 5 Słowo wstępne Ciało i wszelkie kwestie związane z cielesnością i seksualnością w każdej kulturze i cywilizacji należą do delikatnych i budzą wiele kontrowersji, a także stanowią pole do dyskusji: moralnych, religijnych, estetycznych. Ciało i cielesność w islamie to problem złożony oraz w kulturze zachodniej często nieprawidłowo interpretowany. W naszej świadomości obecne są wizerunki kobiet w całkowitych lub częściowych zasłonach spowijających ciało, wiele mówi się na temat oddzielenia sfery męskiej i żeńskiej, braku kontaktu między płciami, który jest powszechny w kulturze Zachodu. Wszystko to suge- ruje, że cielesność jest w islamie, zarówno w religii, jak i kulturze, czymś wstydliwym, mało ważnym, spychanym na margines. Jeśli ciało się ukrywa, czy oznacza to, że odbie- ra mu się wszelką seksualność, a cielesność traktuje jako coś wstydliwego, co jest tylko ziemskim, brudnym balastem dla duszy? Jednak kwestia ta nie jest w islamie taka jednoznaczna, i mamy nadzieję pokazać to poprzez artykuły zebrane w tym tomie. Bez żadnej wątpliwości stosunek do cielesności i seksualności w islamie został ukształtowany przez zasady religii, które zostały określone w Koranie i doprecyzowane w hadisach. Z drugiej jednak strony, tak ważna w islamie dla żeńskiej cielesności obsesja kobiecej czystości i skromności ma swoje źródło w okresie przedmuzułmańskim. Kobiecą cnotę uznawano za niezwykle ważną, gdyż to właśnie kobieta mogła wpro- wadzić do rodziny obcą krew poprzez zdradę, skalać ród, sprawić, że jego majątek przejdzie w obce ręce, nawet jeśli nikt poza sama kobietą nie miał świadomości tego faktu. Tak cnota kobiety stała się niezwykle ważnym składnikiem szarafu, tradycyjnego honoru. Jednak nacisk, aby relacje seksualne ograniczać do tych w małżeństwie nie oznaczał odrzucenia ciała czy traktowania go jako coś gorszego. Inaczej niż w chrześ- cijaństwie, gdzie królowała niechęć do cielesności, obawa przed nią lub w najlepszym razie obojętność, w islamie ciało jest uznawane za twór Boga, o który człowiek powinien zadbać, oczywiście według określonych zasad. Małżonkowie mają prawo do cielesności oraz seksualności i mogą się nią cieszyć. Zatem kobieta musi skrywać swoje ciało nie dlatego, że jest ono wstrętne, czy stanowi jedynie nędzną powłokę dla duszy, lecz prze- ciwnie ― jej ciało bywa niezwykle piękne i powabne, tak że wodzi mężczyzn na poku- szenie, odciąga ich od wypełniania obowiązków religijnych. Dlatego powinna je zakry- wać, lecz wszystkie te zasłony opadają, gdy dwoje ludzi znajduje się w sypialni. Niezależnie jednak od przyczyn, dla których ciało powinno być zakryte przed obcymi, a w pełni swoimi ciałami mogą się cieszyć tylko małżonkowie, bez wątpienia ten zakaz ukształtował stosunek do cielesności i seksualności, a także sposób postępo- 6 wania z ciałem i pisania o nim. Te rygorystyczne zasady nie były jednak zawsze i wszędzie respektowane, a z piśmiennictwa muzułmańskiego nawet z okresu klasycz- nego wynika, że stosunek do cielesności, seksualności i narzuconych surowych zasad często nie odpowiadał nakazom religijnym. Mamy świadomość, że zaproponowane tematy stanowią zaledwie skrawek tego, co można napisać o ciele i cielesności, rozma- itych ich aspektach, badanych na podstawie zróżnicowanego piśmiennictwa i zróżnico- waną metodologią: od traktatów średniowiecznych, poprzez literaturę piękną, doku- menty historyczne i prawne, analizy językoznawcze do materiałów internetowych. Nie mamy ambicji wyczerpania tematu, chodzi nam bardziej o pokazanie różnorodnych zainteresowań polskich islamistów piszących o tematyce cielesnej. Chociaż zdecydowa- na większość tematów w niniejszym tomie dotyczy współczesności, jednak część auto- rów sięga też do okresu klasycznego, szukając tam korzeni współczesnych zachowań. Praca została podzielona na cztery umowne części, omawiające różne aspekty cielesności, chociaż większość artykułów trudno zamknąć w ramkach określonych kategorii. W pierwszej, zatytułowanej „Ciało w procesie komunikacji”, autorki omawiają różne aspekty tego zjawiska. E. Machut-Mendecka opowiada o mowie ciała, wskazuje na różnice między mową ciała w kulturze muzułmańskiej i zachodniej. Jak się okazuje, mowa ciała, jak każdy język, jest czytelna i zrozumiała w obrębie swojej kultury, w kontakcie z inną wymaga weryfikacji, przekładu, innego odczytania kodów kulturo- wych. Autorka odwołuje się też do przykładów ze współczesnej literatury, pięknie opisujących mowę ciała w różnych sytuacjach. Zupełnie inne, bo językoznawcze podej- ście znajdujemy w artykule M. Zawrotnej, która analizuje nazwy intymnych części ciała w dialekcie kairskim. Ciekawa analiza językoznawcza wyraźnie pokazuje jak religia i obyczaje determinują słownictwo intymne. Kolejne dwie prace dotyczą Iranu: S. Surdykowska opowiada o roli bólu i cierpienia w kształtowaniu empatii w kulturze Iranu. Artykuł dotyka różnych dziedzin: psychologii, neurobiologii społecznej, orienta- listyki. Pokazuje na historyczne źródła kultu cierpienia w szyickiej kulturze Iranu, wskazując, jak znaczący wpływ wywarł on na zachowania współczesnych Irańczyków. Z kolei M. Rodziewicz opisuje pojęcie twarzy w kulturze Iranu. Jak się okazuje, jest to złożona kwestia, z którą wiąże się wiele dodatkowych problemów. Dział „Ciało w ruchu” rozpoczyna artykuł K. Pachniak o stosunku ciała i sportu w kulturze muzułmańskiej. Wychodząc od podejścia do sportu w klasycznym islamie na podstawie świętych tekstów oraz różnego rodzaju piśmiennictwa, autorka przedstawia stosunek islamu do sportu współcześnie, dotykając takich kwestii jak uprawianie sportu przez kobiety, sportowy strój itd. Z kolei praca A. Cieślewskiej przenosi czytelnika do Azji Centralnej i opowiada o tańcach młodych chłopców, które stały się rozrywką dla starszych mężczyzn. Ta praktyka jest trudna do badania ze względu na braki w materia- łach źródłowych, a także błędne interpretacje zawarte w obserwacjach naocznych cudzo- ziemców, którzy nie znając kontekstu przenosili klisze ze swojej kultury na praktyko- wanie tego tańca. W dziale „Ciało przedstawione” znajduje się pięć prac opartych na współczesnej literaturze muzułmańskiej, nie tylko w języku arabskim.