Referenties Van De Japanse Cultuur in Het Frans Impressionisme Geïllustreerd Aan De Hand Van De Vrouwelijke Beeldvorming in De Schilderkunst
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Academiejaar 2008-2009 REFERENTIES VAN DE JAPANSE CULTUUR IN HET FRANS IMPRESSIONISME GEÏLLUSTREERD AAN DE HAND VAN DE VROUWELIJKE BEELDVORMING IN DE SCHILDERKUNST. Masterproef voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Vakgroep Kunst-, Muziek-, en Theaterwetenschappen tot het behalen van de graad van Master in de Kunstwetenschappen Promotor: Prof. Dr. C. VAN DAMME door Ellen Ryckx Woord vooraf Na vier jaar leerrijke jaren sluit ik mijn studie af met deze masterproef. Veel impressionistische werken brengen mij in een aangename sfeer. Deze creaties spreken voor mij al lange tijd tot de verbeelding. Daarbij kwam een grote belangstelling voor Japanse prenten en zodoende was mijn onderzoeksthema gevormd. De boeiende colleges doorheen mijn studiejaren verruimden niet alleen mijn kennis, ze hebben mede mijn kritische blik op de kunstwereld ontwikkeld. Mijn interesse voor kunst werd nog meer aangewakkerd. Mijn promotor Prof. Dr. Claire Van Damme en assistente Sarah Willems wil ik bedanken voor de begeleiding. Zij hielpen mij bij het afbakenen van mijn onderzoeksthema en het opbouwen van een overzichtelijke structuur. Dankbetuigen gaan ook uit naar mijn ouders, mijn zus en vrienden die mij heel wat steun aanboden. 2 Inhoudsopgave WOORD VOORAF ........................................................................................................ 2 INHOUDSOPGAVE ....................................................................................................... 3 1 INLEIDING ............................................................................................................. 5 1.1 VOORSTELLING VAN HET ONDERZOEKSTHEMA .................................................. 5 1.2 MOTIVATIE ........................................................................................................ 8 1.3 BRONNENONDERZOEK EN KRITISCHE BESPREKING ............................................. 9 1.4 STATUS QUAESTIONIS VAN HET ONDERZOEK ................................................... 12 DE DE 2 PARIJS GEDURENDE DE 2 HELFT VAN DE 19 EEUW ...................... 16 2.1 MAATSCHAPPELIJKE CONTEXT ........................................................................ 16 2.2 OP ZOEK NAAR EEN NIEUWE VORMGEVING IN DE BEELDENDE KUNST : HET IMPRESSIONISME .................................................................................................. 18 2.3 INFILTRATIE VAN DE JAPANSE KUNST EN CULTUUR IN PARIJS : OPKOMST JAPONISME ........................................................................................................... 21 2.3.1 Japan bereikt het Westen ........................................................................ 21 2.3.2 Japonisme: verklaring term .................................................................... 24 2.3.3 De impressionist in aanraking met de Japanse kunst en cultuur ........... 25 2.3.3.1 De japonisants .................................................................................... 26 2.3.3.2 De wereldtentoonstellingen te Parijs .................................................. 33 2.3.3.2.1 De wereldtentoonstelling van 1867 .............................................. 34 2.3.3.2.2 De wereldtentoonstelling van 1878 .............................................. 35 2.3.3.3 Le japon in het straatbeeld .................................................................. 37 3 DE JAPANSE PRENT ......................................................................................... 40 3.1 DE JAPANSE PRENT : UKIYO -E .......................................................................... 40 3.2 JAPANSE KUNSTENAARS ................................................................................... 44 3.2.1 Kitagawa Utamaro ................................................................................. 45 3.2.2 Katsushika Hokusai ................................................................................ 47 3.2.3 Ando Hiroshige ....................................................................................... 48 4 DE CULTUUR EN ARTISTIEKE METHODES VAN JAPAN IN HET OEUVRE VAN DE FRANSE IMPRESSIONISTEN ........................................ 50 4.1 INLEIDING ........................................................................................................ 50 4.2 DE VROUWELIJKE BEELDVORMING .................................................................. 53 4.2.1 De parisienne en de Japanse mode ......................................................... 54 4.2.1.1 De kimono ........................................................................................... 55 4.2.1.2 De waaier ............................................................................................ 57 4.2.1.3 De paraplu of parasol .......................................................................... 60 4.2.2 De woon- en werkomgeving van de vrouw ............................................. 63 4.2.2.1 Woonomgeving ................................................................................... 63 4.2.2.2 Werkomgeving .................................................................................... 72 4.2.3 De vrijetijdsbesteding van de parisienne geïllustreerd aan de hand van enkele Japanse artistieke methodes......................................................... 77 4.2.3.1 Het cutt-off principe ............................................................................ 77 4.2.3.2 Het silhouet ......................................................................................... 79 4.2.3.3 Andere Japanse artistieke methodes: de verticale indeling, een diagonale opbouw, bepaalde perspectieven en houdingen… ............. 81 3 5 BESLUIT ............................................................................................................... 90 6 LIJST VAN AFBEELDINGEN ........................................................................... 93 7 BIBLIOGRAFIE ................................................................................................. 105 4 1 Inleiding 1.1 Voorstelling van het onderzoeksthema Omstreeks het midden van de 19 de eeuw kwam Europa in contact met de Japanse kunst en cultuur. De infiltratie van de Japanse kunsten in Frankrijk heeft een onmiskenbaar gevolg gehad voor de gedachtegang in de artistieke wereld in Parijs. Het betoog zal aanvangen met een ruime schets van Parijs gedurende de tweede helft van de 19 de eeuw. De Japanse kunst en cultuur heeft een bijzondere invloed gehad op de beeldende kunstenaars wonende te Parijs in deze periode. Om de infiltratie van deze cultuur te begrijpen, is het noodzakelijk vooreerst de maatschappelijke situatie te Parijs te schetsen op zowel politiek, economisch en sociaal vlak. De verscheidene posities die een vrouw kan aannemen in de maatschappij en haar beleving in de grootstad worden aangehaald. Op artistiek vlak was er bij veel kunstenaars een noodzaak aan nieuwe inspiratiebronnen. Artiesten wilden zich afsplitsen van het academisme en zochten naar een nieuwe vormgeving. Hieruit resulteerde het impressionisme. Hierna wordt ruimschoots aandacht besteed aan de infiltratie van de Japanse kunst en cultuur in de stad Parijs. Vooreerst wordt een historische kader geschetst. Een erg lange tijd was Japan afgesloten van de buitenwereld. Vanaf 1858 sloot Japan handelsverdragen af met in eerste instantie Amerikanen, gevolgd door Europeanen. 1 Na ongeveer twee eeuwen van afsluiting gingen niet enkel de economische maar eveneens de culturele uitwisselingen van start. Verscheidene Japanse objecten bereikten het Westen en bleken van invloed te zijn op de westerse kunst- en leefwereld. Deze trend wordt ook wel japonisme genoemd. Het japonisme was op zijn hoogtepunt omstreeks 1880, doch reeds in de jaren ’60 van de 19 de eeuw circuleerden er Japanse kunstvoorwerpen te Parijs. Enkele vroeg beïnvloedde Europese kunstenaars worden kort aangehaald. Hoe ging deze infiltratie nu precies in zijn werk? Via welke kanalen? Welke figuren zijn hier van groot belang? En hoe kwamen de impressionisten in contact met oosterse kunstvoorwerpen? Op deze vragen wordt zo zorgvuldig mogelijk een antwoord geformuleerd. Verscheidene figuren en gebeurtenissen hebben in de tweede helft van de 19 de eeuw een rol gespeeld. In eerste instantie zijn er de japonisants , dit zijn figuren die 1 DAMBMANN G., Hoe Japan het Westen ontdekte: een geschiedenis in houtsneden , Maarssen, Schwatz, 1990, pp. 157-158 5 over een bijzondere passie beschikken en een bepaalde kennis hebben over de Japanse kunst en cultuur. Vaak zijn het ook verzamelaars van Japanse kunst. De japonisants zijn figuren zoals kunsthandelaars, schrijvers, kunstcritici, graveurs, kunsthistorici,… Zij hielden de materie hoog in aanzien en hadden contacten met heel wat kunstenaars waardoor ook laatstgenoemden gefascineerd raakten door de Japanse kunst- en leefwereld. Een volgend aspect zijn de wereldtentoonstellingen van 1867 en 1878 te Parijs. Hierbij was telkens, in 1867 voor de eerste maal in Parijs, een Japans paviljoen aanwezig. De Japanse traditie kwam op deze manier nauw in contact met de burgers van Parijs. Deze wereldtentoonstellingen hebben een groot aandeel gehad in het ontwikkelen van een Japanse vloedgolf over Parijs. De populariteit omtrent Japanse objecten steeg aanzienlijk. Vervolgens zal ik enkele reflecties van de Japanse cultuur in het straatbeeld van Parijs behandelen. Hierbij speelden de aanwezigheid van enkele plaatsen en gebeurtenissen een rol. Het Japanse sfeerbeeld werd geuit in winkels met oosterse objecten, galerieën, theehuizen en cafés. Tijdschriften inzake