Rocznik Powiatu Oleskiego 6 (2013) Nr Redaktor: Andrzej Szklanny
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
rocznik powiatu oleskiego 6 (2013) nr Redaktor: Andrzej Szklanny Fotografia na okładce: Droga do Wysokiej w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku, fot. Jan Dziurdzik Wydanie rocznika wsparły finansowo: Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Oleśnie REMOST Olesno POLAN Praszka Młyn Dalachów Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych Redakcja zastrzega sobie prawo do korekty i skracania nadesłanych tekstów Wydawca: Starostwo Powiatowe w Oleśnie ul. Pieloka 21 46–300 Olesno ISBN 978-83-918360-4-5 Korekta, łamanie i druk: Wydawnictwo i Drukarnia Świętego Krzyża ul. Katedralna 6, 45–007 Opole tel. 77 44 17 140, fax 77 44 17 141 e-mail: [email protected] Sklep internetowy: www.wydawnictwo.opole.pl Drukarnia: www.drukujunas.eu rocznik SPis TREśCI powiatu oleskiego nr 6 (2013) Starosta Oleski Jan Kus WSTęP 5 Mirosław Dragon STOLICE WIEJSKICH GMIN POWIATU OLESKIEGO 100 LAT TEMU 7 Maria Osika HISTORIa sąDOWNICTWA NA TERENIE POWIATU OLESKIEGO W OPARCIU O AKTA ZESPOłU SąDU OBWODOWEGO W OLEśNIE 21 Elżbieta Oficjalska LUDOWY STRÓJ OLESKI W XIX i XX WIEKU 28 Dr Zbigniew Szczerbik Z HISTORII WIERZBIA OD II POłOWY XVI WIEKU DO 1793 ROKU 33 Adelheid Glauer Renata Jerka GLAUEROWIe – nIEPRZECIęTNI LUDZIE 40 Paweł Mrozek POD ZNAKIEM KUŹNICZEGO MŁOTA I STOLARSKIEGO HEBLA 46 Aleksandra Dylka HISTORIA DOKUMENTÓW Z 1605 ROKU DAJąCYCH CHłOPOM KADłUBSKIM WOLNOść 54 Barbara Jędryszek WIERSZE 57 Bernhard Kuss Z MAłEGO PSUROWA NA ULICę WIEJSKą w WARSZAWIE 59 Aleksandra Starczewska-Wojnar „KłAKU, KULOSIE, GAłGANIE” – jAKIe sąSIEDZKIE WAśNIE ROZSTRZYGANO NA WSI OLESKIEJ W XIX i XX w. 68 Janina Czaja-Kozioł DZIEJE GMINNEJ ORKIESTRY DęTEJ W RADłOWIE POD BATUTą JÓZEFA KOZIOłA I JEGO NASTęPCÓW 77 Renata Gnot NAJSTARSZE DZIEJE RADłOWSKIEJ ORKIESTRY 84 Zofia Żłobińska WIERSZE 88 Damian Hutsch DZIAłALNOść mNIEJSZOśCI NIEMIECKIEJ W POWIECIE OLESKIM ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLęDNIENIEM śRODOWISKA MłODZIEżY 90 Ks. dr Bernard Joszko DZIEJE PARAFII EWANGELICKO-AUGSBURSKIEJ W BISKUPICACH 96 Janusz Wojczyszyn JANINA KłOPOCKA 1904–1982 111 Grzegorz Duda STAN POWIATU OLESKIEGO I MIASTA OLESNA W ROKU 1945 120 Ks. dr Sławomir Zabraniak ZARYS DZIEJÓW PARAFII żYTNIÓW DO KOńCA XVIII W. 129 Gerard Wons HUTNICTWO NA ZIEMI ZęBOWICKIEJ 143 4 Spis treści Maria Zenona Morawiak WIERSZE 148 Dr Zdzisław Włodarczyk NA PRZEłOMIE EPOK. PRASZKA POD PANOWANIEM PRUSKIm (1793–1806) 149 Michalina Stelmach GORZOWSKA PRZESTRZEŃ PUBLICZNA 166 Justyna Kleszcz KOŚCIÓŁ ŚW. LEONARDA OPATA W WIERZBIU JAKO KOSCIÓŁ TYPU WIELUŃSKIEGO 168 Patrycja Kniejska WYMIANY SENIORÓW Z OLESNA I Z ARNSBERGA JAKO PRZYKłAD EDUKACJI POLITYCZNEJ DOROSłYCH 174 Zbigniew Gil łOWIECTWO: HOBBY, ZAWÓD CZY DZIAłALNOść sPOłECZNA 177 Justyna Głomb, Ilona Gnacy „NOC ROZ(G)RYWKI” w OLESKIEJ BIBLIOTECE PUBLICZNEJ 181 RÓżE POWIATU 2012 – sYLWETKI NAGRODZONYCH 183 WSTęP Szanowni Państwo! Powiat oleski w swojej bogatej histo- rii może poszczycić się nie tylko wie- loma ciekawymi wydarzeniami, ale też wartościowymi ludźmi. Uważam, że to ludzie byli i są naszym największym bo- gactwem, naszym cennym potencjałem. Szósty numer Rocznika Powiatu Ole- Fot. Andrzej Szklanny skiego, który oddajemy w Państwa ręce, Starosta Oleski Jan Kus przypomina i przybliża parę postaci z tego kręgu nieprzeciętnych, twórczych Muzycznej I st. w Oleśnie oraz dyrygent i wartych pamięci oleśnian. Któż ze Gminnej Orkiestry Dętej w Radłowie. starszych mieszkańców Olesna nie pa- W małym Psurowie mieszka Bernhard mięta Henryka Glauera, niewielkiego, Kuss, który ze swojej wsi, prowadzony ale jakże utalentowanego człowieka. chęcią pracy społecznej i niesienia po- Liliputa, który objechał ze swoją arty- mocy rolnikom, zawędrował do War- styczną trupą niemal cały świat. Blisko szawy. W aktualnym numerze Rocz- spokrewniona z nim Adelheid Glauer nika publikujemy już trzecią część jego wraz z Renatą Jerką opisują w swoim wspomnień. artykule rodzinę Glauerów – rodzinę Obok tematów dotykających cieka- o dużych talentach artystycznych i or- wych postaci, historycznych wydarzeń, ganizacyjnych, która już przed wojną wspomnień, w aktualnym numerze na- doskonale promowała swoją małą oj- wiązujemy w kilku artykułach do te- czyznę. W ten sam nurt utalentowa- matów równie istotnych, ale nieco lżej- nych, odważnie myślących, sprawnych szych w odbiorze. Elżbieta Oficjalska organizacyjnie i niebanalnych ludzi z Muzeum Wsi Opolskiej omawia lu- wpisują się chłopi z niewielkiej wsi Ka- dowy strój oleski z XIX i XX w. Jest to dłub Wolny. Choć ich obszar działa- od wielu lat pierwsza publikacja w na- nia daleki był od artystycznego, poka- szych regionalnych periodykach tak do- zali, że wiele mogą i już na początku kładnie opisująca ten temat. Polecam siedemnastego wieku wykupili się od także interesujący, przedstawiający zależności feudalnej, zdobywając so- momentami zabawne sytuacje, arty- bie szacunek następnych pokoleń. Hi- kuł Aleksandry Starczewskiej-Wojnar storyk Aleksandra Dylka, mieszkanka z Państwowego Archiwum w Opolu Kadłuba Wolnego, opisuje historię do- o sąsiedzkich waśniach na wsi oleskiej kumentu z 1605 roku, który znany jest w zeszłym stuleciu i wieku XIX. nie tylko w naszym powiecie. Następną Proponujemy także Państwu wier- postacią, której talent i praca warte są sze trzech poetek z Praszki. Miasto to zapamiętania, to muzyk Józef Kozioł – zawsze było twórcze i pełne artystycz- wieloletni dyrektor Państwowej Szkoły nej werwy. W poprzednich numerach nr 6 (2013) 6 Jan Kus dr Magdalena Krzyżanowska pisała w Dortmundzie, doktorantka Politech- o tamtejszym środowisku teatralnym niki Wrocławskiej Justyna Kleszcz, Ja- zeszłego wieku, teraz prezentujemy ak- nusz Wojczyszyn – dyrektor Publicz- tualną kondycję poetycką tego miasta. nego Gimnazjum nr 1 w Oleśnie oraz Szanowni Państwo! Aleksandra Starczewska-Wojnar z Ar- Jak zawsze, każda gmina naszego po- chiwum Państwowego w Opolu. wiatu znalazła swoje miejsce na kartach Rocznik cieszy się niemałym zain- Rocznika. Możemy poszczycić się auto- teresowaniem. Jest obecny w domach rami, którzy są z nami od pierwszego u Państwa, ale także we wszystkich bi- numeru. Do nich należą dr Zbigniew bliotekach powiatu, uniwersyteckich Szczerbik z Praszki, Gerard Wons z Zę- i znaczących wojewódzkich kraju. Kon- bowic, Bernhard Kuss z Psurowa czy sekwentnie od pierwszego numeru re- Zbigniew Gil z Olesna. Po raz kolejny alizujemy tezę, że Rocznik powstał, aby goszczą u nas dziennikarz Nowej Try- integrować, ocalać od zapomnienia buny Opolskiej Mirosław Dragon, ks. dr i budować poczucie tożsamości wśród Bernard Joszko z Biskupic, ks. dr Zbi- naszych mieszkańców. Mam nadzieję, gniew Zabraniak z Uniwersytetu Rze- że nam się to udaje. szowskiego, Patrycja Kniejska – dok- Życzę miłej lektury! torantka Uniwersytetu Technicznego Starosta Oleski Jan Kus Mirosław Dragon STOLICE WIEJSKICH GMIN POWIATU OLESKIEGO 100 LAT TEMU poprzednim „Roczniku Powiatu czyni historii lokalnej i autorka wy- WOleskiego” pisałem o powiatowych danej w 2003 roku książki „75 lat ko- miastach w początkach XX wieku. Tym ścioła w Radłowie”. razem zapraszam do podróży w czasie Mieszkańcy Radłowa, Starych Kar- po naszych wioskach, będących dzi- monek, Wolęcina i Świerkli należeli siaj stolicami gmin. Dzisiejsze granice do parafii w Sternalicach. Radłowscy powiatu oleskiego różnią się znacznie przedstawiciele w radzie parafialnej za- od tych sprzed 100 lat. Od 1999 roku częli domagać się budowy kościoła. w granicach administracyjnych znala- Nie zgadzał się na to jednak ks. Fran- zły się Rudniki. Z kolei Lasowice Wiel- ciszek Dombek, ówczesny proboszcz kie dzisiaj nie należą do powiatu ole- Sternalic. W tym czasie trwała bowiem skiego, chociaż leżą na historycznej rozbudowa kościoła w Sternalicach. ziemi oleskiej. W tej sentymentalnej po- – Budowa dwóch kościołów w jednej dróży odwiedzimy zarówno Rudniki, parafii w tym samym czasie była we- jak i Lasowice Wielkie, a także Radłów dług proboszcza Franciszka Dombka i Zębowice. niemożliwa do zrealizowania – opo- wiada Irena Gnot. RADłóW (niem. Radlau) Mieszkańcy Radłowa nie podporząd- kowali się jednak decyzji proboszcza. Dzisiaj Radłów jest stolicą gminy, W 1927 roku Walenty Kistela, gospo- w której stoi budynek urzędu gminy, darz z Radłowa, ofiarował pod budowę bank, przychodnia lekarska oraz gim- kościoła swoje pole w centrum wsi. nazjum z nową halą sportową. 100 lat – Rada Kościelna, składająca się temu Radłów był tylko małą wioską, z przedstawicieli poszczególnych wsi, której mieszkańcy nie mieli nawet swo- ustaliła powinności każdej rodziny, jego kościoła. czyli ile kto ma zapłacić na budowę ko- W okolicy były trzy parafie: w Ster- ścioła – mówi Irena Gnot. – Wysokość nalicach, Biskupicach i Kościeliskach. składki zależała od wielkości i zamoż- Na niedzielną mszę świętą mieszkańcy ności rodziny. Radłowa chodzili prawie 8 kilometrów Składki były duże. Mniej zamożni do Sternalic. musieli jechać na saksy do Niemiec, – Na dodatek murowany kościół żeby mieć z czego zapłacić swoją część. w Sternalicach i drewniany kościół Spisana w języku niemieckim kro- w Kościeliskach były bardzo małe nika parafialna Sternalic informuje, że i nie mogły pomieścić wszystkich „w Radłowie wszystko szło bez kłótni, wiernych – mówi Irena Gnot, znaw- choć były i problemy z wyegzekwo- nr 6 (2013) 8 Mirosław Dragon waniem niektórych zadeklarowanych stwa niemieckiego), 3000 marek prze- należności”. kazał biskup wrocławski, z kolekty Ks. Franciszek Dombek nie potra- w całej diecezji zebrano 4000 marek, fił się pogodzić z samowolą wiernych a zbiórka ofiar w powiecie dała kwotę z Radłowa. 9248 marek. – Kiedy ludzie stojący na placu przed – Radłowianie wznieśli