10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Badanie ewaluacyjne pt. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju
regionu
RAPORT KOŃCOWY
Zamawiający:
Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego al. Łukasza Cieplińskiego 4 35-010 Rzeszów www.umwp.podkarpackie.pl
Wykonawca:
Zachodniopomorska Pracownia Badawcza Marta Rzeczkowska-Owczarek ul. Salamandry 4 72 -003 Dobra
Zachodniopomorska Grupa Doradcza Sp. z o.o. al. Powstańców Wielkopolskich 33 70-111 Szczecin
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 2
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
SPIS TREŚCI
1 STRESZCZENIE……………………………………………………………………………………………………………………………………6 2 SUMMARY ...... 11 3 WPROWADZENIE ...... 16 4 METODOLOGIA ...... 18 5 WYNIKI BADANIA ...... 21 5.1 Charakterystyka programów i Inicjatyw Wspólnotowych wspartych środkami UE realizowanych na terenie województwa podkarpackiego ...... 21 5.1.1 Okres przedakcesyjny (2000 - 2003) ...... 21 5.1.2 Perspektywa 2004-2006 ...... 26 5.1.3 Perspektywa 2007-2013 ...... 35 5.2 Dotychczasowe wykorzystanie środków finansowych przez gminy i powiaty województwa podkarpackiego (RPO WP, POKL, PROW)...... 55 5.2.1 Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego 2007-2013 ...... 55 5.2.2 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 ...... 81 5.2.3 Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-2013 ...... 90 5.3 Analiza wpływu funduszy unijnych na gospodarczy rozwój regionu ...... 92 5.4 Analiza wpływu funduszy unijnych na społeczny rozwój regionu ...... 131 5.5 Ocena trafności i skuteczności wykorzystania wsparcia w ramach funduszy UE ...... 166 5.6 Ocena inwestycji wdrożonych dzięki wsparciu finansowemu UE w opinii publicznej ...... 174 5.7 Wskazanie nowych możliwości wykorzystania funduszy unijnych w perspektywie finansowej 2014-2020 ...... 193 5.7.1 Krajowe programy operacyjne ...... 194 5.7.2 Programy europejskiej współpracy terytorialnej ...... 195 5.7.3 Regionalne programy operacyjne ...... 196 6 STUDIUM PRZYPADKU ...... 200 6.1 Gmina miejska Rzeszów ...... 200 6.2 Gmina miejska Stalowa Wola ...... 205 7 TABELA WNIOSKÓW I REKOMENDACJI ...... 210 8 ZAŁĄCZNIK 1 ...... 218 9 ZAŁĄCZNIK 2 ...... 228
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 3
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
WYKAZ SKRÓTÓW
ARiMR Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa BDL Bank Danych Lokalnych GUS B+R Badania i rozwój CATI Computer assisted telephone interview (ankieta telefoniczna) EFR Europejski Fundusz Rolny EFRR Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFRROW Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Obszarów Wiejskich EFS Europejski Fundusz Społeczny EPC Ekwiwalent pełnego czasu pracy EWT Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej 2007-2013 FMP Fundusz Małych Projektów GDDKiA Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad GUS Główny Urząd Statystyczny HDI Human Development Index (wskaźnik rozwoju społecznego) IDI Individual In-depth interview (indywidualny wywiad pogłębiony) ISPA Instrument for Structural Policies for Pre-Accesion Program (Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej) IZ Instytucja Zarządzająca KSI SIMIK Krajowy System Informatyczny System Informatyczny Monitoringu i Kontroli KSU Krajowy System Usług LGD Lokalna Grupa Działania LGR Lokalna Grupa Rybacka LHDI Local Human Development Index (wskaźnik rozwoju społeczności lokalnej) MIiR Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju MŚP Małe i średnie przedsiębiorstwa NSRO Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia OZE Odnawialne źródła energii PHARE Poland and Hungary: Assistance for Restructuring their Economies (Pomoc dla Restrukturyzacji Gospodarek Polski i Węgier PKB Produkt krajowy brutto POIG Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 POIŚ Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 POKL Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-2013 POPC Program Operacyjny Polska Cyfrowa PO RYBY Program Zrównoważony Rozwój Sektora Rybołówstwa i Nadbrzeżnych Obszarów Rybackich 2007-2013 PO WER Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020 PPS Purchasing power standard (parytet siły nabywszej)
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 4
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
PROW Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 PUW Podkarpacki Urząd Wojewódzki w Rzeszowie RPO WP Regionalny program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 SAPARD Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development (Przedakcesyjny Instrument Wsparcia dla Rolnictwa i Obszarów Wiejskich) SPO ROL Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006 SPO RPR Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb 2004-2006 SPO RZL Program Sektorowy Rozwoju Zasobów Ludzkich SPOT Sektorowy program Operacyjny Transport 2004-2006 SRP System Rozliczeń Projektów SRWP Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego TMR Taksonomiczny miernik rozwoju UE Unia Europejska US Urząd Statystyczny w Rzeszowie UMWP Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie WFOŚIGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Rzeszowie WUP Wojewódzki Urząd Pracy w Rzeszowie ZPORR Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 5
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
1 STRESZCZENIE
Niniejszy raport jest wynikiem badania ewaluacyjnego przeprowadzonego w okresie od 13 maja do 16 września 2014 roku na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego. Głównym celem ewaluacji było podsumowanie wsparcia, jakie otrzymało województwo podkarpackie w ramach funduszy Unii Europejskiej i Inicjatyw Wspólnotowych – określenie jego wpływu na społeczny i gospodarczy rozwój regionu oraz wskazanie obszarów, które wymagają dalszego inwestowania w nowej perspektywie finansowej 2014-2020. Przeprowadzone badania i analizy wskazują na wyraźny postęp społeczno-gospodarczy regionu, który został poczyniony w ciągu ostatnich 10 lat. Wykorzystanie środków z funduszy UE uruchomiło w województwie mechanizmy prorozwojowe. Produkt Krajowy Brutto dla regionu wzrósł od 2003 do 2011 roku o 23 903 mln zł (do 57 028 mln zł). Ważnym czynnikiem tego wzrostu jest silna stymulacja rozwoju podkarpackiego przemysłu. Rzeszów, Mielec i Dębica są bardzo ważnymi ośrodkami przemysłowymi (głównie z branży lotniczej i chemicznej) nie tylko w skali regionu, ale także w kraju. Są objęte obszarem specjalnych stref ekonomicznych, a ich rozwój napędzany jest przez kładzenie nacisku na innowacyjność przedsiębiorstw. W okresie dwóch perspektyw finansowych programów UE (2004-2006 i 2007-2013) w zakresie tematycznym badania, rozwój, innowacje zrealizowano w województwie podkarpackim 299 projektów za łączną wartość 5 915 135 849 zł. Inwestycje te w 44% sfinansowano ze środków Unii Europejskiej. Wynikiem tych działań jest bardzo dynamiczny rozwój B+R w regionie. W okresie 2004-2013 województwo podkarpackie odnotowało największy w skali kraju wzrost odsetka osób zatrudnionych w tym sektorze. Wartości wskaźników ekonomicznych ukazują województwo podkarpackie jako bardzo słabo rozwinięte w zakresie przedsiębiorczości. W kończącej się perspektywie finansowej sektor MŚP został wsparty przez fundusze UE głównie dzięki instrumentom dostępnym w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Podkarpackiego i Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki. W wyniku udziału w projektach POKL zostało założonych blisko 14 tys. nowych działalności gospodarczych. Z kolei w ramach RPO WP zakontraktowano 1028 projektów, których tematem był rozwój firm. W perspektywie finansowej 2004-2006 najważniejszymi programami dla wsparcia przedsiębiorstw były Sektorowy Program Operacyjny Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw (713 projektów) i Zintegrowany Program Rozwoju Regionalnego (369 projektów). Ogólnie w kategorii tematycznej rozwój firm (w ramach wszystkich funduszy) zrealizowano w regionie 3803 inwestycje o łącznej wartości 3 011 057 079 zł (1 426 874 800 dofinansowania z UE). Pod względem rolnictwa województwo podkarpackie również nie należy do wiodących regionów Polski (co wynika głównie z jego położenia geograficznego). Stanowi ono jednak istotny element gospodarki regionu, o czym świadczy stosunkowo duży odsetek osób zatrudnionych w sektorze gospodarki związanym bezpośrednio z produkcją rolną. Według danych BAEL GUS za rok 2013, w tym sektorze pracuje 143 000 osób. Jest to szóste miejsce w skali kraju. Relatywnie wysokie zatrudnienie w rolnictwie w połączeniu z ilością użytków rolnych nie przekłada się jednak na znaczącą pozycję podkarpackiego rolnictwa na tle kraju. Stanowi ono poniżej 2,5 procent produkcji krajowej,
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 6
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
co daje 15 pozycję w rankingu województw. Z kolei pod względem liczby gospodarstw ekologicznych, podkarpackie jest jednym z wiodących w Polsce. W latach 2010 i 2011 zajmowało 2 pozycję, zaraz za województwem małopolskim. Ważnym motorem zmian w zakresie modernizacji i restrukturyzacji sektora rolnego w województwie podkarpackim są programy UE. W perspektywie finansowej 2004- 2006 w ramach SPO Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich zrealizowano 1300 inwestycji, których beneficjentami byli rolnicy. Łączna wartość tego wsparcia to 159 891 206 zł (55 770 904 zł dofinansowania UE). Z kolei w perspektywie 2007-2013 (Program Rozwoju Obszarów Wiejskich) z Działania Modernizacja gospodarstw rolnych zawarto 2330 umów, w ramach których wypłacono 255 075 907 zł wsparcia. Rozwój sektora rolnego - wsparty realizacją wspomnianych inwestycji, w znaczącym stopniu przyczynił się do wzrostu jakości życia i zamożności rodzin utrzymujących się z działalności rolniczej. Obszarem najsilniej wspartym przez fundusze UE pod względem wartości finansowej inwestycji jest infrastruktura komunikacyjna. Od 2004 roku zrealizowano na terenie województwa podkarpackiego 287 projektów za łączną wartość 20 593 214 567 zł (w tym 12 144 614 586 dofinansowania z UE). Łączna długość dróg publicznych województwa podkarpackiego wyniosła w 2012 roku 19 225,1 km. Od 2004 wartość ta wzrosła o 1 113 km (o 6%). Programami, które miały największy wpływ na rozwój infrastruktury komunikacyjnej regionu są RPO WP, ZPORR i POIŚ. Dzięki wsparciu z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko w regionie rozpoczęto budowę pierwszych w regionie dróg szybkiego ruchu (autostrada A4 i droga ekspresowa S19). W ramach ZPORR i RPO WP zbudowano lub wyremontowano łącznie około 1 375 km dróg publicznych. Niezwykle ważnymi dla transportu w Podkarpackiem są inwestycje poczynione na rozbudowę portu lotniczego Rzeszów-Jasionka. Port jest Beneficjentem 14 projektów z dziedziny transportu . Ich łączna wartość to przeszło 395 mln zł. Zrealizowane inwestycje miały niebagatelny wpływ na fakt, że w okresie 2004-2012 lotniczy ruch pasażerski zwiększył się w województwie podkarpackim ponad siedmiokrotnie. Ostatnie 10 lat przyniosło wzrost infrastruktury energetycznej w Polsce. Polepszenie statusu energetycznego dotyczyło także województwa podkarpackiego – ilość energii zainstalowanej i osiąganej wzrosła o 7%. W porównaniu do jednostek terytorialnych o podobnej liczbie ludności podkarpackie nadal osiąga średnie wyniki i daleko mu jeszcze do prężnie rozwijającego się energetycznie województwa pomorskiego. W 2005 roku udział konwencjonalnych elektrowni cieplnych w procesie produkcji energii elektrycznej wynosił 94%, pozostałą część nieco ponad 5% pozyskiwano z elektrowni wodnych i na paliwa odnawialne. W 2012 odsetek energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej w Podkarpackiem wynosił już 12,9%. Mimo tej pozytywnej tendencji, na tle kraju poziom wykorzystania alternatywnych źródeł energii w podkarpackim jawi się jako średni. W celu poprawy sytuacji energetycznej regionu w ramach RPO WP, POIŚ i PROW zrealizowano 255 projektów za niemal 1 810 mln zł. Zdecydowana większość z nich miała charakter termomodernizacji obiektów infrastruktury publicznej. Inwestowanie w zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii ma również duże znaczenie dla ochrony środowiska naturalnego, które jest ogromnym bogactwem Podkarpacia. Obszar województwa podkarpackiego zawiera unikatowe przyrodniczo i krajobrazowo tereny, wartościowe w skali Polski i Europy. Według danych GUS na rok 2012 obszary chronione zajmują 797 639 ha, co stanowi blisko połowę jego powierzchni. Wynik ten sprawia, że pod względem wielkości cennych przyrodniczo terenów jest czwartym województwem w Polsce. Przynależność do krajów Unii Europejskiej nakłada na kraje członkowskie obowiązek dostosowania się do wymogów
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 7
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
środowiskowych Wspólnoty. W latach 2004-2013 zrealizowano w województwie podkarpackim 711 projektów z zakresu tematycznego ochrona środowiska i pokrewnych (np. gospodarka odpadami). Ich łączna wartość to 3 514 209 260 zł (1 964 343 318 zł dofinansowania ze środków UE). Programami, z których wsparto największą liczbę inwestycji w tym zakresie są PROW, ZPORR i RPO WP. Obszarem życia społeczno-gospodarczego mieszkańców Podkarpacia, który pomimo dużych nakładów finansowych ze środków UE nadal wymaga wsparcia, jest rynek pracy. W roku 2013 stopa bezrobocia w regionie wyniosła 16,4%. W stosunku do roku 2004 wartość tego wskaźnika spadła jedynie o 2,7 pp. Tylko w województwie podlaskim bezrobocie spada wolniej. Trudności w zdobyciu pracy napotykają znacznie częściej kobiety, niż mężczyźni. Istotną barierą w podejmowaniu zatrudnienia przez kobiety są trudności w godzeniu życia prywatnego i zawodowego. O złym stanie podkarpackiego rynku pracy świadczą nie tylko wartości wskaźników makroekonomicznych, ale również opinie mieszkańców regionu. Ankieta przeprowadzona na potrzeby niniejszej ewaluacji wskazuje, że mieszkańcy województwa podkarpackiego w niskim stopniu odczuwają wzrost satysfakcji z pracy w ciągu ostatnich 10 lat. Z kolei często wskazują na rynek pracy, jako na obszar niewystarczającego wsparcia przez fundusze Unii Europejskiej. W zakresie tematycznym praca i integracja społeczna zrealizowano w województwie podkarpackim 1 628 projektów za łączną wartość 2 345 771 013 zł (1 877 865 878 zł dofinansowania z UE). Zdecydowana większość z nich (1 270) to inwestycje z POKL. 13 771 uczestników projektów POKL (60%), w których mierzony był wskaźnik efektywności zatrudnienia (Działania 6.1, 7.2, 8.1) podjęło pracę. Jest to wynik przeciętny w skali kraju. Z kolei w ramach RPO WP do końca 2013 roku utworzono 3 152 miejsc pracy. Jednym z typów przedsięwzięć o długofalowych skutkach dla rynku pracy jest wsparcie edukacji i dążenie do podnoszenia jakości kształcenia. Oddziaływanie funduszy europejskich jest w tym zakresie wielotorowe. Istotne są tu zarówno projekty skierowane na polepszenie infrastruktury oświatowej (RPO WP, PROW), jak i projekty edukacyjne (realizowane w ramach POKL), czy stypendialne (ZPORR). W województwie podkarpackim w zakresie tematycznym nauka i edukacja zrealizowano 1 563 projektów za łączną kwotę 1 934 739 007 zł (1 419 780 521 zł dofinansowania z UE). Ich efektem jest wyremontowanie i zmodernizowanie budynków dydaktycznych oraz wzrost dostępności edukacji. Szczególnym sukcesem w tym zakresie jest znaczące zwiększenie dostępności przedszkoli. Na wzrost jakości kształcenia w wyniku wsparcia funduszami UE bardzo często wskazywali także respondenci ankiety telefonicznej (mieszkańcy regionu). Poza obiektami oświatowymi, w ramach wsparcia rozwoju infrastruktury publicznej w województwie podkarpackim, dofinansowano również szereg projektów dotyczących infrastruktury społecznej, kulturalnej, sportowej i służby zdrowia. W ramach wsparcia z funduszy UE zrealizowano 1 368 projektów służących poprawie stanu infrastruktury publicznej. Łączne nakłady na ten cel wyniosły w Podkarpackiem 2 307 067 477 zł (1 365 522 941 zł dofinansowania z UE). Najwięcej inwestycji zrealizowano w ramach PROW, RPO WP i ZPORR. Efekty tego wsparcia są znaczące. Podkarpackie charakteryzuje się bardzo wysoką dostępnością placówek kulturalnych (3. miejsce w kraju) i sportowo-rekreacyjnych (1. miejsce). Z kolei bardzo złe wyniki odnotowuje się w zakresie dostępności infrastruktury opieki zdrowotnej. Podkarpackie ma najwyższy wskaźnik liczby ludności przypadającej na jeden szpital. Należy jednak zauważyć, że dystans dzielący województwo od reszty kraju w tym zakresie szybko się zmniejsza. W ciągu 10 lat obecności Polski w UE region odnotował największy w skali Polski wzrost dostępności szpitali. Również stosunek liczby lekarzy do liczby pacjentów ulegnie poprawie. Na Uniwersytecie Rzeszowskim powstanie lekarski kierunek studiów,
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 8
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
dla jego potrzeb w Rzeszowie zostanie wybudowany „Zakład Nauk o człowieku”. Budowa ta będzie dofinansowana z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego. W związku z tym że, celem wsparcia oferowanego w ramach funduszy UE jest zwiększenie spójności regionów pod względem rozwoju społecznego i gospodarczego, ważne jest, by środki finansowe trafiały głównie na obszary faktycznie tego potrzebujące. W województwie podkarpackim są nimi głównie obszary wiejskie. Wartości wskaźników makroekonomicznych wskazują na istnienie dużej dysproporcji pomiędzy rozwojem miast i wsi. Zmniejszaniu tych różnic w szczególnym stopniu dedykowane były Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich, a także Program Rozwoju Obszarów Wiejskich. W ramach tych programów zrealizowano 4 502 projekty za łączną kwotę 1 729 299 509 zł (892 093 600 zł dofinansowania z UE). Wsparcie udzielone na obszarach wiejskich jest szczególnie widoczne w zakresie infrastruktury technicznej i infrastruktury publicznej. Znacznej poprawie uległa gospodarka wodno-kanalizacyjna oraz stan dróg. Natomiast obszarami, które nadal potrzebują pomocy są zwiększenie działalności pozarolniczej mieszkańców wsi, obniżenie średniego wieku osób zajmujących się rolnictwem i powstrzymanie emigracji młodych, dobrze wykształconych ludzi do dużych miast. Ważnym problemem, na który zwrócili uwagę respondenci wywiadów zrealizowanych na potrzeby ewaluacji, jest niska aktywność społeczna mieszkańców obszarów wiejskich. Na wsiach brakuje liderów, którzy wykażą się inicjatywą i zapoczątkują procesy prorozwojowe. Warto zauważyć, że pomimo wyżej opisanych problemów, mieszkańcy obszarów miejskich i wiejskich niemal jednakowo ocenili adekwatność realizowanych w ich środowisku projektów UE (badanie CATI). Jednym z celów szczegółowych przeprowadzonej ewaluacji było poznanie opinii publicznej na temat inwestycji wdrożonych w ramach funduszy UE. Wyniki ankiety telefonicznej wskazują, że mieszkańcy województwa podkarpackiego dostrzegają realizowane w ich otoczeniu projekty, ale nie umieją wskazać z jakich programów UE są finansowane. Szczególnie niska jest rozpoznawalność RPO WP. Aż 85% osób dostrzega w swoim powiecie pozytywne zmiany, które wystąpiły dzięki inwestycjom ze środków Unii Europejskiej w ciągu ostatnich 10 lat (od roku 2004). Najczęściej wskazywanymi obszarami tych zmian były infrastruktura komunikacyjna/drogowa i infrastruktura publiczna, natomiast najrzadziej wskazywano pozytywny wpływ na rynek pracy. Wartym podkreślenia jest, że aż 38% respondentów odpowiedziało, iż inwestycje ze środków UE w dużym lub bardzo dużym stopniu przyczyniły się do poprawy życia w miejscu ich zamieszkania. Eksperci w zakresie funduszy unijnych, którzy udzielili wywiadu na potrzeby niniejszego badania ewaluacyjnego, mają w znacznej mierze spójne poglądy na temat wpływu programów pomocowych UE na rozwój województwa podkarpackiego. Zgodnie podkreślają, że wpływ ten jest widoczny i bardzo istotny dla regionu, ale niewspółmierny do nakładów. Poziom wykorzystania szansy, którą stworzyły fundusze unijne jest obniżony zarówno przez nieefektywne wykorzystanie części środków, jak i obiektywny czynnik – ogólnoświatowy kryzys finansowy. Podstawowym pozytywnym skutkiem projektów finansowanych ze środków UE było uruchomienie mechanizmów prorozwojowych w regionie. Szczególnie pozytywnie eksperci oceniają wykorzystanie funduszy unijnych w zakresie wsparcia infrastruktury komunikacyjnej, rozwoju innowacyjności oraz edukacji. Poprawy w nowej perspektywie finansowej wymaga według nich system wsparcia rolnictwa i rozwoju przedsiębiorczości. Zdaniem ekspertów szansą, której województwo nie wykorzystało jest możliwość poprawy atrakcyjności turystycznej regionu, który jest naturalnie predysponowany do tego typu działalności.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 9
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
W zakresie wsparcia rynku pracy, eksperci postulują większe dopasowanie działań finansowanych z UE do potrzeb przedsiębiorstw. Dobrą praktyką w tym zakresie są projekty szkół zawodowych realizowane w partnerstwie z zakładami pracy. Inicjatywy takie dają obopólne korzyści – absolwenci zyskują praktyczną wiedzę i możliwość zatrudnienia, pracodawcy zyskują wykwalifikowanych pracowników. Przeprowadzone badanie pozwoliło na wskazanie kilku obszarów, które w dalszym ciągu potrzebują silnego wsparcia ze środków UE. Poniżej zaprezentowano działania, które należy podjąć w nowym okresie programowania 2014-2020:
• premiowanie współpracy szkół z pracodawcami w zakresie zarówno praktyk i staży, ale także przy tworzeniu programów kształcenia, czy programów rozwojowych szkół, doradztwa w kwestiach dostosowania kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy; • premiowanie projektów infrastrukturalnych, które zakładają wzrost dostępności miejsc opieki nad małymi dziećmi poprzez dostosowanie swojej oferty do faktycznych godzin pracy rodziców (żłobki całodobowe, żłobki przyzakładowe); • wspieranie wykorzystania endogenicznego potencjału województwa poprzez premiowanie w konkursach w ramach I i VI Osi priorytetowej RPO WP 2014-2020 projektów zwiększających konkurencyjność MŚP działających w sektorze turystyki; • dokonanie szczegółowej diagnozy obszarów opieki zdrowotnej wymagających poprawy i opracowanie wojewódzkiego programu ochrony zdrowia; • premiowanie przez system oceny merytorycznej projektów z zakresu opieki zdrowotnej, projektów o wyższym potencjale innowacyjnym; • przeprowadzenie badań w zakresie uwarunkowań współpracy przedsiębiorstw z jednostkami naukowo-badawczymi w realizacji projektów. Wskazanie barier takiej współpracy oraz źródła ich pochodzenia jest niezbędne dla zwiększenia zainteresowania tego typu projektami w nowej perspektywie RPO WP.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 10
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
2 SUMMARY
This abstract is a result of the evaluation survey conducted between the 13th of May and the 16th of September 2014 by the order of the Marshal’s Office of the Podkarpackie Voivodeship. The main aim of the evaluation was to summarise the support the Podkarpackie Voivodeship was given within a scope of the European Union and Community Initiatives funds – to define its effect on social and economic regional development and to indicate the areas that need more investments in the financial perspective of 2014-2020. The research and analyses conducted show a significant social and economic development of the region, which has occurred in the last 10 years. The execution of the EU funds has started pro- developmental mechanisms in the voivodeship. The gross domestic product of the region increased by 23,903 million PLN (up to 57,028 million PLN) between 2003 and 2011. An important factor for this increase is the strong stimulation of the development of the industry of Podkarpacie. Rzeszow, Mielec and Debica are very important industrial centres (mainly of the aviation and chemical branches) not only in the region, but also in the country. They are included in the area of special economic zones and their development is driven by an emphasis put on the innovativeness of companies. During the period of two financial perspectives of EU programmes (2004-2006 and 2007- 2013) in the scope of research, development and innovations 299 projects were implemented of the total value of 5,915,135,848 PLN. Those investment were financed in 44% with the EU funds. The result of those activities is a very dynamic development of R&D in the region. During 2004-2013 the Podkarpackie Voivodeship has noted the biggest increase in the country in the percentage of people employed in this sector. The values of economic indicators show that the Podkarpackie Voivodeship is poorly developed in the scope of entrepreneurship. In the financial perspective, which is coming to an end, the SMEs sector has been supported by the EU funds mainly thanks to the instruments available in the Regional Operational Programme of the Podkarpackie Voivodeship and the Operational Programme “Human Resources Development”. As part of the OPHDP programme, almost 14 thousand new business activities were founded. On the other hand, as part of the ROP PV programme, 1028 projects, whose subject was development of companies, were contracted. In the 2004-200 financial perspective, the most important programmes are the Sectorial Operational Programme for the increase of competiveness of companies (713 projects) and the Integrated Programme for the Regional Development (369 projects). In total in the scope of company development (in the scope of all funds) 3803 investments were implemented in the total value of 3,011,057,079 PLN (including 1,426,874,800 PLN of the EU co-financing). In terms of agriculture, the Podkarpackie Voivodeship is not leading among other Polish regions (mainly due to its geographic location). However, it is a significant element of the regional economy, which is reflected by the relatively high percentage of people employed in the economic sector directly related to agricultural production. According to the data of Labour Force Survey of 2013 conducted by the Polish Central Statistical Office, 143,000 people work in this sector. This gives the region the sixth place in the country. Relatively high employment in the agriculture together with the
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 11
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
number of agricultural lands does not translate into a significant position of Podkarpacie’s agriculture in the country. It constitutes below 2,5 percent of the national production, which gives it the 15 th rank in the voivodeship ratings. As for the number of ecological organic-production holdings, the Podkarpackie Voivodeship is one of the leaders in Poland. Between 2010 and 2011 it was second only to Lesser Poland Voivodeship. An important motor of changes in the scope of modernisation and restructuration of the economic region are the EU programmes. In the financial perspective of 2004- 2006 as part of the SOP “Restructuring and Modernising of Food Sector and Development of Rural Areas”, 1300 investments, whose beneficiaries were farmers, were implemented. The total value of this support was 159,891,206 PLN (including 55,770,904 PLN of the EU the co-financing). On the other hand, in the 2007-2013 perspective (Programme for the Development of Rural Areas), as part of agricultural holdings development, 2,330 contracts were concluded for which the total amount 255,075,907 PLN of financial support was given. The development of the agricultural sector, supported by the implementation of the aforementioned investments, had a significant effect on the increase of the quality of life and wealth of families living off agricultural activities. The area that has been supported by the EU funds at the greatest level in the scope of financial value of investments is the communications infrastructure. Since 2004, 287 projects have been implemented of the total value of 20,593,214,567 PLN (including 12,144,614,586 PLN from the EU co-financing) on the area of the Podkarpackie Voivodeship. The total amount of public roads in the Podkarpackie Voivodeship is 19,225.1 km. Since 2004, this amount has been increased by 1,113 km (by 6%). The programmes that have the biggest influence on the development of the communications infrastructure are the ROP, the Integrated Regional Development Programme and the Infrastructure and Environment Programme. Thanks to the support of the Operational Programme “Infrastructure and Environment”, the construction of first expressways in the region has started (A4 highway and S19 expressway). As part of the IRDP and ROP VP, 1,375 km of public roads have been constructed or renovated. What is very important for the transport in Podkarpackie are the investments made in order to expand the Rzeszow-Jasionka airport. The airport is a beneficiary of 14 projects from the transport branch. Their total amount exceeds 395 million PLN. The implemented investments had a great impact on the fact that during the period between 2004 and 2012, the passenger traffic in the Podkarpackie Voivodeship has increased by over seven times. The last 10 years have brought an increase in the energetic infrastructure in Poland. The improvement in the energetic status has also been noted in the Podkarpackie Voivodeship – the installed and generating capacity have increased by 7%. In comparison to territorial units of similar population, Podkarpacie achieves average results and it is far behind the Pomeranian Voivodeship, which is developing very fast when it comes to the energetic branch. In 2005 the contribution of conventional heat and power plants in the process of electricity production was 94% and the remaining 5% were obtained with the use of hydroelectric plants and renewable fuels. In 2012 the percentage of renewable energy sources contribution to the electricity production in Podkarpacie was as much as 12,9%. Despite this positive tendency, in comparison to other cities in the country, the level of alternative sources of energy usage is average. In order to improve the energetic situation in the region, as part of the ROP VP, the OP Infrastructure and Environment and the RDP, 255 projects of the total value of 1,810 million PLN have been implemented. The majority of them were based on the thermo modernisation of public infrastructure objects.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 12
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Investments for the increase of use of renewable energy sources are also of great significance for the protection of natural environment, which constitutes great wealth of Podkarpacie. The territory of the voivodeship consists of unique natural areas and landscapes, which are valuable for Poland and Europe. According to the data from 2012 of the Polish Central Statistical Office, protected areas cover 797,639ha, which constitute almost a half of its territory. This result means that it is the fourth voivodeship in Poland in terms of the size of areas of natural significance. Membership in the European Union imposes an obligation on countries to adjust to environmental requirements of the Community. During the period between 2004 and 2013, 711 projects from the thematic scope of environmental protection and the kind (e.g. waste management) were implemented in the Podkarpackie Voivodeship. Their total value amounts to 3,514,209,260 PLN (inc. 1,964,343,318 PLN of the EU co-financing). The programmes whose the biggest number of investments received support in this scope are the RDP, IRDP and ROP VP. The area of social and economic life of the residents of Podkarpacie, which has received substantial EU financing but still needs support is the labour market. In 2013 the unemployment rate was 16,4%. In comparison to 2004, the value of this indicator decreased only by 2,7 percentage points. Only in the Podlaskie Voivodeship it decreases slower. The difficulties in obtaining work affect women significantly more often than men. A significant obstacle in taking up employment by women is imposed by the difficulties to combine private and professional life. The bad state of Podkarpackie’s labour market is visible not only in the values of macroeconomic indicators, but also in the opinions of the region’s residents. The survey conducted for the needs of this evaluation indicates that the residents of the Podkarpackie Voivodeship have experienced an increase of job satisfaction during the last 10 years only at a low level. They also indicate the labour market as the area receiving insufficient support from the EU funds. In the scope of labour and social integration 1,628 projects were implemented in the Podkarpackie Voivodeship of the total value of 2,345,771,013 PLN (inc. 1,877,865,878 PLN of the EU co-financing). The majority of them (1,270) are investments of the OP “Human Resources Development”. 13 771 participants of the OP HRD (60%), which were subject to the evaluation of the employment effectiveness indicator (Activities 6.1, 7.2, 8.1), have taken up jobs. It is an average result in comparison to the rest of the country. As part of the ROP VP, 3,153 workplaces were created until the end of 2013. Types of undertakings of far-reaching consequences for the labour market include supporting education and aiming towards the increase in its quality. The effects of the EU funds are multidimensional. What is important is the projects targeted on the improvement of educational infrastructure (the ROP PV and RDP) and educational projects (implemented as part of the OP HRD) or scholarship programmes of the IRDP. In the Podkarpackie Voivodeship, in the scope of science and education, 1563 projects of the total amount of 1,934,739,007 PLN (inc. 1,419,780,521 PLN of the EU co-financing) were implemented. They resulted in the renovation and modernisation of educational buildings and in the higher accessibility of education. The respondents of a phone survey (residents of the region) very often indicated the increase in the quality of education as a result of the EU co- financing. Apart from educational objects, as part of public infrastructure development in the Podkarpackie Voivodeship, numerous projects regarding social, cultural and sports infrastructure as well as health care were co-financed. As part of the support from the EU funds, 1,368 projects aiming at improving the state of public infrastructure were implemented. The total amount of the funds for this aim in
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 13
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Podkarpacie was 2,307,067,477 PLN (inc. 1,365,522 941 PLN of the EU co-financing). The majority of investments were implemented as part of the RDP, the ROP PV and the IRDP programmes. The effects of this support are significant. Podkarpackie is characterised by a high accessibility of cultural facilities (3 rd place in the country) and sports and recreational ones (1 st place). On the other hand, very bad results have been noted in the scope of the health care infrastructure accessibility. Podkarpackie has the highest indicator of people per one hospital. However, it has to be mentioned that the distance between the voivodeship and the rest of the country in this scope is quickly decreasing. During the 10 years of Polish membership in the EU the region has noted the highest increase in the hospital accessibility in Poland. The ratio between doctors and patients is also improving. At the University of Rzeszow a medical faculty is going to be created and for its needs a “Human Science Institute” will be constructed. This construction will be co-financed by the Regional Operational Programme of the Podkarpackie Voivodeship. As the aim of the support offered as part of the EU funds is to increase the consistency between regions in the scope of social and economic development, it is important that the financial funds will be given to the areas which really need them. In the Podkarpackie Voivodeship these are mainly rural areas. The value of macroeconomic indicators show a significant disparity between the development of cities and villages. The Sectorial Operational Programme “Restructuration”, the modernisation of the food sector, the rural areas development and the Rural Development Programme were specially dedicated to decrease those differences. As part of these programmes, 4,502 projects of the total value of 1,729,299,509 PLN (inc. 892,093,600 PLN of the EU co-financing) have been implemented. The support provided for the rural areas is especially visible in the scope of the technical and public infrastructure. The water and sewage system and the state of roads have been significantly improved. However, the activities which still need support are: increasing non-agricultural activity of rural residents, lowering the average age of people engaged with agriculture and stopping the emigration of young, well-educated people to big cities. An important issue that has been indicated by the respondents of the surveys conducted for the needs of the evaluation is the low social activity of rural areas residents. Villages lack leaders, which would have initiatives and start pro- developmental processes. It is worth noticing that in spite of the aforementioned problems, the residents of urban and rural areas have almost identically evaluated the adequacy of the EU projects implemented in their environment (CATI survey). One of the detailed aims of the evaluation conducted was to get to know the public views on the investments implemented as part of the EU funds. The results of the phone survey show that the residents of the Podkarpackie Voivodeship notice the projects implemented in their region, but they cannot indicate the EU programmes that financed them. The ROP PV is especially poorly recognisable. As many as 85% of people notice positive changes in their Poviat, which have occurred thanks to the investments made with the EU funds during the last 10 years (since 2004). The areas that have been indicated the most frequently are the communications/road and public infrastructure. A positive influence on the labour market has been indicated the least often. What is worth noticing is that as much as 38% of respondents have stated that the investments made with the EU funds have a big or very big influence on the increase of the quality of life in their place of residence. Specialists in the scope of the EU funds, who were interviewed for the purpose of this evaluation survey, have similar views on the effect of the EU aid schemes on the development of the
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 14
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Podkarpackie Voivodeship. They unanimously state that this effect is visible and very significant for the region, but at the same time disproportional to the expenditure. The level of use of the opportunity created by the EU funds is lowered by both ineffective use of part of the funds and an objective factor – the worldwide financial crisis. The fundamental positive effect of the project financed with the EU funds is the commencement of pro-developmental mechanisms in the region. The specialists evaluate the use of the EU funds in the scope of the communications infrastructure as well as innovation and education development as extraordinary positive. According to them, improvements in the new financial perspective are required in the agricultural support and entrepreneurship development. In the specialists’ opinion, the voivodeship did not use the opportunity to improve the touristic attractiveness of the region, even though it is naturally destined to this type of activity. In scope of the labour market support, the experts call for a better adjustment of the EU financing to the needs of companies. Good practice in this scope are projects of vocational schools implemented in cooperation with companies. Those initiatives give mutual benefits - graduates obtain practical knowledge and possibility of employment, employers obtain qualified employees. The research conducted allowed to indicate a few areas which still need a strong support from the EU funds. Actions that should be undertaken in the programming period 2014-2020 are shown below:
• rewarding the cooperation between schools and employers in the scope of internships and on-the-job training, but also in the creation of educational programmes or developmental programmes for schools and guidance regarding adjustment of vocational education to the needs of the labour market; • infrastructural projects which aim to increase the availability of care facilities for small children by adjusting their offer to the actual working hours of parents (round-the-clock and company-affiliated nurseries) should be rewarded; • supporting the use of endogenic potential of the voivodeship by rewarding projects which increase the competitiveness of the SMEs activity in the tourism section in the contest of I and VI Priority axis of the ROP VPW 2014-2020; • detailed diagnosis of health care areas requiring improvement and elaboration of the voivodeship’s health protection programme; • rewarding projects of higher innovative potential by substantive assessment of projects from the health care branch; • conduction of research in the scope of conditions of cooperation in project implementation between companies and research units. Indication of obstacles and sources of such cooperation is necessary to increase the interest in those projects in the new ROP PV perspective.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 15
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
3 WPROWADZENIE
Niniejszy raport został opracowany przez konsorcjum firm: Zachodniopomorska Pracowania Badawcza Marta Rzeczkowska-Owczarek i Zachodniopomorska Grupa doradcza Sp. z o.o. w ramach badania ewaluacyjnego prowadzonego na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego, pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu.
Celem głównym badania było: OCENA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA FUNDUSZY UE W KONTEKŚCIE SPOŁECZNO - GOSPODARCZEGO ROZWOJU WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO
Cele szczególe badania to:
I. Charakterystyka programów i Inicjatyw Wspólnotowych wspartych środkami UE realizowanych na terenie województwa podkarpackiego; II. Analiza wpływu funduszy unijnych na społeczno–gospodarczy rozwój regionu; III. Ocena wdrożonych inwestycji w opinii publicznej; IV. Wskazanie nowych możliwości wykorzystania funduszy unijnych w perspektywie finansowej 2014-2020.
ZAKRES PRZEDMIOTOWY I. Charakterystyka programów i Inicjatyw Wspólnotowych realizowanych na terenie województwa podkarpackiego; II. Ocena efektywności wsparcia w ramach RPO WP 2007-2013; III. Analiza oddziaływania funduszy unijnych na rozwój województwa podkarpackiego; IV. Ocena wykorzystania unijnego wsparcia w opinii publicznej; V. Charakterystyka społeczno-gospodarczych zmian w latach 2004-2013 na przykładzie wybranych gmin województwa podkarpackiego; VI. Wskazanie nowych możliwości wykorzystania funduszy unijnych w perspektywie finansowej 2014-2020.
ZAKRES PODMIOTOWY 1. przedstawiciele Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie (UMWP), Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie (PUW), Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Rzeszowie (WUP), Urzędu Statystycznego w Rzeszowie (US) oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Rzeszowie (WFOŚIGW), 2. mieszkańcy województwa podkarpackiego, 3. eksperci w zakresie funduszy europejskich.
ZAKRES CZASOWY Od 2000 r. (okres przedakcesyjny) do dnia podpisania umowy na realizację zamówienia, tj. 13 maja 2014 r.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 16
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
ZAKRES TERYTORIALNY Obszar województwa podkarpackiego.
Badanie zostało przeprowadzone z uwzględnieniem następujących kryteriów ewaluacyjnych:
• Skuteczność stopnia realizacji zakładanych celów interwencji w odniesieniu do rzeczywistych efektów ich realizacji, • Trafność planowanych celów interwencji w stosunku do wyzwań społeczno- ekonomicznych zdiagnozowanych w regionie, • Efektywność wsparcia w stosunku do poniesionych nakładów/kosztów/zasobów, • Użyteczność wsparcia w kontekście zaspokajania potrzeb regionu, • Trwałość (przewidywalna) wspartych inwestycji w perspektywie długookresowej.
Raport otwierają: spis treści oraz streszczenie w wersji polsko- i anglojęzycznej. W dalszej części raportu przedstawione zostały następujące elementy: 1) Metodologia badania 2) Wyniki badania obejmujące bloki tematyczne: charakterystyka programów i Inicjatyw Wspólnotowych wspartych środkami UE realizowanych na terenie województwa podkarpackiego; dotychczasowe wykorzystanie środków finansowych przez gminy i powiaty województwa podkarpackiego (RPO WP, POKL, PROW); analiza wpływu funduszy unijnych na gospodarczy rozwój regionu; analiza wpływu funduszy unijnych na społeczny rozwój regionu; ocena trafności i skuteczności wykorzystania wsparcia w ramach funduszy UE; ocena wdrożonych w ramach funduszy UE inwestycji w opinii publicznej; wskazanie nowych możliwości wykorzystania funduszy unijnych w perspektywie finansowej 2014-2020 3) Studia przypadku 4) Wnioski i rekomendacje 5) Spis map 6) Załączniki
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 17
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
4 METODOLOGIA
Na potrzeby niniejszego opracowania zostały zrealizowane badania z wykorzystaniem poniżej opisanych metod i technik badawczych: 1. Analiza danych zastanych (desk research) Materiał poddany analizie został dobrany w sposób celowy – do badania zostały włączone dane i dokumenty, które okazały się być użyteczne z punktu widzenia celów ewaluacji. Dane, które podlegały analizie desk research to:
• Dokumentacja programów i Inicjatyw Wspólnotowych, • Sprawozdania, raporty roczne, dane monitoringowe z realizacji programów unijnych, • Raporty z badań ewaluacyjnych: o Raport z badania pt. Analiza aktywności samorządów gminnych i powiatowych województwa podkarpackiego w wykorzystywaniu funduszy strukturalnych , październik 2008. o Raport z badania pt. Znaczenie projektów realizowanych w ramach RPO WP dla rozwoju miast województwa podkarpackiego , listopad 2012. o Raport z badania pt. Ewaluacja wkładu bezpośrednich dotacji inwestycyjnych udzielonych w ramach RPO WP we wzrost innowacyjności oraz konkurencyjności mikro, małych i średnich przedsiębiorstw województwa podkarpackiego , sierpień 2012. o Raport z badania pt. Wpływ wsparcia RPO Województwa Podkarpackiego na lata 2007- 2013 na funkcjonowanie Instytucji Otoczenia Biznesu, wrzesień 2013. o Raport z badania pt. Ocena rozwoju szkolnictwa zawodowego w województwie podkarpackim w kontekście wdrażania Działania 9.2 PO KL , grudzień 2012. o Raport z badania pt. Analiza potrzeb i barier organów prowadzących w zakresie programów rozwojowych szkół i placówek prowadzących kształcenie ogólne w ramach Poddziałania 9.1.2 PO KL w województwie podkarpackim , luty 2013, o Raporty z innych badań ewaluacyjnych przeprowadzonych na terenie Podkarpacia wyłonione w trakcie analizy danych zastanych.
• Sprawozdania z postępów wdrażania RPO WP 2007-2013, • Inne badania, opracowania, ekspertyzy na szczeblu krajowym, których analizy obejmowały swoim zakresem województwo podkarpackie, • Materiały statystyczne GUS, Urzędu Statystycznego w Rzeszowie, Eurostat, inne wyłonione w trakcie analizy danych zastanych, • Fundusze pomocowe Unii Europejskiej – Doświadczenia i perspektywy , pod red. M. Sapały- Gazdy, wydane przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007, • ZPORRe zmiany w regionach , opracowanie przez Departament Wdrażania Programów Rozwoju Regionalnego Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2008,
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 18
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
• Ocena postępów Polski w konwergencji z krajami UE oraz wpływ funduszy unijnych na gospodarkę w latach 2004-2007 , pod red. Roberta Dzierzgwy i Stanisława Sudaka, wydane przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2008, • Jan Misiąg, Wojciech Misiąg, Marcin Tomalak, Ocena efektywności wykorzystania pomocy finansowej Unii Europejskiej jako instrumentu polityki spójności społeczno – gospodarczej oraz poprawy warunków życia , Rzeszów 2013, • Raporty z kolejnych lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej , wyd. przez Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, dostępne na stronie internetowej www.polskawue.gov.pl, • Informacja na temat wykorzystania funduszy przedakcesyjnych i pozostałych elementów polityki strukturalnej w województwie podkarpackim , stan na wrzesień 2007, opracowane przez Departament Funduszy Strukturalnych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego oraz Informacja na temat wykorzystania instrumentów polityki strukturalnej dostępnych w województwie podkarpackim w latach 2004-2006 , stan na listopad 2009r., przygotowana przez Departament Wdrażania Projektów Infrastrukturalnych RPO Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego, • Polska i jej fundusze , red. Jerzy Gontarz i inni, wyd. przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, • Strategia Rozwoju Województwa – Podkarpackie 2020 , Rzeszów 2013. • Krajowa i unijna dokumentacja strategiczna, • Powiązane z przedmiotowym zakresem badania Wytyczne i Rozporządzenia Rady, Parlamentu (WE) oraz Komisji Europejskiej, • Powiązane z przedmiotowym zakresem badania Wytyczne i Rozporządzenia Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju, • Dokumentacja dotycząca nowego okresu programowania (projekty dokumentów): o Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego 2014-2020, o Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020, o Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020, o Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020, o Program Operacyjny Polska Wschodnia 2014-2020, o Program Operacyjny Inteligentny Rozwój 2014-2020, o Program Operacyjny Polska Cyfrowa 2014-2020, o Program Operacyjny Pomoc Techniczna 2014-2020, • Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2005-2013, • Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego 2014-2020 (projekt).
2. Analiza makroekonomiczna Analiza makroekonomiczna przeprowadzona została na podstawie badania dynamiki zmiany wartości wskaźników makroekonomicznych opisujących sytuację gospodarczą i społeczną województwa podkarpackiego po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Porównanie sytuacji w województwie oraz w kraju i UE w określonym czasie przeprowadzone zostało w sposób jakościowy – opisowo oraz ilościowy – z wykorzystaniem metody ekonometrycznej.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 19
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
3. Indywidualne wywiady pogłębione W ramach ewaluacji przeprowadzono 8 indywidualnych wywiadów pogłębionych. Respondentami badania byli: a) przedstawiciel IZ RPO WP 2007-2013, b) przedstawiciel Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Rzeszowie, c) przedstawiciel Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie, d) przedstawiciel Urzędu Statystycznego w Rzeszowie, e) przedstawiciel Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Rzeszowie, f) przedstawiciel Departamentu PROW UMWP, g) przedstawiciel Departamentu Wdrażania Projektów Infrastrukturalnych RPO UMWP, h) przedstawiciel Departamentu Rozwoju Regionalnego UMWP.
4. Ankieta telefoniczna CATI Ankieta telefoniczna została przeprowadzona na próbie 502 dobranych losowo respondentach, którymi byli mieszkańcy województwa podkarpackiego. Struktura zrealizowanej próby badawczej odpowiadała strukturze badanej populacji pod względem wieku i płci osób badanych.
Tabela 1 Struktura próby w badaniu CATI Grupa wiekowa Mężczyźni Kobiety 15 - 24 43 41 25 - 34 50 48 35 - 44 42 42 45 - 54 40 39 55 - 64 36 39 65 i więcej 32 50 SUMA 243 259 Źródło: Strukturę próby pod względem zmiennych demograficznych (wiek i płeć) ustalono na podstawie danych GUS 2013
5. Wywiady eksperckie Respondentami wywiadu eksperckiego byli pracownicy naukowi rzeszowskich uczelni wyższych zajmujący się w swojej pracy zagadnieniami z zakresu oddziaływania funduszy europejskich na rozwój regionalny. Dwóch ekspertów reprezentowało Uniwersytet Rzeszowski, trzeci ekspert był przedstawicielem Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie.
6. Studium przypadku W niniejszym badaniu, studium przypadku posłużyło przedstawieniu charakterystyki społeczno- gospodarczych zmian, które zaszły w latach 2004-2013 na przykładzie wybranych gmin województwa podkarpackiego. W zakresie rozwoju społecznego przedstawiono miasto Rzeszów, natomiast w zakresie rozwoju gospodarczego – Stalową Wolę.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 20
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
5 WYNIKI BADANIA
W niniejszym rozdziale zostaną przedstawione wyniki przeprowadzonych badań skupione w siedmiu blokach tematycznych. Pierwszy z nich dotyczy charakterystyki programów i Inicjatyw Wspólnotowych wspartych środkami UE realizowanych na terenie województwa podkarpackiego. Przedstawiona analiza odnosi się do trzech perspektyw czasowych – okresu przedakcesyjnego, perspektywy 2004-2006 oraz perspektywy 2007-2013. Celem analizy jest opisanie charakteru działań podejmowanych w ramach poszczególnych programów oraz określenie alokacji środków. Drugi blok tematyczny odnosi się do przedstawienia dotychczasowego wykorzystania środków finansowych przez gminy i powiaty województwa podkarpackiego (RPO WP, POKL, PROW). W ramach tego podrozdziału m.in. sporządzono mapy wsparcia z UE udzielonego poszczególnym gminom i powiatom. Trzeci i czwarty blok tematyczny raportu dostarcza informacji na temat zmian w sytuacji gospodarczej i społecznej, które dokonały się na przestrzeni ostatnich 10 lat w województwie podkarpackim oraz oceny wpływu funduszy unijnych na rozwój regionu. W kolejnym podrozdziale dokonano oceny trafności i skuteczności wykorzystania wsparcia w ramach funduszy UE. Poruszane zagadnienia odnoszą się do tego, czy wsparcie z funduszy UE zostało udzielone na obszarach, które faktycznie najbardziej tego potrzebowały. Podrozdział szósty zawiera analizę materiału empirycznego uzyskanego dzięki przeprowadzeniu ankiety kwestionariuszowej z mieszkańcami województwa oraz w wywiadzie eksperckim. Celem analizy była ocena wdrożonych inwestycji w opinii publicznej. Ostatni blok tematyczny niniejszego rozdziału odwołuje się do nowej perspektywy finansowej 2014- 2020 i wskazania nowych możliwości wykorzystania funduszy unijnych.
5.1 Charakterystyka programów i Inicjatyw Wspólnotowych wspartych środkami UE realizowanych na terenie województwa podkarpackiego
5.1.1 Okres przedakcesyjny (2000 - 2003) Jakie programy finansowane ze środków Unii Europejskiej oraz Inicjatywy Wspólnotowe Wsparcie finansowe udzielane przez Unię realizowano na terenie województwa Europejską Polsce na przestrzeni ostatnich podkarpackiego od 2000 roku? kilkunastu lat miało nieco inną formę oraz skalę, ale ten sam cel - pomoc w niwelowaniu różnic gospodarczych pomiędzy krajami rozwiniętymi (krajami „starej UE”) a krajami o niższym stopniu rozwoju społeczno-gospodarczym. Jeszcze przed przystąpieniem do Unii Europejskiej, Polska a tym samym również województwo podkarpackie rozpoczęło proces absorpcji środków finansowych funduszy przedakcesyjnych. Fundusze przedakcesyjne to środki bezzwrotnej pomocy finansowej udzielane państwom kandydującym na przygotowanie się do członkostwa w Unii Europejskiej oraz wyrównanie różnic gospodarczych. Pomoc przedakcesyjna pochodziła z trzech instrumentów finansowych:
• Program PHARE (ang. Poland and Hungary: Assistance for Restructuring their Economies) – Pomoc dla Restrukturyzacji Gospodarek Polski i Węgier,
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 21
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
• Program ISPA (ang. Instrument for Structural Policies for Pre-Accesion Program) - Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej, • Program SAPARD (ang. Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development) – Przedakcesyjny Instrument Wsparcia dla Rolnictwa i Obszarów Wiejskich,
Największym funduszem był Program PHARE . Wsparcie z PHARE od roku 2000 koncentrowało się na realizacji dwóch podstawowych priorytetów 1: • Wsparcie na rzecz rozwoju instytucjonalnego – wzmacnianie administracji publicznej i przygotowanie jej do przyjęcia i stosowania prawa wspólnotowego oraz uczestniczenia we wspólnej polityce regionalnej Unii. Najszerzej wykorzystywanym instrumentem w ramach priorytetu była tzw. współpraca bliźniacza (ang. twinning), której istotą była pomoc doradcza i szkoleniowa udzielana polskim instytucjom publicznym przez specjalistów z krajów członkowskich UE, tzw. ekspertów i doradców przedakcesyjnych (ang. Pre-acession Advisors – PAA). • wsparcie inwestycyjne – w tym: o inwestowanie w infrastrukturę niezbędną do stosowania zharmonizowanych przepisów prawnych oraz inwestycje bezpośrednio związane z wdrażaniem: acquis communautaire, norm i standardów unijnych. Przykładem może być wsparcie takich obszarów, jak: bezpieczeństwo i higiena pracy, sprawiedliwość i sprawy wewnętrzne, kontrola granic oraz kontrola weterynaryjna. o inwestowanie w tzw. spójność społeczną i gospodarczą poprzez działania zaradcze podobne do tych, które wspierane są w krajach członkowskich w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego, czyli działania ukierunkowane na zmniejszenie opóźnień i nierówności w poziomie rozwoju regionów poprzez promowanie aktywności gospodarczej, rozwiązywanie problemów społecznych oraz związanych ze sprawami zatrudnienia a także rozwój infrastruktury warunkującej prowadzenie działalności gospodarczej.
W województwie podkarpackim środki z funduszu PHARE zostały wykorzystano realizując następujące programy:
1. Program Phare Spójność Społeczna i Gospodarcza (SSG) , w ramach którego zrealizowano: • Duże Projekty Infrastrukturalne sprzyjające bezpośrednio wzrostowi aktywności sektora produkcyjnego i poprawie warunków prowadzenia działalności gospodarczej na szczeblu lokalnym (np. modernizacja lub budowa infrastruktury drogowej, systemu oczyszczalni i sieci kanalizacyjnych). • Rozwój Małych i Średnich Przedsiębiorstw (MŚP) mający na celu pomoc w różnicowaniu gospodarki, rozwój sektora prywatnego, restrukturyzację i modernizację przemysłu i usług. Podstawowymi instrumentami wsparcia były dotacje na realizację inwestycji w środki trwałe oraz dotacje na usługi doradcze.
1http://archiwum-ukie.polskawue.gov.pl/www/serce.nsf/0/123cd8b3e05a9587c1256ed90044ecd8?open
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 22
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
• Rozwój Zasobów Ludzkich obejmujący wsparcie dla wzrostu zatrudnienia, rozwoju przedsiębiorczości, poprawy zdolności adaptacyjnych firm i ich pracowników oraz wyrównywania szans na rynku pracy. Podstawowymi instrumentami wsparcia w ramach przedmiotowego komponentu były szkolenia i kursy (przede wszystkim dla osób bezrobotnych, zagrożonych bezrobociem i pracowników MŚP) oraz wspieranie rozwoju lokalnej współpracy partnerskiej w dziedzinie zatrudnienia (pakty na rzecz zatrudnienia). 2. Program Współpracy Przygranicznej Phare CBC Polska – Słowacja – obejmujący swoim zakresem podobne kierunki działań, jak w Programie Phare Spójność Społeczna i Gospodarcza. 3. Program Zintegrowana Granica Wschodnia – w ramach którego rozwijano infrastrukturę techniczną, instytucjonalną i organizacyjną związaną z funkcjonowaniem granicy wschodniej Polski, jako przyszłej zewnętrznej granicy UE. 4. Program Phare 2001 ODBUDOWA – przeznaczony na usuwanie skutków kataklizmu na obszarach najbardziej dotkniętych powodzią.
Łączna wartość środków alokowanych w ramach programu Phare w okresie od roku 2000 do roku 2003 dla Polski wyniosła według Memorandów Finansowych 1860,641 mln EUR.2 Natomiast kwota wsparcia z PHARE wykorzystanych przez województwo podkarpackie w tym okresie ukształtowała się na następującym poziomie: • w ramach Programu Phare Spójność Społeczna i Gospodarcza (SSG) – 64,4 mln EUR w tym środki przeznaczone na projekty infrastrukturalne – 42,2 mln EUR, • w ramach Programu Współpracy Przygranicznej Phare CBC Polska – Słowacja – 5,8 mln EUR, • w ramach Programu Zintegrowana Granica Wschodnia – 11,9 mln EUR, • w ramach Programu Phare 2001 ODBUDOWA - 3,84 mln EUR. 3
Tabela 2 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach Programu PHARE w województwie podkarpackim Wartość projektów ogółem Wartość dofinansowania Nazwa programu Liczba projektów [w mln EUR] z UE [w mln EUR] Program Phare Spójność Społeczna 23 138,35 64,4 i Gospodarcza (SSG) Program Współpracy Przygranicznej Phare 48 8,65 5,8 CBC Polska – Słowacja Program Zintegrowana Granica Wschodnia 13* b.d. 11,9 Program Phare 2001 ODBUDOWA 36 4,41 3,84 *bez Funduszu Małych Projektów (liczba projektów w FMP to około 100 szt.) Źródło: Informacja na temat wykorzystania funduszy przedakcesyjnych oraz stanu wdrażania funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w województwie podkarpackim. Stan na dzień 25 marca 2005 r. Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego – Departament Funduszy Strukturalnych i Programów Przedakcesyjnych oraz Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej 2007 – 2013, Projekt nr 6, Warszawa, 30 stycznia 2007 r.
Podkarpacia w okresie przedakcesyjnym był Program ISPA - fundusz utworzony dla współfinansowania dużych projektów inwestycyjnych z dziedziny ochrony środowiska i transportu. Za priorytety w realizowaniu Programu uznano: • w zakresie ochrony środowiska: zwalczanie problemów spowodowanych zanieczyszczeniem wód i powietrza, w tym rozwiązywanie problemów związanych z zaopatrzeniem w wodę pitną, oczyszczaniem ścieków oraz gospodarką odpadami,
2http://archiwum-ukie.polskawue.gov.pl/www/serce.nsf/0/9718ba815392b198c1256ed9004a6324?open 3Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej 2007 – 2013, Projekt nr 6, Warszawa, 30 stycznia 2007 r.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 23
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
• w zakresie transportu: wspieranie zrównoważonych przewozów, a w szczególności tych przedsięwzięć, które obejmowały tworzenie połączeń sieci krajowych z transeuropejskimi oraz umożliwiały ujednolicenie warunków wykorzystania tych sieci.
Program ISPA był realizowany na terenie całej Polski w czterech kolejnych edycjach: 2000, 2001, 2002 i 2003, a wysokość wsparcia jakie oferował dla kraju wynosiła średnio 348 mln EUR/rok. 4 We wskazanym okresie, na terenie Podkarpacia w ramach Programu ISPA zrealizowano tylko cztery projekty dotyczącego sektora ochrony środowiska, natomiast w odniesieniu do sektora transportowego wsparcia nie uzyskał żaden projekt z województwa. Tym samym łączna wartość uzyskanego przez region wsparcia w ramach programu wyniosła 40,36 mln EUR. 5
Tabela 3 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach Programu ISPA w województwie podkarpackim Wartość projektów ogółem Wartość dofinansowania z UE Nazwa programu Liczba projektów [w mln EUR] [w mln EUR] Program ISPA 4 99,36 59,16 Źródło: Informacja na temat wykorzystania funduszy przedakcesyjnych oraz stanu wdrażania funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w województwie podkarpackim. Stan na dzień 25 marca 2005 r. Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego – Departament Funduszy Strukturalnych i Programów Przedakcesyjnych
Program SAPARD był kolejnym instrumentem finansowym dostępnym w Polsce w ramach funduszy przedakcesyjnych. Program był zorientowany na restrukturyzację rolnictwa i rozwój obszarów wiejskich w celu dostosowania rolnictwa i infrastruktury terenów rolniczych do warunków panujących w krajach Unii. Pomoc w ramach Programu SAPARD była udzielana w szczególności na działania dotyczące: • poprawy konkurencyjności polskiego rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego, zarówno na rynku krajowym jak i rynku międzynarodowym; • dostosowania sektora rolno-spożywczego do wymagań Jednolitego Rynku w zakresie wymagań sanitarnych, higienicznych oraz jakościowych; • wsparcia wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez rozwój infrastruktury technicznej oraz tworzenie warunków do podejmowania pozarolniczej działalności gospodarczej na wsi.
W województwie podkarpackim w ramach Programu Operacyjnego SAPARD zrealizowano projekty w ramach następujących obszarów: • Poprawa Przetwórstwa i Marketingu Artykułów Rolnych i Rybnych- w zakresie przetwórstwa produktów pochodzenia zwierzęcego oraz owoców i warzyw. • Inwestycje w Gospodarstwach Rolnych - modernizacje gospodarstw, w tym gospodarstw specjalizujących się w produkcji mleka i zwierząt hodowlanych oraz inwestycje zapobiegające zanieczyszczeniu środowiska w wyniku prowadzenia działalności rolnej.
4 http://archiwum-ukie.polskawue.gov.pl/www/serce.nsf/0/485db4fc1bd78ea0c1256ed9003df1fb?open 5 Informacja na temat wykorzystania funduszy przedakcesyjnych oraz stanu wdrażania funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w województwie podkarpackim. Stan na dzień 25 marca 2005 r. Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego – Departament Funduszy Strukturalnych i Programów Przedakcesyjnych
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 24
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
• Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich- w szczególności inwestycje z zakresu podstawowych elementów infrastruktury technicznej skierowane do gmin i związków międzygminnych. • Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich- ukierunkowane na różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich gdzie udzielono wsparcia dla inwestycji tworzących nowe źródła dochodu poza konwencjonalnym rolnictwem.
Wartość środków przyznanych Polsce w ramach programu SAPARD przez Unię Europejską w okresie 2000-2003 wynosiła średnio ok. 170 mln EUR rocznie 6, z czego województwo podkarpackie pozyskało łącznie przez cały okres około 76,6 mln EUR. 7
Tabela 4 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach Programu SAPARD w województwie podkarpackim Wartość projektów ogółem Wartość dofinansowania z UE Nazwa programu Liczba projektów [w mln zł] [w mln zł] Program SAPARD 1300 317,6 b.d. Źródło: SAPARD – wybrane efekty realizacji pomocy przedakcesyjnej w Polsce, ARiMR, Warszawa: 2006.
Obok programu SAPARD drugim dużym programem, jaki wspierał restrukturyzację obszarów wiejskich w Polsce w okresie przedakcesyjnym był Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich (PAOW) finansowany z kredytu Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju. Program realizowano w Polsce od 2000 do 2005 r. PAOW miał również za zadanie przyczynić się do szeroko rozumianego rozwoju gospodarczego obszarów wiejskich.
W województwie podkarpackim w ramach programu zrealizowano następujące typy działań: • Komponent A - Program mikropożyczek i dotacji oraz doradztwa dla osób rozpoczynających lub prowadzących działalność gospodarczą. • Komponent B 1 - Program przekwalifikowań i reorientacji zawodowej, obejmujący realizację działań aktywizujących osoby bezrobotne. • Komponent B2 – Edukacja, tj. poprawa warunków i poziomu nauczania w szkołach podstawowych i gimnazjach (zadania inwestycyjne i szkoleniowo-dydaktyczne). • Komponent B3 - Budowanie potencjału instytucjonalnego administracji lokalnej i regionalnej poprzez realizację szkoleń dla JST w zakresie przygotowywania projektów. • Komponent C - Infrastruktura wiejska obejmująca inwestycje infrastrukturalne z zakresu budowy wodociągów, kanalizacji, oczyszczalni ścieków oraz budowy lub modernizacji dróg.
Wykorzystanie przyznanych Polsce funduszy z Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich wyniosło 117,4 mln EUR, natomiast wraz z środkami budżetu Państwa oraz środkami własnymi samorządów i innych beneficjentów, wartość zaangażowanych środków w Programie stanowiła ponad 260 mln EUR 8. Na Podkarpaciu wsparcie w ramach PAOW wyniosło 13,78 mln EUR 9.
6http://archiwum-ukie.polskawue.gov.pl/www/serce.nsf/0/a55a50d8c0f51edec1256ed90042e697?open 7 RPO WP 2007-20013 8http://www.fapa.com.pl/jkp/context/index1.html 9Informacja na temat uczestnictwa województwa podkarpackiego w programach operacyjnych, współfinansowanych z publicznych środków wspólnotowych, Rzeszów, kwiecień 2005 r. (Załącznik do Kontraktu Wojewódzkiego dla Województwa Podkarpackiego na lata 2005-2006)
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 25
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela 5 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach PAOW w województwie podkarpackim Wartość projektów ogółem Wartość dofinansowania Nazwa programu Liczba projektów [w mln EUR] z UE [w mln EUR] Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich b.d. b.d. 13,78 Źródło: Informacja na temat wykorzystania funduszy przedakcesyjnych oraz stanu wdrażania funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w województwie podkarpackim. Stan na dzień 25 marca 2005 r. Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego – Departament Funduszy Strukturalnych i Programów Przedakcesyjnych
Łączne uzyskane przez Województwo Podkarpackie wsparcie środków przedakcesyjnych (Phare, ISPA i SAPARD) w latach 2000-2003 wyniosło około 230 mln EUR 10 lecz dopiero pełne członkostwo w UE dało możliwości pozyskania znacznie większych środków finansowych przyczyniających się do rozwoju w aspekcie gospodarczym i społecznym.
5.1.2 Perspektywa 2004-2006
Na lata 2004-2006 Polska otrzymała wsparcie z UE w wysokości 12,8 mld EUR. Środki w wysokości 8,6 mld EUR przeznaczone były na realizację siedmiu programów operacyjnych finansowanych z funduszy strukturalnych, obejmujących 5 sektorowych programów operacyjnych, Program Operacyjny Pomoc Techniczna oraz Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego. Alokacja objęła również Inicjatywę Wspólnotową INTERREG IIIA oraz EQUAL. Pozostałe środki w wysokości 4,2 mld EUR przeznaczono na wsparcie inwestycji finansowanych w ramach Funduszu Spójności.
I. Fundusze strukturalne będące instrumentami Polityki Strukturalnej Unii Europejskiej, których zadaniem jest wspieranie restrukturyzacji i modernizacji gospodarek krajów UE, miały na celu zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej Unii. W latach 2004-2006 Polska, w tym także województwo podkarpackie skorzystało z środków funduszy strukturalnych w ramach: 1. Programu regionalnego: • Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004-2006, 2. Programów krajowych: • Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006, • Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw 2004-2006, • Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich 2004-2006, • Sektorowy Program Operacyjny Transport 2004-2006, • Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb 2004-2006, • Program Operacyjny Pomoc Techniczna 2004-2006. 3. Inicjatyw Wspólnotowych: • INTERREG, • EQUAL.
II. Fundusz Spójności stanowi kolejny instrument Polityki Strukturalnej Unii Europejskiej, mający na celu także wzmacnianie spójności społecznej i gospodarczej Unii. Pomoc z Funduszu Spójności miała
10 http://www.wrota.podkarpackie.pl/res/rpo/Wazne_dok/RPO/zaktual_rpo_wp_12_2011.pdf
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 26
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
jednak zasięg krajowy, a nie regionalny jak w przypadku funduszy strukturalnych. Celem nadrzędnym funduszu było finansowanie dużych projektów tworzących spójną całość w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury transportowej. W latach 2004-2006 realizowano w ramach instrumentu dwa komponenty:
• Ochrona środowiska, • Transport.
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004-2006 był narzędziem realizacji polityki regionalnej państwa, zgodnie z kierunkami rozwoju wytyczonymi przez Unię Europejską. Celem programu było umożliwienie realizacji zadań w ramach następujących priorytetów:
• Priorytet I. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmocnieniu konkurencyjności regionów - czyli wzrost atrakcyjności wszystkich regionów poprzez poprawę stanu infrastruktury. • Priorytet II. Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach - poprzez stworzenie warunków dla rozwoju zasobów ludzkich na poziomie lokalnym i regionalnym, a także poprawa zdolności do programowania i realizacji projektów w zakresie rozwoju zasobów ludzkich na tych szczeblach • Priorytet III. Rozwój lokalny - a w szczególności aktywizacja społeczna i gospodarcza obszarów zagrożonych marginalizacją i włączenie ich w procesy rozwojowe kraju i Europy.
Wartość dofinansowania, jaką uzyskały realizowane w ramach Programu na terenie kraju projekty wyniosła ponad 2 968 470 769 EUR 11 . Do beneficjentów z Podkarpacia w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, trafiło około 192 mln EUR 12 , dzięki którym możliwe było sfinansowanie następujących działań:
• w ramach Priorytetu I- rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej w miastach oraz poprawa połączeń pomiędzy ośrodkami regionalnymi, zwiększające mobilność zawodową i przestrzenną mieszkańców, a tym samym przyczyniające się do wzrostu dostępu do zatrudnienia i nauki • w ramach Priorytetu II - zwiększenie mobilności zasobów ludzkich w regionach, poprzez podnoszenie poziomu wiedzy i kwalifikacji zawodowych mieszkańców. • w ramach Priorytetu III - projekty przyczyniające się do polepszenia stanu infrastruktury technicznej i społecznej o znaczeniu lokalnym, rewitalizacji obszarów zdegradowanych oraz tworzenia mikroprzedsiębiorstw.
Tabela 6 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach ZPORR w województwie podkarpackim Wartość Wartość projektów Nazwa programu Liczba projektów dofinansowania z UE ogółem [zł] [zł] Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju 1 061 1 399 516 967 834 331 109 Regionalnego 2004-2006 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bazy SRP 04-06 (dane MIiR)
11 Końcowy raport z postępu wdrażania Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006, Ministerstwo rozwoju Regionalnego , Warszawa: 2010. 12 http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/NR/rdonlyres/232C0A31-3A43-4032-B411- C04F4DB601B9/30644/prezentacja_27032007_zmiany.pdf
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 27
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006 miał na celu budowę otwartego, opartego na wiedzy społeczeństwa poprzez zapewnienie warunków do rozwoju zasobów ludzkich w drodze kształcenia, szkolenia i pracy. SPO RZL realizował swoje cele w ramach następujących priorytetów:
• Priorytet I – Aktywna polityka rynku pracy oraz integracji zawodowej i społecznej poprzez działania ukierunkowane m.in. na rozwój i modernizację instrumentów i instytucji rynku pracy, przeciwdziałanie i zwalczanie długotrwałemu bezrobociu, wsparcie grup szczególnego ryzyka; • Priorytet II – Rozwój społeczeństwa opartego na wiedzy poprzez zwiększenie dostępu do edukacji - promowanie kształcenia ustawicznego, podnoszenie jakości nauczania w odniesieniu do potrzeb rynku pracy, rozwój kadr nowoczesnej gospodarki, czy też wsparcie zdolności administracyjnych.
W podkarpackim w ramach Programu realizowano szerokie spektrum działań zwiększających jakość zasobów ludzkich, w tym działania edukacyjne obejmujące kursy i szkolenia, studia podyplomowe, usługi doradcze, informacje zawodowe, pośrednictwo pracy, umożliwiano realizację praktyk zawodowych, czy też wykonywano badania i analizy dla potrzeb regionalnego rynku pracy. Projekty realizowane w ramach SPO RZL na Podkarpaciu otrzymały łącznie ponad 200 mln zł 13 (około 49 mln EUR). Alokacja dla kraju wyniosła łącznie 1 470 033 216 EUR 14 .
Tabela 7 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach SPO RZL w województwie podkarpackim Wartość Wartość projektów Nazwa programu Liczba projektów dofinansowania z UE ogółem [zł] [zł] Sektorowy Program Operacyjny Rozwój 203 283 364 750 200 465 073 Zasobów Ludzkich 2004-2006 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bazy SRP 04-06 (dane MIiR)
Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw 2004-2006 to program wdrażany w celu poprawy pozycji konkurencyjnej polskich przedsiębiorstw funkcjonujących w warunkach otwartego rynku. Ukierunkowany został on na bezpośrednie wsparcie sektora przedsiębiorstw, sektora naukowo-badawczego oraz instytucji otoczenia biznesu na najbardziej efektywne projekty i przedsięwzięcia, gwarantujące wzrost innowacyjności produktowej i technologicznej. SPO WKP realizował swoje cele w ramach następujących priorytetów:
• Priorytet I – Rozwój przedsiębiorczości i wzrost innowacyjności poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu -poprzez takie działania jak np. poprawa dostępności do zewnętrznego finansowania inwestycji przedsiębiorstw, tworzenie korzystnych warunków dla rozwoju firm, wzmocnienie współpracy między sferą badawczo-rozwojową a gospodarką, czy też rozwój systemu dostępu przedsiębiorców do informacji i usług publicznych on-line. • Priorytet II – Bezpośrednie wsparcie przedsiębiorstw - poprzez doradztwo, inwestycje w MŚP, wsparcie konkurencyjności produktowej i technologicznej przedsiębiorstw czy też inwestycji w zakresie dostosowania przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska.
13 Dane z Bazy SRP 04-06 pozyskanej od Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju 14 Sprawozdanie końcowe z realizacji Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 28
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Polska w ramach SPO WKP otrzymała z funduszy europejskich 1 251,1 mln EUR 15 , z czego do województwa podkarpackiego trafiło 52,8 mln EUR 16 . W ramach środków z SPOWKP w regionie realizowano działania ukierunkowane na rozwój przedsiębiorstw, IOB oraz uczelni i instytucji badawczo-naukowych. Udzielone wsparcie umożliwiło m.in. tworzenie, rozbudowę oraz modernizację przedsiębiorstw (mając na uwadze także ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko), wdrażanie i komercjalizację technologii i produktów innowacyjnych, a także realizację prac badawczo-rozwojowych w oparciu o nowe zaplecze laboratoryjno-badawcze.
Tabela 8 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach SPO WKP w województwie podkarpackim Wartość projektów Wartość dofinansowania Nazwa programu Liczba projektów ogółem [zł] z UE [zł]
Sektorowy Program Operacyjny Wzrost 748 707 748 912 305 293 017 Konkurencyjności Przedsiębiorstw 2004-2006 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bazy SRP 04-06 (dane MIiR)
Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich 2004-2006 stanowił ważny instrument realizacji zadań z zakresu przekształceń w obszarze rolnictwa i gospodarki żywnościowej, a także zadania związanego z rozwojem obszarów wiejskich. Cele programu realizowane były w ramach dwóch priorytetów: • Priorytet I – Wspieranie zmian i dostosowań w sektorze rolno-żywnościowym – poprzez inwestycje w gospodarstwach rolnych, ułatwianie startu młodym rolnikom, szkolenia, doradztwo rolnicze oraz działania ukierunkowane na poprawę przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych. • Priorytet II – Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich - poprzez m.in. działania ukierunkowane na przywracanie zniszczonego potencjału produkcji leśnej oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych, odnowę wsi oraz zachowanie i ochronę dziedzictwa kulturowego na obszarach wiejskich, gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi, scalanie gruntów, rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem, czy też różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów.
Wielkość środków finansowych otrzymanych przez Polskę w ramach Programu wyniosła 1,79 mld EUR 17 . Na województwo podkarpackie przypadło 57 mln EUR 18 . Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich pozwolił tym samym sfinansować na terenie Podkarpacia m.in. inwestycje w gospodarstwach rolnych przyczyniające się do poprawy ich konkurencyjności (poprzez oddziaływanie na wzrost jakości produkcji, jej skalę i profil, obniżenie kosztów oraz spełnienie wymogów w zakresie ochrony
15 Informacja na temat wykorzystania instrumentów polityki strukturalnej dostępnych w województwie podkarpackim w latach 2004 – 2006, Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, Departament Wdrażania Projektów Infrastrukturalnych RPO, Listopad 2009 r. 16 Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 17 Informacja na temat wykorzystania instrumentów polityki strukturalnej dostępnych w województwie podkarpackim w latach 2004 – 2006, Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, Departament Wdrażania Projektów Infrastrukturalnych RPO, Listopad 2009 r. 18 Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 29
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
środowiska), budowę, czy też modernizację zakładów produkcyjnych i infrastruktury handlu hurtowego artykułami rolnymi, modernizację przestrzeni publicznej wraz zachowaniem dziedzictwa kulturowego obszarów wiejskich, szkolenia i doradztwo, wsparcie dla młodych rolników oraz różnicowanie działalności rolników, domowników, a także osób prawnych zajmujących się prowadzeniem działalności rolniczej w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów.
Tabela 9 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach SPO Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich w województwie podkarpackim Wartość projektów Wartość dofinansowania Nazwa programu Liczba projektów ogółem [zł] z UE [zł]
Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój 1550 390 888 825 177 325 632 Obszarów Wiejskich 2004-2006 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bazy SRP 04-06 (dane MIiR)
Sektorowy Program Operacyjny Transport 2004-2006 miał na celu zwiększenie spójności transportowej kraju oraz polepszenie dostępności przestrzennej miast, obszarów i regionów Polski w układzie Unii Europejskiej. W ramach SPOT realizowane były dwa priorytety:
• Priorytet I – Zrównoważony gałęziowo rozwój transportu, w ramach którego umożliwiono realizację projektów dotyczących modernizacji linii kolejowych w relacjach między aglomeracjami miejskimi i w aglomeracjach, poprawy infrastruktury dostępu do portów morskich oraz rozwój systemów intermodalnych.
• Priorytet II - Bezpieczniejsza infrastruktura drogowa, który umożliwiał budowę i przebudowę dróg krajowych, usprawnienie przejazdów drogami krajowymi przez miasta na prawach powiatu oraz wdrażanie i monitoring środków poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego.
W ramach SPO Transport Polska otrzymała 1,16 mld EUR 19 , z czego województwo podkarpackie wykorzystało około 17 mln EUR. Działania w ramach SPOT w województwie podkarpackim skupiły się na realizacji niewielkiej ilości inwestycji drogowych oraz projektów z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego.
Tabela 10 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach SPOT w województwie podkarpackim Wartość projektów Wartość dofinansowania Nazwa programu Liczba projektów ogółem [zł] z UE [zł]
Sektorowy Program Operacyjny Transport 4 101 060 070 69 487 260 2004-2006
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bazy SRP 04-06 (dane MIiR)
19 Informacja na temat wykorzystania instrumentów polityki strukturalnej dostępnych w województwie podkarpackim w latach 2004 – 2006, Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, Departament Wdrażania Projektów Infrastrukturalnych RPO, Listopad 2009 r.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 30
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb 2004-2006 miał przyczynić się do poprawy efektywności sektora rybackiego oraz podniesienia konkurencyjności polskiego rybactwa i przetwórstwa rybnego w tym również do racjonalnej gospodarki żywymi zasobami wód. Cele programu realizowane były w ramach następujących priorytetów: • Priorytet I – Dostosowanie nakładu połowowego do zasobów - obejmującego działania dotyczące złomowania statków rybackich, przeniesienia statków do krajów trzecich lub zmian ich przeznaczenia, • Priorytet II – Odnowa i modernizacja floty rybackiej - obejmującego działania dotyczące modernizacji istniejących statków rybackich, • Priorytet III – Ochrona i rozwój zasobów wodnych, chów i hodowla ryb, rybackie urządzenia portowe, przetwórstwo i rynek rybny, rybołówstwo śródlądowe – poprzez działania dotyczące ochrony i rozwoju zasobów wodnych, chowu i hodowli ryb, rybackiej infrastruktury portowej, przetwórstwa i rynku rybnego oraz rybołówstwa śródlądowego, • Priorytet IV – Inne działania dotyczące np. rybołówstwa przybrzeżnego, znajdowanie oraz promowanie nowych rynków zbytu na produkty rybne, czy też dotyczące czasowego zawieszenia działalności i innych rekompensat finansowych.
Polska w ramach SPO RPR uzyskała wsparcie w wysokości ponad 201,8 mln EUR 20 . Województwo podkarpackie uzyskało wsparcie w wysokości około 0,5 mln EUR 21 .W regionie w ramach SPO RYBY realizowano działania w ramach III priorytetu, dotyczące ochrony i rozwoju zasobów wodnych, chowu i hodowli ryb, przetwórstwa i rynku rybnego oraz rybołówstwa śródlądowego.
Tabela 11 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach SPO RPR w województwie podkarpackim Wartość Wartość projektów Nazwa programu Liczba projektów dofinansowania z UE ogółem [zł] [zł] Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo 20 6 678 845 2 230 936 i Przetwórstwo Ryb 2004-2006 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bazy SRP 04-06 (dane MIiR)
INTERREG III to inicjatywa wspólnotowa finansowana ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Celem nadrzędnym INTERREG III było wspieranie współpracy przygranicznej, międzynarodowej i międzyregionalnej. I NTERREG III został podzielony na trzy komponenty:
• Komponent A - służący wspieraniu i promocji zintegrowanego rozwoju regionalnego na obszarze sąsiadujących ze sobą regionów przygranicznych poprzez współpracę lokalnych władz publicznych; • Komponent B - mający na celu wspieranie współpracy transnarodowej pomiędzy krajowymi, regionalnymi i lokalnymi władzami publicznymi w ramach regionów paneuropejskich. Głównym celem komponentu był zrównoważony i koordynowany rozwój przestrzenny infrastruktury transeuropejskiej w oparciu o współpracę miast i obszarów wiejskich, w ramach
20 www.funduszeeuropejskie.gov.pl/OrganizacjaFunduszyEuropejskich/Strony/Fundusze_Europejskie_2004_2006.aspx 21 Informacja na temat wykorzystania instrumentów polityki strukturalnej dostępnych w województwie podkarpackim w latach 2004 – 2006, Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, Departament Wdrażania Projektów Infrastrukturalnych RPO, Listopad 2009 r.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 31
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
tego komponentu wspierane były również przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska i rozwoju społeczeństwa informacyjnego; • Komponent C - obejmujący współpracę międzyregionalną w skali europejskiej. Celem podstawowym komponentu była intensyfikacja współpracy w zakresie polityki regionalnej oraz wymiana informacji i doświadczeń w obszarze rozwoju regionalnego i polityk kohezyjnych;
INTERREG w Województwie Podkarpackim realizowany był w ramach następujących programów: INTERREG IIIA : • Program Sąsiedztwa Polska – Ukraina - Białoruś (2004 – 2006) , w ramach którego realizowano działania przyczyniające się do wzrostu konkurencyjności regionów przygranicznych poprzez modernizację i rozbudowę infrastruktury transgranicznej oraz działania ukierunkowane na rozwój kapitału ludzkiego i instytucjonalnych form współpracy transgranicznej oraz poprawa bezpieczeństwa na granicach Unii Europejskiej. • Program Polska - Słowacja - przeznaczony na rozwój i nfrastruktury technicznej, komunikacyjnej, infrastrukturę ochrony środowiska oraz rozwój społeczno– gospodarczy, a w tym rozwój zasobów ludzkich oraz promocję przedsiębiorczości, ochronę dziedzictwa naturalnego oraz kulturowego i wspieranie lokalnych inicjatyw.
Ponadto Samorząd Województwa Podkarpackiego uczestniczył także jako partner w realizacji projektów w ramach inicjatyw: INTERREG III B, a dokładniej INTERREG IIIB CADSES , który umożliwił realizację działań w następujących dziedzinach: dziedzictwo kulturowe i turystyka, marka regionalna, wsparcie dla MŚP oraz polityka rozwoju regionu. INTERREG IIIC , tj. w Programie Strefy Wschodniej dzięki któremu stworzona została możliwość wymiany metod, umiejętności i wiedzy know-how z zakresu interwencji na problemowych obszarach. Wspólne działania służyć mają wypracowaniu i kierowaniu schematem "capacity-building" (kształcenie - rozwój) na skalę europejską. W ramach INTERREG III beneficjenci polscy mogli skorzystać z dofinansowania, którego łączna kwota na lata 2004-2006 przekroczyła 221 mln EUR 22 . W województwie podkarpackim kwota wsparcia uzyskana w ramach niniejszej inicjatywy wyniosła prawie 12 mln EUR 23 .
Tabela 12 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III województwie podkarpackim Wartość projektów Wartość dofinansowania Nazwa programu Liczba projektów ogółem [zł] z UE [zł] INTERREG IIIA Programu Sąsiedztwa Polska- 48 59 444 749 41 201 499 Ukraina-Białoruś
INTERREG IIIA Polska - Republika Słowacka 19 16 817 089 11 969 798 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bazy SRP 04-06 (dane MIiR)
22 Informacja na temat wykorzystania instrumentów polityki strukturalnej dostępnych w województwie podkarpackim w latach 2004 – 2006, Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, Departament Wdrażania Projektów Infrastrukturalnych RPO, Listopad 2009 23 Dane z Bazy SRP 04-06 pozyskanej od Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 32
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
EQUAL to kolejna z Inicjatyw Wspólnotowych, realizowanych w Polsce w okresie 2004-2006. Głównym celem programu było zwalczanie wszelkich przejawów dyskryminacji i nierówności na rynku pracy (zwłaszcza między kobietami a mężczyznami) oraz integracja społeczna i zawodowa imigrantów. Środki finansowe wykorzystywane w ramach tej inicjatywy pochodziły z zasobów Europejskiego Funduszu Społecznego. Wsparcie w ramach programu objęło następujące dziedziny: • Ułatwianie wchodzenia i powrotu na rynek pracy osobom mającym trudności z integracją lub reintegracją na rynku pracy, celem promowania rynku pracy otwartego dla wszystkich. • Wzmocnienie krajowej gospodarki społecznej (trzeciego sektora), a w szczególności usług na rzecz społeczności lokalnych oraz poprawa jakości miejsc pracy. • Wspieranie zdolności przystosowawczych przedsiębiorstw i pracowników do zmian strukturalnych w gospodarce oraz wykorzystania technologii informatycznych i innych nowych technologii. • Godzenie życia rodzinnego i zawodowego oraz ponowna integracja kobiet i mężczyzn, którzy opuścili rynek pracy, poprzez wdrażanie bardziej elastycznych i efektywnych form organizacji pracy oraz działań towarzyszących. • Pomoc w społecznej i zawodowej integracji osób ubiegających się o status uchodźcy.
W Polsce na inicjatywę EQUAL przeznaczono 178,53 mln EUR 24 , z czego projekty z Podkarpackiego uzyskały nieco ponad 5,5 mln EUR 25 , dzięki którym realizowano w szczególności działania ukierunkowane na poprawienie wydajności systemu edukacyjnego poprzez podnoszenie jakości nauczania w szkołach podstawowych i gimnazjach oraz udoskonalenie sposobów wykorzystania zasobów edukacyjnych, jak również działania mające na celu aktywizację mieszkańców obszarów wiejskich poprzez udzielanie pomocy w rozwijaniu i wykorzystywaniu ich potencjału zawodowego, w tym udzielanie mikro pożyczek i jednorazowych dotacji na zakup środków trwałych oraz doradztwo i szkolenia w zakresie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.
Tabela 13 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach Inicjatywy wspólnotowej EQUAL w województwie podkarpackim Wartość projektów Wartość dofinansowania Nazwa programu Liczba projektów ogółem [zł] z UE [zł]
Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL 3 30 991 525 23 243 644 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bazy SRP 04-06 (dane MIiR)
W ramach Funduszu Spójności w latach 2004-2006 realizowano przedsięwzięcia w dwóch obszarach: I. Ochrona środowiska , którego celem było wsparcie realizacji zadań inwestycyjnych władz publicznych w zakresie ochrony środowiska, wynikających z wdrażania prawa Unii Europejskiej, w ramach następujących priorytetów: • poprawa jakości wód powierzchniowych, • polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczonej do spożycia,
24 Informacja na temat wykorzystania instrumentów polityki strukturalnej dostępnych w województwie podkarpackim w latach 2004 – 2006, Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, Departament Wdrażania Projektów Infrastrukturalnych RPO, Listopad 2009 25 Dane z Bazy SRP 04-06 pozyskanej od Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 33
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
• poprawa jakości powietrza, • racjonalizacja gospodarki odpadami, • ochrona powierzchni ziemi, • zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. Na lata 2004-2006 dla Polski na sektor środowiska z Funduszu Spójności przeznaczono około 2 mld EUR. W województwie podkarpackim w ramach instrumentu zrealizowano projekty dotyczące głównie uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej oraz gospodarki odpadami o łącznej wartości około 108 mln EUR.
II. Transport . W sektorze transportu z udziałem środków z Funduszu Spójności realizowane były inwestycje, które służyły modernizacji, przebudowie i rozbudowie transeuropejskiej sieci transportowej TEN-T, w skład której wchodzą wybrane linie kolejowe, drogi lądowe, wodne i porty morskie oraz lotnicze. Budżet programu dla Polski wyniósł niecałe 2 mld EUR.
Tabela 14 Informacja o wykorzystaniu wsparcia w ramach Funduszu Spójności w latach 2004-2006 w województwie podkarpackim Wartość projektów Wartość dofinansowania Nazwa programu Liczba projektów ogółem [zł] z UE [zł] Fundusz Spójności 6 626 112 561 444 068 357 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bazy SRP 04-06 (dane MIiR)
W latach 2004-2006, czyli w pierwszym okresie korzystania przez Polskę z funduszy strukturalnych, środki finansowe uzyskane przez województwo podkarpackie przeznaczone zostały przede wszystkim na inwestycje dotyczące infrastruktury służącej rozwojowi społeczno-gospodarczemu (70%), na wsparcie przedsiębiorczości (16%) oraz na rozwój zasobów ludzkich (14%) 26 . W regionie przeprowadzono modernizację i przebudowę ponad 1000 km dróg (w tym przebudowę ok. 17 mostów). Dzięki pozyskanym przez region środkom poprawie uległa sytuacja na obszarach problemowych, tj. obszarach wiejskich i obszarach zdegradowanych, w obrębie których dofinansowano ok. 65 inwestycji drogowych, ok. 40 wodno-kanalizacyjnych oraz ok. 25 dotyczących instytucji kultury. W zakresie ochrony środowiska i zapobiegania zagrożeniom powodziowym zrealizowano inwestycje dotyczące budowy kanalizacji deszczowej i sanitarnej (łącznie ponad 3000 km sieci), wybudowano i zmodernizowano 64 oczyszczalni ścieków i ujęć wody, a także ponad 450 km sieci wodociągowej, 2 stacje uzdatniania wody oraz 6 wysypisk śmieci, ponadto udrożniono i uregulowano koryta rzek, potoków i rowów na długości kilkunastu kilometrów. W ramach wsparcia dotyczącego infrastruktury społecznej możliwa była modernizacja, przebudowa oraz doposażenie w sprzęt ponad 30 placówek służby zdrowia, modernizacja i przebudowa ok. 20 obiektów infrastruktury kulturalnej bądź turystycznej oraz około 270 obiektów oświatowych, w tym także rozwój bazy dydaktycznej największych uczelni publicznych w regionie. Środki przedakcesyjne oraz pierwsza pula środków po akcesji Polski do UE pozwoliła także na wsparcie zasobów ludzkich oraz przedsiębiorczości w regionie. Bezpośrednio wsparto ok. 1500 MŚP realizujących działania inwestycyjne oraz zawarto ok. 400 umów współfinansujących projekty doradcze. Przeszkolono ponad 30 tys. osób, na rzecz 10 tys. osób świadczono poradnictwo zawodowe, biznesowe, doradztwo
26 RPO WP 2007-2013
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 34
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
indywidualne lub inne. Wypłacono około 33 tys. stypendiów dla uczniów oraz ok. 4 600 dla studentów. Wsparcie uzyskało także kilkadziesiąt projektów z zakresu infrastruktury społeczeństwa informacyjnego – m.in. przedsięwzięcie dotyczące budowy regionalnego portalu internetowego Wrota Podkarpackie. Niedostateczny okazał się w szczególności poziom wsparcia kluczowych inwestycji drogowych na Podkarpaciu (przede wszystkim autostrad i dróg ekspresowych), równie dotkliwy był także brak działań ukierunkowanych na rozbudowę infrastruktury transportu kolejowego i lotniczego, infrastruktury energetycznej, budownictwa mieszkaniowego oraz pomocy społecznej. Tym samym, uzyskane przez województwo podkarpackie w latach 2000-2006 wsparcie z funduszy UE przyczyniło się do pozytywnych zmian w strefie społecznej oraz gospodarczej, jednak ze względu na niedostatecznie szeroki zakres uzyskanej we wskazanym okresie pomocy, nie udało się powstrzymać tendencji pogłębiania się dysproporcji w rozwoju pomiędzy województwem podkarpackim, a pozostałymi obszarami kraju i UE.
5.1.3 Perspektywa 2007-2013
W kolejnym okresie finansowania, obejmującym lata 2007-2013, Polska stała się największym beneficjentem środków unijnych spośród wszystkich państw UE. tej perspektywie finansowej nasz kraj otrzymał 67,3 mld EUR, pochodzących z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, w tym także z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, na który UE przeznaczyła dla Polski 13,2 mld EUR oraz Europejskiego Funduszu Rybackiego, w ramach którego Polska otrzymała 0,7 mld EUR. Z kolei do województwa podkarpackiego, na inwestycje realizowane w tym regionie, trafiło około 1 991,23 mln EUR funduszy unijnych. 27
I. Fundusze strukturalne i Fundusz Spójności pozwoliły na finansowanie następujących programów: 1. Programy regionalne: • na Podkarpaciu był to Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego 2007- 2013. 2. Programy krajowe: • Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007-2013, • Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013, • Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-2013, • Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013, • Program Operacyjny Pomoc Techniczna 2007-2013, • Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej 2007-2013, II. W ramach Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich finansowano: • Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013, III. W ramach Europejskiego Funduszu Rybackiego finansowano: • Program Zrównoważony Rozwój Sektora Rybołówstwa i Nabrzeżnych Obszarów Rybackich 2007-2013.
27 https://www.mir.gov.pl/aktualnosci/archiwum/Documents/3cd07638cbd34fae97273b7b76d9dad8Woj_Podkarpackie.pdf
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 35
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Największy wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy Podkarpacia miał pierwszy z ww. programów - Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego 2007-2013. Celem głównym RPO WP jest wzrost krajowej i międzynarodowej konkurencyjności gospodarki oraz poprawa dostępności przestrzennej Podkarpacia. Cel ten realizowany jest w ramach następujących priorytetów:
• Priorytet I – Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka – obejmujący działania dotyczące bezpośrednich dotacji inwestycyjnych w zakresie podnoszenia konkurencyjności mikro, małych i średnich przedsiębiorstw oraz wsparcia kapitałowego funduszy poręczeniowych i pożyczkowych a także działania obejmujące rozwijanie innych instrumentów finansowego wsparcia przedsiębiorstw. • Priorytet II – Infrastruktura techniczna - w ramach priorytetu realizowano działania mające na celu poprawę dostępności i atrakcyjności inwestycyjnej regionu poprzez realizację przedsięwzięć w sferze komunikacyjnej i energetycznej. • Priorytet III – Społeczeństwo informacyjne – w ramach którego umożliwiono wdrażanie projektów dotyczących m.in. e-usług publicznych (w tym e-zdrowie, e-edukacja), e-usług w administracji publicznej, platform elektronicznych, geograficznych Systemów Informacji Przestrzennej, lokalnych i regionalnych sieci szerokopasmowych, publicznych punktów dostępu do Internetu. • Priorytet IV – Ochrona środowiska i zapobieganie zagrożeniom – poprzez działania ukierunkowane przede wszystkim na ograniczanie ilości zanieczyszczeń w tym odpadów przedostających się do środowiska, poprawę zaopatrzenia w wodę oraz racjonalne zagospodarowanie zasobów wodnych, poprawę bezpieczeństwa pod względem zagrożeń naturalnych i technologicznych, jak również ograniczenie degradacji środowiska i ochronę zasobów różnorodności biologicznej. • Priorytet V – Infrastruktura publiczna – poprzez działania zmierzające do poprawy dostępności i podniesienia jakości regionalnego systemu edukacji, poprawy bezpieczeństwa zdrowotnego ludności i rozwój infrastruktury pomocy społecznej, a także zwiększenia dostępności mieszkańców do obiektów sportowych i rekreacyjnych. • Priorytet VI – Kultura i turystyka – obejmujący w szczególności działania ukierunkowane na wzrost udziału turystyki w gospodarce regionu oraz ochronę dziedzictwa kulturowego i rozwój instytucji kultury. • Priorytet VII – Spójność wewnątrzregionalna – poprzez działania ukierunkowane na zmniejszenie występujących wewnątrz województwa różnic rozwojowych, w tym w szczególności wzmocnienie ośrodków miejskich, ożywienie społeczno-gospodarcze obszarów zdegradowanych, zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej obszarów zmarginalizowanych gospodarczo oraz wsparcie terenów zniszczonych przez powódź. Na realizację Regionalnego Programu Operacyjnego województwo podkarpackie otrzymało 1 198,79 mln EUR 28 . Ponadto region, tak jak i inne województwa Polski mógł korzystać także z innych programów o zasięgu krajowym.
28 Szczegółowy opis priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 z dnia 15 kwietnia 2014 r.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 36
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela 15 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach RPO w województwie podkarpackim Wartość projektów Wartość dofinansowania Nazwa programu Liczba projektów ogółem [zł] z UE [zł] Regionalny Program Operacyjny Województwa 2362 8 030 781 016 4 790 978 902 Podkarpackiego 2007-2013 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych portalu mapadotacji.gov.pl (dostęp 20.07.2014 r.)
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 - głównym celem Programu jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia społeczeństwa, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. Tak szeroko postawiony cel realizowany miał być w szczególności poprzez następujące priorytety:
• Priorytet I - Gospodarka wodno-ściekowa. • Priorytet II - Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi. • Priorytet III - Bezpieczeństwo ekologiczne. • Priorytet IV - Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska. • Priorytet V - Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych • Priorytet VI - Transeuropejskie sieci transportowe TEN-T. • Priorytet VII - Transport przyjazny środowisku. • Priorytet VIII - Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe. • Priorytet IX - Infrastruktura drogowa w Polsce wschodniej. • Priorytet X - Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku. • Priorytet XI - Bezpieczeństwo energetyczne. • Priorytet XII -Kultura i dziedzictwo kulturowe. • Priorytet XIII - Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia. W województwie podkarpackim w ramach programu wsparcie finansowe otrzymały kluczowe dla regionu projekty, dotyczące m.in. budowy zakładów zagospodarowania odpadów, rekultywacji terenów zdegradowanych (górnictwem siarki, przez przemysł naftowy), dotyczące bezpieczeństwa przeciwpowodziowego, zapewnienia prawidłowej gospodarki wodno– ściekowej, rozbudowy i remontu oczyszczalni ścieków. Z obszaru transportu wsparto budowę poszczególnych odcinków dróg (w tym autostrady A4 Kraków–Rzeszów-Korczowa, drogi ekspresowej S-1, drogi krajowej nr 4 - odcinek Machowa-Łańcut, drogi ekspresowej S-74 na odc. Opatów-Nisko), portu lotniczego – Rzeszów - Jasionka raz modernizacji linii kolejowych (E30/CE30). W obszarze energetyki dofinansowano następujące projekty: Rozbudowa PMG Strachocina z 0,15 do 0,3 mld nm3, Budowa gazociągu DN700 Strachocina-Sędziszów-Wygoda dł. ok. 110 km, Budowa gazociągu DN700 Hermanowice-Strachocina dł. ok. 80 km, Budowa tłoczni Hermanowice o mocy 30MW, Budowa gazociągu Jarosław-Głuchów DN700 dł. ok. 30 km, Modernizacja gazociągu DN700 Rozwadów- Końskowola na dł. ok. 100 km oraz Modernizacja gazociągu DN700 Jarosław-Rozwadów na dł. ok. 80 km. W ramach działań dotyczących szkolnictwa wyższego wsparto projekt: Kompleks naukowo- dydaktyczny Centrum Mikroelektroniki i Nanotechnologii Uniwersytet Rzeszowski oraz Budowa obiektu dydaktyczno-badawczego wraz z wyposażeniem – Filia KUL (Stalowa Wola). Łączna wysokość środków finansowych zaangażowanych w realizację Programu Infrastruktura i Środowisko na lata
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 37
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
2007-2013 wynosi około 37,7 mld EUR, z czego wkład unijny to 28,3 mld euro 29 . Z kolei w odniesieniu do Podkarpacia wartość przyznanego dla przedsięwzięć z regionu dofinansowania to około 2,6 mld EUR. 30
Tabela 16 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach POIŚ w województwie podkarpackim Wartość projektów ogółem Wartość dofinansowania Nazwa programu Liczba projektów [zł] z UE [zł] Program Operacyjny Infrastruktura 114 18 843 211 549 10 402 330 157 i Środowisko 2007-2013 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych portalu mapadotacji.gov.pl (dostęp 20.07.2014 r.)
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 - celem głównym Programu jest rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa. Program realizowano w ramach następujących osi priorytetowych: • Oś priorytetowa 1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii • Oś priorytetowa 2. Infrastruktura sfery B+R • Oś priorytetowa 3. Kapitał dla innowacji • Oś priorytetowa 4. Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia • Oś priorytetowa 5. Dyfuzja Innowacji • Oś priorytetowa 6. Polska gospodarka na rynku międzynarodowym • Oś priorytetowa 7. Społeczeństwo informacyjne – budowa elektronicznej administracji • Oś priorytetowa 8. Społeczeństwo informacyjne – zwiększanie innowacyjności gospodarki W województwie podkarpackim w ramach programu zrealizowano jeden projekt indywidualny: Nowoczesne technologie materiałowe stosowane w przemyśle lotniczym, dla którego wartość dofinansowania ze środków UE wyniosła: 11,95 mln EUR. Ponadto podmioty z regionu (w tym m.in. podmioty gospodarcze, jednostki naukowe, studenci i absolwenci, jednostki administracji publicznej) mogły aplikować o wsparcie w ramach otwartych naborów ogólnokrajowych. Alokacja na Program Innowacyjna Gospodarka wyniosła ogółem 10,2 mld EUR, w tym 8,66 mld EUR z funduszy unijnych 31 . Projekty realizowane w województwie podkarpackim w ramach programu uzyskały wsparcie w wysokości około 0,5 mld EUR 32 .
Tabela 17 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach POIG w województwie podkarpackim Wartość projektów Wartość dofinansowania Nazwa programu Liczba projektów ogółem [zł] z UE [zł] Program Operacyjny Innowacyjna 1093 5 073 655 918 2 001 227 237 Gospodarka 2007-2013 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych portalu mapadotacji.gov.pl (dostęp 20.07.2014 r.)
Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-2013 – celem głównym Programu jest: wzrost zatrudnienia i spójności społecznej. Program składa się z 10 Priorytetów, realizowanych zarówno na poziomie centralnym jak i regionalnym. Priorytety PO KL – centralne to:
29 http://www.pois.gov.pl/WstepDoFunduszyEuropejskich/Strony/o_pois.aspx 30 http://mapadotacji.gov.pl/ 31 http://www.poig.gov.pl/WstepDoFunduszyEuropejskich/Strony/Finansowanie.aspx 32 http://mapadotacji.gov.pl/
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 38
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
• Priorytet I -Zatrudnienie i integracja społeczna • Priorytet II - Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących • Priorytet III - Wysoka jakość systemu oświaty • Priorytet IV - Szkolnictwo wyższe i nauka • Priorytet V - Dobre rządzenie Priorytety PO KL – realizowane regionalnie to: • Priorytet VI - Rynek pracy otwarty dla wszystkich • Priorytet VII - Promocja integracji społecznej • Priorytet VIII - Regionalne kadry gospodarki • Priorytet IX - Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach Na realizację Programu Kapitał Ludzki w latach 2007-2013 przewidziano ponad 11,4 mld EUR. Wysokość środków przeznaczonych na finansowanie komponentu regionalnego na Podkarpaciu wyniosła 0,55 mld EUR. 33
Tabela 18 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach POKL w województwie podkarpackim Wartość projektów Wartość dofinansowania Nazwa programu Liczba projektów ogółem [zł] z UE [zł] Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-2013 2639 3 105 723 060 2 558 142 152 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych portalu mapadotacji.gov.pl (dostęp 20.07.2014 r.)
Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013 - celem głównym PO Rozwój Polski Wschodniej jest przyspieszenie tempa rozwoju społeczno - gospodarczego Polski Wschodniej (tj. województw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińsko - mazurskiego). Priorytety i obszary wsparcia w ramach PO RPW to:
• Priorytet I - Nowoczesna gospodarka - cel: zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej województw Polski Wschodniej (infrastruktura uczelni wyższych, infrastruktura społeczeństwa informacyjnego, wspieranie innowacji, promocja i współpraca).
• Priorytet II - Wojewódzkie ośrodki wzrostu - cel: rozwój wybranych funkcji metropolitalnych miast wojewódzkich (system miejskiego transportu zbiorowego, infrastruktura turystyki kongresowej i targowej).
• Priorytet III - Infrastruktura drogowa i przejść granicznych - cel: poprawa dostępności i jakości powiązań komunikacyjnych województw Polski Wschodniej –wspierano projekty z zakresu budowy i modernizacji dróg wojewódzkich, obwodnic w ciągach dróg krajowych oraz przebudowy i modernizacji dróg powiatowych prowadzących do przejść granicznych oraz infrastrukturę przejść granicznych). Pula środków przeznaczonych na Program z EFRR obejmuje kwotę ok. 2,38 mld EUR. Środki na inwestycje współfinansowane z PO RPW dla województwa podkarpackiego wyniosły 0,57 mld EUR. 34
33 Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Kapitał Ludzki - wersja obowiązująca od 1 lipca 2014 r. 34 https://www.mir.gov.pl/aktualnosci/archiwum/Documents/3cd07638cbd34fae97273b7b76d9dad8Woj_Podkarpackie.pdf
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 39
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela 19 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach PO RPW w województwie podkarpackim Wartość projektów Wartość dofinansowania Nazwa programu Liczba projektów ogółem [zł] z UE [zł] Program Operacyjny Rozwój Polski 68 3 736 662 736 2 319 312 741 Wschodniej 2007-2013 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych portalu mapadotacji.gov.pl (dostęp 20.07.2014 r.)
Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej 2007-2013 . W obecnym okresie programowania 2007-2013 przedsięwzięcia realizowane w ramach Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III 2004-2006 zastąpiły Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej (European Territorial Cooperation) oraz Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa(European Neighbourhood and Partnership Instrument). Komponentom INTERREG III w perspektywie 2007-2013 odpowiadają trzy typy programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej: • współpracy transgranicznej, której celem jest rozwijanie wspólnych inicjatyw lokalnych i regionalnych; podmioty z województwa podkarpackiego mogły uczestniczyć w: o Programie Polska – Słowacja (podmioty z Podkarpacia brały udział w realizacji mikroprojektów mających na celu promowanie inicjatyw lokalnych i nawiązywanie kontaktów trans granicznych) o Programie Południowy Bałtyk (Polska - Szwecja - Dania - Litwa - Niemcy) • współpracy transnarodowej, ukierunkowanej na integrację terytorialną Unii Europejskiej poprzez wspieranie dostępności, zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich, innowacyjność i ochronę środowiska naturalnego; podmioty z województwa podkarpackiego mogły uczestniczyć w: o Programie Regionu Morza Bałtyckiego o Programie dla Europy Środkowej • współpracy międzyregionalnej, umożliwiającej wymianę doświadczeń i najlepszych praktyk w zakresie m.in. wspierania innowacyjności i gospodarki opartej na wiedzy oraz ochrony środowiska. Podmioty z województwa podkarpackiego mogły uczestniczyć w Programie Interreg IVC (w ramach niniejszego programu województwo podkarpackie uczestniczy w projekcie MOVE ON GREEN, mającym za zadanie wspomóc rozwój zrównoważonego transportu na obszarach wiejskich i górskich oraz w projekcie TOURage, którego celem jest wzmocnienie gospodarki regionalnej poprzez rozwój turystyki ukierunkowanej na seniorów oraz wspieranie aktywnego i zdrowego starzenia się).
Realizacja EWT 2007 - 2013 jest finansowana ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Polska alokacja na realizację programów w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej wyniosła 557,8 mln EUR. Dodatkowo 173,3 mln EUR zostało przeznaczone przez Polskę na współpracę transgraniczną z państwami nienależącymi do Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISP). 35 W tym wysokość wsparcia uzyskana w ramach EWT przez podmioty z Podkarpacia ukształtowała się na poziomie zbliżonym do 90 mln EUR 36
35 http://www.ewt.gov.pl/WstepDoFunduszyEuropejskich/Strony/Finansowanie.aspx 36 http://mapadotacji.gov.pl/
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 40
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela 20 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach EWT w województwie podkarpackim Wartość projektów Wartość dofinansowania Nazwa programu Liczba projektów ogółem [zł] z UE [zł] Program Operacyjny Współpracy 27 133 939 588 120 132 646 Transgranicznej Polska – Białoruś – Ukraina Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska - 34 285 420 229 239 612 834 Republika Słowacka Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych portalu mapadotacji.gov.pl (dostęp 20.07.2014 r.)
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013. Podstawowym celem Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 jest realizacja koncepcji wielofunkcyjności rolnictwa i obszarów wiejskich. Zakłada ona wzmocnienie ekonomiczne gospodarstw rolnych i wzrost konkurencyjności sektora rolno-spożywczego, z jednoczesnym zapewnieniem instrumentów na rzecz różnicowania działalności gospodarczej w kierunku pozyskania i stworzenia alternatywnych źródeł dochodów mieszkańców wsi.
• Oś 1 Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego • Oś 2 Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich • OŚ 3 Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej • OŚ 4 LEADER Polska w ramach Programu otrzyma 13,2 mld EUR 37 . Środki na inwestycje współfinansowane z PROW dla województwa podkarpackiego wyniosą 396,53 mln EUR, w tym z funduszy unijnych około 300 mln EUR 38 .
Tabela 21 Informacja o liczbie zawartych umów i zrealizowanych płatnościach w ramach PROW w województwie podkarpackim Nazwa programu Liczba zawartych umów Kwota zrealizowanych płatności [zł]
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 354 273 1 929 822 229 Źródło: Raporty sprawozdawcze ARiMR, stan na 31.07.2014, dostęp przez stronę: www.arimr.gov.pl/pomoc- unijna/wdrazane-programy-i-dzialania-dane-liczbowe/program-rozwoju-obszarow-wiejskich-2007-2013.html
Za wdrożenie Działań 1.7, 3.3, 3.4 i Działań Osi 4 odpowiada Samorząd Województwa. W ramach tych Działań zrealizowano na terenie województwa podkarpackiego 2 954 projekty za łączną wartość 1 338 410 684 zł. Ponad pięćdziesięcioprocentowy udział w tej kwocie stanowi dofinansowanie z Unii Europejskiej – 714 767 968 zł. 39
Program Zrównoważony Rozwój Sektora Rybołówstwa i Nadbrzeżnych Obszarów Rybackich 2007- 2013. Program został stworzony aby realizować cele polskiej polityki rybackiej, którymi są racjonalna gospodarka żywymi zasobami wód i poprawa efektywności sektora rybackiego, podniesienie konkurencyjności polskiego rybołówstwa morskiego, rybactwa śródlądowego i przetwórstwa ryb,
37 http://www.arimr.gov.pl/informacje-o-agencji.html 38 https://www.mir.gov.pl/aktualnosci/archiwum/Documents/3cd07638cbd34fae97273b7b76d9dad8Woj_Podkarpackie.pdf 39 Zgodnie z danymi Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 41
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
poprawa jakości życia na obszarach zależnych od rybactwa. Program zakłada realizację celów strategicznych i podjęcie działań w następujących obszarach priorytetowych:
• Oś Priorytetowa 1: Środki na rzecz dostosowania floty rybackiej • Oś priorytetowa 2: Akwakultura, rybołówstwo śródlądowe, przetwórstwo i obrót produktami rybołówstwa i akwakultury. • Oś Priorytetowa 3: Środki służące wspólnemu interesowi. • Oś Priorytetowa 4: Zrównoważony rozwój obszarów zależnych od rybactwa. Wkład z EFRR na realizację PO RYBY 2007-2013 dla Polski wynosi 734 mln EUR 40 . W ramach programu wsparcie dla województwa podkarpackiego wyniosło około 3 mln EUR, z czego największą część przeznaczono na realizację zadań przez lokalne grupy rybackie z województwa podkarpackiego w ramach Osi 4 41 .
Tabela 22 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach PO Ryby w województwie podkarpackim Wartość projektów Wartość dofinansowania Nazwa programu Liczba projektów ogółem [zł] z UE [zł] Program Zrównoważony Rozwój Sektora Rybołówstwa i Nadbrzeżnych Obszarów 83 23 572 112 11 990 398 Rybackich 2007-2013 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego
Poza wyżej wymienionymi programami operacyjnymi w ramach funduszy strukturalnych Polska, a tym samym również województwo podkarpackie korzystało także z środków finansowych dostępnych w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna (oraz w ramach priorytetów pomoc techniczna przewidzianych w niemal każdym programie operacyjnym), które służyły wsparciu działań i procesów z zakresu zarządzania, wdrażania, promocji, monitorowania, oceny i kontroli realizacji poszczególnych Programów.
Program Operacyjny Pomoc Techniczna 2004-2006 miał na celu wsparcie działań przygotowawczych, monitorujących, oceniających i kontrolnych oraz działań z zakresu informacji i promocji, niezbędnych dla wdrażania funduszy strukturalnych. Określone w Programie priorytety i działania ukierunkowane zostały na poprawę stanu przygotowania instytucji odpowiedzialnej za zarządzanie Podstawami Wsparcia Wspólnoty, jednostek audytu wewnętrznego i kontroli zewnętrznej a także na poprawę efektywności funkcjonowania krajowego systemu informatycznego SIMIK. W ramach Programu realizowano szereg akcji promujących i informujących, mających na celu ułatwienie potencjalnym i faktycznym odbiorcom pomocy uczestnictwa w systemie oraz uzyskanie powszechnej akceptacji obywateli dla operacji funduszy strukturalnych. Układ priorytetów Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2004-2006 był następujący:
• Priorytet 1: Wzmocnienie zdolności w zakresie zarządzania, monitorowania, oceny i kontroli Podstaw Wsparcia Wspólnoty (PWW) • Priorytet 2: Wsparcie informatycznego systemu monitoringu i kontroli finansowej • Priorytet 3: Upowszechnianie informacji i promocja funduszy strukturalnych
40 Oczekiwania rybactwa i wędkarstwa wobec nowej perspektywy finansowej Program Operacyjny „Rybactwo i Morze” na lata 2014-2020, Sekretarza Stanu w MRiRW Kazimierza Plocke, Warszawa, 2014 r. 41 http://mapadotacji.gov.pl/
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 42
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Środki przeznaczone na realizację programu w Polsce wynosiły 37,7 mln EUR 42 . Zgodnie z danymi Bazy Systemu Rozliczenia Projektów 2004-2006 (pozyskanej od Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju), projekty z Pomocy Technicznej, obejmujące swym zasięgiem woj. podkarpackie, były realizowane na poziomie centralnym. Nie ma w tym zakresie projektów dedykowanych konkretnie regionowi.
Program Operacyjny Pomoc Techniczna 2007-2013 miał zapewnić sprawny i efektywny przebieg realizacji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia oraz skuteczne rozpowszechnianie informacji i promocja NSRO. Program swoim zakresem objął wsparcie wszystkich horyzontalnych działań i procesów z zakresu przygotowania, zarządzania, wdrażania, monitorowania, oceny i kontroli realizacji NSRO, a także z zakresu wsparcia przygotowania projektów oraz rozpowszechniania informacji i promocji Funduszy Europejskich w Polsce. Realizacja poszczególnych działań następowała w ramach czterech priorytetów:
• Priorytet 1. Wsparcie zasobów • Priorytet 2. Wsparcie informatyczne realizacji Narodowej Strategii Spójności • Priorytet 3. Wsparcie realizacji operacji funduszy strukturalnych • Priorytet 4. Komunikacja i promocja Wkład wspólnotowy w realizację programu w Polsce to 516,7 mln EUR 43 , z czego zrealizowane w województwie podkarpackim projekty wsparto kwotą bliską 3 mln EUR. 44
Tabela 23 Informacja o wykorzystaniu funduszy w ramach POPT w województwie podkarpackim Wartość projektów ogółem Wartość dofinansowania Nazwa programu Liczba projektów [zł] z UE [zł] Program Operacyjny Pomoc Techniczna 8 13 253 256 11 234 829 2007-2013 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych portalu mapadotacji.gov.pl (dostęp 20.07.2014 r.)
Realizacja poszczególnych działań dzięki wsparciu instrumentów finansowych dostępnych w ramach polityki spójności UE przyczyniła się w ostatnich latach do pozytywnych zmian w sytuacji społeczno- gospodarczej województwa podkarpackiego. Ostateczna ocena ich oddziaływania w chwili obecnej nie może być jednak dokonana kompleksowo, bowiem zdecydowana większość przedsięwzięć, w tym tych dofinansowanych w ramach RPO WP 2007-2013, jest ciągle w realizacji lub też zakończona została stosunkowo niedawno. Niemniej jednak w wielu obszarach tematycznych pozytywne efekty można zaobserwować już teraz. Dotyczy to m.in. dużych przedsięwzięć infrastrukturalnych (nowopowstałej, zmodernizowanej lub przebudowanej infrastruktury transportowej, infrastruktury ochrony środowiska), bazy naukowo-dydaktycznej uczelni, wsparcia inwestycyjnego przedsiębiorstw oraz projektów „miękkich” w obszarze rynku pracy oraz polityki społecznej. Zrealizowane już i będące w trakcie realizacji przedsięwzięcia mają niebagatelny wpływ na sytuację makroekonomiczną Podkarpacia, a w konsekwencji na podwyższenie poziomu życia mieszkańców oraz atrakcyjność i coraz bardziej zbliżony do krajów rozwiniętych poziom rozwoju całego regionu.
42 Program Operacyjny Pomoc Techniczna 2004-2006, Warszawa, lipiec 2007 43 http://www.popt.gov.pl/WstepDoFunduszyEuropejskich/Strony/czymsafundusze.aspx 44 http://mapadotacji.gov.pl/
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 43
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Na potrzeby niniejszego opracowania porównano wartości projektów zrealizowanych na terenie 16 Jak przedstawia się kumulatywna wartość województw Polski w ramach następujących Funduszy wydatków poniesionych na rzecz UE (w perspektywie 2004-2006 i 2007-2013): Beneficjentów z Programów i Inicjatyw • Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego; Wspólnotowych w 16 województwach • Europejski Fundusz Społeczny; Polski w kolejnych latach 2004-2013? • Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa; • Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji rolnej.
Efektem porównania są mapy przedstawiające liczbę zrealizowanych inwestycji, ich kumulatywną wartość (z wyróżnieniem wysokości dofinansowania środkami z UE) oraz wartość wsparcia przypadającą na jednego mieszkańca danego regionu. W opracowaniu danych posłużono się zestawieniami dostępnymi na portalu mapadotacji.gov.pl. Aby przedstawić zróżnicowanie regionów w analizie nie uwzględniono projektów ogólnopolskich. Wartość umów realizowanych na terenie większym niż jedno województwo została podzielona proporcjonalnie pomiędzy te województwa.
Mapa 1 Liczba projektów zrealizowanych w ramach Programów i Inicjatyw Wspólnotowych UE na terenie poszczególnych województw (2004-2013)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z portalu mapadotacji.gov.pl, dostęp 20.07.2014 r.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 44
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Liderem zestawienia jest Mazowsze. Należy jednak zauważyć, że stolica województwa (i kraju) jest miastem, w którym koncentruje się realizacja projektów o znaczeniu ogólnopolskim. W Warszawie mają również swoje miejsce centrale organizacji mających swoje oddziały także w pozostałych regionach (np. ogólnopolskie stowarzyszenia i związki). W przedstawionym rankingu województwo podkarpackie plasuje się dopiero na dziesiątym miejscu.
Mapa 2 Liczba projektów zrealizowanych w ramach Programów i Inicjatyw Wspólnotowych UE na terenie poszczególnych województw w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców (2004-2013)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z portalu mapadotacji.gov.pl, dostęp 20.07.2014 r.
Na powyższej mapie przedstawiono liczbę projektów przypadającą na 1 tysiąc mieszkańców poszczególnych województw. Najwyższe wyniki uzyskały podlaskie i lubelskie. Podkarpackie charakteryzuje się najmniejszą relatywną liczbą projektów wśród województw Polski Wschodniej. Na tle kraju zajmuje 12. miejsce. Ze względu na fakt, że zestawione projekty są bardzo zróżnicowane pod względem zasięgu oddziaływania, informacją bardziej użyteczną do porównań regionów jest wartość udzielonego wsparcia.
W zestawieniu województw pod względem kumulatywnej wartości zrealizowanych projektów, region podkarpacki znajduje się w połowie stawki (ósme miejsce). Pod względem wysokości wsparcia przypadającego na jednego mieszkańca województwa, podkarpackie znajduje się w ścisłej czołówce, osiągając wynik porównywalny z województwem mazowieckim.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 45
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 3 Kumulatywna wartość projektów (zrealizowanych w ramach Programów i Inicjatyw Wspólnotowych UE na terenie poszczególnych województw w latach 2004-2013
Pierwsza z podanych w etykietach wartości dotyczy wysokości wsparcia ogółem. Natomiast druga odnosi się do wysokości dofinansowania ze środków Unii Europejskiej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z portalu mapadotacji.gov.pl, dostęp 20.07.2014 r.
Mapa 4 Wartość finansowa projektów w przeliczeniu na jednego mieszkańca województwa
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z portalu mapadotacji.gov.pl, dostęp 20.07.2014 r.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 46
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
W tabelach 24 i 25 przedstawiono sumy wartości projektów, które zrealizowano na obszarze poszczególnych województw w podziale na dwie perspektywy finansowe – 2004-2006 i 2007-2013. Tabele dotyczące poszczególnych programów i IW zamieszczono w Załączniku 1 do niniejszego raportu.
Tabela 24 Wartość projektów zrealizowanych w poszczególnych województwach w ramach Programów i Inicjatyw Wspólnotowych perspektywy finansowej 2004-2006 Suma wsparcia przyznanego w ramach perspektywy 2004-2006 Województwo Wartość projektów Wartość projektów Dofinansowanie UE na 1 mieszkańca dolnośląskie 8 417 793 984,12 zł 5 223 594 009,04 zł 2 892,72 zł kujawsko-pomorskie 4 905 226 253,18 zł 2 502 857 089,55 zł 2 344,12 zł lubelskie 4 275 747 063,83 zł 2 259 234 917,57 zł 1 983,05 zł lubuskie 2 502 022 046,54 zł 1 437 020 218,27 zł 2 449,43 zł łódzkie 6 880 284 243,49 zł 3 478 519 082,67 zł 2 737,78 zł małopolskie 5 650 278 820,36 zł 3 155 610 641,38 zł 1 681,34 zł mazowieckie 17 392 733 026,97 zł 9 626 300 541,05 zł 3 271,25 zł opolskie 2 038 433 932,85 zł 1 175 591 677,31 zł 2 029,47 zł podkarpackie 3 622 624 293,05 zł 2 109 616 323,60 zł 1 701,33 zł podlaskie 2 593 777 358,50 zł 1 272 259 076,98 zł 2 170,59 zł pomorskie 6 202 051 060,11 zł 3 384 298 448,70 zł 2 701,46 zł śląskie 13 070 180 557,45 zł 7 514 319 026,79 zł 2 841,69 zł świętokrzyskie 2 684 962 236,44 zł 1 312 630 671,32 zł 2 117,08 zł warmińsko-mazurskie 3 797 380 754,28 zł 2 145 380 302,62 zł 2 624,47 zł wielkopolskie 8 185 112 304,39 zł 4 592 413 041,84 zł 2 360,85 zł zachodniopomorskie 5 636 877 353,64 zł 3 235 943 649,91 zł 3 279,43 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bazy SRP 04-06 (pozyskanej od MIiR)
Tabela 25 Wartość projektów zakontraktowanych w poszczególnych województwach w ramach Programów i Inicjatyw Wspólnotowych perspektywy finansowej 2007-2013 Suma wsparcia przyznanego w ramach perspektywy 2007-2013 Województwo Wartość projektów Wartość projektów Dofinansowanie UE na 1 mieszkańca Dolnośląskie 37 124 269 099,63 zł 19 416 492 140,33 zł 12 757,49 zł Kujawsko-pomorskie 20 478 959 292,74 zł 10 913 881 718,83 zł 9 786,54 zł Lubelskie 24 894 365 449,21 zł 15 356 934 808,65 zł 11 545,75 zł Lubuskie 12 178 405 902,41 zł 7 189 671 012,37 zł 11 922,43 zł Łódzkie 33 605 171 034,92 zł 17 798 535 318,05 zł 13 372,04 zł Małopolskie 38 261 578 118,65 zł 19 917 705 598,06 zł 11 385,41 zł Mazowieckie 77 168 627 600,54 zł 40 996 623 577,99 zł 14 514,00 zł Opolskie 10 020 106 974,73 zł 5 541 864 863,86 zł 9 976,05 zł Podkarpackie 33 593 427 599,88 zł 19 213 977 188,43 zł 15 776,79 zł Podlaskie 16 396 668 600,43 zł 8 587 623 949,39 zł 13 721,46 zł Pomorskie 31 781 785 071,93 zł 17 640 985 551,15 zł 13 843,38 zł Śląskie 43 789 763 815,13 zł 25 070 768 079,92 zł 9 520,66 zł Świętokrzyskie 15 084 691 939,46 zł 9 082 165 448,48 zł 11 894,20 zł Warmińsko-mazurskie 22 504 515 930,19 zł 13 741 623 548,85 zł 15 553,45 zł Wielkopolskie 33 947 951 786,85 zł 18 229 175 105,51 zł 9 791,69 zł Zachodniopomorskie 24 246 382 375,58 zł 11 730 385 939,88 zł 14 106,08 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie KSI SIMIK 07-13 oraz danych portalu mapadotacji.gov.pl
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 47
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Aby móc porównać siłę udzielonego w ramach funduszy unijnych wsparcia, wartość projektów zrealizowanych/zakontraktowanych w poszczególnych województwach podzielono przez liczbę ich mieszkańców. W pierwszej perspektywie programowej województwo podkarpackie otrzymało wsparcie o niskiej wartości finansowej w porównaniu z pozostałymi regionami (15 miejsce pod względem wartości projektów w przeliczeniu na 1 mieszkańca). Sytuacja ta uległa diametralnej zmianie w dobiegającej końca perspektywie 2007-2013. Łączna kwota zawartych umów w przeliczeniu na jednego mieszkańca woj. podkarpackiego wynosi 15 777 zł i jest najwyższa w skali kraju. Należy zauważyć, że wartość wsparcia udzielonego w perspektywie 2007-2013 w województwach podkarpackim, lubelskim, podlaskim, warmińsko-mazurskim i świętokrzyskim, znacząco podnosi Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej. Na dwóch kolejnych stronach niniejszego opracowania przedstawiono postęp finansowy wykorzystania środków przyznanych w ramach Programów Operacyjnych realizowanych w perspektywie 2007-2013. Jako źródło danych w przygotowaniu tego zestawienia posłużyła baza Krajowego Systemu Informatycznego SIMIK 07-13. W systemie agregowane są dane dotyczące następujących programów:
• Program Operacyjny Kapitał ludzki,
• Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, • Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko,
• Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej, • Regionalne Programy Operacyjne 16 województw. Posłużono się czterema zmiennymi: województwo, na obszarze którego realizowano projekty; rok, w którym podpisano Umowę; wartość projektów ogółem; wysokość dofinansowania UE. Należy podkreślić, że wartości finansowe projektów realizowanych na obszarze kilku województw są dzielone i przyporządkowywane proporcjonalnie do obszarów realizacji. Dlatego zestawienia oparte na danych KSI SIMIK 07-13 i np. danych portalu mapadostacji.gov.pl mogą się nieco różnić. Najintensywniejszy postęp w wykorzystaniu środków finansowych dostępnych w wymienionych uprzednio programach, jest największy w roku 2013 i pierwszych siedmiu miesiącach roku 2014. Właściwość ta dotyczy wszystkich województw. Jest to zrozumiałe ze względu na fakt, że pierwsze lata perspektywy (2007 i 2008) poświęcono dopracowaniu Programów i dookreśleniu procedur wdrożeniowych. Poza tym do roku 2010 były realizowane projekty z poprzedniej perspektywy finansowej (2004-2006). Szczegółowe zestawienie wartości ogólnej i dofinansowania UE projektów zakontraktowanych w kolejnych latach 2007-2014 we wszystkich województwach, zamieszczono w załączniku 2 do niniejszego raportu.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 48
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 1 Postęp finansowy wykorzystania środków przyznanych w ramach RPO 16, POKL, POIG, POIŚ, PORPW. Wartość ogółem projektów zakontraktowanych w okresie styczeń 2007 - lipiec 2014 w poszczególnych województwach (w mln zł). 80 000
77 040 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r. 2014 r.
70 000
60 000
50 000
43 43 567 43 494
40 000 37 775 37 37 124
33 33 948 33 33 605 33 33 175
31 452 30 000 24 24 696 24 24 590 24 24 103
23 409 22 22 679 22 22 188 21 21 751 21 21 166 20 20 897 20 20 472
19 810 20 000 18 436 16 16 131
15 805 15 15 307 15 15 085
13 140 11 11 828 11 11 617 11 11 339 11 11 274 10 10 997 10 10 020 9 788 9 788 9 499 9 499 9 378 9 378 9 133 8 318 8 318 7 754 7 754
10 000 7 408 6 964 6 964 6 800 6 800 6 738 6 738 6 507 6 507 5 572 5 572 5 570 5 570 5 550 5 550 5 265 5 265 5 129 4 676 4 676 4 603 4 603 4 506 4 506 4 381 4 381 4 120 4 120 3 994 3 994 4 014 4 014 4 014 4 014 3 770 3 770 3 650 3 650 3 659 3 659 3 597 3 597 3 164 3 164 2 962 2 962 2 913 2 913 2 923 2 923 2 851 2 851 2 554 2 554 2 477 2 477 2 425 2 425 2 401 2 401 2 414 2 414 2 108 2 108 2 045 2 045 1 781 1 781 1 642 1 642 1 613 1 613 1 478 1 478 1 362 1 362 1 380 1 380 1 322 1 322 1 117 1 117
1 044 860 860 829 829 726 726 702 702 641 641 482 482 476 476 440 440 437 437 374 374 398 398 380 352 352 342 342 290 290 277 277 246 246 209 209 223 228 194 194 198 193 193 117 117 129 114 114 86 97 98 28 28 35 35 48 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie KSI SIMIK 07-13, stan na 31.07.2014.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 49
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 2 Postęp finansowy wykorzystania środków przyznanych w ramach RPO 16, POKL, POIG, POIŚ, PORPW. Wartość dofinansowania UE projek tów zakontraktowanych w okresie styczeń 2007 - lipiec 2014 w poszczególnych województwach (w mln zł).
50 000 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r. 2014 r.
40 877 40 000
30 000
24 24 828
23 363
19 19 533 19 19 416
20 000 18 854 18 18 229 17 17 799 17 368 15 179 13 13 667 13 13 469 12 12 807 12 12 260 12 12 161 11 11 839 11 11 773
11 614 11 11 015 10 10 907 10 10 285 9 776 9 082 9 082 8 996 8 996
10 000 8 350
7 125 6 722 6 722 6 725 6 725 6 514 6 514 6 105 6 105 5 913 5 913 5 839 5 839 5 542 5 542 5 480 5 480 5 220 5 220 4 808 4 808 4 632 4 632
4 554 4 344 4 344 4 275 4 275 4 072 4 072 3 863 3 863 3 714 3 714 3 225 3 225 3 139 3 139 3 025 3 025 3 016 3 016 2 940 2 940 2 800 2 800 2 787 2 787 2 685 2 685 2 572 2 572 2 565 2 565 2 493 2 493 2 470 2 470 2 384 2 384 2 296 2 123 2 123 1 993 1 993 1 966 1 966 1 845 1 845 1 844 1 844 1 746 1 746 1 662 1 662 1 656 1 656 1 530 1 530 1 457 1 457 1 395 1 395 1 376 1 376 1 359 1 359 1 326 1 326 1 296 1 296 1 032 1 032 1 026 1 026 887 887 796 796 796 776 776 701 701 652 652 647 647 492 492 423 423 345 345 307 307 310 310 285 285 239 239 225 225 226 226 202 202 215 215 178 178 163 153 153 152 152 134 134 130 132 132 136 136 95 95 95 105 71 71 79 49 49 62 47 47 36 31 48 23 23 27 27 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie KSI SIMIK 07-13, stan na 31.07.2014.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 50
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Województwo podkarpackie jest silnie zróżnicowane Jak kształtuje się przestrzenny rozkład pod względem liczby projektów zrealizowanych na programów i Inicjatyw Wspólnotowych obszarze poszczególnych powiatów. Największą realizowanych w poszczególnych powiatach liczbę inicjatyw finansowanych ze środków Unii województwa podkarpackiego? Europejskiej koncentruje Rzeszów i powiat rzeszowski. Jest to zrozumiałe, jeśli weźmiemy pod uwagę, że projekty związane z zarządzaniem i wdrażaniem programów regionalnych mają miejsce w stolicy województwa. Poza tym Rzeszów i powiat rzeszowski są na tle regionu bardzo atrakcyjne gospodarczo (przyciągają inwestorów, korzystają z możliwości dalszego rozwoju firm dzięki wsparciu z RPO i POIG). Na przeciwnym biegunie zestawienia plasują się miasta Przemyśl i Tarnobrzeg. Aby uniknąć zniekształcenia wyniku, sprawdzono ile zrealizowanych projektów przypada na tysiąc mieszkańców danego powiatu. Okazało się, że spośród wszystkich powiatów woj. podkarpackiego to właśnie Przemyśl i Tarnobrzeg charakteryzują się najniższą wartością tego wskaźnika (mapy 5 i 7). Należy zauważyć, że celem wsparcia oferowanego w ramach Programów i Inicjatyw Wspólnotowych Unii Europejskiej jest wyrównywanie warunków ekonomicznych i społecznych. Dlatego do dużych miast – jako obszarów dobrze rozwiniętych, są kierowane mniejsze środki, niż np. na obszary wiejskie. Tym dedykowane są osobne duże programy (PROW, SPO-ROL). W poniższych tabelach przedstawiono liczbę projektów zrealizowanych w ramach dwóch perspektyw finansowych, które swoim zakresem terytorialny obejmowały poszczególne powiaty województwa podkarpackiego. W zestawieniu nie ujęto inwestycji o zasięgu ogólnowojewódzkim.
Tabela 26 Liczba projektów zrealizowanych na obszarze poszczególnych powiatów województwa podkarpackiego w perspektywie finansowej 2004-2006
-2006
Ranking POWIAT Liczba projektów 2004 Fundusz Spójności Interreg SPO ROL SPO RZL Rybołówstwo i przetwórstwo ryb SPO T SPO WKP ZPORR 1 miasto Rzeszów 272 1 16 22 7 0 2 31 193 2 rzeszowski 263 1 5 140 8 1 0 19 89 3 mielecki 251 1 0 156 7 1 0 32 54 4 jarosławski 178 0 1 143 6 0 0 0 28 5 sanocki 163 0 1 119 5 1 0 7 30 6 przemyski 161 1 2 135 6 1 0 1 15 7 dębicki 150 0 0 83 12 0 0 14 41 8 przeworski 142 0 0 109 7 0 0 3 23 9 leżajski 118 0 0 69 10 1 0 4 34 10 ropczycko-sędziszowski 116 0 1 48 11 0 0 13 43 11 łańcucki 109 0 2 58 4 0 0 2 43 12 lubaczowski 105 0 5 73 6 0 0 1 20 13 strzyżowski 95 0 1 60 4 2 0 0 28 14 kolbuszowski 93 0 0 48 5 2 0 3 35 15 niżański 80 0 0 37 5 0 0 4 34 16 stalowowolski 73 1 3 29 6 1 0 9 24 17 jasielski 72 1 2 31 9 1 0 6 22 18 brzozowski 68 0 1 36 6 1 0 0 24 19 krośnieński 64 0 2 10 7 0 0 17 28 20 tarnobrzeski 61 1 0 27 4 2 0 2 25
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 51
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
-2006
Ranking POWIAT Liczba projektów 2004 Fundusz Spójności Interreg SPO ROL SPO RZL Rybołówstwo i przetwórstwo ryb SPO T SPO WKP ZPORR 21 leski 60 0 7 30 3 1 0 3 16 22 bieszczadzki 58 0 2 39 4 0 0 3 10 23 miasto Krosno 36 0 5 3 3 0 1 8 16 24 miasto Tarnobrzeg 27 1 0 6 0 0 0 2 18 25 miasto Przemyśl 19 1 1 1 1 0 0 2 13 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z portalu mapadostacji.gov.pl oraz danych przekazanych przez UMWP
W pierwszym okresie programowania (2004-2006) zrealizowano na terenie regionu łącznie 3 662 projektów, w tym obejmujących zakresem terytorialnym całe podkarpackie lub kilka województw. Łączna wartość tych inwestycji to 3 622 624 293 zł (2 109 616 323 zł dofinansowania z UE). Z kolei w okresie 2007-2013 zakontraktowano w sumie aż 9 382 projekty za łączną kwotę 40 584 630 147 zł. Poziom ich dofinansowana ze środków UE wynosi 57% (23 169 729 863 zł).
Tabela 27 Liczba projektów zrealizowanych na obszarze poszczególnych powiatów województwa podkarpackiego w perspektywie finansowej 2007-2013
-2013
Ranking POWIAT Liczba projektów 2007 PEWT POIG POIŚ POKL RPO WP PROW Polska Wschodnia Pomoc Techniczna 1 rzeszowski 872 0 129 3 238 240 257 8 0 2 miasto Rzeszów 827 6 330 9 130 332 0 12 8 3 mielecki 584 0 86 7 134 149 202 6 0 4 jasielski 488 0 41 10 148 92 197 0 0 5 krośnieński 479 3 22 8 141 93 210 2 0 6 dębicki 449 0 56 3 135 142 112 1 0 7 ropczycko-sędziszowski 412 1 28 6 119 94 163 1 0 8 jarosławski 397 1 27 0 106 78 183 2 0 9 tarnobrzeski 391 0 18 2 84 59 226 2 0 10 przemyski 390 3 23 2 114 55 190 3 0 11 sanocki 380 4 39 7 117 85 128 0 0 12 przeworski 362 0 30 0 119 69 143 1 0 13 łańcucki 348 0 49 2 104 59 131 3 0 14 kolbuszowski 341 0 20 1 107 67 144 2 0 15 strzyżowski 335 0 14 2 130 74 114 1 0 16 niżański 324 0 9 1 88 82 143 1 0 17 leżajski 317 1 24 3 98 60 130 1 0 18 stalowowolski 303 0 43 2 64 93 97 4 0 19 lubaczowski 284 4 13 0 86 75 105 1 0 20 brzozowski 250 1 16 2 87 67 75 2 0 21 leski 218 1 6 5 87 53 66 0 0 22 miasto Krosno 189 1 55 6 62 62 0 3 0 23 bieszczadzki 175 3 8 5 73 34 51 1 0 24 miasto Przemyśl 141 1 20 0 41 76 0 3 0 25 miasto Tarnobrzeg 107 0 14 1 30 59 0 2 0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z portalu mapadostacji.gov.pl oraz danych przekazanych przez UMWP
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 52
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 6 Liczba projektów zrealizowanych na obszarze poszczególnych powiatów woj. Mapa 5 Liczba projektów zrealizowanych na obszarze poszczególnych powiatów woj. podkarpackiego w perspektywie programowej 2004-2006 podkarpackiego w perspektywie programowej 2004-2006 w przeliczeniu na tysiąc ludności
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z portalu mapadotacji.gov.pl, od Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego oraz danych GUS
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 53
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 8 Liczba projektów zrealizowanych na obszarze poszczególnych p owiatów woj. Mapa 7 Liczba projektów zrealizowanych na obszarze poszczególnych powiatów woj. podkarpackiego w perspektywie programowej 2007-2013 podkarpackiego w perspektywie programowej 2007-2013 w przeliczeniu na tysiąc ludności
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z portalu mapadotacji.gov.pl, od Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego oraz danych GUS
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 54
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
5.2 Dotychczasowe wykorzystanie środków finansowych przez gminy i powiaty województwa podkarpackiego (RPO WP, POKL, PROW)
W poprzednich rozdziałach niniejszego opracowania przybliżono charakterystykę Programów i Inicjatyw Wspólnotowych UE realizowanych na obszarze regionu podkarpackiego. Poniżej przedstawiono bardziej szczegółową analizę odnoszącą się do terytorialnego i tematycznego rozkładu zrealizowanych inwestycji oraz ich wartości finansowej. Analiza dotyczy wybranych trzech programów minionej perspektywy programowej (RPO WP, PROW i POKL).
Jak prezentuje się dotychczasowe 5.2.1 Regionalny Program Operacyjny wykorzystanie środków finansowych Województwa Podkarpackiego 2007-2013 przez gminy i powiaty województwa podkarpackiego w ramach W ramach podkarpackiego RPO zakontraktowano 2 362 RPO WP 2007 -2013? projekty na kwotę 8 030 781 016 zł. Inwestycje te zostały dofinansowane środkami finansowymi UE w uśrednieniu na poziomie 60% (kwotą 4 790 978 902 zł). 45 Pod względem dziedziny tematycznej wsparcia, najliczniejszą grupę stanowią projekty, których celem był rozwój firm (43,5% wszystkich projektów). Grupą tematyczną, na którą przeznaczono największe środki finansowe był transport. Wysokość środków, które przeznaczono na rozwój infrastruktury transportowej wynosi około 25% ogólnej kwoty zakontraktowanej w ramach RPO WP 2007-2013.
Tabela 28 Liczba projektów RPO WP zakontraktowanych w ramach poszczególnych dziedzin tematycznych Wartość projektów Dofinansowanie Liczba Procent w ogóle Ranking Dziedzina tematyczna [zł] z UE [zł] projektów z RPO WP 1 rozwój firm 1 781 745 703,89 zł 776 792 825,05 zł 1028 43,52% 2 transport 2 038 430 921,75 zł 1 282 896 636,72 zł 232 9,82% 3 energetyka 458 264 320,48 zł 258 090 100,02 zł 225 9,53% 4 ochrona środowiska 955 964 731,48 zł 576 836 026,66 zł 182 7,71% 5 bezpieczeństwo 230 677 531,25 zł 183 726 210,71 zł 126 5,33% 6 rewitalizacja 419 280 073,52 zł 280 607 393,87 zł 104 4,40% 7 nauka i edukacja 428 601 149,03 zł 246 340 451,20 zł 95 4,02% 8 administracja 130 794 467,58 zł 130 235 314,68 zł 82 3,47% 9 ochrona zdrowia 323 836 823,05 zł 175 239 094,03 zł 76 3,22% 10 turystyka 281 570 614,71 zł 131 802 993,81 zł 63 2,67% 11 telekomunikacja i e-usługi 326 787 678,33 zł 265 360 567,38 zł 57 2,41% 12 badania, rozwój, innowacje 479 456 001,02 zł 391 413 340,43 zł 49 2,07% 13 infrastruktura publiczna 125 300 479,18 zł 63 610 513,08 zł 26 1,10% 14 kultura i sztuka 50 070 520,66 zł 28 027 433,87 zł 17 0,72% SUMA: 8 030 781 015,93 zł 4 790 978 901,51 zł 2362 100,00% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych portalu mapadotacji.gov.pl, dostęp 20.07.2014 r.
Mapy na kolejnych stronie opracowania pokazują terytorialny rozkład wartości wsparcia wykorzystanego w ramach RPO WP na obszarze poszczególnych gmin i powiatów do dnia 31.07.2014. Dane, którymi posłużono się w przygotowaniu kartogramów pochodzą z KSI SIMIK 07-13. Łączna wartość wykorzystanego dotychczas wsparcia to 4 717 380 057,26 zł (2 627 492 448,70 zł dofinansowania z UE).
45 Źródło: mapadotacji.gov.pl, dostęp 20.07.2014 r.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 55
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 9 Wartość projektów zrealizowanych w ramach RPO WP 2007-2013 (powiaty) Mapa 10 Wartość projektów zrealizowanych w ramach RPO WP 2007 -2013 (gminy)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z KSI SIMIK 07-13, stan na 31.07.2014 r.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 56
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 12 Wartość projektów zrealizowanych w ramach RPO WP 2007-2013 w Mapa 11 Wartość projektów zrealizowanych w ramach RPO WP 2007-2013 w przeliczeni u przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców (powiaty) na 1 tys. mieszkańców (gminy)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z KSI SIMIK 07-13, stan na 31.07.2014 r.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 57
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Powiatami, na obszarze których zrealizowano projekty o najwyższej wartości finansowej są rzeszowski (492 842 090 zł), miasto Rzeszów (390 523 125 zł) i mielecki (363 499 591 zł). W interpretacji tych danych należy uwzględnić fakt, że są to powiaty o największej liczbie ludności w regionie. Po przeliczeniu wartości zrealizowanych umów na liczbę mieszkańców poszczególnych powiatów na czoło rankingu wysuwają się lubaczowski (3 665 006 zł/tys. ludności) i tarnobrzeski (3 329 307 zł/tys. ludności). Największymi projektami zrealizowanymi w powiecie lubaczowskim w ramach RPO WP są:
• Promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii poprzez budowę modelowej elektrowni fotowoltaicznej (wartość: 17 635 470,00 zł, dofinansowanie UE: 8 508 666,87 zł), • Kanalizacja sanitarna dla aglomeracji Narol i Ruda Różaniecka (wartość: 8 986 620,30 zł, dofinansowanie UE: 4 175 629,37 zł), • Przebudowa ciągu dróg powiatowych nr 1555R, 1553R, 1651R oraz 1648R na odcinku granica powiatu-Cieszanów (wartość: 8 327 203,15 zł, dofinansowanie UE: 4 972 800,00 zł) Z kolei na wysoką pozycję powiatu tarnobrzeskiego w dokonanym porównaniu wpływają następujące inwestycje:
• Trześniówka I - przeciwfiltracyjne zabezpieczenie prawego wału rzeki Trześniówki na dł. 6,182 km w m.: Trześń, gm. Gorzyce, oraz na terenie os. Sobów i Wielowieś miasto Tarnobrzeg (wartość: 13 938 084,66 zł, dofinansowanie UE: 11 238 449,07 zł), • Budowa krytej pływalni w ramach Regionalnego Centrum Rekreacji i Rehabilitacji w Nowej Dębie, ul. Kościuszki 14 (wartość: 11 562 473,29 zł, dofinansowanie UE: 2 649 049,12 zł), • Modernizacja Stacji Uzdatniania Wody w Nowej Dębie, wymiana wybranych odcinków sieci wodociągowej, rozbudowa i modernizacja sieci na terenie Gminy Nowa Dęba-etap I (wartość: 10 975 550,33 zł, dofinansowanie UE: 5 783 585,00 zł), • Modernizacja oczyszczalni ścieków i budowa kanalizacji sanitarnej w gminie Baranów Sandomierski (wartość: 10 603 134,72 zł, dofinansowanie UE: 6 438 081,01 zł). Podobnie jak w przypadku powiatów, analiza wartości projektów zrealizowanych w poszczególnych gminach województwa podkarpackiego wykazuje, że najsilniej wsparte zostały miasta o największej liczbie ludności: Rzeszów, Mielec (203 544 203 zł), Stalowa Wola (177 781 265 zł) i Przemyśl (165 432 816 zł). W analizie polegającej na przeliczeniu kwoty zrealizowanych inicjatyw ze środków RPO WP na liczbę ludności poszczególnych gmin zyskują miejscowości o znacznie mniejszej liczbie mieszkańców. Są to: gmina Lubaczów (7 180 227 zł/tys. ludności), gmina Grębów (6 946 413 zł/tys. ludności) i gmina Lutowiska (5 966 423 zł/tys. ludności). Wynik gminy Lutowiska (mającej zaledwie 2 115 mieszkańców) znacząco zawyża jeden projekt: Nowa jakość usług dostępna w Zajeździe Pod Caryńską, efektem wdrożenia innowacyjnej technologii - Inteligentny Hotel (wartość: 6 315 154,69 zł, dofinansowanie UE: 2 526 416,62 zł). Zważywszy na powyżej przytoczone dane, należy ostrożnie interpretować wyniki dotyczące liczby i wartości inwestycji zrealizowanych w ramach RPO WP. Wnioskiem popartym zarówno danymi ilościowymi, jak i opiniami pracowników zaangażowanych w zarządzanie i wdrażanie Programów UE (wywiad IDI) jest to, że duże miejskie aglomeracje (Rzeszów, Mielec, Stalowa Wola) skupiają podmioty aktywnie zabiegające o realizację projektów prorozwojowych. Sprzyja temu dobrze rozwinięty przemysł i konkurencyjny rynek.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 58
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapy przedstawione na poprzednich stronach raportu obejmują projekty, które przypisano do konkretnych obszarów powiatów i gmin. Z analizy wyłączono projekty o zasięgu ogólnowojewódzkim. W tabeli 29. zamieszczono informacje o liczbie i wartości umów zakontraktowanych w ramach poszczególnych dziedzin tematycznych.
Tabela 29 Wartość i tematyka projektów ogólnowojewódzkich RPO WP 2007-2013 Dofinansowanie Liczba Procent ogólnej Temat priorytetu Wartość ogółem UE projektów wartości transport 1 067 960 191,75 zł 680 418 933,79 zł 30 59,78% rozbudowa dróg wojewódzkich 529 714 805,51 zł 355 163 582,26 zł 13 29,65% Infrastruktura lotnicza 196 252 819,47 zł 111 321 386,67 zł 13 46 10,99% Infrastruktura kolejowa 341 992 566,77 zł 213 933 964,86 zł 4 19,14% rozwój firm (dokapitalizowanie funduszy pożyczkowych 135 171 148,77 zł 107 329 225,11 zł 15 7,57% i poręczeniowych) administracja 94 914 296,40 zł 94 398 202,68 zł 14 5,31%% zatrudnienie pracowników UMWP zaangażowanych w zarządzanie i wdrażanie 90 860 789,60 zł 90 344 695,88 zł 7 5,09% RPO WP zakup sprzętu i oprogramowania informatycznego oraz wyposażenia dla 4 053 506,80 zł 4 053 506,80 zł 7 0,23% UMWP w ramach RPO WP badania, rozwój, innowacje 314 612 217,22 zł 265 934 079,13 zł 10 17,61% projekty Politechniki Rzeszowskiej 83 248 816,98 zł 70 321 184,78 zł 4 4,66% projekty Uniwersytetu Rzeszowskiego 228 142 633,48 zł 192 947 101,61 zł 3 12,77% projekty WSIiZ w Rzeszowie 337 385,00 zł 284 822,25 zł 2 0,02% projekty WSZ w Rzeszowie 2 883 381,76 zł 2 380 970,49 zł 1 0,16% telekomunikacja i e-usługi (systemy informatyczne dla administracji 128 955 465,85 zł 107 369 423,35 zł 3 7,22% publicznej, Komendy Wojewódzkiej Policji i biblioteki wojewódzkiej) energetyka 7 669 834,97 zł 6 150 408,21 zł 2 0,43% odnawialne źródła energii 6 729 050,00 zł 5 676 669,75 zł 1 0,38% termomodernizacja 940 784,97 zł 473 738,46 zł 1 0,05% nauka i edukacja (infrastruktura dydaktyczna Uniwersytetu 27 410 155,31 zł 22 549 262,37 zł 2 1,53% Rzeszowskiego i Wyższej Szkoły Inżynieryjno-Ekonomicznej) bezpieczeństwo (wyposażenie Komendy Wojewódzkiej 9 841 686,00 zł 7 380 195,00 zł 1 0,55% Państwowej Straży Pożarnej) SUMA: 1 786 534 996,27 zł 1 291 529 729,64 zł 77 100,00% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych portalu mapadotacji.gov.pl, dostęp 20.07.2014 r.
Kategorią operacji RPO WP, na którą przeznaczono największe środki jest transport . W celu rozwoju infrastruktury komunikacyjnej regionu zainwestowano w ramach projektów ogólnowojewódzkich aż 1 068 mln zł. Największym przedsięwzięciem jest projekt PKP Polskich Linii Kolejowych S.A. - Poprawa dostępności linii kolejowej poprzez przebudowę niektórych elementów infrastruktury na odcinkach linii kolejowej nr 106 Rzeszów - Jasło w ramach Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego WP na lata 2007 – 2013. Jego wartość to 161 989 335 zł (95 315 868 zł dofinansowania z UE).
46 Realizatorami tych projektów byli Port Lotniczy Rzeszów-Jasionka (12 inwestycji) i Wojewoda Podkarpacki (1 inwestycja).
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 59
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Jak kształtuje się stopień absorpcji środków Ogólna alokacja finansowa z Regionalnego finansowych w ramach RPO WP 2007-2013 Programu Operacyjnego Województwa według poszczególnych obszarów wsparcia? Podkarpackiego wynosi 1 198,79 mln EUR (zgodnie z kursem z 15.04.2014 – 5 015,74 mln zł).47
Rozkład środków pomiędzy osiem obszarów wsparcia RPO WP określonych osiami priorytetowymi jest następujący:
• Oś I. Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka - 25,4%, • Oś II. Infrastruktura techniczna - 30,02%, • Oś III. Społeczeństwo informacyjne - 5,98%, • Oś IV. Ochrona środowiska i zapobieganie zagrożeniom - 15,00%, • Oś V. Infrastruktura publiczna - 10,60%, • Oś VI. Kultura i turystyka - 3,26%, • Oś VII. Spójność wewnątrzregionalna - 7,00%, • Oś VIII. Pomoc techniczna - 2,74%.48
W poniższej tabeli przedstawiono strukturę wartości wsparcia udzielonego w ramach programu w podziale na osie priorytetowe. Zgodnie z założeniami RPO WP 2007-2013 największe nakłady finansowe poczyniono w dziedzinie infrastruktury technicznej. Dofinansowane w tym zakresie wyniosło 1 680 485 904 zł (1 546 413 113 ze środków UE). Natomiast największa liczba umów została zawarta w ramach pierwszej osi priorytetowej – Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka (1077 projektów).
Tabela 30 Absorpcja środków finansowych w ramach RPO WP 2007-2013 według osi priorytetowych Udział w ogólnej Wydatki Dofinansowanie Dofinansowanie Oś priorytetowa Wartość ogółem kwocie kwalifikowalne ogółem UE dofinansowania I - Konkurencyjna i 2 255 529 399 zł 1 859 806 942 zł 1 293 008 740 zł 1 163 794 472 zł 25,30% innowacyjna gospodarka II - Infrastruktura 2 502 873 061 zł 2 190 970 526 zł 1 680 485 904 zł 1 546 413 113 zł 32,88% techniczna III - Społeczeństwo 329 142 537 zł 315 499 685 zł 273 544 213 zł 266 965 546 zł 5,35% informacyjne IV - Ochrona środowiska i 1 094 929 805 zł 978 929 484 zł 685 145 058 zł 685 145 058 zł 13,41% zapobieganie zagrożeniom V - Infrastruktura publiczna 972 484 884 zł 843 932 321 zł 534 188 674 zł 519 787 208 zł 10,45%
VI - Turystyka i kultura 273 887 643 zł 229 348 580 zł 174 159 142 zł 151 681 571 zł 3,41% VII - Spójność 472 137 587 zł 425 190 337 zł 339 506 969 zł 326 742 414 zł 6,64% wewnątrzregionalna VIII - Pomoc techniczna 130 794 468 zł 130 235 315 zł 130 235 315 zł 130 235 315 zł 2,55%
SUMA: 8 031 779 385 zł 6 973 913 190 zł 5 110 274 015 zł 4 790 764 697 zł 100,00% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z KSI SIMIK 07-13, stan na 31.07.2014 r.
47 Szczegółowy opis priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 z dnia 15 kwietnia 2014 r. 48 Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007–2013, 10 stycznia 2012 roku.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 60
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela 31 Liczba projektów zrealizowanych w ramach poszczególnych Priorytetów i Działań RPO WP 2007-2013 Oś priorytetowa Suma projektów Liczba projektów w ramach poszczególnych Działań RPO WP 2007-2013 1.1 1.2 1.3 1.4 I 1077 816 31 48 182 2.1 2.2 II 457 232 225 3.1 III 58 58 4.1 4.2 4.3 4.4 IV 255 129 27 26 73 5.1 5.2 5.3 V 220 96 76 48 6.1 VI 73 73 7.1 7.2 7.3 VII 143 65 24 54 8.1 8.2 VIII 82 64 18 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z KSI SIMIK 07-13, stan na 31.07.2014 r.
Aby porównać poziom absorpcji środków pomocowych przyznanych w ramach programów regionalnych w poszczególnych województwach, zastawiono wysokość dofinansowania RPO z liczbą mieszkańców (tabela 32). Tak wyliczony wskaźnik absorpcji lokuje Podkarpackiem na trzecim miejscu. Czołówkę zestawienia stanowią województwa Polski Wschodniej.
Tabela 32 Absorpcja środków pomocowych przyznanych w ramach programów regionalnych (RPO 16) według województw Wskaźnik absorpcji Województwo Dofinansowanie liczba ludności (na 1 mieszkańca) warmińsko-mazurskie 4 499 905 570,87 zł 1 446 915 3 110,00 zł podlaskie 3 038 125 046,07 zł 1 194 965 2 542,44 zł świętokrzyskie 3 105 178 983,29 zł 1 268 239 2 448,42 zł podkarpackie 5 110 274 015,17 zł 2 129 294 2 399,99 zł lubelskie 4 922 741 088,39 zł 2 156 150 2 283,12 zł opolskie 2 142 300 926,99 zł 1 004 416 2 132,88 zł zachodniopomorskie 3 586 336 683,70 zł 1 718 861 2 086,46 zł lubuskie 1 987 187 376,28 zł 1 021 470 1 945,42 zł kujawsko-pomorskie 4 014 152 695,72 zł 2 092 564 1 918,29 zł Polska - średnia 72 641 793 293,63 zł 38 495 659,00 zł 1 887,01 zł łódzkie 4 633 460 574,18 zł 2 513 093 1 843,73 zł dolnośląskie 5 181 484 302,71 zł 2 909 997 1 780,58 zł pomorskie 4 021 190 600,01 zł 2 295 811 1 751,53 zł małopolskie 5 768 310 230,22 zł 3 360 581 1 716,46 zł wielkopolskie 5 615 049 135,37 zł 3 467 016 1 619,56 zł śląskie 7 359 335 017,90 zł 4 599 447 1 600,05 zł mazowieckie 7 656 761 046,76 zł 5 316 840 1 440,10 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z KSI SIMIK 07-13 (stan na 31.07.2014 r.) oraz danych GUS (stan ludności na rok 2013)
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 61
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Strategia Rozwoju Województwa – Które ze wskaźników RPO WP 2007 -2013 są spójne Podkarpackie 2020 jest dokumentem ze wskaźnikami SRWP? Jak kształtuje się poziom programowym, odnoszącym się do osiągniętych wartości w obu przypadkach? zrównoważonego rozwoju województwa, ujętego w sposób możliwie całościowy, podczas gdy Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 stanowi instrumentem rozwoju, jakim dysponują organy samorządu województwa celem realizacji polityki spójności UE w obszarze województwa. W kontekście przypisanej do RPO WP alokacji środków oraz dużego wpływu samorządu województwa na jego ostateczną formułę, RPO WP jest niewątpliwie najważniejszym instrumentem realizacji strategii. Z uwagi na inny horyzont czasowy, charakter dokumentu oraz sposób weryfikowania i rozliczania z osiągnięcia postawionych celów, wskaźniki przedstawione w ww. dokumentach są odmienne, mimo iż cele zdefiniowane zarówno w strategii, jak i RPO w pełni ze sobą korespondują. Inny sposób określenia wskaźników utrudnia porównywanie stopnia realizacji celów i wyciągania wniosków na podstawie osiąganych wartości wskaźnika. Nie tylko nazwy wskaźników RPO różnią się od wskaźników zdefiniowanych w Strategii. Dla SRW zdefiniowano jedynie wskaźniki na poziomie poszczególnych priorytetów tematycznych. Obrazują one poziom realizacji celów zdefiniowanych w SRW w ujęciu długookresowym i odnoszą się do rezultatów jakie zostaną osiągnięte dzięki realizacji wskazanych kierunków działań, mierzonych zmianami zachodzącymi w jakości życia mieszkańców regionu. Z kolei w ramach RPO WP do celu każdej osi i każdego działania przyporządkowana jest określona liczba wskaźników, które pozwalają mierzyć stopień osiągnięcia poszczególnych celów. Program Operacyjny województwa posiada rozbudowany system wskaźników produktu (czyli wskaźników obrazujących bezpośredni, łatwo kwantyfikowalny, mierzony w jednostkach fizycznych cel) oraz rezultatu odnoszących się do bezpośredniego efektu działań podejmowanych w ramach Programu (w krótkiej perspektywie). Ponadto w ramach RPO WP monitoruje się także wskaźniki kontekstowe, pochodzące ze statystyki publicznej, obrazujące sytuację na obszarze województwa na tle całego kraju. W związku z powyższym porównanie wskaźników realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego oraz Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego możliwe jest jedynie w kontekście jakościowym. W poniższej tabeli przedstawiono zestawienie wskaźników SRWP oraz RPO WP, akcentując wspólne lub korespondujące ze sobą elementy.
Tabela 33 Porównanie wskaźników RPO WP 2007-2013 ze wskaźnikami Strategii Rozwoju Województwa - Podkarpackie 2020 STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA - PODKARPACKIE 2020 Dziedziny działań Wskaźniki RPO WP 2007-2013 Wskaźniki dla priorytetu tematycznego strategicznych Wskaźniki dotyczące priorytetu 1.1. Przemysł Wskaźniki dotyczące priorytetu 1.1. oraz 1.2. SRWP KONKURENCYJNA obrazują wpływ przemysłu na rozwój są spójne ze wskaźnikami produktu i rezultatu RPO I INNOWACYJNA województwa, zwracając przy tym uwagę na dla I osi priorytetowej Konkurencyjna i innowacyjna GOSPODARKA aspekt działalności innowacyjnej oraz gospodarka, odnoszącymi się do projektów funkcjonowanie klastrów, są to m.in.: z zakresu B+R oraz współpracy przedsiębiorstw - Udział przedsiębiorstw przemysłowych, z jednostkami badawczymi, czyli następującymi które poniosły nakłady na działalność wskaźnikami:
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 62
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA - PODKARPACKIE 2020 Dziedziny działań Wskaźniki RPO WP 2007-2013 Wskaźniki dla priorytetu tematycznego strategicznych innowacyjną a) produktu - Przedsiębiorstwa przemysłowe, które - Liczba projektów współpracy pomiędzy współpracowały w zakresie działalności przedsiębiorstwami a jednostkami badawczymi innowacyjnej - Liczba projektów z zakresu B&R b) rezultatu: - Liczba utworzonych miejsc pracy w zakresie B&R – etaty badawcze Wskaźniki dotyczące priorytetu 1.2. Nauka, badania i szkolnictwo wyższe obrazują Ponadto wskaźniki dotyczące priorytetu 1.1. SRWP aktywność naukowców i uczelni w obszarze są komplementarne ze wskaźnikami kontekstowymi działalności badawczo-rozwojowej, nakłady dla I osi priorytetowej RPO, tj.: na B+R w regionie, a także poziom - Nakłady na działalność badawczą i rozwojową:- zatrudnienia w sektorze B+R oraz studentów ogółem, - % w skali kraju studiów zamawianych, są to m.in.: - Nakłady na działalność innowacyjną - Wydatki per capita na działalność w przemyśle ogółem (- w tym nakłady na badawczo-rozwojową (B+R) działalność badawczo rozwojową) - Liczba zleceń badawczych dla uczelni - Zatrudnieni w działalności badawczej - Wartość zleceń badawczych dla uczeni i rozwojowej:- ogółem, - w tym pracownicy - Liczba zatrudnionych w sektorze B+R naukowo-badawczy (ogółem w EPC) Wskaźniki dotyczące priorytetu 1.3. Turystyka obrazują stan i wykorzystanie zaplecza turystycznego regionu, są to m.in.: - Roczna liczba noclegów ogółem udzielonych w turystycznych obiektach noclegowych posiadających 10 miejsc Wskaźniki dotyczące priorytetu 1.3. SRWP mierzą i więcej (obiekty zbiorowego podobne aspekty, do wskaźników kontekstowych zakwaterowania) określonych dla VI osi priorytetowej RPO: Turystyka - Roczna liczba noclegów ogółem i kultura, tj.: udzielonych turystom zagranicznym
w turystycznych obiektach zbiorowego - Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania (w turystycznych zakwaterowania obiektach noclegowych) - Liczba gości w regionie - udzielone noclegi - Roczna łączna frekwencja ogółem (I-XII), - w tym turystom zagranicznym odwiedzających w 10 wybranych dużych atrakcjach turystycznych regionu - Ilość miejsc noclegowych w województwie (obiekty zbiorowego zakwaterowania, kwatery agroturystyczne, pokoje gościnne) Wskaźniki dotyczące priorytetu 1.4. Rolnictwo W RPO WP brak jest wskaźników spójnych ze obrazują konkurencyjność gospodarstw wskaźnikami określonymi w SRW dla priorytetu rolnych oraz podmiotów gospodarczych Rolnictwo. działających w sektorze rolno – spożywczym; Wskaźniki dotyczące priorytetu 1.5. Instytucje Wskaźniki dotyczące priorytetu 1.5 SRWP są spójne otoczenia biznesu obrazują efektywność ze wskaźnikami produktu i rezultatu RPO dla I osi działania IOB, obszar ich aktywności i jakość priorytetowej Konkurencyjna i innowacyjna świadczonych usług (m.in. poręczeń, gospodarka odnoszącymi się do wsparcia pożyczek, doradztwa, czy szkoleń), w tym ukierunkowanego na IOB oraz podmioty także parków przemysłowych i inkubatorów gospodarcze – za pośrednictwem IOB, czyli przedsiębiorczości, są to m.in.: następującymi wskaźnikami:
- Wartość udzielonych poręczeń przez a) produktu fundusze poręczeń kredytowych - Liczba wspartych funduszy pożyczkowych - Liczba udzielonych poręczeń przez - Liczba wspartych funduszy poręczeniowych fundusze poręczeń kredytowych - Liczba wspartych instytucji otoczenia biznesu - Wartość udzielonych pożyczek przez fundusze pożyczkowe b) rezultatu:
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 63
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA - PODKARPACKIE 2020 Dziedziny działań Wskaźniki RPO WP 2007-2013 Wskaźniki dla priorytetu tematycznego strategicznych - Liczba wykonanych usług doradczych - Wartość pożyczek udzielonych przedsiębiorcom o charakterze ogólnym świadczona przez z sektora MŚP podmioty zaliczone do KSU - Wartość poręczeń udzielonych - Liczba wykonanych usług szkoleniowych przedsiębiorcom z sektorem MŚP świadczona przez podmioty zaliczone do - Liczba nowych i zmodyfikowanych usług dla KSU przedsiębiorstw świadczonych przez wsparte - Liczba udzielonych pożyczek przez instytucje otoczenia biznesu fundusze pożyczkowe - Liczba inwestorów w parkach przemysłowych i technologicznych5 - Wartość inwestycji w parkach przemysłowych i technologicznych Wskaźniki dotyczące priorytetu 2.1. Edukacja Wskaźniki dotyczące priorytetu 2.1 SRWP są spójne obrazują dostępność i jakość edukacji, ze wskaźnikami rezultatu RPO la V osi priorytetowej akcentując rolę szkół technicznych Infrastruktura publiczna odnoszącymi się do i kształcenia ustawicznego, np.: poprawy warunków edukacji, tj.: - Liczba uczniów przypadających na 1 - Liczba uczniów korzystających z efektów komputer z dostępem do Internetu projektów przeznaczony do użytku uczniów - Liczba studentów korzystających z efektów - Odsetek dzieci w wieku 3-5 lat objętych projektów wychowaniem przedszkolnym - Liczba miejsc w przedszkolach wiejskich - Odsetek osób uczestniczących wybudowanych lub zmodernizowanych w kształceniu ustawicznym w wieku 25- 64 lat w ogólnej liczbie ludności w tym Ponadto wskaźniki określone dla priorytetu wieku Edukacja w ramach SRWP są spójne ze wskaźnikami kontekstowymi RPO dla V osi priorytetowej dotyczącymi liczby uczniów wg typów szkoły, m.in. ze wskaźnikiem: - Liczba uczniów/studentów wg typu szkoły: - dla dorosłych a także ze wskaźnikami kontekstowymi dla osi III Społeczeństwo informacyjne: - Liczba uczniów przypadających na 1 komputer KAPITAŁ LUDZKI I z dostępem do internetu SPOŁECZNY Wskaźniki dotyczące priorytetu 2.2. Kultura i dziedzictwo kulturowe obrazują poziom nakładów na kulturę i ochronę dziedzictwa Wskaźniki kontekstowe określone dla VI osi narodowego oraz zainteresowania ofertą priorytetowej RPO: Turystyka i kultura, podobnie, kulturalną, są to m.in.: jak wskaźniki priorytetu 2.2. SRWP dotyczą - Czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 zainteresowania ofertą kulturalną, obrazując liczbę: mieszkańców - Osób zwiedzających muzea - Widzowie i słuchacze w teatrach - Widzów teatrów, instytucji muzycznych itp. i instytucjach muzycznych na 1000 mieszkańców Ponadto wśród wskaźników kontekstowych dla osi - Zwiedzający muzea i oddziały muzealne VII Spójność wewnątrzregionalna ujęto: (ogółem) na 1000 mieszkańców - Wydatki z budżetu JST na 1 mieszkańca na - Wydatki jednostek samorządu kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego terytorialnego na kulturę i ochronę (średnia dla największych miast wymagających dziedzictwa narodowego na 1 mieszkańca rewitalizacji wg Programu Opieki nad (budżety gmin i miast na prawach Zabytkami w Województwie Podkarpackim) powiatu, budżety powiatów, budżet województwa) Wskaźniki dotyczące priorytetu 2.3. W RPO WP brak jest wskaźników bezpośrednio Społeczeństwo obywatelskie obrazują poziom korespondujących ze wskaźnikami określonymi rozwoju społeczeństwa obywatelskiego oraz w SRWP dla priorytetu Społeczeństwo jego udziału w życiu publicznym; obywatelskie.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 64
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA - PODKARPACKIE 2020 Dziedziny działań Wskaźniki RPO WP 2007-2013 Wskaźniki dla priorytetu tematycznego strategicznych Wśród wskaźników RPO dotyczących aspektu bezrobocia, a tym samym również wskazanego w SRWP wskaźnika dot. stopy bezrobocia rejestrowanego są wskaźniki rezultatu pn.: Wskaźniki dotyczące priorytetu 2.4. Utworzone miejsca pracy, a w szczególności Włączenie społeczne obrazują aspekty mierzona w ramach VII osi priorytetowej Spójność dotyczące włączenia społecznego, odnoszące wewnątrzregionalna: się do osób zagrożonych marginalizacją i - Liczba miejsc pracy utworzonych na obszarach wykluczeniem społecznym, są to m.in.: odnowionych - Stopa bezrobocia rejestrowanego Ponadto wskaźniki kontekstowe dla osi VII obrazują: - Średnią stopę bezrobocia rejestrowanego na koniec listopada 2006 r. na obszarach zmarginalizowanych gospodarczo (Wartość wskaźnika podawana jest na koniec XII każdego roku). Wskaźniki dotyczące priorytetu 2.5. Zdrowie Wskaźniki RPO dotyczące obszaru tematycznego, publiczne obrazują jakość opieki zdrowotnej jakim jest zdrowie publiczne zdefiniowano przejawiającą się w stanie zdrowia w ramach V osi priorytetowej Infrastruktura mieszkańców, są to m.in.: publiczna. W odróżnieniu od SRWP mierzą one - Przeciętne dalsze trwanie życia przede wszystkim dostępność, w mniejszym stopniu w momencie urodzenia jakość opieki zdrowotnej. Dla V osi m.in. - Lekarze na 10 tys. ludności (lekarze następujące wskaźniki rezultatu: pracujący ogółem) - Potencjalna liczba specjalistycznych badań medycznych przeprowadzonych sprzętem zakupionym w wyniku realizacji projektów - Liczba pacjentów korzystających rocznie z efektów realizacji projektów dotyczących ochrony zdrowia Podobnie wskaźniki kontekstowe dla osi V RPO obrazują dostępność (liczbę) ZOZ-ów i szpitali, w tym: - Zakłady opieki zdrowotnej - ambulatoryjne - Szpitale w tym: - publiczne, - niepubliczne. Wskaźniki dotyczące priorytetu 2.6. Sport Spójność ze wskaźnikami dotyczącymi priorytetu powszechny obrazują popularność aktywności 2.6 SRWP wykazują wskaźniki rezultatu określone ruchowej mieszkańców oraz wykorzystanie dla V osi priorytetowej RPO: Infrastruktura infrastruktury sportowej; publiczna, tj.: - Odsetek populacji mieszkańców - Liczba osób korzystających rocznie z efektów województwa do lat 19 uczestniczącej realizacji projektów dotyczących infrastruktury w imprezach sportu szkolnego sportowej lub rekreacyjnej - Młodzież do lat 18 ćwicząca w klubach a także wskaźniki kontekstowe dla osi V, tj.: sportowych na 1000 osób w wieku do lat - Kluby sportowe (ilość) 18 Wskaźniki dotyczące priorytetu 3.1. Wskaźniki dotyczące priorytetu 3.1. SRWP są spójne Dostępność komunikacyjna obrazują z następującymi wskaźnikami produktu i rezultatu dostępność regionu, w tym czas dojazdu RPO dla II osi priorytetowej Infrastruktura koleją do ważniejszych ośrodków miejskich, techniczna: długość eksploatowanych linii kolejowych a) wskaźniki produktu: oraz rozbudowanych dróg wojewódzkich, - Długość nowych dróg: regionalnych SIEĆ OSADNICZA a także liczbę pasażerów komunikacji (wojewódzkich) zbiorowej oraz poziom bezpieczeństwa na - Długość zrekonstruowanych dróg: regionalnych drogach, są to m.in.: (wojewódzkich) - Czas dojazdu koleją z Rzeszowa do: - - Długość zrekonstruowanych linii kolejowych Warszawy/- Krakowa/- Przemyśla - Liczba zakupionego/zmodernizowanego taboru (granica państwa) komunikacji miejskiej - Długość eksploatowanych linii kolejowych ogółem, w tym b) wskaźniki rezultatu:
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 65
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA - PODKARPACKIE 2020 Dziedziny działań Wskaźniki RPO WP 2007-2013 Wskaźniki dla priorytetu tematycznego strategicznych zelektryfikowanych - Oszczędność czasu na nowych i - Ilość odprawionych pasażerów (wyjazdy) zrekonstruowanych drogach w przewozach transportem kolejowym, w tym przewozy pasażerskich i towarowych (w euro/rok) wewnątrz województwa - Oszczędność czasu na zrekonstruowanych - Czas dojazdu koleją do Rzeszowa z: - drogach w przewozach pasażerskich i Tarnobrzega/- Jasła/- Zagórza towarowych (w min.) - Liczba pasażerów komunikacji miejskiej - Oszczędność czasu na nowych i ogółem w województwie zrekonstruowanych liniach kolejowych - Długość rozbudowanych dróg w przewozach pasażerskich i towarowych wojewódzkich (kat. 10t/oś) (w euro/rok) - Liczba ofiar śmiertelnych w wypadkach - Oszczędność czasu na zrekonstruowanych drogowych na 100 tys. pojazdów (Polska liniach kolejowych (w min.) = 100) - Przyrost liczby ludności korzystającej z komunikacji miejskiej wspartej w ramach programu - Liczba pasażerokilometrów w zakupionym/ zmodernizowanym taborze komunikacji miejskiej
Ponadto wskaźniki dotyczące priorytetu 3.1. SRWP są komplementarne ze wskaźnikami kontekstowymi dla II osi priorytetowej RPO, tj.: - Linie kolejowe eksploatowane ogółem, w tym: na 100 km2 powierzchni ogólnej - Drogi publiczne o twardej nawierzchni ulepszonej w tym: - wojewódzkie, - Liczba ofiar śmiertelnych wypadków drogowych – ogółem, w tym w przeliczeniu na 100 tys. zarejestrowanych pojazdów - Ludność w miastach obsługiwanych przez zakłady komunikacji miejskiej - Przewozy pasażerów komunikacją miejską Spójność ze wskaźnikami dotyczącymi priorytetu 3.2. SRWP wykazują wskaźniki określone dla III osi priorytetowej RPO: Społeczeństwo informacyjne, Wskaźniki dotyczące priorytetu 3.2. tj.: Dostępność technologii informacyjnych a) wskaźniki produktu: obrazują dostępność wskazanej technologii - Długość wybudowanej sieci Internetu w odniesieniu do gospodarstw domowych, szerokopasmowego przedsiębiorstw oraz administracji publicznej, - Liczba usług publicznych dostarczonych on-line są to m.in.:
- Udział % gospodarstw domowych b) wskaźniki rezultatu: wyposażonych w komputer osobisty - Liczba osób, które uzyskały dostęp do z szerokopasmowym dostępem do szerokopasmowego Internetu Internetu - Liczba podmiotów, które uzyskały dostęp do - Udział % przedsiębiorstw posiadających szerokopasmowego Internetu: - w tym własną stronę internetową gospodarstwa domowe/ - w tym gospodarstwa - Średnia liczba usług świadczonych on-line domowe przez JST w ramach PSeAP co najmniej na - Liczba użytkowników usług on-line poziomie 3 (tj. liczba usług/liczba JST)
c) wskaźniki kontekstowe: - Gospodarstwa domowe posiadające dostęp do internetu Wskaźniki dotyczące priorytetu 3.3. Funkcje Wskaźniki zdefiniowane w RPO nie odnoszą się metropolitalne Rzeszowa obrazują pozycję wprost do pozycji i rozwoju stolicy województwa, Rzeszowa w aspekcie pełnionej funkcji niemniej jednak wskazują spójność ze wskaźnikami metropolitalnej, w tym m.in. gęstość SRWP w aspekcie stanu dróg publicznych. Jeden ze zaludnienia miasta, działające na jego terenie wskaźników kontekstowych dla II osi priorytetowej
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 66
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA - PODKARPACKIE 2020 Dziedziny działań Wskaźniki RPO WP 2007-2013 Wskaźniki dla priorytetu tematycznego strategicznych podmioty gospodarcze, wykorzystanie Infrastruktura techniczna mierzy: komunikacji miejskiej, czy też stan dróg - Drogi publiczne o twardej nawierzchni publicznych, np.: ulepszonej - Drogi publiczne o nawierzchni twardej ulepszonej (km) Wskaźniki dotyczące priorytetu 3.4. Funkcje Wśród wskaźników RPO, które korespondują obszarów wiejskich obrazują poziom rozwoju z określonymi w priorytecie 3.2. SRWP są: obszarów wiejskich, poprzez m.in. dostępność a) wskaźniki produktu określone dla IV osi infrastruktury technicznej, stopień rozwoju priorytetowej RPO: Ochrona środowiska przedsiębiorczości mieszkańców wsi oraz ich i zapobieganie zagrożeniom, tj.: aktywność społeczną, są to m.in.: - Długość wybudowanej sieci kanalizacyjnej- - Ludność zamieszkała na wsi (gminy w tym na obszarach wiejskich wiejskie i obszary wiejskie w gminach
miejsko-wiejskich) korzystająca z sieci b) wskaźniki rezultatu określone dla I osi wodociągowej priorytetowej RPO: Konkurencyjna - Ludność zamieszkała na wsi (gminy i innowacyjna gospodarka, tj.: wiejskie i obszary wiejskie w gminach - Liczba utworzonych miejsc pracy - w tym na miejsko-wiejskich) korzystająca z sieci obszarach wiejskich kanalizacyjnej
- Liczba km dróg (o nawierzchni twardej Ponadto wskaźniki kontekstowe dla celu głównego ulepszonej) na 100 km2 na obszarach RPO obrazują: pozamiejskich - Wskaźnik zatrudnienia: – wieś - Podmioty wpisane do rejestru REGON na z kolei wskaźniki kontekstowe dla IV osi 10 tys. ludności na wsi przedstawiają: - Osoby fizyczne prowadzące działalność - Ludność korzystającą z sieci wodociągowej – gospodarczą na 100 osób w wieku w tym na wsi produkcyjnym na wsi - Ludność korzystającą z sieci kanalizacyjnej – - Stopa bezrobocia na wsi w tym na wsi - Liczba gospodarstw agroturystycznych/
miejsc noclegowych Podobnie jak w przypadku priorytetu 3.3 SRWP, także w kontekście priorytetu 3.5 wskaźniki Wskaźniki dotyczące priorytetu 3.5. Spójność zdefiniowane w RPO nie odnoszą się wprost do przestrzenna i wzmacnianie funkcji biegunów poszczególnych subregionów (biegunów wzrostu), wzrostu obrazują spójność przestrzenną niemniej jednak wskazują spójność ze wskaźnikami regionu oraz rzeczywiste i potencjalne SRWP w aspekcie spójności przestrzennej. bieguny wzrostu i ich obszary funkcjonalne, Wskaźniki kontekstowe dla II osi priorytetowej min. obrazują: Infrastruktura techniczna przedstawiają: - Długość linii komunikacji miejskiej - Ludność w miastach obsługiwanych przez w województwie zakłady komunikacji miejskiej - Przewozy pasażerów komunikacją miejską Wskaźniki dotyczące priorytetu 4.1. Zapobieganie i przeciwdziałanie zagrożeniom Wśród wskaźników RPO, które korespondują oraz usuwanie ich negatywnych skutków z określonymi w priorytecie 4.1. SRWP są wskaźniki obrazują odsetek jednostek ratowniczych produktu i rezultatu IV osi priorytetowej Ochrona straży pożarnej spełniających minimalny środowiska i zapobieganie zagrożeniom, np.: standard wyposażenia na cele zapobiegania - Liczba zakupionych wozów pożarniczych zagrożeniom oraz usuwania ich negatywnych w ramach projektów w zakresie zabezpieczenia ŚRODOWISKO skutków oraz liczbę zabezpieczonej przed przed pożarami lasów i innymi zagrożeniami I ENERGETYKA powodzią ludności, są to m.in.: (wskaźnik produktu) - % jednostek ratowniczych PSP - Liczba osób zabezpieczonych przed powodzią spełniających minimalny standard w wyniku realizacji projektów (wskaźnik wyposażenia rezultatu) - Liczba ludności zabezpieczonej/ oraz wskaźniki kontekstowe dla IV osi, m.in.: chronionej przed powodzią z terenów - Wydatki inwestycyjne na obwałowania narażonych na występowanie tego przeciwpowodziowe i stacje pomp zjawiska
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 67
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA - PODKARPACKIE 2020 Dziedziny działań Wskaźniki RPO WP 2007-2013 Wskaźniki dla priorytetu tematycznego strategicznych Wskaźniki dotyczące priorytetu 4.2. Ochrona środowiska obrazują stan środowiska naturalnego (w tym stan wód Spójność ze wskaźnikami dotyczącymi priorytetu powierzchniowych, jakość powietrza) oraz 4.2. SRWP wykazują wskaźniki kontekstowe skuteczność i powszechność narzędzi określone dla IV osi priorytetowej RPO: Ochrona przyczyniających się do jego ochrony, środowiska i zapobieganie zagrożeniom, tj.: w szczególności obszarów cennych - Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie przyrodniczo, są to m.in.: ścieków w % ogólnej liczby ludności - Ludność korzystająca z oczyszczalni - Ścieki przemysłowe i komunalne oczyszczane ścieków w % ludności ogółem w % ścieków wymagających oczyszczania - % redukcji odpadów komunalnych - Powierzchnia o szczególnych walorach ulegających biodegradacji kierowanych przyrodniczych prawnie chroniona na składowiska w stosunku do - Udział odpadów poddanych odzyskowi w ilości wytworzonych w 1995 r. odpadów wytworzonych w ciągu roku - Powierzchnia obszarów form ochrony przyrody objęta ochroną czynną Wskaźniki dotyczące priorytetu 4.3. Wśród wskaźników RPO, które korespondują Bezpieczeństwo energetyczne i racjonalne z określonymi w priorytecie 4.3. SRWP są wskaźniki wykorzystanie energii obrazują poziom rezultatu II osi priorytetowej Infrastruktura bezpieczeństwa energetycznego regionu, techniczna, np.: w tym wykorzystanie OZE oraz racjonalność - Dodatkowa moc zainstalowana energii ze wykorzystania energii, mierząc straty energii źródeł odnawialnych elektrycznej w przesyle. a także wskaźniki kontekstowe dla II osi, tj.: - Udział OZE w produkcji energii - Produkcja energii elektrycznej – ogółem – elektrycznej ogółem w tym źródła odnawialne - Wskaźnik strat energii elektrycznej - Wzrost produkcji energii elektrycznej w % dostawców energii w województwie wytwarzanej z odnawialnych źródeł
Analiza wskaźników SRWP i RPO WP - pomimo odmiennych celów, jakie pełni strategia i program operacyjny, potwierdza spójność obu dokumentów. Wskaźniki SRWP dostarczają informacji na temat sytuacji społeczno-gospodarczej regionu i wyrażają zidentyfikowane potrzeby w ujęciu ilościowym w odniesieniu do roku 2020. Z kolei wskaźniki RPO WP (wskaźniki programowe) dotyczą efektu poszczególnych interwencji, mierząc stopień w jakim oczekuje się, że zaplanowane efekty RPO zmienią środowisko społeczno-gospodarcze oraz zachowanie działających w tym środowisku podmiotów i społeczeństwa, a ich horyzont czasowy sięga roku 2015. Dotychczas osiągnięte wartości wskaźników w ramach RPO WP potwierdzają możliwość osiągnięcia do roku 2015 poziomu zbliżonego do oczekiwanego, co bezpośrednio przekłada się na poziom osiągnięcia wskaźników w SRWP. Tym samym potwierdza to adekwatność działań podejmowanych w ramach RPO WP w kontekście zaspokajania potrzeb regionu zdefiniowanych w strategii rozwoju województwa.
Głównym celem Strategii Rozwoju Jaki jest udział RPO WP 2007 -2013 w osiąganiu Województwa Podkarpackiego na lata 2007 – celów SRWP? Jakiego rodzaju przedsięwzięcia 2020 uchwalonej w czerwcu 2006 r. było: w ramach RPO WP 2007-2013 w największym podniesienie krajowej i międzynarodowej stopniu przyczyniły się do realizacji celów SRWP? konkurencyjności gospodarki regionu poprzez Które z nich warto kontynuować w nowej wzrost jej innowacyjności, a tym samym perspektywie finansowej? efektywności, która stworzy warunki do
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 68
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
zwiększenia zatrudnienia oraz wzrostu dochodów i poziomu życia ludności . Podobnie zdefiniowany jest cel główny Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego (RPO WP): wzrost krajowej i międzynarodowej konkurencyjności gospodarki oraz poprawa dostępności przestrzennej Podkarpaci a. Zbieżność celów wynika przede wszystkim z faktu, iż RPO WP kształtowany był w oparciu o SRWP, a w szczególności określone w niej cele. Misją SRWP było podniesienie krajowej i międzynarodowej konkurencyjności gospodarki regionu poprzez wzrost jej innowacyjności, a tym samym efektywności, która stworzy warunki do zwiększenia zatrudnienia oraz wzrostu dochodów i poziomu życia ludności. Zgodnie z wizją zapisaną w dokumencie strategii, województwo podkarpackie powinno stać się obszarem zrównoważonego rozwoju, integrującym cele społeczne, ekologiczne i gospodarcze oraz zapewniającym możliwości realizacji potrzeb społeczeństwa i osiąganie wysokiego standardu Życia. Cel główny SRWP miał być osiągnięty poprzez następujące cele strategiczne: 1. Tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki poprzez rozwijanie przedsiębiorczości, zwiększanie jej innowacyjności oraz podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej regionu. 2. Poprawa dostępności komunikacyjnej i infrastruktury technicznej. 3. Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich sprzyjający powstawaniu rentownych gospodarstw rolnych oraz kreowaniu pozarolniczych źródeł dochodów. 4. Poprawa jakości środowiska oraz zachowanie i ochrona zasobów przyrodniczych i wartości krajobrazowych. 5. Wszechstronny rozwój kapitału społecznego, umożliwiający pełne wykorzystanie potencjału i możliwości rozwoju osobistego mieszkańców regionu. 6. Wspieranie rozwoju gospodarczego regionu, wykorzystanie potencjału turystycznego i dziedzictwa kulturowego oraz ochrona wartości przyrodniczo – krajobrazowych. 7. Bezpieczeństwo zdrowotne ludności. 8. Integracja działań w zakresie pomocy społecznej.
Obecnie obowiązuje nowy dokument strategii rozwoju dla województwa: „STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA -PODKARPACKIE 2020”, zaktualizowany w sierpniu 2013, którego cel główny brzmi następująco: efektywne wykorzystanie zasobów wewnętrznych i zewnętrznych dla zrównoważonego i inteligentnego rozwoju społeczno-gospodarczego drogą do poprawy jakości życia mieszkańców . Jest on znacznie bardziej szczegółowy, aniżeli cel główny RPO WP, ale akcentuje podobne aspekty rozwoju, tym samym można stwierdzić, że jest on spójny z celem Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego. W zaktualizowanej wersji strategii cele strategiczne określono dla tych samych dziedzin działań strategicznych co w Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020 (SRWP). Przyjęto, iż cele te powinny być jasno sprecyzowane, możliwe do osiągnięcia, wskazujące zakładany czas do realizacji, mierzalne, a także uwzględniające zidentyfikowane szanse rozwojowe oraz zagrożenia. Tym samym obecny zakres celów strategicznych jest następujący: 1. Rozwijanie przewag regionu w oparciu o kreatywne specjalizacje jako przejaw budowania konkurencyjności krajowej i międzynarodowej 2. Rozwój kapitału ludzkiego i społecznego jako czynników: innowacyjności regionu oraz poprawy poziomu życia mieszkańców
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 69
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
3. Podniesienie dostępności oraz poprawa spójności funkcjonalno-przestrzennej jako element budowania potencjału rozwojowego regionu 4. Racjonalne i efektywne wykorzystanie zasobów z poszanowaniem środowiska naturalnego sposobem na zapewnienie bezpieczeństwa i dobrych warunków życia mieszkańców oraz rozwoju gospodarczego województwa. Powyższe cele strategii mają być realizowane w ramach następujących priorytetów tematycznych: W ramach obszaru I KONKURENCYJNA I INNOWACYJNA GOSPODARKA :
• Priorytet 1.1. Przemysł. Cel: Przemysł nowoczesnych technologii wzmacniający konkurencyjność regionalnej gospodarki • Priorytet 1.2. Nauka, badania i szkolnictwo wyższe. Cel: Rozwój konkurencyjnego szkolnictwa wyższego i sfery badawczo-rozwojowej jako kluczowych czynników stymulujących rozwój regionu • Priorytet 1.3. Turystyka. Cel: Budowa konkurencyjnej, atrakcyjnej oferty rynkowej opartej na znacznym potencjale turystycznym regionu • Priorytet 1.4. Rolnictwo. Cel: Poprawa konkurencyjności sektora rolno – spożywczego • Priorytet 1.5. Instytucje otoczenia biznesu. Cel: Rozwój przedsiębiorczości poprzez ofertę instytucji otoczenia biznesu W ramach obszaru II KAPITAŁ LUDZKI I SPOŁECZNY :
• Priorytet 2.1. Edukacja. Cel: Dostosowanie systemu edukacji do aktualnych potrzeb i wyzwań przyszłości • Priorytet 2.2. Kultura i dziedzictwo kulturowe. Cel: Rozwinięty i efektywnie wykorzystany potencjał kulturowy regionu • Priorytet 2.3. Społeczeństwo obywatelskie. Cel: Wzmocnienie podmiotowości obywateli, rozwój instytucji społeczeństwa obywatelskiego oraz zwiększenie ich wpływu na życie publiczne • Priorytet 2.4. Włączenie społeczne. Cel: Wzrost poziomu adaptacyjności zawodowej i integracji społecznej w regionie • Priorytet 2.5. Zdrowie publiczne. Cel: Zwiększenie bezpieczeństwa zdrowotnego społeczeństwa poprzez poprawę dostępności i jakości funkcjonowania systemu ochrony zdrowia • Priorytet 2.6. Sport powszechny. Cel: Zwiększenie aktywności ruchowej oraz rozwoju psychofizycznego społeczeństwa W ramach obszaru III SIEĆ OSADNICZA :
• Priorytet 3.1. Dostępność komunikacyjna. Cel: Poprawa zewnętrznej i wewnętrznej dostępności przestrzennej województwa ze szczególnym uwzględnieniem Rzeszowa jako ponadregionalnego ośrodka wzrostu • Priorytet 3.2. Dostępność technologii informacyjnych. Cel: Rozbudowa wysokiej jakości sieci telekomunikacyjnej oraz zwiększenie wykorzystania technologii informacyjnych na terenie całego województwa • Priorytet 3.3. Funkcje metropolitalne Rzeszowa. Cel: Wzmacnianie pozycji Rzeszowa w przestrzeni krajowej i europejskiej dynamizujące procesy rozwojowe w obrębie województwa
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 70
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
• Priorytet 3.4. Funkcje obszarów wiejskich. Cel: Obszary wiejskie – wysoka jakość przestrzeni do zamieszkania, pracy i wypoczynku • Priorytet 3.5. Spójność przestrzenna i wzmacnianie funkcji biegunów wzrostu. Cel: Wzmacnianie podstaw rozwojowych oraz dywersyfikacja funkcji biegunów wzrostu, w tym ośrodków subregionalnych w wymiarze regionalnym, krajowym i międzynarodowym W ramach obszaru IV ŚRODOWISKO I ENERGETYKA :
• Priorytet 4.1. Zapobieganie i przeciwdziałanie zagrożeniom oraz usuwanie ich negatywnych skutków. Cel: Zabezpieczenie mieszkańców województwa podkarpackiego przed negatywnymi skutkami zagrożeń wywołanych czynnikami naturalnymi oraz wynikającymi z działalności człowieka • Priorytet 4.2. Ochrona środowiska. Cel: Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu środowiska oraz zachowanie bioróżnorodności poprzez zrównoważony rozwój województwa • Priorytet 4.3. Bezpieczeństwo energetyczne i racjonalne wykorzystanie energii. Cel: Zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego i efektywności energetycznej województwa podkarpackiego poprzez racjonalne wykorzystanie paliw i energii z uwzględnieniem lokalnych zasobów, w tym odnawialnych źródeł energii
Tabela 34 Spójność celów RPO WP 2007-2013 z celami Strategii Rozwoju Województwa - Podkarpackie 2020 Obszary tematyczne / Cele strategiczne STRATEGIA ROZWOJU Działania RPO wpisujące się w obszary/cele Strategii WOJEWÓDZTWA - RPO WP 2007-2013 PODKARPACKIE 2020 W ramach wskazanego obszaru podjęto się realizacji przedsięwzięć polegających m.in. na wsparciu kapitałowym, instytucjonalnym oraz promocji i doradztwie dla podmiotów gospodarczych, co miało na celu zwiększenie wzrostu aktywności gospodarczej przede wszystkim MŚP, a także pozyskiwanie zaawansowanych technologicznie inwestycji zewnętrznych. Integralnym elementem wsparcia w sferze produkcyjnej w ramach RPO WP są także działania w zakresie badań i rozwoju technologicznego polegające na wspieraniu rozwoju działalności badawczo – rozwojowej KONKURENCYJNA I OŚ PRIORYTETOWA 1. oraz większej współpracy pomiędzy jednostkami INNOWACYJNA KONKURENCYJNA I naukowymi, otoczenia biznesu i przedsiębiorcami. GOSPODARKA – Cel: INNOWACYJNA Szczególnie mocno wspierane są działania wzmacniające Rozwijanie przewag regionu GOSPODARKA – Cel: własny potencjał gospodarczy regionu zwłaszcza w zakresie w oparciu o kreatywne sektorów będących szansą dla rozwoju województwa, tj. w specjalizacje jako przejaw Tworzenie warunków dla budowania rozwoju przedsiębiorczości i sektorze lotniczym, informatycznym i turystyce. Dzięki konkurencyjności krajowej i gospodarki opartej na wsparciu działań innowacyjnych i prac badawczo – międzynarodowej wiedzy. rozwojowych w gospodarce dążono do zwiększenia się aktywności i konkurencyjności gospodarczej regionu nie tylko w rywalizacji krajowej. Promowano również współpracę międzyregionalną i międzynarodową umożliwiającą m.in. wymianę dobrych praktyk pomiędzy ośrodkami naukowymi, akademickimi, gospodarczymi i innowacyjnymi. Realizacja projektów w ramach tego celu w pełni uwzględniała zasadę niedyskryminacji, przede wszystkim ze względu na płeć oraz niepełnosprawność. Alokacja środków w ramach RPO WP dla danego priorytetu: 361 034 349 EUR.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 71
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Obszary tematyczne / Cele strategiczne STRATEGIA ROZWOJU Działania RPO wpisujące się w obszary/cele Strategii WOJEWÓDZTWA - RPO WP 2007-2013 PODKARPACKIE 2020 W ramach priorytetu: Turystyka i Kultura umożliwiono realizację działań ukierunkowanych na rozwijanie turystyki, ochronę dziedzictwa kulturowego i poprawę bazy infrastrukturalnej instytucji kultury. Wspierano działania nie tylko podnoszące jakość świadczonych usług, ale także sprzyjające powstawaniu nowych produktów turystycznych i OŚ PRIORYTETOWA 6. ich skutecznego promowania. W ramach Programu wspierano TURYSTYKA I KULTURA również przedsięwzięcia zmierzające do odnowy zniszczonych obiektów dziedzictwa kulturowego wraz z ich otoczeniem - Cel: Wzrost udziału turystyki w gospodarce przywracając im w miarę możliwości określone funkcje regionu oraz ochrona społeczne i gospodarcze. Realizowano przedsięwzięcia dziedzictwa kulturowego i poprawiające bazę lokalową, a także wyposażenie podmiotów rozwój instytucji kultury. prowadzących działalność kulturalną przyczyniając się do wykreowania regionu jako miejsca atrakcyjnego turystycznie i otwartego na nowe inwestycje. Ze względu na znaczne dysproporcje rozwojowe wewnątrz regionu, priorytetowo traktowane były projekty związane z rozwojem turystyki i agroturystyki na obszarach wiejskich. Alokacja środków w ramach RPO WP dla danego priorytetu: 6 542 010 EUR. W ramach 7. Osi priorytetowej wspierano przede wszystkim obszary, które wymagają rewitalizacji miast lub ich części oraz obszary i obiekty zdegradowane, a także zmarginalizowane gospodarczo. Proces rewitalizacji miast dotyczył nie tylko OŚ PRIORYTETOWA 7. odnowy obiektów i przestrzeni miejskich, ale także aktywizacji mieszkańców tych obszarów. Obszary kryzysowe wspierane KAPITAŁ LUDZKI I SPÓJNOŚĆ były poprzez inwestycje umożliwiające wykorzystanie SPOŁECZNY – Cel: WEWNĄTRZREGIONALNA potencjału danego obszaru m.in. poprzez stworzenie Rozwój kapitału ludzkiego i Cel: Tworzenie warunków społecznego jako czynników: do rozwoju kapitału warunków dla rozwoju przemysłu, w tym zwłaszcza innowacyjności regionu oraz społecznego poprzez przetwórstwa produktów rolnych, jak również usług np. w poprawy poziomu życia inwestycje w edukację, turystyce. Realizowane w ramach priorytetu inwestycje, w tym mieszkańców ochronę zdrowia, pomoc uzbrojenie terenów inwestycyjnych, służyły niwelowaniu społeczną, sport i rekreację. zapóźnień cywilizacyjnych poprzez usuwanie barier infrastrukturalnych i tworzenie warunków dla powstawania nowych miejsc pracy szczególnie na obszarach wiejskich. Alokacja środków w ramach RPO WP dla danego priorytetu: 90 135 921 EUR. W ramach priorytetu realizowano działania przyczyniające się do zmniejszania dysproporcji rozwojowych regionu poprzez poprawę jego dostępności komunikacyjnej, zwłaszcza w odniesieniu do budowy i modernizacji dróg, infrastruktury OŚ PRIORYTETOWA 2. kolejowej i lotniczej, a także modernizacji transportu publicznego, w tym poprawy połączeń komunikacyjnych w SIEĆ OSADNICZA – Cel: INFRASTRUKTURA odniesieniu do głównych korytarzy transportowych (TEN-T). Podniesienie dostępności TECHNICZNA - Cel: oraz poprawa spójności Poprawa dostępności i Ponadto w ramach priorytetu realizowano działania dotyczące funkcjonalno-przestrzennej atrakcyjności inwestycyjnej rozwijania regionalnej infrastruktury w dziedzinie energetyki i jako element budowania regionu poprzez realizację ciepłownictwa jako istotnego warunku umożliwiającego potencjału rozwojowego przedsięwzięć w sferze funkcjonowanie i rozwój wszelkich form aktywności regionu komunikacyjnej regionalnej. Wsparte inwestycje miały za zadanie rozbudowę i i energetycznej . modernizację przestarzałych i zużytych systemów energetycznych, co przekłada się na lepsze wykorzystanie dostępnych zasobów i zasad ochrony środowiska. Alokacja środków w ramach RPO WP dla danego priorytetu: 113 031 668 EUR.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 72
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Obszary tematyczne / Cele strategiczne STRATEGIA ROZWOJU Działania RPO wpisujące się w obszary/cele Strategii WOJEWÓDZTWA - RPO WP 2007-2013 PODKARPACKIE 2020 W 3. osi priorytetowej realizowano działania mające na celu zapewnienie sprawnych i szybkich systemów łączności, m.in. poprzez cyfrowe techniki komunikacyjne. Dążono do upowszechnienia dostępności do szerokopasmowego OŚ PRIORYTETOWA 3. Internetu oraz telefonizacji m.in. obszarów wiejskich, przez SPOŁECZEŃSTWO co realizowane projekty wyrównywały różnice rozwojowe INFORMACYJNE Cel: w województwie. Wspierano również przedsięwzięcia Stworzenie warunków do przyczyniające się do rozwoju usług elektronicznych. rozwoju społeczeństwa W zakresie społeczeństwa informacyjnego szczególnie informacyjnego w regionie. preferowane były projekty dotyczące obszarów wiejskich i małych miast. Alokacja środków w ramach RPO WP dla danego priorytetu: 79 985 376 EUR
W ramach priorytetu wspierano działania przyczyniające się do budowania nowoczesnego społeczeństwa poprzez inwestycje w infrastrukturę publiczną, podnoszącą poziom edukacji, opieki zdrowotnej, a także zwiększającej dostęp do świadczeń szeroko rozumianej pomocy społecznej zwłaszcza na obszarach słabiej rozwiniętych. Wspierane były również przedsięwzięcia zmierzające do zwiększenia współpracy między szkołami a przedsiębiorcami, zwłaszcza w kontekście procesów modernizacji gospodarki. Wsparto OŚ PRIORYTETOWA 5. działania dotyczące infrastruktury uczelni oraz szkół i INFRASTRUKTURA placówek funkcjonujących w systemie oświaty, a także PUBLICZNA - Cel: organizacji pozarządowych. Wspierano również działania Zmniejszenie występujących wpływające na poprawę bezpieczeństwa zdrowotnego i wewnątrz województwa różnic rozwojowych. pomocy społecznej poprzez poprawę bazy lokalowej oraz wyposażenie zakładów opieki zdrowotnej, a także podmiotów działających w obszarze pomocy społecznej. W ramach osi wsparto inwestycje dotyczące poprawy infrastruktury sportowej i rekreacyjnej nie tylko zwiększającej atrakcyjność regionu, ale także stwarzającej warunki dla kształtowania nawyków zdrowego trybu życia i poprawy ogólnego poziomu zdrowia w społeczeństwie. Alokacja środków w ramach RPO WP dla danego priorytetu: 22 475 555 EUR.
W ramach osi 4. wsparto działania dotyczące przede ŚRODOWISKO I OŚ PRIORYTETOWA 4. wszystkim infrastruktury odprowadzania i oczyszczania ENERGETYKA – Cel: OCHRONA ścieków, infrastruktury dostarczania i uzdatniania wody, Racjonalne i efektywne ŚRODOWISKA I systemowej gospodarki odpadami komunalnymi, a także wykorzystanie zasobów z ZAPOBIEGANIE infrastruktury przeciwpowodziowej i gospodarki wodnej, poszanowaniem środowiska ZAGROŻENIOM - Cel: których rezultatem ma być poprawa stanu środowiska, naturalnego sposobem na Zapobieganie degradacji zapewnienie środowiska oraz podnosząca jakość życia, stwarzająca warunki do bezpieczeństwa i dobrych zagrożeniom naturalnym i powstawania nowych miejsc pracy, zwłaszcza w gospodarce warunków życia technologicznym, a także i turystyce, a w konsekwencji poprawa atrakcyjności mieszkańców oraz rozwoju efektywna gospodarka inwestycyjnej regionu. gospodarczego zasobami naturalnymi. województwa. Alokacja środków w ramach RPO WP dla danego priorytetu: 30 078 736 EUR.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 73
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Jak wykazano w powyższej tabeli, cele projektów realizowanych w ramach RPO WP są spójne z celami SRWP i w bardzo dużym stopniu przyczyniają się do realizacji jej założeń. Realizacja projektów w ramach RPO WP odbywa się w ramach wszystkich czterech obszarów tematycznych (priorytetów) strategii. Poszczególne działania realizowane w ramach RPO WP różniły się jednak skalą interwencji oraz stopniem dopasowania do szczegółowych zapisów Strategii. RPO WP w największym stopniu przyczyniało się do osiągania celów Strategii w następujących obszarach tematycznych: 1. KONKURENCYJNA I INNOWACYJNA GOSPODARKA 2. SIEĆ OSADNICZA 3. ŚRODOWISKO I ENERGETYKA. W nieco mniejszym stopniu projekty realizowane w ramach RPO WP dotyczyły obszaru tematycznego KAPITAŁ LUDZKI I SPOŁECZNY, miały one bowiem głównie charakter inwestycyjny, w niewielkim zakresie realizowano tzw. projekty „miękkie”. Działania związane z rynkiem pracy były realizowane głównie przy wsparciu środków z PO KL, w ramach którego podejmowano inicjatywy z zakresu aktywnych polityk rynku pracy, głównie kursy, szkolenia i staże, czy też poprzez przyznanie jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej. Podobnie zadania związane ze wspieraniem rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, aktywizacją społeczności lokalnych i modernizacją administracji publicznej (między innymi poprzez budowanie partnerstw) były realizowane głównie w ramach PO KL, czy też częściowo z PO RPW. Z kolei działalność organizacji pozarządowych poprzez ich promocję i zlecanie zadań publicznych wspierał ze środków własnych samorząd województwa. Podobnie w obrębie obszarów wiejskich dzięki wsparciu z RPO realizowano głównie przedsięwzięcia dotyczące poprawy dostępu do infrastruktury podstawowej: transportowej, komunalnej oraz społecznej, bowiem rozwój tych obszarów wspierany był przez PROW. Należy także zaznaczyć, iż większe inwestycje infrastrukturalne (autostrady, lotnisko, linie kolejowe będące w sieci TEN-T) z uwagi na swój charakter oraz wymaganą wielkość nakładów realizowane były głównie z programów operacyjnych o zasięgu krajowym, np. w ramach POIŚ.
Ponadto niepełną zgodność RPO WP ze Strategią można zaobserwować m.in. w następujących obszarach: • wsparcie przedsiębiorstw - zapisy Strategii wskazują, że dla rozwoju przedsiębiorczości w województwie podkarpackim priorytetowe jest wsparcie zwrotne, natomiast pomoc dotacyjna została przewidziana na finansowanie wprowadzania innowacji i zminimalizowania ryzyka z tym związanego. W ramach Działanie 1.1 (schemat A) RPO WP przewidziano środki na dokapitalizowanie funduszy pożyczkowych i poręczeniowych, równolegle jednak w ramach schematu B tego samego działania nie ograniczono pomocy dotacyjnej dla inwestycji niewpisujących się w kryterium innowacyjności (które jest jedynie kryterium dodatkowym). • turystyka - w zapisach Strategii zidentyfikowano, że problemem sektora turystycznego województwa podkarpackiego jest m.in. brak konkurencyjnych produktów, niewystarczający poziom marketingu oraz brak współpracy najważniejszych aktorów związanych z tą sekcją gospodarki. Tymczasem w ramach RPO WP 2007-2013 skoncentrowano się przede wszystkim na cennych turystycznie obiektach dziedzictwa narodowego, pomijając przedsięwzięcia wspierające kreację i promocję konkurencyjnych produktów turystycznych.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 74
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Należy zauważyć, że powstałe rozbieżności wynikają z faktu, iż RPO WP tworzony był w oparciu o dokument SRWP z roku 2006, który dopiero w późniejszym okresie został zaktualizowany a tym samym również bardziej uszczegółowiony. Ponadto węższy zakres RPO, od zakresu całej Strategii wynika z faktu, iż RPO WP jest tylko jednym z narzędzi służących osiąganiu jej celów. Strategia wdrażana jest także przy udziale innych programów, w tym np. takich programów operacyjnych, jak PO KL, PROW, PO IŚ, PO IG. Mimo wskazanych powyżej różnic pomiędzy zakresem celów Strategii a RPO WP można stwierdzić, iż udział RPO WP 2007-2013 w osiąganiu celów SRWP jest bardzo duży. Dzięki puli środków, jaka została przeznaczona dla Podkarpacia w ramach RPO WP nastąpiła wyraźna poprawa sytuacji społeczno-gospodarczej i przyśpieszenie stopnia rozwoju regionu, co w pełni wpisuje się w cele strategii. W przyszłej perspektywie finansowej 2014-2020 niewątpliwie należałoby kontynuować gros realizowanych dotychczas działań. Dla województwa niezwykle istotne jest wsparcie obszarów determinujących przewagę konkurencyjną regionu, w tym przemysłu lotniczego oraz branży IT. Kontynuacji wymagają działania ukierunkowane na rozwój zasobów ludzkich dla gospodarki opartej na wiedzy. Zwiększyć należy także nakłady finansowe na B+R. Posiadana obecnie przez jednostki regionu infrastruktura B+R jest bardzo nowoczesna, niestety stopień jej wykorzystania dla potrzeb gospodarki, a w szczególności przemysłu jest bardzo niski. Niezwykle istotny dla regionu jest także rozwój w obszarze turystyki -sektor turystyczny stanowi w dalszym ciągu niewykorzystany potencjał Podkarpacia, tym samym konieczna jest kreacja i promocja konkurencyjnych produktów turystycznych, unikalnych w skali co najmniej kraju. Zgodnie z tym, co wskazano w Strategii Rozwoju Województwa – Podkarpackie 2020, bardzo ważny jest dalszy rozwój infrastruktury technicznej, w szczególności poprawa dostępności transportowej regionu ze stolicą. W obecnym okresie zrealizowano szereg inwestycji zwiększających zabezpieczenie przeciwpowodziowe Podkarpacia. Pomimo zadawalających efektów rzeczowych, także w tym obszarze wymagane będą poważne nakłady i inwestycje. Pozytywnie należy oceniać dotychczasową interwencję związaną z zagospodarowaniem odpadów przemysłowych, wyzwaniem pozostaje nadal problem odpadów komunalnych, wynikający z braku szerzej stosowanych rozwiązań wspierających selektywną zbiórkę odpadów oraz częste ich spalanie w gospodarstwach domowych (niska emisja).
Czy dotychczasowe efekty wdrażania RPO Celem głównym Regionalnego Programu WP 2007-2013 gwarantują osiągnięcie celu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na głównego oraz poszczególnych celów lata 2007 – 2013 jest wzrost krajowej szczegółowych po zakończeniu realizacji i międzynarodowej konkurencyjności gospodarki Programu? oraz poprawa dostępności przestrzennej Podkarpacia. Zasadniczy kierunek rozwoju województwa przyjęty w RPO WP na lata 2007 – 2013 oparty jest na działaniach zmierzających do podniesienia krajowej i międzynarodowej konkurencyjności gospodarki regionu, przede wszystkim poprzez wsparcie zarówno finansowe, jak i instytucjonalne działań w sferze przedsiębiorczości, zwłaszcza w zakresie wzrostu jej innowacyjności i produktywności jako podstawowych czynników wspierających wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Działania te są wzmacniane m.in. poprzez poprawę dostępności przestrzennej regionu, w tym zwłaszcza dostępności komunikacyjnej.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 75
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Zgodnie z dokumentami programowymi, cel główny RPO powinien być osiągnięty poprzez realizację następujących celów szczegółowych: 1. Tworzenie warunków do rozwoju przedsiębiorczości i gospodarki opartej na wiedzy. 2. Poprawa dostępności i atrakcyjności inwestycyjnej regionu poprzez realizację przedsięwzięć w sferze komunikacyjnej i energetycznej. 3. Stworzenie warunków do rozwoju społeczeństwa informacyjnego w regionie. 4. Zapobieganie degradacji środowiska oraz zagrożeniom naturalnym i technologicznym, a także efektywna gospodarka zasobami naturalnymi. 5. Tworzenie warunków do rozwoju kapitału społecznego poprzez inwestycje w edukację, ochronę zdrowia, pomoc społeczną, sport i rekreację. 6. Wzrost udziału turystyki w gospodarce regionu oraz ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój instytucji kultury. 7. Zmniejszenie występujących wewnątrz województwa różnic rozwojowych. Przedstawione wyżej cele koncentrują się przede wszystkim na niwelowaniu podstawowych barier i zagrożeń rozwoju, przy jednoczesnym dążeniu do rozwoju głównych obszarów kreujących rozwój województwa, tj. innowacyjnej gospodarki, szeroko rozumianej infrastruktury (w tym także turystycznej) i edukacji. Cele te realizowane równocześnie mają wzmacniać aktywność gospodarczą, a także spójność społeczną i przestrzenną, również w odniesieniu do innych regionów UE.
Stopień realizacji celów RPO WP mierzony jest w oparciu o następujące wskaźniki: Wskaźnik 1 (wskaźnik kluczowy): Utworzone miejsca pracy (brutto) − z tego dla mężczyzn − z tego dla kobiet Wskaźnik 2: Wpływ realizacji Programu na zmianę PKB w województwie podkarpackim. Wskaźnik 3: Liczba utworzonych miejsc pracy (netto).
Poziom osiągnięcia poszczególnych wskaźników prezentuje tabela poniżej:
Tabela 35 Postęp rzeczowy RPO WP
Wskaźniki Jednostka Rok 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Realizacja 833,25 1 667,25 2 557,75 3 152,25 - - Wskaźnik 1: Wartość 1 112 - - 3 696 - 4 946 Utworzone docelowa EPC miejsca pracy Wartość bazowa 0 (brutto) Szacowana 1 284 2 446,50 3 305,25 4 086,25 4 420,77 4 444,77 realizacja Realizacja 510 1 019 1 540,50 1 872,25 - - Wartość 556 - - 1 848 - 2 473 - z tego dla docelowa EPC mężczyzn Wartość bazowa 0 Szacowana 787 1 480,00 1 958,75 2 419 2 546 2 557 realizacja Realizacja 323,25 648,25 1 017,25 1 280,00 - - - z tego dla EPC Wartość kobiet 556 - - 1 848 - 2 473 docelowa
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 76
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wskaźniki Jednostka Rok 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Wartość bazowa 0 Szacowana 497 966,50 1 346,50 1 667,25 1 874,77 1 887,77 realizacja Wskaźnik 2: Realizacja 0,74 1,15 1,43 1,511 - - Wpływ Wartość 0,74 - - 1,28 - 1,06 realizacji docelowa Programu na % Wartość bazowa 0 zmianę PKB w Szacowana województwie 0,855 1,15 1,435 1,511 1,23 1,042 podkarpackim realizacja Realizacja 2 264 1 951 776 -142 - - Wskaźnik 3: Wartość Liczba 2 264 - - -546 - -1738 docelowa utworzonych Szt. miejsc pracy Wartość bazowa 0 Szacowana (netto) 2616 1951 776 -142 -1595 -2224 realizacja *Utworzone miejsca pracy (netto) – oznaczają liczbę dodatkowo pracujących ogółem w efekcie wdrożenia RPO – różnica pomiędzy scenariuszami "z RPO" i "bez RPO". Oszacowane na podstawie modelu HERMIN wartości docelowe pokazują stan na koniec 2013 roku (i ewentualnie 2015) - nie są to wielkości skumulowane. Wpływ realizacji programu na zmianę PKB - oznacza zmianę w poziomie PKB liczonego w cenach rynkowych stałych (w %) - różnica pomiędzy scenariuszami "z RPO" i "bez RPO". Oszacowane na podstawie modelu HERMIN wartości docelowe pokazują skumulowany wpływ RPO w2013 (i ewentualnie 2015). Oszacowania modelu HERMIN bazują na założeniu określonego rozkładu płatności w RPO, wg stanu aktualnego na dzień przeprowadzenia symulacji.
Jednym z najistotniejszych wskaźników realizacji celów Programu jest wskaźnik dotyczący utworzonych miejsc pracy (brutto), w tym z uwzględnieniem płci zatrudnionych osób. Ogólnie stopień realizacji wskaźnika dotyczącego miejsc pracy uznać można za zadowalający. Ponadto, zgodnie z prognozami przedstawionymi w „Sprawozdaniu rocznym z realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 za rok 2013” wskaźnik zostanie osiągnięty w stopniu zbliżonym do założonej wartości docelowej (w roku 2015 liczba utworzonych miejsc pracy będzie o około 500 osób niższa niż pierwotnie zakładana). Dotychczas w wyniku realizacji RPO WP utworzono 3152,25 etatów, czyli osiągnięto wartość docelową wskaźnika w 63%. Jeśli chodzi o zakładane do utworzenia miejsca pracy w podziale na płeć, to zauważyć można tutaj stosunkowo dużą dysproporcję – o ile miejsca pracy dla mężczyzn utworzone zostaną w liczbie większej niż planowano, to miejsc pracy dla kobiet utworzonych zostanie mniej, obecnie w odniesieniu do kobiet osiągnięto wartość wskaźnika na poziomie 52%. Przewiduje się także, w oparciu o dotychczasowe sprawozdania z realizacji RPO WP, iż osiągnie się zakładany wpływ realizacji Programu na zmianę PKB w województwie podkarpackim. Jak wskazano w RPO WP, władze województwa mają nadzieję, że realizacja Programu przyczyni się przede wszystkim do osiągnięcia przez region PKB per capita w PPS (EU-27=100) w roku 2015 na poziomie nie niższym niż 46 %. Wg dostępnych danych GUS w roku 2007 ukształtował się on na poziomie 36,7%, z kolei w roku 2011 wyniósł już 44%, tym samym wzrost PKB per capita do zakładanego poziomu wydaje się być możliwy do osiągnięcia w przewidzianym czasie.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 77
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
O efektywności RPO świadczą także dane dotyczące wzrostu poszczególnych wskaźników kontekstowych, a mianowicie:
• Produktu krajowego brutto według cen bieżących • PKB per capita • Wskaźnika zatrudnienia (w tym także na obszarach wiejskich) • Wskaźnika zatrudnienia osób starszych • Wydajności pracy • Nakładów inwestycyjnych • Kapitału zagranicznego przedsiębiorstw • Wielkości sprzedaży eksportowej • Dróg publicznych o twardej nawierzchni na 100 km 2 pow. ogólnej • Pasażerów odprawionych w porcie lotniczym Rzeszów – Jasionka.
Także stopień realizacji celów poszczególnych osi priorytetowych jest zadawalający. Zdecydowana większość wskaźników i podwskaźników zostanie osiągnięta. Jak wskazano w raporcie końcowym z badania ewaluacyjnego pn. Ocena stopnia realizacji wskaźników RPO Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 z listopada 2013 r.: obecnie 32 wskaźniki są już osiągnięte, w tym 14 wskaźników produktu i 18 wskaźników rezultatu. Według szacowanej realizacji docelowo osiągniętych zostanie 69 wskaźników, w tym 40 wskaźników produktu i 29 wskaźników rezultatu. Z kolei wśród wskaźników, które docelowo nie zostaną osiągnięte i określa się je, jako zagrożone (stopień ich realizacji będzie niższy niż 75%) na chwilę obecną diagnozuje się przede wszystkim następujące: liczba projektów z zakresu B&R, liczba projektów współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami badawczymi, powierzchnia uzbrojonych i przygotowanych terenów inwestycyjnych, długość nowych dróg regionalnych (wojewódzkich), długość nowych linii kolejowych, liczba projektów dotyczących infrastruktury przesyłu energii elektrycznej, liczba pasażerokilometrów w zakupionym zmodernizowanym taborze komunikacji miejskiej, liczba podmiotów, które uzyskały dostęp do szerokopasmowego Internetu, w tym szkoły oraz podmioty administracji publicznej, liczba projektów z zakresu gospodarki odpadami, powierzchnia terenów zrekultywowanych w wyniku realizacji projektów, liczba osób zabezpieczonych przed powodzią w wyniku realizacji projektów, liczba wspartych placówek prowadzących działalność w zakresie kształcenia ustawicznego, liczba studentów korzystających z efektów projektów, liczba projektów promujących przedsiębiorczość i zastawanie nowych technologii, liczba firm założonych na obszarach odnowionych.
Województwo podkarpackie należy do grupy województw realizujących RPO, w której wskaźniki realizowane są na zadowalającym poziomie. Warto także zauważyć, iż województwo osiągnęło wysoki (jeden z najwyższych w kraju) poziom wydatkowania w stosunku do dostępnej alokacji - 80% alokacji, czyli 3 947 mln zł dostępnych w ramach RPO WP zostało już wydatkowanych. 49 Osiągnięcie poszczególnych wskaźników przyczynia się do szybszego rozwoju województwa, polepszenia jakości życia mieszkańców województwa oraz do zmniejszenia dystansu do lepiej rozwiniętych regionów kraju. Analizując zmiany, jakie zaszły w czasie wdrażania RPO WP na lata
49 Stan wdrażania Regionalnych Programów Operacyjnych na 30 czerwca 2014 r (http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/ AnalizyRaportyPodsumowania/Sprawozdania/strony/Stan_wdrazania_RPO.aspx)
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 78
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
2007-2013, bez wątpienia można stwierdzić efektywny wzrost rozwoju społeczno-gospodarczego Podkarpacia. Inwestycje poczynione w ramach Programu oddziałują zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio na takie elementy jak chociażby wzrost zatrudnienia, zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej województwa, poprawę jego dostępności (co bezpośrednio wiąże się z rozwojem takich elementów, jak chociażby turystyka, przyciąganie kapitału zewnętrznego), czy wzrost przedsiębiorczości. Zmiany zachodzące dzięki realizacji Programu stopniowo oddziałują na szereg czynników i mają swój niewątpliwy udział w poprawie życia mieszkańców.
Cel główny RPO WP, czyli wzrost krajowej Jakiego rodzaju inwestycje w najmniejszym/ i międzynarodowej konkurencyjności gospodarki największym stopniu przyczyniły się do oraz poprawa dostępności przestrzennej realizacji poszczególnych celów RPO WP Podkarpacia, jest realizowany przez wszystkie 2007-2013? Które z nich należy wspierać w współfinansowane w ramach Programu projekty, nowym okresie finansowania, jako aczkolwiek stopień, w jakim poszczególne typy inwestycje skuteczne w osiąganiu celów projektów przyczyniają się do realizacji celu RPO Programu? WP jest zróżnicowany. Bezpośredni i znaczący wpływ na osiągnięcie zakładanych wskaźników obrazujących poziom realizacji celu głównego RPO WP miały działania realizowane w ramach osi I – konkurencyjna i innowacyjna gospodarka. W szczególności wsparcie kapitałowe przedsiębiorczości przyczyniło się do powstania znacznej ilości miejsc pracy - w ramach osi I osiągnięto wskaźnik rezultatu: liczba utworzonych miejsc pracy na poziomie 2122,25 etatów (stan na 31.12.2013 r.), natomiast łącznie w ramach RPO WP powstało ich blisko 4 000. W dużym stopniu do poprawy dostępności przestrzennej Podkarpacia przyczyniły się inwestycje zrealizowane w ramach osi II RPO. Dzięki nim powstało m.in. niemal 75 km nowych dróg (67,25 km dróg lokalnych i 7,54 km dróg regionalnych) oraz zrekonstruowano ponad 900 km (w tym 874,96 km lokalnych i 25,53 km regionalnych), podczas gdy początkowo zakładano przebudować jedynie około 600 km dróg. Ponadto wśród innych inwestycji dotyczących infrastruktury technicznej istotne dla regionu były projekty dotyczące infrastruktury ochrony środowiska, czyli infrastruktury wodno-ściekowej oraz przedsięwzięcia związane z gospodarką odpadami. Duże znaczenie z punktu widzenia jakości środowiska naturalnego w regionie miały także inwestycje przyczyniające się do zmniejszenia emisji oraz zwiększenia udziału odnawialnych źródeł w bilansie energetycznym województwa. W kontekście rozwoju kluczowej dla województwa branży turystycznej, na uwagę zasługują projekty pozwalające zachować dziedzictwo kulturowe regionu oraz zwiększyć dostępność obiektów dziedzictwa kulturowego dla ruchu turystycznego wraz z innymi działaniami z zakresu turystyki. Regionalny program dofinansował także ponad 50 projektów związanych z infrastrukturą kultury, wsparł 79 instytucji kultury. Wsparcie z RPO umożliwiło także poprawę jakości edukacji (zwiększając zaplecze infrastrukturalne, w tym o charakterze B+R) oraz poziom wykształcenia kadr, budując tym samym podstawy gospodarki opartej na wiedzy. W nowej perspektywie niewątpliwie należy dążyć do dalszego rozwoju infrastruktury oraz tworzenia warunków do rozwoju przedsiębiorczości i atrakcyjności inwestycyjnej regionu, równocześnie nie zapominając o poprawie jakości życia mieszkańców. W dalszym ciągu należy zwiększać liczbę miejsc
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 79
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
pracy oraz właściwie kształtować kadry dla gospodarki, wspierając rozwój zasobów ludzkich w gospodarce opartej na wiedzy, wspierając przedsięwzięcia o charakterze B+R. Na szczególną uwagę zasługują także działania, które przyczynią się do wzmocnienia specjalizacji regionalnych, a w szczególności rozwoju przemysłu zaawansowanych technologii w branży lotniczej. Kompleksowe, zgodne z założeniami Strategii Rozwoju Województwa – Podkarpackie 2020 podejście do rozwoju regionu z pewnością pozwoli na wzrost krajowej i międzynarodowej konkurencyjności gospodarki oraz poprawę dostępności przestrzennej Podkarpacia.
Okres trwałości, czyli okres, w trakcie którego Jak trwałe okażą się być inwestycje wdrożone beneficjent nie ma możliwości wprowadzania w ramach RPO WP 2007-2013? zasadniczych zmian w ramach dofinansowanego projektu definiują przepisy Rozporządzenia Rady 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 roku. Z godnie z art. 57 Rozporządzenia trwałość projektów współfinansowanych ze środków funduszy strukturalnych musi być zachowana przez okres pięciu 5 lat od daty zakończenia projektu, z kolei w przypadku projektów realizowanych przez MSP trwałość projektu musi być zachowana przez 3 lata od daty jego zakończenia. Artykuł 57 Rozporządzenia (WE) 1083/2006, wskazuje na dwie przesłanki związane z utrzymaniem trwałości – zostanie ona utrzymana jeśli projekt nie zostanie poddany modyfikacjom po pierwsze mającym wpływ na jej charakter lub warunki jej realizacji lub powodującym uzyskanie nieuzasadnionej korzyści przez przedsiębiorstwo lub podmiot publiczny oraz po drugie wynikającym ze zmiany charakteru własności elementu infrastruktury albo z zaprzestania wspartej działalności. Monitorowanie trwałości projektów realizowanych w ramach RPO WP prowadzone jest przez Instytucję Zarządzającą RPO WP. Opiera się ono na analizie okresowo (raz w roku) wypełnianych przez beneficjentów pomocy oświadczeń o przestrzeganiu okresu trwałości. Na ich podstawie IZ przeprowadza analizę ryzyka, która stanowi podstawę do wytypowania projektów podlegających kontroli. Podczas przeprowadzanej kontroli sprawdzającej trwałość projektu weryfikacji podlegają przede wszystkim zagadnienia dotyczące oceny poddania operacji zasadniczej modyfikacji, ewentualnego wpływu tej modyfikacji na charakter i warunki realizacji operacji oraz oceny wystąpienia nieuzasadnionej korzyści. W odniesieniu do RPO WP na lata 2007-2013, z uwagi na fakt, iż pierwsze nabory a tym samym i projekty współfinansowane w ramach Programu rozpoczęły się dopiero w roku 2008, a znaczne gros jest nadal w trakcie realizacji, ocena trwałości w chwili obecnej nie może być kompleksowo przeprowadzona. Kontrole w tym zakresie prowadzone są dopiero począwszy od roku 2013. Rocznie realizowanych jest około kilkudziesięciu kontroli, które jak dotąd nie wykazały znacznych nieprawidłowości w zakresie zapewnienia trwałości projektu. W kilku przypadkach zdiagnozowano uszkodzenia powstałej w ramach RPO WP infrastruktury, wynikających z niedoskonałości procesu budowlanego lub większej od zakładanej liczby użytkowników (np. w odniesieniu do infrastruktury drogowej), wymagających poprawy lub korekt. Wnioskami płynącymi z dotychczas przeprowadzonych kontroli jest także fakt, iż Beneficjenci nie dokumentują wystarczająco osiągnięcia poszczególnych rezultatów, marginalizując znaczenie tego procesu po dokonaniu zakończenia finansowego projektu. Wskazane elementy nie stanowią jednak zagrożenia w zachowaniu trwałości projektów.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 80
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
To, co sprawia, że w wielu obszarach trwałość projektu jest zagrożona, wynika z negatywnych trendów i zjawisk społecznych, a mianowicie ujemnego salda migracji w województwie, czy też zmniejszającej się liczby mieszkańców. W związku z tym istnieje zagrożenie, iż np. poszczególne placówki oświaty wsparte w ramach Programu, z uwagi na niewielką liczbę uczniów i zbyt wysokie koszty utrzymania będą zamykane, a tym samym nastąpi zaprzestanie działalności wspartej z Programu. Reasumując, przeprowadzone kontrole wskazują, iż beneficjenci RPO WP właściwie zapewniają trwałość projektu, większość powstałej we wsparciu z RPO WP infrastruktury jest eksploatowana w sposób prawidłowy, trwały i w pełni otwarty dla mieszkańców. Tym samym potwierdza to skuteczne i właściwe wydatkowanie dostępnych w ramach RPO WP środków finansowych, a tym samym także realizowanie wszystkich celów programu, a w szczególności celu głównego nawiązującego do trwałej poprawy sytuacji społeczno-gospodarczej w województwie podkarpackim.
Jak prezentuje się dotychczasowe wykorzystanie Obok RPO WP, Program Rozwoju Obszarów środków finansowych przez gminy i powiaty Wiejskich i Program Operacyjny Kapitał Ludzki województwa podkarpackiego w ramach PO KL są największymi programami o oddziaływaniu 2007 -2013 oraz PROW 2007 -2013? nie tylko regionalnym, ale także lokalnym.
Na podstawie danych agregowanych przez KSI SIMIK 07-13, danych portalu mapadotacji.gov.pl oraz danych pozyskanych od Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego opracowano zestawienia projektów realizowanych w ramach PROW i POKL w Podkarpackiem. Analiza obejmuje wartość udzielonego wsparcia, udział w nim środków z UE, obszar terytorialny oraz tematyczny projektów. Graficzną ilustracją analizy są mapy powiatowe i gminne oraz tabele, w których zestawiono informacje o największych inwestycjach w ramach omawianych programów.
5.2.2 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013
PROW 2007-2013 obejmuje 22 działania, które są wdrażane w ramach 4 osi priorytetowych. Wszystkie te działania są finansowane z Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz współfinansowane z krajowego budżetu. 14 Działań z PROW 2007-2013 wdraża ARiMR, 6 samorządy wojewódzkie a po jednym Agencja Rynku Rolnego i Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA). Działania wdrażane przez Samorząd Województwa to:
OŚ DZIAŁANIE 1.7. Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i Oś 1 leśnictwa. 3.3. Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej. Oś 3 3.4. Odnowa wsi. 4.1. Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju. Oś 4 4.2. Wdrażanie projektów współpracy. 4.3. Funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiejętności i aktywizacja.
W ramach Działań PROW wdrażanych przez Samorząd Województwa, na terenie podkarpackiego zrealizowano 2 954 projekty za łączną wartość 1 338 410 684 zł. Ponad pięćdziesięcioprocentowy udział w tej kwocie stanowi dofinansowanie z Unii Europejskiej – 714 767 968 zł.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 81
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Pod względem tematycznym wśród operacji z PROW 2007-2013 w woj. podkarpackim zdecydowanie najwięcej jest projektów dotyczących rozwoju infrastruktury (publicznej, turystycznej, kulturalnej). Natomiast największe nakłady finansowe zostały poczynione w dziedzinach scalania gruntów, melioracji i gospodarki wodno-ściekowej. Tabela 36 przedstawia strukturę tematyczną przyznanego wsparcia, natomiast listę największych inwestycji z PROW przedstawiono w tabeli 37.
Tabela 36 Liczba projektów PROW w Podkarpackiem zrealizowanych w ramach poszczególnych dziedzin tematycznych Liczba Procent w Ranking Dziedzina tematyczna projektu projektów ogóle z PROW 1 infrastruktura publiczna 681 23,05% 2 Organizacja imprez kulturalnych, rekreacyjnych lub sportowych 333 11,27% 3 Budowa, odbudowa lub oznakowanie małej infrastruktury turystycznej 279 9,44% 4 Remont lub wyposażenie świetlic wiejskich 258 8,73% 5 Zaspokojenie potrzeb w zakresie turystyki 221 7,48% 6 Gospodarka wodno-ściekowa 190 6,43% 7 Kultywowanie miejscowych tradycji, obrzędów i zwyczajów 177 5,99% 8 Funkcjonowanie LGD 93 3,15% 9 Organizacja szkoleń i innych przedsięwzięć o charakterze edukacyjnym i warsztatowym 88 2,98% 10 Promocja lokalnej twórczości kulturalnej z wykorzystaniem lokalnego dziedzictwa 88 2,98% 11 Utworzenie lub zmodernizowanie bazy informacji turystycznej oraz stron internetowych 88 2,98% Zagospodarowanie przestrzeni publicznej z wyłączeniem pasów drogowych dróg gminnych, 12 75 2,54% powiatowych i wojewódzkich 13 Zachowanie dziedzictwa kulturowego 65 2,20% 14 Gospodarka odpadami 47 1,59% Odbudowa albo odnowienie lub oznakowanie budowli lub obiektów małej architektury 15 35 1,18% wpisanych do rejestru zabytków 16 Udostępnianie urządzeń i sprzętu komputerowego 31 1,05% 17 Zaspokojenie potrzeb w zakresie sportu 25 0,85% 18 Budowa, przebudowa targowiska stałego 23 0,78% 19 Odnowienie dachów lub elewacji zewnętrznych wpisanych do rejestru zabytków 21 0,71% 20 Remont lub wyposażenie muzeów 19 0,64% Promocja i organizacja lokalnej twórczości kulturalnej lub aktywnego trybu życia, z 21 18 0,61% wyłączeniem remontu i budowy budynków mieszkalnych 22 Realizacja projektu współpracy 17 0,58% 23 Promocja lokalnego dziedzictwa kulturowego i historycznego 13 0,44% 24 Scalanie gruntów 13 0,44% 25 Przygotowanie projektu współpracy 10 0,34% 26 Melioracje podstawowe 9 0,30% Wykorzystanie energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych w celu poprawienia warunków 27 8 0,27% prowadzenia działalności kulturalnej 28 Kultywowanie tradycyjnych zawodów i rzemiosła 7 0,24% 29 Kultywowanie języka regionalnego i gwary 4 0,14% 30 Wykorzystanie źródeł energii odnawialnej 4 0,14% 31 Promocja produktów lub usług lokalnych 3 0,10% Promowanie, zachowanie, odtworzenie, zabezpieczenie lub oznakowanie cennego 32 3 0,10% lokalnego dziedzictwa krajobrazowego i przyrodniczego Prowadzenie badań nad obszarem wdrażania LSR, innych niż realizowane w ramach 33 działania "Funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiejętności i aktywizacja" 2 0,07% PROW 2007-2013 34 Urządzanie miejsc pamięci związanych z wydarzeniem historycznym 2 0,07% Budowa, adaptacja lub wyposażenie niemieszkalnych obiektów budowlanych 35 1 0,03% wykorzystywanych do prowadzenia sprzedaży produktów lub usług lokalnych Inicjowanie powstania, przetwarzania lub wprowadzania na rynek produktów i usług 36 1 0,03% opartych na lokalnych zasobach 37 Mała retencja 1 0,03% 38 Promocja lokalnej przedsiębiorczości 1 0,03% SUMA: 2954 100,00% Źródło: Dane Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 82
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela 37 PROW 2007-2013, największe inwestycje w woj. podkarpackim
Obszar realizacji Wartość Dofinansowanie Tytuł projektu Nazwa beneficjenta (powiat) projektu [zł] z EU [zł] San I Etap I - rozbudowa i przeciwfiltracyjne zabezp ieczenie prawego wału rzeki San w km 2+215 Podkarpacki Zarząd Melioracji stalowowolski 26 300 731,00 14 956 707,30 - 9+417, na długości 7,202 km, na terenie gminy Radomyśl nad Sanem woj. Podkarpackie i Urządzeń Wodnych w Rzeszowie jarosławski Scalenie gruntów wsi: Bystrowice, Tyniowice, Więckowice Starostwo Powiatowe w Jarosławiu 22 368 448,00 4 945 171,19 rzeszowski Scalanie gruntów wsi Harta Starostwo Powiatowe w Rzeszowie 15 148 246,36 9 893 152,50 San II - rozbudowa i przeciw filtracyjne zabezpieczenie lewego wału rzeki San w km 4+438- Podkarpacki Zarząd Melioracji stalowowolski 12 836 819,00 7 509 325,87 9+390, na długości 4,952 km, na terenie gminy Zaleszany i Urządzeń Wodnych w Rzeszowie przeworski Scalenie gruntów wsi Pantalowice, gmina Kańczuga na obszarze 1142,85 ha Starostwo Powiatowe w Przeworsku 11 684 029,00 5 204 189,25 jarosławski Scalanie gruntów wsi Roźwienica i Rudołowice Starostwo Powiatowe w Jarosławiu 10 390 257,06 6 821 045,25 Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w lewobrzeżnej części Gm iny Białobrzegi w miejscowościach łańcucki Gmina Białobrzegi 9 797 834,03 3 000 000,00 Białobrzegi, Korniaktów Północny, Budy Łańcuckie Scalanie gruntów wsi Hłudno gmina Nozdrzec powiat Brzozo wski województwo Podkarpackie brzozowski Starostwo Powiatowe w Brzozowie 9 628 098,80 5 637 526,50 o powierzchni 1224.70 ha brzozowski Budowa wodociągu i stacji uzdatniania wody dla wsi Blizne Gmina Jasienica Rosielna 9 607 190,45 4 000 000,00 stalowowolski Budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji w miejscowości Radomyśl nad Sanem Gmina Radomyśl nad Sanem 9 021 537,99 3 500 000,00 Rozbudowa mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków w Wiązownicy oraz modernizacja jarosławski Gmina Wiązownica 8 028 058,52 3 282 030,00 stacji uzdatniania wody w Piwodzie jasielski Budowa sieci kanalizacji sanitarnej na terenie Gminy Nowy Żmigród - etap II Gmina Nowy Żmigród 8 001 759,15 3 190 191,00 Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowościach: Furmany , Orliska, Motycze Poduchowne tarnobrzeski Gmina Gorzyce 7 618 672,45 3 000 000,00 i Zalesie Gorzyckie Wisłoka-Boża Wola - rozbudowa lewego wału Wisłoki w km 4+115-6+737 oraz w km 0+000- Podkarpacki Zarząd Melioracji mielecki 0+230 wraz z budową obustronnych wałów cofkowych na potoku Kiełkowskim o długości 150m 7 460 960,00 4 084 515,07 i Urządzeń Wodnych w Rzeszowie - Etap I Rozbudowa oczyszczalni ścieków w Wiśniowej wraz z budową sieci kanalizacji sanitarnej strzyżowski Gmina Wiśniowa 7 423 570,90 3 960 700,00 w Kalembinie i Wiśniowej Odbudowa potoku Lubcza w km 2+640 - 6+675 na długości 4,035 km oraz udrożnienie koryta Podkarpacki Zarząd Melioracji rzeszowski potoku Lubcza w rejonie 4 stopni betonowych w km 0+400; 1+280; 7+050; 7+700 w mieście 7 359 977,53 4 373 952,90 i Urządzeń Wodnych w Rzeszowie Rzeszów-Zwięczyca II, oraz w miejscowościach: Racławówka, Niechobrz, Boguchwała niżański Budowa kanalizacji sanitarnej dla miejscowości Groble, Sibigi i Zalesie w Gminie Jeżowe Gmina Jeżowe 7 006 676,77 3 500 000,00
Źródło: Dane Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 83
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
W ramach sześciu działań wdrażanych przez Samorząd Województwa realizowane są operacje o szerokim zasięgu oddziaływania, dlatego właśnie te projekty włączono do ilościowych analiz obejmujących wpływ funduszy na rozwój regionu podkarpackiego. Należy jednak pamiętać, że Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa operuje także instrumentami indywidualnego wsparcia poszczególnych rolników i gospodarstw rolnych. W poniższej tabeli przedstawiono stan wsparcia wykorzystanego w ramach PROW 2007-2013 na obszarze województwa podkarpackiego. Płatności o najwyższej wartości finansowej zrealizowano w ramach Działania Wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania - 310 301 321,43 zł, Program rolnośrodowiskowy - 268 063 468,22 zł i Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej - 224 467 718,24 zł.
Tabela 38 Informacja o liczbie zawartych umów i zrealizowanych płatnościach w ramach poszczególnych Działań PROW – województwo podkarpackie, stan na 31.07.2014 r. Liczba Kod Kwota zrealizowanych OŚ Tytuł Działania zawartych Działania płatności umów Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w 1 111 4 3 538 679,00 zł rolnictwie i leśnictwie 1 112 Ułatwianie startu młodym rolnikom 651 45 375 000,00 zł 1 113 Renty strukturalne 1 160 84 231 255,91 zł Korzystanie z usług doradczych przez rolników i 1 114 1 728 3 217 929,64 zł posiadaczy lasów 1 121 Modernizacja gospodarstw rolnych 2 330 209 700 907,40 zł Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji 1 123 44 58 282 227,40 zł rolnej i leśnej Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z 1 125 24 34 840 571,76 zł rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego 1 126 w wyniku wystąpienia klęsk żywiołowych oraz 255 14 982 149,65 zł wprowadzenie odpowiednich działań zapobiegawczych 1 132 Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności 2 084 3 504 257,63 zł 1 141 Wspieranie gospodarstw niskotowarowych bd 143 697 956,75 zł 1 142 Grupy producentów rolnych 65 9 867 108,84 zł 2 214 Program rolnośrodowiskowy 32 064 268 063 468,22 zł Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego 2 226 przez katastrofy oraz wprowadzanie instrumentów 25 22 550 459,00 zł zapobiegawczych Wspieranie działalności rolniczej na obszarach o 2 211, 212 306 410 310 301 321,43 zł niekorzystnych warunkach gospodarowania Zalesianie gruntów rolnych oraz gruntów innych niż 2 221, 223 2 038 33 465 179,29 zł rolne 3 311 Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej 705 45 469 918,50 zł 3 312 Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw 1 489 144 553 801,48 zł 3 321 Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej 264 224 467 718,24 zł 313, 322, 3 Odnowa i rozwój wsi 462 102 345 994,91 zł 323 4 413 Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju 2 351 131 903 851,93 zł 4 421 Wdrażanie projektów współpracy 27 2 661 046,63 zł 4 431 Funkcjonowanie lokalnych grup działania 93 32 801 425,86 zł SUMA: 354 273 1 929 822 229,47 zł Źródło: Raporty sprawozdawcze ARiMR, stan na 31.07.2014, dostęp przez stronę: http://www.arimr.gov.pl/pomoc- unijna/wdrazane-programy-i-dzialania-dane-liczbowe/program-rozwoju-obszarow-wiejskich-2007-2013.html
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 84 Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 13 Wartość projektów zrealizowanych w ramach PROW 2007-2013 w woj. Mapa 14 Wartość projektów zrealizowanych w ramach PROW 2007-2013 w w oj. podkarpackim (powiaty) podkarpackim (gminy) zzzzzzz
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego oraz danych GUS
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 85
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 16 Wartość projektów zrealizowanych w ramach PROW 2007-2013 w woj. Mapa 15 Wartość projektów zrealizowanych w ramach PROW 2007-2013 w woj. podkarpackim (w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców - powiaty) podkarpackim (w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców - gminy)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego oraz danych GUS Podkarpackiego
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 86
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapy na dwóch poprzednich stronach raportu przedstawiają ogólną wartość oraz wysokość dofinansowania z UE, projektów realizowanych na obszarze województwa podkarpackiego (Działania 1.7, 3.3, 3.4 i Oś 4). Pod względem łącznej wartości zrealizowanych operacji, liderami zestawienia są powiaty rzeszowski (wartość projektów ogółem: 139 203 976 zł, wysokość dofinansowania UE: 75 886 494 zł) i jarosławski (wartość projektów ogółem: 108 439 988 zł, wysokość dofinansowania UE: 50 494 553 zł). W powiecie rzeszowskim zrealizowano łącznie 257 projektów z PROW. Najdroższy z nich to Scalanie gruntów wsi Harta (Beneficjent: Starostwo Powiatowe w Rzeszowie; wartość: 15 148 246 zł; dofinansowanie UE: 9 893 152 zł). Spośród 183 projektów zrealizowanych w powiecie jarosławskim, najdroższy dotyczy tej samej dziedziny tematycznej – Scalenie gruntów wsi: Bystrowice, Tyniowice, Więckowice (Beneficjent: Starostwo Powiatowe w Jarosławiu; wartość: 22 368 448 zł; dofinansowanie UE: 4 945 171 zł). Podobnie, jak w przypadku oceny wykorzystania wsparcia w ramach RPO WP, wartość projektów z PROW podzielono przez liczbę ludności powiatów i gmin, na których są realizowane. Wskaźnik wartości udzielonego wsparcia w przeliczeniu na 1 tysiąc ludności ma najwyższy poziom w powiatach: leskim, brzozowskim, przeworskim i kolbuszowskim. Z kolei najniższe relatywne wartości wsparcia odnotowano w powiatach sanockim i dębickim. Podobnemu zestawieniu, jak powiaty, poddano gminy województwa podkarpackiego. Obszarami, na których zrealizowano projekty o największej sumie wartości są gminy Sędziszów Małopolski (wartość projektów ogółem: 16 967 445 zł, wysokość dofinansowania UE: 6 771 722 zł), Leżajsk (wartość projektów ogółem: 16 136 617 zł, wysokość dofinansowania UE: 7 171 882 zł) i Kolbuszowa (wartość projektów ogółem: 15 034 367 zł, wysokość dofinansowania UE: 6 415 497 zł). Pod względem wartości projektów w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców, prowadzą gminy Adamówka, Jaśliska i Lutowiska. W gminie Adamówka zrealizowano 12 inwestycji z PROW za łączna kwotę 13 750 494 zł, największa z nich to Przebudowa i rozbudowa oczyszczalni ścieków w miejscowości Adamówka (5 527 546 zł). W gminie Jaśliska miało miejsce 9 projektów dofinansowanych z PROW. Najdroższy z nich to Budowa oczyszczalni ścieków dla Gminy Jaśliska (4 765 241 zł). Infrastruktury kanalizacyjnej dotyczył także największy projekt zrealizowany w gminie Lutowiska - Budowa kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków w Lutowiskach (4 143 291 zł). Znacząco wpływa on na pozycję gminy w przeprowadzonej analizie – łączna kwota, za którą zrealizowano 7 projektów PROW na terenie tej jednostki administracyjnej, wynosi 6 154 682 zł.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 87 Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 17 Wartość projektów zakontraktowanych w ramach POKL w woj. podkarpackim Mapa 18 Wartość projektów zakontrakto wanych w ramach POKL w woj. podkarpackim (powiaty) (gminy)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie KSI SIMIK 07-13 (stan na 31.05.2014)
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 88
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 20 Wartość projektów zakontra ktowanych w ramach POKL w woj. podkarpackim Mapa 19 Wartość projektów zakontraktowanych w ramach POKL w woj. podkarpackim
(w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców - powiaty) (w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców - gminy)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie KSI SIMIK 07-13 (stan na 31.05.2014) oraz danych GUS (stan ludności w 2013 roku)
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 89
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
5.2.3 Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-2013
W ramach POKL w regionie zakontraktowano 2 639 projektów za łączną kwotę 3 105 723 059,81 zł. Poziom dofinansowania projektów ze środków UE przekracza 80% - 2 558 142 151,73 (w przeliczeniu na mieszkańca 1 201 zł). Główne cele Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki mają silne odzwierciedlenie w ilości projektów zrealizowanych w poszczególnych dziedzinach tematycznych. Około 96% projektów dotyczy dwóch dziedzin: „pracy i integracji społecznej” oraz „nauki i edukacji”. Grupą inwestycji o najwyższej alokacji finansowej są projekty systemowe powiatowych urzędów pracy (realizowane w ramach Poddziałania 6.1.3).
Tabela 39 Liczba projektów POKL w Podkarpackiem zakontraktowanych w ramach poszczególnych dziedzin tematycznych Wartość Dofinansowanie Liczba Procent w Ranking Dziedzina tematyczna projektów [zł] z UE [zł] projektów ogóle z POKL 1 praca i integracja społeczna 2 012 988 824 1 630 349 679 1 270 48,12% 2 nauka i edukacja 692 224 893 587 359 531 1 268 48,05% 3 rozwój firm 191 438 502 162 722 727 52 1,97% 4 administracja 161 886 900 137 603 865 36 1,36% 5 badania, rozwój, innowacje 47 183 941 40 106 350 13 0,49% SUMA: 3 105 723 060 2 558 142 152 2 639 100,00% Źródło: mapadotacji.gov.pl, dostęp 20.07.2014 r.
Mapę wsparcia powiatów woj. podkarpackiego w ramach POKL (mapa 17 i 20) przygotowano na podstawie danych KSI SIMIK na dzień 31.05.2014. W zestawieniu ujęto jedynie projekty, którym przypisano jako lokalizację obszar konkretnego powiatu. Projekty ogólnowojewódzkie poddano osobnej analizie. Powiatem, który jest najbardziej aktywny w zakresie inicjatyw z POKL, jest powiat rzeszowski. W minionej perspektywie programowej na jego obszarze zakontraktowano 284 projekty za łączną kwotę 117 108 443 zł (99 032 873 zł dofinansowania z UE). Drugie miejsce pod tym względem zajmuje powiat mielecki z 139 projektami za 111 947 380 zł (93 592 080 zł dofinansowania z UE). Wymienione powyżej powiaty są jednymi z najbardziej zaludnionych w województwie. Zmienna ta wpływa zniekształcająco na obraz poziomu wykorzystanego w nich wsparcia z funduszy UE. Aby zrelatywizować wyniki analizy, wartości umów w ramach POKL zakontraktowanych w poszczególnych powiatach podzielono przez ich liczbę ludności. Najwyższym wskaźnikiem wartości projektów przypadających na 1 tysiąc ludności charakteryzują się powiaty bieszczadzki i leski. Ze względu na to, że są to jednostki administracyjne o najmniejszej liczbie ludności, duży wpływ na uzyskane wyniki analizy miały inwestycje o bardzo wysokiej wartości finansowej. Spośród 73 projektów POKL zrealizowanych na obszarze powiatu bieszczadzkiego, największy jest projekt systemowy Powiatowego Urzędu Pracy - Więcej szans w powiecie bieszczadzkim (wartość: 11 642 852 zł; dofinansowanie UE: 9 896 424 zł). W powiecie leskim w ramach POKL zakontraktowano 88 projektów, najdroższym jest również projekt systemowy PUP - Więcej szans w powiecie leskim (wartość: 13 325 670 zł; dofinansowanie UE: 11 326 819 zł). Na mapie 18 przedstawiono wartość wsparcia z POKL 2007-2013 wykorzystaną na obszarze gmin województwa podkarpackiego. Podobnie, jak w odniesieniu do mapy powiatów, posłużono się
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 90
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
danymi z systemu SIMIK 07-13. Mapowaniu podlegały projekty, które przypisano do konkretnych gmin oraz powiatów (w stosunku do wartości projektów realizowanych na obszarze całego powiatu zastosowano algorytm: liczba mieszkańców gminy / liczba mieszkańców powiatu x wartość wsparcia). Stolica województwa skupia najwięcej inwestycji. Pomimo wyłączenia z analizy projektów realizowanych na obszarze Rzeszowa, ale mających znaczenie dla całego województwa (np. największe projekty rzeszowskich uczelni wyższych), gmina pod względem wysokości wykorzystanych środków finansowych UE jest bezkonkurencyjna. W ramach POKL 2007-2013 w Rzeszowie zrealizowano 128 projektów za łączną wartość 100 006 530 zł (81 438 560 zł dofinansowania z UE). Dla porównania, w Krośnie przeprowadzono 64 projekty za sumę 39 018 471 zł. Przy przeliczeniu wartości udzielonego wsparcia na liczbę mieszkańców gmin, zyskują jednostki o najmniejszej liczbie ludności. Pod względem wartości zakontraktowanych projektów POKL przypadającej na tysiąc mieszkańców liderami są gminy Lutowiska i Czarna (pow. bieszczadzki). W gminach tych podjęto realizację łącznie 13 projektów. Inicjatywami o największej wartości finansowej są projekty systemowe Gminnych Ośrodków Pomocy społecznej – Czas na zmiany w Gminie Lutowiska/Czarna. Około jedna trzecia środków w ramach POKL w Podkarpackiem została przeznaczona na projekty o zasięgu ogólnowojewódzkim (największe z nich przedstawiono w poniższej tabeli). Zgodnie z danymi z dnia 31.07.2014 r. takich inicjatyw było w regionie 680, a ich łączny koszt to 1 324 648 723,65 zł (1 074 806 605,38 zł dofinansowania z UE). Beneficjentami największych projektów są m.in. Wojewódzki Urząd Pracy i Urząd Marszałkowski.
Tabela 40 Największe projekty ogólnowojewódzkie POKL zrealizowane w Podkarpackiem Wartość Dofinansowanie nr Tytuł projektu Nazwa beneficjenta projektu [zł] z EU [zł] 1 Podkarpacie stawia na zawodowców. WUP w Rzeszowie 88 780 094 75 279 711 Roczny Plan Działania Pomocy Technicznej PO KL na 2 WUP w Rzeszowie 74 463 650 63 294 103 2011, 2012, 2013 oraz 2014-2015 r. Pierwsze uczniowskie doświadczenia drogą do Grupa Edukacyjna Spółka 3 46 036 795 39 131 276 wiedzy Akcyjna Agencja Rozwoju Regionalnego 4 Kapitał dla przedsiębiorczych 32 051 044 27 243 387 "MARR" Spółka Akcyjna Roczny Plan Działania Pomocy Technicznej PO KL na 5 lata 2007-2008, 2009 i 2010, Wojewódzki Urząd WUP w Rzeszowie 30 028 649 25 524 351 Pracy w Rzeszowie SZKOŁA KLUCZOWYCH KOMPETENCJI. Program Wyższa Szkoła Ekonomii 6 rozwijania umiejętności uczniów szkół Polski 26 093 538 22 179 507 i Innowacji w Lublinie Wschodniej Wzmocnienie instytucjonalnego systemu wdrażania Urząd Marszałkowski 7 Regionalnej Strategii Innowacji w latach 2007-2013 19 990 723 16 992 115 Województwa Podkarpackiego w woj. podkarpackim 8 Młodzieżowe Uniwersytety Matematyczne Uniwersytet Rzeszowski 19 720 944 16 762 802 Szkolenia i specjalistyczne doradztwo dla kadr instytucji pomocy społecznej działających na terenie Regionalny Ośrodek Polityki 9 17 229 689 14 645 236 województwa podkarpackiego powiązane z Społecznej w Rzeszowie potrzebami oraz specyfiką realizowanych zadań Podkarpacki Fundusz Stypendialny dla Urząd Marszałkowski 10 16 900 000 14 365 000 doktorantów. Województwa Podkarpackiego Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych mapadotacji.gov.pl, dostęp 20.07.2014 r.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 91
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
5.3 Analiza wpływu funduszy unijnych Jak zmieniła się sytuacja gospodarcza województwa podkarpackiego w latach 2004- na gospodarczy rozwój regionu 2013? Jak pod tym kątem wypada Pomoc przyznana Polsce od momentu województwo podkarpackie na tle Polski i UE? przystąpienia do Unii Europejskich silnie stymuluje wzrost gospodarczy kraju. Jak wynika z raportu Ministerstwa Spraw Zagranicznych - Polskie 10 lat w Unii , Polska pod względem wzrostu PKB jest wśród innych krajów UE liderem. Zdaniem autorów tego opracowania, bardzo dobrze wykorzystaliśmy naszą unijną szansę, a do najważniejszych sukcesów kraju można zaliczyć: znaczący postęp gospodarczy, wzrost zamożności społeczeństwa oraz wzrost konkurencyjności polskich firm.
Wykres 3 Skumulowana zmiana PKB w regionie w latach 2004–2013 (2003 = 100) 60% 49% 49% 50% 38% 40% 37% 33% 33% 34% 28% 30% 27%
20% 14% 9% 11% 10%
0% HU UE-27 SI UE-9 CZ EE LV BG RO LT PL SK
Źródło: Eurostat, GDP and main components (stan na 24.03.2014), za: Polskie 10 lat w Unii. MSZ, Warszawa 2014.
Również województwo podkarpackie odnotowało duży wzrost PKB w porównaniu do okresu przed akcesją do UE. Skumulowany wzrost PKB w województwie w 2011 roku wyniósł 38,1% w porównaniu do roku poprzedzającego przystąpienie Polski do Unii Europejskiej (wykres 4).
Wykres 4 Skumulowana zmiana PKB w Polsce w latach 2004-2011 (2003 = 100) 50% 47% 38% 38% 38% 38% 40% 40% 36% 36% 37% 37% 32% 29% 30% 30% 25% 26% 22% 23% 20% 10% 0%
Zestawienie nie obejmuje okresu 2012-2013, gdyż najnowsze dostępne w Banku Danych Lokalnych informacje dotyczą 2011. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 92
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Należy jednak zauważyć, że dotyczące zmiany produktu krajowego brutto z roku na rok w ostatnich latach wskazują, że województwo rozwija się bardzo dynamicznie – w 2011 r. odnotowano wzrost PKB o 5,1% w stosunku do roku poprzedniego (wartość wytworzonych dóbr i usług wyniosła 57 028 000 000 zł) - oznacza to drugie miejsce w kraju. Wysoki wzrost produkcji dóbr i usług ma miejsce w województwie od wielu lat – nawet w 2009 r., kiedy w niektórych województwach (np. opolskim, lubelskim, świętokrzyskim i kujawsko-pomorskim) następował spadek, tu miał miejsce niewielki wzrost. Aby dobrze zinterpretować ten wynik, musimy przeanalizować, jak przedstawia się produkt krajowy brutto przypadający na jednego mieszkańca. Ten wskaźnik umożliwia trafniejsze porównanie między regionami, gdyż uwzględnia liczbę ludności. Pod względem wartości PKB na mieszkańca sytuacja w regionie nie jest zbyt korzystna – podkarpackie jest na 16. miejscu w rankingu krajowym (niskie wyniki mają pod tym względem także województwa lubelskie, podlaskie, warmińsko-mazurskie i świętokrzyskie, zaś w kraju góruje województwo mazowieckie (zwłaszcza dzięki Warszawie), dolnośląskie, śląskie i wielkopolskie). W 2011 r. PKB na mieszkańca wyniósł w woj. podkarpackim 26 801 zł (dla porównania – w woj. mazowieckim było to 64 790 zł, a w dolnośląskim – 44 961 zł). Jednakże, podobnie jak w przypadku wzrostu PKB ogółem, także w przypadku PKB na mieszkańca województwo podkarpackie na przestrzeni ostatnich lat rozwijało się bardzo dynamicznie. Przykładowo w 2011 r. w porównaniu do 2010 r. nastąpił wzrost PKB na mieszkańca w wysokości 105,1%, co oznaczało drugie miejsce w Polsce, ex aequo z woj. małopolskim (lepsza sytuacja miała miejsce jedynie na Dolnym Śląsku). Na przestrzeni ostatnich lat PKB na mieszkańca wzrastało nawet w najtrudniejszym roku 2009. Jeżeli ta tendencja utrzyma się, województwo podkarpackie w kolejnych latach wyjdzie z aktualnej trudnej sytuacji i może stać się liderem Polski Wschodniej, gdyż w innych regionach tego makroregionu, zwłaszcza w świętokrzyskim i podlaskim, PKB nie rośnie tak szybko. Pod względem siły nabywczej w porównaniu do innych regionów Europy 50 województwo podkarpackie należy do regionów najbiedniejszych. Wskaźnik ten wynosił w 2011 r. 44% średniej dla państw UE. Pośród 306 regionów europejskich dawało to woj. podkarpackiemu 278 miejsce. Niższe wyniki wystąpiły jedynie w regionach tureckich, węgierskich, macedońskich, mołdawskich i rumuńskich. Dla porównania regiony o najwyższej sile nabywczej to regiony Londynu, Luksemburga, Brukseli, Hamburga, Oslo, Bratislavský Kraj na Słowacji oraz Île de France z Paryżem. Podobny wynik do woj. podkarpackiego (43-45% średniej UE-28) odnotowały regiony: Dél-Dunántúl (Węgry), Centru (Rumunia), Dél-Alföld (Węgry), lubelskie oraz Észak-Alföld (Węgry). Inną miarą rozwoju gospodarczego są dochody gospodarstw domowych. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzany na jedną osobę w województwie podkarpackim wyniósł w 2012 roku zaledwie 959,12 zł. Wynik ten lokuje region na ostatnim miejscu w rankingu województw. Od 2004 roku kwota ta wzrosła o 373,69 zł (39%) – obok wyniku dla województwa lubelskiego, jest to najmniejszy przyrost wśród regionów Polski.
50 Wskaźnik PKB per capita w PPS UE-28=100, źródło: Eurostat
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 93
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 5 Przeciętny miesięczny dochód (w zł) rozporządzalny na 1 osobę w gospodarstwie domowym, rok 2004 i 2012
2004 2012
1800 1710,01 1600 1367,00 1350,56 1294,26
1400 1278,87 1278,43 1268,42 1263,56 1242,39 1231,16 1189,84 1153,43 1133,97 1119,76 1200 1109,95 1056,45 959,12 1000 940,18 762,04 753,32 748,86 748,29 744,64 735,40 730,53 717,61 800 700,85 676,70 657,68 654,37 652,84 644,88 615,46 600 585,43 400 200 0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Niskie dochody mieszkańców są wynikiem wysokiego bezrobocia. To z kolei jest pochodną słabo rozwiniętej przedsiębiorczości. Województwo podkarpackie charakteryzuje najmniejsza liczba podmiotów gospodarczych przypadających na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym (wykres 6).
Wykres 6 Podmioty gospodarcze na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym, rok 2004 i 2013
2004 2013 250,0 218,4 198,2 186,8 186,1
200,0 183,1 180,3 180,2 167,1 166,7 165,6 161,6 159,1 156,9 155,1 153,9 151,7 151,4 148,9 147,6 143,5 142,3 140,4 140,3 150,0 137,7 131,2 130,6 129,2 127,1 125,5 123,9 120,1 117,8 111,4 108,3 100,0
50,0
0,0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 94
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 21 Wartość TMR dla gmin województwa podkarpackiego, rok 2003 Mapa 22 Wartość TMR dla gmin województwa podkarpackiego, rok 2012
Źródło: Opracowanie na podstawie wyliczeń własnych w oparciu o dane GUS.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 95
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
W celu zobrazowania przestrzennego zróżnicowania poziomu rozwoju gospodarczego na obszarze badań – województwa podkarpackiego – przeprowadzono typologię gmin z tego terenu, opartą na wielowymiarowej analizie porównawczej Taksonomiczny Miernik Rozwoju Hellwiga (TMR) 51 . Procedura budowania wskaźnika polegała na stworzeniu syntetycznego indeksu, będącego sumą standaryzowanych wskaźników cząstkowych opisujących rozwój gospodarczy i składała się z trzech etapów: 1. Doboru zmiennych. 2. Standaryzacji. 3. Wyznaczania wskaźnika syntetycznego. Dobór zmiennych diagnostycznych dokonany został w oparciu o literaturę przedmiotu, (Parysek 52 ), oraz zgodnie z przyjętą koncepcją rozwoju lokalnego opartą na: - potencjale społeczno-demograficznym, - potencjale gospodarczym, - zagospodarowaniu infrastrukturalnym, w tym w zakresie ochrony środowiska. Jednak z zakresu danych wyłączono te, które opisują rozwój społeczny. Dla zobrazowania poziomu rozwoju społecznego wyliczony został odrębny wskaźnik LHDI. Taką formę analizy zróżnicowania poziomu rozwoju gmin, wybrano ze względu na to, że nie sposób dobrać jednego obiektywnego wskaźnika, który zobrazuje przemiany ekonomiczne, jakie zachodzą w JST. Niezbędny jest zatem wskaźnik syntetyczny, ujmujący różne aspekty procesów rozwoju gospodarczego. Dodatkowym atutem jest fakt, że do porównania można wykorzystać wskaźniki posiadające różne jednostki miary (długości, procentowe, obiekty - podmioty gospodarcze, finansowe). Do wyliczeń dobrane zostały następując wskaźniki cząstkowe: • wskaźnik bezrobocia w %, • dochód gminy na 1 mieszkańca, • wydatki inwestycyjne na 1 mieszkańca, • wydatki na ochronę środowiska na 1 mieszkańca, • podmioty gospodarcze (Regon) na 100 mieszkańców, • podmioty sektora prywatnego w ogóle podmiotów gospodarki narodowej, • wskaźnik długości sieci wodociągowej w km/km 2, • wskaźnik długości sieci kanalizacyjnej w km/km 2, • ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w % ludności ogółem, • ludność na aptekę ogólnodostępną. Zgodnie z przyjętym założeniem, zgromadzono porównywalny materiał statystyczny odzwierciedlający sytuację gospodarczą gmin podkarpacia w 2 okresach badawczych, tj. w roku 2003 i 2012. Interpretując wartości zastosowanego wskaźnika należy uwzględnić, że nie pokazuje on obiektywnego poziomu rozwoju gminy, gdyż zasadniczym celem wyznaczania miar syntetycznych
51 Metoda opisana również przez M. Stec w artykule: Ranking poziomu rozwoju krajów Unii Europejskiej, Gospodarka Narodowa Nr 7-8/2008. 52 Parysek J. J., 1997, Podstawy gospodarki lokalnej, Wydaw. Nauk. U A M, Poznań.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 96
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
jest porządkowanie (rangowanie) obiektów ze względu na poziom wielocechowego zjawiska. A zetem ukazują dystans między najlepiej rozwiniętymi obiektami, a tymi o najniższym stanie rozwoju. Dzięki wykorzystaniu Taksonomicznego Miernika Rozwoju uzyskano ogólny obraz przestrzennego zróżnicowania poziomu rozwoju gospodarczego w województwie podkarpackim na progu akcesji do UE (rok 2003) oraz dla ostatniego roku, dla którego dostępne są dane statystyczne (2012). Na podstawie uzyskanych wartości syntetycznego miernika TMR, przeprowadzono klasyfikację gmin. Podstawą uzyskania klas są przedziały jakie przyjmuje TMR w oparciu o średnią arytmetyczną i odchylenie standardowe. Klasy badanych obiektów uzyskuje się wykorzystując następujący schemat 53 :
Klasa Przedział Poziom rozwoju
> + I TMR x s Gminy bardzo dobre < < + II x TMR x s Gminy dobre III − < < Gminy przeciętne x s TMR x IV < − Gminy słabe TMR x s
Pozwolił on uszeregować gminy, jak w poniższej tabeli. 2003 2012 Rzeszów (1) 0,44 Rzeszów (1) 0,48 Krasne (2) 0,43 Stalowa Wola (1) 0,32 Krosno (1) 0,38 Krosno (1) 0,32 Krościenko Wyżne (2) 0,35 Przemyśl (1) 0,31 Przemyśl (1) 0,35 Ostrów (2) 0,28 Łańcut (1) 0,32 Mielec (1) 0,28 Boguchwała (2) 0,31 Tarnobrzeg (1) 0,26 Dębica (2) 0,29 Jasło (1) 0,26 Tyczyn (3) 0,28 Krzeszów (2) 0,24 Mielec (1) 0,27 Solina (2) 0,23 Jasło (1) 0,27 Białobrzegi (2) 0,21 Rakszawa (2) 0,26 Baranów Sandomierski (3) 0,21 Głogów Małopolski (3) 0,26 Dębica (1) 0,21 Tarnobrzeg (1) 0,26 Jarosław (1) 0,20 Dębica (1) 0,26 Łańcut (1) 0,20 Białobrzegi (2) 0,25 Dębica (2) 0,20 Przeworsk (1) 0,25 Sanok (1) 0,20 Solina (2) 0,25 Boguchwała (3) 0,20 Chłopice (2) 0,25 Nisko (3) 0,19 Jarosław (1) 0,25 Trzebownisko (2) 0,18 Chorkówka (2) 0,24 Niwiska (2) 0,18 Czarna (2) 0,24 Przeworsk (1) 0,18 Świlcza (2) 0,24 Krasne (2) 0,17 Kamień (2) 0,23 Łańcut (2) 0,17 Wiązownica (2) 0,23 Kolbuszowa (3) 0,17 Trzebownisko (2) 0,23 Czarna (2) 0,17 Ostrów (2) 0,23 Miejsce Piastowe (2) 0,16 Łańcut (2) 0,23 Radymno (1) 0,16 Żołynia (2) 0,23 Besko (2) 0,16
53 Makać W.: Ranking pod względem sytuacji na rynku pracy, Wiadomości Statystyczne nr 5, 1998.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 97
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
2003 2012 Leżajsk (1) 0,23 Leżajsk (1) 0,16 Gać (2) 0,22 Rymanów (3) 0,16 Rokietnica (2) 0,22 Jeżowe (2) 0,16 Sanok (1) 0,22 Nowa Dęba (3) 0,15 Tryńcza (2) 0,22 Głogów Małopolski (3) 0,15 Chmielnik (2) 0,22 Pilzno (3) 0,15 Adamówka (2) 0,21 Gorzyce (2) 0,15 Jarocin (2) 0,21 Świlcza (2) 0,14 Żurawica (2) 0,21 Lubaczów (1) 0,14 Rymanów (3) 0,21 Żołynia (2) 0,14 Miejsce Piastowe (2) 0,21 Baligród (2) 0,14 Medyka (2) 0,21 Medyka (2) 0,14 Orły (2) 0,21 Mielec (2) 0,14 Czudec (2) 0,21 Dzikowiec (2) 0,14 Jedlicze (3) 0,20 Ropczyce (3) 0,14 Nowa Dęba (3) 0,20 Lesko (3) 0,14 Lesko (3) 0,19 Przeworsk (2) 0,13 Roźwienica (2) 0,19 Krościenko Wyżne (2) 0,13 Stalowa Wola (1) 0,19 Sokołów Małopolski (3) 0,13 Besko (2) 0,19 Oleszyce (3) 0,13 Czarna (2) 0,19 Zagórz (3) 0,13 Pawłosiów (2) 0,18 Cisna (2) 0,13 Zarzecze (2) 0,18 Lubenia (2) 0,13 Mielec (2) 0,18 Orły (2) 0,13 Jarosław (2) 0,18 Sieniawa (3) 0,13 Sokołów Małopolski (3) 0,18 Narol (3) 0,13 Ropczyce (3) 0,18 Ustrzyki Dolne (3) 0,13 Jeżowe (2) 0,18 Dynów (1) 0,13 Haczów (2) 0,18 Roźwienica (2) 0,13 Lutowiska (2) 0,17 Tyczyn (3) 0,13 Cisna (2) 0,17 Kamień (2) 0,13 Dubiecko (2) 0,17 Pawłosiów (2) 0,13 Kańczuga (3) 0,17 Czarna (2) 0,13 Gorzyce (2) 0,17 Zarszyn (2) 0,12 Wadowice Górne (2) 0,17 Bojanów (2) 0,12 Żyraków (2) 0,17 Tryńcza (2) 0,12 Zarszyn (2) 0,16 Jedlicze (3) 0,12 Korczyna (2) 0,16 Chorkówka (2) 0,12 Rudnik nad Sanem (3) 0,16 Grodzisko Dolne (2) 0,12 Grębów (2) 0,16 Haczów (2) 0,12 Zaleszany (2) 0,16 Ulanów (3) 0,12 Skołyszyn (2) 0,16 Żyraków (2) 0,12 Dynów (1) 0,16 Jarocin (2) 0,12 Bircza (2) 0,16 Chłopice (2) 0,12 Tuszów Narodowy (2) 0,16 Sanok (2) 0,12 Ustrzyki Dolne (3) 0,16 Cieszanów (3) 0,12 Stary Dzików (2) 0,15 Iwonicz-Zdrój (3) 0,12 Iwonicz-Zdrój (3) 0,15 Grębów (2) 0,11 Grodzisko Dolne (2) 0,15 Stary Dzików (2) 0,11 Iwierzyce (2) 0,15 Zaleszany (2) 0,11 Pruchnik (2) 0,15 Wojaszówka (2) 0,11 Lubaczów (1) 0,15 Iwierzyce (2) 0,11 Baranów Sandomierski (3) 0,15 Jarosław (2) 0,11 Padew Narodowa (2) 0,14 Horyniec-Zdrój (2) 0,11 Błażowa (3) 0,14 Sędziszów Małopolski (3) 0,11 Raniżów (2) 0,14 Wiązownica (2) 0,11 Zaklików (2) 0,14 Korczyna (2) 0,11 Ulanów (3) 0,14 Bukowsko (2) 0,11 Radomyśl Wielki (3) 0,14 Niebylec (2) 0,11
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 98
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
2003 2012 Radymno (1) 0,14 Kańczuga (3) 0,11 Nowa Sarzyna (3) 0,14 Chmielnik (2) 0,11 Krasiczyn (2) 0,14 Radomyśl Wielki (3) 0,11 Krzeszów (2) 0,14 Lutowiska (2) 0,11 Hyżne (2) 0,14 Radomyśl nad Sanem (2) 0,11 Nisko (3) 0,14 Brzozów (3) 0,11 Majdan Królewski (2) 0,13 Skołyszyn (2) 0,11 Lubenia (2) 0,13 Adamówka (2) 0,11 Gawłuszowice (2) 0,13 Majdan Królewski (2) 0,10 Sieniawa (3) 0,13 Krasiczyn (2) 0,10 Kolbuszowa (3) 0,13 Brzostek (3) 0,10 Dukla (3) 0,13 Rokietnica (2) 0,10 Sanok (2) 0,13 Czudec (2) 0,10 Przeworsk (2) 0,13 Pysznica (2) 0,10 Stubno (2) 0,13 Zarzecze (2) 0,10 Pilzno (3) 0,13 Czermin (2) 0,10 Jasienica Rosielna (2) 0,12 Zaklików (2) 0,10 Markowa (2) 0,12 Nowa Sarzyna (3) 0,10 Bojanów (2) 0,12 Jaśliska (2) 0,10 Bukowsko (2) 0,12 Jasienica Rosielna (2) 0,09 Horyniec-Zdrój (2) 0,12 Padew Narodowa (2) 0,09 Czermin (2) 0,12 Leżajsk (2) 0,09 Wojaszówka (2) 0,12 Dębowiec (2) 0,09 Radomyśl nad Sanem (2) 0,11 Olszanica (2) 0,09 Frysztak (2) 0,11 Bircza (2) 0,09 Niebylec (2) 0,11 Dukla (3) 0,09 Brzozów (3) 0,11 Rakszawa (2) 0,09 Czarna (2) 0,11 Tuszów Narodowy (2) 0,09 Pysznica (2) 0,11 Stubno (2) 0,09 Sędziszów Małopolski (3) 0,10 Kuryłówka (2) 0,09 Baligród (2) 0,10 Strzyżów (3) 0,09 Narol (3) 0,10 Komańcza (2) 0,09 Przecław (2) 0,10 Borowa (2) 0,09 Laszki (2) 0,10 Cmolas (2) 0,09 Cieszanów (3) 0,10 Jasło (2) 0,08 Kuryłówka (2) 0,09 Markowa (2) 0,08 Nozdrzec (2) 0,09 Błażowa (3) 0,08 Olszanica (2) 0,09 Kołaczyce (3) 0,08 Jawornik Polski (2) 0,09 Przecław (3) 0,08 Niwiska (2) 0,09 Osiek Jasielski (2) 0,08 Cmolas (2) 0,09 Wadowice Górne (2) 0,08 Oleszyce (3) 0,09 Raniżów (2) 0,08 Komańcza (2) 0,09 Dubiecko (2) 0,08 Lubaczów (2) 0,09 Gać (2) 0,08 Zagórz (3) 0,09 Tarnowiec (2) 0,08 Nowy Żmigród (2) 0,09 Hyżne (2) 0,08 Harasiuki (2) 0,09 Pruchnik (3) 0,08 Dębowiec (2) 0,08 Krempna (2) 0,07 Dzikowiec (2) 0,08 Laszki (2) 0,07 Domaradz (2) 0,08 Nowy Żmigród (2) 0,07 Krzywcza (2) 0,08 Rudnik nad Sanem (3) 0,07 Dydnia (2) 0,07 Frysztak (2) 0,07 Borowa (2) 0,07 Radymno (2) 0,07 Wielopole Skrzyńskie (2) 0,07 Wiśniowa (2) 0,07 Tarnowiec (2) 0,07 Żurawica (2) 0,06 Strzyżów (3) 0,06 Lubaczów (2) 0,06 Kołaczyce (2) 0,06 Gawłuszowice (2) 0,06 Przemyśl (2) 0,06 Wielopole Skrzyńskie (2) 0,06 Krempna (2) 0,06 Fredropol (2) 0,06
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 99
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
2003 2012 Wiśniowa (2) 0,05 Przemyśl (2) 0,06 Radymno (2) 0,05 Czarna (2) 0,06 Leżajsk (2) 0,05 Domaradz (2) 0,06 Brzostek (2) 0,05 Jawornik Polski (2) 0,05 Fredropol (2) 0,04 Brzyska (2) 0,05 Osiek Jasielski (2) 0,03 Jodłowa (2) 0,05 Brzyska (2) 0,03 Wielkie Oczy (2) 0,04 Dynów (2) 0,03 Krzywcza (2) 0,04 Tyrawa Wołoska (2) 0,02 Tyrawa Wołoska (2) 0,04 Jasło (2) 0,02 Dydnia (2) 0,04 Jodłowa (2) -0,01 Nozdrzec (2) 0,03 Wielkie Oczy (2) -0,01 Harasiuki (2) 0,03 Dynów (2) 0,02
W związku z tym, że we wszystkich gminach nieustannie zachodzą procesy rozwojowe, przechodzenie gmin do niższej klasy oznacza, że w gminach tych rozwój następuje wolniej niż w pozostałych a nie, że następuje spadek wskaźników. Analogicznie, pozostawanie w tej samej klasie oznacza, że utrzymywane jest przeciętne tempo rozwoju. A zatem przejście do klasy wyżej świadczy o tym, że w gminie następuje relatywnie szybszy rozwój niż w pozostałych gminach województwa. W ten sposób zobrazowany jest dystans między obiektami – czyli gminami. Analiza uzyskanego materiału wskazuje na pozytywny proces spadku liczebności gmin z najniższej klasy – o 5 jednostek. Jednocześnie spadła liczebność gmin z dwóch najlepiej rozwiniętych pod względem gospodarczym grup, na rzecz wzrostu liczebność gmin o przeciętnym poziomie rozwoju (wzrost o 13 gmin). Gminy, które od lat utrzymują pozycję najsilniejszych gospodarczo w regionie to gminy miejskie: Rzeszów , Mielec, Przemyśl, Dębica, Krosno, Tarnobrzeg, Jasło, Jarosław i Łańcut, a także gminy wiejskie: Solina, Białobrzegi i Dębica. Z punktu widzenia oceny wpływu funduszy UE na rozwój gospodarczy województwa ważniejsze jest to, które gminy wykazały największy wzrost na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat. Liderem w tym zakresie jest Stalowa Wola . Znaczący wzrost odnotowano także w gminach wiejskich Niwiska, Jasło, Wielkie Oczy, Jodłowa, Dzikowiec oraz w gminie wiejsko-miejskiej Baranów Sandomierski. Z analizy wskaźnikowej wynika, że województwo się rozwija. Jednak rozwój ten jest powolny, szczególnie w porównaniu z innymi regionami. Respondenci wywiadu eksperckiego przeprowadzonego na potrzeby niniejszego opracowania, upatrują przyczyn niskiego poziomu rozwoju gospodarczego regionu w jego niskiej atrakcyjności inwestycyjnej. Województwo ma słabo rozwiniętą infrastrukturę transportową i komunikacyjną. Znacząca część regionu to obszary wiejskie z gospodarką opartą na rolnictwie, które pomimo doinwestowania ze środków UE ciągle wymaga modernizacji. Przedsiębiorczość charakteryzuje duże rozdrobnienie, a inwestowanie w podnoszenie innowacyjności i konkurencyjności firm wymaga dużego kapitału finansowego, którego małe firmy nie mają i który ciężko im pozyskać.
Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego na 10 Jaki wpływ na sektor MŚP tysięcy ludności województwa podkarpackiego przypada 750 w województwie podkarpackim podmiotów wpisanych do rejestru REGON. Wartość tego miały fundusze europejskie? wskaźnika jest najniższa spośród wszystkich regionów Polski.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 100
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Można jednak w tym zakresie zauważyć systematyczny wzrost proporcjonalnie równy przeciętnemu wzrostowi dla kraju (tabela 41).
Tabela 41 Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności, rok 2004 i 2013 Ranking Województwo 2004 2013 Procentowy wzrost 1 mazowieckie 1138 1364 16,57% 2 zachodniopomorskie 1192 1277 6,66% 3 dolnośląskie 1052 1194 11,89% 4 pomorskie 1017 1184 14,10% 5 wielkopolskie 994 1148 13,41% 6 lubuskie 981 1075 8,74% 7 małopolskie 886 1045 15,22% 8 śląskie 913 1001 8,79% 9 opolskie 841 996 15,56% 10 łódzkie 946 947 0,11% 11 kujawsko-pomorskie 895 914 2,08% 12 świętokrzyskie 800 866 7,62% 13 warmińsko-mazurskie 762 845 9,82% 14 podlaskie 757 808 6,31% 15 lubelskie 684 787 13,09% 16 podkarpackie 665 750 11,33% Wartość przeciętna dla kraju 937 1057 11,35% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Mapa 23 Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności w powiatach woj. podkarpackiego, 2013
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 101
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Strukturę podkarpackich podmiotów gospodarczych przedstawiono na poniższym wykresie. Nie odbiega ona znacząco, od struktury przedsiębiorstw w innych województwach.
Wykres 7 Podmioty gospodarcze wg. klas wielkości - województwo podkarpackie, 2013 250 i więcej 0,12% 50 - 249 0,80% 10 - 49 3,65% 0 - 9 95,42%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą stanowią w ogóle osób w wieku produkcyjnym jedynie 8,9%. Ponownie jest to najniższy wynik w rankingu województw. Najwyższą wartość wskaźnika osiągnęły województwa zachodniopomorskie i mazowieckie (kolejno 14,8% i 14,9%), a średnia dla Polski to 12,1%. Problemem jest nie tylko mała liczba przedsiębiorstw, ale także niskie zarobki jej pracowników. Przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w woj. podkarpackim wyniosło w 2012 roku 3024,50 zł brutto. Jest to kwota o ponad 500 zł niższa od średniej krajowej.
Wykres 8 Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej (w zł), rok 2004 i 2012) 2004 2012 5000
4500 4375,97
4000 3629,57 3530,47 3503,59 3455,09 3260,87 3218,67 3203,67 3194,30 3179,33 3172,23
3500 3143,64 3070,29 3034,01 3032,09 3024,50 2996,24 3000 2909,67 2344,91 2273,44 2231,05 2500 2219,91 2095,33 2097,97 2068,27 2068,66 2005,14 2000,18 1991,63 1993,31 1987,62 1967,23 1967,56 2000 1940,50 1500 1000 500 0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Powyższe wskaźniki pokazują silną potrzebę wspierania rozwoju podkarpackiej przedsiębiorczości. Ważnym stymulatorem wzrostu w tym zakresie są fundusze unijne. Projekty realizowane w ramach programów europejskich oddziałują na sektor MŚP na kilku płaszczyznach. Bezpośrednim wsparciem są dotacje na założenie działalności gospodarczej przez uczestników projektów POKL oraz projekty RPO WP i POIG skierowane na zwiększenie konkurencyjności i innowacyjności firm. Natomiast
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 102
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
pośrednim wsparciem przedsiębiorstw są projekty infrastrukturalne dotyczące modernizacji komunikacji i transportu, przygotowania gruntów pod inwestycje oraz tworzenia ośrodków transferu technologicznego. Zgodnie z danymi portalu mapadotacji.gov.pl w obszarze tematycznym rozwój firm zrealizowano na terenie województwa podkarpackiego łącznie 3 803 projekty za kwotę 3 011 057 080 zł (1 426 874 800 zł dofinansowania z UE). Projekty zrealizowane w perspektywie 2004-2006 stanowią około 65% tej liczby, jednak ich łączna wartość to jedynie 31% nakładów poczynionych w omawianym zakresie tematycznym (924 560 656 zł). Zdecydowanie wyższe nakłady na rozwój firm poniesiono w perspektywie finansowej 2007-2013 (tabela 42).
Tabela 42 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w dziedzinie rozwoju firm, woj. podkarpackie Liczba Wartość ogółem Dofinansowanie Perspektywa Program projektów [zł] z UE [zł] Restrukturyzacja i modernizacja sektora 1 381 300 957 196,85 116 396 501,04 żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw 713 517 157 326,26 237 048 397,10 2004-2006 Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju 369 86 435 599,21 40 206 164,24 Regionalnego Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 19 6 638 071,21 2 210 549,14 Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL 1 13 372 462,68 10 029 347,01 Regionalny Program Operacyjny Województwa 1 028 1 781 745 703,89 776 792 825,05 Podkarpackiego 2007-2013 Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 240 113 312 217,56 81 468 289,99 Program Operacyjny Kapitał Ludzki 52 191 438 501,93 162 722 726,64 SUMA: 3 803 3 011 057 079,59 1 426 874 800,21 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych portalu mapadotacji.gov.pl, dostęp 20.07.2014 r.
W wyniku wsparcia udzielonego w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki powstało około 14 tysiąca działalności gospodarczych (13 489 w ramach projektów z Priorytetu VI i 453 z Priorytetu VIII).54 Badanie ewaluacyjne przeprowadzone na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Rzeszowie wykazało, że około 55% firm założonych w ramach projektów z Działania 6.2 i Poddziałania 6.1.3 w latach 2008-2012, nadal funkcjonuje. 55
Wykres 9 Przeżywalność firm powstałych w latach 2008-2012 ze wsparciem dotacji w ramach Priorytetu VI POKL
Poddziałanie 6.1.3 51,10% 20,30% 28,60%
Działanie 6.2 58,90% 21,70% 19,40%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Nadal działa Została zawieszona Została zlikwidowana Źródło: Raport końcowy z badania pt. Badanie skuteczności i efektywności wsparcia oferowanego w ramach Priorytetu VI PO KL w kontekście barier i potrzeb rozwojowych pracodawców województwa podkarpackiego
54 Sprawozdanie z realizacji Priorytetów komponentu regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007- 2013, WUP Rzeszów, 2013. 55 Raport końcowy z badania pt. Badanie skuteczności i efektywności wsparcia oferowanego w ramach Priorytetu VI PO KL w kontekście barier i potrzeb rozwojowych pracodawców województwa podkarpackiego , WUP w Rzeszowie, grudzień 2013.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 103
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Duże znaczenie dla rozwoju już powstałych firm są PO Innowacyjna Gospodarka i Regionalny Program Operacyjny. Wskazane w tabeli 42 projekty POIG były nakierowane głównie na rozwój działalności eksportowej przedsiębiorstw. W ramach tego programu bardzo istotne są również inwestycje w innowacyjność firm. Je opisano w dalszej części niniejszego opracowania. Zdecydowanie największą pomoc dla sektora MŚP w województwie podkarpackim skierowano z Regionalnego Programu Operacyjnego. Łączna wartość projektów w tej dziedzinie wyniosła około 1,7 mld zł, a ich celem było zwiększenie innowacyjności i konkurencyjności firm. Jeden z respondentów prowadzonego w ramach badania wywiadu pogłębionego zwrócił uwagę na fakt, że region podkarpacki jest mocno spolaryzowany pod względem rozwoju przedsiębiorczości:
Pod względem gospodarczym podkarpackie jest bardzo zróżnicowane. Jeżeli popatrzymy na Rzeszów, jeżeli popatrzymy na strefę mielecką, to widzimy, że tam firmy powstają i upadają, ale ten rynek pracy jest w miarę normalny. Na tych obszarach chodzi o to, żeby wspierać te podmioty, które są najbardziej innowacyjne – wspierać liderów, którzy pociągną dalej ten rozwój. Natomiast jeżeli popatrzymy na powiaty, w których ilość firm na tysiąc mieszkańców jest najniższa, to powiedziałbym że w ogóle z elementarną przedsiębiorczością mamy problem. Tam tych podmiotów jest za mało. W przypadku takich przedsiębiorstw mniejszy nacisk kładzie się na innowacyjność, ważne by te firmy były – funkcjonowały i zapewniały miejsca pracy. Bo jakby rozwijanie firmy w obszarze, w którym już pewna ich ilość istnieje, jest łatwiejsze. Wiadomo, że one kooperują, współpracują, że tu jest cały system łańcuchów gospodarczych, które się nawzajem napędzają. Wobec tego rozłożenie wsparcia na mapie regionu jest istotne. […] na pewno dotacje bezpośrednie dla firm są potrzebne i są tym zasadniczym instrumentem, który mobilizuje do rozwoju firm, przekształcania się z mniejszych na średnie, ze średnich na większe. Respondent indywidualnego wywiadu pogłębionego
Pomimo starań, by dofinansować przedsiębiorstwa w powiatach najsłabszych gospodarczo, widoczna jest centralizacja projektów RPO WP w dziedzinie rozwoju firm. Blisko 30% z nich realizowane jest w trzech najaktywniejszych powiatach – m. Rzeszów (353), rzeszowskim (355) i mieleckim (309). Najmniej projektów tego typu zrealizowano w Tarnobrzegu (39) i Przemyślu (55). Rzeszów i Mielec są w Podkarpackiem bardzo ważnymi ośrodkami przemysłowymi. Są objęte obszarem specjalnych stref ekonomicznych, są bardzo atrakcyjne dla inwestorów zagranicznych (głównie z branży lotniczej i chemicznej), a ich rozwój napędzany jest przez nacisk kładziony na innowacyjność przedsiębiorstw.
Od roku 2004 do 2012 nakłady na sektor B+R Jakie zmiany w zakresie innowacyjności (wewnętrzne i zewnętrzne) wyniosły w województwie można zaobserwować w województwie podkarpackim 2 889 980 800 zł. W przeliczeniu na podkarpackim, dzięki projektom jednego mieszkańca daje to wynik 1 357 zł i lokuje finansowanym ze środków UE? W jakim region w samym środku rankingu województw (liderem stopniu fundusze unijne wpłynęły na jest Mazowsze – 6 780 zł na mieszkańca, a średnia dla sferę B+R? kraju to 2 263 zł).
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 104
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 10 Nakłady na B+R (wewnętrzne i zewnętrzne) w przeliczeniu na 1 mieszkańca (łączna suma od 2004 do 2012) 7 000,00 zł
6 000,00 zł
5 000,00 zł zł 779,666
4 000,00 zł
3 000,00 zł zł 693,332 2 262,69 zł 262,692 2 023,47 zł 023,472 1 862,89 zł 862,891 1 804,81 zł 804,811 1 757,39 zł 757,391 2 000,00 zł zł 666,471 1 357,25 zł 357,251 zł 357,411 912,98 zł 912,98 746,42 zł 746,42 695,32 zł 695,32 631,03 zł 631,03 1 000,00 zł zł 623,46 457,07 zł 457,07 346,23 zł 346,23 0,00 zł
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Województwo podkarpackie należy do regionów, w których wydatki na działalność badawczo- rozwojową w relacji do PKB są bardzo wysokie. W 2012 r. stanowiły one 0,95% PKB regionu, co daje województwu podkarpackiemu trzecią pozycję w kraju, po mazowieckim i małopolskim. Należy też pamiętać, że w województwie mazowieckim duże wydatki na badania i rozwój ponoszą instytucje rządowe, a w regionach takich jak małopolskie, pomorskie, wielkopolskie czy dolnośląskie mamy do czynienia z bardzo silnymi ośrodkami akademickimi. Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego za rok 2012, w województwie podkarpackim jest ulokowanych 111 jednostek aktywnych badawczo (99 w sektorze przedsiębiorstw). Od 2004 roku liczba ta wzrosła ponad dwukrotnie (wykres 11).
Wykres 11 Jednostki aktywne badawczo, województwa - porównanie roku 2004 i 2012 2004 2012 700
600 693
500
400 335 297 268
300 250 237 157 200 156 122 111 109 97 88 73 73 71 59 59 56
100 50 46 45 40 37 36 34 21 17 15 14 14 10 0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 105
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 12 Jednostki aktywne badawczo (na 100 tys. mieszkańców), rok 2012 14,00
12,00 13,03 10,00 8,14 7,73 7,44
8,00 7,28 7,10 6,84 6,21 5,87 5,83
6,00 5,21 4,50 3,94 3,87 3,85 3,62 4,00 3,43
2,00
0,00
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Liczba osób zatrudnionych w sektorze B+R w województwie podkarpackim systematycznie wzrasta. W roku 2012 ich odsetek wobec ogółu pracujących wyniósł 0,87%. Wobec roku 2006, w którym GUS rozpoczął pomiar tego wskaźnika, wartość ta wzrosła o 0,47 punktu procentowego. Jest to najlepszy wynik spośród wszystkich województw.
Wykres 13 Udział osób zatrudnionych w B+R w liczbie pracujących ogółem (procentowo), porównanie roku 2006 i 2012 2006 2012 1,80 1,56 1,60 1,53
1,40 1,34 1,20 1,03 0,98 0,97 0,97 0,93
1,00 0,89 0,88 0,87 0,83 0,82 0,80 0,78 0,80 0,74 0,68 0,68 0,67 0,66 0,66 0,65 0,59 0,56 0,55
0,60 0,50 0,48 0,43 0,41 0,40 0,40 0,27 0,25 0,23
0,20 0,14 0,00
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 106
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Województwo podkarpackie wyróżnia się na tle pozostałej części kraju jeżeli chodzi o osoby zatrudnione w działalności badawczo-rozwojowej w sektorze przedsiębiorstw. Łączna liczba zatrudnionych w działalności badawczo-rozwojowej w regionie w 2012 r. wyniosła 3832 EPC 56 (8 miejsce w kraju). Jednakże 81,2% tej liczby stanowiły osoby pracujące w sektorze przedsiębiorstw (3112,6 EPC). Jest to zdecydowanie najwyższy odsetek w kraju. Z drugiej strony pod względem liczby zgłoszonych wynalazków i uzyskanych patentów (łącznie 191 w roku 2013) region zajmuje dopiero 11. miejsce wśród pozostałych województw – liderami są mazowieckie, śląskie i dolnośląskie.
Mapa 24. Odsetek osób pracujących w sektorze przedsiębiorstw w ogólnej liczbie osób zatrudnionych w działalności badawczo-rozwojowej wg województw (kolor niebieski – sektor przedsiębiorstw, kolor zielony – pozostałe sektory) w roku 2012
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Zgodnie z danymi GUS, nakłady na działalność innowacyjną w podkarpackich przedsiębiorstwach poniesione od 2005 do 2012 roku wynoszą łącznie 8 532 045 000 złotych. Aby móc porównać tę kwotę z nakładami na innowacyjność przedsiębiorstw w innych regionach, podzielono ją przez liczbę mieszkańców. Największe wydatki w badanym zakresie poniosły firmy z województwa mazowieckiego (15 928 zł na mieszkańca). Średnia dla kraju to 5 947 zł. Województwo podkarpackie ze wskaźnikiem na poziomie 4 007 zł lokuje się na siódmym miejscu. Kolejny wykres przedstawia odsetek przedsiębiorstw innowacyjnych z sektora przemysłowego, które w 2012 roku wprowadziły innowacje w zakresie: nowe lub istotnie ulepszone produkty, nowe lub istotnie ulepszone procesy, nowe lub istotnie ulepszone dla rynku produkty. Województwo podkarpackie odnotowuje w przedstawionych zakresach wyniki ponadprzeciętne.
56 EPC - ekwiwalenty pełnego czasu pracy - jednostki przeliczeniowe służące do ustalania faktycznego zatrudnienia w działalności badawczo-rozwojowej; jeden ekwiwalent pełnego czasu pracy (EPC) oznacza jeden osobo-rok poświęcony wyłącznie na działalność B+R.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 107
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 14 Przemysłowe przedsiębiorstwa innowacyjne wg rodzajów wprowadzonych innowacji, województwa: rok 2012
nowe lub istotnie ulepszone produkty nowe lub istotnie ulepszone dla rynku produkty nowe lub istotnie ulepszone procesy
20% 19% 18% 18% 17% 16%
16% 15% 15% 14% 14% 13% 13% 13% 13% 13% 13% 14% 13% 12% 12% 12% 12% 11% 11% 11% 11% 11%
12% 11% 11% 11% 10% 9%
10% 9% 8% 8% 7% 7% 8% 7% 7% 6% 6% 6% 5% 5% 5% 5% 5%
6% 5% 5% 3% 4% 3% 2% 0%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Na poniższych wykresach przedstawiono dane dotyczące udziału przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przedsiębiorstwach przemysłowych. Wynik nieporównywalnie wysoki wobec pozostałych województw uzyskało pomorskie (31,24 %). Region podkarpacki z wynikiem 12,01% zajmuje drugie miejsce . Na wykresie 16 przedstawiono dynamikę tego wskaźnika w latach 2006-2012 w porównaniu z danymi dla kraju. Zaprezentowane dane dotyczą tylko przemysłu i nie należy ich uogólniać na całą podkarpacką przedsiębiorczość.
Wykres 15 Średni udział przychodów netto (w %) ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przedsiębiorstwach przemysłowych (średnia za lata 2006-2012)
35,00 31,24 30,00 25,00 20,00 15,00 12,01 11,54 11,12 10,42 10,25 10,06 10,03 9,87 7,71 10,00 7,49 6,96 6,79 6,53 6,51 5,78 5,58 5,00 0,00
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 108
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 16 Dynamika udziału przychodów netto (w %) ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przedsiębiorstwach przemysłowych, lata 2006-2012 20 18,69 16 13,18 13,47 12 13,47 10,96 11,34 10,49 11,89 12,43 9,22 10,56 8 8,54 8,93 8,75
4
0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 PODKARPACKIE POLSKA Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Wykres 17 Odsetek przedsiębiorstw stosujących automatyczną wymianę danych (rok 2012) 38,3 śląskie 94 32,8 łódzkie 89,2 36,1 wielkopolskie 88,2 31,9 lubuskie 87,4 31,3 lubelskie 81,3 42,4 mazowieckie 77,3 35,7 małopolskie 69,5 39 kujawsko-pomorskie 69,3 36,8 dolnośląskie 68,7 32,6 opolskie 68,6 27,1 warmińsko-mazurskie 66,3 34 podkarpackie 59,3 28,7 podlaskie 49,6 37,6 pomorskie 48,8 37,7 zachodniopomorskie 46,9 25,1 świętokrzyskie 45,6
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 stosujące automatyczą wymianę informacji wewnątrz przedsiebiorstwa stosujące automatyczą wymianę danych z podmiotami zewnętrznymi Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 109
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Oceniając poziom innowacyjności sektora przedsiębiorstw należy zwrócić uwagę również na wskaźniki rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Jak wynika z danych GUS, 78,8% podkarpackich firm korzysta z szerokopasmowego Internetu. Wynik ten daje regionowi 13 miejsce (przed świętokrzyskim, lubelskim i warmińsko-mazurskim). Średnia krajowa w tym zakresie to 82,6%. Na wykresie 17 przedstawiono odsetek przedsiębiorstw stosujących automatyczną wymianę danych (wewnątrz i na zewnątrz firmy). Zdaniem ekspertów niebagatelny wpływ na rozwój innowacyjności i sfery B+R w województwie miały projekty finansowane z funduszy UE. Szczególnie mocno podkreślane jest działanie ośrodków transferu technologii oraz inwestowanie w ich rozwój. W tabeli 43 przedstawiono liczbę i wartość projektów unijnych zrealizowanych w dziedzinie badania, rozwój, innowacje . Wśród nich jest 40 projektów, których beneficjentami są uczelnie wyższe. Łączna wartość tych przedsięwzięć to 539 732 486 zł. Jak zauważają respondenci wywiadu indywidualnego przeprowadzonego na potrzeby badania, transfer technologii ze świata nauki do biznesu jest szczególnie ważny w odniesieniu do sektora MŚP. Największe i najsilniejsze firmy mogą pozwolić sobie na prowadzenie własnych badań, natomiast małe i średnie przedsiębiorstwa nie są w stanie zebrać takiego kapitału, by móc zainwestować w nowocześnie wyposażone laboratoria. Stąd postulat komercjalizacji osiągnięć technologicznych wypracowanych na uczelniach wyższych. Jako dobrą praktykę można wskazać współpracę firm zrzeszonych w Dolinie Lotniczej z Politechniką Rzeszowską. Rolę uczelnianych laboratoriów mocno podkreśliła respondentka wywiadu eksperckiego:
Tego typu projekty wymagają bardzo dużych nakładów inwestycyjnych. Składają się z etapu badawczego i następnie wdrożeniowego. Rozwój tej innowacyjności nie byłoby możliwy bez współpracy stricte z jednostkami badawczo-naukowymi - uczelniami, instytutami naukowymi. Tutaj te instytucje, instytuty, uniwersytety, politechniki, zostały bardzo poważnie wsparte. Takim przykładem mogłoby być chociażby Politechnika Rzeszowska, która utworzyła Laboratorium Kompatybilności Elektromagnetycznej właśnie w ramach budowy, rozbudowy, modernizacji bazy naukowo-badawczej Politechniki Rzeszowskiej. To laboratorium umożliwia kompleksowe badania w dziedzinie kompatybilności elektromagnetycznej sprzętu elektronicznego i elektrycznego. Ważne są także inne laboratoria Politechniki, na przykład hodowli komórek, tkanek oraz immunologii czy laboratorium badań materiałów dla przemysłu lotniczego. To są przykłady inwestycji i tworzenia laboratoriów, które są na tyle innowacyjne, że podobne rozwiązania mogą byś stosowane tylko w jednym, dwóch ośrodkach w Polsce. Ekspert w zakresie funduszy UE, pracownik naukowy Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Tabela 43 Liczba i wartość projektów UE zrealizowanych w dziedzinie "badania, rozwój, innowacje" Liczba Wartość Perspektywa PROGRAM Wartość projektów [zł] projektów dofinansowania z UE [zł] Wzrost konkurencyjności 7 29 911 666,39 zł 20 234 765,19 zł przedsiębiorstw 2004-2006 Zintegrowany Program Operacyjny 39 15 452 579,16 zł 11 589 434,38 zł Rozwoju Regionalnego Program Operacyjny Innowacyjna 2007-2013 272 4 388 497 087,79 zł 1 618 608 461,23 zł Gospodarka
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 110
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Liczba Wartość Perspektywa PROGRAM Wartość projektów [zł] projektów dofinansowania z UE [zł] Program Operacyjny Kapitał Ludzki 13 47 183 941,10 zł 40 106 349,93 zł Program Operacyjny Rozwój Polski 18 954 634 573,29 zł 496 819 813,56 zł Wschodniej Regionalny Program Operacyjny 49 479 456 001,02 zł 391 413 340,43 zł Województwa Podkarpackiego SUMA: . 398 5 915 135 848,75 zł 2 578 772 164,72 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z portalu mapadotacji.gov.pl, dostęp 20.07.2014 r.
Zdecydowanie najwięcej projektów, za najwyższą wartość finansową zrealizowały podkarpackie przedsiębiorstwa w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Dwie największe inwestycje zostały podjęte przez Pilkington Automotive Poland Sp. z o.o. (352 815 020,41 zł) i Goodrich Aerospace Poland Sp. z o.o. (283 190 220,83 zł).
Tabela 44 Największe projekty badawczo-rozwojowe (za kwotę powyżej 5 mln zł) zrealizowane przez rzeszowskie uczelnie wyższe w ramach funduszy UE
Wartość projektu Dofinansowanie Program Tytuł projektu [zł] z EU [zł] Beneficjent Budowa, rozbudowa i modernizacja bazy naukowo- RPO WP 80 135 526 zł 67 678 560 zł badawczej Politechniki Rzeszowskiej Rozbudowa infrastruktury naukowo-badawczej Politechniki PO RPW 71 392 655 zł 60 683 757 zł Rzeszowskiej Rozbudowa nowoczesnego Laboratorium Badań Materiałów POIG 38 953 990 zł 30 902 098 zł dla Przemysłu Lotniczego Rozbudowa infrastruktury naukowo-badawczej Politechniki PO RPW 30 006 933 zł 25 500 000 zł Rzeszowskiej - etap II Utworzenie nowoczesnego laboratorium badań materiałów
SPO WKP Politechnika Rzeszowska 25 506 000 zł 18 277 368 zł dla przemysłu lotniczego Uniwersyteckie Centrum Innowacji i Transferu Wiedzy RPO WP 135 819 708 zł 114 660 239 zł Techniczno- Przyrodniczej RPO WP Przyrodniczo - Medyczne Centrum Badań Innowacyjnych 90 886 957 zł 77 070 612 zł PO RPW Centrum Innowacyjnych Technologii 20 000 000 zł 17 000 000 zł Rzeszowski PO RPW Centrum Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych Uniwersytet 19 725 720 zł 16 758 945 zł SUMA: 512 427 490 zł 428 531 578 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z portalu mapadotacji.gov.pl, dostęp 20.07.2014 r.
Doświadczenie we wdrażaniu Regionalnego Programu Operacyjnego wskazuje na niskie zainteresowanie przedsiębiorców współpracą z jednostkami badawczymi (Działanie 1.3 Regionalny system innowacji).
Analizując podpisane umowy dotyczące projektów z zakresu prac badawczo-rozwojowych, należy stwierdzić bardzo niski poziom zainteresowania przedsiębiorców realizacją projektów w ramach RPO WP, polegających na współpracy z jednostkami badawczymi. Na 12 projektów realizowanych przez przedsiębiorców, tylko w 3 przypadkach wykazano, że projekt jest realizowany we współpracy.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 111
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Do głównych przyczyn niskiego stopnia realizacji wskaźników: Liczba projektów z zakresu B+R oraz Liczba projektów współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami badawczymi należy wymienić: ograniczenia, które wyznaczają założenia Linii demarkacyjnej pomiędzy Programami Operacyjnymi Polityki Spójności, Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej, głównie w zakresie poziomu dofinansowania (maksymalna wartość wydatków kwalifikowanych do 0,7 mln EUR (3 mln zł), stan prawny w Polsce regulujący współpracę jednostek naukowo-badawczych z przedsiębiorstwami, jak również konieczność zaangażowania kapitału własnego w realizację powyższych projektów przez przedsiębiorstwa. Respondentka indywidualnego wywiadu pogłębionego
Rzeczywiście, spośród wskaźników produktu RPO WP szacowana realizacja wskaźnika liczby projektów współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a jednostkami badawczymi wynosi jedynie 4,29% wartości docelowej (3 na 70). Również wskaźnik liczby projektów zakresu B&R jest niski – 26% wartości docelowej (26 na 100). Projekty współpracy nauki i biznesu w wymiernym stopniu przyczyniają się do wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw w regionie. Dlatego tego typu inwestycje będą ważnym obszarem wsparcia w nowej perspektywie finansowej RPO WP (priorytet inwestycyjny 1.2. , którego celem jest wzrost działalności badawczo-rozwojowej i innowacyjnej w województwie podkarpackim). Opracowania tematyczne i raporty z przeprowadzonych badań 57 wskazują, że niskie zainteresowanie współpracą jednostek badawczych z przedsiębiorstwami może mieć wieloprzyczynowe podłoże (np. uwarunkowania prawne, nieprzystawalność wzajemnych oczekiwań, stereotypowe postrzeganie specyfiki podmiotów z sektora publicznego i prywatnego). Aby wsparcie oferowane w omawianym zakresie w ramach RPO WP 2014-2010 było efektywne, potrzebne jest wskazanie barier współpracy nauki i biznesu oraz źródła ich pochodzenia. Pokonanie owych barier jest niezbędne dla zwiększenia zainteresowania tego typu projektami. W związku z powyższym, ewaluator rekomenduje przeprowadzenie badania w zakresie uwarunkowań współpracy przedsiębiorstw z jednostkami naukowo-badawczymi w realizacji projektów RPO WP 2007-2013.
Wśród przyczyn niskiej atrakcyjności inwestycyjnej Jaki wpływ na stan infrastruktury województwa, poza niewystarczającym rozwojem komunikacyjnej oraz na system powiązań przedsiębiorczości, wskazano również zły stan komunikacyjnych w regionie miały infrastruktury transportowej i komunikacyjnej. fundusze europejskie? Jakie zmiany Podkarpacie przez swoje położenie geograficzne jest w poszczególnych sektorach transportu regionem atrakcyjnym z perspektywy współpracy można zaobserwować, dzięki inwestycjom z krajami Europy Wschodniej i Rosją. Jednak dużą finansowanym ze środków UE? barierą jest niska dostępność terytorialna województwa.
57 Patrz: Warunki skuteczniej współpracy pomiędzy nauką a przedsiębiorstwami , [red.] M. Bąk, P. Kulawczuk, Warszawa: 2009; Zasady współpracy między jednostkami naukowo-badawczymi a przedsiębiorstwami w Wielkopolsce , dokument opracowany przez F5 Konsulting Sp. z o.o. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 112
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Infrastruktura techniczna regionu w istotny sposób wpływa na funkcjonowanie ludności danego obszaru, świadczy o potencjale gospodarczym i społecznym. Infrastruktura transportowa ma szczególny wpływ na sprawność funkcjonowania życia społecznego, bariery z nią zawiązane nie tylko utrudniają życie zwykłym obywatelom i przyczyniają się do spadku ich jakości życia, ale też odbijają się na praktycznie każdej sferze działalności społecznej i biznesowej.
Tabela 45 Kilometraż dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych o twardej nawierzchni w woj. podkarpackim, porównanie lat 2004 i 2012 2004 2012 Drogi gminne 5 026,8 km 6 765,3 km Drogi powiatowe 6 350,3 km 6 416,2 km Drogi wojewódzkie 1 665 km 1 677,2 km SUMA 13 042,1 km 14 858,7 km Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Łączna długość utwardzonych dróg gminnych, powiatowych i wojewódzkich wyniosła w roku 2012 14 858,7 km. W stosunku do roku 2004 wartość ta wzrosła o 1 816,6 km. Przed rokiem 2012 w woj. podkarpackim nie było żadnych dróg szybkiego ruchu. Sytuacja ta uległa zdecydowanej poprawie w latach 2012-2013 wraz z budową drogi ekspresowej S19 i odcinków autostrady A4, która docelowo ma prowadzić do przejścia granicznego na Ukrainę – Korczowa-Krakowiec. Wg danych GDDKiA 58 , w chwili obecnej długość dróg szybkiego ruchu jest następująca:
• autostrada A4 – 97,7 km; • droga ekspresowa S19 – 10,9 km (w 2013 r. oddano do użytkowania odcinek Rzeszów Zachód-Świlcza).
Tabela 46 Oddane do użytku w woj. podkarpackim odcinki autostrady A4 Odcinek Rok oddania do użytku Długość [km] Dębica Wschód – Rzeszów Zachód 2013 32,8 Rzeszów Zachód – Rzeszów Północ 2013 4,0 Rzeszów Centralny – Rzeszów Wschód 2012 6,9 Jarosław Zachód – Jarosław Wschód 2013 7,0 Jarosław Wschód – Przemyśl 2013 25,0 Przemyśl – Korczowa (granica) 2013 22,0 Łączna długość: 97,7 Źródło: Komunikaty Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, gddikia.gov.pl (dostęp 1.09.2014 r.)
Łączna długość dróg publicznych w województwie podkarpackim wyniosła w 2012 roku 19 225,1 km. Od 2004 wartość ta wzrosła o 1 113 km (o 6%). Na wykresie 18 przedstawiono wzrost długości dróg o twardej nawierzchni (w km na 100 km 2 powierzchni regionu). Dla podkarpackiego wskaźnik ten wyniósł w roku 2012 87,6 km – daje to dopiero dziesiątą pozycję w rankingu województw. Jednak pod względem dynamiki wzrostu długości dróg o twardej nawierzchni region jest na 6 miejscu (wzrost o 13%, średni dla kraju to 11%).
58 „Sieć dróg krajowych w województwie podkarpackim”, http://www.gddkia.gov.pl/pl/631/siec-drog-krajowych-na- podkarpaciu , dostęp: 09.07.2014
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 113
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 18 Długość dróg o twardej nawierzchni (w km na 100 km 2 powierzchni regionu), lata 2004 i 2012 200,0 2004 2012
180,0 173,2 163,8 159,2 160,0 143,3 140,0 120,0 116,2 105,3 103,6 98,5 94,6 91,8 91,7 91,5 90,5 90,4 89,8 89,6 100,0 87,6 83,2 82,4 81,0 80,6 77,4 76,7 71,4 80,0 68,7 63,3 61,4 59,5 59,6 57,1 56,6 53,8 53,3 60,0 50,8 40,0 20,0 0,0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Mapa 25 Drogi gminne i powiatowe o twardej nawierzchni (km na 100 km 2), 2012 rok
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 114
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wskaźnik zmotoryzowania mieszkańców podkarpackiego również jest niski – na 100 mieszkańców przypada 42,12 samochody osobowe. Niższy poziom wskaźnika odnotowano jedynie w Podlaskiem. Dla porównania, średnia dla kraju to 48,69. Od 2004 roku wskaźnik zmotoryzowania mieszkańców podkarpackiego zwiększył się o 58%. Jest to tempo zbliżone do średniej kraju (57%). Długość linii komunikacji miejskiej w województwie podkarpackim wynosi 3295 km. Wśród pozostałych województw, podkarpackie zajmuje siódme miejsce. Bardziej obiektywną miarą jest długość linii komunikacji miejskiej w przeliczeniu na powierzchnię regionu – pod tym względem województwo zajmuje piątą lokatę (18,5 km/100km 2).
Wykres 19 Długość linii komunikacji miejskiej ogółem i na obszarach wiejskich w roku 2012 (km)
12000 ogółem na wsi
10000 12683 8000 6574
6000 5410 4141 4024 3344 3295
4000 2985 2062 1938 1910 1883 1621 1529 1314 1309 1198 1154 1068 1038
2000 885 756 588 556 456 403 369 331 261 216 214 143 0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Pod względem gęstości sieci ścieżek rowerowych podkarpackie razem z pozostałymi województwami Polski Wschodniej negatywnie wyróżnia się na tle kraju (wykres 20). Łączna długość ścieżek rowerowych województwa podkarpackiego wynosi 281,1 km. Bardzo ważnym projektem służącym rozbudowie infrastruktury rowerowej jest inwestycja zrealizowana w ramach PO Rozwój Polski Wschodniej „Trasy rowerowe w Polsce Wschodniej - Województwo Podkarpackie”. Zakres terytorialny projektu objął 13 powiatów. Jego ogólna wartość to 65 919 922,77 zł (w tym 55 757 003,86 zł dofinansowania z UE).
Wykres 20 Gęstość sieci ścieżek rowerowych (km / 10 tys. km 2) 600,00 500,00 431,73 484,88
400,00 345,94 319,27 304,41 290,68 267,11 259,02 256,65 247,09
300,00 233,97 184,29 157,51
200,00 139,60 117,50 112,77 111,36 100,00 0,00
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 115
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Długość linii kolejowych w regionie w 2012 r. wynosiła niewiele ponad 1000 km, a ich gęstość wynosiła 5,7 km/100km². Nie są to najlepsze wyniki i wskazują, że kolej nie tylko nie jest w stanie pokryć braków w infrastrukturze drogowej, ale sama też nie jest na satysfakcjonującym poziomie. Najbardziej rozwiniętą siatką połączeń kolejowych poszczycić się mogą południowo zachodnie województwa (śląskie - 16,8km/100km²; dolnośląskie - 8,9km/100km²; opolskie 8,7km/100km²). Gorsza sytuacja od województwa podkarpackiego obserwowana jest tylko w województwach podlaskim i lubelskim. Zła sytuacja infrastruktury kolei dotyczy całej ściany wschodniej kraju. Sytuacja w dziedzinie infrastruktury kolei niewiele się zmieniła przez ostatnie lata, raczej słyszy się o tym, że kolejne lokalne połączenia kolejowe są likwidowane, a spółki eksploatujące linie kolejowe mają problemy finansowe. W roku 2004 długość eksploatowanych linii kolejowych w województwie podkarpackim wynosiła 984 km. W roku 2013 wartość ta zmalała o 60 km (do 924). 59 Za to coraz większą popularnością cieszą się w Podkarpackiem podróże lotnicze. Pod względem ruchu pasażerskiego w portach lotniczych w 2013 roku, region zajmuje siódme miejsce wśród pozostałych województw. Jednak należy zauważyć, że od 2004 roku liczba pasażerów zwiększyła się ponad siedmiokrotnie (trzeci wynik w kraju). Wskaźnik wielkości ruchu pasażerskiego w przeliczeniu na liczbę mieszkańców, wzrósł w Podkarpackiem z 0,03 w 2004 do 0,28 w 2013 roku. Przeciętna wartość wskaźnika dla Polski wyniosła w 2013 roku 0,65.
Wykres 21 Wskaźnik ruchu pasażerskiego w portach lotniczych, porównanie lat 2004 i 2013 2,50 rok 2004 rok 2013 2,07 2,00
1,50 1,24 1,14 1,08 1,00 0,65 0,64 0,55
0,50 0,39 0,28 0,24 0,23 0,20 0,19 0,16 0,14 0,13 0,12 0,10 0,09 0,06 0,03 0,01 0,01 0,004 0,002 0,0003 0,00 0,00 0,00
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Znaczącą rolę w rozwoju komunikacji lotniczej w regionie miały projekty zrealizowane w ramach programów europejskich. Port Lotniczy „Rzeszów – Jasionka” Sp. z o.o. jest beneficjentem 14 projektów w kategorii wsparcia porty lotnicze – 2 projekty z PO IŚ i 12 projektów z RPO WP. Łączna wartość tych inwestycji to 3 787 251 462 zł (2 395 334 859 zł dofinansowania z UE). 60
59 Dane GUS 60 Dane z KSI SIMIK, stan na 31.05.2014 r.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 116
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Ogólnie w dziedzinie transportu , w województwie podkarpackim zrealizowano 287 projektów za łączną kwotę aż 20 593 214 567 zł (w tym 12 144 614 587 zł dofinansowania z UE). Zdecydowana większość z nich to inwestycje z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego– 232 projekty. Wskaźnik długości nowych dróg wybudowanych w ramach projektów RPO WP wynosi 74,79 km (67,25 km dróg lokalnych i 7,54 km dróg regionalnych). Ogromnym sukcesem jest efekt inwestycji w zakresie rekonstrukcji dróg. Poziom realizacji wskaźnika długości zrekonstruowanych dróg został osiągnięty w 151% i wynosi 900,5 km. Znacznie gorzej przedstawiają się wartości wskaźników dotyczących infrastruktury kolejowej. Wg sprawozdania za rok 2013, nie wybudowano ani kilometra nowych linii kolejowych. Zrekonstruowaniu uległo 16,67 km linii kolejowych (wartość docelowa wskaźnika to 100 km). W perspektywie finansowej 2004-2006 najważniejszym programem dla rozwoju infrastruktury drogowej na Podkarpaciu był ZPORR. Łącznie w efekcie realizacji Programu na terenie województwa projektami objętych zostało ponad 400 km dróg. 61
Tabela 47 Liczba i wartość projektów UE zrealizowanych w dziedzinie transportu, perspektywa 2004-2006 i 2007-2013, woj. podkarpackie Perspektywa Program Liczba projektów Wartość ogółem Dofinansowanie z UE SPO Transport 2 96 747 397 zł 66 284 841 zł 2004-2006 ZPORR 29 340 373 500 zł 237 197 268 zł POIŚ 14 16 431 268 100 zł 9 446 311 670 zł 2007-2013 PO RPW 10 1 686 394 649 zł 1 111 924 171 zł RPO WP 232 2 038 430 922 zł 1 282 896 637 zł SUMA: 287 20 593 214 567 zł 12 144 614 587 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych portalu mapadotacji.gov.pl (dostęp 20.07.2014) i danych UMWP
Zarówno przedstawiciele podmiotów wdrażających programy UE na Podkarpaciu (wywiad IDI), jak i eksperci zewnętrzni (wywiad ekspercki) twierdzą, że inwestycje w transport i komunikację są tymi, które są najbardziej widoczne w województwie. Chlubą regionu jest coraz prężniej działający port lotniczy oraz sukcesywnie rozbudowywana i remontowana sieć dróg publicznych. Obszarem, który w dalszym ciągu wymaga wsparcia jest kolej. Rozbudowa i modernizacja kolei jest wyzwaniem w nowej perspektywie programowej 2014-2020. Zdaniem ekspertów rozwój regionu jest w dużym stopniu uzależniony od rozwoju infrastruktury transportowej i komunikacyjnej. Prężnie rozwijający się podkarpacki przemysł (głównie lotniczy, chemiczny i metalowy) rozszerza zbyt o rynki zagraniczne. W tym kontekście bardzo istotne są inwestycje w autostrady i drogi krajowe oraz w połączenia cargo.
Kwestia energetyki jest uważana za jedną Jaki wpływ na stan infrastruktury energetycznej oraz z istotniejszych dla bezpieczeństwa kraju. efektywność wykorzystania odnawialnych źródeł Dlatego ważną dla oceny infrastruktury energii na obszarze województwa podkarpackiego technicznej województwa są wielkości miały środki pochodzące z budżetu EU? produkcji energii i dywersyfikacja jej źródeł.
61 Informacja na temat wykorzystania instrumentów polityki strukturalnej dostępnych w województwie podkarpackim w latach 2004 - 2006 , Departament Wdrażania Projektów Infrastrukturalnych RPO przy UMWP, Rzeszów: 2009
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 117
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
W 2012 roku w podkarpackich elektrowniach moc zainstalowana wynosiła w sumie 907,4 MW, a moc osiągana 918,5 MW. Nie jest to najlepszy wynik w skali kraju, daje podkarpackiemu 12. miejsce w klasyfikacji województw pod tym względem. Największym potencjałem energetycznym dysponują województwa: śląskie, łódzkie i mazowieckie. Najmniej energii są w stanie dostarczyć województwa: warmińsko-mazurskie, podlaskie i lubelskie. Ostatnie 10 lat przyniosło wzrost infrastruktury energetycznej w Polsce, największy dotyczył województwa warmińsko – mazurskiego (257% energii osiągalnej), polepszenie statusu energetycznego dotyczyło także podkarpackiego – ilość energii zainstalowanej i osiąganej wzrosła o 7%. W porównaniu do jednostek terytorialnych o podobnej liczbie ludności, podkarpackie nadal osiąga średnie wyniki i daleko mu jeszcze do prężnie rozwijającego się energetycznie województwa pomorskiego. W 2005 roku 62 udział konwencjonalnych elektrowni cieplnych w procesie produkcji energii elektrycznej wynosił 94%, pozostałą część - nieco ponad 5%, pozyskiwano z elektrowni wodnych i na paliwa odnawialne. W 2012 odsetek energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej w Podkarpackiem wynosił już 12,9%. Mimo tej pozytywnej tendencji, na tle kraju poziom wykorzystania alternatywnych źródeł energii jawi się jako średni. Najlepsze osiągnięcia w tej dziedzinie należą do województwa warmińsko-mazurskiego, podlaskiego i kujawsko-pomorskiego, gdzie ponad połowa wielkości produkowanej energii czerpana jest ze źródeł odnawialnych. Najmniejsze wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł energetycznych odnotowane zostało w województwie lubelskim (1,5%), łódzkim (3,3%) oraz opolskim (4%). W tabeli 48 przedstawiono procentowe zużycie energii elektrycznej w wybranych sektorach ekonomicznych.
Tabela 48 Zużycie energii elektrycznej wg sektorów ekonomicznych (w % wobec ogółu zużytej energii), rok 2012 sektor sektor sektor gospodarstwa Jednostka terytorialna rolnictwo przemysłowy energetyczny transportowy domowe dolnośląskie 23% 29% 2% 17% 1% kujawsko-pomorskie 47% 3% 3% 19% 1% lubelskie 42% 6% 2% 25% 1% lubuskie 40% 5% 3% 21% 1% łódzkie 16% 37% 4% 17% 1% małopolskie 33% 8% 2% 21% 1% mazowieckie 33% 10% 4% 20% 1% opolskie 39% 14% 2% 17% 1% podkarpackie 34% 6% 2% 23% 1% podlaskie 28% 5% 3% 31% 2% pomorskie 36% 10% 5% 22% 1% śląskie 28% 30% 2% 13% 1% świętokrzyskie 40% 20% 2% 15% 1% warmińsko-mazurskie 24% 2% 2% 28% 3% wielkopolskie 26% 18% 4% 23% 2% zachodniopomorskie 30% 13% 4% 20% 1% POLSKA 31% 17% 3% 19% 1% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
62 GUS nie przedstawia danych za lata wcześniejsze
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 118
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Zmniejszenie wykorzystania konwencjonalnych źródeł energii na rzecz energii odnawialnej jest jednym z większych wyzwań Polski związanych z przystąpieniem do Unii Europejskiej. W ramach dziedziny tematycznej energetyka w województwie podkarpackim zrealizowano 255 projektów za łączną kwotę 1 809 898 073 zł (w tym 604 479 173 zł dofinansowania z UE). 63
Tabela 49 Liczba i wartość projektów z tematyki "energetyka", województwo podkarpackie, 2004-2014 Liczba Dofinansowanie Program Wartość ogółem projektów z UE Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 12 3 723 097 zł 2 243 986 zł Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 18 1 347 910 656 zł 344 145 088 zł Regionalny Program Operacyjny Województwa 225 458 264 320 zł 258 090 100 zł Podkarpackiego SUMA: 255 1 809 898 073 zł 604 479 173 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych portalu mapadotacji.gov.pl (dostęp 20.07.2014) i danych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego
Z kolei ściśle w tematyce odnawialnych źródeł energii zrealizowano 50 inwestycji – 3 w ramach PO IŚ, 25 z RPO WP i 12 z PROW. Łączna wartość tych projektów to 1 164 194 469 zł. W poniższej tabeli przedstawiono poczynione inwestycje w podziale na temat priorytetu.
Tabela 50 Liczba i wartość projektów z dziedziny odnawialnych źródeł energii, perspektywa 2007-2013 Temat priorytetu Liczba projektów Wartość ogółem Dofinansowanie UE Energia odnawialna: wiatrowa 2 217 106 038,34 zł 60 542 678,36 zł Energia odnawialna: słoneczna 33 76 724 437,55 zł 46 196 252,85 zł Energia odnawialna: biomasa 10 184 117 680,16 zł 49 958 844,63 zł Energia odnawialna: hydroelektryczna, 5 34 714 473,26 zł 9 874 344,95 zł geotermiczna i pozostałe SUMA: 50 1 164 194 469,46 zł 467 239 683,20 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie KSI SIMIK (stan na 31.07.2014) i danych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego
Projekty dotyczące infrastruktury energetycznej realizowano dopiero w perspektywie finansowej 2007-2013. We wcześniejszych latach inwestycje dotyczące odnawialnych źródeł energii były lokowane w projektach z tematyki badania, rozwój, innowacje . Poniższa tabela zawiera informacje na temat odnośnych projektów zrealizowanych w ramach ZPORR.
Tabela 51 Projekty badawczo-rozwojowe w zakresie odnawialnych źródeł energii, woj. podkarpackie - ZPORR 2004-2006 Wartość Dofinansow Tytuł projektu Beneficjent ogółem [zł] anie UE [zł] Baza Danych Odnawialnych Źródeł Energii Centrum Doradztwa 568 362 zł 426 271 zł Województwa Podkarpackiego Gospodarczego Sp. z o.o. Innowacyjne metody i możliwości pozyskiwania i wykorzystania odnawialnych źródeł energii na Centrum Doradztwa 105 569 zł 79 177 zł Podkarpaciu wymiana doświadczeń Gospodarczego Sp. z o.o. i podsumowanie Innowacyjne metody i możliwości pozyskiwania Centrum Doradztwa i wykorzystania odnawialnych źródeł energii na 218 420 zł 163 815 zł Gospodarczego w Rzeszowie Podkarpaciu
63 Dane portalu mapadotacji.gov.pl (dostęp 30.07.2014 r.) oraz UMWP (w zakresie PROW).
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 119
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wartość Dofinansow Tytuł projektu Beneficjent ogółem [zł] anie UE [zł] Innowacje technologiczne i organizacyjne w bioenergetyce szansą na przyśpieszony rozwój Gmina Cmolas 146 956 zł 110 217 zł społeczno-gospodarczy Podkarpacia, klaster energetyczny w Cmolasie Innowacje technologiczne i organizacyjne Państwowa Wyższa Szkoła 340 979 zł 255 734 zł w bioenergetyce Zawodowa w Jarosławiu SUMA: 1 380 286 zł 1 035 214 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bazy SRP 04-06
Inwestycjami w zakresie energetyki, które mają największą wartość finansową są:
• Budowa farmy wiatrowej o mocy 26 MW w gminie Rymanów , Beneficjent: ENERGIA WIATROWA Sp. z o.o. (wartość ogółem: 167 809 747 zł, dofinansowane UE: 40 000 000 zł); • Budowa instalacji do produkcji energii elektrycznej w Odnawialnym Źródle Energii w Stalowej Woli, Beneficjent: Tauron Wytwarzanie S.A. (wartość ogółem: 162 829 793 zł, dofinansowanie UE: 39 998 400 zł).
Zdecydowana większość inwestycji z zakresu energetyki, to projekty jednostek samorządu terytorialnego mające na celu zwiększenie efektywności wykorzystania energii poprzez termomodernizację infrastruktury publicznej. Są to inicjatywy ważne i pożyteczne, ale jednak większy nacisk powinien być położony na rozbudowę infrastruktury zapewniającej zwiększenie wykorzystania energii odnawialnej. Przedstawiciel instytucji wdrażającej podkarpacki Regionalny Program Operacyjny zwraca uwagę na niskie zainteresowanie potencjalnych beneficjentów realizacją inwestycji w źródła energii odnawialnej.
Skala realizacji inwestycji w zakresie zwiększenia wykorzystania odnawialnych źródeł energii jest niewspółmierna do pewnych założeń. Jest to raczej mniejsza skala niż byśmy się spodziewali. Głównym powodem jest wypieranie przez potencjalnych beneficjentów tego rodzaju przedsięwzięć na rzecz przedsięwzięć bardziej finansowo wspieranych. W tej kategorii dominują projekty dociepleniowe. Projekty poprawiające wydajność energetyczną budynków, ograniczające koszty zużycia energii. One też są bardzo ważne, bo po prostu wpływają na później koszty energii. To jest doceniane przez samorządy i one bardzo dużo projektów termomodernizacyjnych realizują. Natomiast projekty w czystej postaci związane z produkcją odnawialnych źródeł energii z różnych względów są niestety ograniczane. Respondent indywidualnego wywiadu pogłębionego
Polska energetyka ciągle oparta jest na węglu. Międzyrządowy Zespół do spraw Zmian Klimatu (IPCC) działający przy ONZ postuluje konieczność zmniejszenia wykorzystania węgla, z kolei udział OZE powinien się zdecydowanie zwiększyć. 64 Według IPCC wykorzystanie konwencjonalnych źródeł energii ma katastrofalne skutki dla klimatu i środowiska naturalnego i świat musi odchodzić od wykorzystywania węgla w energetyce, na rzecz odnawialnych źródeł energii. Natomiast w okresie
64 Climate Change 2014: Mitigation of Climate Change, Intergovernmental Panel on Climate Change, 2014.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 120
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
przejściowym trzeba wykorzystać złoża gazu ziemnego. Według IPCC działania te są niezbędne, by ograniczyć ilość CO2 w atmosferze. W świetle powyższych danych ważne jest, by kłaść nacisk na odchodzenie od konwencjonalnych źródeł energii i zwiększanie zużycia energii odnawialnej. Takie działania będzie można wdrażać m.in. w ramach RPO WP 2014-2020. Będzie temu poświęcona trzecia Oś Priorytetowa programu - Czysta energia .65 Planowana alokacja wynosi 253 741 612 EUR (około 1 057 468 168 zł).
Obszar województwa podkarpackiego zawiera Jaki wpływ na stan środowiska naturalnego unikatowe przyrodniczo i krajobrazowo tereny, w regionie miały inwestycje wsparte środkami wartościowe w skali Polski i Europy. Według UE, realizowane w celu dostosowania do danych GUS na rok 2012 obszary chronione wymogów środowiskowych Wspólnoty? zajmują 797 639 ha, co stanowi blisko połowę jego powierzchni. Wynik ten sprawia, że pod względem wielkości cennych przyrodniczo terenów jest czwartym województwem w Polsce. W województwie podkarpackim istnieją 2 parki narodowe, 10 parków krajobrazowych i 13 obszarów chronionego krajobrazu, a także 93 rezerwaty przyrody. Różnorodność biologiczna na obszarze województwa podkarpackiego włączona jest w ochronę Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Według danych BDL GUS zakres terenów objętych programem specjalnej ochrony ptaków wynosi w województwie podkarpackim 579 402,3 ha, czyli 28,5% powierzchni województwa, co sytuuje podkarpackie na 3. miejscu w kraju zaraz po województwie zachodniopomorskim (30,3%) i podlaskim (28,7%). Specjalne obszary ochronny siedlisk w wojewodzie podkarpacki zajmują 345 454,7 ha, co stanowi 19,4% jego powierzchni. Większy zakres ochrony pod tym względem roztoczony był jedynie w województwie podlaskim (26,9%). W świetle tych danych środowisko naturalne Podkarpacia powinno być szczególnie chronione jako atut regionu. Tymczasem nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska w woj. podkarpackim są jednymi z niższych w Polsce. W 2012 wartość ta wynosiła 221,16 zł w przeliczeniu na jednego mieszkańca (mapa 26). Dla porównania, przecięta wartość tego wskaźnika dla kraju to 263 zł. Z kolei nakłady na środki trwałe służące gospodarce wodnej województwa podkarpackiego wynoszą 72,98 zł na mieszkańca (67% wzrost wobec roku 2004 - 43,77 zł). Wynik ten jest niemal równy średniej krajowej i lokuje region na 6. miejscu w rankingu województw.
Wykres 22 Dynamika nakładów na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej (tys. zł), podkarpackie
600000 621020,0 521397,9 450000 470911,3 346591,7 337785,6 300000 290145,6 317771,1 277916,6 296033,4 192054,3 150000 157927,1 155406,2 93203,3 114794,8 117820,9 128407,3 61113,6 64253,1 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 gospodarka wodna ochrona środowiska Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, 2012
65 Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego , projekt z dnia 9 kwietnia 2014 r.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 121
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 26 Nakłady na 1 mieszkańca na środki trwałe służące ochronie środowiska, porównanie roku 2004 i 2012
W etykietach województw przedstawiono wartość wskaźników dla lat 2004 i 2012 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
W roku 2012 nakłady na środki trwałe w zakresie gospodarki odpadami wyniosły w regionie podkarpackim 55 313,2 tys. zł. Wobec roku 2004 wartość ta wzrosła o 210%. Taki poziom wzrostu daje województwu 6. miejsce na tle kraju. Nieco gorzej jest w zakresie nakładów na ochronę powietrza atmosferycznego i klimatu. Kwota przeznaczona na ten cel w 2012 w województwie podkarpackim wyniosła 86 463,7 tys. zł. Jest to dopiero 12. wynik w skali kraju. Jednak warto zauważyć, że od 2004 nakłady na środki trwałe służące ochronie powietrza w regionie podkarpackim podwoiły się. Wpływy na fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej wynoszą w Podkarpackiem jednie 63,3 zł na mieszkańca – 14. pozycja w kraju. Poziom zatrzymania lub zneutralizowania pyłowych zanieczyszczeń powietrza w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń wobec ogółu wytworzonych w całym kraju jest podobny. W Podkarpackiem wynosi 99,3%. Mniej korzystny wynik ma zatrzymywanie zanieczyszczeń gazowych. W tej kategorii podkarpackie zajmuje dopiero 13. miejsce – zatrzymywanych lub neutralizowany jest jedynie 26,3% ogółu wytworzonych zanieczyszczeń gazowych. Najlepszy wynik w tym zakresie ma Dony Śląsk (90,6%). Średnia dla Polski to 59,1%. Znacznie lepsze wyniki region osiąga w zakresie gospodarki ściekowej. Blisko 70% ludności podkarpackiego korzysta z oczyszczalni ścieków – 95,4% w miastach (4. miejsce) i 52% na wsi (3. miejsce w skali kraju).
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 122
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 27 Odsetek ludności korzystający z oczyszczalni ścieków, powiaty woj. podkarpackiego, rok 2013
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Mapa 16 przedstawia odsetek ludności poszczególnych powiatów województwa podkarpackiego, korzystający z oczyszczalni ścieków. Miejscami o największych potrzebach w tym zakresie są powiaty strzyżowski, ropczycko-sędziszowski i bieszczadzki. Wartym podkreślenia jest fakt, że od roku 2004 procent mieszkańców Podkarpacia korzystający z oczyszczalni wzrósł o 20,34 punktów procentowych. Wynik ten lokuje region w czołówce rankingu województw – 3. miejsce za Zachodniopomorskiem i Mazowieckiem. Zaobserwowany wzrost ma swoje odbicie w znaczącym zwiększeniu skali oczyszczania ścieków komunalnych. Na wykresie 23 przedstawiono porównanie lat 2004 i 2013 pod względem objętości oczyszczonych ścieków w stosunku do powierzchni regionu. Województwami, które dokonały największego postępu w tym zakresie są właśnie mazowieckie, zachodniopomorskie i podkarpackie. Przynależność Polski do krajów Unii Europejskiej nakłada na nas obowiązek dostosowania do wymogów środowiskowych Wspólnoty. W latach 2004-2013 zrealizowano w województwie podkarpackim 711 projektów z zakresu tematycznego ochrona środowiska. Ich łączna wartość to 3 514 209 260 zł (1 964 343 318 zł dofinansowania ze środków UE). Programami, z których wsparto największą liczbę inwestycji w tym zakresie są PROW, ZPORR i RPO WP.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 123
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 23 Ścieki komunalne oczyszczane na 100 km 2 (w dam 3), rok 2004 i 2013 1400 2004 2013 1217 1200 1178
1000
800 649 629 571
600 515 507 496 460 453 437 411 394 390 367 340 321 317 400 315 293 286 271 251 234 218 201 196 196 194 188 162 200 161
0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
W poniższej tabeli przestawiono liczbę i wartość projektów zrealizowanych w ramach poszczególnych programów UE w dwóch perspektywach finansowych. Największą wartość finansową przedstawiają projekty z RPO WP. Dwie największe inwestycje to: Budowa kanału ulgi dla potoku Mikośka w celu zabezpieczenia przeciwpowodziowego terenów miasta Rzeszowa (50 678 456,55 zł) oraz Zaprojektowanie i budowa suchego zbiornika przeciwpowodziowego (polderu przepływowego) pn. "Kańczuga" na rzece Mleczka Kańczudzka na terenie gminy Jawornik Polski oraz miasta i gmina Kańczuga (40 095 330,11 zł).
Tabela 52 Liczba i wartość projektów UE zrealizowanych w województwie podkarpackim w dziedzinie ochrony środowiska Liczba Wartość projektu Dofinansowanie Perspektywa Program projektów [zł] z UE [zł] Fundusz Spójności 6 626 112 561 zł 444 068 357 zł 2004-2006 Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw 28 160 679 919 zł 48 009 854 zł Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju 190 431 530 691 zł 219 009 306 zł Regionalnego Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 58 701 785 311 zł 355 470 736 zł Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska - 1 6 436 669 zł 5 471 169 zł Republika Słowacka 2007-2013 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 237 629 725 619 zł 314 463 265 zł Regionalny Program Operacyjny Województwa 182 955 964 731 zł 576 836 027 zł Podkarpackiego Zrównoważony Rozwój Sektora Rybołówstwa 9 1 973 758 zł 1 014 606 zł i Nadbrzeżnych Obszarów Rybackich SUMA: 711 3 514 209 260 zł 1 964 343 318 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z portalu mapadotacji.gov.pl oraz danych UMWP
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 124
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
W poniższej tabeli zamieszczono informacje o poziomie realizacji wskaźników RPO WP dotyczących ochrony środowiska (Oś priorytetowa 4: Ochrona środowiska i zapobieganie zagrożeniom).
Tabela 53 Poziom realizacji wskaźników RPO WP w zakresie ochrony środowiska, woj. podkarpackie rok 2013 Wartość Poziom Wskaźniki Jednostka Realizacja docelowa realizacji [%] Długość wybudowanej sieci kanalizacyjnej km 1 518,98 1 545 98,32 Długość wybudowanej sieci wodociągowej km 416,31 320 130,10 Powierzchnia terenów zrekultywowanych w wyniku km 2 0,17 0,3 56,67 realizacji projektów Liczba osób przyłączonych do sieci kanalizacyjnej os. 73 570 53 000 138,81 w wyniku realizacji projektów Liczba osób przyłączonych do sieci wodociągowej os. 110 019 22 440 490,28 w wyniku realizacji projektów Liczba osób objętych selektywną zbiórką odpadów os. 134 344 200 000 67,17 Liczba mieszkańców obsługiwanych w ramach projektów os. 337 988 850 000 39,76 dotyczących zagospodarowania odpadów Liczba zagrożonych gatunków objętych działaniami szt. 20 20 100,00 ochronnymi w ramach projektów Wielkość obszarów objętych oddziaływaniem projektów szt. 89,65 2 000 4,48 Źródło: Opracowanie na podstawie danych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego, IŻ RPO WP 2007-2013
Z wywiadu przeprowadzonego z przedstawicielem IZ RPO WP wynika, że zainteresowanie wnioskodawców realizacją projektów z zakresu ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej (Działanie 4.3) oraz zagospodarowania odpadów (Działanie 4.1) nie było duże. W ramach Działania 4.1 schemat C przeprowadzono jeden konkurs wniosków. Szacowana wartość dofinansowania wynosiła 61 mln, złożono 19 wniosków o wartości 56 mln. Zarząd zatwierdził 14 projektów do realizacji o wartości 35,5 mln, co daje 58% wykorzystania alokacji przeznaczone na te konkursy. Pięć projektów nie przeszło oceny formalnej, czy merytorycznej. Należy stwierdzić, iż stopień osiągnięcia wartości docelowych wskaźników dotyczących gospodarki odpadami szacuje się na niskim poziomie. Konkurs projektów w tym obszarze był ogłoszony w 2009r., zrealizowano tylko jeden nabór projektów, cieszył się o wiele mniejszą popularnością wśród beneficjentów niż dotyczące infrastruktury wodno- ściekowej. W pierwszym harmonogramie naborów wniosków przewidziane były dwa konkursy w dziedzinie zagospodarowania odpadów. Należy zaznaczyć, iż aż 4 beneficjentów z 18 wybranych wówczas do dofinansowania odstąpiło od realizacji projektów. Dowodzi to znacznych trudności w przygotowaniu i realizacji projektów z tego zakresu. Zgodnie z linią demarkacyjną pomiędzy programami regionalnymi, a krajowymi - projekty obsługujące powyżej 150 tys. mieszkańców kwalifikują się do programu krajowego Infrastruktura i Środowisko. Z ekonomicznego punktu widzenia niezasadne jest tworzenie systemów zagospodarowania odpadów w mniejszej skali. Dlatego prawdopodobnie złożone projekty dotyczyły w niewielkim stopniu ww. systemów. W ramach Działania 4.3 przeprowadzono dwa konkursy wniosków. Szacowana wartość dofinansowania wynosiła 35 mln, złożono 35 wniosków o wartości 22 mln. Oznacza to, iż beneficjenci złożyli wnioski na 63% przekazanej alokacji. W pierwszym konkursie w 2009r. złożono 11 wniosków o wartości 3,6 mln. Alokacja na konkurs wynosiła 23 mln, co daje 16%
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 125
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
zainteresowania. Zarząd zatwierdził 8 projektów do realizacji (3 projekty nie przeszło oceny formalnej, czy merytorycznej) o wartości 2,6 mln, co daje 11% wykorzystania alokacji. W drugim konkursie w 2011r. złożono 24 wnioski o wartości 18,7 mln. Alokacja na konkurs wynosiła 12 mln, co daje 156% zainteresowania. Zarząd zatwierdził 20 projektów do realizacji (4 projekty nie przeszło oceny formalnej, czy merytorycznej) o wartości 14 mln, co daje 117% wykorzystania alokacji przeznaczonej na ten konkurs. Zarząd widząc potrzebę w tym zakresie zwiększył alokację na to działanie. Respondentka indywidualnego wywiadu pogłębionego
Na ograniczenia realizacji projektów z zakresu ochrony środowiska, które wynikają z wymogów formalnych programu wskazuje również przedstawicielka Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Program Infrastruktura i Środowisko jest największym krajowym programem i dla niego przyjęte, zatwierdzone przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, wytyczne i kryteria są dosyć wysoko postawione, stąd np. w gospodarce wodno – ściekowej to tylko około 20 aglomeracji spełnia możliwości. (…) Zawarliśmy 15 umów na wartość ponad 300 milionów złotych. Z czego ponad 154 miliony to jest wkład unijny. Patrząc na skalę kraju, to jest naprawdę niewielka kwota. Z tego uzyskamy to, że zostanie wybudowanej ponad 150 kilometrów sieci kanalizacji sanitarnej, ponad 150 wodociągów, zostanie zmodernizowanych 9 oczyszczalni ścieków, no i powstanie ten jeden zakład, który modernizujemy. Czyli to jest ten wymierny wpływ na stan środowiska. Ilość osób teraz jest bardzo ważna - wybudujemy te 150 kilometrów sieci i udostępnimy możliwość skorzystania z kanalizacji ponad 167 tysiącom mieszkańcom i około 6 tysiącom do wodociągów . Respondentka indywidualnego wywiadu pogłębionego
Niezwykle istotnym założeniem POIŚ jest dostosowanie regionu do wymogów dyrektywy ściekowej w zakresie stopnia skanalizowania aglomeracji powyżej 10 tys. RLM 66 . Powinny one być skanalizowane w 100%, a w zakresie oczyszczania ścieków ważne jest podwyższenie redukcji fosforu i azotu. Prognozuje się, że w ramach zadań realizowanych z POIŚ w Podkarpackiem wymagania te zostaną osiągnięte. Ze względu na fakt, że obszary wiejskie charakteryzują się słabo rozwiniętą infrastrukturą wodno- kanalizacyjną, ważnym programem w zakresie ochrony środowiska w regionie podkarpackim jest PROW. W zakresie tym zrealizowano 237 inwestycji o łącznej wartości bliskiej 630 mln. zł. Mają one niewątpliwy wpływ na dynamiczny rozwój gospodarki wodno-ściekowej, który nastąpił na przestrzeni lat 2004-2014 na obszarach wiejskich województwa podkarpackiego.
66 Równoważna Liczba Mieszkańców - liczba wyrażająca wielokrotność ładunku zanieczyszczeń w ściekach odprowadzanych z obiektów przemysłowych i usługowych w stosunku do jednostkowego ładunku zanieczyszczeń w ściekach z gospodarstw domowych, odprowadzanych od jednego mieszkańca w ciągu doby.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 126
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Kolejnym obszarem gospodarki, na który silnie W jakim stopniu projekty finansowane oddziałują fundusze europejskie jest rolnictwo. z funduszy UE wpłynęły na restrukturyzację Powierzchnia użytków rolnych województwa i modernizację sektora rolnego i sektora podkarpackiego w 2012 roku wynosiła niewiele ponad 611 tysięcy hektarów, co plasowało je na 11 rybołówstwa w regionie? miejscu w kraju. Powierzchnia ta na przestrzeni ostatnich lat nie zmieniła się znacznie, w przeciwieństwie do takich województw jak lubuskie, mazowieckie i warmińsko mazurskie, które odnotowały istotne jej zwiększenie, czy też województw: kujawsko-pomorskiego, małopolskiego, zachodniopomorskiego, śląskiego i świętokrzyskiego, w których areał użytków zmniejszył się w badanych latach.
Dla określenia znaczenia rolnictwa w gospodarce województwa podkarpackiego równie istotne co wielkość użytków rolnych, jest ich udział w całkowitej powierzchni województwa. Zgodnie z danymi GUS, udział ten wynosi ponad 53 procent, co stawia województwo podkarpackie na 12 pozycji w Polsce. Warto zaznaczyć, iż na przestrzeni lat 2010-2012 udział ten zmniejszył się o 1,48%. Większy spadek odnotowano jedynie w województwie śląskim.
Na podstawie przytoczonych danych można wywnioskować, iż województwo podkarpackie nie należy do regionów Polski wiodących pod względem rolnictwa (co wynika głównie z jego położenia geograficznego), rolnictwo stanowi jednak istotny element gospodarki regionu, o czym świadczy stosunkowo duży odsetek osób zatrudnionych w sektorze gospodarki związanym bezpośrednio z produkcją rolną. Według danych BAEL GUS za rok 2013, w tym sektorze pracuje 143 000 osób. Jest to szóste miejsce w skali kraju. Stosunkowo wysokie zatrudnienie w rolnictwie w połączeniu z ilością użytków rolnych nie przekłada się jednak na znaczącą pozycję podkarpackiego rolnictwa na tle kraju. Stanowi ono poniżej 2,5 procent produkcji krajowej, co daje 15 pozycję w rankingu województw (przed województwem lubuskim). Warto zauważyć, iż liderzy w tym zestawieniu, województwa wielkopolskie i mazowieckie, cechują się ponad sześć razy większym udziałem niż podkarpackie. Ponadto udział województwa podkarpackiego w produkcji krajowej spadł w analizowanych latach (2004-2012) najmocniej, bo o ponad 1,2 punktu procentowego.
Struktura produkcji rolnej w województwie podkarpackim wskazuje, iż dominująca jest produkcja zwierzęca. Pod względem jej udziału w produkcji rolnej województwo znajduje się na 6 pozycji w kraju.
Podkarpackie jest jednym z wiodących w Polsce województw pod względem liczby gospodarstw ekologicznych. W latach 2010 i 2011 zajmowało 2 pozycję, zaraz za województwem małopolskim. Jednak z uwagi na najniższy w kraju przyrost tego typu gospodarstw w analizowanych latach, spadło w tym zestawieniu na 5 pozycję. Jest to szczególnie niepokojące z uwagi na fakt, iż pozostałe województwa notowały w tym okresie bardzo dynamiczny wzrost ilości takich gospodarstw.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 127
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 24 Dynamika wzrostu liczby certyfikowanych gospodarstw ekologicznych w Podkarpackiem, 2006-2012
1800 1706 1620 1724 1500 1291 1200 1119 900 831 600 399 300
0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Podkarpackie zajmuje 13. miejsce pod względem zużycia nawozów wapniowych (14 170 ton) i 14. miejsce pod względem wykorzystania nawozów mineralnych (43 750 ton). Widoczny jest także znaczny spadek wykorzystania ich wobec stanu z 2004 roku. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady (WE) Nr 834/2007 w ekologicznej produkcji roślinnej żyzność i aktywność biologiczna gleby utrzymywana jest poprzez stosowanie płodozmianu z udziałem roślin motylkowatych oraz maksymalne wykorzystanie nawozów naturalnych i organicznych powstających w gospodarstwie. W przypadku, kiedy zabiegi te nie zapewniają osiągnięcia lub poprawy żyzności gleby dozwolone jest stosowanie nawozów i środków poprawiających właściwości gleby zawartych w zamkniętym wykazie, dopuszczonych do obrotu zgodnie z przepisami obowiązującymi w danym państwie członkowskim. Ważnym motorem zmian w zakresie modernizacji i restrukturyzacji sektora rolnego w województwie podkarpackim są programy UE. W perspektywie finansowej 2004-2006 w ramach programu Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich zrealizowano 1300 inwestycji, których beneficjentami byli rolnicy. Łączna wartość tego wsparcia to 159 891 205,90 zł (55 770 904,36 zł dofinansowania UE). W perspektywie 2007-2013 instrumentami wsparcia rolnictwa dysponował Program Rozwoju Obszarów Wiejskich - Oś 1 Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego . Zgodnie z danymi sprawozdawczymi ARiMR, do 31.07.2014 r., w woj. podkarpackim, zawarto w ramach Osi 1 PROW 8 345 umów i zrealizowano płatności w wysokości 611 238 044 zł. Typy działań 67 podejmowane w ramach tej Osi to:
• Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie • Ułatwianie startu młodym rolnikom • Renty strukturalne • Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów • Modernizacja gospodarstw rolnych • Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej
67 Liczbę umów oraz wysokość zrealizowanych płatności w ramach poszczególnych działań przedstawiono w tabeli w podrozdziale 5.2.2 niniejszego opracowania.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 128
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
• Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa • Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku wystąpienia klęsk żywiołowych oraz wprowadzenie odpowiednich działań zapobiegawczych • Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności • Wspieranie gospodarstw niskotowarowych • Grupy producentów rolnych Przedstawiciel Departamentu PROW wskazał podczas wywiadu indywidualnego na następujące postępy w zakresie modernizacji i restrukturyzacji podkarpackiego sektora rolnego: (…) zostało zakupionych czy zmodernizowanych mnóstwo gospodarstw rolnych. Pojawiła się nowa baza maszynowa, pojawiają się nowe technologie w rolnictwie, pojawiają się duże, dobre budynki inwentarskie. I w tym zakresie no naprawdę możemy sobie pogratulować, bo wydaje mi się, że nasi rolnicy zdali ten egzamin na 5. Są aktywni jeśli chodzi o wnioski - dopłaty bezpośrednie też na pewno należy umieszczać, bo one też dają rolnikom pewien taki horyzont, w którym się mogą poruszać. Natomiast czy to tak mocno zrestrukturyzowało naszą przestrzeń rolniczą? No to kwestia dyskusji. Przypomnę, że są takie działania, jak renty strukturalne i młody rolnik, które miały odmłodzić naszych rolników i to się udało, bo średnia wieku naszego rolnika spada i coraz młodsi ludzie się biorą za gospodarkę rolną. Natomiast jak nałożymy na to całą strukturę gospodarstw rolnych, to ukazują się pewne problemy. Jesteśmy takim województwem, gdzie rozdrobnienie agrarne mocno nam przeszkadza. Udało się wprawdzie, przy pomocy środków unijnych, scalić grunty, ale skala tych scaleń jeszcze nie jest taka, która by poprawiła tę strukturę w taki sposób, który pozwala na powiedzenie, że zmieniliśmy strukturę agrarną w województwie. Wzrosła średnia powierzchnia gospodarstwa - o 70 arów w stosunku do poprzednich lat, ale to jeszcze nie jest to, o co nam chodzi. Respondent indywidualnego wywiadu pogłębionego
Fundusze europejskie wspierają także regionalne rybołówstwo. W okresie dwóch perspektyw finansowych (2204-2006 i 2007-2013) zakontraktowano łącznie 103 umowy o wartości 30 250 957 zł. Dotyczyły one wsparcia rybołówstwa w ramach programów: Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb oraz Zrównoważony Rozwój Sektora Rybołówstwa i Nadbrzeżnych Obszarów Rybackich .
Tabela 54 Liczba i wartość projektów UE z zakresu wsparcia sektora rybołówstwa w woj. podkarpackim Liczba Wartość ogółem Dofinansowanie Perspektywa Program umów [zł] UE [zł] 2004-2006 Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 20 6 678 845 zł 2 230 936 zł Zrównoważony Rozwój Sektora Rybołówstwa 2007-2013 83 23 572 112 zł 11 990 398 zł i Nadbrzeżnych Obszarów Rybackich SUMA: 103 30 250 957 zł 14 221 334 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z portalu mapadotacji.gov.pl oraz danych UMWP
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 129
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Beneficjentami Osi priorytetowej PO Ryby poświęconej zrównoważonemu rozwojowi obszarów zależnych od rybactwa, są Lokalne Grupy rybackie. Są one wybierane poprzez zaproszenia do składania wniosków. Kandydaci muszą przedłożyć Lokalną Strategię Rozwoju Obszarów Rybackich, która obejmie konkretny obszar odpowiadający powyższym kryteriom. W województwie podkarpackim funkcjonują dwie lokalne grupy rybackie: LGR Starzawa i LGR Puszczy Sandomierskiej. Gminy należące do LGR Starzawa to:
• Ustrzyki Dolne, • Krzywcza, • Cisna, • Medyka, • Solina, • • Fredropol, Przemyśl, • Krasiczyn, • Stubno.
Na obszarze, który obejmuje LGR Starzawa znajduje się 4 podmioty, które spełniają wymagania Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i rozwoju Wsi będące kryterium, jakie powinna spełniać Lokalna Grupa Rybacka realizująca strategię w ramach PO Zrównoważony Rozwój Sektora Rybołówstwa i Nadbrzeżnych Obszarów Rybackich. Do LGR Starzawa należy łącznie 104 osoby, z czego 43 są zatrudnione w sektorze rybackim na podstawie umowy o pracę i 3 osoby, które są właścicielami stawów hodowlanych. 68
Gminy należące do LGR Puszczy Sandomierskiej to:
• Baranów Sandomierski, • Bojanów, • Dzikowiec, • Grębów, • Nowa Dęba.
Do LGR Puszczy Sandomierskiej ma 67 członków. Główne podmioty działające w branży rybackiej na Obszarze Rybackim Puszczy Sandomierskiej wyprodukowały w 2006r. – 424 tony, w 2007r. – 429 ton a w 2008r. – 422 tony ryb dla celów handlowych oraz materiału zarybieniowego. Zatrudnienie w tym sektorze nie jest stabilne. Na stałe zatrudnionych jest około 49 osób. Charakterystyczną formą zatrudnienia dla branży rybackiej jest zatrudnienie sezonowe wynikające z natężenia prac w czasie jesiennych odłowów. Na prezentowanym obszarze gospodarstwa rybackie zatrudniają ok 58 pracowników sezonowych rocznie. 69
68 Lokalna Strategia Rozwoju Obszarów Rybackich 2010-2015 – LGR „STARZAWA” 69 Lokalna Strategia Rozwoju Obszarów Rybackich Puszczy Sandomierskiej
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 130
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
5.4 Analiza wpływu funduszy unijnych na społeczny rozwój regionu
Dla zbadania zróżnicowania rozwoju społecznego gmin województwa podkarpackiego zastosowano wskaźnik rozwoju społeczności lokalnych LHDI, opierając się na metodzie wyliczania tego wskaźnika zaproponowanej przez R. Czyszkiewicza 70 z Uniwersytetu Szczecińskiego. Koncepcja wskaźników rozwoju wspólnot terytorialnych jest zasadniczo oparta na Wskaźniku Rozwoju Społecznego (HDI) przyjętym przez ONZ do oceny rozwoju poszczególnych państw świata. 71 Wskaźniki rozwoju społeczności lokalnych skonstruowane są na podstawie innych elementów niż te, które służą budowie wskaźników dla województw lub państw, uwzględniających „pro" lub „antyrozwojowy” charakter danego czynnika. Podstawą wyliczonego w niniejszej pracy wskaźnika LHDI były następujące czynniki: a) dochód gminy na 1 mieszkańca, b) saldo migracji, c) wskaźnik bezrobocia d) stopa ubóstwa, udział wydatków gminy na opiekę społeczną w ogólnych wydatkach poniesionych przez gminę Dwa pierwsze czynniki (a, b) świadczą o rozwoju gminy, dwa następne (c, d) o obciążeniu tego rozwoju zjawiskami i działaniami świadczącymi o istnieniu problemów społecznych spowalniających lub uniemożliwiających rozwój. Podobnie, jak w przypadku TMR, do pogrupowania gmin w klasy wykorzystany został ten sam wzór, oparty na średniej arytmetycznej i odchyleniu standardowym.
2003 2012
Krasne (2) 1,02 Rzeszów (1) 1,74 Solina (2) 0,94 Krosno (1) 0,68 Tyczyn (3) 0,93 Ostrów (2) 0,42 Chmielnik (2) 0,91 Stary Dzików (2) 0,30 Kamień (2) 0,86 Krzeszów (2) 0,19 Głogów Małopolski (3) 0,83 Trzebownisko (2) 0,09 Chłopice (2) 0,82 Głogów Małopolski (3) 0,05 Krosno (1) 0,81 Solina (2) 0,04 Boguchwała (2) 0,78 Sieniawa (3) 0,00 Stary Dzików (2) 0,76 Rymanów (3) -0,01 Gać (2) 0,75 Boguchwała (3) -0,01 Krościenko Wyżne (2) 0,74 Cisna (2) -0,03 Wadowice Górne (2) 0,73 Krasne (2) -0,04 Rokietnica (2) 0,68 Zagórz (3) -0,04 Trzebownisko (2) 0,68 Tarnobrzeg (1) -0,05 Hyżne (2) 0,63 Besko (2) -0,06 Sieniawa (3) 0,62 Bukowsko (2) -0,06 Świlcza (2) 0,61 Baligród (2) -0,11
70 R. Czyszkiewicz, M. Molewicz, M. Tałasiewicz, 2002, Roczniki samorządów województwa zachodniopomorskiego. Bilans pierwszych lat powiatów 1999-2001 . Instytut Rozwoju Regionalnego, Szczecin. 71 Polsce wskaźnik ten został przyjęty i wykorzystany w Raporcie o rozwoju społecznym. Polska'95 , Raporcie o rozwoju społecznym. Polska'98 oraz Raporcie o rozwoju społecznym. Polska 2000 .
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 131
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Raniżów (2) 0,57 Borowa (2) -0,14 Adamówka (2) 0,57 Jaśliska (2) -0,15 Miejsce Piastowe (2) 0,56 Przemyśl (1) -0,16 Żyraków (2) 0,55 Świlcza (2) -0,18 Padew Narodowa (2) 0,53 Mielec (2) -0,18 Krzeszów (2) 0,51 Pysznica (2) -0,18 Gawłuszowice (2) 0,51 Padew Narodowa (2) -0,19 Zarzecze (2) 0,51 Radomyśl nad Sanem (2) -0,20 Rymanów (3) 0,51 Niwiska (2) -0,20 Dębica (2) 0,50 Hyżne (2) -0,21 Błażowa (3) 0,49 Narol (3) -0,21 Mielec (2) 0,49 Pilzno (3) -0,21 Czarna (2) 0,49 Iwonicz-Zdrój (3) -0,22 Iwierzyce (2) 0,48 Dębica (2) -0,22 Pilzno (3) 0,47 Komańcza (2) -0,22 Bukowsko (2) 0,47 Baranów Sandomierski (3) -0,22 Tryńcza (2) 0,47 Chmielnik (2) -0,23 Lubenia (2) 0,47 Miejsce Piastowe (2) -0,24 Grodzisko Dolne (2) 0,46 Lubenia (2) -0,24 Czermin (2) 0,46 Gorzyce (2) -0,25 Radomyśl nad Sanem (2) 0,46 Zarszyn (2) -0,25 Pysznica (2) 0,46 Łańcut (2) -0,26 Korczyna (2) 0,45 Grębów (2) -0,26 Cisna (2) 0,44 Wielkie Oczy (2) -0,26 Borowa (2) 0,43 Błażowa (3) -0,27 Bojanów (2) 0,43 Oleszyce (3) -0,27 Chorkówka (2) 0,43 Horyniec-Zdrój (2) -0,28 Dynów (2) 0,42 Czermin (2) -0,28 Jarocin (2) 0,42 Tyczyn (3) -0,28 Jarosław (2) 0,41 Sokołów Małopolski (3) -0,31 Pawłosiów (2) 0,40 Wadowice Górne (2) -0,31 Sokołów Małopolski (3) 0,40 Żyraków (2) -0,34 Kańczuga (3) 0,40 Chłopice (2) -0,36 Białobrzegi (2) 0,37 Łańcut (1) -0,37 Wiązownica (2) 0,37 Kamień (2) -0,39 Medyka (2) 0,37 Wojaszówka (2) -0,39 Iwonicz-Zdrój (3) 0,37 Czarna (2) -0,40 Łańcut (2) 0,36 Kolbuszowa (3) -0,40 Orły (2) 0,36 Cieszanów (3) -0,40 Jedlicze (3) 0,35 Medyka (2) -0,41 Ostrów (2) 0,35 Tyrawa Wołoska (2) -0,41 Zaleszany (2) 0,34 Białobrzegi (2) -0,41 Kuryłówka (2) 0,32 Gawłuszowice (2) -0,41 Wojaszówka (2) 0,32 Czarna (2) -0,42 Leżajsk (2) 0,32 Dzikowiec (2) -0,43 Jeżowe (2) 0,32 Mielec (1) -0,44 Dzikowiec (2) 0,31 Bojanów (2) -0,44 Ulanów (3) 0,31 Korczyna (2) -0,45 Radomyśl Wielki (3) 0,30 Krościenko Wyżne (2) -0,46 Zaklików (2) 0,26 Nowa Dęba (3) -0,47 Roźwienica (2) 0,26 Jodłowa (2) -0,47 Żurawica (2) 0,25 Lubaczów (1) -0,50 Tuszów Narodowy (2) 0,25 Radomyśl Wielki (3) -0,50 Żołynia (2) 0,25 Pawłosiów (2) -0,52
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 132
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Przeworsk (2) 0,24 Iwierzyce (2) -0,52 Grębów (2) 0,24 Adamówka (2) -0,52 Haczów (2) 0,23 Sanok (2) -0,52 Markowa (2) 0,23 Zaleszany (2) -0,52 Ropczyce (3) 0,23 Nisko (3) -0,53 Czarna (2) 0,23 Żołynia (2) -0,54 Jawornik Polski (2) 0,20 Sanok (1) -0,55 Leżajsk (1) 0,20 Lutowiska (2) -0,56 Łańcut (1) 0,20 Roźwienica (2) -0,56 Przemyśl (2) 0,19 Orły (2) -0,57 Niwiska (2) 0,17 Cmolas (2) -0,58 Dynów (1) 0,15 Przecław (3) -0,58 Czudec (2) 0,15 Brzostek (3) -0,58 Zarszyn (2) 0,15 Dynów (1) -0,58 Stubno (2) 0,14 Rokietnica (2) -0,59 Bircza (2) 0,14 Wiązownica (2) -0,59 Gorzyce (2) 0,14 Leżajsk (2) -0,59 Harasiuki (2) 0,14 Tuszów Narodowy (2) -0,60 Lutowiska (2) 0,13 Leżajsk (1) -0,60 Cmolas (2) 0,12 Ulanów (3) -0,62 Jodłowa (2) 0,12 Grodzisko Dolne (2) -0,63 Krzywcza (2) 0,11 Raniżów (2) -0,63 Dukla (3) 0,10 Tryńcza (2) -0,64 Rzeszów (1) 0,10 Chorkówka (2) -0,64 Pruchnik (2) 0,09 Markowa (2) -0,65 Rakszawa (2) 0,09 Ropczyce (3) -0,66 Przecław (2) 0,08 Fredropol (2) -0,66 Tarnowiec (2) 0,08 Jedlicze (3) -0,67 Zagórz (3) 0,06 Dukla (3) -0,68 Rudnik nad Sanem (3) 0,06 Jarosław (2) -0,69 Nowa Dęba (3) 0,06 Krempna (2) -0,70 Lesko (3) 0,06 Żurawica (2) -0,71 Baranów Sandomierski (3) 0,05 Stubno (2) -0,72 Lubaczów (2) 0,01 Kuryłówka (2) -0,72 Przeworsk (1) 0,01 Zarzecze (2) -0,73 Horyniec-Zdrój (2) 0,01 Lesko (3) -0,73 Sędziszów Małopolski (3) 0,00 Jarocin (2) -0,74 Nowy Żmigród (2) 0,00 Dębowiec (2) -0,74 Niebylec (2) -0,02 Radymno (1) -0,74 Jasienica Rosielna (2) -0,02 Dynów (2) -0,75 Dubiecko (2) -0,03 Gać (2) -0,75 Olszanica (2) -0,03 Jeżowe (2) -0,76 Czarna (2) -0,03 Przeworsk (1) -0,76 Wielkie Oczy (2) -0,04 Brzyska (2) -0,77 Cieszanów (3) -0,05 Osiek Jasielski (2) -0,77 Frysztak (2) -0,05 Olszanica (2) -0,77 Lubaczów (1) -0,05 Laszki (2) -0,77 Krasiczyn (2) -0,06 Haczów (2) -0,79 Radymno (1) -0,07 Sędziszów Małopolski (3) -0,79 Besko (2) -0,07 Zaklików (2) -0,80 Nisko (3) -0,08 Dębica (1) -0,80 Jarosław (1) -0,09 Dubiecko (2) -0,81 Skołyszyn (2) -0,09 Stalowa Wola (1) -0,82 Komańcza (2) -0,09 Przemyśl (2) -0,83
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 133
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Majdan Królewski (2) -0,09 Niebylec (2) -0,84 Nowa Sarzyna (3) -0,10 Bircza (2) -0,85 Brzyska (2) -0,10 Kańczuga (3) -0,85 Radymno (2) -0,11 Ustrzyki Dolne (3) -0,86 Dębowiec (2) -0,12 Radymno (2) -0,87 Jasło (2) -0,12 Brzozów (3) -0,88 Laszki (2) -0,13 Pruchnik (3) -0,89 Kolbuszowa (3) -0,14 Czarna (2) -0,90 Tarnobrzeg (1) -0,14 Tarnowiec (2) -0,91 Wielopole Skrzyńskie (2) -0,15 Krasiczyn (2) -0,92 Oleszyce (3) -0,16 Jasło (1) -0,93 Fredropol (2) -0,16 Nowa Sarzyna (3) -0,93 Tyrawa Wołoska (2) -0,16 Lubaczów (2) -0,94 Krempna (2) -0,20 Majdan Królewski (2) -0,94 Narol (3) -0,20 Jarosław (1) -0,97 Mielec (1) -0,20 Skołyszyn (2) -0,98 Przemyśl (1) -0,23 Jawornik Polski (2) -0,99 Brzostek (2) -0,24 Krzywcza (2) -1,00 Osiek Jasielski (2) -0,29 Wielopole Skrzyńskie (2) -1,00 Kołaczyce (2) -0,29 Przeworsk (2) -1,02 Strzyżów (3) -0,29 Harasiuki (2) -1,04 Sanok (1) -0,29 Strzyżów (3) -1,06 Baligród (2) -0,32 Nowy Żmigród (2) -1,10 Brzozów (3) -0,33 Jasło (2) -1,13 Domaradz (2) -0,34 Kołaczyce (3) -1,15 Dębica (1) -0,38 Wiśniowa (2) -1,17 Dydnia (2) -0,39 Frysztak (2) -1,20 Sanok (2) -0,42 Nozdrzec (2) -1,20 Nozdrzec (2) -0,44 Czudec (2) -1,22 Wiśniowa (2) -0,46 Jasienica Rosielna (2) -1,30 Jasło (1) -0,50 Rakszawa (2) -1,35 Ustrzyki Dolne (3) -0,63 Dydnia (2) -1,38 Stalowa Wola (1) -0,70 Domaradz (2) -1,39 Rudnik nad Sanem (3) -1,47
Powyższa tabela prezentuje uszeregowanie gmin pod względem rozwoju społecznego w podziale na grupy. Analizując to zestawienie należy pamiętać, że gminy zaliczane są do poszczególnych klas na podstawie ich pozycji na tle pozostałych gmin województwa, a nie na podstawie obiektywnych wskaźników. Zatem otrzymany materiał ukazuje poziom zróżnicowania przestrzennego w poziomie rozwoju społecznego w ujęciu dynamicznym – dla roku 2003 i 2012.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 134
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 29 Syntetyczny wskaźnik rozwoju społecznego podkarpackich gmin - LHDI, 20 03 rok Mapa 28 Syntetyczny wskaźnik rozwoju społecznego podkarpackich g min - LHDI, 20 12 rok
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 135
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
W ostatnich latach województwo podkarpackie Jakie zmiany demograficzne oraz procesy dokonało szeregu osiągnięć, które mają pozytywny społeczne można zaobserwować wpływ na jego rozwój społeczno-gospodarczy. w województwie podkarpackim w latach Jednym z najistotniejszych osiągnięć jest zachowanie 2004-2013? Jak kształtowała się społeczna – w przeciwieństwie do większości województw Polski sytuacja regionu na tle kraju i UE? – korzystnej struktury społeczno-demograficznej. Województwo starzeje się powoli, wysokie są wskaźniki dzietności i przyrost naturalny, w przeciwieństwie do pozostałych regionów Polski i Europy. Wynika to między innymi z faktu, że województwo podkarpackie cechuje przywiązanie do tradycyjnych wartości. Także raport pt. „Badanie potencjałów i specjalizacji województwa podkarpackiego” wskazuje, iż:
„Potencjał społeczno-demograficzny należy uznać za jeden z najważniejszych atutów w rozwoju województwa podkarpackiego” 72
Mapa 30 Liczba ludności w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego, rok 2013
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Podkarpackie, obok kujawsko-pomorskiego, lubelskiego i pomorskiego, należy do regionów średniej wielkości pod względem zaludnienia (tj. regionów, w których na stałe zamieszkuje od 2 000 000 do 2 500 000 osób). Wg Banku Danych Lokalnych, w dniu 31 grudnia 2013 r. województwo zamieszkiwało 2 129 294 osób, co oznacza 9 pozycję w rankingu województw wg liczby ludności (pierwsze miejsce zajmuje w tym rankingu województwo mazowieckie z 5 316 840 stałych mieszkańców, zaś ostatnie – opolskie, które zamieszkuje 1 004 416 osób). Pośród 25 powiatów
72 Bański J. (red.), Badanie potencjałów i specjalizacji województwa podkarpackiego, Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego, Rzeszów 2014, str. 15.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 136
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
(w tym 4 miast na prawach powiatu) największe pod względem liczby stałych mieszkańców są m. Rzeszów oraz powiaty rzeszowski i mielecki, a najmniejsze – m. Krosno, powiat leski i powiat bieszczadzki. Liczbę ludności w poszczególnych powiatach regionu w 2013 r. przedstawia mapa 30. Porównanie zmian liczby ludności w regionach na przestrzeni lat 2010-2013 przynosi interesujące wyniki. Wedle tych danych, województwo podkarpackie znalazło się wśród pięciu województw polskich, w których nastąpił w tych latach wzrost liczby ludności. Wzrost ten był nieznaczny (0,06%, o 1346 mieszkańców więcej w 2013 r. niż w 2010 r.), ale oznacza on, że województwo podkarpackie w ostatnich latach uchroniło się przed niekorzystnymi tendencjami demograficznymi. Podkarpackie wypada szczególnie korzystnie na tle województw Polski wschodniej, w których w latach 2010-2013 nastąpił spadek liczby mieszkańców – największy w województwie świętokrzyskim i podlaskim. Pozostałymi województwami, w których nastąpił wzrost, były mazowieckie, pomorskie, małopolskie i wielkopolskie, a więc regiony z dużymi ośrodkami miejskimi, do których migracje mają przyczyny ekonomiczny (zwłaszcza województwo mazowieckie) i edukacyjny.
Wykres 25 Dynamika liczby ludności województwa podkarpackiego w latach 2004-2013 (w tys.) 2140,0
2129,3 2127,9 2128,7 2130,0 2120,0
2100,0 2101,7 2098,0 2098,3 2097,6 2097,3 2099,5
2080,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Wykres 26 Dynamika liczby ludności województwa podkarpackiego wg płci w latach 2004-2013 (w tys.)
1090,0 1086,7 1086,3 1086,6 1087,0 1074,2 1070,0 1073,4 1071,7 1072,0 1072,0 1072,2 1050,0 1042,6 1041,6 1042,1 1042,9 1030,0 1027,6 1026,2 1026,3 1025,6 1025,1 1026,1 1010,0
990,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
mężczyźni kobiety
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 137
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Powyższe wykresy przedstawiają dynamikę liczby ludności regionu w latach 2004-2013. Znaczący wzrost w 2010 w stosunku do roku poprzedniego (2009), który zauważalny jest na wykresie, jest skutkiem aktualizacji, która nastąpiła w wyniku przeprowadzonego w 2011 Narodowego Spisu Powszechnego. Zatem dane z roku 2002 i 2011 są danymi spisowymi, zaś 2003-2010 pochodzą z szacunków co do liczby osób faktycznie zamieszkujących region. Wskaźnik feminizacji województwa od 10 lat jest stały – na 100 mężczyzn przypada 104 kobiety. Obok warmińsko-mazurskiego jest to najniższy wynik spośród województw. Regionem o najwyższym wskaźniku feminizacji jest łódzkie (110). W analizie wzięto pod uwagę wartość wskaźnika na obszarach miejskich i obszarach wiejskich województwa podkarpackiego. Okazuje się, że różnica poziomu feminizacji miasta i wsi w badanym regionie, jest najmniejsza spośród wszystkich województw. Poziom feminizacji miast jest równy 109%, natomiast wsi w 101%. Największe dysproporcje w tym zakresie obserwuje się w województwie łódzkim (115 do 101%).
Wykres 27 Struktura wiekowa ludności wg płci, podkarpackie 2013
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
W wysokorozwiniętych krajach europejskich coraz większym problemem jest zjawisko starzejącego się społeczeństwa – wzrost średniej wieku ludności. Ten trend demograficzny widoczny jest też w Polsce. Analiza dynamiki wieku mieszkańców województwa podkarpackiego również wskazuje na spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym i wzrost liczy ludności w wieku poprodukcyjnym. Zjawisko to przedstawiono na poniższych wykresach.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 138
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 28 Dynamika ludności w wieku przedprodukcyjnym, podkarpackie 2004-2013 (w tys.) 400 393,648 380 379,051 365,008 360 353,229 345,309 345,416 340 339,886 338,82 335,354330,951 320 300 280 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Wykres 29 Dynamika ludności w wieku produkcyjnym, podkarpackie 2004-2013 (w tys.) 1460 1444,478 1442,447 1440 1429,141 1423,875 1432,224 1438,5751432,205 1420 1416,315 1407,015 1400 1395,168 1380
1360 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Wykres 30 Dynamika ludności w wieku poprodukcyjnym, podkarpackie 2004-2013 (w tys.) 380 366,138 360 356,022 338,054 346,354 340 325,045 320,234 330,688 320 312,197 316,241 309,159 300
280 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Od roku 2004 do 2013 w grupie osób w wieku przedprodukcyjnym ubyło około 60 tysięcy. O przybliżoną wartość wzrosła liczba osób w wieku poprodukcyjnym. Taki stan rzeczy ma dwie przyczyny. Pierwszą z nich jest postęp w zakresie medycyny i wzrost jakości życia, które bezpośrednio przekładają się na wydłużenie trwania życia. Z drugiej strony, rozwój metod kontroli urodzeń i wzrost świadomości na temat planowania rodziny, przyczyniają się do opóźnienia przez młodych ludzi
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 139
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
decyzji o rodzicielstwie i spadku średniej liczby dzieci. Pomimo tego Podkarpackie znajduje się wśród czterech województw o najwyższym przyroście naturalnym – 0,8. W ciągu ostatnich 10 lat spadł on o 0,4 punktu. Jedynymi województwami, w których zauważalne jest odwrotna tendencja – wzrostu wskaźnika przyrostu naturalnego, są mazowieckie i podkarpackie.
Wykres 31 Dynamika przyrostu naturalnego, województwo podkarpackie 2004-2013 2,0 1,9 1,8 1,7 1,5 1,5 1,4 1,3 1,2 1,2 1,0 1,1 0,8 0,5
0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Na kolejnym wykresie przedstawiono porównanie poziomu przyrostu naturalnego w regionie podkarpackim, w Polsce i w krajach Unii Europejskiej. Jak widać, województwo wyróżnia się nie tylko na tle Polski, ale także całej Wspólnoty.
Wykres 32 Zmiana wskaźnika przyrostu naturalnego w woj. podkarpackim na tle kraju i UE, lata 2004 i 2013 2 1,2 2004 2013 0,8 0,9 0,8 1 0,4 0,5 0,2 -0,2 -0,2 0 -0,3
-1 -0,5 -0,9 -1,3 -2 -2 -3 -2,7
-3,5 -3,4 -4 -3,7 -3,6 -3,9 -4 -5 -5,1 -5,2 -5,2 -6
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS i Eurostat
W poniższej tabeli przedstawiono przeciętną długość trwania życia kobiet i mężczyzn w podziale na obszary miejskie i wiejskie. W okresie 2004-2012 przeciętna długość życia zwiększyła się widoczniej w miastach. Poza tym kobiety żyją średnio o 7,65 lat dłużej niż mężczyźni.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 140
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela 55 Przeciętna dalsza długość trwania życia w mieście i na wsi w podziale na płeć, podkarpackie
2004 2012 w miastach 72,6 75,6 mężczyźni na wsi 71,3 73,4 w miastach 80,1 82,4 kobiety na wsi 80,3 81,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Inną pozytywną tendencją obserwowaną w Podkarpackiem jest spadek wskaźnika obciążenia demograficznego (liczby ludności w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym). Od 2004 wartość ta spadła o 5,8 punktów. Lepszy wynik w tym zakresie odnotowało jedynie Podlasie (spadek o 6,4 punktu).
Wykres 33 Dynamika wartości wskaźnika obciążenia demograficznego, województwo podkarpackie 2004-2013 64,0 62,0 62,9 60,0 61,2 59,8 58,0 58,5 57,5 56,7 57,1 56,0 56,6 56,5 56,7 54,0 52,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Niezwykle istotną miarą demograficzną w kontekście rozwoju społeczno-gospodarczego jest saldo migracji ludności w wieku produkcyjnym. Największy odpływ ludności nastąpił w województwie lubelskim. Podkarpackie również od wielu lat odnotowuje ujemną wartość wskaźnika. W 2013 roku wyniosła ona -15,8. Jest to wynik o 1,8 punktu gorszy niż w roku 2004. Należy zauważyć, że znaczna część migracji z województwa podkarpackiego nie jest ewidencjonowana. Wielu mieszkańców regionu opuszcza go nie dokonując zmiany meldunku. To zjawisko należy uwzględnić interpretując dane statystyki publicznej. W literaturze przedmiotu wyróżnia się trzy motywy migracyjne: nauka, zarobek, standard życia. 73
Tabela 56 Saldo migracji na pobyt stały między województwami - ludność w wieku produkcyjnym, lata 2005-2013
Województwo 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 lubelskie -28,6 -30,8 -30,3 -24,5 -25,9 -28,6 -30,1 -30,4 -31,0 świętokrzyskie -24,1 -29,9 -28,0 -21,5 -23,5 -26,9 -25,7 -24,1 -28,5 warmińsko-mazurskie -19,5 -25,4 -25,4 -20,5 -22,3 -23,0 -25,3 -22,3 -24,3 podlaskie -20,6 -22,8 -23,7 -16,1 -19,7 -18,7 -21,4 -19,7 -23,2 podkarpackie -14,0 -13,5 -15,5 -10,4 -13,3 -13,4 -15,3 -13,5 -15,8 opolskie -8,4 -10,7 -10,1 -5,9 -8,2 -9,4 -8,9 -6,8 -13,2 łódzkie -7,8 -8,7 -7,8 -6,3 -6,7 -8,9 -9,8 -8,9 -11,6
73 Trajektorie migracyjne województwa podkarpackiego. [red:] C. Ulasiński, J. Szymańska D. Bieńkowska. Kraków 2010.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 141
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Województwo 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 kujawsko-pomorskie -9,3 -10,3 -9,6 -6,9 -8,1 -9,2 -8,7 -9,1 -10,9 lubuskie -5,5 -7,0 -6,6 -3,7 -6,4 -7,6 -9,3 -7,1 -10,9 śląskie -8,7 -9,7 -9,9 -8,0 -8,0 -8,5 -9,8 -8,5 -10,0 zachodniopomorskie -6,2 -8,0 -9,7 -7,4 -6,9 -7,1 -7,2 -7,2 -4,5 wielkopolskie 9,1 8,4 11,1 6,8 6,4 5,7 6,4 5,0 5,7 dolnośląskie -1,7 3,8 3,4 3,8 6,2 8,4 8,4 9,5 12,3 małopolskie 12,6 13,0 13,8 11,3 14,2 14,6 14,9 13,0 15,0 pomorskie 12,6 13,0 14,5 12,0 14,2 15,2 15,0 14,0 18,2 mazowieckie 35,8 39,9 37,3 27,4 28,5 31,6 34,8 32,1 34,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Zmiany w strukturze demograficznej mają kilka determinant. Ważną z nich jest zmiana dominujących w społeczeństwie wartości. Aby zapewnić sobie i swojej rodzinie stabilizację ekonomiczną, młodzi ludzie w pierwszej kolejności dbają o zdobycie wykształcenia i odpowiedniego statusu zawodowego. Tendencję tą potwierdza przedstawiciel Urzędu Statystycznego w udzielonym wywiadzie pogłębionym:
Obecnie kobiety zarówno w Polsce, jak i w województwie podkarpackim później rodzą swoje pierwsze dziecko oraz posiadają mniej dzieci. W 2013 r. odnotowano o ponad 3% mniej urodzeń niż przed rokiem. Współczynnik urodzeń, czyli liczba urodzeń żywych na 1000 ludności w 2013 r. wyniósł 9,6 promila przed rokiem - 9,9 promila. Można przypuszczać, że liczba urodzeń będzie nadal spadać ze względu na zmiany systemu wartości i postaw wśród wielu młodych kobiet. Zmiany w źródłach utrzymania kobiet w powiązaniu ze wzrostem poziomu wykształcenia i średnim wiekiem matek pozwalają sądzić, że młodzi ludzie decydują się najpierw na osiągnięcie określonego poziomu wykształcenia i stabilizacji ekonomicznej, a dopiero później na założenie rodziny i posiadanie dzieci. Wpływ na przesunięcie wieku matki rodzącej swoje pierwsze dziecko może mieć również niepewność towarzysząca młodym ludziom wchodzącym na rynek pracy co do warunków ich dalszego życia. Ludność województwa podkarpackiego, tak jak i kraju, systematycznie się starzeje. Zjawisko to dotyczy zarówno mężczyzn, jak i kobiet oraz w równym stopniu mieszkańców miast, jak i wsi. Starzenie się społeczeństwa wynika ze współdziałających tendencji demograficznych m.in. malejącej średniej ilości dzieci przypadającej na kobietę, spadku płodności, zwiększającej się długości życia. Starzenie się społeczeństwa oznaczające wzrost średniego wieku ludności oraz wzrost udziału ludzi starszych w całości populacji w kolejnych latach ulegnie jednak przyspieszeniu, co spowoduje zmiany w strukturze ekonomicznej ludności. Respondentka indywidualnego wywiadu pogłębionego
Godzenie życia prywatnego i zawodowego jest jednym z najważniejszych postulatów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Grupami docelowymi programu objętymi szczególnym wsparciem są między innymi ludzi młodzi – poniżej 25 roku życia oraz matki wchodzące lub powracające na rynek pracy po urodzeniu dziecka. Zagadnieniu oddziaływaniu funduszy europejskich na podkarpacki rynek pracy została poświęcona kolejna część niniejszego opracowania.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 142
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Z końcem roku 2013, w województwie W jakim stopniu wsparcie unijne wpłynęło na podkarpackim pracowało łącznie 816 000 osób 74 . rynek pracy w regionie? Które typy projektów Odsetek osób aktywnych zawodowo wyniósł generowały największą liczbę stałych miejsc 56,2%. Jest to piąty wynik w skali kraju. Najwyższy pracy w województwie podkarpackim? odnotowano w województwie mazowieckim – 59,7%, a najniższy w warmińsko-mazurskim – 52,0%. W stosunku do stanu z roku 2004, wielkość wskaźnika aktywności zawodowej w Podkarpackiem wzrosła o 2,4 pp. Podkarpackie zajmuje również 5. miejsce pod względem wielkości stopy bezrobocia (mapa 31). Dla roku 2013 wartość ta wynosiła 16,4%. To zaledwie o 2,7 pp. mniej, niż w roku 2004. Jedynie w województwie podlaskim bezrobocie spada wolniej. Problem jest także czas pozostawania na bezrobociu. Aż 42,8% wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych z obszaru podkarpackiego, pozostaje bez pracy dłużej niż rok. Większy odsetek osób długotrwale bezrobotnych jest jedynie na Lubelszczyźnie i Mazowszu. W stosunku do roku 2004 wartość tego wskaźnika na podkarpaciu spadła tylko o 12,5 pp.
Mapa 31 Stopa bezrobocia w podziale na województwa (rok 2013)
W etykietach na mapie podano poziom stopy bezrobocia w poszczególnych województwach w latach 2004 i 2013. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
74 Wg Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL).
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 143
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 32 Stopa bezrobocia w podziale na powiaty województwa podkarpackiego (rok 2013)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Wykres 34 Stopa bezrobocia w Polsce i w woj. podkarpackim w kolejnych latach 2004-2013 (%) 25,0
20,0 19,1 18,5 16,4 19,0 16,4 15,9 15,5 13,0 15,4 16,4 15,0 17,6 14,2 13,4 14,8 12,1 12,4 12,5 13,4 10,0 11,2 9,5
5,0
0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 podkarpackie Polska Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 144
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 35 Stopa bezrobocia w woj. podkarpackim na tle krajów UE, rok 2013 30 27,8 25,8 25
20 18,6 17,5 16,4 15,4 13,8
15 13,1 12,7 12,1 12,1 11,4 10,8 10,7 10,1 9,3 9,3 8,4 8,4
10 8,0 7,2 7,1 7,0 6,9 6,7 6,7 6,2 5,1 4,9 5
0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS i Eurostat
Wskaźnik stopy bezrobocia w województwie podkarpackim wyróżnia się nie tylko na tle kraju, ale także w porównaniu z krajami Unii Europejskiej. W ciągu 10 lat obecności Polski w UE, poziom stopy bezrobocia w kraju znacząco spadł (najlepszy wynik wśród państw UE). 75 Niestety zmiana ta nie następuje w Podkarpackiem równie dynamicznie. Poniższy wykres przedstawia dane dotyczące zatrudnienia w poszczególnych sektorach ekonomicznych: usługowym, przemysłowym i rolniczym. W 2013 dostrzegamy widoczny spadek, w stosunku do roku 2004, odsetka zatrudnionych w sektorze rolniczym na rzecz wzrostu zatrudnienia w usługach. Odsetek zatrudnienia w przemyśle ma podobną wartość w województwie i w kraju.
Wykres 36 Odsetek pracujących wg sektorów ekonomicznych, woj. podkarpackie i Polska, lata 2004 i 2013
2013 51,7 57,5
2004 44,4 53,2
2013 30,4 30,5
sektor 2004 26,8
przemysłowy sektor usługowy 28,8
2013 17,9 PODKARPACKIE 12,0 POLSKA 2004 28,8 18,0 sektor rolniczy
0 10 20 30 40 50 60 70 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
75 Polskie 10 lat w Unii , Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Warszawa 2014.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 145
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Jedną ze zmiennych mocno powiązanych z zatrudnieniem, jest poziom wykształcenia. Na wykresie 37 przedstawiono odsetek osób z poszczególnych grup wyróżnionych ze względu na poziom wykształcenia, które są zarejestrowane jako bezrobotne. Od 2004 spadł odsetek bezrobotnych z wykształceniem gimnazjalnym i niższym oraz zasadniczym zawodowym. Na rzecz tego spadku wzrosło bezrobocie wśród absolwentów szkół wyższych. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest ogólna zmiana struktury wykształcenia ludności. Wykształcenie wyższe jest obecnie znacznie bardziej dostępne niż w przeszłości. Należy podkreślić, że są to dane relatywne – ogólna liczba osób bezrobotnych we wszystkich kategoriach wykształcenia spadła. Mimo tego dyplom szkoły wyższej nadal jest atutem osób poszukujących pracy. W województwie podkarpackim 73,3% ludności z wyższym wykształceniem posiada zatrudnienie. W grupie osób z wykształceniem gimnazjalnym lub niższym ten wskaźnik wynosi 16,1%. Jest to grupa szczególnie zagrożona bezrobociem – uwzględniona jako ważna grupa docelowa projektów zatrudnieniowych POKL. Warto zauważyć, że województwo podkarpackie zajmuje 5. miejsce pod względem odsetka osób z wykształceniem gimnazjalnym lub niższym, które mają pracę.
Wykres 37 Struktura wykształcenia osób bezrobotnych, podkarpackie 2004 i 2013
2013 10%
poniżej 2004 14% gimnazjalne i gimnazjalne
2013 14% zasadnicze zawodowe 2004 19%
2013 5%
średnie 2004 4% ogólnokształcące
2013 12% średnie zawodowe policealne, 2004 13%
2013 7%
wyższe 2004 3%
0% 5% 10% 15% 20% 25% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Inną grupą ludności objętą szczególnym wsparciem ze względu na zagrożenie bezrobociem są niepełnosprawni. W 2013 w Podkarpackiem było 6544 osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w urzędach pracy jako bezrobotni (tabela 57).
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 146
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela 57 Liczba osób niepełnosprawnych zarejestrowanych jako osoby bezrobotne POWIAT Niepełnosprawni bezrobotni - ogółem mężczyźni kobiety opolskie 2888 54% 46% podlaskie 4150 59% 41% świętokrzyskie 4727 51% 49% lubuskie 4825 47% 53% zachodniopomorskie 4853 52% 48% lubelskie 5102 55% 45% kujawsko-pomorskie 6504 51% 49% warmińsko-mazurskie 6536 48% 52% podkarpackie 6544 52% 48% pomorskie 7126 47% 53% małopolskie 8418 52% 48% wielkopolskie 9067 49% 51% mazowieckie 10623 54% 46% łódzkie 11001 54% 46% dolnośląskie 11168 55% 45% śląskie 12822 50% 50% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Wykres 38 Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych, lata 2004 i 2013
2004 2013 30,0 27,4 26,7 26,4 25,0 24,8 24,4 24,0 24,0
25,0 23,0 22,4 21,7 21,1 20,8 20,0 19,8 19,0 18,4 20,0 18,4 17,2 17,1 17,0 16,4 16,3 16,3 15,6 15,1 14,6 14,5 13,6
15,0 12,7 12,2 10,8 10,0
5,0
0,0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Bardziej obiektywną miarą jest wskaźnik zatrudnienia niepełnosprawnych. Pod tym względem podkarpackie pozytywnie wyróżnia się na tle pozostałych województw zajmując 2. miejsce w rankingu. Jedynie nieco niepokojące może być tempo wzrostu tej wartości – od 2004 wzrost tylko o 2,4 pp. Innym wskaźnikiem pozytywnych zmian na regionalnym rynku pracy jest znaczący wzrost liczby ofert pracy. Zgodnie z danymi GUS, liczba bezrobotnych przypadających na jedną ofertę pracy zmalała w ciągu ostatnich 10 lat o 318. Jest to znaczący postęp, jednak podkarpackie nadal jest regionem, w którym stosunek liczby ofert pracy do liczby osób jej poszukujących jest najmniej korzystny. Najlepsza sytuacja w tym zakresie jest w województwie śląskim, lubuskim, dolnośląskim i wielkopolskim.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 147
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 39 Liczba bezrobotnych przypadających na jedną ofertę pracy, lata 2004 i 2013 1000
900 877 2004 2013 800 700 629 568 600 558 493 500 433 414 396 400 289 300 282 203 191 186 176 171 149
200 134 126 119 115 101 94 88 82 80 69 67 66 45 45 42
100 37 0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Sytuacja na rynku pracy silnie oddziałuje na inne sfery życia. Niedostatki w tym zakresie prowadzą do biedy, a w konsekwencji wykluczenia społecznego lub nawet patologii społecznych. Coraz częściej podkreślanym skutkiem wysokiego bezrobocia wśród młodych osób jest zmiana modelu życia rodzinnego – zostajemy rodzicami później i mamy przeciętnie mniej dzieci, niż poprzednie pokolenia. Realnym problemem staje się zagrożenie dla zastępowalności pokoleń. W kontekście tych problemów szczególnie ważne są wszelkie działania nakierowane na aktywizację zawodową. Rynek pracy bezpośrednio wspierają inicjatywy podejmowane w ramach funduszy europejskich. Zgodnie z danymi portalu mapadotacji.gov.pl na obszarze województwa podkarpackiego w zakresie tematycznym praca i integracja społeczna podjęto realizację 1 628 projektów za łączną kwotę 2 345 771 013 zł (1 877 865 878 zł dofinansowania z UE). Na dzień 30 czerwca 2014 roku zakończonych było 1 291 z nich.
Tabela 58 Liczba i wartość projektów UE zrealizowanych w woj. podkarpackim w dziedzinie tematycznej praca i integracja społeczna Liczba Wartość projektu Dofinansowanie Perspektywa Program projektów [zł] z UE [zł] Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 1 40 774 zł 20 387 zł Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL 2 17 619 062 zł 13 214 297 zł Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów 28 10 847 326 zł 8 393 601 zł 2004-2006 wiejskich Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju 120 55 783 124 zł 36 837 800 zł Regionalnego Rozwój zasobów ludzkich 157 174 647 837 zł 126 737 076 zł Program Operacyjny Innowacyjna 50 73 844 066 zł 62 313 038 zł 2007-2013 Gospodarka Program Operacyjny Kapitał Ludzki 1270 2 012 988 824 zł 1 630 349 679 zł SUMA: 1628 2 345 771 013 zł 1 877 865 878 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych portalu mapadotacji.gov.pl (dostęp 20.07.2014) i danych UMWP
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 148
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
W perspektywie 2004-2006 przeprowadzono 308 projektów, a w perspektywie 2007-2013 – 1320. Znacząca większość z nich to inwestycje z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Do dnia 30 czerwca 2014 zakończono 794 projekty POKL w tematyce rynku pracy i integracji społecznej . Należy pamiętać, że ważną pomocą dla rynku pracy jest również wsparcie przedsiębiorczości i rolnictwa (opisane we wcześniejszej części opracowania). W ramach komponentu regionalnego POKL dla województwa podkarpackiego, wsparciem z Priorytetu VI – Rynek pracy otwarty dla wszystkich, do końca 2013 objęto aż 74 235 osób. 76 Oferowane wsparcie objęło takie formy, jak: szkolenia/warsztaty/kursy, subsydiowanie zatrudnienia, indywidualne plany działalni, dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej, staże i praktyki zawodowe. Ważnym posunięciem dla zwiększenia efektów projektów POKL było wprowadzenie w 2011 roku wskaźnika efektywności zatrudnieniowej. Efektywność zatrudnieniową projektów (w ramach wybranych działań i poddziałań Priorytetów VI-VIII) mierzono w ciągu trzech miesięcy po zakończeniu udziału w projekcie przez danego uczestnika. Osiągnięto wskaźnik na poziomie 60 % (13 771 osób podjęło zatrudnienie/samozatrudnienie na 22 888 osób, które zakończyły udział w projektach). Zdecydowanie lepiej kształtuje się sytuacja mężczyzn, gdzie 67% podjęło zatrudnienie (6 943 osób na 10 296). Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest fakt, iż zdecydowanie więcej mężczyzn otrzymało środki i podjęło działalność gospodarczą (7 415 mężczyzn i 3 516 kobiet – dotyczy Poddziałania 6.1.3). Poziom wskaźnika efektywności zatrudnienia projektów POKL dla województwa podkarpackiego jest przeciętny w skali kraju. W ramach RPO WP do końca 2013 roku utworzono 3 152 miejsc pracy. Szacuje się, że wskaźnik liczby nowych miejsc pracy dla mężczyzn osiągnie docelową wartość. Zakładanego poziomu nie uda się osiągnąć w zakresie wskaźnik nowych miejsc pracy dla kobiet. Obecnie wnosi on 1 280 i stanowi jedynie 52% wartości docelowej. Zwiększenie poziomu aktywności zawodowej kobiet jest ważnym zadaniem nowej perspektywy finansowej. Działaniem, które może temu służyć, jest zwiększenie liczby projektów zatrudnieniowych dla kobiet, w których zapewniona jest pomoc w opiece nad osobami zależnymi (małymi dziećmi, niesamodzielnymi starszymi rodzicami). Ważnym wsparciem dla godzenia życia rodzinnego i zawodowego będą projekty infrastrukturalne realizowane w ramach siódmej osi priorytetowej RPO WP w nowej perspektywie finansowej. Jednym z Priorytetów inwestycyjnych Osi VII - Regionalny rynek prac, będzie Równość mężczyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach, w tym dostęp do zatrudnienia, rozwój kariery, godzenie życia zawodowego i prywatnego oraz promowanie równości wynagrodzeń za taką samą pracę (cel szczegółowy - zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród osób mających utrudniony dostęp do rynku pracy z powodu sprawowania opieki nad dziećmi do lat 3). 77 Ewaluator rekomenduje by w systemie oceny merytorycznej premiować projektów, które zakładają wzrost dostępności miejsc opieki nad małymi dziećmi poprzez dostosowanie swojej oferty do faktycznych godzin pracy rodziców (żłobki całodobowe, przyzakładowe). Projektami o najwyższej efektywności zatrudnieniowej są projekty systemowe realizowane przez Powiatowe Urzędy Pracy w ramach Poddziałania 6.1.3. Są to przedsięwzięcia o największej wartości
76 Sprawozdanie z realizacji Priorytetów komponentu regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007- 2013, WUP Rzeszów, 2013. 77 Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego 2014-2020, projekt z dnia 9.04.2014 r.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 149
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
finansowej i największej liczbie uczestników. Na Podkarpaciu zrealizowano ich dwadzieścia, a ich łączna wartość to 700 162 514,72 zł (582 295 043,06 zł dofinansowania z UE). W opinii ekspertów zewnętrznych (respondentów wywiadu pogłębionego) wpływ funduszy unijnych na rynek pracy jest znaczący, choć wartości wskaźnikach – np. stopy bezrobocia, tego nie oddają. Ostatnie lata przyniosły Polsce kryzys gospodarczy, wiele firm uległo restrukturyzacji lub zbankrutowało. Wsparcie w postaci projektów szkoleniowych i wspierających przedsiębiorczość zmniejszyło negatywne skutki tych procesów. Ważne w tym względzie jest chociażby Podziałanie 8.1.2 POKL, które ma na celu outplacement – wsparcie osób zagrożonych utratą pracy z przyczyn niezależnych od pracownika. Pomimo sukcesów w zakresie aktywizacji zawodowej mieszkańców Podkarpacia, na znaczące zmniejszenie bezrobocia trzeba jeszcze poczekać. Jak zauważyła przedstawicielka Wojewódzkiego Urzędu Pracy, oddziaływanie programów unijnych ma skutki długofalowe, a wiele obszarów problemowych na rynku pracy nadal wymaga rozwiązania w nowej perspektywie programowej. Bez wątpienia Fundusze Unijne przełożyły się na poprawę sytuacji, jeżeli chodzi o poziom bezrobocia, ale nie do końca. Mogę powiedzieć, że rynek pracy województwa podkarpackiego jest bardzo zróżnicowany i to bezrobocie ma też charakter często sezonowy. Są okresy, kiedy większa liczba osób podejmuje zatrudnienie w związku z tym, że rozpoczynają się te aktywne instrumenty rynku pracy, pracodawcy chętnie po nie sięgają i wtedy to bezrobocie spada. Trzeba pamiętać, że jest to także region, gdzie mamy wysoki wskaźnik migracji zarobkowej. Z Podkarpacia bardzo wielu zwłaszcza młodych ludzi wyjeżdża do pracy zagranicą i to też jest ten element, który przekłada się na rynek pracy. (…) W regionie dominują dwie podstawowe grupy, które mają największe problemy z zatrudnieniem: to są osoby młode, do 25 roku życia i osoby powyżej 50 roku życia. I mimo, że te grupy są priorytetowo traktowane - z myślą o nich przy realizacji właśnie komponentu regionalnego Kapitał Ludzki, tworzyliśmy specjalną strategię na rzecz ich aktywizacji, to jednak nie jest to zadanie proste. Zwłaszcza, jeżeli chodzi o osoby w podeszłym wieku, chociażby z tego powodu, że to pracodawcy jeszcze nie dostrzegają potencjału, jaki tkwi w tych ludziach. Bardzo duży akcent kładliśmy w czasie tego programu także na rozwój umiejętności zawodowych, ponieważ okazało się, że nie mamy dobrych specjalistów, dobrych zawodów, adekwatnych do potrzeb rynku pracy, stąd problemy młodzieży ze znajdowaniem zatrudnienia. Ale tak jak mówię, problem nadal jest złożony, bo to wymaga bardzo długofalowej polityki i takiej strategii edukacyjnej, zmian wręcz systemowych. Respondentka indywidualnego wywiadu pogłębionego
Jednym z typów przedsięwzięć o długofalowych skutkach dla rynku pracy jest wsparcie edukacji W jakim stopniu projekty unijne realizowane i dążenie do podnoszenia jakości kształcenia. na terenie województwa podkarpackiego Oddziaływanie Funduszy europejskich jest w tym wpłynęły na jakość kształcenia w regionie? zakresie wielotorowe. Istotne są tu zarówno Czy dzięki środkom UE zwiększył się dostęp projekty skierowane na polepszenie infrastruktury do edukacji w regionie, zwłaszcza na oświatowej, jak i projekty edukacyjne realizowane obszarach wiejskich? w ramach POKL. Wsparciem obejmowane są
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 150
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
zarówno osoby dorosłe (kształcenie ustawiczne), jak i młodzież (np. wsparcie stypendialne), czy też osoby na starcie swojej edukacji (budowa przedszkoli). W województwie podkarpackim według danych z 2012 roku wychowaniem przedszkolnym objętych jest jedynie 63,8% dzieci w wieku od 3 do 5 lat, niższe wyniki uzyskano jedynie w warmińsko- mazurskim i kujawsko-pomorskim. Zdecydowanie gorsza jest oczywiście sytuacja dzieci na terenach wiejskich, tam z placówek przedszkolnych korzysta tylko połowa wszystkich dzieci (50,2%), w miastach to 84,5%. Sytuacja edukacji przedszkolnej jest podobna w innych południowo- wschodnich województwach Polski. Zauważyć trzeba, że mimo niekorzystnego obrazu podkarpackiego na tle Polski pod względem edukacji przedszkolnej sytuacja w ostatnich 10 latach ulegała drastycznym zmianom w województwie. Od 2004 roku udział dzieci w przedszkolach w grupie wiekowej 3-5 lat uległ zwiększeniu o 33,5 punktów procentowych co sprawia, że trzeba widzieć podkarpackie jako jeden z najprężniej rozwijających się edukacyjnie regionów w Polsce. Średnio na jeden oddział przedszkolny w Polsce przypada 21,9 dziecka w wieku 3-5 lat. W województwie podkarpackim ten wskaźnik wynosi 24,7, co sytuuje je na dole rankingu województw w tej kategorii. Gorsza sytuacja ma miejsce jedynie w województwach świętokrzyskim (26,1), podlaskim i pomorskim (25,4). W największym komforcie przebywają dzieci w województwie opolskim (18,1) i śląskim (18,7). W 2012 roku w podkarpackim było 1099 obwodów szkół podstawowych i od 2010 roku liczba ta zmniejszyła się o 8%. Nadal jednak podkarpackie należy do województw o stosunkowo dużej liczbie placówek. Szczególnie, gdy porównując województwa weźmie się pod uwagę ogólną liczbę ludności. Pod względem liczby szkół podstawowych w przeliczeniu na 10 tys. ludności podkarpackie zajmuje 1. miejsce . Województwo podkarpackie w większości jest mało zurbanizowane, wskazuje na to fakt że aż 82% wszystkich obwodów szkół podstawowych sytuowane jest na terenach wiejskich. Podobny wynik osiągnęło jedynie województwo lubelskie. W podziale na powiaty widać, że najmniej obwodów przypada na miasta na prawach powiatu, trzeba zwrócić jednak uwagę na wielkość placówek na wsiach i w miastach. Najwięcej obwodów szkół podstawowych jest w powiecie rzeszowskim (100), jasielskim (72) i jarosławskim (71). Liczba uczniów w szkołach podstawowych wskazuje na to, że generalnie struktura popytu na usługi edukacyjne szkół podstawowych (l. obwodów) i podaży (l. dzieci w szkołach) sobie odpowiadają. Niedobór podaży, a zarazem większe zagęszczenie uczniów w placówkach obserwować można w powiecie m. Rzeszowa. Najmniej uczniów szkół podstawowych jest na terenie południowo- wschodnich powiatów – bieszczadzkim (1,35 tys.) i leskim (1,4 tys.), najwięcej zaś w centralnej części województwa rzeszowskim (10 tys.). Jeśli chodzi o gimnazjalny poziom edukacji, sytuacja przedstawia się podobnie. Najwięcej jest szkół w centralnej i zachodniej części województwa: powiat dębicki 51, rzeszowski 46, krośnieński 40. Najmniej natomiast w powiatach wschodniej części – bieszczadzkim (8) i leskim (10) oraz powiatach grodzkich Krosna i Tarnobrzega (8). Analogicznie wygląda mapa liczby uczniów gimnazjów w rozkładzie na powiaty województwa. Na terenach wiejskich wyznaczono 422 obwody szkół gimnazjalnych, co jest bardzo dużą liczbą w stosunku do oddziałów w miastach województwa podkarpackiego (157). Widać zasadniczą
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 151
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
tendencję, że na coraz wyższych poziomach edukacji ubywa obwodów, placówek. Jeśli chodzi o szkolnictwo ponadgimnazjalne, liczba obwodów szkół ogólnokształcących na wsiach wynosi jedynie 20 do 107 na terenach miejskich. Młodzież z terenów wiejskich rzadziej niż na wcześniejszych szczeblach edukacji ma okazję chodzić do szkoły blisko swojego miejsca zamieszkania. Najmniej uczniów szkół ponadgimnazjalnych notuje się tym razem w powiecie przemyskim. Najwięcej jest ich natomiast w Krośnie i Rzeszowie.
Wykres 40 Liczba uczniów przypadająca na jeden oddział szkolny z podziałem na miasto i wieś. Podkarpackie, lata 2004 i 2012 Podkarpackie ogółem Miasto Wieś 35,0 31,1 30,7 29,7 29,3 29,3 30,0 28,9 27,6 26,9 25,2 25,3 24,0 23,7 23,0 22,9
25,0 22,7 22,4 20,9 20,9 19,4 18,6 20,0 18,4 16,8 16,2
15,0 13,9
10,0
5,0
0,0 2004 2012 2004 2012 2004 2012 2004 2012 Szkoła podstawowa Gimnazjum Liceum ogólnokształcące Zasadnicza szkoła zawodowa
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Analiza liczby uczniów przypadających na jeden oddział szkolny na poszczególnych stopniach edukacji wykazuje, że we wszystkich powiatach województwa zagęszczenie uczniów w szkołach jest coraz większe wraz z kolejnym poziomem szkoły. Pod względem podziału na miasto i wieś, widać, że w szkołach wiejskich zawsze przypada mniej dzieci na placówkę zwłaszcza na najwcześniejszym poziomie edukacji szkolnej. Najbardziej wyrównane proporcje między miastem a wsią są w szkołach gimnazjalnych. Jawią się tu dwa możliwe przeciwstawne problemy – szkoły w miastach borykają się z przepełnieniem, a szkoły wiejskie z niedostatkiem uczniów.
Wykres 41 Liczba uczniów przypadająca na 1 etat nauczycielski, podkarpackie 2012
Zasadnicze szkoły zawodowe 15,53
Szkoły ogólnokształcące 15,47
Szkolnictwo gimnazjalne 11,69
Szkolnictwo podstawowe 12,04
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 152
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Na etapie szkolnictwa ponadpodstawowego (liceum, szkoła zawodowa) na jednego nauczyciela przypada podobna liczba uczniów – około 15. Najwięcej etatów nauczycielskich w stosunku do liczby wychowanków, jest w gimnazjach. Ogólnie poziom skolaryzacji jest w Podkarpackiem zbliżony do przeciętnego dla kraju. Najwyższe wyniki w tym zakresie notuje województwo mazowieckie (szkoły podstawowe, gimnazja i licea ogólnokształcące) i wielkopolskie (zasadnicze szkoły zawodowe).
Wykres 42 Współczynnik skolaryzacji, woj. podkarpackie, rok 2012
44,41 licea ogólnokształcące 45,05
13,21 zasadnicze szkoły zawodowe 12,53
92,98 gimnazja 92,93
94,87 szkoły podstawowe 93,11
0,00 20,00 40,00 60,00 80,00 100,00
POLSKA PODKARPACKIE
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Jakość nauczania na poziomie szkoły podstawowej mieści się w granicach normy ogólnopolskiej. W 2013 roku średni wynik sprawdzianu na koniec szkoły podstawowej wyniósł 57,95%, co jest wyższym wynikiem niż średnia dla całej OKE w Krakowie (52,58%). Najgorsze wyniki w województwie odnotowane zostały w powiecie leskim (55,1%) i przemyskim (55,9%), uczniowie najlepiej przygotowani byli natomiast w powiatach grodzkich. Znaczny jest rozdźwięk między jakością kształcenia na poziomie podstawowym w powiatach mniej i bardziej zurbanizowanych. Kształcenie na poziomie szkoły gimnazjalnej nie różni się znacząco od całego wschodniego regionu Polski. Średnim wynikiem z części humanistycznej odnotowanym przez OKE w Krakowie było 57,7%, natomiast w województwie podkarpackim średni wynik wynosił 57,42%. Przygotowanie do egzaminów w części humanistycznej było dużo niższe na wsiach (49,76%) niż na obszarach miejskich (od 20 tys. - 67,19%). Zaraz po powiatach grodzkich (Rzeszowa – 64,1%, Krosna – 62,9%, Tarnobrzega 60,8%), najlepsze osiągnięcia notowano w powiecie mieleckim (60%). Najgorsze wyniki osiągnięto zaś we wschodnim obszarze województwa – powiecie przemyskim (55,7%) i jarosławskim (56,5%).
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 153
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 34 Wyniki egzaminu szóstoklasisty w 2013 r. wg powiatów (%) Mapa 33 Wyniki egzaminu gimnazjalnego w 2013 r. wg powiatów – część humanistyczna (%)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych OKE Kraków
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 154
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
W części matematyczno-przyrodniczej z matematyki średni wynik podkarpackich gimnazjalistów (49,97%) był tylko niewiele niższy niż średni wynik uzyskany w regionie wschodnim (50,11%). Najlepsze wyniki w województwie podkarpackim uzyskali uczniowie rzeszowskich gimnazjów – 57,19%, natomiast przeciętny wynik dzieci uczęszczających do szkół wiejskich wynosił jedynie 47,75%. W rozkładzie wyników egzaminu z przedmiotów przyrodniczych na powiaty widać tę samą tendencję, co do tej pory, gorsze wyniki były uzyskiwane w powiatach wschodnich. Wyniki egzaminów z matematyki, które ogólnie charakteryzowały się o wiele mniejszą zdawalnością różnicują już regiony województwa podkarpackiego. Zaraz po wynikach z miast Tarnobrzega (57%) i Przemyśla (55,6%) największy średni wynik notowano w powiecie bieszczadzkim, powiat miasta Krosna zaś był trzeci od końca (46,9). W dalszym ciągu jednak inne wschodnie powiaty – jarosławski (46%), leski (47%) wypadały najsłabiej w wynikach egzaminów gimnazjalnych. W zakresie przygotowania uczniów do zdania egzaminów maturalnych, kształcenie ponadgimnazjalne w województwie podkarpackim charakteryzuje się podobną skutecznością jak w innych regionach Polski. Odsetek zdanych matur w 2013 roku wynosił 81,2%, a jednego egzaminu (przy zachowaniu prawa do poprawki w bieżącym roku) nie zdało 13% uczniów, co pokrywa się ze średnimi wynikami z Polski. Najgorsze wyniki z egzaminu dojrzałości z języka polskiego uzyskano w powiecie tarnobrzeskim i leskim (46%), najlepsze natomiast w Krośnie i powiecie kolbuszowskim (64%). Dotychczasowy podział jakości edukacji na słabszy wschód i silniejszy region centralno-zachodni burzy dobry wynik powiatu bieszczadzkiego. Z porównania wyników egzaminu z matematyki widać, że edukacja w niektórych powiatach nastawiona jest na przedmioty ścisłe – najlepszy średni wynik egzaminu z matematyki odnotowano w powiecie tarnobrzeskim (67,7%), kolejne miejsca należą do miast Krosna (64,6%) i Tarnobrzega (64,1%). Najsłabsze osiągnięcia z matematyki miały miejsce w powiecie przemyskim i leskim. Województwo podkarpackie nie należy do wiodących pod względem szkolnictwa wyższego. W 15 szkołach wyższych studiowało łącznie 62 731 studentów. Liczba studentów na 10 tys. mieszkańców wynosiła tu 295, co stanowi 13. wynik w kraju (gorsza sytuacja jedynie w woj. warmińsko-mazurskim, świętokrzyskim i lubuskim). Wskaźnik ten spadał we wszystkich regionach na przestrzeni 4 ostatnich lat ze względu na niż demograficzny, jednak na woj. podkarpackim spadek ten był stosunkowo niewielki. Gorsza sytuacja ma miejsce w zakresie liczby absolwentów na 10 tys. ludności – liczba ta wynosi 95, gorzej jest jedynie w woj. lubuskim.
Wykres 43 Liczba studentów i absolwentów uczelni wyższych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców, porównanie woj. podkarpackiego i miasta Rzeszowa, rok 2013 Rzeszów PODKARPACKIE
885,27 absolwenci na 10 tys. mieszkańców 96,39
2621,13 studenci na 10 tys. mieszkańców 294,61
0,00 500,00 1000,00 1500,00 2000,00 2500,00 3000,00
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 155
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Należy podkreślić, że jedynym silnym ośrodkiem akademickim na Podkarpaciu jest Rzeszów. W stolicy województwa kształci się około 75% wszystkich studentów w regionie. Ze względu na powyższe, wskaźniki liczby studentów i absolwentów szkół wyższych są w Rzeszowie 9 razy wyższe niż w województwie . Pod względem liczby studentów przypadającej na 10 tys. mieszkańców Rzeszów przoduje nie tylko wśród polskich miast, ale także na tle europejskich ośrodków akademickich. W 2013 roku w woj. podkarpackim było nieco ponad 3 tys. nauczycieli akademickich, co daje 11 lokatę pośród innych województw. Na tę liczbę składa się 23,7% osób zatrudnionych na stanowisku profesora, 0,7% na stanowisku docenta, 0,7% na stanowisku adiunkta i 59,2% na stanowisku asystenta. Rozpatrując sytuację w województwie podkarpackim, trzeba stwierdzić, że choć liczba nauczycieli akademickich wydaje się być w miarę stabilna, następuje tendencja powolnego spadku. Potencjał województwa podkarpackiego w zakresie szkolnictwa wyższego jak i potencjał badawczy skoncentrowany jest w Rzeszowie, w którym lokują się największe instytucje akademickie. Scentralizowanie możliwości edukacyjnych i badawczych sprzyja zwiększeniu poziomu kształcenia, daje możliwość interdyscyplinarności kształcenia i interdyscyplinarnej współpracy badawczej. 78 Specjalizacje badawcze województwa podkarpackiego rozwijają się najprężniej w zakresie lotnictwa i kosmonautyki oraz informatyki i telekomunikacji 79 . Przemysł lotniczy wspomagany jest przede wszystkim przez Politechnikę Rzeszowską i inne placówki naukowo-badawcze z Rzeszowa jak i spoza regionu. Współpraca jednostek naukowo-badawczych z przedsiębiorstwami rośnie, o czym świadczy duży udział środków finansowych na działalność badawczą z sektora przedsiębiorstw. Potencjał badawczy regionu widoczny jest w rosnącym zapleczu zespołów laboratoryjnych, które pozwalają na przeprowadzanie badań i eksperymentów w zakresie istniejących i innowacyjnych technologii. Wiodącymi jednostkami badawczymi z zapleczem laboratoryjnym są: Politechnika Rzeszowska - PR (badania z zakresu lotnictwa, budowy maszyn, technologii tworzyw sztucznych, informatyki i robotyki), Uniwersytet Rzeszowski – UR (badania w dziedzinie fizyki, biotechnologii, przemysłu spożywczego, przetwórstwa odpadów i biomasy na energię), Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie – WSIiZ (laboratoria automatyki i robotyki, sztucznej inteligencji, hodowli tkanek i komórek) oraz Wyższa Szkoła Prawa i Administracji w Rzeszowie (WSPiA). Jednostki te współpracują z przemysłem dla zwiększenia innowacyjności i lepszego wdrażania nowych technologii. W województwie podkarpackim na czterech wiodących uczelniach wyższych (UR, PR, WSIiZ, WSPiA) w 2012 roku pracowało 431 zespołów badawczych w tym 73 międzynarodowych. Realizowanych było 365 zleceń badawczych na łączną sumę 54,9 mln zł 80 . Zwiększanie jakości kształcenia w regionie jest jednym z celów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Zakres ten obejmują trzy Priorytety programu. Na poziomi centralnym: Priorytet III - wysoka jakość systemu oświaty i Priorytet IV - szkolnictwo wyższe i nauka, na poziomie regionalnym Priorytet IX - rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach. Ogromnym sukcesem Podkarpacia w obszarze zwiększania dostępności edukacji jest upowszechnienie nauczania przedszkolnego. Z analizy zrealizowanych projektów oraz wywiadu indywidualnego z przedstawicielem WUP wynika, że ważny udział miały w tym interwencje z EFS.
78 Raport z „Badania potencjałów i specjalizacji województwa podkarpackiego” (XI 2013), 69 79 Tamże, s.71., 80 Strategia rozwoju województwa – Podkarpackie 2020.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 156
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
(…) projekty, które dotyczyły obszaru edukacji, a więc przede wszystkim miały realizować cel, jakim jest zmniejszenie nierówności w dostępie do edukacji, w upowszechnianiu edukacji zwłaszcza na obszarach wiejskich, to jest nasz ogromny sukces. Gdyby nie możliwości wsparcia, które były udzielane w ramach tego naszego programu, na terenie naszego województwa, nie powstałoby czy nie uzyskałoby pomocy na przykład 454 ośrodków wychowania przedszkolnego. Z których ponad 152 to zupełnie nowopowstałe . A więc nie byłoby tych przedszkoli, gdyby nie wsparcie EFS-u i możliwość ich utworzenia. Nie byłoby innych ośrodków wychowania przedszkolnego, które nie prosperowałyby bez tego wsparcia, nie miałyby doposażenia, nie miałyby po prostu możliwości realizowania programu edukacyjnego na rzecz dzieci. Respondentka indywidualnego wywiadu pogłębionego
W ramach funduszy unijnych z tematyce nauki i edukacji zrealizowano w sumie 1 563 projekty za łączną kwotę 1 934 739 007 zł (1 419 780 521 zł dofinansowania z UE).
Tabela 59 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w Podkarpackiem w dziedzinie tematycznej "nauka i edukacja" Liczba Wartość ogółem Dofinansowanie Perspektywa Program projektów [zł] z UE [zł] Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju 57 145 657 494 zł 99 154 415 zł Regionalnego Rozwój zasobów ludzkich 34 105 750 329 zł 71 503 060 zł 2004-2006 Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów 11 6 818 711 zł 5 454 969 zł wiejskich Program Operacyjny Kapitał Ludzki 1 268 692 224 893 zł 587 359 531 zł Regionalny Program Operacyjny 95 428 601 149 zł 246 340 451 zł Województwa Podkarpackiego Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 88 2 013 348 zł 1 349 091 zł 2007-2013 Program Operacyjny Rozwój Polski 7 436 608 254 zł 314 010 202 zł Wschodniej Program Operacyjny Infrastruktura i 3 117 064 828 zł 94 608 801 zł Środowisko SUMA: 1 563 1 934 739 007 zł 1 419 780 521 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych portalu mapadotacji.gov.pl (dostęp 20.07.2014) oraz danych UMWP
Inwestycje o największej wartości finansowej dotyczą w głównej mierze rozbudowy bazy dydaktycznej uczelni wyższych, np.: Uruchomienie kompleksu naukowo-dydaktycznego ZALESIE - Regionalne centra innowacji i transferu technologii produkcji, przetwarzania oraz marketingu w sektorze rolno-spożywczym - Uniwersytet Rzeszowski; Regionalne Centrum Dydaktyczno- Konferencyjne i Biblioteczno-Administracyjne Politechniki Rzeszowskiej - Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza. Zgodnie ze sprawozdaniem z realizacji RPO WP, do końca 2013 roku zmodernizowano 39 obiektów edukacyjnych. Szacuje się, że do końca programu wskaźnik ten wzrośnie do 62 obiektów. Z efektów wdrożenia RPO WP korzysta ponad 27 tys. uczniów i 20 tys. studentów. 81
81 Dane sprawozdawcze za rok 2013, pozyskane od IZ RPO WP.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 157
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Z kolei największy projekt z POKL to Podkarpacie stawia na zawodowców (Wojewódzki Urząd Pracy w Rzeszowie). Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że inwestycja ta okaże się wielkim sukcesem mającym realne przełożenie na przygotowanie zawodowe absolwentów podkarpackich szkół. W strategii wdrażania POKL bardzo duży nacisk położyliśmy na edukację zawodową, bardzo zaniedbaną, niedoszacowaną finansowo, niedoposażoną w nowoczesne pomoce dydaktyczne, warsztaty, oprzyrządowanie, które pozwoliłoby na przygotowywanie uczniów do zawodów naprawdę XXI wieku. Wobec tego jedynym rozwiązaniem, jakie tutaj widzieliśmy to takie, żeby zrealizować projekt systemowy obejmujący wszystkie powiaty, z udziałem organów prowadzących te szkoły i doposażyć uczniów w takie kompetencje, w takie umiejętności, a także w takie pomoce dydaktyczne, które absolwentom pozwolą podjąć zatrudnienie. Ten projekt systemowy nazywa się "Podkarpacie stawia na zawodowców", bierze w nim udział 20 powiatów i szkoły, które dokonują wręcz rewolucyjnych zmian, zarówno jeżeli chodzi o przygotowanie uczniów, jak i formę realizacji zajęć. Uczniowie korzystają ze staży i praktyk u takich pracodawców, z którymi szkoły mają zawarte porozumienia po to, żeby uczeń poznał od podstaw, jak wygląda praca na danym stanowisku w tym zawodzie, do którego jest przygotowywany. Tutaj na bazie projektu innowacyjnego, który my, jako województwo realizowaliśmy, zostały przygotowane na pierwszym etapie specjalne podstawy programowe dla niektórych zawodów przy współpracy z partnerami zagranicznymi. I to oznacza, że instruktorzy zawodu, nauczyciele otrzymali nowe pomoce naukowe i podręczniki do pewnych zawodów i w tych zawodach uczniowie także otrzymali katalog możliwości. Nacisk jest położony nie tylko na naukę teoretyczną, ale także na praktykę. To jest duży projekt, bardzo ważny dla regionu, ponieważ absolwenci tego projektu, będą o wiele lepiej przygotowani, jeżeli chodzi o przygotowanie zawodowe, kompetencje i ogólne, i kluczowe, i umiejętności takie, które w tej chwili poszukiwane są przez dużych pracodawców tworzących i rozwijających się, tworzących dodatkowe miejsca pracy. Respondentka indywidualnego wywiadu pogłębionego
Pozytywne zmiany w zakresie edukacji i jakości kształcenia dostrzegają również mieszkańcy województwa. W przeprowadzonej ankiecie telefonicznej aż 268 na 502 respondentów (54%) stwierdziło, że na przestrzeni ostatnich 10 lat wzrosła jakość kształcenia w powiacie ich zamieszkania. Spośród 427 (85%) osób, które odpowiedziały, że dostrzegają pozytywne zmiany w regionie spowodowane programami unijnymi, 18% wskazało, że zmiany te dotyczą edukacji. Z kolei eksperci zewnętrzni wskazują na ważny wpływ funduszy europejskich na rozwój infrastruktury oświatowej. Mowa tu zarówno o budowie ośrodków dydaktycznych, jak i modernizacji i doposażeniu już funkcjonujących szkół. Szczególnie widoczny jest tu wzrost komputeryzacji szkół. W 2012 roku na jeden komputer szkolny z dostępem do Internetu przypadało w Podkarpackiem przeciętnie 7,55 ucznia szkoły podstawowej. Jest to najlepszy wynik na tle kraju. Odnośnie komputeryzacji gimnazjów, region zajmuje drugie miejsce (za województwem opolskim) – 8,66 ucznia na jeden komputer z dostępem do internetu. Należy zauważyć, że od 2004 roku wskaźniki te uległy obniżeniu kolejno o 69% i 59%. Wartość użytego wskaźnika komputeryzacji wypada znacznie korzystniej na obszarach wiejskich, niż w miastach. Należy jednak zauważyć, że do szkół ulokowanych na obszarach
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 158
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
wiejskich uczęszcza ogólnie mniej uczniów, oddziałów jest mniej, a klasy są mniej liczne, niż klasy w szkołach miejskich. W zakresie wzrostu jakości kształcenia ważna jest ta infrastruktura i rzeczywiście poziom komputeryzacji. On systematycznie wzrasta. Coraz mniej uczniów przypada na jeden szkolny komputer. Czyli rzeczywiście ten wskaźnik uległ znacznej poprawie. On się jeszcze różnie kształtuje na różnych poziomach edukacji. Czy szkoła podstawowa czy gimnazja czy też szkoły średnie. Aczkolwiek systematycznie na każdym z tych poziomie wzrasta. Wyposażenie szkół rzeczywiście wpłynęło na jakość, możliwość korzystania z różnego rodzaju narzędzi online, tworzenia programów distance learning. Oczywiście to są projekty realizowane punktowo, nie globalnie, więc to zależy od szkoły. Ekspert w zakresie funduszy UE, pracownik naukowy Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Kolejnym zagadnieniem poruszanym w ramach niniejszego opracowania będzie wpływ funduszy UE za rozwój infrastruktury publicznej regionu. Częściowo tego tematu dotyczyła analiza liczby szkół i ich komputeryzacji. Innymi obszarami ważnymi w tym zakresie jest dostępność m.in. szpitali, ośrodków kultury i sportu, domów pomocy społecznej i bibliotek.
W województwie podkarpackim jest najmniej W jakim zakresie fundusze europejskie szpitali w stosunku do liczby ludności, spośród wpłynęły na stan infrastruktury publicznej wszystkich regionów Polski. W 2012 na jeden w województwie podkarpackim? Czy tego szpital przypadało aż 54,6 tysięcy mieszkańców. rodzaju inwestycje dostosowane były do Średnia dla kraju to 42,16. Należy jednak potrzeb społeczności lokalnej? odnotować, że od 2004 roku liczba ta uległa znacznemu zmniejszeniu (z 70,98 tys. na szpital). Jest to największy postęp spośród wszystkich województw . Ta pozytywna zmiana przekłada się na wartość innego wskaźnika - liczbę osób przypadających na jedno szpitalne łóżko. W 2004 wynosił on 237, a do 2012 spadł o 26 punktów (do 211 osób przypadających na łóżko w szpitalu ogólnym). Większą poprawę odnotowano tylko w województwie opolskim – spadek wartości wskaźnika z 244 do 203. Inaczej przedstawia się sytuacja w zakresie dostępności przychodni. Od 2004 do 2013 liczba przychodni zmniejszyła się o 730 obiektów w skali kraju. Tendencja ta dosięgnęła również Podkarpacie. W 2004 na jedną przychodnię podległą samorządowi terytorialnemu przypadało 7,17 tysiąca mieszkańców. Do 2013 liczba ta wzrosła do 9,77 tysięcy. Ogólnie podkarpackie zajmuje dopiero 14. miejsce wśród województw pod względem wartości tego wskaźnika. Na podstawie analizy z uwzględnieniem podziału na powiaty, można zaobserwować że, województwo podkarpackie, podobnie jak inne regiony nie tylko w Polsce, charakteryzuje się lepszą ogólną dostępnością do opieki medycznej w dużych ośrodkach miejskich. Nie można jednak stwierdzić, aby istniały obszary województwa w istotny sposób wykluczone z oddziaływania publicznej opieki medycznej. Dostępność opieki lekarskiej zależy w głównej mierze od liczby lekarzy , którzy mogą świadczyć swoje usługi dla ludności. W województwie podkarpackim sytuacja w tym względzie nie jest najlepsza
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 159
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
biorąc pod uwagę wskaźniki, jakie osiągnęły w tym zakresie pozostałe województwa. Trzynasta pozycja w roku 2012 (podobnie jak województwa: opolskiego, lubuskiego czy warmińsko- mazurskiego) wiąże się z prawie dwukrotnie mniejszą liczbą lekarzy w przeliczeniu na mieszkańca, niż w będącym pod tym względem liderem, województwie mazowieckim. Wartym odnotowania jest fakt, że od 2006 liczba lekarzy w regionie znacznie wzrosła – o 36% (z 5 829 w roku 2006 do 7 951 w 2012). Pod względem wzrostu liczby lekarzy podkarpackie zajmuje 3. miejsce w skali kraju.
Wykres 44 Liczba ludności na łóżko w szpitalach ogólnych, porównanie lat 2004 i 2012
2004 2012 300 255 253 244
250 237 231 230 227 226 224 221 219 219 217 216 215 211 211 208 208 205 205 204 203 202 197 197 194 193 192 200 190 183 182 178 172
150
100
50
0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Ważną przyczyną małej liczby lekarzy, jest brak w województwie uczelni kształcącej na kierunku lekarskim. Fakt ten ma dwojaki wpływ. Po pierwsze, znaczna część młodzieży opuszczającej region w celu podjęcia studiów medycznych, nie wraca po zakończeniu edukacji w rodzinne strony i zasila rynek lekarski innego regionu (najbliższe uczelnie medyczne znajdują się w Krakowie i Lublinie). Po drugie, kadra medyczna pracująca w woj. podkarpackim ma ograniczoną możliwość rozwoju zawodowego. W wyniku działań Uniwersytetu Rzeszowskiego, stosunek liczby lekarz do liczby pacjentów ulegnie poprawie. Na uczelni w ciągu najbliższych dwóch lat powstanie lekarski kierunek studiów (pierwszy planowany nabór studentów odbędzie się w 2015 roku). Dla potrzeb utworzenia nowego kierunku studiów, w Rzeszowie zostanie wybudowany „Zakład Nauk o Człowieku”. Budowa ta będzie dofinansowana z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego. Beneficjentem inwestycji jest Uniwersytet Rzeszowski, a jej łączna wartość to 23 040 277 zł (w tym 19 550 000 zł dofinansowania z UE).
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 160
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 35 Liczba lekarzy na 1000 mieszkańców wg województw, 2012
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Ważnym czynnikiem stanowiącym o rozwoju społecznym regionów jest dostęp do pomocy społecznej. W Podkarpackiem funkcjonuje (dane za 2013) 45 domów pomocy społecznej, w 2004 liczba ta wynosiła 49. Stosunek liczby ludności do liczby domów pomocy społecznej lokuje region w środku zestawienia województw i jest bliski średniej dla kraju. Gorzej prezentuje się dostępność placówek pieczy zastępczej (łącznie placówki socjalizacyjne i rodzinne). Od 2004 do 2013 ich liczba w regionie wzrosła jedynie o 3 obiekty. W odniesieniu do innych województw jest to bardzo powolny przyrost. Należy podkreślić, że liczba osób w wieku poniżej 18 lat przypadająca na jedną placówkę jest jedną z najwyższych w kraju – około 12,3 tys. osób w wieku przedprodukcyjnym na placówkę. Wyższe wartości wskaźnika odnotowały jedynie województwa wielkopolskie i podlaskie. Podkarpackie wypada bardzo korzystnie na tle pozostałych regionów kraju pod względem dostępności bibliotek. Liczba ludności przypadającej na jeden taki obiekt w woj. podkarpackim jest najniższa w kraju. Na jedną bibliotekę w roku 2012 przypadało 2 890 mieszkańców. W 2004 roku wskaźnik ten był tylko o 3% niższy. Wysoka dostępność bibliotek w Podkarpaciem niestety nie idzie w parze z ich komputeryzacją. Na jedną placówkę biblioteczną w regionie podkarpackim przypada jedynie 3,94 użytkowanych komputerów. Plasuje to województwo na ostatnim miejscu pod względem komputeryzacji bibliotek. Niepokojący jest również fakt, że wskaźnik ten wzrasta bardzo wolno, od 2004 jedynie o 0,35 punktu. Jest to najwolniejsze tępo postępu w skali kraju.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 161
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 45 Liczba ludności przypadająca na jedną bibliotekę, porównanie województw - lata 2004 i 2012
2004 2012
6000 5654 5575 5294 4846 5000 4822 4455 4240 4157 4132 4105 4072 4026 4020 3981 3941 3909 3744
4000 3648 3625 3624 3600 3579 3330 3280 3182 3111 3061 2932 2927 2916 2890 2871 2805
3000 2698
2000
1000
0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Zgodnie z reformą o pieczy zastępczej, opieka nad dziećmi (szczególnie najmłodszymi) ma zostać przeniesiona z domów dziecka na rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka. Ma też ulec zmniejszeniu liczba podopiecznych przypadających na jedną placówkę. Trend ten widać w statystyce miejsc w placówkach opieki stacjonarnej. W ciągu 10 lat liczba ta spadła z 17 189 w roku 2004 do 14 742 w roku 2013 (spadek o 14%). W regionie podkarpackim w okresie 2004-2013 liczba miejsc w placówkach pieczy zastępczej spadła o 8%. Obecnie na jedno miejsce przypada około 529 osób w wieku do 18 lat. Średnia dla kraju to 474,5. Podkarpackie lokuje się na 11. miejscu w rankingu województw. Na obszarze regionu podkarpackiego funkcjonuje 338 placówek kulturalnych (domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice). Liczba ta wzrosła jedynie o 5 w stosunku do roku 2003 82 . To niewiele, trzeba jednak zauważyć, że ośrodki te są wysoko dostępne . Na jeden obiekt przypada 6300 osób. Lepsze wyniki odnotowano tylko w województwach zachodniopomorskim (5 388) i opolskim (4 686). Podkarpackie wyróżnia się także pod względem dostępności klubów i sekcji sportowych. Jest ich w regionie 3 768 (dane za 2012), a od 2004 liczba ta wzrosła aż o 40%. Na jeden obiekt przypada 565 mieszkańców. Jest to najlepszy wynik w kraju. W samym województwie powiatami wiodącymi pod względem liczby klubów i sekcji sportowych są rzeszowski, mielecki i dębicki oraz miasto Rzeszów. Najsłabiej na tle regiony wypadają powiaty leski i bieszczadzki (mapa 36).
82 Brak danych na rok 2004.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 162
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 36 Liczba klubów i sekcji sportowych w poszczególnych powiatach woj. podkarpackiego, 2012
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
W latach 2008-2012 infrastruktura sportowa znacznie się rozwinęła dzięki programowi „Moje boisko- Orlik 2012”. W województwie podkarpackim powstało 173 kompleksów sportowych. Najwięcej do użytku oddano tego typu obiektów w województwie wielkopolskim i mazowieckim, podkarpackie zajęło natomiast 8 lokatę. Niebagatelny wpływ na wzrost dostępności infrastruktury publicznej mają projekty realizowane w ramach funduszy unijnych. To pozytywne oddziaływanie widać mocno na obszarach wiejskich. Jak zauważyli respondenci indywidualnych wywiadów pogłębionych – przedstawiciele WUP i Departamentu PROW UMWP, samorządy są bardzo aktywne w realizacji projektów z zakresu infrastruktury publicznej. Są to projekty, które dają twardy, namacalny efekt oraz realnie przekładają się na jakość życia społeczności lokalnej. Potwierdzają to wyniki ankiety telefonicznej z mieszkańcami województwa podkarpackiego. Spośród 427 (85%) osób, które odpowiedziały, że dostrzegają pozytywne zmiany w regionie spowodowane programami unijnymi, aż 36% wskazało, że zmiany te dotyczą właśnie infrastruktury publicznej.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 163
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Przedstawicielka instytucji wdrażającej PROW w Podkarpackiem komentuje projekty zrealizowane w danym zakresie następująco:
Projekty z zakresu poprawy infrastruktury społecznej są naszymi podstawowymi usługami. W dużej części wpisują się w odnowę wsi, która w PROW była realizowana. Jeśli chodzi o tę infrastrukturę służącą społeczeństwu, no to odnotowujemy w tym zakresie same sukcesy. Zwróciłbym uwagę na jeden bardzo ważny element. To, że dzieje się tak, a nie inaczej, to jest zasługa naszych samorządowców. I uważam, że akurat gminy, to jest taki szczebel samorządu, który jest szczególnie aktywny w realizacji tego typu operacji. I faktycznie ta jakość życia, dostęp do infrastruktury społecznej, poprawia się niesamowicie. My mamy również to szczęście, że każdy projekt w odnowie wsi, wymagał planu odnowy miejscowości. Był ustalony na zebraniu wiejskim - czyli finansowaliśmy takie inwestycje, które społeczność wybierała. I dzisiaj, kiedy jeździmy na kontrole, to bardzo fajnie widać, że to właśnie tak powinno być. Dlatego, że tam się coś dzieje. Czyli, jak powstał plac zabaw, to on nie jest pusty, jak powstało boisko, to tam się coś dzieje, jak jest świetlica, to ona funkcjonuje, jak jest dom kultury, to koło gospodyń i inne stowarzyszenia prowadzą tam swoją działalność. To jest właśnie ta rzecz, którą należałoby cały czas utrzymywać. Respondentka indywidualnego wywiadu pogłębionego
W ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na obszarze województwa podkarpackiego zostało zrealizowanych w przedmiotowym zakresie 958 projektów za łączną wartość 296 544 349 zł (152 373 027 zł dofinansowania z UE). Innymi programami UE, w ramach których wsparto infrastrukturę publiczną były Zintegrowany Program Rozwoju Regionalnego, PO Infrastruktura i Środowisko, PO Rozwój Polski Wschodniej oraz Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego. Z wymienionych programów w zakresie tematycznym infrastruktury publicznej zakontraktowano w sumie 1 368 projektów za łączną kwotę 2 307 067 477 zł (dofinansowanie z UE: 1 365 522 941 zł).
Tabela 60 Projekty PROW w dziedzinie infrastruktury publicznej Liczba Wartość Dofinansowanie Perspektywa Program projektów projektów [zł] z UE [zł] Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju 2004-2006 94 189 792 942 zł 110 040 675 zł Regionalnego Program Operacyjny Rozwój Polski 7 436 415 254 zł 314 010 202 zł Wschodniej Program Operacyjny Infrastruktura 16 105 950 328 zł 71 791 079 zł 2007-2013 i Środowisko Regionalny Program Operacyjny 293 1 278 364 604 zł 717 307 958 zł Województwa Podkarpackiego Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 958 296 544 349 zł 152 373 027 zł SUMA: 1 368 2 307 067 477 zł 1 365 522 941 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez UMWP, Bazy KSI SIMIK 07-13 i Bazy SRP 04-06
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 164
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
W poniższej tabeli przedstawiono uszczegółowienie zakresu tematycznego projektów dotyczących wsparcia rozwoju infrastruktury publicznej. Kategoryzacja została oparta o tematykę Priorytetu/Działania, którego dotyczą poszczególne inwestycje. Tabelę opracowano na podstawie innej bazy danych, niż tabele dotyczące innych dziedzin tematycznych. W związku z powyższym, wśród projektów zakategoryzowanych jako infrastruktura publiczna , znajduje się część inwestycji, które we wcześniejszych analizach przedstawiono jako projekty z zakresu nauki i edukacji .
Tabela 61 Liczba i wartość projektów z tematyki infrastruktury publicznej w podziale na tematy Działań Liczba Wartość ogółem Dofinansowanie Program Temat Działania projektów [zł] UE [zł] Infrastruktura publiczna 681 287 696 616 zł 147 027 363 zł Remont lub wyposażenie świetlic PROW 258 8 267 795 zł 4 993 514 zł wiejskich Remont lub wyposażenie muzeów 19 579 939 zł 352 151 zł Lokalna infrastruktura społeczna 60 76 719 845 zł 36 702 925 zł ZPORR Regionalna infrastruktura społeczna 34 113 073 096 zł 73 337 750 zł Infrastruktura systemu oświaty 114 987 367 759 zł 659 355 128 zł Pozostała infrastruktura społeczna 65 244 075 373 zł 112 304 567 zł RPO WP, Infrastruktura ochrony zdrowia 52 313 916 654 zł 180 567 695 zł POIŚ, Infrastruktura mieszkalnictwa 41 84 261 132 zł 44 217 652 zł PO RPW Rozwój infrastruktury kulturalnej 22 121 808 081 zł 66 313 619 zł Infrastruktura opiekuńczo-wychowawcza 22 69 301 187 zł 40 350 577 zł SUMA: 1 368 2 307 067 477 zł 1 365 522 941 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z KSI SIMIK 07-13 (RPO WP, POIŚ,PO RPW - stan na 31.07.2014), danych pozyskanych od UMWP (PROW) i danych z Bazy SRP 04-06 (ZPORR).
Największymi inwestycjami w ramach poszczególnych programów były:
• Modernizacja i rozbudowa Szpitalnego Oddziału Ratunkowego w Szpitalu Wojewódzkim nr 2 w Rzeszowie , beneficjent: Szpital Wojewódzki Nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej w Rzeszowie (POIŚ) • Rozbudowa, przebudowa i remont budynku Filharmonii im. Artura Malawskiego w Rzeszowie , beneficjent: Filharmonia Podkarpacka im. Artura Malawskiego w Rzeszowie (RPO WP) • Rozbudowa, przebudowa i wyposażenie obiektów Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Krośnie , beneficjent: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Krośnie (PO RPW) Najwięcej projektów zrealizowano w ramach RPO WP. Projekty te dotyczą zarówno budowy nowych obiektów użytku publicznego (np. ośrodki sportu), jak i rewitalizacji istniejących (np. zabytkowe obiekty kulturalne). Ważnym typem interwencji jest wsparcie infrastruktury pomocy społecznej. (…)tu wspieraliśmy w dużej mierze domy pomocy społecznej, to wsparcie było akurat dość szerokie i efektywne. Dostosowanie obiektów standardów, które nakład ustawa na te placówki. Było to istotne w kontekście możliwości dalszego funkcjonowania tych instytucji. Jeśli chodzi o wsparcie służby zdrowia, no to tutaj też bardzo znacząca poprawa sytuacji. Celem, który wciąż jest przed nami i który jest tym ostatnim projektem kluczowym, jest budowa zaplecza dla wydziału medycznego Uniwersytetu Rzeszowskiego. Jeżeli uda nam się pokonać ten próg i w regionie zaczną być kształceni lekarze, to będzie faktycznie ogromny sukces tego okresu planistycznego. Respondent indywidualnego wywiadu pogłębionego
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 165
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
5.5 Ocena trafności i skuteczności wykorzystania wsparcia w ramach funduszy UE
Celem wsparcia oferowanego w ramach Czy fundusze europejskie zostały wykorzystane funduszy UE jest zwiększenie spójności tam, gdzie istniało największe zapotrzebowanie regionów pod względem rozwoju społecznego na wsparcie finansowe? Czy na terenie i gospodarczego. W związku z tym, ważne jest, województwa podkarpackiego występują obszary by środki finansowe trafiały głównie na nieobjęte lub niedostatecznie objęte wsparciem w obszary faktycznie tego potrzebujące. W ciągu ramach dotychczas realizowanych programów 10 lat przynależności Polski do Unii i Inicjatyw Wspólnotowych w województwie Europejskiej, sytuacja społeczno-gospodarcza podkarpackim? województwa podkarpackie uległa znaczącej poprawie. Szczególnie widoczny postęp dotyczy infrastruktury drogowej, infrastruktury publicznej oraz sfery B+R. Aby porównać, jak zmieniła się sytuacja w poszczególnych powiatach, dokonano analizy ekonomicznej opartej o wskaźnik syntetyczny – Taksonomiczną Miarę Rozwoju (TMR) 83 . Do wyliczenia wskaźnika TMR posłużono się następującymi zmiennymi dla powiatów:
• podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności • wydatki gmin per capita • dochody własne gmin per capita • udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym • współczynnik skolaryzacji netto szkoły podstawowe • współczynnik skolaryzacji netto gimnazja • wydatki na pomoc społeczną jednostek budżetowych gmin per capita • udzielone noclegi na 1000 ludności • ochrona zdrowia – wydatki per capita
Na podstawie wyliczonego wskaźnika syntetycznego porangowano powiaty województwa podkarpackiego według poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego. Należy pamiętać, że wartości obliczonego wskaźnika można wykorzystywać jedynie do określenia pozycji danej jednostki w określonym zbiorze i określonym punkcie czasowym. Wobec powyższego, porównywać można pozycję, którą powiat zajmuje wobec pozostałych i czy na przestrzeni lat uległa ona zmianie. Na kolejnej stronie niniejszego opracowania zamieszczono mapy regionu podkarpackiego w podziale na powiaty z określeniem poziomu społeczno-gospodarczego wyliczonego za pomocą TMR. Powiatami, które wyróżniają się w tym zakresie pozytywnie, są: miasto Tarnobrzeg (przejście z grupy wysoko do bardzo wysoko rozwiniętych); sanocki, jasielski, lubaczowski (przejście z grupy przeciętnie do wysoko rozwiniętych), przemyski i strzyżowski (przejście z nisko do przeciętnie rozwiniętych). Drugą zmienną, którą przygotowano na potrzeby niniejszego pytania, jest wielkość wsparcia z UE otrzymanego przez poszczególne powiaty. Przy opracowaniu tego zbioru danych posłużono się informacjami dostępnymi na portalu mapadotacji.gov.pl oraz danymi przekazanymi przez Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego.
83 Opis metody TMR został przedstawiony w podrozdziale „Analiza wpływu funduszy unijnych na gospodarczy rozwój regionu”.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 166
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 37 Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego woj. podkarpackiego, TMR - 2003 Mapa 38 Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego woj. podkarpackiego, TMR - 2012
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 167
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Portal Mapa dotacji przedstawia informacje o projektach z przyporządkowaniem do obszaru realizacji – powiaty i województwa. Projekty, które nie były przyporządkowane do powiatów analizowano osobno, jako ogólnowojewódzkie (nie ma ich w zestawianiu dla tego pytania badawczego). By wyliczyć wartość wsparcia przypadającego na jednego mieszkańca, wartość projektów podzielono przez liczbę mieszkańców powiatów, w których były realizowane. W wypadku projektów realizowanych na obszarze kilku powiatów zastosowano następującą formułę: liczba mieszkańców powiatu / łączna liczba mieszkańców powiatów, w których realizowany jest projekt x wartość ogólna projektu. Tą samą formułą wyliczono wartość dofinansowania z UE przypadającego na jednego mieszkańca. Za pomocą współczynnika korelacji sprawdzono, czy występuje związek pomiędzy wyjściowym poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu (wskaźnik wyprowadzony z TMR za rok 2003) z wysokością wsparcia z UE przypadającego na jednego jego mieszkańca. Wykazano występowanie umiarkowanej dodatniej korelacji (0,43 84 i 0,49 85 ) pomiędzy tymi dwiema zmiennymi. Przy założonym poziomie istotności [ p=0,05] i 23 stopniach swobody [ df =23], korelację należy uznać za istotną statystycznie. Uzyskany wynik wskazuje na wniosek, że wsparcie nie zostało skierowane na obszary najbardziej tego potrzebujące - im wyższy poziom rozwoju, tym wyższe przyznane środki. Po wyłączeniu z analizy Rzeszowa, który uzyskał najwyższą kwotę wsparcia i w 2003 odnotował najwyższy wskaźnik rozwoju, wartość korelacji spada do niskiej (0,27 i 0,30). Wynik ten potwierdzają wypowiedzi respondentów indywidualnego wywiadu pogłębionego oraz ekspertów. W Podkarpackiem, podobnie jak w pozostałych regionach Polski, obserwowana jest wysoka aktywność w aplikowanie o środki europejskie podmiotów ulokowanych w dużych, dynamicznie rozwijających się miastach. Jest to mechanizm samonapędzający się. Samorządy i przedsiębiorcy wykazujący dużą inicjatywę prężnie się rozwijają, szukają możliwości, które mogą wykorzystać. Takie dają fundusze unijne. Wobec powyższego ważną potrzebą, którą należy zaspokoić w nowej perspektywie finansowej jest skierowanie działań na zwiększenie aktywności w zakresie wnioskowania o projekty unijne przez podmioty w gminach i powiatach słabiej rozwiniętych (m.in. strzyżowski, niżański, brzozowski).
Wykres 46 Odpowiedź na pytanie: Na ile według Pana/Pani, przedsięwzięcia finansowane ze środków Unii Europejskiej odpowiadają na faktyczne potrzeby powiatu? Proszę o ocenę adekwatności wsparcia w skali od 1 do 5.
5 - całkowicie dotyczą faktycznych potrzeb i problemów 8% 4 22% 3 40% 2 13% 1 - zupełnie rozmijają się z faktycznymi potrzebami 7% 0 - nie wiem/ trudno powiedzieć 11%
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
84 Wartość korelacji poziomu rozwoju z ogólną wartością wsparcia przypadającego na 1 mieszkańca. 85 Wartość korelacji poziomu rozwoju z wartością dofinansowania z UE przypadającego na 1 mieszkańca.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 168
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Kwestię trafności wykorzystanego wsparcia poddano również ocenie mieszkańców podkarpackiego. Respondentów ankiety telefonicznej przeprowadzonej na potrzeby niniejszego badania, poproszono, by wskazali na ile interwencje podejmowane w ramach programów unijnych odpowiadają na faktyczne potrzeby obszarów, na których są realizowane (w tym wypadku powiatów). Respondenci dokonali oceny w skali pięciostopniowej. Od 5 – przedsięwzięcia finansowane ze środków Unii Europejskiej całkowicie odpowiadają na faktyczne potrzeby powiatu, do 1 – (…) zupełnie rozmijają się z faktycznymi potrzebami. Oceny skrajne wybrało mniej więcej tyle samo osób (7-8%). Największa liczba respondentów wskazała ocenę pośrednią –40% mieszkańców Podkarpacia uważa, że projekty unijne są w przeciętnym stopniu adekwatne wobec rzeczywistych potrzeb ich powiatu. Obszarami województwa, na które skierowano niewystarczające działania w ramach funduszy UE są powiaty niżański, strzyżowski, brzozowski, bieszczadzki i leski. Powiaty te charakteryzują się najwyższymi wskaźnikami stopy bezrobocia, mają słabo rozwiniętą sieć drogową (leski i bieszczadzki), mało innowacyjnymi przedsiębiorstwami. Jednocześnie wartość projektów, jakie są na ich terenie realizowane, jest relatywnie niska (szczególnie powiat niżański i strzyżowski).
Podkarpackie jest jednym z czterech województw W jakim stopniu fundusze europejskie o najwyższym wskaźniku zagrożenia ubóstwem przyczyniły się do zmniejszenia relatywnym (po uwzględnieniu w dochodach transferów problemów społecznych oraz społecznych). Od roku 2005 do 2011 wartość tej zróżnicowań rozwojowych na obszarach zmiennej obniżyła się w regionie o zaledwie 2,1 punkty. wiejskich i słabiej rozwiniętych? Z kolei w grupie osób, które żyją poniżej granicy minimum egzystencji, w 2013 roku znalazło się 9,4% mieszkańców województwa. Wartość tego wskaźnika spadła od 2005 roku o 5,5 punktów procentowych.
Wykres 47 Zmiana wartości wskaźnika zagrożenia ubóstwem relatywnym w województwach, lata 2005 i 2011
35 2005 2011 31,3
30 28,1 27,2 25,5 25,1 24,4 23,6 23,4 25 23,1 22,2 21,3 21,3 20,8 20,7 20,6 20,4 19,1 19,1 18,8 18,5 18,3
20 17,9 17,5 16,9 16,8 16,5 16,2 14,5 14,0 13,4 13,0
15 12,8
10
5
0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 169
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 39 Odsetek osób w gospodarstwach domowych poniżej Przeciętne miesięczne wynagrodzenie granicy minimum egzystencji, Polska 2013 brutto w województwie podkarpackim wynosi 3 283 zł. Ze względu na dużą dysproporcję pomiędzy poziomem zarobków w Rzeszowie, a resztą regionu, w zdecydowanej większości powiatów (w 18 na 25) przeciętne wynagrodzenie jest niższe niż 3283 zł. Najniższy poziom zarobków odnotowano w powiatach strzyżowskim, krośnieńskim, łańcuckim i niżańskim. Wartość przeciętnego wynagrodzenia zestawiono z odpowiedziami mieszkań- ców województwa (CATI) na pytanie o to, czy dostrzegają pozytywne zmiany, które zaszły w ich powiecie pod Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS wpływem funduszy UE.
Mimo, iż po 17% respondentów mieszkających w dwóch powiatach z najniższymi zarobkami (łańcuckie i strzyżowskie) odpowiedziało na zadane pytanie negatywnie, nie można stwierdzić, by miedzy badanymi zmiennymi występował istotny statystycznie związek. Sprawdzono również istnienie korelacji pomiędzy poziomem wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w latach 2005-2013 a odpowiedziami w ankiecie. Wynik analizy także okazał się nieistotny statystycznie.
Wykres 48 Odsetek mieszkańców poszczególnych powiatów, którzy w ankiecie CATI odpowiedzieli, że nie dostrzegają pozytywnych zmian, które zaszły w wyniku interwencji z funduszy UE 0,25
0,20 0,20 0,18 0,18 0,17 0,17 0,16 0,16 0,15 0,14 0,15 0,13 0,13 0,12 0,12 0,11 0,10 0,10 0,09 0,10 0,08 0,08 0,07 0,05 0,05
0,00
Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 170
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 40 Przeciętne wynagrodzenie brutto w powiatach woj. podkarpackiego, rok 2013
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Eksperci zewnętrzni biorący udział w badaniu, wskazali, że obszarami słabo wspartymi są ogólnie obszary wiejskie. Skierowano na nie solidne wsparcie dotyczące infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, infrastruktury publicznej i modernizacji rolnictwa, ale nadal zmagają się one z problemem bezrobocia i słabo rozwiniętą działalnością pozarolniczą.
Programem dedykowanym wsi jest Program Rozwoju Obszarów Wiejskich. Przedstawicielka Departamentu PROW przy Urzędzie Marszałkowskim wskazuje na duże znaczenie programu, dla polepszenia jakości życia na obszarach wiejskich Podkarpacia:
Niewątpliwie sam fakt prawie 300 milionów złotych w PROW na infrastrukturę techniczną w postaci gospodarki wodno-ściekowej, składowisk odpadów, targowisk, które mieliśmy do dyspozycji w tym PROW, prawie 150 milionów na odnowę wsi. To są wszystko pieniądze, które tam poszły i które widać. Zmiana jest dość potężna, to są fundusze, które zostały efektywnie wykorzystane. Jednak ciągle jest ich mało. Robiliśmy w ubiegłym roku takie zapotrzebowanie, ile by trzeba było nam pieniędzy w województwie na obszarach wiejskich na gospodarkę wodno-ściekową - wychodzi 2 miliardy. Więc potrzeby są jeszcze duże. Ale bez tych pieniędzy, które poszły w tej chwili, po prostu trudno sobie wyobrazić, jakby to wszystko funkcjonowało.
Respondentka indywidualnego wywiadu pogłębionego
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 171
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Działania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich były realizowane także w ramach SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich . Odnośne Działania Programu to: Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego i Pilotażowy Program Leader+ . W ramach pierwszego wymienionego Działania, w województwie podkarpackim zrealizowano 107 operacji za łączną kwotę 44 190 370 zł (26 787 904 zł dofinansowania z UE). Dzięki Pilotażowi Programu Leader+ przeprowadzono 42 projekty za kwotę 15 806 150 zł (12 235 736 zł dofinansowania z UE). Respondentka wywiadu pogłębionego (przedstawicielka WUP) wskazała na problem niskiej aktywności samorządów gmin wiejskich w zabieganiu o projekty miękkie podnoszące aktywność społeczną mieszkańców. W jej opinii, na wsiach brakuje liderów lokalnych – osób, które podejmą inicjatywę, które będą pomysłodawcami pozytywnych zmian. Opinię tę podziela ekspert zewnętrzny (pracownik naukowy UR). Jego zdaniem samorządy gmin wiejskich mocno wykorzystały możliwość ubiegania się o wsparcie w zakresie m.in. infrastruktury kultury, ale nie inicjują działań prorozwojowych dla gospodarki. Według eksperta wielką niewykorzystaną szansą podkarpackiej wsi jest rolnictwo ekologiczne, agroturystyka oraz ogólnie turystyka.
Walory przyrodnicze oraz rozdrobnienie podkarpackich gospodarstw rolnych sprzyjają prowadzeniu działalności agroturystycznej i rolnictwu ekologicznemu. W Europie Zachodniej obserwowany jest duży popyt na żywność ekologiczną. W Polsce też model „slow life” staje się coraz bardziej popularny.
Wpływ funduszy unijnych na rozwój wsi można oceniać również przez pryzmat opinii jej mieszkańców. Zgodnie z wynikami badania CATI jednakowy odsetek mieszkańców obszarów wiejskich, co obszarów miast, wskazał na to, że inwestycje finansowane z UE wywołały pozytywne zmiany w miejscu ich zamieszkania (85%). Niemal dwie trzecie z nich (65%) jako obszar tematyczny tych pozytywnych zmian wskazały rozwój infrastruktury komunikacyjnej/drogowej. Postęp w zakresie infrastruktury publicznej dostrzega 31% respondentów, a rozwój sektora rolniczego – 16%.
Wykres 49 Odpowiedzi mieszkańców obszarów wiejskich województwa podkarpackiego na pytanie, czego dotyczą pozytywne zmiany w otoczeniu, które wyniknęły z odziaływania funduszy unijnych Infrastruktura komunikacyjna/drogowa 65%
Infrastruktura publiczna 31%
Rozwój sektora rolniczego 16%
Edukacja 11%
Wzrost atrakcyjności turystycznej regionu 11%
Ogólna jakość życia 11%
Stan środowiska naturalnego 10%
Rozwój przedsiębiorczości 10%
Rynek pracy 8%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Pytanie wielkokrotnej odpowiedzi – respondenci mogli wskazać po maksymalnie trzy obszary. Źródło: Badania własne (CATI, n=193)
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 172
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 50 Odpowiedzi na pytanie: Na ile według Pana/Pani, przedsięwzięcia finansowane ze środków Unii Europejskiej odpowiadają na faktyczne potrzeby powiatu? W podziale na mieszkańców miast i wsi 9% 5 - całkowicie dotyczą faktycznych potrzeb i problemów 10%
28% 4 28%
34% 3 36%
13% 2 13%
8% 1 - zupełnie rozmijają się z faktycznymi potrzebami 8%
7% 0 - nie wiem/ trudno powiedzieć 4%
0% 10% 20% 30% 40% miasto wieś
Źródło: Badania własne (CATI, n=193)
Mieszkańcy obszarów miejskich i wiejskich niemal jednakowo oceniają adekwatność realizowanych w ich środowisku projektów UE. Na podstawie powyższych danych można wyciągnąć wniosek, że na poziomie subiektywnym wsparcie z UE w jednakowym stopniu odpowiada na potrzeby mieszkańców podkarpackich miast i wsi.
Wsparcie obejmujące działania służące zwiększeniu spójności wewnątrzregionalnej są realizowane także w ramach VII Osi priorytetowej RPO WP 2007-2013. Do dnia 31.07.2014 dzięki środkom z tej Osi zakontraktowano 143 projekty za łączna kwotę 472 137 587 zł (326 742 414zł dofinansowania z UE). W ramach tych inwestycji odnowiono budynki o łącznej powierzchni 307 183,7 m 2 (wartość wskaźnika Powierzchni odnowionych budynków przekroczyła docelową ponad 42-krotnie!), zagospodarowano obszar o powierzchni 43,5 ha, a wartość odtworzonej infrastruktury zniszczonej przez powódź wynosi 42,16 mln zł. 86
Tabela 62 Liczba i wartość projektów zakontraktowanych w ramach Osi VII RPO WP - Spójność wewnątrzregionalna Liczba Wartość Dofinansowanie Działanie RPO WP 2007-2013 projektów wsparcia [zł] UE [zł] 7.1 Rewitalizacja miast 65 278 768 887 zł 190 304 970 zł 7.2 Rewitalizacja obszarów zdegradowanych 24 105 483 440 zł 64 346 447 zł 7.3 Aktywizacja obszarów zmarginalizowanych gospodarczo 54 87 885 260 zł 72 090 998 zł oraz wsparcie terenów zniszczonych przez powódź SUMA: 143 472 137 587 zł 326 742 414 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KSI SIMIK 07-13 (stan na 31.07.2014 r.)
Reasumując, fundusze UE przyczyniły się do zmniejszenia zróżnicowań rozwojowych na obszarach wiejskich i słabiej rozwiniętych głównie poprzez projekty infrastrukturalne – rewitalizacyjne, dotyczące rozbudowy sieci wodnokanalizacyjnej i zwiększanie dostępności terytorialnej. Wpływ ten jest zauważany zarówno przez mieszkańców obszarów wiejskich, jak i przez ekspertów (pracowników naukowych rzeszowskich uczelni).
86 Dane sprawozdawcze za rok 2013 otrzymane od IŻ RPO WP
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 173
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
5.6 Ocena inwestycji wdrożonych dzięki wsparciu finansowemu UE w opinii publicznej
W ramach niniejszej ewaluacji, w celu poznania opinii publicznej na temat inwestycji w Podkarpackiem wdrożonych dzięki funduszom UE, przeprowadzono ankietę telefoniczną oraz wywiad ekspercki. W ankiecie wzięło udział 502 mieszkańców województwa (259 kobiet i 243 mężczyzn). Wywiadu eksperckiego udzieliło trzech przedstawicieli rzeszowskich uczelni wyższych, którzy w ramach swojej pracy naukowej zajmują się funduszami europejskimi oraz ich wpływem na rozwój regionalny.
Wyniki przeprowadzonej ankiety wskazują na to, że respondenci dostrzegają Jaka jest wiedza mieszkańców na temat inwestycji realizowane w ich środowiskach projekty, realizowanych w ramach środków UE w ich ale nie umieją wskazać z jakich otoczeniu? Czy znają Programy UE? Czy dostrzegają programów UE są realizowane. Na w swoim otoczeniu inwestycje realizowane wykresie 51 przedstawiono odsetek osób, w ramach tych środków? które identyfikują poszczególne programy. Najgorzej wypada w tym zakresie Regionalny Program Operacyjny. Aż 54% respondentów twierdzi, że o nim nie słyszało. Co trzeci deklaruje, że wie o realizacji RPO WP, ale nie potrafi określić czego dotyczy. Z kolei programami najlepiej rozpoznawanymi przez respondentów są PROW i POKL. Około 70% respondentów wie, że programy te są wdrażane, a 20 – 26% potrafi wskazać konkretne działania w ich ramach podejmowane.
Wykres 51 Poziom rozpoznawalności programów unijnych przez mieszkańców regionu
Program Operacyjny Infrastruktura 13% 47% i Środowisko 40%
Program Operacyjny Innowacyjna 10% 41% Gospodarka 49%
Program Operacyjny Rozwój Polski 16% 42% Wschodniej 42%
26% Program Operacyjny Kapitał Ludzki 42% 31%
Program Rozwoju Obszarów 20% 54% Wiejskich 26%
Regionalny Program Operacyjny 13% 33% Województwa Podkarpackiego 54%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
znam ten program i wiem jakiego typy działania realizuje wiem, że taki program jest realizowany, ale nie wiem czego dokładnie dotyczy nie słyszałem o takim programie Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 174
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Na poniższym wykresie przedstawiono odpowiedzi respondentów w podziale na płeć. Rozkład udzielanych odpowiedzi jest podobny w obu grupach. Jedynie w zakresie rozpoznawalności RPO WP jest widoczna znaczna różnica pomiędzy kobietami i mężczyznami.
Wykres 52 Rozpoznawalność programów unijnych, a płeć respondentów
14% 12% 18% Mężczyźni 28% 21% 16%
12% 8% działania realizuje działania 14% Kobiety 25% 19%
znam ten program i wiem jakiego typy jakiego wiem i program ten znam 10%
47% 42% 44% Mężczyźni POIŚ 44% 52% POIG 36% PORPW 47% POKL 40% 41% Kobiety PROW 40% 56% RPO WP nie wiem czego dokładnie dotyczy dokładnie czego wiem nie 31% wiem, że taki program jest realizowany, ale realizowany, jest program żetaki wiem,
39% 47% 38% Mężczyźni 28% 25% 48%
41% 52% 46% Kobiety 35%
nie słyszałem o takim programie takim o słyszałem nie 28% 59%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
To, że mieszkańcy nie rozpoznają programów europejskich po nazwie, nie oznacza, że w ogóle nie mają wiedzy na temat oferowanego w ich ramach wsparcia. Respondentów zapytano, czy słyszeli o innych (niż wymienione) programach i Inicjatywach Wspólnotowych realizowanych ze środków UE. Około jedna czwarta zapytanych (26%) wskazała, że kojarzą takie działania, natomiast prawie połowa z nich nie potrafiła wskazać jakie to programy lub czego dotyczą. Pozostali wskazywali głównie na realizację projektów z zakresu infrastruktury publicznej (można je powiązać z RPO) lub projekty szkoleniowe i dotacją na rozpoczęcie działalności gospodarczej (POKL). Pojedyncze osoby wskazywały na konkretne programy, np. SAPARD lub programy współpracy transgranicznej.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 175
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Niska rozpoznawalność programów unijnych (zwłaszcza RPO WP) wskazuje na potrzebę prowadzenia szerzej zakrojonych działań informacyjno-promocyjnych. Zwłaszcza, że znajomość RPO jest niska nawet wśród przedsiębiorców, którzy byli respondentami badania – 50% z nich twierdzi, że nie słyszało o RPO WP, a 35% wie, że program jest realizowany, ale nie potrafi powiedzieć czego dotyczy. Należy podkreślić, że wynik ten jest obciążony dużym ryzykiem błędu, ponieważ w próbie znalazło się tylko 34 osoby prowadzące własną działalność gospodarczą. Respondentów ankiety poproszono, by wskazali czy dostrzegają w swoim powiecie pozytywne zmiany, które wystąpiły dzięki inwestycjom ze środków Unii Europejskiej w ciągu ostatnich 10 lat (od roku 2004). Aż 85% osób udzieliło na to pytanie odpowiedzi twierdzącej. Różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami są w tym zakresie nieznaczne (wykres 53).
Wykres 53 Odpowiedź na pytanie: Czy dostrzega Pan/Pani w swoim powiecie pozytywne zmiany, które wystąpiły dzięki inwestycjom ze środków Unii Europejskiej w ciągu ostatnich 10 lat (od roku 2004)?
12% Ogółem 3% 85%
9% Mężczyźni 3% 88%
14% Kobiety 3% 83%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% NIE TRUDNO POWIEDZIEĆ TAK Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
Sprawdzono strukturę grupy osób, które zauważają pozytywny wpływ oddziaływania funduszy UE, pod względem zmiennych demograficznych. Wielkość miejscowości zamieszkania nie jest różnicującą dla udzielonych odpowiedzi. Również wiek respondentów nie jest tu zmienną istotnie wpływającą na udzielone odpowiedzi. Jedynie grupa najmłodszych respondentów (15-24) nieco odbiega od pozostałych – 73% osób w tej kategorii wiekowej dostrzega pozytywne zmiany wywołane inwestycjami z programów UE. Nieco bardziej różnicującą jest zmienna wykształcenia.
Wykres 54 Odsetek osób z poszczególnych grup wiekowych, które deklarują, że dostrzegają pozytywne zmiany wywalane funduszami UE 65 lat i więcej 85%
55-64 lata 88%
45-54 lata 87%
35-44 lata 87%
25-34 lata 90%
15-24 lata 73%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 176
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 55 Odsetek osób z poszczególnych kategorii posiadanego wykształcenia, które deklarują, że dostrzegają pozytywne zmiany wywalane funduszami UE wyższe 91%
zasadnicze zawodowe 85%
policealne 82%
średnie 82%
gimnazjalne i niższe 77%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
Wszystkich respondentów, którzy wskazali, że zauważają dobry wpływ programów europejskich na ich otoczenie, poproszono o określenie jakich dziedzin te zmiany dotyczą. Najczęściej wskazywaną była lepsza jakość infrastruktury komunikacyjnej/drogowej (77%). Drugą najczęściej wskazywaną odpowiedzią był rozwój infrastruktury publicznej. Najmniej respondentów wskazało na poprawę w zakresie rynku pracy. Trudno stwierdzić, czy osoby badane nie zauważają poprawy w temacie rynku pracy, czy też nie wiążą jej z interwencjami ze środków unijnych.
Wykres 56 Odpowiedź na pytanie, czego dotyczą pozytywne zmiany w otoczeniu, które wyniknęły z odziaływania funduszy unijnych
Infrastruktura komunikacyjna/drogowa 77%
Infrastruktura publiczna 40%
Edukacja 18%
Wzrost atrakcyjności turystycznej regionu 13%
Ogólna jakość życia 13%
Stan środowiska naturalnego 11%
Rozwój przedsiębiorczości 11%
Rozwój sektora rolniczego 11%
Rynek pracy 9%
inne 2%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Pytanie wielkokrotnej odpowiedzi – respondenci mogli wskazać po maksymalnie trzy obszary. Źródło: Badania własne (CATI, n=427)
Jednym z celów ankiety było sprawdzenie w jakim stopniu, wsparcie z UE udzielone na terenie regionu podkarpackiego wpłynęło na sytuację życiową jego mieszkańców. W tym celu zadano respondentom dwa analogiczne pytania: W jakim stopniu Pan/i osobiście odczuwa wpływ tych
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 177
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
inwestycji na swoje życie zawodowe? oraz W jakim stopniu Pan/i osobiście odczuwa wpływ tych inwestycji na swoje życie prywatne? Respondenci dokonali oceny w skali pięciostopniowej, od 1 – zupełnie nie odczuwam, do 5 – bardzo odczuwam. Na wykresach 57 i 58 przedstawiono udzielone odpowiedzi. Większość mieszkańców Podkarpacia nie dostrzega wpływu interwencji z programów UE na swoją sytuację zawodową, aż 40% respondentów wskazało w tym zakresie najniższą wartość skali. Co czwarty respondent udzielił odpowiedzi środkowej ( ani tak, ani nie ). Oceny pozytywnej (4 lub 5 na skali) dokonało łącznie 23% badanych.
Co ciekawe, nieco lepiej przedstawia się ocena wpływu interwencji z UE na życie osobiste. Tu na najniższy stopień wpływu (1-zupełnie nie odczuwam) wskazało 28% respondentów. Najbardziej popularną jest ocena pośrednia (3- ani tak, ani nie). Łącznie 28% osób wskazało na najwyższe oceny skali (4 i 5). Płeć różnicuje odpowiedzi respondentów w nieznacznym stopniu.
Wykres 57 Odpowiedź na pytanie: W jakim stopniu Pan/i osobiście odczuwa wpływ tych inwestycji na swoje życie zawodowe? 7% 16% Ogółem 25% 12% 5 - bardzo 40% odczuwam 6% 4 15% Mężczyźni 26% 15% 3 38% 2 8% 16% Kobiety 25% 1 - zupełnie nie 9% odczuwam 42%
0% 10% 20% 30% 40% 50%
Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
Wykres 58 Odpowiedź na pytanie: W jakim stopniu Pan/i osobiście odczuwa wpływ tych inwestycji na swoje życie prywatne? 8% 20% Ogółem 31% 14% 5 - bardzo 28% odczuwam 8% 4 20% Mężczyźni 34% 14% 3 24% 2 8% 19% Kobiety 29% 1 - zupełnie nie 13% odczuwam 31%
0% 10% 20% 30% 40% 50%
Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 178
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Jakość życia to kategoria filozoficzna określająca stopień w jakim życie dostarcza człowiekowi Jakie są odczucia mieszkańców w zakresie zadowolenia w długim okresie. Określana jest jakości życia na przestrzeni 10 lat członkostwa przez trzy grupy wartości: Polski w UE? Czy odkąd Polska weszła do Unii Europejskiej poziom ich życia uległ poprawie? 1) psychologiczno-moralne Jeśli tak, to w jakich obszarach? 2) społeczno-kulturowe 3) techniczno-ekonomiczne Pomimo, iż jakość życia jest oceniana subiektywnie, to na tę ocenę wpływają obiektywne czynniki (np. poziom zarobków, dostępność usług w zakresie opieki zdrowotnej i edukacji, poziom bezpieczeństwa publicznego). W ramach niniejszego badania, jakość życia zostanie zbadana na poziomie deklaratywnym. Respondenci ankiety CATI zostali poproszeni o ogólną ocenę jakości życia oraz o wskazanie obszarów, w których zaszła poprawa:
• polepszenie warunków materialnych, • wzrost satysfakcji z pracy, • wzrost jakości edukacji, • wzrost jakości opieki zdrowotnej, • wzrost poczucia bezpieczeństwa (skuteczność służb mundurowych, spadek przestępczości), • zmniejszenie nierówności społecznych (zmniejszenie dyskryminacji), • polepszenie stanu infrastruktury komunikacyjnej (drogowej i kolejowej). 87
Wykres 59 Odpowiedź na pytanie: W jakim stopniu inicjatywy/przedsięwzięcia, o których mówimy przyczyniają się do podniesienia jakości życia w Pana/Pani powiecie?
10% 28% 35% Ogółem 5 - mają bardzo 13% 8% duży wpływ 6% 4
8% 3 26% 39% Mężczyźni 16% 2 8% 2% 1 - nie mają żadnego wpływu 11% 29% 0 - nie wiem/ trudno powiedzieć Kobiety 31% 11% 8% 9%
0% 10% 20% 30% 40% 50%
Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
87 Wśród ocenianych w kontekście jakości życia obszarów był również wzrost satysfakcji z życia osobistego . Jednak pytanie o ten czynnik okazało się nie diagnostyczne – 100% respondentów wskazało na poprawę w tej sferze życia. Wobec powyższego, oraz dlatego, że programy unijne nie oddziałują na nią celowo i bezpośrednio, została ona wyłączona z analizy.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 179
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Z danych uzyskanych w ankiecie telefonicznej wynika, że mieszkańcy powiatów województwa podkarpackiego w większości uważają, że inicjatywy podejmowane w ramach programów unijnych przyczyniają się do poprawy jakości życia w ich miejscu zamieszkania. Najwyższą wartość skali, 5 – mają bardzo duży wpływ, wskazało 10% respondentów. Warto, podkreślić, że aż 28% badanych oceniło wpływ funduszy UE na podniesienie jakości życia na 4 w skali pięciostopniowej. Najwięcej mieszkańców oceniło to oddziaływanie jako przeciętne (35% wskazań oceny 3). Ocena najniższa (1 - nie mają żadnego wpływu) była wskazywana najrzadziej. Grupami wiekowymi, które najmocniej odczuwają wzrost jakości życia na przestrzeni ostatnich 10 lat są osoby w wieku 25-34 oraz 45-54. Oceny najniższej w badanym zakresie udzielili najmłodsi respondenci (grupa 15-24).
Wykres 60 Odpowiedź na pytanie: W jakim stopniu inicjatywy/przedsięwzięcia, o których mówimy przyczyniają się do podniesienia jakości życia w Pana/Pani powiecie? w podziale kategorie wiekowe respondentów
65 i więcej 21% 11% 11% 24% 22% 11%
55-64 7% 11% 9% 39% 24% 11%
45-54 6% 5% 13% 33% 34% 9%
35-44 2% 5% 13% 50% 21% 8%
25-34 1% 5% 16% 34% 34% 10%
15-24 13% 17% 31% 30% 10%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
0 - nie wiem/ trudno powiedzieć 1 - nie mają żadnego wpływu 2 3 4 5 - mają bardzo duży wpływ
Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
Z kolei spośród grup respondentów podzielonych pod względem poziomu wykształcenia, osobami najsilniej odczuwającymi poprawę jakości życia w związku z programami UE, są te z wykształceniem wyższym i policealnym. Najbardziej zróżnicowanych ocen udzielili respondenci ze średnim wykształceniem. Najwięcej wskazań na ocenę „1 – nie mają żadnego wpływu” pojawiło się wśród osób o najniższym wykształceniu (gimnazjalne i niższe). Strukturę odpowiedzi wśród omawianych grup przedstawia poniższy wykres.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 180
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 61 Odpowiedź na pytanie: W jakim stopniu inicjatywy/przedsięwzięcia, o których mówimy przyczyniają się do podniesienia jakości życia w Pana/Pani powiecie? w podziale na poziom wykształcenia respondentów
policealne i wyższe 5% 3% 11% 35% 35% 11%
średnie 6% 10% 17% 31% 28% 7%
zasadnicze 4% 10% 13% 43% 20% 10% zawodowe
gimnazjalne i niższe 13% 15% 8% 36% 13% 15%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
0 - nie wiem/ trudno powiedzieć 1 - nie mają żadnego wpływu 2 3 4 5 - mają bardzo duży wpływ Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
Analizując oceny respondentów wzięto również pod uwagę miejsce ich zamieszkania. Najwięcej osób uważających, że projekty europejskie mają duży i bardzo duży wpływ na jakość życia w ich powiecie są mieszkańcy dużych miast. Najwięcej ocen negatywnych pojawiło się natomiast w odpowiedziach mieszkańców małych miast (wykres 62).
Wykres 62 Odpowiedź na pytanie: W jakim stopniu inicjatywy/przedsięwzięcia, o których mówimy przyczyniają się do podniesienia jakości życia w Pana/Pani powiecie? z uwzględnieniem miejsca zamieszkania respondentów
duże miasto 2% 6% 15% 21% 34% 21%
średnie miasto 11% 9% 10% 38% 27% 6%
małe miasto 5% 8% 17% 35% 25% 9%
wieś 4% 8% 13% 36% 28% 10%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
0 - nie wiem/ trudno powiedzieć 1 - nie mają żadnego wpływu 2 3 4 5 - mają bardzo duży wpływ Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
Ostatnią zmienną, pod której kątem porównano ocenę stopnia, w jakim fundusze europejskie przyczyniają się do podniesienia jakości życia, jest sytuacja zawodowa respondentów. Z badania wynika, że najwięcej ocen negatywnych wystawiły osoby pozostające bez zatrudnienia (32% wskazań na dwie najniższe oceny). Z kolei najwięcej pozytywnych ocen jest w odpowiedziach udzielonych przez osoby uczące się lub studiujące. Należy zauważyć, że oceny tej ostatniej grupy są najbardziej zróżnicowane. Obok największej liczby ocen dobrych i bardzo dobrych, jest także największy odsetek (21%) spośród pozostałych kategorii respondentów, ocen złych (2).
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 181
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 63 Odpowiedź na pytanie: W jakim stopniu inicjatywy/przedsięwzięcia, o których mówimy przyczyniają się do podniesienia jakości życia w Pana/Pani powiecie? z uwzględnieniem sytuacji zawodowej respondentów
emeryci/renciści 16% 10% 10% 26% 25% 13%
niepracujący 4% 18% 14% 34% 23% 7%
przedsiębiorcy 3% 3% 15% 43% 28% 10%
pracownicy 2% 5% 13% 42% 30% 8%
uczniowie/studenci 8% 21% 26% 32% 13%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 0 - nie wiem/ trudno powiedzieć 1 - nie mają żadnego wpływu 2 3 4 5 - mają bardzo duży wpływ Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
Na kolejnych stronach zostały przedstawione wykresy obrazujące pozytywne zmiany w życiu społecznym, których doświadczyli respondenci ankiety telefonicznej w ciągu ostatnich 10 lat. Każdy z wykresów odnosi się do osobnego obszaru a poszczególne słupki wykresu pokazują odsetek wskazań przedstawicieli grup wydzielonych na podstawie pytań metryczkowych.
POLEPSZENIE STANU INFRASTRUKTURY KOMUNIKACYJNEJ
Najwięcej odpowiedzi twierdzących udzielono w zakresie poprawy stanu infrastruktury komunikacyjnej – ogółem 78% respondentów. Grupą, która najczęściej wskazywała na poprawę w tym zakresie są przedsiębiorcy (93%).
Wykres 64 Odsetek respondentów, którzy wskazali na polepszenie stanu infrastruktury komunikacyjnej
emeryci/renciści 77% niepracujący 72% przedsiębiorcy 93% pracownicy 79% uczniowie/studenci 79% duże miasto 83% średnie miasto 77% małe miasto 71% wieś 83% policealne i wyższe 86% średnie 76% zasadnicze zawodowe 74% gimnazjalne i niższe 67% 65 i więcej 77% 55-64 73% 45-54 75% 35-44 85% 25-34 87% 15-24 73% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 182
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
WZROST POCZUCIA BEZPIECZEŃSTWA
Drugim najczęściej wskazywanym aspektem poprawy jakości życia jest wzrost poczucia bezpieczeństwa mieszkańców podkarpackiego (53% respondentów). W poszczególnych grupach odsetek osób zauważających poprawę w tym zakresie waha się od 42 do 67%. Grupą, w której odsetek wskazań był najwyższy są osoby w wieko 35-44 lata, natomiast relatywnie najmniej wśród respondentów najmłodszych (15-24) oraz posiadających wykształcenie gimnazjalne i niższe.
Wykres 65 Odsetek respondentów, którzy wskazali na wzrost poczucia bezpieczeństwa
emeryci/renciści 56% niepracujący 52% przedsiębiorcy 53% pracownicy 54% uczniowie/studenci 42% duże miasto 43% średnie miasto 51% małe miasto 60% wieś 52% policealne i wyższe 51% średnie 52% zasadnicze zawodowe 53% gimnazjalne i niższe 59% 65 i więcej 57% 55-64 48% 45-54 58% 35-44 67% 25-34 45% 15-24 42%
0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
WZROST JAKOŚCI EDUKACJI
Taka sama liczba respondentów, jaka wskazała wzrost poczucia bezpieczeństwa, odczuwa także poprawę jakości kształcenia (53%). Tu jednak opinie poszczególnych grup wyróżnionych na podstawie zmiennych demograficznych są bardziej zróżnicowane. Tu ważna okazała się dostępność danego tematu. Emeryci i osoby powyżej 55 roku życia nie odczuwają poprawy w zakresie edukacji, ponieważ już od dawna jest ona za nimi. Pozytywne odpowiedzi wynikają raczej z obserwacji doświadczenia dzieci/wnuków lub doświadczenia związanego z pracą w szkolnictwie. Największy procent osób wskazujących na wzrost jakości szkolnictwa dotyczy uczniów i studentów (75%) oraz grupy wiekowej 15-24 (67%). Grupy te w dużym stopniu się na siebie nakładają. Pozytywnym sygnałem jest fakt, że aż 68% zapytanych przedsiębiorców widzi poprawę w obmawianym obszarze. Można to interpretować na dwa sposoby – doświadczenie wzrostu jakości kształcenia jest pośrednie (np. przez dzieci w wieku szkolnym) lub przez kontakt z (potencjalnymi) młodymi pracownikami – świeżymi absolwentami.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 183
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 66 Odsetek respondentów, którzy wskazali na wzrost jakości edukacji
emeryci/renciści 37% niepracujący 56% przedsiębiorcy 68% pracownicy 55% uczniowie/studenci 75% duże miasto 53% średnie miasto 45% małe miasto 59% wieś 56% policealne i wyższe 57% średnie 52% zasadnicze zawodowe 53% gimnazjalne i niższe 41% 65 i więcej 35% 55-64 41% 45-54 58% 35-44 57% 25-34 59% 15-24 67%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
POLEPSZENIE WARUNKÓW MATERIALNYCH
Wykres 67 Odsetek respondentów, którzy wskazali na polepszenie warunków materialnych
emeryci/renciści 45% niepracujący 35% przedsiębiorcy 65% pracownicy 50% uczniowie/studenci 38% duże miasto 47% średnie miasto 43% małe miasto 51% wieś 46% policealne i wyższe 56% średnie 38% zasadnicze zawodowe 41% gimnazjalne i niższe 54% 65 i więcej 38% 55-64 52% 45-54 58% 35-44 46% 25-34 50% 15-24 35%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 184
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Polepszenie warunków materialnych na przestrzeni ostatnich 10 lat odczuwa 46% respondentów ankiety. Wzrost zasobności mieszkańców jest istotnym wskaźnikiem wzrostu gospodarczego. Należy jednak pamiętać, że w tym wypadku zmienna była badana na poziomie deklaratywnym, a ocena jest subiektywna. Niemniej jednak, poczucie poprawy warunków materialny sprzyja poczuciu podniesienia jakości życia. Grupą, która w największym stopniu odczuwa poprawę sytuacji materialnej są przedsiębiorcy, natomiast najmniej – osoby niepracujące i poniżej 24 roku życia. Jest to zrozumiałe w kontekście specyfiki tych grup.
ZMNIEJSZENIE NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNYCH
Nierówności społeczne są ważną determinantą jakości życia. Wynika to z faktu, że mamy skłonność oceniać swój dobrostan relatywnie – w porównaniu do innych. Dostępność osób/grup sytuowanych lub traktowanych znacznie lepiej budzi w nas poczucie deprywacji społecznej. Dlatego tak ważne są np. cele realizowane w POKL dotyczące wyrównywania szans na rynku pracy osobom szczególnie zagrożonym wykluczeniem zawodowym – osobom poniżej 25 i powyżej 50 roku życia, młodym matkom, ogółem kobietom, niepełnosprawnym. Z innej strony, niska polaryzacja społeczna (małe różnice między najbiedniejszymi a najbogatszymi) koreluje z odczuwanym wzrostem jakości życia – widać to na przykładzie krajów skandynawskich. Spośród respondentów badania CATI grupą, w której najwięcej osób wskazało na poprawę w omawianym obszarze są mieszkańcy dużych miast (51%). Odsetek wskazań w pozostałych grupach oscyluje w okolicach 35-45%. Jest to niewysoki poziom i może być dwojako interpretowany, mianowicie poprawa w tym zakresie nie nastąpiła i sytuacja jest nadal niezadowalająca, lub nierówność społeczna nie była problemem, który by doskwierał respondentom. Biorąc pod uwagę małe zróżnicowanie odpowiedzi pomiędzy grupami respondentów, bardziej prawdopodobna jest druga interpretacja.
Wykres 68 Odsetek respondentów, którzy wskazali na zmniejszenie nierówności społecznych emeryci/renciści 33% niepracujący 34% przedsiębiorcy 40% pracownicy 42% uczniowie/studenci 43% duże miasto 51% średnie miasto 34% małe miasto 35% wieś 41% policealne i wyższe 36% średnie 37% zasadnicze zawodowe 47% gimnazjalne i niższe 41% 65 i więcej 37% 55-64 31% 45-54 39% 35-44 35% 25-34 43% 15-24 45% 0% 20% 40% 60% 80% 100%
Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 185
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
WZROST SATYSFAKCJI Z PRACY
Ostatnie dwa czynniki poprawy jakości życia - wzrost satysfakcji z pracy i wzrost jakości opieki zdrowotnej, były wskazywane z jednakową częstotliwością. Na poprawę w jednym i w drugim obszarze wskazało po 28% respondentów. Są to niskie wyniki, szczególnie biorąc pod uwagę liczbę i koszt projektów unijnych zrealizowanych w zakresie rynku pracy. Należy jednak zauważyć, że satysfakcja z pracy jest zmienną mocno powiązaną ze zmiennymi demograficznymi i jej ocena wcale nie musi wynikać z niedostatków, lecz z braku dostępnych doświadczeń. Zauważmy, że respondenci odpowiadali na pytanie „czy w ciągu ostatnich 10 lat doświadczył(a) Pan(i) poprawy w danym zakresie”. Wobec tego wzrostu satysfakcji z pracy nie doświadczają osoby bardzo młode, które jeszcze nie rozpoczęły zarobkowania (tym samym uczniowie/studenci oraz osoby z niskim wykształceniem), osoby starsze (emeryci) i niepracujące (w tym renciści). Grupą, która wzrost satysfakcji z pracy odczuwa najliczniej są przedsiębiorcy, pracownicy, mieszkańcy dużych miast, młodzi dorośli (25-34) i osoby z wykształceniem wyższym lub policealnym
Wykres 69 Odsetek respondentów, którzy wskazali na wzrost satysfakcji z pracy emeryci/renciści 10% niepracujący 11% przedsiębiorcy 58% pracownicy 44% uczniowie/studenci 9% duże miasto 38% średnie miasto 26% małe miasto 26% wieś 28% policealne i wyższe 39% średnie 22% zasadnicze zawodowe 25% gimnazjalne i niższe 10% 65 i więcej 9% 55-64 23% 45-54 39% 35-44 37% 25-34 43% 15-24 14%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
WZROST JAKOŚCI OPIEKI ZDROWOTNEJ
Procent wskazań na poprawę jakości opieki zdrowotnej jest wśród respondentów badania na wyrównanym, niskim poziomie. Grupą, która odbiega od pozostałych w sposób pozytywny są osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niższym. Natomiast najmniej wskazań na poprawę w omawianym obszarze jest w grupie pracowników. Można to interpretować w kontekście dostępności publicznej służby zdrowia – koniecznością długiego oczekiwania na konsultację, godzin przyjęć pokrywających
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 186
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
się z tradycyjnymi godzinami pracy. Dla wielu etatowych pracowników korzystanie z publicznej opieki zdrowotnej jest trudne do pogodzenia z pracą. Drugą kwestią jest fakt, że w ciągu ostatnich lat nastroje społeczne w Polsce nie sprzyjają pozytywnej ocenie służby zdrowia. Nie jest to niestety problem, na który znacząco oddziałują fundusze europejskie. Problem niedostatków w opiece zdrowotnej został uwzględniony w projekcie Regionalnego Programu Operacyjnego województwa Podkarpackiego na lata 20014-2020. Poprawa jakości infrastruktury ochrony zdrowia w województwie jest jednym z celów szczegółowych szóstej osi priorytetowej - SPÓJNOŚĆ PRZESTRZENNA I SPOŁECZNA. Aby zagwarantować rozwój w dziedzinie medycyny, potrzebne jest by w kryteriach wyboru projektów premiować uzasadnione ekonomicznie projekty inwestujące w nowoczesne rozwiązania. Wobec powyższego w nowej perspektywie finansowej, system oceny merytorycznej projektów z zakresu opieki zdrowotnej powinien premiować projekty o wyższym potencjale innowacyjnym. Szerszym zagadnieniem jest projektowanie i koordynacja zadań z zakresu polityki prozdrowotnej województwa. Zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Podkarpackiego 2020, jednym z działań służących zwiększeniu bezpieczeństwa zdrowotnego społeczeństwa poprzez poprawę dostępności i jakości funkcjonowania systemu ochrony zdrowia ma być utworzenie Regionalnego Centrum Koordynującego Politykę Zdrowotną .88 Podmiot ten będzie jedną z jednostek odpowiedzialnych za służbę zdrowia, które powinny podjąć się utworzenia Programu dla wybranych dziedzin lub Programu rozwoju służby zdrowia w całym województwie (z uwzględnieniem dziedzin istotnych z punktu widzenia potrzeb mieszkańców) 89 . Na tej podstawie będzie można w przyszłej perspektywie finansowej kształtować kryteria, nabory celowane oraz wskazywać projekty indywidualne.
Wykres 70 Odsetek respondentów, którzy wskazali na wzrost jakości opieki zdrowotnej emeryci/renciści 33% niepracujący 35% przedsiębiorcy 28% pracownicy 21% uczniowie/studenci 32% duże miasto 32% średnie miasto 27% małe miasto 25% wieś 29% policealne i wyższe 26% średnie 23% zasadnicze zawodowe 34% gimnazjalne i niższe 49% 65 i więcej 34% 55-64 29% 45-54 27% 35-44 24% 25-34 27% 15-24 27%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
88 Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego 2020 . Rzeszów, sierpień 2013, s. 52. 89 Tego typu program, lecz w węższym zakresie tematycznym, przygotował w 2012 roku Departament Ochrony Zdrowia i Polityki Społecznej UMWP ( Podkarpacki Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2012 – 2016 ).
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 187
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Z powyżej przytoczonych danych wynika, że odczuwana jakość życia mieszkańców podkarpacia znacząco wzrosła w ostatnim dziesięcioleciu. Warto zauważyć, że pozytywne zmiany, które zauważają respondenci, zachodzą na polach silnej ingerencji programów europejskich (infrastruktura komunikacyjna, infrastruktura publiczna, edukacja).
Rzadko deklarowany wzrost satysfakcji z życia Jakie potrzeby w ramach inwestycji ze zawodowego i zadowolenia z opieki zdrowotnej ma środków UE zgłaszają mieszkańcy swoje przełożenie w odpowiedziach respondentów województwa podkarpackiego? ankiety telefonicznej na pytanie o to, jakie obszary zostały objęte przez fundusze UE niewystarczającym wsparciem. Spośród 242 osób (48% respondentów), którzy wskazali, że dostrzegają problemy/braki, na które nie są kierowane wystarczające działania finansowane ze środków unijnych, aż 100 (20% wszystkich respondentów) odpowiedziało, że takim obszarem jest rynek pracy. Pokazuje to, że potrzeba tworzenia nowych miejsc pracy w regionie nadal jest bardzo silna. Ciekawe, że drugą w kolejności dziedziną, w której mieszkańcy odczuwają braki jest infrastruktura publiczna (14%). Badanie pokazuje, że wsparcie z UE w tym zakresie było bardzo widoczne, również dla mieszkańców regionu (wysoki odsetek wskazań na poprawę stanu infrastruktury publicznej). Można do powiązać z niskim zadowoleniem z opieki zdrowotnej. Kategoria ta nie była ujęta w kafeterii, ale 4% mieszkańców wskazało na nią spontanicznie w odpowiedziach „inne”. Argumentowano tę odpowiedź przepełnieniem i słabym wyposażeniem szpitali (jest to odpowiedź powiązana z infrastrukturą publiczną).
Wykres 71 Odpowiedź na pytanie: Na problemy/braki w jakim zakresie, nie są kierowane odpowiednie lub żadne działania finansowane ze środków Unii Europejskiej? Rynek pracy 20% Infrastruktura publiczna (szpitale, świetlice, ośrodki 14% kultury, szkoły)
Infrastruktura komunikacyjna/drogowa 11%
Przedsiębiorczość 10%
Edukacja (jakość i dostęp do kształcenia) 8%
inne: Opieka zdrowotna 4%
Stan środowiska naturalnego 4%
Sektor rolniczy 3%
Wspieranie atrakcyjności turystycznej regionu 3%
Nie dostrzegam takich problemów/braków 52%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: Badania własne (CATI, n=502)
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 188
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Eksperci w zakresie funduszy unijnych, którzy udzielili wywiadu na potrzeby niniejszego Jakie główne korzyści pomocy finansowej UE badania ewaluacyjnego mają w znacznej dostrzegają eksperci w zakresie społeczno– mierze spójne poglądy na temat wpływu gospodarczego rozwoju regionu? Czy programów pomocowych UE na rozwój sfinansowane inwestycje dostosowane są do województwa podkarpackiego. Zgodnie potrzeb regionu? Jakie szanse nie zostały podkreślają, że wpływ ten jest widoczny i wykorzystane? bardzo istotny dla regionu, ale niewspółmierny do nakładów. Poziom wykorzystania szansy, którą stworzyły fundusze unijne jest obniżony zarówno przez nieefektywne wykorzystanie części środków, jak i obiektywny czynnik – ogólnoświatowy kryzys finansowy (od 2007). Podstawowym pozytywnym skutkiem projektów finansowanych ze środków UE było uruchomienie mechanizmów prorozwojowych w regionie. Duże postępy notujemy w zakresie infrastruktury technicznej. Sukcesem jest wzrost innowacyjności. Jest ona skupiona w kilku ośrodkach (Rzeszów, Mielec, Stalowa Wola), ale napędza rozwój reszty regionu. Szczególnie prężne są firmy skupione wokół Doliny Lotniczej. Dzięki wsparciu z UE znacznie wzrósł też poziom modernizacji podkarpackich gospodarstw rolnych. Ale ten wzrost jest niższy od oczekiwanego. Drugą pozytywną sprawą jest dostosowanie produkcji rolnej do nowych warunków rynkowych. Wzrosła skala przepływów finansowych na rzecz rolnictwa. Mocno poprawiła się sytuacja dochodowa rolników i jakość życia ich rodzin. Ekspert w zakresie funduszy UE, pracownik naukowy Uniwersytetu Rzeszowskiego
Eksperci w ocenie odziaływania funduszy unijnych na sektor MŚP są ostrożni. Z jeden strony doceniają znaczenie projektów RPO wspierających innowacyjność i konkurencyjność, z drugiej natomiast widzą ogromne środki „utopione” w dotacjach na rozwój działalności gospodarczej (POKL). Ze względu na wymóg odpowiedniej efektywności zatrudnieniowej projekty tego typu są preferowane przez Beneficjentów – dają niemal pewny efekt i nie stwarzają problemów w rekrutacji uczestników. Jeden z ekspertów wskazuje na krótkofalowość tego wsparcia. Jego zdaniem wielotysięczne dotacje przekazywane na rozwój działalności gospodarczej nie są obwarowane wystarczającymi barierami dla konsumpcyjnego ich wykorzystania. Jego zdaniem nowozakładane firmy powinny mieć obowiązek dłuższego funkcjonowania na rynku – np. 3 lata i mieć kontrolowane przychody i rozchody. Zdaniem eksperta, przeżywalność nowoutworzonych firm na poziome około 55% 90 jest niska w kontekście tego, że są to głównie jednoosobowe działalności gospodarcze, które nie zatrudniają pracowników (nie generują nowych miejsc pracy). Jeden z respondentów wywiadu eksperckiego wskazuje na to, że pomimo pozytywnego wpływu, jaki wywarł na rozwój przedsiębiorstw Regionalny Program Operacyjny, to wielu beneficjentów nie skorzysta z niego ponownie. Z doświadczenia eksperta wynika, że proces wnioskowania, realizacji i rozliczenia projektu jest dla przedsiębiorców zbyt skomplikowany i w ich opinii nie wart uzyskanego
90 Raport końcowy z badania pt. Badanie skuteczności i efektywności wsparcia oferowanego w ramach Priorytetu VI PO KL w kontekście barier i potrzeb rozwojowych pracodawców województwa podkarpackiego , WUP w Rzeszowie, grudzień 2013.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 189
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
wsparcia. Zazwyczaj muszą korzystać z pomocy firm konsultingowych, które według eksperta czerpią w tej sytuacji większe korzyści z projektów RPO niż beneficjenci (relatywnie do nakładów). Obszarem wsparcia, który eksperci oceniają bardzo pozytywnie jest edukacja. Dostęp do szkół i ich wyposażenie uległy znacznej poprawie. Bardzo pozytywnie oceniane są projekty z zakresu współpracy szkół z przedsiębiorstwami – szczególnie szkół zawodowych i uczelni wyższych. Takiej współpracy brakuje w zakresie partnerskich projektów przedsiębiorstw i jednostkami naukowo- badawczymi (na niskie zainteresowanie takimi przedsięwzięciami wskazał również jeden z przedstawicieli podmiotu wdrażającego RPO WP).
Szansa, której województwo nie wykorzystało to możliwość wsparcia rozwoju turystyki. Podkarpackie jest jednym z najatrakcyjniejszych pod względem przyrodniczym regionów. A do 2012 nie mieliśmy tu ani jednego hotelu pięciogwiazdkowego. To jest niewykorzystany potencjał. Drugim obszarem niewykorzystanym wystarczająco jest agroturystyka. Walory przyrodnicze oraz rozdrobnienie podkarpackich gospodarstw rolnych sprzyjają prowadzeniu działalności agroturystycznej i gospodarstw ekologicznych. Pieniądze z UE na to są, ale nie widzę by były wykorzystane w taki sposób, jak powinny. W Europie obserwowany jest ogromny popyt na żywność ekologiczną. Nasi rolnicy tego nie wykorzystują. W Polsce ten popyt jest mniejszy, więc uważają, że nie jest to dla nich opłacalne. Ale np. Niemcy, Francuzi i Austriacy są w stanie zapłacić za żywność z gospodarstw ekologicznych krocie.
Ekspert w zakresie funduszy UE, pracownik naukowy Uniwersytetu Rzeszowskiego
Tabela 63 Liczba i wartość zrealizowanych w woj. podkarpackim projektów UE z zakresu turystyki Liczba Wartość Dofinansowanie Perspektywa Program projektów wsparcia [zł] UE [zł] Zintegrowany Program Operacyjny 2004-2006 26 136 642 863 zł 82 181 001 zł Rozwoju Regionalnego Program Rozwoju Obszarów Wiejskich 588 106 030 310 zł 55 854 168 zł Regionalny Program Operacyjny 63 281 570 615 zł 131 802 994 zł Województwa Podkarpackiego 2007-2013 Program Operacyjny Innowacyjna 2 91 176 249 zł 22 956 129 zł Gospodarka Program Operacyjny Rozwój Polski 2 200 746 070 zł 110 261 840 zł Wschodniej SUMA: 681 816 166 107 zł 403 056 131 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych portalu mapadotacji.gov.pl (dostęp 20.07.2014) i danych UMWP
W zakresie turystyki, w województwie podkarpackim zrealizowano 681 projektów za łączną wartość 816 166 107 zł (403 056 131 zł dofinansowania UE). Najwięcej inwestycji wdrożono z PROW (588), a projekty o największej wartości finansowej zostały przeprowadzone w ramach RPO WP. Projekty z PROW dotyczyły budowy, odbudowy lub oznakowania małej infrastruktury turystycznej (279 operacji), zaspokojenia potrzeb w zakresie turystyki (221 operacji) oraz utworzenia lub zmodernizowania bazy informacji turystycznej oraz stron internetowych (88 operacji).
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 190
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Wykres 72 Liczba miejsc noclegowych w przeliczeniu na 1000 ludności w województwach, porównanie lat 2004 i 2013 80,0 69,7 70,0 2004 2013 63,9 60,0 50,0 41,1 39,8 40,0 28,2 25,0
30,0 24,4 20,1 20,0 20,1 18,6 20,0 16,5 12,6 12,4 12,1 12,0 11,3 11,2 10,8 10,5 10,0 9,6 9,4 9,1 8,9 8,2 7,9 7,6 7,5 7,4 6,4 10,0 6,1 0,0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Wykres 73 Liczba korzystających z noclegów w przeliczeniu na 1000 ludności w województwach, porównanie lat 2004 i 2013 1400,0 rok 2004 rok 2013 1200,0 1215,4 1062,8 1000,0 886,6 858,0 754,1 726,6
800,0 707,9 687,4 598,9 597,2 580,1 534,0 600,0 524,2 496,8 460,6 447,3 413,9 404,0 387,5 367,4 361,3 353,2 336,6 312,4
400,0 303,5 284,4 265,1 249,8 234,6 228,0 227,5 200,0 181,2
0,0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Z analizy statystyki publicznej wynika, że województwo podkarpackie nie należy do wiodących w zakresie turystyki (wykresy 72 i 73). W nowej perspektywie finansowej RPO WP należy położyć nacisk na wspieranie wykorzystania endogenicznego potencjału województwa poprzez premiowanie w konkursach w ramach I i VI Osi priorytetowej RPO WP 2014-2020 projektów zwiększających konkurencyjność MŚP działających w sektorze turystyki. Wskazanym działaniem jest tu wsparcie dla projektów, których celem jest polepszenie i promocja oferty przedsiębiorstw działających w sektorze turystyki.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 191
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Eksperci zwrócili także uwagę na problemem w zakresie rolnictwa, którym jest brak wymiany pokoleniowej. Skierowano mnóstwo środków na system rent i emerytur rolniczych, by gospodarstwami zajęli się ludzie młodsi, ale nie odniosło to oczekiwanych skutków. Statystycznie „rolnik jest młodszy”, ale w tym obszarze nadal dominują ludzie po 50, a młodzi wyjeżdżają do dużych miast lub zagranicę. Problemem wsi jest przywiązanie do rolnictwa. Nie ma dostatecznego przejścia w sektor usługowy (pozarolniczy). Choć działalnością bardzo perspektywiczną jest np. wspomniana wcześniej agroturystyka.
Obszary wiejskie są słabo objęte wsparciem, szczególnie te górzyste. Wynika to częściowo z bierności samorządów. W wielu wypadkach nie potrafią oni skutecznie aplikować o projekty prorozwojowe. Na wsiach dominują inwestycje w infrastrukturę wodno- kanalizacyjną i kulturalną. Mnóstwo jest projektów dotyczących zachowania dziedzictwa kulturowego – polega to na restaurowaniu pomników, kościołów i zamków. Te inwestycje też są pożyteczne, ale nie przekładają się na wzrost gospodarczy.
Ekspert w zakresie funduszy UE, pracownik naukowy Uniwersytetu Rzeszowskiego
Reasumując, eksperci pozytywnie oceniają wykorzystanie przez województwo podkarpackie funduszy unijnych. Szczególnie w zakresie wsparcia infrastruktury komunikacyjnej, rozwoju innowacyjności oraz edukacji. Poprawy w nowej perspektywie programowania wymaga system wsparcia rolnictwa i rozwoju przedsiębiorczości. Ogromną szansą, której województwo nie wykorzystało jest możliwość poprawy atrakcyjności turystycznej regionu, który jest naturalnie predysponowany do tego typu działalności. Jest to ważna rekomendacja dla nowej perspektywy finansowej. W zakresie tym ważna jest promocja regionalnych produktów turystycznych oraz wspieranie działań inwestycyjnych branży turystycznej. W zakresie wsparcia rynku pracy, eksperci postulują większe dopasowanie działań finansowanych z UE do potrzeb przedsiębiorstw. Dobrą praktyką w tym zakresie są projekty szkół zawodowych realizowane w partnerstwie z zakładami pracy. Inicjatywy takie dają obopólne korzyści – absolwenci zyskują praktyczną wiedzę i możliwość zatrudnienia, pracodawcy zyskują wykwalifikowanych pracowników.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 192
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
5.7 Wskazanie nowych możliwości wykorzystania funduszy unijnych w perspektywie finansowej 2014-2020
Umowa Partnerstwa, będąca dokumentem Jak kształt uje się wsparcie finansowe UE określającym kierunki interwencji w latach 2014-2020 w nowym okresie finansowania? Jakie trzech polityk unijnych w Polsce – Polityki Spójności, nowe możliwości wykorzystania funduszy Wspólnej Polityki Rolnej Wspólnej Polityki unijnych w kontekście społeczno– Rybołówstwa, a tym samym najważniejszy dokument gospodarczego rozwoju przewiduje się określający strategię inwestowania Funduszy w perspektywie finansowej 2014-2020? Europejskich w nowej perspektywie został zatwierdzony 23 maja 2014 r. przez Komisję Europejską. Wynika z niej, iż w latach 2014-2020 Polska otrzyma w ramach polityki spójności 82,5 mld euro 91 . Na tę kwotę składają się:
• ok. 76,9 mld EUR dostępnych w programach operacyjnych, • ok. 700 mln EUR dostępnych w programach Europejskiej Współpracy Terytorialnej, • 4,1 mld EUR na projekty infrastrukturalne o znaczeniu europejskim w obszarze transportu, energetyki i technologii informacyjnych w ramach instrumentu „Łącząc Europę”, • ok. 473 mln EUR z Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym (FEAD) na programy, które zapewnią żywność dla osób najbardziej potrzebujących oraz odzież i inne podstawowe artykuły osobom bezdomnym oraz dzieciom w trudnej sytuacji materialnej, • ok. 287 mln z zarządzanej przez KE, ogólnej puli przeznaczonej na pomoc techniczną, • ok. 71 mln EUR na działania innowacyjne związane z rozwojem obszarów miejskich.
Nominalnie wciąż najwięcej środków przeznaczonych zostanie na infrastrukturę transportową (drogową i kolejową) , ale największy wzrost wydatków dotyczyć będzie innowacyjności i wsparcia przedsiębiorców . Dzięki szerszej ofercie zwrotnych instrumentów finansowych (m.in. pożyczek, poręczeń) będzie można wesprzeć więcej projektów realizowanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa. Nadal finansowane będą inwestycje w ochronę środowiska i energetykę , także projekty m.in. z dziedziny kultury, zatrudnienia, edukacji czy przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu . Zgodnie z Umową Partnerstwa fundusze zostaną zainwestowane w te obszary, które w największym stopniu przyczynią się do rozwoju Polski. Wśród nich:
• zwiększenie konkurencyjności gospodarki, • poprawę spójności społecznej i terytorialnej kraju, • podnoszenie sprawności i efektywności państwa. Otrzymane z funduszy europejskich środki będzie można zainwestować zatem m.in. w badania naukowe i ich komercjalizację, kluczowe połączenia drogowe (autostrady, drogi ekspresowe), rozwój przedsiębiorczości, transport przyjazny środowisku (kolej, transport publiczny), cyfryzację kraju (szerokopasmowy dostęp do Internetu, e-usługi administracji) czy włączenie społeczne i aktywizację zawodową. W nowej perspektywie przewidziano także realizację kompleksowych inwestycji w miasta. Wsparcie otrzymają projekty związane z kompleksową rewitalizacją (w tym rewitalizacją społeczną),
91 http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/2014_2020/Strony/glowna.aspx?strona=1&zakladka=1#strona=1&zakladka=2
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 193
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
ekologicznym transportem miejskim, gospodarką niskoemisyjną. Ponadto, miasta wojewódzkie wraz z okalającymi je gminami będą mogły realizować wspólne projekty, m.in. związane z dostępnością komunikacyjną. Niezwykle istotny jest także fakt, iż samorządy województw będą zarządzać większą niż dotąd pulą europejskich pieniędzy. W latach 2007-2013 ok. 25 proc. wszystkich środków było wdrażanych przez samorządy, obecnie będzie to niemal 40 proc.
5.7.1 Krajowe programy operacyjne
Docelowy kształt krajowych programów operacyjnych finansowanych ze środków polityki spójności aktualnie podlega negocjacji z Komisją Europejską. W latach 2014-2020 w ramach polityki spójności realizowanych będzie 6 krajowych programów operacyjnych, w tym jeden ponadregionalny dla województw Polski Wschodniej (lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie, warmińsko- mazurskie) - Program Polska Wschodnia 2014-2020. Podział środków unijnych na programy będzie następujący:
• Program Infrastruktura i Środowisko - 27,41 mld euro • Program Inteligentny Rozwój - 8,61 mld euro • Program Polska Cyfrowa - 2,17 mld euro • Program Wiedza Edukacja Rozwój - 4,69 mld euro • Program Polska Wschodnia - 2 mld euro • Program Pomoc Techniczna - 700,12 mln euro
Program Infrastruktura i Środowisko będzie kontynuował główne kierunki inwestycji określone w jego poprzedniku – POIŚ 2007-2013, czyli przede wszystkim rozwój infrastruktury technicznej kraju w najważniejszych sektorach gospodarki. Głównym zadaniem programu będzie wspieranie gospodarki niskoemisyjnej, ochrony środowiska, przeciwdziałania i adaptacji do zmian klimatu, transport i bezpieczeństwo energetyczne. Środki unijne z programu przeznaczone zostaną również w ograniczonym stopniu na inwestycje w obszary ochrony zdrowia i dziedzictwa kulturowego. Program Inteligentny Rozwój będzie wspierał prowadzenie badań naukowych, rozwój nowych, innowacyjnych technologii oraz działania na rzecz podnoszenia konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw. Jego głównym celem będzie pobudzenie innowacyjności polskiej gospodarki, poprzez zwiększenie nakładów prywatnych na B+R oraz kreowanie popytu przedsiębiorstw na innowacje i prace badawczo-rozwojowe. Przewidziane w Programie obszary wsparcia to budowa nowych i wzmacnianie istniejących powiązań między sektorem nauki a przedsiębiorstwami, rozwój innowacyjności przedsiębiorstw oraz wzmocnienie jakości badań oraz pozycji krajowych jednostek naukowych w ramach Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Program Polska Cyfrowa jest nowym programem krajowym (w stosunku do poprzedniej perspektywy finansowej 2007-2013). Celem głównym POPC jest wzmocnienie cyfrowych fundamentów dla społeczno-gospodarczego rozwoju kraju. Zgodnie z Umową Partnerstwa, jako fundamenty te przyjęto: szeroki dostęp do szybkiego Internetu, efektywne i przyjazne użytkownikom e-usługi publiczne oraz stale rosnący poziom kompetencji cyfrowych społeczeństwa. W związku z tym w ramach Programu wspierane będą inwestycje dotyczące poszerzania dostępu do sieci szerokopasmowych, rozwoju produktów i usług opartych na technologiach informacyjno-
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 194
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
komunikacyjnych oraz inwestycje w zakresie zwiększenia zastosowania technologii komunikacyjno- informacyjnych w usługach, np. e-administracja, e-integracja, e-kultura, e-zdrowie. Program Wiedza Edukacja Rozwój powstał w odpowiedzi na potrzeby reform w obszarach zatrudnienia, włączenia społecznego, edukacji, szkolnictwa wyższego, zdrowia i dobrego rządzenia. Program będzie wspierał obszar związany z zatrudnieniem i mobilnością pracowników, włączenie społeczne i walkę z ubóstwem, inwestowanie w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie, jak również wzmacnianie sprawności i efektywności państwa. Ponadto będzie on wspierał także innowacje społeczne i współpracę ponadnarodową w wymienionych obszarach oraz wdrażanie w Polsce Inicjatywy na rzecz zatrudnienia osób młodych. Program Polska Wschodnia stanowi dodatkowy instrument wsparcia finansowego 5 województw Polski Wschodniej: lubelskiego, podlaskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego i warmińsko- mazurskiego, który będzie uzupełnieniem i wzmocnieniem działań prowadzonych w ramach regionalnych i krajowych programów europejskiej polityki spójności, z których finansowane będą zasadnicze przedsięwzięcia rozwojowe. Głównym celem Programu jest wzrost konkurencyjności i innowacyjności makroregionu Polski Wschodniej. Cel ten będzie realizowany poprzez koncentrację działań programu na wsparciu w obszarze innowacyjności i B+R, wsparciu konkurencyjności przedsiębiorstw w szczególności w obszarze internacjonalizacji, wsparciu w zakresie poprawy efektywności układów transportowych miast wojewódzkich i ich obszarów funkcjonalnych oraz wsparciu w zakresie zwiększenia spójności wewnętrznej makroregionu. Program Pomoc Techniczna, podobnie jak dotychczas, będzie gwarantował środki finansowe na obsługę procesu wdrażania polityki spójności Unii Europejskiej w Polsce w nowej perspektywie finansowej. W perspektywie 2014-2020 możliwe będzie także wsparcie rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Rolnego w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020 . Celem głównym programu będzie poprawa konkurencyjności rolnictwa, zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi i działania w dziedzinie klimatu oraz zrównoważony rozwój terytorialny obszarów wiejskich. Planuje się, że łączne środki publiczne przeznaczone na realizację PROW 2014- 2020 wyniosą 13 513 295 000 EUR, w tym: 8 598 280 814 EUR z budżetu UE (EFRROW).
5.7.2 Programy europejskiej współpracy terytorialnej
Programy EWT, w których uczestniczy strona polska, są obecnie w trakcie przygotowania. Budowa oraz podstawowe zasady EWT pozostaną najprawdopodobniej bez zmian. Położony zostanie nacisk na zapewnienie ciągłości z obecnym ograniczeniem terytorialnym programów. Z punktu widzenia województwa podkarpackiego istotne będą następujące programy: Polska–Słowacja (budżet programu: 155 mln EUR z EFRR). Program będzie miał na celu ochronę i rozwój zasobów środowiska i dziedzictwa kulturowego w obszarze swojego oddziaływania. Współfinansowane będą przede wszystkim projekty, które przyczynią się do rozwoju nowych i atrakcyjnych form promocji, użytkowania i ochrony tego dziedzictwa. Celem jest rozwój usług, które pozwolą na ciekawe spędzenie czasu wolnego przy wykorzystaniu potencjału instytucji kultury, zabytków, parków krajobrazowych i narodowych. W ramach programu przewidziano także wsparcie wspólnych projektów w zakresie prac konserwatorskich i renowacyjnych. Mniejsza część środków posłuży wsparciu rozwoju transportu. W dziedzinie edukacji dofinansowane zostaną transgraniczne
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 195
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
przedsięwzięcia oferujące możliwości kształcenia zawodowego na wysokim poziomie, rozwijające kompetencje poszukiwane w regionie. Wsparcie uzyskają także programy wymiany doświadczeń, wiedzy i umiejętności – skierowane do uczniów oraz nauczycieli szkół średnich, zawodowych i wyższych. Program współpracy międzyregionalnej INTERREG EUROPA (budżet programu: 359 mln EUR z EFRR). Program będzie w dalszym ciągu wspierał wymianę doświadczeń i pogłębianie wiedzy wśród władz i instytucji publicznych, które decydują o rozwoju regionów. Celem jest poprawa realizacji polityk rozwoju regionalnego. Instytucje z różnych części Europy, w ramach konsorcjów partnerskich, będą wspólnie pracować nad wybraną dziedziną polityki (przykładowo: tworzeniem i rozwojem klastrów, tworzeniem warunków dla rozwoju innowacyjności, wykorzystaniem potencjału dziedzictwa kulturowego dla rozwoju ekonomicznego etc.), tak aby ulepszyć istniejące rozwiązania lub stworzyć nowe mechanizmy. Tematyka programu obejmie: wzmacnianie badań naukowych, rozwój technologiczny i innowacje, zwiększanie konkurencyjności MŚP, wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach oraz ochronę środowiska i promowanie efektywnego gospodarowania zasobami. Program współpracy transnarodowej Region Morza Bałtyckiego (budżet programu: 260 mln EUR z EFRR). W programie w latach 2014–2020 wspierane będą projekty w zakresie innowacyjności, efektywnego gospodarowania zasobami naturalnymi oraz zrównoważonego transportu. Program współpracy transnarodowej Europa Środkowa (budżet programu: 246 mln EUR z EFRR). Dążeniem programu jest współpraca ponad granicami, która zmieniając miasta i regiony uczyni je lepszymi miejscami do życia i pracy. Jej kluczowe zadanie to wspieranie projektów w dziedzinach takich jak: innowacje i zwiększenie konkurencyjności, strategie niskoemisyjne, zasoby naturalne i kulturowe oraz powiązania transportowe w obszarze Europy Środkowej. Program będzie wspierał głównie działania o charakterze miękkim, możliwa będzie jednak realizacja inwestycji o charakterze pilotażowym lub demonstracyjnym.
5.7.3 Regionalne programy operacyjne
Aktualnie trwają również negocjacje z Komisją Europejską dotyczące kształtu programów regionalnych. Obecnie wiadomo, że w latach 2014-2020 samorządy województw będą zarządzać około 40 proc. funduszy polityki spójności - 31,28 mld EUR, poprzez regionalne programy operacyjne. Programy regionalne będą dwu funduszowe, tj. finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego, co jest nowością w porównaniu z perspektywą 2007-2013. Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2014-2020 przewiduje skupienie działań rozwojowych w dziewięciu obszarach priorytetowych. Są to: konkurencyjność przedsiębiorstw i gospodarka innowacyjna, technologie informacyjno-komunikacyjne, efektywność energetyczna, ochrona środowiska i dziedzictwa kulturalnego, infrastruktura transportowa, zdrowie i pomoc społeczna, rynek pracy, integracja społeczna oraz edukacja. Całkowita alokacja na RPO WP 2014-2020 wyniesie ponad 2,1 mld EUR. Podział na poszczególne osie priorytetowe będzie następujący: 92
92 http://www.rpo.podkarpackie.pl/perspektywa/index.php/rpo-wp-2014-2020/116-projekt-rpo-wp-na-lata-2014-2020- przyjety-przez-zarzad-wojewodztwa-i-przeslany-do-komisji-europejskiej
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 196
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
• OP 1 Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka - 374 372 710 EUR (EFRR) • OP 2 Cyfrowe Podkarpackie - 76 039 212 EUR (EFRR) • OP 3 Czysta energia –253 741 612 EUR(EFRR) • OP 4 Ochrona środowiska naturalnego i dziedzictwa kulturowego - 199 159 639 EUR (EFRR) • OP 5 Infrastruktura komunikacyjna - 398 382 648 EUR (EFRR) • OP 6 Spójność przestrzenna i społeczna - 221 443 259 EUR (EFRR) • OP 7 Regionalny rynek pracy - 235 355 117 EUR (EFS) • OP 8 Integracja społeczna - 169 088 779 EUR (EFS) • OP 9 Jakość edukacji i kompetencji w regionie - 114 927 311 EUR (EFS) • OP 10 Pomoc techniczna - 69 703 020 EUR (EFS)
Najwięcej środków, bo aż 398 mln EUR w ramach RPO WP przeznaczonych zostanie na infrastrukturę komunikacyjną . Planowana jest koncentracja wsparcia na projektach transportowych, wpływających na poprawę jakości oferty systemu transportowego regionu (drogi, koleje, czysty transport miejski, transport multimodalny), co przyczyni się do poprawy powiązań komunikacyjnych województwa. „Lepsze połączenia komunikacyjne i rozwój transportu publicznego ma wpłynąć na wzrost konkurencyjności i ożywienie przedsiębiorczości, dzięki pozytywnemu wpływowi na dostępność rynków pracy, nauki i usług”93 . Druga co do wielkości pula środków w RPO WP (374 mln EUR) przeznaczona będzie na wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw oraz na gospodarkę innowacyjną . Celem realizacji działań w tym obszarze jest wzrost poziomu przedsiębiorczości oraz poprawa konkurencyjności regionu. Tym samym środki skierowane zostaną głównie do podmiotów gospodarczych, realizujących projekty z zakresu prac badawczo-rozwojowych oraz wprowadzających innowacyjne rozwiązania, zarówno w swoich firmach, jak i na rynku. Oczekiwanym rezultatem tego typu działań będzie zacieśnienie współpracy pomiędzy sferą B+R i przedsiębiorcami oraz wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki. Z punktu widzenia mieszkańców Podkarpacia ważne będą też działania finansowane w ramach priorytetu Cyfrowe Podkarpackie , w ramach którego finansowane będą działania polegające na rozwijaniu e-usług publicznych, wsparciu informatyzacji instytucji szczebla regionalnego i lokalnego, udostępnianiu informacji sektora publicznego oraz cyfryzacji zasobów, czyli digitalizacja i dostępność w Internecie zasobów w obszarach kultury, dziedzictwa kulturowego, turystyki, edukacji i nauki, informacji przestrzennej oraz administracji. Na realizację tych zadań przeznaczone zostanie ponad 76 mln EUR z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). Na działania w ramach osi priorytetowej: Czysta Energia wydane zostanie w województwie ponad 250 mln EUR. Celem osi będzie wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach oraz poprawa efektywności energetycznej i zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii poprzez m.in. ograniczenie emisji zanieczyszczeń emitowanych do środowiska przy produkcji energii, ogrzewaniu mieszkań i transporcie. Na szereg innych działań na rzecz ochrony środowiska naturalnego oraz dziedzictwa kulturowego przeznaczone zostanie ponad 199 mln EUR. Działania te obejmują m.in.: gospodarkę odpadami,
93 Biuletyn 2/2014 (.pdf) - Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego, Inwestujemy w rozwój, str. 15
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 197
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
gospodarkę wodno – ściekową, ochronę różnorodności biologicznej i dziedzictwa kulturowego, a także działania służące adaptacji do zmian klimatu. Znacząca pula środków RPO WP, bo aż 235 mln zł przeznaczona zostanie na działania na rzecz rynku pracy , skierowane w głównej mierze do osób bezrobotnych i poszukujących pracy. Finansowane będą szkolenia, w tym przekwalifikowujące, staże oraz pośrednictwo pracy i doradztwo zawodowe. W obszarze tym będą realizowane działania z zakresu podnoszenia kwalifikacji pracowników przedsiębiorstw. Nowość stanowi możliwość finansowania działań z zakresu tworzenia i funkcjonowania instytucji opieki nad dziećmi do lat 3 (żłobki, kluby dziecięce) oraz finansowania programów profilaktycznych między innymi w zakresie chorób układu krążenia czy onkologicznych. Kolejnym istotnym z punktu widzenia społecznego obszarem wsparcia będzie integracja społeczna . Na realizację działań w ramach niniejszej osi przeznaczono ponad 169 milionów EUR. „Wsparcie przeznaczone będzie dla osób będących w szczególnie niekorzystnej sytuacji społecznej i zawodowej, a uzyskają je projekty przyczyniające się do wzrostu aktywności społecznej i zawodowej oraz samodzielności tych osób. Działania w obszarze integracji społecznej zagwarantują dostęp do usług, zwłaszcza rodzinom wielodzietnym, niepełnym i dysfunkcyjnym, które z uwagi na szereg barier i trudną sytuację materialną pozbawione są możliwości korzystania z podstawowych usług społecznych i zdrowotnych warunkujących ich prawidłowy rozwój i funkcjonowanie w społeczeństwie ”94 . Ponad 114 mln EUR w ramach RPO WP 2014–2020 przeznaczone zostanie na poprawę jakości edukacji i kompetencji w regionie tj.: upowszechnienie edukacji przedszkolnej, poprawę jakości kształcenia w szkołach i placówkach oświatowych, lepsze dopasowanie oraz zwiększenie powiązań między systemem edukacji a regionalnym rynkiem pracy, upowszechnienie kształcenia ustawicznego. Ponadto wsparcie finansowe (ponad 220 mln EUR) uzyskają działania ukierunkowane m.in. na poprawę dostępności i jakości regionalnej infrastruktury edukacyjnej i szkoleniowej . „Zakres objętych wsparciem interwencji obejmował będzie również działania na rzecz zwiększenia dostępności do wysokiej jakości usług publicznych w obszarze ochrony zdrowia i pomocy społecznej oraz działania rewitalizacyjne prowadzone na terenach zdegradowanych” 95 . Należy także zaznaczyć, iż w ramach RPO WP celem wzmocnienia wymiaru terytorialnego w województwie, realizowane będą Zintegrowane Inwestycje Terytorialne adresowane do Rzeszowskiego Obszaru Funkcjonalnego oraz regionalne inwestycje terytorialne realizowane w trybie pozakonkursowym, adresowane do regionalnych biegunów wzrostu (zidentyfikowanych w SRWP). Zintegrowane/Regionalne Inwestycje Terytorialne będą jednym z elementów kształtowania polityki miejskiej w regionie, a przede wszystkim pozwolą na prowadzenie kompleksowych działań w ramach miejskich obszarów funkcjonalnych. ZIT/RIT nie będą jedyną formą terytorialnego ukierunkowania interwencji przewidzianą w ramach RPO WP 2014-2020. Innym mechanizmem terytorialnego adresowania interwencji będą preferencje przestrzenne , bazujące na Obszarach Strategicznej Interwencji (wyznaczonych w SRWP). Dodatkowo, premiowanie będą projekty realizowane w partnerstwie kilku samorządów lub w formule partnerstwa publiczno-prywatnego, dotyczące wybranych obszarów tematycznych i geograficznych.
94 Biuletyn 2/2014 (.pdf) - Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego, Inwestujemy w rozwój, str. 15 95 Biuletyn 2/2014 (.pdf) - Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego, Inwestujemy w rozwój, str. 15
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 198
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Powyższe przyczyni się do wsparcia danego sektora na danym obszarze z uwagi na jego specyficzne cechy. Okres programowania 2014–2020 jest ostatnim tak korzystnym finansowo dla Polski a tym samym dla województwa podkarpackiego. Perspektywa finansowa 2014-2020 stwarza niewątpliwie ogromne możliwości wykorzystania funduszy unijnych w kontekście społeczno–gospodarczego rozwoju. Przemyślane i zgodne z celami określonymi w dokumentach programowych wydatkowanie środków powinno przyczynić się do przyśpieszenia rozwoju społeczno-gospodarczego Podkarpacia i, co równie istotne, zniwelowania ogromnych dysproporcji w rozwoju poszczególnych regionów zarówno w ujęciu krajowym, jak i międzynarodowym (w szczególności w porównaniu do obszaru tzw. „starej UE”).
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 199
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
6 STUDIUM PRZYPADKU
6.1 Gmina miejska Rzeszów
Rzeszów jest gminą, która spośród wszystkich w województwie, rozwija się najdynamiczniej. Szczególnie widoczne jest to w zakresie rozwoju społecznego miasta. W ramach niniejszej ewaluacji, na podstawie takich zmiennych, jak: dochód gminy na 1 mieszkańca, saldo migracji, wskaźnik bezrobocia i stopa ubóstwa, wyliczono syntetyczny wskaźnik rozwoju społecznego gmin. Aby określić, jak sytuacja w tym zakresie zmieniła się na przestrzeni lat przynależności Polski do UE, zestawiono ze sobą wartości wskaźnika rozwoju społecznego dla lat 2003 i 2012. Zgodnie z wynikami analizy, Rzeszów odnotował w badanym okresie największy skok w kontekście poprawy sytuacji społecznej w gminach województwa podkarpackiego. Wartość wskaźnika wzrosła ponad szesnastokrotnie – Rzeszów, który w 2003 roku zajmował 96 pozycję w rankingu gmin, stał się niekwestionowanym liderem. Dochód gminy przypadający na jednego mieszkańca, wzrósł w Rzeszowie o 137%. Wskaźnik bezrobocia w gminie od lat utrzymuje się na najniższym w województwie poziomie – 7,9% w Rzeszowie, wobec 11,4% ogólnie w województwie.
Wykres 74 Dochód gminy na jednego mieszkańca, porównanie lat 2003 i 2013
3 310,40 zł podkarpackie 1 496,36 zł 2013
5 189,88 zł 2003 Rzeszów 2 187,89 zł
0 zł 1 000 zł 2 000 zł 3 000 zł 4 000 zł 5 000 zł 6 000 zł
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Gmina szczególnie pozytywnie wybija się pod względem salda migracji (na 1 tys. osób). W 2003 roku wskaźnik ten osiągnął dla Rzeszowa poziom -3,4 (ówczesne saldo migracji dla województwa to -1,2). Ta sytuacja w ciągu 10 lat zmieniła się diametralnie. Obecnie Rzeszów ma dodatnie saldo migracji na poziomie 5,5 (na 1 tys. osób). Wartość wskaźnika dla regionu też wzrosła, ale saldo nadal jest ujemne (-0,3). Zdaniem przedstawicielki Urzędu Miasta Rzeszowa (respondentki wywiadu pogłębionego) , tak dobre wyniki to zasługa sprawnego zarządzania miastem oraz korzystania z szans, które przed nim stają. Respondentka zauważa także, że miasto charakteryzuje aktywna społeczność lokalna i pozytywne zmiany są tego następstwem. Niebagatelny wpływ na rozwój miasta miały fundusze unijne – szczególnie na jego dynamiczne tempo.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 200
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
działania inwestycyjne, a zasobność tej szufladki się zwiększa to jest oczywiste, że mogę i więcej wykonać, i w krótszym czasie. A takie inwestycje są inwestycjami strategicznymi, będą procentować w czasie. Przedstawicielka Urzędu Miasta Rzeszowa, respondentka wywiadu pogłębionego
Rzeszów jest najaktywniejszym miastem Podkarpacia w zakresie pozyskiwania i realizacji projektów UE. Zgodnie z danymi portalu mapadotacji.gov.pl, w ciągu dwóch perspektyw finansowych (2004- 2006 i 2007-2013) ponad 1100 projektów objęło swym zakresem terytorialnym obszar omawianej gminy. Średnia wartość przyznanego wsparcia w przeliczeniu na jednego mieszkańca wynosi 19,5 tys. zł (12,8 tys. dofinansowania z UE) 96 . Najbardziej widocznymi są inwestycje w rozwój infrastruktury komunikacyjnej i drogowej. W ramach programów UE na terenie Rzeszowa zostało zainicjowanych 8 projektów infrastrukturalnych dotyczących transportu. Najważniejsze z nich to:
• Budowa systemu integrującego transport publiczny miasta Rzeszowa i okolic (wartość: 331 444 753,90 zł; dofinansowanie UE: 250 555 984,91 zł) • Przebudowa ulic Rzeszowa w ciągu drogi krajowej nr 4 - dostosowanie do wymogów Unii Europejskiej (wartość: 89 074 288,31 zł; dofinansowanie UE: 61 622 157,46 zł) • Budowa drogi krajowej łączącej obwodnicę północną miasta Rzeszowa z drogą ekspresową S-19 i autostradą A-4 (wartość: 86 344 979,90 zł; dofinansowanie UE: 67 085 101,11 zł)
Działania te w pełni wpisują się w trzeci cel główny Strategii Rozwoju Miasta – Rozwój i poprawa funkcjonowania systemu komunikacji i infrastruktury technicznej. Na podstawie sondy ulicznej przeprowadzonej wśród mieszkańców Rzeszowa, można wywnioskować, że większość z nich identyfikuje największe projekty infrastrukturalne i wiąże je z funduszami UE. Również większość osób ocenia te inwestycje pozytywnie - średnia ocen to 4,05 (w skali od 1 do 5).
Rysunek 1 Autobus zakupiony w ramach projektu „Budowa systemu integrującego transport publiczny miasta Rzeszowa i okolic ”
Źródło: www.skyscrapercity.com
Wyzwaniem było skomunikowanie lokalnego układu komunikacyjnego z układem krajowym i międzynarodowym. Czyli budowanie łącznika do autostrady, ale też budowa, poprawa, przebudowa dróg wylotowych i wlotowych. Poprawa całej tej więzi komunikacyjnej spowodowała, że jest lepsza płynność jazdy, zwiększone jest bezpieczeństwo. Druga sprawa to działania w zakresie poprawy bezpieczeństwa transportu publicznego. Obserwowaliśmy absolutnie spadkowe trendy, jeżeli chodzi o liczbę korzystających z transportu publicznego. W wyniku projektu udało nam się już zatrzymać ten spadek i pewnie może troszeczkę zakładamy, że mknie już w górę, dlatego
96 Wartość wsparcia przypadająca na jednego mieszkańca została obliczona na podstawie informacji o obszarze realizacji poszczególnych projektów (mapadotacji.gov.pl) oraz liczbie ludności (GUS).
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 201
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
że transport publiczny jest bardziej przyjazny dla środowiska i użytkownika. Zakupiliśmy 80 autobusów klimatyzowanych, z nowoczesnym wyposażeniem, odpowiednio monitorowanym, gdzie jest bezpieczna jazda. To pozwala na to, że zwiększa się zainteresowanie korzystaniem z transportu publicznego. Poza tym inteligentny system transportowy - uważamy, że usprawni komunikację publiczną i zwiększy zainteresowanie korzystaniem z niej. Przedstawicielka Urzędu Miasta Rzeszowa, respondentka wywiadu pogłębionego
Projekt w ramach, dzięki któremu usprawniono rzeszowską komunikację miejską oraz zakupiono 80 nowoczesnych autobusów, to Budowa systemu integrującego transport publiczny miasta Rzeszowa i okolic (wartość projektu: 331 444 753,90 zł; dofinansowanie UE: 250 555 984,91 zł). Inwestycja została zrealizowana w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej.
Środki wydatkowane w ramach programów unijnych przyczyniły się do znaczącego wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej miasta i jego okolic. Echem rozwoju gospodarczego miasta jest satysfakcja jego mieszkańców. Pozytywny wizerunek miasta, jako miejsca z odpowiednią infrastrukturą, wysoko rozwiniętymi technologiami i dobrze wykształconą kadrą, generuje dla Rzeszowa kolejne korzyści. Osiągnięty efekt jest odpowiedzią na pierwszy cel strategiczny rozwoju Rzeszowa – Tworzenie sprzyjających warunków dla rozwoju Rzeszowa jako atrakcyjnego miejsca dla prowadzenia działalności gospodarczej oraz rozwoju szkolnictwa wyższego, nauki i kultury.
Zrealizowano takie projekty, które miały wpływ na ocenę Rzeszowa, na postrzeganie jego konkurencyjności. Czyli zrealizowano te projekty, które podwyższały atrakcyjność Rzeszowa, jako miejsca do zamieszkania, do nauki i w związku z tym podwyższały rangę Rzeszowa na arenie nie tylko regionu podkarpackiego, ale również na arenie Polski, Europy i świata. W wyniku wsparcia finansowego UE zrealizowaliśmy projekty, które wychodziły naprzeciw oczekiwaniom mieszkańców, były przez nich akceptowane. Dlatego można powiedzieć, że miały wpływ na poziom życia mieszkańców, na postrzeganie, na poparcie dla włodarzy miasta. I kolejna sprawa - projekty unijne to nie tylko inwestycje w sensie materialnym, technicznym, ale to równocześnie bardzo istotne inwestycje w rozwój zasobów ludzkich, których efekty już dostrzegamy w bardzo namacalnej postaci. Np. podniesienie atrakcyjności absolwentów naszych uczelni na rynku pracy. A te efekty będą procentować. Przedstawicielka Urzędu Miasta Rzeszowa, respondentka wywiadu pogłębionego
Zgodnie ze Strategią Rozwoju Miasta, mocną stroną Rzeszowa jest jego kapitał społeczny w postaci dobrze wykształconych, aktywnych ludzi. W stolicy województwa swe siedziby mają największe szkoły wyższe w regionie. Generują one potencjał pracowniczy, po który sięgają inwestorzy lokujący swe przedsięwzięcia m.in. w Specjalnej Strefie Ekonomicznej. Z tego punktu widzenia, podnoszenie jakości kształcenia jest dla miasta kluczowe. W okresie 2004-2013 zrealizowano na obszarze Rzeszowa 75 projektów za łączną kwotę 507 724 180,78, których tematem były „nauka i edukacja”. Największe z nich to:
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 202
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
• Uruchomienie kompleksu naukowo-dydaktycznego ZALESIE - Regionalne centra innowacji i transferu technologii produkcji, przetwarzania oraz marketingu w sektorze rolno-spożywczym (Uniwersytet Rzeszowski) • Regionalne Centrum Dydaktyczno-Konferencyjne i Biblioteczno-Administracyjne Politechniki Rzeszowskiej (Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza) • Budowa Instytutu Teologiczno - Pastoralnego im. św. Józefa Sebastiana Pelczara w Rzeszowie (Instytut Teologiczno - Pastoralny im. św. Józefa Sebastiana Pelczara w Rzeszowie) • Rozbudowa i doposażenie Ośrodka Kształcenia Lotniczego Politechniki Rzeszowskiej im. Ignacego Łukasiewicza (Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza) • Budowa Podkarpackiego Centrum Innowacyjno-Badawczego Środowiska w Rzeszowie (Uniwersytet Rzeszowski) • Centrum Edukacji Międzynarodowej (Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania) • Zakład Nauk o Człowieku (Uniwersytet Rzeszowski)
Rysunek 2 Kompleks naukowo -dydaktyczny ZALESIE
Źródło: www.ur.edu.pl/wydzialy/biologiczno-rolniczy
Podjęte inwestycje poskutkowały wzrostem (i tak wysokiej) atrakcyjności kształcenia wyższego. W podregionie rzeszowskim na 10 tys. ludności przypada 260 absolwentów szkół wyższych (2013 rok), a od 2005 roku wartość ta wzrosła o 24%. Dla kraju wskaźnik ten wynosi 118 (od 2005 wzrost o 16%). Powyżej wymienione projekty sprzyjają rozwojowi sektora B+R i zwiększeniu innowacyjności regionalnej gospodarki. Firmy lokujące swe inwestycje w Rzeszowie oraz jego okolicach, wchłaniają pracowników wykształconych na - często unikatowych w skali kraju, kierunkach studiów.
Rzeszów stał się atrakcyjnym miejscem inwestowania. Chodzi mi tu m.in. o specjalne strefy ekonomiczne i firmy, które w tym strefach się zlokalizowały. Jednym z porządnych argumentów było nie tylko to, że mają możliwość wybudowania swojej fabryki w strefie, ale że jednocześnie mogą korzystać z wysoko wyspecjalizowanej kadry, bo same budynki nie dadzą efektów, jak nie będzie czynnika ludzkiego. Przedstawicielka Urzędu Miasta Rzeszowa, respondentka wywiadu pogłębionego
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 203
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Spośród mieszkańców Rzeszowa, z którymi przeprowadzono sondę uliczną, 75% wskazało, że dostrzega pozytywne zmiany, które wystąpiły w ciągu ostatnich 10 lat dzięki inwestycjom ze środków Unii Europejskiej. Dwie trzecie z tych osób doprecyzowało, że zmiany te dotyczą rozwoju przedsiębiorczości. Prężnie rozwijające się przedsiębiorstwa (351 projektów w zakresie „rozwoju firm”) zapewniają mieszkańcom gminy miejsca pracy. Ważnym instrumentem wsparcia rynku pracy są projekty UE. W zakresie tematycznym „praca i integracja społeczna” zrealizowano ich w Rzeszowie 76, a ich łączna wartość to około 160 786 tys. zł. Największym jest projekt systemowy realizowany przez Powiatowy Urząd Pracy w Rzeszowie pn. Więcej szans w powiecie rzeszowskim (71 287 684 zł). Drugim dużym projektem z POKL realizowanym w Rzeszowie jest Czas na aktywność w mieście Rzeszów . Jego realizatorem jest Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Rzeszowie, a wartość inwestycji wynosi 6 959 277,15 zł. Rzeszów jest w ścisłej czołówce gmin o najmniejszym odsetku bezrobotnych w grupie osób w wieku produkcyjnym (7,9%, najlepszy wynik należy do Gminy Borowa – 7,7%). Wskaźnik ten spadł w mieście w ciągu 10 lat Polski w UE nieznacznie – o 0,3 punktu procentowego. Innym wskaźnikiem świadczącym o wysokim rozwoju społecznym Rzeszowa, jest procent ludności korzystającej ze środowiskowej pomocy społecznej. W omawianym mieście takich osób było w 2012 roku 5%. Wynik ten daje gminie trzecie miejsce za Mielcem (3,1%) i Ropczycami (4,6%). Dostępność pracy i edukacji sprawia, że Rzeszów jest atrakcyjnym miejscem życia. Mieszkańców poproszono o ocenę, na ile w skali od 1 do 5, fundusze unijne przyczyniły się do poprawy jakości życia w mieście. Średnia ocen to 3,94. Na wzrost jakości życia w Rzeszowie wpływają również inwestycje w infrastrukturę publiczną. Ważnymi projektami w tym zakresie były m.in. przebudowa stadionu miejskiego, rozbudowa filharmonii im. Artura Malawskiego, realizacja Podziemnej Trasy Turystycznej oraz przebudowa Domu Kultury w Rzeszowie na potrzeby Instytutu Muzyki. Nowa perspektywa finansowa 2014-2020 będzie owocowała kolejnymi projektami infrastrukturalnymi. Planowana jest kontynuacja tego, co rozpoczęte. Wyjdziemy z projektami poza obszar miasta. Ważna będzie tu realizacja projektów z innymi gminami ROF-u (rzeszowskiego obszaru funkcjonalnego). W dalszym ciągu stawiamy na rozwój zasobów ludzkich. Z projektów infrastrukturalnych - budowa połączeń komunikacyjnych z drogą ekspresową S19, głównie z tym węzłem południowym. Kontynuowanie inwestycji w transporcie publicznym, np. wprowadzenie integracji na poziomie biletów w transporcie publicznym. Innowacyjne działania, takie jak mieliśmy przy realizacji sieci szerokopasmowej. Teraz chcemy, żeby w transporcie publicznym wprowadzić nowy środek komunikacji - czysty, ekologiczny i cichy, tj. kolejkę Monorail. Dalej - wykorzystanie energii alternatywnych, czyli zwiększenie udziału tej energii w ogólnym zapotrzebowaniu energetycznym miasta. Przedstawicielka Urzędu Miasta Rzeszowa, respondentka wywiadu pogłębionego
Przykład Rzeszowa pokazuje pozytywne skutki właściwego ulokowania inwestycji. Branżami strategicznymi dla rozwoju miasta są lotnictwo, informatyka i nowoczesne technologie. Poprawa dostępności terytorialnej Rzeszowa, wsparcie szkolnictwa wyższego oraz wsparcie przedsiębiorczości, przyczyniły się do maksymalizacji korzyści, które niesie ze sobą rozwój tych branż.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 204
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
6.2 Gmina miejska Stalowa Wola
Stalowa Wola została wyłoniona do studium przypadku na podstawie wyniku analizy z zastosowaniem metody TMR (taksonomiczna miara rozwoju). Dla potrzeb niniejszej ewaluacji analiza TMR została oparta o 10 wskaźników cząstkowych: • wskaźnik bezrobocia w %, • dochód gminy na 1 mieszkańca, • wydatki inwestycyjne na 1 mieszkańca, • wydatki na ochronę środowiska na 1 mieszkańca, • podmioty gospodarcze (Regon) na 100 mieszkańców, • wskaźnik długości sieci wodociągowej w km/km 2, • wskaźnik długości sieci kanalizacyjnej w km/km 2, • ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w % ludności ogółem, • podmioty sektora prywatnego w ogóle podmiotów gospodarki narodowej, • ludność na aptekę ogólnodostępną.
Dokonane obliczenia pozwoliły na wyprowadzenie syntetycznego wskaźnika rozwoju gospodarczego gmin województwa podkarpackiego. Aby określić dynamikę tego rozwoju, porównano wartości wskaźnika dla lat 2003 i 2012. Gminą o najsilniejszej pozycji w regionie jest niezmiennie od lat Rzeszów. Jednak to w przypadku Stalowej Woli wartość wskaźnika rozwoju gospodarczego najbardziej wzrosła w ciągu badanego okresu. Zgodnie z analizą, Stalowa Wola w 2012 roku zajmowała drugie (za Rzeszowem) miejsce, w stosunku do roku 2003 odnotowała skok o 47 pozycji w rankingu gmin. W ciągu 10 lat obecności Polski w UE dochód gminy Stalowa Wola przypadający na jednego mieszkańca wzrósł o 160% (z 1 265 zł w 2003 do 3 291 zł w 2013 roku). Ogromny wzrost można zaobserwować w zakresie wydatków inwestycyjnych gminy. Od 2003 wzrosły one o 372%. Ich obecny poziom to 920 zł w przeliczeniu na 1 mieszkańca.
Wykres 75 Wydatki inwestycyjne w przeliczeniu na 1 mieszkańca, lata 2003 i 2013
595,80 zł podkarpackie 271,59 zł 2013
920,23 zł 2003 Stalowa Wola 195,15 zł
0 zł 100 zł 200 zł 300 zł 400 zł 500 zł 600 zł 700 zł 800 zł 900 zł 1 000 zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS
Wskaźnik bezrobocia w Stalowej Woli wynosi 9% i jest o niemal dwa i pół punktu procentowego niższy od wartości wskaźnika dla regionu (11,4). Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gminie wyniosło w 2012 roku 3361 zł. brutto i jest nieco wyższe od przeciętnego wynagrodzenia w Podkarpackiem.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 205
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
W zakresie rozwoju gospodarczego Strategia Rozwoju Miasta Stalowa Wola 2007-2015 zakłada następujące cele: 1. Rozwój i modernizacja dużych zakładów przemysłowych. 2. Rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw. 3. Podjęcie działań mających na celu przyciągnięcie inwestorów zewnętrznych. 4. Rozwój turystyki. 5. Innowacyjna gospodarka.
W realizacji zaplanowanych w strategii działań, znaczącą rolę odegrały inwestycje ze środków Unii Europejskiej. Przedstawiciel Urzędu Miasta e Stalowej Woli przyznaje w wywiadzie pogłębionym, że cele strategiczne były formułowane z uwzględnieniem możliwości, jakie dają programy europejskie oraz, że bez nich rozwój gminy postępowałby znacznie wolniej. (…) dzięki tym środkom europejskim, które dostaliśmy, mogliśmy zaplanowane inwestycje zrobić w ciągu ostatnich 10-ciu lat. Przypuszczam, że gdyby nie te środki z UE, te inwestycje dalej by się przedłużyły na następne 20 lat, więc zawdzięczamy im przynajmniej 3-4 krotnie szybszy rozwój. Przedstawiciel Urzędu Miasta Stalowej Woli, respondent wywiadu pogłębionego
W poniższej tabeli zestawiono wybrane działania zaplanowane w strategii rozwoju Stalowej Woli w obszarze gospodarki z projektami sfinansowanymi ze środków UE: Zaplanowane działanie lp. Odpowiadające projekty (Strategia Rozwoju Miasta) Poprawa dostępności terenów przemysłowych Huty Stalowa Wola do regionalnego układu komunikacyjnego Dalsze zagospodarowanie i rozwój terenów poprzez przebudowę odcinka ul. Kwiatkowskiego i 1 poprzemysłowych w rejonie HSW S.A. i TSSE. odcinka ul. Bojanowskiej Budowa drogi łączącej ul. Solidarności i ul. Bojanowską z terenami poprzemysłowymi Huty Stalowa Wola Rewitalizacja zdegradowanych terenów REWITAL innowacje w rewitalizacji terenów 2 poprzemysłowych. zdegradowanych na Podkarpaciu Wspieranie rozwoju MSP poprzez nowe usługi Ośrodka 3 Wsparcie dla przedsiębiorstw (JOB). Promowania Przedsiębiorczości Rozwój lokalnego funduszu pożyczkowego i Rozszerzenie działalności Lokalnego Funduszu 4 poręczeniowego. Pożyczkowego RIG poprzez dokapitalizowanie kapitału. "Od COP-u do innowacji i rozwoju" - Inkubator Adaptacja obiektu na utworzenie inkubatora 5 Technologiczny w Stalowej Woli jako narzędzie rozwoju technologicznego. gospodarki i innowacji Polski Wschodniej Kompleksowe uzbrojenie i przygotowanie terenów inwestycyjnych w rejonie drogi łączącej ul. Tołwińskiego zaprojektowaną drogą za Z-5 6 Kompleksowe uzbrojenie terenów. Kompleksowe uzbrojenie i przygotowanie terenów inwestycyjnych w rejonie drogi łączącej ulice Grabskiego z ulicą Kwiatkowskiego w Stalowej Woli Rewitalizacja przestrzeni publicznej osiedla Śródmieście 7 Rozbudowa hotelu Hutnik. wraz ze zmianą funkcji części domu gościnnego Hutnik Budowa ścieżek rowerowych w mieście i Trasy rowerowe w Polsce Wschodniej - Województwo 8 okolicach. Podkarpackie Źródło: Opracowanie własne na podstawie STRATEGII ROZWOJU MIASTA STALOWA WOLA NA LATA 2007-2015 oraz danych portalu mapadotacji.gov.pl
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 206
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Z przeprowadzonej sondy ulicznej wynika, że mieszkańcy Stalowej Woli rozpoznają większość największych inwestycji infrastrukturalnych w gminie i zdają sobie sprawę z tego, że źródłem ich finansowania są środki Unii Europejskiej. Respondentów poproszono o ocenę tych inwestycji w skali od 1 (ocena najbardziej negatywna) do 5 (ocena najbardziej pozytywna). Uzyskano wysoką średnią ocen – 4,0. Warto podkreślić, że żadna z zapytanych osób nie oceniła wymienionych inwestycji UE niżej niż na 3 (ocena neutralna). Mieszkańców Stalowej Woli poproszono również, by ogólnie ocenili projekty unijne realizowane w gminie, których celem jest wsparcie rozwoju gospodarczego. Średnia uzyskanych ocen to 4,05.
Rysunek 3 Biblioteka Uniwersytecka w Stalowej Woli wybudowana w ramach projekt u Stworzenie kompleksowej bazy naukowo- dydaktycznej i socjalnej dla uczelni wyższych w Stalowej Woli jako ośrodka intensyfikacji rozwoju gospodarczego i społecznego Polski Wschodniej (PO RPW) Źródło: www.stalowemiasto.pl
Władze miasta starają się zwiększać jego atrakcyjność inwestycyjną nie tylko poprzez poprawę stanu infrastruktury drogowej i technicznej, ale także poprzez zapewnienie dostępności wysoko wykwalifikowanej kadry pracowniczej i rozwój sektora B+R. Gmina Stalowa Wola jest realizatorem dwóch dużych projektów w zakresie badań, rozwoju, innowacji , które wsparto środkami z Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej:
• Utworzenie naukowo-badawczego Laboratorium Międzyuczelnianego w Stalowej Woli (wartość ogółem: 28 794 025,28 zł; dofinansowanie UE: 24 437 507,88 zł) • "Od COP-u do innowacji i rozwoju" - Inkubator Technologiczny w Stalowej Woli jako narzędzie rozwoju gospodarki i innowacji Polski Wschodniej (wartość ogółem: 18 057 600,00 zł; dofinansowanie UE: 15 348 960,00 zł).
Beneficjent projektów oczekuje, że jego wynikiem będzie ograniczenie negatywnego wpływu procesów modernizacyjnych oraz obniżenie poziomu bezrobocia i zjawiska ubożenia społeczeństwa w regionie. Wzrost liczby trwałych, opartych na wiedzy miejsc pracy, gwarantujących stabilność zatrudnienia i wyższe wynagrodzenie, a także umożliwiających ciągły rozwój pracowników mają wpłynąć na ograniczenie migracji najzdolniejszych młodych mieszkańców regionu. 97
Doszliśmy do wniosku, że należy wspierać również drugi (poza infrastrukturą) element, który jest ważny dla inwestorów. Jest to dostępność do kadry wyższej i w ogóle do uczelni wyższych w regionie. W związku z tym uczelnie, które u nas miały już założone jakieś ośrodki, czy filie - daliśmy im możliwość rozwoju poprzez budowanie nowej infrastruktury
97 http://laboratorium.stalowawola.pl
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 207
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
oświatowej i badawczej. Chodzi głównie o filię Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Stalowej Woli i filię Politechniki Rzeszowskiej. Przedstawiciel Urzędu Miasta Stalowej Woli, respondent wywiadu pogłębionego
Od 2004 do 2013 roku odsetek osób bezrobotnych wśród mieszkańców Stalowej Woli w wieku produkcyjnym obniżył się o 0,7 punktu procentowego (z 9,7 do 9,0). Osiągnięty wynik lokuje miasto na 23 miejscu wśród 160 gmin województwa. Przez długi czas gospodarka Stalowej Woli była oparta o jeden duży zakład pracy - Hutę Stalowa Wola. Huta nadal jest bardzo ważna dla gospodarki miasta, ale nie ustają starania by zdywersyfikować przemysł. Częściowo udało się to dzięki przyciągnięciu inwestorów zachęconych przygotowanymi terenami pod inwestycje i nastawieniem władz miasta na rozwój technologiczny lokalnego przemysłu.
(…) jak Mielec poszliśmy podobną drogą starając się zdywersyfikować te tereny tak, żeby można było tutaj mówić o bardziej zróżnicowanym przemyśle. Naturalną koleją rzeczy było to, że przede wszystkim umieszczało się tutaj te zakłady, które w jakiś sposób były związane z Hutą, czy w ogóle z przemysłem maszynowym. Niemniej jednak nie tylko takie tutaj zainwestowały, a wiec jakaś tam dywersyfikacja już powstała. W tej chwili staramy się być takim ośrodkiem wiodącym na północy Podkarpacia, jeśli chodzi o rozwój i przemysłu i powiedzmy takiego ośrodka związanego z rozwojem naukowo-badawczym. Nie mamy aspiracji tak wielkich, żeby w jakiś sposób konkurować z już istniejącymi ośrodkami. Chcemy być takim dopełnieniem dla ludzi, którzy mogą i chcą studiować w ośrodkach mniejszych, bądź też nie stać ich na studiowanie np. w Warszawie, Krakowie, czy nawet w Rzeszowie, bo to się wiąże z dużymi kosztami. Przedstawiciel Urzędu Miasta Stalowej Woli, respondent wywiadu pogłębionego
Wzrost gospodarczy Stalowej Woli determinowany jest przez konsekwentną realizację wyznaczonych celów strategicznych. Największym atutem miasta jest przemysł i większość działań koncentruje się na zwiększeniu jego znaczenia w skali regionu i kraju. Działania te przebiegają dwutorowo – poprzez inwestycje w infrastrukturę techniczną oraz poprzez inwestycje w rozwój technologiczny. Inkubator Technologiczny w Stalowej Woli, dzięki nowoczesnej, zgodnej z unijnymi standardami, infrastruktury jest silnym wsparciem dla początkujących przedsiębiorców z sektora MŚP. W wymiarze społecznym realizacja projektu przyczyni się do lepszego dostosowania kwalifikacji zasobów ludzkich regionu do potrzeb współczesnego rynku pracy i umożliwi dalszy rozwój zawodowy doświadczonej kadrze inżynieryjnej oraz lepszy start zawodowy szerokiemu gronu młody ludzi po studiach. Przyczyni się do wzrostu konkurencyjności regionu dzięki zapewnieniu lepszego dostępu do wykwalifikowanej kadry pracowniczej, co sprzyjać będzie powstawaniu inwestycji w branżach, w których kluczową rolę odgrywają zaawansowane i innowacyjne technologie. 98
98 Źródło: opis projektu na stronie http://www.polskawschodnia.gov.pl
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 208
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Rysunek 4 Inkubator Technologiczny w Stalowej Woli
Źródło: www.polskawschodnia.gov.pl
Podejmowane inicjatywy są dostrzegane i aprobowane przez społeczność lokalną. Aż 75% respondentów sondy ulicznej (mieszkańców Stalowej Woli) deklaruje, że widzi pozytywne zmiany w powiecie, które zaszły w ciągu ostatnich 10 lat dzięki realizacji projektów unijnych. Zdecydowana większość z nich precyzuje, że zmiany te dotyczą infrastruktury drogowej i komunikacyjnej. Ważnymi obszarami wpływu programów unijnych są również przedsiębiorczość i edukacja. Aż 60% spośród zapytanych osób uważa, że przedsięwzięcia realizowane z funduszy unijnych mają duży lub bardzo duży wpływ na podniesienie jakości życia w Stalowej Woli. W nowej perspektywie programowej władze miasta planują skupić się na trzech aspektach: rozwijaniu miasta jako ośrodka nowoczesnych technologii oraz współpracy nauki i biznesu; rozwoju społeczeństwa informacyjnego (zapewnienie dostępu do e-usług i szerokopasmowego Internetu); przygotowaniu infrastruktury publicznej miasta do sprostania zadaniom, które wiążą się z faktem starzenia się społeczeństwa (budowa ośrodka opieki nad osobami starszymi oraz dostosowanie szpitali).
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 209
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
7 TABELA WNIOSKÓW I REKOMENDACJI
Tabela rekomendacji badania ewaluacyjnego pn. „10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu” Oczekiwany efekt Adresat Termin Lp. Wniosek Rekomendacja Sposób wdrożenia wdrożenia rekomendacji rekomendacji realizacji Ciągle nierozwiązanym problemem regionu jest wysoka stopa bezrobocia (s. 143 ). Problem ten widać w statystykach Nadal należy kłaść nacisk Stosowanie kryteriów publicznych oraz w opiniach mieszkańców na premiowanie dostępowych promujących województwa (s. 176, 185). Świadczą o współpracy szkół współpracę z pracodawcami na nim również trudności w osiąganiu z pracodawcami poziomie projektów w zakresie wskaźników powstawania nowych miejsc Instytucje w zakresie zarówno Zmniejszenie problemu praktyk i staży, a także innych form pracy (zarówno w RPO, jak i POKL). zarządzające praktyk i staży, ale także bezrobocia w regionie współpracy np. doradztwa Skutecznym narzędziem wsparcia i wdrażające RPO WP Perspektywa przy tworzeniu poprzez dostosowanie w procesie tworzenia programów 1 regionalnego rynku pracy jest realizacja 2014-2020 oraz finansowa programów kształcenia, oferty edukacyjnej do rozwojowych szkół na poziomie projektów we współpracy szkół PO WER 2014-2020 2014-2020 czy programów potrzeb regionalnego szkolnictwa zawodowego. zawodowych i pracodawców (s. 148). w województwie rozwojowych szkół, rynku pracy. Premiowanie projektów Współdziałanie tych podmiotów skutkuje podkarpackim doradztwa w kwestiach wprowadzających nowe formy zwiększeniem dopasowania oferty dostosowania ksz tałcenia kształcenia w większym stopniu edukacyjnej do potrzeb regionalnego zawodowego do potrzeb odpowiadające na potrzeby rynku pracy, a w bezpośrednim rynku pracy. (s. 158) rynku pracy. następstwie prowadzi do zmniejszenia bezrobocia wśród absolwentów szkół uczestniczących w projektach. Problem bezrobocia silniej dotyka kobiet, W nowej perspektywie Premiowanie w kryteriach oceny niż mężczyzn i jest trudniejszy do finansowej należy Zmniejszenie problemu wniosków w ramach konkursów z Perspektywa rozwiązania. Świadczą o tym statystyki premiować projekty bezrobocia wśród kobiet. Priorytetu VI RPO WP 2014-2020 2 IZ RPO WP 2014-2020 finansowa publiczne oraz poziom realizacji wskaźnika infrastrukturalne, które Zahamowanie spadku projektów infrastrukturalnych, 2014-2020 RPO dotyczącego powstawania nowych zakładają wzrost przyrostu naturalnego. które mają na celu tworzenie miejsc pracy dla kobiet i wskaźnika dostępności miejsc miejsc opieki nad dziećmi do lat 3
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 210
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela rekomendacji badania ewaluacyjnego pn. „10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu” Oczekiwany efekt Adresat Termin Lp. Wniosek Rekomendacja Sposób wdrożenia wdrożenia rekomendacji rekomendacji realizacji efektywności zatrudnieniowej POKL (s. 76- opieki nad małymi ulokowanych przy zakładach pracy 77, 148). Problem ten wynika w dużej dziećmi poprzez lub świadczących usługi w mierze z trudności w godzeniu życia dostosowanie swojej systemie całodobowym. rodzinnego i zawodowego, przez kobiety oferty do faktycznych wychowujące małe dzieci. godzin pracy rodziców (żłobki całodobowe, żłobki przyzakładowe) (s.148) Wspieranie wykorzystania endogenicznego potencjału województwa Premiowanie w kryteriach oceny Zwiększenie ruchu Bogactwo przyrodnicze Podkarpacia czyni poprzez premiowanie w wniosków w ramach konkursów z turystycznego, je obszarem bardzo atrakcyjnym konkursach w ramach I i Priorytetu I i VI RPO WP 2014-2020 Perspektywa przyciągnięcie kapitału z 3 turystycznie. Pomimo tego, szansa VI Osi priorytetowej RPO projektów, których celem jest IZ RPO WP 2014-2020 finansowa zewnątrz, zwiększenie rozwoju turystyki w regionie nie została WP 2014-2020 polepszenie i promocja oferty 2014-2020 zatrudnienia w sektorze dostatecznie wykorzystana (s. 74, 90-91). projektów przedsiębiorstw działających w turystyki. zwiększających sektorze turystyki. konkurencyjność MŚP działających w sektorze turystyki (s. 191). Jednostki odpowiedzialne za Dokonanie szczegółowej służbę zdrowia powinny podjąć się Obszarem dużego niezadowolenia diagnozy obszarów utworzenia Programu dla społecznego jest opieka zdrowotna opieki zdrowotnej Poprawa jakości życia wybranych dziedzin opieki UMWP (Departament Perspektywa (s. 186-187). O niedostatkach w tym wymagających poprawy mieszkańców zdrowotnej lub Programu rozwoju 4 Ochrony Zdrowia finansowa zakresie mówią także statystyki dotyczące i opracowanie województwa służby zdrowia w całym i Polityki Społecznej) 2014-2020 dostępności infrastruktury służby zdrowia wojewódzkiego podkarpackiego województwie (z uwzględnieniem (s. 159-161). programu ochrony dziedzin istotnych z punktu zdrowia. widzenia potrzeb mieszkańców). Na tej podstawie będzie można w
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 211
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela rekomendacji badania ewaluacyjnego pn. „10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu” Oczekiwany efekt Adresat Termin Lp. Wniosek Rekomendacja Sposób wdrożenia wdrożenia rekomendacji rekomendacji realizacji nowej perspektywie finansowej kształtować kryteria, nabory celowane ora z wskazywać projekty indywidualne. Premiowanie przez W kryteriach wyboru projektów system oceny powinno premiować się merytorycznej projektów uzasadnione ekonomicznie 5 z zakresu opieki projekty inwestujące w IZ RPO WP 2014-2020 zdrowotnej, projektów nowoczesne rozwiązania w o wyższym potencjale dziedzinie medycyny, które innowacyjnym. zagwarantują jej dalszy rozwój. Przeprowadzenie badań w zak resie uwarunkowań współpracy przedsiębiorstw z jednostkami naukowo- W perspektywie finansowej 2007-2013 Zwiększenie liczby badawczymi w realizacji liczba projektów realizowanych we projektów z zakresu projektów (s. 112). współpracy przedsiębiorstw i jednostek rozwoju innowacyjności Wskazanie barier takiej Perspektywa badawczych nie osiągnęła oczekiwanego realizowanych 6 współpracy oraz źródła Zlecenie ewaluacji IZ RPO WP 2014-2020 finansowa poziomu – szacowany poziom realizacji w partnerstwie ich pochodzenia jest 2014-2020 wskaźnik RPO WP w tym zakresie wynosi przedsiębiorstw niezbędne dla jedynie 4,3% wartości docelowej (s. 78, i jednostek naukowo- zwiększenia 111-112). badawczych. zainteresowania tego typu projektami w nowej perspektywie RPO WP (priorytet inwestycyjny 1.2).
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 212
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
TABLE OF CONCLUSIONS AND RECOMMENDATIONS
Table of recommendations of the evaluation survey entitled “10 years of the Podkarpackie Voivodeship in the EU – evaluation of the use of European funds for the region development” Expected outcome of Addressee of the Term of No. Conclusion Recommendation the recommendation Method of implementation recommendation implementation implementation The unemployment rate is still an unsolved problem. It is shown by the It is still recommendable Managing and public statistics and the opinions of the to put an emphasis on Application of access criteria Implementing voivodeship residents. It is also visible in rewarding the promoting the cooperation with Institutions of the the difficulties in achieving the indicators cooperation between employers at the level of projects Regional Operational of new workplace creation (both in the schools and employers in in the scope of on-the-job trainings Programme of the ROP and the OP Human Resources the scope of internships Decreasing the problem and internships as well as other Podkarpackie Development). An effective tool for and on-the-job training, of unemployment in the forms of cooperation, e.g. Voivodeship 2014-2020 supporting the regional labour market is but also in the creation region by adjusting the guidance regarding the creation of 2014-2020 and the 1 financial the implementation of projects in of educational educational offer to the developmental programmes for Operational perspective cooperation between vocational schools programmes or needs of the regional vocational schools. Rewarding Programme and employers. The cooperation between developmental labour market. projects implementing new forms “Knowledge, those subjects results in the increased programmes for schools of education, which respond to the Education and adjustment of the educational offer to the and guidance regarding needs of the labour market at the Development” 2014- needs of the regional labour market and adjustment of vocational highest possible level. 2020 in the its direct result is a decrease of education to the needs Podkarpackie unemployment of graduates from the of the labour market. Voivodeship schools which took part in the projects. The issue of unemployment affects In the new financial Rewarding i nfrastructural projects, women more severely than men and is perspective, whose aim is to create places for Decreasing the problem more difficult to solve in their case. This is infrastructural projects company-affiliated children care of unemployment among shown by public statistics, the indicator of which aim to increase for children up to 3 years old or 2014-2020 women. Stopping the MI of the ROP PV 2 implementation of the ROP in scope of the the availability of small companies providing round-the- financial decrease in the birth 2014-2020 creation of new workplaces and the children care facilities by clock children care services in the perspective rate. indicator of employment effectiveness of adjusting their offer to application evaluation in the scope
the OP “Human Resources Development”. the actual working hours of Priority VI of the ROP PV 2014- This issue can be contributed in a large of parents (round-the- 2020.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 213
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Table of recommendations of the evaluation survey entitled “10 years of the Podkarpackie Voivodeship in the EU – evaluation of the use of European funds for the region development” Expected outcome of Addressee of the Term of No. Conclusion Recommendation the recommendation Method of implementation recommendation implementation implementation extent to the difficulty to combine family clock and company- and professional life by women raising up affiliated nurseries) small children. should be awarded. Supporting the use of endogenic potential of the voivodeship by rewarding projects Increase in tourist Rewarding projects whose aim is Natural wealth of Podkarpacie makes it a increasing the movement, attracting to promote companies active in 2014-2020 very attractive touristic area. Hoverer, the MI of the ROP PV 3 competitiveness of the external funds, increase the tourism sector in the scope of financial chance for the development of tourism in 2014-2020 SMEs activity in the in employment in the Priority I and VI contest of ROP PV perspective this region has not been sufficiently used. tourism section in the tourism sector. 2014-2020. contest of I and VI Priority axis of the ROP PV 2014-2020. Units responsible for health care should undertake to create “Programme for chosen health care areas” or “Programme for the Detailed diagnosis of development of the health care in The Marshal’s Office health care areas the whole voivodeship” (taking of the Podkarpackie Health care is an area of great social requiring improvement Improvement of the 4 into consideration the most Voivodeship (Health discontent. Statistics concerning the and elaboration of the quality of life of the 2014-2020 important areas from the point of Protection and Social availability of the health care voivodeship’s health residents of the financial view of needs of the residents). On Politics Department) infrastructure also mention the protection programme. Podkarpackie perspective those basis it will be possible to shortcomings in that scope. Voivodeship. create criteria and targeted recruitments as well as to indicate individual projects. Rewarding projects of In the criteria of choosing projects, MI of the ROP PV 5 higher innovative projects investing in advanced 2014-2020 potential by a solutions in the medical branch
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 214
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Table of recommendations of the evaluation survey entitled “10 years of the Podkarpackie Voivodeship in the EU – evaluation of the use of European funds for the region development” Expected outcome of Addressee of the Term of No. Conclusion Recommendation the recommendation Method of implementation recommendation implementation implementation substantive assessment guaranteeing its further of projects from the development, should be awarded. health care branch. Conduction of research in the scope of conditions of cooperation between Increasing the number of In 2007-2013 financial perspective the companies and research projects concerning number of projects implemented in the units in project innovativeness 2014-2020 cooperation with companies and research implementation. MI of the ROP PV 6 implemented in the Evaluation order financial units did not reached the expected level – Indication of obstacles 2014-2020 cooperation between perspective the estimated indicator of the ROP PV in and sources of such companies and research this scope is only 4,3% of the target value. cooperation is necessary units. to increase the interest in those projects in the new ROP PV perspective (investment priority 1. 2).
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 215
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
8 SPIS MAP
Mapa 1 Liczba projektów zrealizowanych w ramach Programów i Inicjatyw Wspólnotowych UE na terenie poszczególnych województw (2004-2013) ...... 44 Mapa 2 Liczba projektów zrealizowanych w ramach Programów i Inicjatyw Wspólnotowych UE na terenie poszczególnych województw w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców (2004-2013) ...... 45 Mapa 3 Kumulatywna wartość projektów (zrealizowanych w ramach Programów i Inicjatyw Wspólnotowych UE na terenie poszczególnych województw w latach 2004-2013 ...... 46 Mapa 4 Wartość finansowa projektów w przeliczeniu na jednego mieszkańca województwa ...... 46 Mapa 5 Liczba projektów zrealizowanych na obszarze poszczególnych powiatów woj. podkarpackiego w perspektywie programowej 2004-2006 w przeliczeniu na tysiąc ludności ...... 53 Mapa 6 Liczba projektów zrealizowanych na obszarze poszczególnych powiatów woj. podkarpackiego w perspektywie programowej 2004-2006 ...... 53 Mapa 7 Liczba projektów zrealizowanych na obszarze poszczególnych powiatów woj. podkarpackiego w perspektywie programowej 2007-2013 w przeliczeniu na tysiąc ludności ...... 54 Mapa 8 Liczba projektów zrealizowanych na obszarze poszczególnych powiatów woj. podkarpackiego w perspektywie programowej 2007-2013 ...... 54 Mapa 9 Wartość projektów zrealizowanych w ramach RPO WP 2007-2013 (powiaty) ...... 56 Mapa 10 Wartość projektów zrealizowanych w ramach RPO WP 2007-2013 (gminy) ...... 56 Mapa 11 Wartość projektów zrealizowanych w ramach RPO WP 2007-2013 w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców (gminy) ...... 57 Mapa 12 Wartość projektów zrealizowanych w ramach RPO WP 2007-2013 w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców (powiaty) ...... 57 Mapa 13 Wartość projektów zrealizowanych w ramach PROW 2007-2013 w woj. podkarpackim (powiaty) ...... 85 Mapa 14 Wartość projektów zrealizowanych w ramach PROW 2007-2013 w woj. podkarpackim (gminy)...... 85 Mapa 15 Wartość projektów zrealizowanych w ramach PROW 2007-2013 w woj. podkarpackim (w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców - gminy) ...... 86 Mapa 16 Wartość projektów zrealizowanych w ramach PROW 2007-2013 w woj. podkarpackim (w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców - powiaty) ...... 86 Mapa 17 Wartość projektów zakontraktowanych w ramach POKL w woj. podkarpackim (powiaty) .. 88 Mapa 18 Wartość projektów zakontraktowanych w ramach POKL w woj. podkarpackim (gminy) ..... 88 Mapa 19 Wartość projektów zakontraktowanych w ramach POKL w woj. podkarpackim (w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców - gminy) ...... 89 Mapa 20 Wartość projektów zakontraktowanych w ramach POKL w woj. podkarpackim (w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców - powiaty) ...... 89 Mapa 21 Wartość TMR dla gmin województwa podkarpackiego, rok 2003 ...... 95 Mapa 22 Wartość TMR dla gmin województwa podkarpackiego, rok 2012 ...... 95 Mapa 23 Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności w powiatach woj. podkarpackiego, 2013 ...... 101
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 216
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Mapa 24. Odsetek osób pracujących w sektorze przedsiębiorstw w ogólnej liczbie osób zatrudnionych w działalności badawczo-rozwojowej wg województw (kolor niebieski – sektor przedsiębiorstw, kolor zielony – pozostałe sektory) w roku 2012 ...... 107 Mapa 25 Drogi gminne i powiatowe o twardej nawierzchni (km na 100 km 2), 2012 rok ...... 114 Mapa 26 Nakłady na 1 mieszkańca na środki trwałe służące ochronie środowiska, porównanie roku 2004 i 2012 ...... 122 Mapa 27 Odsetek ludności korzystający z oczyszczalni ścieków, powiaty woj. podkarpackiego, rok 2013 ...... 123 Mapa 28 Syntetyczny wskaźnik rozwoju społecznego podkarpackich gmin - LHDI, 2012 rok ...... 135 Mapa 29 Syntetyczny wskaźnik rozwoju społecznego podkarpackich gmin - LHDI, 2003 rok ...... 135 Mapa 30 Liczba ludności w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego, rok 2013.... 136 Mapa 31 Stopa bezrobocia w podziale na województwa (rok 2013) ...... 143 Mapa 32 Stopa bezrobocia w podziale na powiaty województwa podkarpackiego (rok 2013) ...... 144 Mapa 33 Wyniki egzaminu gimnazjalnego w 2013 r. wg powiatów – część humanistyczna (%) ...... 154 Mapa 34 Wyniki egzaminu szóstoklasisty w 2013 r. wg powiatów (%) ...... 154 Mapa 35 Liczba lekarzy na 1000 mieszkańców wg województw, 2012 ...... 161 Mapa 36 Liczba klubów i sekcji sportowych w poszczególnych powiatach woj. podkarpackiego, 2012 ...... 163 Mapa 37 Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego woj. podkarpackiego, TMR - 2003 ...... 167 Mapa 38 Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego woj. podkarpackiego, TMR - 2012 ...... 167 Mapa 39 Odsetek osób w gospodarstwach domowych poniżej granicy minimum egzystencji, Polska 2013 ...... 170 Mapa 40 Przeciętne wynagrodzenie brutto w powiatach woj. podkarpackiego, rok 2013 ...... 171
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 217
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
9 ZAŁĄCZNIK 1
Liczba i wartość projektów zrealizowanych w poszczególnych województwach 99 w ramach Programów i Inicjatyw Wspólnotowych perspektywy finansowej 2004 – 2006 Źródło: opracowanie własne na podstawie Bazy SRP 04-06 pozyskanej od Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju
Tabela 64 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach Funduszu Spójności (perspektywa 2004-2006) Fundusz Spójności Województwo Liczba projektów Wartość projektów Dofinansowanie UE dolnośląskie 11 4 223 962 078,91 zł 3 109 809 669,06 zł kujawsko-pomorskie 6 1 362 265 584,48 zł 873 355 529,17 zł lubelskie 1 59 358 458,40 zł 35 615 075,04 zł lubuskie 4 609 248 582,65 zł 470 311 164,41 zł łódzkie 8 1 420 907 111,16 zł 800 855 311,23 zł małopolskie 11 1 779 503 084,13 zł 1 247 867 489,69 zł mazowieckie 22 6 145 749 876,63 zł 4 358 832 249,04 zł opolskie 4 655 023 173,86 zł 444 599 953,41 zł podkarpackie 6 626 112 560,80 zł 444 068 356,72 zł podlaskie 2 124 562 918,74 zł 66 970 392,00 zł pomorskie 5 1 269 760 435,13 zł 890 630 283,86 zł śląskie 22 6 669 252 726,06 zł 4 736 263 211,90 zł świętokrzyskie 3 288 964 808,99 zł 192 381 624,57 zł warmińsko-mazurskie 2 259 937 262,74 zł 151 080 130,70 zł wielkopolskie 7 2 644 625 115,37 zł 1 977 587 127,65 zł zachodniopomorskie 2 1 795 241 058,81 zł 1 297 148 608,56 zł SUMA 116 29 934 474 836,87 zł 21 097 376 177,01 zł
Tabela 65 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach INTERREG POLSKA-BIAŁORUŚ- UKRAINA (perspektywa 2004-2006) INTERREG POLSKA-BIAŁORUŚ-UKRAINA Województwo Liczba projektów Wartość projektów Dofinansowanie UE lubelskie 76 63 430 302,22 zł 46 234 193,43 zł mazowieckie 32 32 196 180,67 zł 21 820 240,68 zł podkarpackie 48 59 444 748,67 zł 41 201 498,63 zł podlaskie 51 61 780 927,02 zł 37 780 296,12 zł SUMA 207 216 852 158,58 zł 147 036 228,86 zł
Tabela 66 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach INTERREG POLSKA-CZECHY (perspektywa 2004-2006) INTERREG POLSKA-CZECHY Województwo Liczba projektów Wartość projektów Dofinansowanie UE dolnośląskie 68 40 273 702,01 zł 25 505 483,76 zł mazowieckie 5 292 994,73 zł 219 063,81 zł opolskie 54 29 031 541,04 zł 19 630 526,96 zł śląskie 51 30 574 314,36 zł 20 516 458,46 zł SUMA 178 100 172 552,14 zł 65 871 532,99 zł
99 Zestawienie nie obejmuje projektów ogólnokrajowych, a jedynie te, które przypisano konkretnym województwom.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 218
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela 67 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach INTERREG POLSKA-LITWA- KALININGRAD (perspektywa 2004-2006) INTERREG POLSKA-LITWA-KALININGRAD Województwo Liczba projektów Wartość projektów Dofinansowanie UE mazowieckie 10 552 997,35 zł 414 748,01 zł podlaskie 55 47 008 023,06 zł 34 705 393,94 zł pomorskie 40 47 641 647,58 zł 34 812 697,38 zł warmińsko-mazurskie 56 38 200 533,63 zł 26 789 999,92 zł SUMA 161 133 403 201,62 zł 96 722 839,25 zł
Tabela 68 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach INTERREG POLSKA- MEKLEMBURGIA (perspektywa 2004-2006) INTERREG POLSKA-MEKLEMBURGIA Województwo Liczba projektów Wartość projektów Dofinansowanie UE mazowieckie 3 363 342,18 zł 272 506,63 zł zachodniopomorskie 200 160 069 275,71 zł 108 990 372,64 zł SUMA 203 160 432 617,89 zł 109 262 879,27 zł
Tabela 69 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach INTERREG POLSKA-SŁOWACJA (perspektywa 2004-2006) INTERREG POLSKA-SŁOWACJA Województwo Liczba projektów Wartość projektów Dofinansowanie UE małopolskie 27 24 027 138,41 zł 16 630 977,81 zł mazowieckie 3 4 312 021,07 zł 3 234 015,80 zł podkarpackie 19 16 817 089,26 zł 11 969 797,85 zł śląskie 27 14 546 006,80 zł 9 403 808,35 zł SUMA 76 59 702 255,54 zł 41 238 599,81 zł
Tabela 70 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach NTERREG POLSKA- BRANDEMBURGIA (perspektywa 2004-2006) NTERREG POLSKA-BRANDEMBURGIA Województwo Liczba projektów Wartość projektów Dofinansowanie UE dolnośląskie 4 209 042,17 zł 156 781,63 zł lubuskie 102 174 455 173,39 zł 119 211 816,36 zł mazowieckie 6 255 063,17 zł 191 297,38 zł SUMA 112 174 919 278,73 zł 119 559 895,37 zł
Tabela 71 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach INTERREG POLSKA-SAKSONIA (perspektywa 2004-2006) INTERREG POLSKA-SAKSONIA Województwo Liczba projektów Wartość projektów Dofinansowanie UE dolnośląskie 106 169 691 923,65 zł 101 668 995,69 zł mazowieckie 2 437 060,83 zł 327 795,62 zł SUMA 108 170 128 984,48 zł 101 996 791,31 zł
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 219
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela 72 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach Pomocy technicznej (perspektywa 2004-2006) Pomoc techniczna Województwo Liczba projektów Wartość projektów Dofinansowanie UE łódzkie 1 280 000,00 zł 210 000,00 zł małopolskie 1 357 045,00 zł 267 784,00 zł mazowieckie 124 100 089 283,22 zł 75 066 964,70 zł pomorskie 1 357 045,00 zł 267 784,00 zł SUMA 127 101 083 373,22 zł 75 812 532,70 zł
Tabela 73 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach Programu Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL (perspektywa 2004-2006) Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL Województwo Liczba projektów Wartość projektów Dofinansowanie UE dolnośląskie 11 50 745 283,83 zł 38 058 962,89 zł kujawsko-pomorskie 3 14 820 737,95 zł 11 115 553,46 zł lubelskie 4 23 714 120,87 zł 17 785 590,66 zł łódzkie 4 22 674 472,53 zł 17 005 854,40 zł małopolskie 10 67 218 182,65 zł 50 413 637,00 zł mazowieckie 38 252 048 582,79 zł 189 036 437,13 zł opolskie 1 5 502 267,54 zł 4 126 700,66 zł podkarpackie 3 30 991 525,13 zł 23 243 643,85 zł podlaskie 3 22 107 493,75 zł 16 580 620,31 zł pomorskie 4 32 354 083,58 zł 24 265 562,70 zł śląskie 11 73 223 262,79 zł 54 917 447,11 zł świętokrzyskie 2 5 093 502,43 zł 3 820 126,82 zł warmińsko-mazurskie 5 31 870 849,62 zł 23 903 137,23 zł wielkopolskie 6 33 669 060,18 zł 25 251 795,13 zł zachodniopomorskie 3 27 216 159,28 zł 20 412 119,46 zł SUMA 108 693 249 584,92 zł 519 937 188,81 zł
Tabela 74 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich (perspektywa 2004-2006) Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów Województwo wiejskich Liczba projektów Wartość projektów Dofinansowanie UE dolnośląskie 1697 539 562 637,25 zł 197 838 169,47 zł kujawsko-pomorskie 3866 937 324 987,44 zł 324 378 509,04 zł lubelskie 6332 1 236 795 720,25 zł 448 695 970,58 zł lubuskie 695 245 717 422,47 zł 113 044 565,18 zł łódzkie 4428 872 749 659,40 zł 316 340 838,25 zł małopolskie 2636 667 065 946,19 zł 263 256 392,38 zł mazowieckie 7918 1 842 708 238,93 zł 701 659 117,50 zł opolskie 1427 340 754 839,40 zł 124 482 533,37 zł podkarpackie 1550 390 888 825,11 zł 177 325 632,09 zł podlaskie 4025 915 498 293,44 zł 333 684 673,76 zł pomorskie 1930 522 006 612,45 zł 196 210 803,39 zł śląskie 1321 319 561 932,94 zł 130 067 658,10 zł świętokrzyskie 3048 521 576 719,20 zł 187 575 500,73 zł warmińsko-mazurskie 1968 726 925 435,48 zł 279 422 087,07 zł wielkopolskie 5706 1 636 440 524,58 zł 582 475 241,26 zł zachodniopomorskie 1298 347 377 023,64 zł 138 160 055,52 zł SUMA 49845 12 062 954 818,17 zł 4 514 617 747,70 zł
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 220
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela 75 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach SPO Rozwój zasobów ludzkich (perspektywa 2004-2006) Rozwój zasobów ludzkich Województwo Liczba projektów Wartość projektów Dofinansowanie UE dolnośląskie 278 346 895 224,97 zł 242 010 471,59 zł kujawsko-pomorskie 202 265 616 665,62 zł 190 814 940,02 zł lubelskie 235 311 045 415,62 zł 224 110 501,61 zł lubuskie 146 149 272 995,88 zł 103 823 279,71 zł łódzkie 221 270 878 099,57 zł 193 235 103,81 zł małopolskie 253 316 022 954,33 zł 219 801 502,12 zł mazowieckie 501 658 013 656,86 zł 465 136 028,15 zł opolskie 107 125 774 485,60 zł 88 535 388,70 zł podkarpackie 203 283 364 749,85 zł 200 465 073,39 zł podlaskie 147 182 821 675,73 zł 132 303 926,88 zł pomorskie 214 226 664 320,92 zł 154 570 572,89 zł śląskie 360 425 328 772,46 zł 295 784 778,43 zł świętokrzyskie 136 246 812 156,70 zł 175 072 048,57 zł warmińsko-mazurskie 216 251 789 035,65 zł 178 317 149,38 zł wielkopolskie 392 331 903 271,69 zł 234 088 454,26 zł zachodniopomorskie 204 252 666 004,62 zł 170 847 406,99 zł SUMA 3815 4 644 869 486,07 zł 3 268 916 626,50 zł
Tabela 76 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb (perspektywa 2004-2006) Rybołówstwo i przetwórstwo ryb Województwo Liczba projektów Wartość projektów Dofinansowanie UE dolnośląskie 15 9 620 604,73 zł 4 224 968,47 zł kujawsko-pomorskie 55 101 585 541,29 zł 31 910 411,11 zł lubelskie 10 1 963 239,00 zł 665 224,75 zł lubuskie 11 4 429 646,76 zł 2 094 264,77 zł łódzkie 18 8 959 288,20 zł 2 518 547,90 zł małopolskie 20 12 564 077,00 zł 3 329 496,25 zł mazowieckie 44 50 540 741,61 zł 22 780 403,73 zł opolskie 13 8 209 738,11 zł 2 324 123,40 zł podkarpackie 20 6 678 845,21 zł 2 230 936,14 zł podlaskie 14 21 344 169,86 zł 6 018 008,85 zł pomorskie 1949 592 856 815,26 zł 311 084 693,45 zł śląskie 32 30 374 466,30 zł 8 788 569,91 zł świętokrzyskie 39 19 802 704,80 zł 5 851 065,07 zł warmińsko-mazurskie 204 135 839 222,04 zł 36 350 473,52 zł wielkopolskie 81 68 575 744,92 zł 21 355 358,00 zł zachodniopomorskie 1589 558 663 703,15 zł 301 585 211,97 zł SUMA 4114 1 632 008 548,24 zł 763 111 757,29 zł
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 221
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela 77 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach SPO Transport (perspektywa 2004- 2006) Transport Województwo Liczba projektów Wartość projektów Dofinansowanie UE dolnośląskie 8 364 672 035,47 zł 161 749 747,35 zł kujawsko-pomorskie 14 298 830 424,50 zł 195 109 441,75 zł lubelskie 6 564 613 925,41 zł 367 867 175,52 zł lubuskie 5 194 748 410,79 zł 94 027 265,59 zł łódzkie 11 1 888 419 295,07 zł 1 124 141 965,14 zł małopolskie 5 35 337 682,15 zł 24 110 921,49 zł mazowieckie 33 2 917 198 945,72 zł 1 334 321 004,16 zł opolskie 1 58 145 852,68 zł 41 459 694,17 zł podkarpackie 4 101 060 069,73 zł 69 487 259,87 zł podlaskie 6 47 385 198,10 zł 31 408 520,23 zł pomorskie 15 1 259 095 106,75 zł 809 927 171,61 zł śląskie 20 617 728 225,56 zł 366 855 724,28 zł świętokrzyskie 2 5 763 660,00 zł 4 307 495,00 zł warmińsko-mazurskie 5 787 418 430,14 zł 543 919 630,28 zł wielkopolskie 9 698 649 194,72 zł 470 187 064,91 zł zachodniopomorskie 7 527 822 553,50 zł 336 086 182,87 zł SUMA 151 10 366 889 010,29 zł 5 974 966 264,22 zł
Tabela 78 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach SPO Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw (perspektywa 2004-2006) Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw Województwo Liczba projektów Wartość projektów Dofinansowanie UE dolnośląskie 1035 774 723 469,43 zł 295 853 113,81 zł kujawsko-pomorskie 746 925 092 982,22 zł 280 749 094,64 zł lubelskie 988 512 797 361,52 zł 186 370 824,02 zł lubuskie 342 525 679 613,29 zł 151 914 591,23 zł łódzkie 981 933 859 200,96 zł 265 315 864,86 zł małopolskie 1279 1 077 077 819,89 zł 427 136 029,49 zł mazowieckie 3352 2 749 842 116,16 zł 1 027 662 360,81 zł opolskie 292 279 913 265,62 zł 115 623 630,51 zł podkarpackie 748 707 748 912,14 zł 305 293 016,46 zł podlaskie 395 401 541 538,80 zł 140 020 235,68 zł pomorskie 984 474 818 252,70 zł 190 153 057,33 zł śląskie 1505 2 820 252 709,45 zł 698 384 434,13 zł świętokrzyskie 248 672 273 987,41 zł 174 056 073,51 zł warmińsko-mazurskie 442 295 159 977,58 zł 139 641 874,25 zł wielkopolskie 1610 1 400 649 080,98 zł 428 145 904,13 zł zachodniopomorskie 543 1 083 072 026,06 zł 297 335 463,26 zł SUMA 15490 15 634 502 314,21 zł 5 123 655 568,12 zł
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 222
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela 79 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (perspektywa 2004-2006) Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego Województwo Liczba projektów Wartość projektów Dofinansowanie UE dolnośląskie 933 1 897 437 981,69 zł 1 046 717 645,31 zł kujawsko-pomorskie 577 999 689 329,68 zł 595 423 610,35 zł lubelskie 1144 1 502 028 520,54 zł 931 890 361,96 zł lubuskie 571 598 470 201,31 zł 382 593 271,02 zł łódzkie 867 1 461 557 116,60 zł 758 895 597,09 zł małopolskie 860 1 671 104 890,61 zł 902 796 411,16 zł mazowieckie 1458 2 638 131 925,04 zł 1 425 326 307,90 zł opolskie 520 536 078 768,99 zł 334 809 126,13 zł podkarpackie 1061 1 399 516 967,15 zł 834 331 108,59 zł podlaskie 719 769 727 120,00 zł 472 787 009,21 zł pomorskie 747 1 776 496 740,75 zł 772 375 822,09 zł śląskie 1091 2 069 338 140,73 zł 1 193 336 936,12 zł świętokrzyskie 654 924 674 696,91 zł 569 566 737,05 zł warmińsko-mazurskie 823 1 270 240 007,40 zł 765 955 820,27 zł wielkopolskie 913 1 370 600 311,95 zł 853 322 096,50 zł zachodniopomorskie 772 884 749 548,87 zł 565 378 228,64 zł SUMA 13710 21 769 842 268,22 zł 12 405 506 089,38 zł
Wartość projektów zakontraktowanych w poszczególnych województwach w ramach Programów Operacyjnych perspektywy finansowej 2007 – 2013 100
Źródło: opracowanie własne na podstawie KSI SIMIK 07-13 (stan na dzień 31.07.2014)
Tabela 80 Liczba i wartość projektów zakontraktowanych w ramach poszczególnych Regionalnych Programów Operacyjnych (perspektywa 2007-2013) Program Liczba umów Wartość ogółem Dofinansowanie UE RPO Województwa Dolnośląskiego 2141 9 717 183 559,62 zł 5 032 306 552,96 zł RPO Województwa Kujawsko-Pomorskiego 2023 7 502 140 659,77 zł 3 846 970 750,82 zł RPO Województwa Lubelskiego 3137 8 692 360 017,90 zł 4 677 603 316,44 zł RPO Województwa Lubuskiego 969 3 660 994 286,29 zł 1 906 449 297,15 zł RPO Województwa Łódzkiego 2358 7 916 782 578,78 zł 4 320 845 421,33 zł RPO Województwa Małopolskiego 2867 10 592 600 057,64 zł 5 414 947 147,48 zł RPO Województwa Mazowieckiego 2087 12 722 225 129,66 zł 7 231 229 022,89 zł RPO Województwa Opolskiego 1196 3 631 661 348,45 zł 2 044 046 125,23 zł RPO Województwa Podkarpackiego 2362 8 030 781 015,93 zł 4 790 978 901,51 zł RPO Województwa Podlaskiego 1231 5 094 870 104,55 zł 2 749 554 037,49 zł RPO Województwa Pomorskiego 1701 6 934 612 454,25 zł 3 895 261 390,21 zł RPO Województwa Śląskiego 4907 12 135 736 371,48 zł 7 141 770 598,11 zł RPO Województwa Świętokrzyskiego 1279 5 635 396 307,22 zł 3 023 812 724,59 zł RPO Województwa Warmińsko-Mazurskiego 2385 8 106 357 933,60 zł 4 301 099 614,46 zł RPO Województwa Wielkopolskiego 2153 9 779 873 128,11 zł 5 322 520 559,73 zł RPO Województwa Zachodniopomorskiego 1629 6 498 376 296,84 zł 3 326 633 214,36 zł SUMA 34425 126 651 951 250,09 zł 69 026 028 674,76 zł
100 W odniesieniu do wszystkich programów poza RPO, ograniczono się do podania wartości bez liczby projektów, ze względu na fakt, że duża część inwestycji realizowana jest na obszarze większym, niż województwo. Otrzymywane dla programów sumy projektów nie odpowiadałyby faktycznej liczbie przedsięwzięć z danego PO. Należy również podkreślić, że w KSI SIMIK wartości umów dla danych regionów są podzielone przez liczbę województw, które obejmują swym zakresem.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 223
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela 81 Wartość projektów zakontraktowanych w województwach w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (perspektywa 2007-2013)
Program Operacyjny Kapitał Ludzki Województwo Wartość umów ogółem Dofinansowanie UE Dolnośląskie 2 736 351 250,71 zł 2 294 597 855,16 zł Kujawsko-pomorskie 2 424 681 328,41 zł 2 026 812 847,77 zł Lubelskie 2 907 027 704,77 zł 2 449 463 606,73 zł Lubuskie 1 022 814 115,58 zł 856 878 362,87 zł Łódzkie 2 761 619 209,16 zł 2 288 634 779,65 zł Małopolskie 3 294 816 290,83 zł 2 743 719 287,12 zł Mazowieckie 5 049 333 790,25 zł 4 229 905 677,84 zł Opolskie 1 205 552 549,32 zł 1 011 481 251,85 zł Podkarpackie 2 780 479 889,45 zł 2 315 047 845,03 zł Podlaskie 1 526 025 789,33 zł 1 280 011 331,05 zł Pomorskie 2 208 222 041,17 zł 1 839 303 913,46 zł Śląskie 3 911 044 846,68 zł 3 273 956 770,55 zł Świętokrzyskie 1 960 805 069,53 zł 1 637 957 220,98 zł Warmińsko-mazurskie 2 119 506 995,78 zł 1 768 532 455,07 zł Wielkopolskie 3 179 728 676,52 zł 2 671 374 651,59 zł Zachodniopomorskie 2 120 637 917,35 zł 1 776 782 386,49 zł SUMA 41 208 647 464,85 zł 34 464 460 243,20 zł
Tabela 82 Wartość projektów zakontraktowanych w województwach w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (perspektywa 2007-2013)
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Województwo Wartość umów ogółem Dofinansowanie UE Dolnośląskie 17 538 300 565,39 zł 9 435 146 385,11 zł Kujawsko-pomorskie 7 620 993 677,10 zł 3 754 682 783,06 zł Lubelskie 6 903 231 709,85 zł 4 218 564 682,86 zł Lubuskie 5 818 295 207,37 zł 3 445 065 399,52 zł Łódzkie 17 983 197 554,14 zł 8 904 119 217,84 zł Małopolskie 16 423 122 412,58 zł 7 901 889 614,02 zł Mazowieckie 44 474 728 117,36 zł 21 905 566 672,91 zł Opolskie 3 467 338 672,01 zł 1 860 305 689,13 zł Podkarpackie 13 426 295 081,36 zł 7 358 189 944,44 zł Podlaskie 5 051 445 194,21 zł 2 015 674 358,70 zł Pomorskie 18 685 190 173,98 zł 10 073 089 872,82 zł Śląskie 19 450 934 729,98 zł 11 859 603 150,74 zł Świętokrzyskie 4 054 926 941,59 zł 2 467 737 737,15 zł Warmińsko-mazurskie 8 871 960 533,36 zł 5 445 337 789,25 zł Wielkopolskie 14 179 549 767,53 zł 7 650 778 384,98 zł Zachodniopomorskie 13 170 828 653,62 zł 5 755 284 482,71 zł SUMA 217 120 338 991,44 zł 114 051 036 165,23 zł
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 224
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela 83 Wartość projektów zakontraktowanych w województwach w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Środowisko (perspektywa 2007-2013)
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Województwo Wartość umów ogółem Dofinansowanie UE Dolnośląskie 7 113 732 562,28 zł 2 638 548 929,19 zł Kujawsko-pomorskie 2 913 414 444,42 zł 1 269 331 481,96 zł Lubelskie 2 157 036 573,79 zł 1 070 065 293,44 zł Lubuskie 1 101 712 215,44 zł 505 647 519,90 zł Łódzkie 4 931 513 599,83 zł 2 274 686 520,19 zł Małopolskie 7 449 429 610,58 zł 3 459 269 746,62 zł Mazowieckie 13 133 295 693,49 zł 6 167 440 981,78 zł Opolskie 1 702 270 220,95 zł 614 740 241,24 zł Podkarpackie 5 005 429 463,35 zł 1 967 873 191,27 zł Podlaskie 1 868 050 092,36 zł 679 890 847,32 zł Pomorskie 3 608 969 542,09 zł 1 547 626 938,32 zł Śląskie 7 979 675 673,54 zł 2 538 770 269,96 zł Świętokrzyskie 1 547 062 813,01 zł 757 709 917,19 zł Warmińsko-mazurskie 952 545 539,75 zł 427 434 132,12 zł Wielkopolskie 6 797 075 136,68 zł 2 574 535 671,16 zł Zachodniopomorskie 2 297 383 732,26 zł 742 233 776,33 zł SUMA 70 558 596 913,82 zł 29 235 805 457,99 zł
Tabela 84 Wartość projektów zakontraktowanych w województwach w ramach Programu Operacyjnego Pomoc techniczna (perspektywa 2007-2013)
Program Operacyjny Pomoc techniczna Województwo Wartość umów ogółem Dofinansowanie UE Dolnośląskie 18 701 161,62 zł 15 892 417,91 zł Kujawsko-pomorskie 10 515 518,85 zł 8 870 191,02 zł Lubelskie 9 625 195,65 zł 8 176 830,43 zł Lubuskie 13 376 190,00 zł 11 334 801,17 zł Łódzkie 12 058 093,00 zł 10 249 379,05 zł Małopolskie 15 063 802,00 zł 12 803 550,74 zł Mazowieckie 1 660 662 175,58 zł 1 342 474 412,74 zł Opolskie 13 284 184,00 zł 11 291 556,40 zł Podkarpackie 13 253 255,65 zł 11 234 828,97 zł Podlaskie 13 255 995,27 zł 11 267 458,20 zł Pomorskie 14 943 611,02 zł 12 702 069,36 zł Śląskie 16 746 055,00 zł 14 222 096,30 zł Świętokrzyskie 8 311 888,87 zł 7 065 105,51 zł Warmińsko-mazurskie 14 794 078,00 zł 12 574 118,21 zł Wielkopolskie 11 725 078,00 zł 9 965 838,06 zł Zachodniopomorskie 15 890 170,50 zł 12 806 989,62 zł SUMA 1 862 206 453,01 zł 1 512 931 643,69 zł
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 225
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela 85 Wartość projektów zakontraktowanych w województwach w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej (perspektywa 2007-2013) Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej Województwo Wartość umów ogółem Dofinansowanie UE Lubelskie 4 026 692 428,90 zł 2 754 818 643,80 zł Podkarpackie 3 917 829 077,70 zł 2 410 906 997,14 zł Podlaskie 2 577 261 093,43 zł 1 613 976 951,82 zł Świętokrzyskie 1 878 188 919,24 zł 1 187 882 743,06 zł Warmińsko-mazurskie 2 122 236 142,93 zł 1 513 837 681,38 zł SUMA 14 522 207 662,20 zł 9 481 423 017,20 zł
Liczba i wartość projektów zakontraktowanych w poszczególnych województwach w ramach Programów Operacyjny Współpracy Transgranicznej perspektywy finansowej 2007 – 2013 101
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych portalu mapadotacji.gov.pl
Tabela 86 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska - Republika Słowacka (perspektywa 2007-2013) Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska - Republika Województwo Słowacka Liczba umów Wartość ogółem Dofinansowanie UE Małopolskie 54 486 545 945,02 zł 385 076 252,07 zł Mazowieckie 4 3 485 978,00 zł 2 963 081,30 zł Podkarpackie 34 285 420 228,55 zł 239 612 833,65 zł Śląskie 32 295 626 138,45 zł 242 445 194,26 zł
Tabela 87 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Białoruś – Ukraina (perspektywa 2007-2013) Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Polska – Białoruś – Ukraina Województwo Liczba umów Wartość ogółem Dofinansowanie UE Lubelskie 46 198 391 818,34 zł 178 242 434,95 zł Mazowieckie 12 94 154 377,14 zł 88 283 673,96 zł Podkarpackie 27 133 939 587,89 zł 120 132 646,43 zł Podlaskie 25 220 197 302,94 zł 195 522 371,21 zł
Tabela 88 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Litwa – Polska – Rosja (perspektywa 2007-2013) Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Litwa – Polska – Rosja Województwo Liczba umów Wartość ogółem Dofinansowanie UE Kujawsko-pomorskie 2 7 213 664,20 zł 7 213 664,20 zł Mazowieckie 5 19 065 967,75 zł 19 065 967,75 zł Podlaskie 7 45 563 028,33 zł 41 726 593,61 zł Pomorskie 10 74 136 519,29 zł 67 444 233,79 zł Warmińsko-mazurskie 30 240 199 636,30 zł 211 245 159,12 zł
101 W zestawieniu nie ujęto projektów ogólnopolskich. Poza tym, część projektów została przypisana do kilku województw, dlatego kumulatywne wartości w poszczególnych tabelach nie odpowiadają sumie zakontraktowanych umów w ramach Programów. Celem zestawienia jest pokazanie ile przedsięwzięć i o jakiej wartości jest realizowanych na obszarze danych regionów Polski.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 226
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
Tabela 89 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Polska (Województwo Lubuskie) – Brandenburgia (perspektywa 2007-2013) Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Polska (Województwo Lubuskie) – Województwo Brandenburgia Liczba umów Wartość ogółem Dofinansowanie UE Lubuskie 85 561 213 887,74 zł 464 295 631,76 zł Mazowieckie 3 9 368 082,85 zł 7 962 870,46 zł
Tabela 90 Liczba i wartość projektów zrealizowanych w województwach w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Południowy Bałtyk (perspektywa 2007-2013) Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Południowy Bałtyk Województwo Liczba umów Wartość ogółem Dofinansowanie UE Mazowieckie 2 2 308 288,46 zł 1 731 216,36 zł Pomorskie 58 255 710 730,13 zł 205 557 133,18 zł Warmińsko-mazurskie 17 76 915 070,47 zł 61 562 599,24 zł Zachodniopomorskie 32 143 265 605,01 zł 116 645 090,38 zł
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 227
Badanie ewaluacyjne pn. 10 lat województwa podkarpackiego w UE – ocena wykorzystania funduszy europejskich w rozwoju regionu
10 ZAŁĄCZNIK 2
Wartość ogółem i wysokość dofinansowania z UE 102 projektów zakontraktowanych w poszczególnych województwach w kolejnych latach 2007-2014. Programy ujęte w zestawieniu to: POKL, POIG, POIŚ, PORPW, RPO 16.
Źródło: opracowanie własne na podstawie KSI SIMIK 07-13 (stan na dzień 31.07.2014)
ROK: 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 (do 31.07) Wartość Dofinanso - Wartość Dofinanso - Wartość Dofinanso - Wartość Dofinanso - Wartość Dofinanso - Wartość Dofinanso - Wartość Dofinanso - Wartość Dofinanso - WOJEWÓDZTWO ogółem wanie UE ogółem wanie UE ogółem wanie UE ogółem wanie UE ogółem wanie UE ogółem wanie UE ogółem wanie UE ogółem wanie UE Dolnośląskie 0 0 114247 47289 277199 135817 1642130 887307 4120439 2122896 8317606 4553642 21750565 12259597 37124269 19416492 Kujawsko-pomorskie 0 0 209463 95473 398482 215035 1781170 1032037 3597053 1965859 5572039 3016139 11338586 6104929 20471746 10906668 Lubelskie 0 0 116795 71190 380474 225641 2413581 1529719 4013842 2564506 6964110 4344312 15805349 9776203 24695974 15178692 Lubuskie 0 0 86288 48864 245693 151799 1043817 651866 2962418 1843988 4603023 2571879 6737753 3714423 11617192 6725375 Łódzkie 0 0 193627 95357 701682 309734 2923380 1662427 4675853 2787249 15307331 8996337 20897168 11838764 33605171 17798535 Małopolskie 27536 23281 440267 202149 828696 422768 3163905 1745504 5570400 3025132 11827897 5839275 23409130 12160775 37775032 19532629 Mazowieckie 591 498 482367 239414 1116679 646733 3659389 2383680 6507176 4071576 24590369 13667374 43567174 23363167 77040245 40876617 Opolskie 0 0 129109 36190 342204 177656 1477776 701026 2425418 1295636 3650085 1993055 6799748 3863259 10020107 5541865 Podkarpackie 0 0 222835 133891 475772 284862 2107563 1326101 4506368 2799580 7407688 4274903 22679166 12807448 33175066 18854018 Podlaskie 0 0 35322 30857 192645 132312 1380098 795944 2477023 1456862 4381355 2685364 9133204 4807746 16130908 8350375 Pomorskie 0 0 48296 26753 290066 163220 2045488 1375509 3769879 2295991 9378127 5479893 18436030 10284787 31451938 17367984 Śląskie 0 0 374063 130343 859881 344640 2850907 1656239 5549844 3225101 9499140 5219843 21165797 11773051 43494138 24828323 Świętokrzyskie 0 0 97173 62330 351562 153335 1321952 775566 2401161 1358658 5264875 3139281 9788161 5912882 15084692 9082165 Warmińsko-mazurskie 153 130 228345 104604 437268 224846 1362147 796042 2912753 1844767 3993912 2469504 10996557 6722101 22187554 13468946 Wielkopolskie 153 130 198103 78888 640768 306795 2553789 1395484 5128922 2940221 11274455 6513669 19810002 11015230 33947952 18229175 Zachodniopomorskie 2 0 97884 47903 726492 492456 1613405 1025663 4014445 2493308 7754462 4632283 13139834 7125179 24103119 11613741
102 Wartości finansowe podano w tysiącach złotych.
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 228