Arkusz USTKA (9)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz USTKA (9)

Warszawa 2009 Autorzy: KAZIMIERA DOROZ *, JÓZEF KOWALIK *, ANNA PASIECZNA**, PAWEŁ KWECKO**, IZABELA BOJAKOWSKA**, HANNA TOMASSI-MORAWIEC**, ANNA W ĄSOWICZ***, JERZY KRÓL*** Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA** Redaktor regionalny planszy A: ALBIN ZDANOWSKI** Redaktor regionalny planszy B: OLIMPIA KOZŁOWSKA** Redaktor tekstu: JOANNA SZYBORSKA-KASZYCKA **

* Przedsi ębiorstwo Geologiczne Sp. z o.o., ul. Hauke Bosaka 3A, 25-214 Kielce ** Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** PG PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław

ISBN ……………….

Spis tre ści

I. Wst ęp – Kazimiera Doroz ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Kazimiera Doroz ...... 4 III. Budowa geologiczna – Kazimiera Doroz ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – Kazimiera Doroz ...... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Kazimiera Doroz ...... 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – Kazimiera Doroz ...... 12 VII. Warunki wodne – Kazimiera Doroz ...... 15 1. Wody powierzchniowe...... 15 2. Wody podziemne...... 16 VIII. Strefa wybrze Ŝa morskiego – Kazimiera Doroz ...... 18 IX. Geochemia środowiska ...... 20 1. Gleby – Anna Pasieczna, Paweł Kwecko ...... 20 2. Osady wodne – Izabela Bojakowska...... 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze – Hanna Tomassi-Morawiec...... 25 X. Składowanie odpadów – Anna W ąsowicz, Jerzy Król ...... 28 XI. Warunki podło Ŝa budowlanego – Kazimiera Doroz ...... 35 XII. Ochrona przyrody i krajobrazu – Kazimiera Doroz ...... 36 XIII. Zabytki kultury – Kazimiera Doroz ...... 44 XIV. Podsumowanie – Kazimiera Doroz ...... 45 XV. Literatura ...... 47

I. Wst ęp

Arkusz Ustka (9), Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowany został w 2008 r. w Przedsi ębiorstwie Geologicznym Sp. z o.o. w Kielcach (plansza A) i w Przedsi ę- biorstwie Geologicznym PROXIMA SA we Wrocławiu. (plansza B). Wykonano go zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005). Przy opracowywaniu niniejszego arkusza wykorzystano materiały archiwalne arkusza Ustka Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w 2003 r. w Przedsi ębiorstwie Geologicznym PROXIMA SA we Wrocławiu (Gruszecki, 2003). Mapa ta jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, hydrogeologii, geo- logii in Ŝynierskiej, przyrody, krajobrazu i zabytków kultury, stanu geochemicznego gleb i osadów wodnych oraz mo Ŝliwo ści deponowania odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały, niezb ędne do opracowania arkusza mapy, zebrano w: Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Zachodniopomorskim Urz ędzie Marszałkowskim w Szczecinie (Oddział Zamiejscowy w Koszalinie), Pomorskim Urz ędzie Marszałkowskim w Gda ńsku (Oddział Zamiejscowy w Słupsku), Urz ędach Woje- wódzkich w Szczecinie i Gda ńsku (Delegatury w Koszalinie i Słupsku), Wojewódzkim Urz ę- dzie Ochrony Zabytków w Szczecinie, Nadle śnictwie Ustka oraz w Instytucie Upraw, Nawo- Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach. Wykorzystane zostały równie Ŝ informacje uzyskane w starostwach i urz ędach gmin. Dane archiwalne zweryfikowano w terenie. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach.

3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Poło Ŝenie arkusza Ustka wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne: 16°45’–17°00’ długo- ści geograficznej wschodniej oraz 54°30’–54°40’ szeroko ści geograficznej północnej. Około 45% jego powierzchni zajmuj ą wody Morza Bałtyckiego. Obszar lądowy naleŜy prawie w cało ści do województwa pomorskiego, powiatu słupskiego i obejmuje gmin ę i miasto Ustk ę oraz gmin ę Słupsk. Niewielki fragment południowo-zachodniej powierzchni arkusza nale Ŝy do gminy Postomino, powiatu sławie ńskiego, nale Ŝą cych do województwa zachodniopomorskiego. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym (Kondracki, 2002) omawiany obszar znajduje si ę w mezoregionach: Wybrze Ŝe Słowi ńskie, Równina Słupska i Wysoczyzna Damnicka nale Ŝą cych do makroregionu Pobrze Ŝe Koszali ńskie, podprowincji Pobrze Ŝa Południowobał- tyckie (fig.1). Na budow ę i rze źbę wymienionych stref geomorfologicznych wywarły wpływ procesy deglacjacji podczas zaniku ostatniego l ądolodu oraz procesy zwi ązane ze zmianami poziomu i holoce ńskiego brzegu morskiego Bałtyku. Wybrze Ŝe Słowi ńskie obejmuje w ąski pas pla Ŝ i wydm nadmorskich wraz z zatorfion ą stref ą przybrze Ŝnego jeziora Modła oraz obni Ŝeniami przyjeziornymi. Linia brzegowa wybrze Ŝa Bałtyku jest mało urozmaicona: została wyrównana przez działalno ść fal i pr ądów morskich. Na wschód od Ustki rozci ąga si ę klifowy brzeg morski o wysoko ści dochodz ącej miejscami do 36 m, a na zachód wschodni fragment Wydm Modelskich. Równina Słupska to płaska, stosunkowo monotonna wysoczyzna morenowa, powstała w wyniku deformacji podło Ŝa, w strefie kraw ędziowej nasuwaj ącego si ę l ądolodu. Stanowi ona cz ęść kompleksu moren tzw. „fazy gardzie ńskiej”, ci ągn ących si ę od Darłowa (arkusz Darłowo), a Ŝ po jezioro Gardno (arkusz Smołdzino). S ą to wzgórza o wysoko ści wzgl ędnej do 35 m, charakteryzuj ące si ę bardzo urozmaicon ą rze źbą powierzchni z licznymi mniejszymi garbami rozdzielonymi obni Ŝeniami bezodpływowymi. Dominuj ącym jej rysem w obr ębie arkusza jest wał moren wyci śni ęcia z okolic Mo ŜdŜanowa. Tu te Ŝ znajduje si ę najwy Ŝsze wzniesienie na obszarze arkusza o rz ędnej 48,4 m n.p.m. Charakterystycznym elementem krajobrazu jest tak Ŝe szeroka dolina Słupi wraz z odcinkami pradolin przymorskich: Bagienicy i Gnilnej. Wschodnia cz ęść obszaru arkusza le Ŝy na zachodnich peryferiach Wysoczyzny Damnickiej, od północy opadaj ącej niezbyt wysokimi zboczami aktywnych klifów ku Bałty- kowi. Wysoko ść klifów wynosi od 5 do 15 m. Powierzchnia wysoczyzny jest lekko falista o deniwelacjach 2–5m, lokalnie 15 m. Najwi ększe deniwelacje zwi ązane s ą z wydmami. Wy-

4 soczyzn ę odwadnia strumie ń Orzechówka, uchodz ący do morza przez dolink ę erozyjn ą wyci ętą w zboczu wysoczyzny.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Ustka na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica mezoregionu

Podprowincja – Pobrze Ŝa Południowobałtyckie (313), Mezoregiony Pobrze Ŝa Koszali ńskiego (313.4): 313.41 – Wybrze Ŝe Słowi ńskie, 313.43 – Równina Słupska, 313.44 – Wysoczyzna Damnicka Podprowincja – Pojezierza Południowobałtyckie (314), Mezoregion Pojezierza Zachodniopomorskiego (314.4): 314.46 – Wysoczyzna Polanowska.

Na omawianym obszarze dominuje klimat morski, który kształtuje pogod ę łagodn ą, wilgotn ą, bez ostrych waha ń temperatury. Lata bywaj ą tu chłodne, a zimy do ść ciepłe. Cha- rakterystyczn ą cech ą jest opó źnienie pór roku (pa ździernik cieplejszy od kwietnia), stosunkowo du Ŝe i zmienne zachmurzenie oraz obfite opady. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,7°C. Natomiast roczna suma opadów mie ści si ę w granicach 660–760 mm. Wiatry wiej ą przewa Ŝnie z kierunku północno-zachodniego i zachodniego, nanosz ąc nad l ąd powie- trze morskie wilgotne i chłodne, o du Ŝej zawarto ści jodu i soli jako aerozoli (Kondracki, 2002). W okresie letnim specyficzne dla tej strefy jest wyst ępowanie wiatrów dobowych: bryzy morskiej wiej ącej podczas dnia i bryzy l ądowej, wiej ącej noc ą. Tereny pla Ŝowe s ą

5 uprzywilejowane pod wzgl ędem nasłonecznienia. Strefa wyst ępowania topoklimatu pla Ŝy jest niezwykle atrakcyjna z punktu widzenia balneologicznego, co przyci ąga turystów i wczasowi- czów. Na obszarze arkusza Ustka lasy zajmuj ą około 30% jego powierzchni l ądowej, gleby chronione dla rolniczego u Ŝytkowania (klas I–IVa) 35%, a ł ąki na glebach pochodzenia organicznego 4%. Pod wzgl ędem gospodarczym omawiany teren ma charakter głównie turystyczny i uzdrowiskowy, a mieszka ńcy trudni ą si ę: upraw ą roli, hodowl ą zwierz ąt, rybołówstwem oraz obsług ą ruchu turystycznego. Głównym o środkiem administracyjnym, kulturalnym i przemysłowym jest miasto Ustka. Tutaj znajduj ą si ę najwi ększe zakłady przemysłowe regionu: stocznia „Ustka”, Przedsi ębiorstwo Połowów Przetwórstwa i Handlu „Korab” SA oraz Spółdzielnia Pracy i Rybołówstwa Morskiego „Łoso ś”. W mie ście znajduje si ę port morski, aktualnie wykorzystywany głównie przez rybaków, Ŝeglarzy oraz statki Ŝeglugi turystycznej. Na zachód od Ustki, a Ŝ do jeziora Wicko, rozci ąga si ę Centralny Poligon Sił Powietrznych, który obejmuje około 6% powierzchni l ądowej arkusza, przystosowany do ćwicze ń morskich, lądowych i powietrznych, który jako jedyny w środkowej Europie spełnia standardy NATO. Ustka w 1987 roku uzyskała status uzdrowiska. Leczy si ę tu choroby: górnych dróg od- dechowych, narz ądów ruchu, reumatyczne, układu kr ąŜ enia i przemiany materii. Obok Ustki znajduje si ę niewielka wie ś letniskowa Orzechowo. W wielu miejscowo ściach powstaj ą go- spodarstwa agroturystyczne, a znajduj ące si ę w nich kwatery prywatne są znakomit ą baz ą wypoczynku, przede wszystkim w okresie letnim. Sie ć dróg lokalnych jest dobrze rozwini ęta, z Ustki do Słupska prowadzi droga krajowa nr 21, a do Darłowa droga wojewódzka 203. Od 1878 roku Ustka posiada poł ączenie kolejo- we ze Słupskiem. Przez obszar arkusza Ustka przebiega mi ędzynarodowy szlak turystyczny, z Brestu (Francja) do Braniewa, nazwany „Nadmorskim”.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru obj ętego arkuszem Ustka przedstawiono na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1: 50 000, ark. Ustka wraz z obja śnieniami (Uniejewska, Nosek, 1982, 1986). Obszar arkusza Ustka poło Ŝony jest w brzegowej cz ęś ci platformy wschodnioeuropej- skiej, w obr ębie strefy Łeby, która została wydzielona w zachodniej cz ęś ci obni Ŝenia nadbał- tyckiego (syneklizy perybałtyckiej). Stref ę t ę wydzielono ze wzgl ędu na stwierdzon ą du Ŝą

6 gł ęboko ść wyst ępowania podło Ŝa krystalicznego: ok. 3 400 m p.p.m. w rejonie Darłowa (na arkuszu Darłowo). Najstarsze utwory: syluru, permu, triasu i kredy górnej rozpoznano jedynie w gł ębokim otworze w okolicach Ustki. Na gł ęboko ści 705,5 m (rz ędna 695,5 m p.p.t.) nawiercono stropowe partie sylurskich iłowców wapnistych, na których zalegaj ą permskie: mułowce, iłowce, piaskowce oraz wapienie i dolomity o mi ąŜ szo ści 185,5 m. Nast ępnie sedymentowały tu iłowce i mułowce triasowe o mi ąŜ szo ści 220–250 m oraz górnokredowe: margle, wapienie, mułowce, iłowce i piaskowce z glaukonitem o mi ąŜ szo ści 250 m. Osady kredy górnej stwierdzono na całej powierzchni omawianego arkusza. Strop ich zalega na gł ęboko ści 120–125 m, a jedynie w dnach dolin erozyjno-egzaracyjnych obniŜa si ę do około 138 m. Kompleks utworów trzeciorz ędowych stanowi ą osady: eocenu, oligocenu i miocenu. W lokalnych obni Ŝeniach podło Ŝa kredowego (Smu Ŝki, Mo ŜdŜanowo) osadziły si ę piaski, mułki i iłowce eoce ńskie o mi ąŜ szo ści od 2 do 10,5 m. Na całym obszarze arkusza, z wyjąt- kiem obni Ŝeń erozyjnych w okolicach Dalmierza Przewłockiego i Bydlina, zalegaj ą piaski, mułki i iły oligoce ńskie o mi ąŜ szości od 5,4 do 49 m. Utwory mioce ńskie to osady ilasto- mułkowate, o mi ąŜ szo ść od 41 do 98,5 m, wśród których sporadycznie spotyka si ę soczewy ksylitowego w ęgla brunatnego o mi ąŜ szo ści do 3 m. Stanowi ą one podło Ŝe czwartorz ędu na wi ększo ści obszaru arkusza (RóŜycki, 1965). Wy Ŝej zalegaj ą szarobrunatne piaski kwarcowe, w stropie przechodz ące w utwory ilasto-mułkowe. W okolicach miejscowo ści: Charnowo, Strzelino i P ęplino cz ęś ci stropowe miocenu s ą glacitektonicznie zaburzone i wypi ętrzone do 15 m n.p.m. Utwory mioce ńskie wyst ępuj ą równie Ŝ, na ró Ŝnych gł ęboko ściach, w śród utwo- rów czwartorz ędowych jako kry i porwaki. Utwory czwartorz ędowe pokrywaj ą cał ą powierzchni ę arkusza Ustka (fig. 2). Najwi ęk- sz ą ich mi ąŜ szo ść stwierdzono w obni Ŝeniach podło Ŝa mi ędzy Orzechowem a Włynkowem (czwartorz ęd le Ŝy na kredzie górnej i oligocenie), gdzie wynosi ona od 106 do 155 m oraz w okolicach Mo ŜdŜanowa, gdzie osi ąga warto ści od 111 do 139 m. Natomiast mi ąŜ szo ść osa- dów czwartorz ędowych w rejonie wypi ętrzonego podło Ŝa wynosi około 10 m. Najstarszymi utworami czwartorz ędowymi s ą piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe zlodowace ń południowopolskich, zalegaj ące w najgł ębszych obni Ŝeniach podło Ŝa. Na nich osadzi- ły si ę gliny zwałowe, które w okolicach Włynkówka s ą dwudzielne. Powy Ŝej wyst ępują trzy kompleksy glin zwałowych zlodowace ń środkowopolskich rozdzielone piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi. Brak osadów tego okresu stwierdzono w środkowej i wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza Ustka.

7 Zlodowacenia północnopolskie składaj ą si ę z trzech faz: leszczy ńskiej, pozna ńskiej i pomorskiej. W ramach tej ostatniej wyodr ębniono najmłodsz ą oscylacj ę lodowcow ą znan ą w literaturze jako faza gardzie ńska. Faz ę leszczy ńsk ą reprezentuj ą piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe oraz gliny zwałowe. Te ostatnie zostały zniszczone przez młodsze loby lodowcowe w rejonie mi ędzy Michnowem a Podd ąbiem. W utworzonych w tym okresie zbiornikach jeziornych nast ąpiła akumulacja iłów i mułków zastoiskowych w pobliŜu: Michnowa, Dobro- sławia, Wodnicy i Podd ąbia. Podobnie jak osady fazy leszczy ńskiej, kompleks glacjalny fazy pozna ńskiej reprezentuj ą utwory: wodnolodowcowe, zastoiskowe i jeden poziom glin zwało- wych. Gliny te odsłaniaj ą si ę na powierzchni terenu w dolinie Słupi w okolicach Bydlina i u podnó Ŝa klifu w Podd ąbiu. Na powierzchni arkusza Ustka wyst ępuj ą głównie osady lodowcowe fazy pomorskiej (fig. 2). Jedynie w kilku miejscach odsłaniaj ą si ę kry i porwaki skał trzeciorz ędowych. Najstarszymi utworami tej fazy s ą gliny zwałowe wyst ępuj ące na znacznym obszarze wysoczyzn polodowcowych w środkowej i południowej cz ęś ci obszaru arkusza. S ą to gliny szaro-brunatne, przewa Ŝnie piaszczyste. Lokalnie gliny zwałowe przechodz ą facjalnie w piaski lodowcowe. Moreny czołowe fazy gardzie ńskiej reprezentowane s ą przez wały moren wyci śni ęcia z okolic Zaleskich i Mo ŜdŜanowa. Składaj ą si ę one z glacitektonicznie zaburzonych glin i piasków lodowcowych z licznymi porwakami i krami skał trzeciorz ędowych. W okresie tym, w północno-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza, powstały roz- ległe jeziora bezodpływowe, w których w wyniku akumulacji zastoiskowej utworzyły si ę osady ilasto-mułkowe. Na tych zastoiskowych utworach, w jego wschodniej cz ęś ci, osadziły si ę piaski wodnolodowcowe sandrów. Utwory kemowe wyst ępuj ą sporadycznie i tworz ą niezbyt wysokie pagóry kemowe w okolicach Wodnicy, Wytowna i Duninowa, zbudowane z drobnoziarnistych piasków przeławiconych warstwami mułków. W dolinie Słupi i jej do- pływów osadziły si ę piaski rzeczne tarasów nadzalewowych o mi ąŜ szo ści od kilku do 10 m. Utwory czwartorz ędu nierozdzielnego wykształcone s ą jako: eluwia glin zwałowych (okolice P ęplina, Charnowa i Bydlina), piaski i gliny deluwialne oraz piaski sto Ŝków napły- wowych (mi ędzy Strzelinkiem i Bydlinem), a tak Ŝe piaski eoliczne (równie Ŝ wydmowe) ci ą- gn ące si ę nieprzerwanym pasem wzdłu Ŝ wybrze Ŝa Bałtyku. Najmłodsze osady czwartorz ędu to holoce ńskie piaski i Ŝwiry morskie wyst ępuj ące jedynie w strefie brzegowej oraz namuły i piaski tarasów zalewowych dolin rzecznych. Naj- wi ększ ą jednak powierzchni ę zajmuj ą torfy wypełniaj ące obni Ŝenia wokół jeziora Modła oraz doliny rzek Bagienicy i Orzechowej (fig. 2).

Ci ągi drobnych form rze źby:

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Ustka na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej, (red.), 2006. Czwartorzęd; holocen: 1 – piaski, mułki, iły i gytie jeziorne; 2 – mułki, piaski i Ŝwiry morskie; 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; plejstocen: 5 – piaski eoliczne, lokalnie w wydmach; 6 – piaski i Ŝwiry sto Ŝków napływowych; 11 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne; 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe; 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe; 15 – piaski i mułki kemów; 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych; 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; 41 – piaski, lokalnie z bursztynem, mułki, iły i w ęgiel brunatny. a – kry utworów starszych od czwartorz ędu – neoge ńskich i paleoge ńskich, b – kemy, c – ozy.

Zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej Polski w skali 1: 500 000

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Ustka udokumentowano trzy zło Ŝa kopalin skalnych – surowców ilastych do produkcji glinoporytu „Machowinko”, piasku „Machowino” i torfów „Ustka” (Gientka i in., 2008). Udokumentowano tak Ŝe jedno zło Ŝe wód leczniczych, które opisano w rozdziale VII.

9 Ich charakterystyk ę gospodarcz ą i klasyfikacj ę sozologiczn ą przeprowadzon ą ze wzgl ę- du na ochron ę złó Ŝ oraz ochron ę środowiska przedstawiono w tabeli 1. Zło Ŝe surowców ilastych ,,Machowinko” (Szapli ński, 1977a), udokumentowane w kategorii C 2 w okolicach Wytowna i Folwarku Agata, zwi ązane jest z akumulacj ą zastoiskow ą fazy pomorskiej zlodowace ń północnopolskich. Udokumentowano tu iły, mułki oraz gliny wyst ępuj ące w formie pokładowej. Utwory ilaste posiadaj ą mi ąŜ szo ść od 11,00 do 30,50 m (średnio 22,60 m) i zalegaj ą na powierzchni 92,10 ha, pod nadkładem o grubo ści od 0,20 do 4,80 m ( średnio 1,40 m). Stosunek grubo ści nadkładu do mi ąŜ szo ści zło Ŝa (N/Z) wynosi 0,06. Średnie parametry jako ściowe zło Ŝa s ą nast ępuj ące: zawarto ść margla ziarnistego powy Ŝej 1 mm – 0,24%, wydajno ść spieku – 0,73 m 3/m 2/godz., pionowa szybko ść spiekania –

13,9 mm/min. Natomiast skład chemiczny charakteryzuj ą zawarto ści: SiO 2 – 54,9%, Al 2O3 –

12,2%, Fe 2O3 – 5,3%, CaO+MgO – 9,37%, Na 2O+K 2O – 3,49% i siarki całkowitej w przeliczeniu na SO 3 – 0,56%. Surowce ilaste nadaj ą si ę do produkcji lekkich kruszyw ceramicz- nych, konkretnie glinoporytu (kruszywo otrzymywane przez spiekanie surowca ilastego z do- datkiem paliwa technologicznego), a nie nadaj ą si ę do produkcji ceramiki budowlanej. Zło Ŝe iłów „Machowinko”, nale Ŝą ce do kopalin pospolitych, uznano za konfliktowe ze wzgl ędu na poło Ŝenie w obszarze chronionego krajobrazu i wyst ępowanie na jego powierzchni gleb chronionych. Zło Ŝe kruszywa naturalnego „Machowino” (Lipi ński, 1994) udokumentowane w kat.

C1, o powierzchni 5,99 ha, poło Ŝone jest we wschodniej cz ęś ci arkusza, przy drodze Bydlino – Machowino. Seri ę zło Ŝow ą stanowi ą piaski wodnolodowcowe fazy pomorskiej, zlodowace ń północnopolskich, wyst ępuj ące w formie pokładowej. Mi ąŜ szo ść serii zło Ŝowej, cz ęś ciowo zawodnionej, waha si ę od 3,0 do 9,7 m ( średnio 6,4 m). Natomiast mi ąŜ szo ść zło Ŝa suchego waha si ę od 3,0 do 5,5 m ( średnio 4,5 m). Kopalina w zło Ŝu wyst ępuje pod nadkładem gleby o średniej grubo ści 0,3 m, pod ścielona jest piaskami pylastymi i glin ą. Średnie parametry jako ściowe piasków to: zawarto ść ziaren poni Ŝej 2 mm (punkt piaskowy) – 95,8%, zawarto ść pyłów mineralnych – 0,8%, zawarto ść ziaren poni Ŝej 4 mm – 97,9% oraz ci ęŜ ar nasypowy w stanie utrz ęsionym – 1,75 T/m 3. Zło Ŝe „Machowino” uznano za małokonfliktowe.

10 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Stan Wydobycie Nr Wiek geologiczne Kategoria Zastosowanie zagospodarow ania (tys. t, Klasyfikacja złó Ŝ Przyczyny zło Ŝa Nazwa Rodzaj kompleksu bilansowe rozpoznania kopaliny zło Ŝa tys. m 3*) konfliktowo ści na zło Ŝa kopaliny litologiczno – (tys. t, tys.m 3*) zło Ŝa mapie surowcowego Klasy 1 – Klasy A – wg stanu na rok 2007 (Gientka i in., 2008) 4 C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Machowinko* i(ir) Q 21 556* C2 N – Skb 4 B Gl, K

2 Ustka t Q 196 B N – I 2 A –

4 Machowino p Q 490 C1 Z – Skb, Sd 4 A –

11 11 Rubryka 2: * − zło Ŝe znajduj ące si ę cz ęś ciowo na arkuszu Smołdzino (10). Rubryka 3: i(ir) – iły i łupki ilaste o ró Ŝnym zastosowaniu (do produkcji glinoporytu), t – torfy, p – piaski. Rubryka 4: Q – czwartorz ęd. Rubryka 7: zło Ŝa: N – niezagospodarowane, Z – zaniechane. Rubryka 9: Skb – kruszyw budowlanych, Sd – drogowe, I – kopaliny inne (lecznicze). Rubryka 10: zło Ŝa: 2 – rzadkie w skali całego kraju lub skoncentrowane w okre ślonym rejonie, 4 – powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne. Rubryka 11: zło Ŝa: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe. Rubryka 12: Gl – ochrona gleb, K – ochrona krajobrazu.

W zło Ŝu „Ustka” (Sokołowski, 1988) udokumentowanym w kat. B, wyst ępuj ą holoce ń- skie torfy lecznicze (borowiny), które uznano za kopalin ę podstawow ą. Zło Ŝe o powierzchni 20,80 ha, wyst ępuje w formie pokładowej i jest zawodnione. Pod nadkładem o grubo ści śred- niej 0,20 m zalegaj ą torfy o mi ąŜ szo ści od 1,50 do 2,35 m ( średnio 1,77 m). S ą to torfy typu przej ściowego i niskiego, gdzie przewa Ŝaj ą gatunki: torfowcowi-turzycowe i turzycowe. Cha- rakteryzuj ą si ę one nast ępuj ącymi średnimi parametrami: stopie ń rozkładu – 45,92%, popiel- no ść – 35,21%, odczyn pH – 6,56, stopie ń wilgotno ści – 85,09%, obj ęto ść sedymentacyjna –

18,91 ml/1g s.m., chłonno ść wody – 10,56 gH 2O/1g s.m., miano Coli perfringens – powy Ŝej 0,1 i miano Coli – powy Ŝej 1. W zło Ŝu udokumentowano 196 tys. t. zasobów bilansowych i 123 tys. t. zasobów pozabilansowych. Zło Ŝe torfu „Ustka” uznano za małokonfliktowe, a wyst ępuj ące tu gleby organiczne to jest rzecz naturalna.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Aktualnie na obszarze arkusza Ustka nie jest prowadzona Ŝadna eksploatacja złó Ŝ su- rowców mineralnych. Osoba prywatna uzyskała w 1995 roku koncesj ę na eksploatacj ę zło Ŝa piasków „Ma- chowino” wa Ŝną do ko ńca 2009 r. Utworzony obszar i teren górniczy posiadaj ą powierzchni ę 7,13 ha. Eksploatacja zło Ŝa prowadzona była kopark ą jednonaczyniow ą na jednym poziomie wydobywczym, a urobiona kopalina sprzedawana była odbiorcom indywidualnym w stanie naturalnym. Do roku 2000, w którym to zaniechano eksploatacji zło Ŝa „Machowino”, z nie- zawodnionej cz ęś ci zło Ŝa wydobyto 177 tys. ton piasków. Zło Ŝe było eksploatowane na potrzeby budownictwa i drogownictwa. Obecnie eksploatacja jest zako ńczona, a teren zrekulty- wowany w kierunku rolnym. Mimo uzyskania przez Uzdrowisko Ustka Sp. z o. o. koncesji (wa Ŝnej do 2014 r.) na eksploatacj ę zło Ŝa torfu leczniczego „Ustka”, nie rozpocz ęto do tej pory jego wydobycia. Utworzony w 1994 roku obszar górniczy „Ustka I” posiada powierzchni ę 274,86 ha, a teren górniczy – 412,94 ha. Na obszarze arkusza Ustka nie ma aktualnie Ŝadnych punktów niekon- cesjonowanej eksploatacji kopalin.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Na podstawie wyników prac geologiczno-poszukiwawczych i dokumentacyjnych dotycz ących głównie kruszywa naturalnego, surowców ilastych i torfów oraz analizy budowy geologicznej przedstawionej na SMGP (Uniejewska, Nosek, 1982, 1986) na obszarze arkusza Ustka wyznaczono dwa obszary perspektywiczne: jeden surowców ilastych ceramiki budow-

12 lanej i jeden surowców ilastych do produkcji glinoporytu oraz obszary, gdzie wyniki bada ń okazały si ę negatywne. Obszar perspektywiczny czwartorz ędowych iłów i mułków przydatnych do produkcji ceramiki budowlanej (Jurys, 1990) wyznaczono w okolicach Dalmierza Przewłockiego i Michnowa. Zalegaj ący tu pod nadkładem piasków o grubo ści od 3,8 do 5,0 m, kompleks su- rowcowy iłów ciemnoszarych o mi ąŜ szo ści 9,6 ÷13,0 m, charakteryzuje si ę zawarto ści ą margla, w ziarnach o średnicy powy Ŝej 0,5 mm, mniejsz ą od 0,1%. Obszar perspektywiczny iłów o ró Ŝnym zastosowaniu (do produkcji glinoporytu i ceramiki budowlanej) obejmuje dokumentowany obszar „Wytowno” (Szapli ński, 1977b), dla któ- rego oceniono zasoby 29 624 tys. m 3. Iły zalegaj ą na powierzchni 161,7 ha, pod nadkładem o grubo ści od 0,4 do 5,9 m ( średnio 2,4 m). Posiadaj ą one mi ąŜ szo ść od 4,0 do 28,9 m ( śred- nio 17,6 m), a stosunek N/Z wynosi 0,14. Średnie parametry jako ściowe zło Ŝa s ą nast ępuj ące: zawarto ść margla ziarnistego powy Ŝej 1 mm – 0,151%, pionowa szybko ść spiekania – 12,7 mm/min, wydajno ść spieku – 0,69 m 3/m 2/godz. Natomiast skład chemiczny charakteryzuj ą zawarto ści: SiO 2 – 50,75%, Al 2O3 – 14,34%, Fe 2O3 – 7,11%, CaO+MgO – 10,73%,

Na 2O+K 2O – 2,41% i siarki całkowitej w przeliczeniu na SO 3 – 0,77%. W południowo - wschodniej cz ęś ci obszaru wyst ępuje blok iłów przydatnych w przemy śle ceramiki budowlanej, do produkcji cegły pełnej i dziurawki. Iły posiadaj ą tu mi ąŜ szo ść od 5,0 do 22,7 m ( śred- nio 11,6 m) i charakteryzuj ą si ę zawarto ści ą margla w ziarnach powy Ŝej 0,5 mm – 0,032%, wody zarobowej – 30,2% oraz parametrami po wypaleniu w temperaturze 1000 oC: nasi ąkli- wo ści ą – 17,8%, wytrzymało ści ą na ściskanie – 23,2MPa i skurczliwo ści ą całkowit ą – 10,1%. W zachodniej cz ęś ci tego terenu wyst ępuj ą gleby chronione, a w cz ęś ci południowej i środkowej lasy. Na pocz ątku lat siedemdziesi ątych, w północno-zachodniej cz ęś ci powiatu słupskiego, prowadzono prace poszukiwawcze za zło Ŝami surowców ilastych przydatnych do produkcji ceramiki budowlanej i glinoporytu, które zako ńczyły si ę wynikiem negatywnym. W trzech rejonach nawiercono utwory ilaste o du Ŝej zawarto ści SiO 2 (powy Ŝej 75%), a wi ęc nienadaj ące si ę do produkcji glinoporytu (Szapliński, 1973, 1974). Poszukiwania surowców ilastych do produkcji ceramiki budowlanej prowadzone na za- chód od Zaleskich zako ńczyły si ę wynikiem negatywnym (Bajorek, Niedzielski, 1969). W rejonie wychodni iłów mioce ńskich nawiercono tylko glin ę piaszczyst ą, zalegaj ącą na za- glinionych piaskach, drobno- i średnioziarnistych. Prace poszukiwawcze za surowcami ilastymi ceramiki budowlanej prowadzone mi ędzy miejscowo ściami Przewłoka – Dalmierz Przewłocki – Zimowisko te Ŝ zako ńczyły si ę niepo-

13 wodzeniem. Nawiercona na głęboko ści 20 m seria zło Ŝowa składaj ąca si ę naprzemianległych iłów, glin i mułków charakteryzuje si ę bardzo wysok ą (do 3%) zawarto ści ą margla w ziarnach o średnicy powy Ŝej 0,5 mm (Jurys, 1990). Poszukiwanie kruszywa naturalnego, przydatnego w budownictwie, na obszarze arkusza Ustka zako ńczyły si ę równie Ŝ wynikiem negatywnym. Na południe od miejscowo ści Strzelino znajduje si ę niewielki fragment obszaru, który w wi ększo ści rozci ąga si ę na arkuszu Wrze śnica, gdzie nawiercono piaski gliniaste i pylaste (Szapli ński, Nadolska, 1975; Moczulska, 1985). W rejonie Włynkówka (Jurys, 1991) na gł ęboko ści 0,2 m nawiercono gliny i piaski ilaste. Natomiast w okolicach Wodnicy (Szapli ński, Nadolska, 1975) pod nadkładem o grubości około 0,8 m stwierdzono cienk ą (do 1,4 m) warstw ę piasku o punkcie piaskowym 88%, pod któr ą zalega glina piaszczysta. Po analizie dokumentacji złó Ŝ torfów, przeprowadzonej zgodnie z kryteriami bilanso- wo ści i przy uwzgl ędnieniu wymogów ochrony środowiska stwierdzono, Ŝe Ŝadne torfowisko nie spełnia wymogów stawianych obszarom potencjalnej bazy surowcowej, ze wzgl ędu na kryterium: ustawowe (las), hydrologiczne lub poło Ŝenie w granicach obszaru chronionego krajobrazu. (Ostrzy Ŝek, Dembek i in., 1996). Badania nad wyst ępowaniem minerałów ci ęŜ kich w piaskach polskiej cz ęś ci Wybrze Ŝa Bałtyku prowadzono od pocz ątku XX wieku. Prace rozpoznawcze przeprowadzone na obszarze arkusza Ustka, obj ęły: pla Ŝę (m.in.: M ączka, 1953 Jeli ński, 1955a, 1955b; Jeli ński i in., 1963) oraz pla Ŝę i stref ę brzegow ą (Sochan, 1971). W piaskach pla Ŝ, całego wybrze Ŝa na arkuszu Ustka prowadzono poszukiwania stref wzbogace ń w minerały ci ęŜ kie. Miejsca wzbogacone w minerały ci ęŜ kie, tzw. zło Ŝa rozsypiskowe, wyró Ŝniaj ą si ę ciemn ą barw ą, spowo- dowan ą obecno ści ą ilmenitu, magnetytu i granatów. Wyst ępuj ą one w kompleksie piasków zło Ŝonych z kilku lub kilkunastu cienkich warstewek wzbogaconych w minerały ci ęŜ kie. Rozsypiska cechuje wielka ró Ŝnorodno ść form, zmienno ść mi ąŜ szo ści, składu mineralnego i nadkładu, obserwowana tak w czasie jak i w przestrzeni. Przebadane odcinki profilu pla Ŝy okazały si ę mało interesuj ące. W osadach dna średnia zawarto ść frakcji ci ęŜ kiej wynosi 3 %, a maksymalnie osi ąga warto ść 14 %. Udział minerałów magnetycznych jest niewielki (0,05 ÷0,6 %). Przeci ętna zawarto ść cyrkonu wynosi 0,1 %, a rutylu – 0,05 %. Nale Ŝy doda ć, Ŝe rozsypiska pla Ŝowe s ą bogatsze w minerały magnetyczne ni Ŝ rozsypiska morskie. W obr ębie arkusza, najwi ększe koncentracje piasków wzbogaconych w minerały ci ęŜ- kie stwierdzono na pla Ŝy w okresie sztormów jesiennych i zimowych w okolicach Ustki.

14 Przy obecnym poziomie technologii, nagromadzenia minerałów ci ęŜ kich nie nadaj ą si ę do eksploatacji przemysłowej i nale Ŝy je traktowa ć jako pozabilansowe.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Sie ć rzeczna w obr ębie arkusza Ustka jest słabo wykształcona, co stanowi cech ę charakterystyczn ą dla terenów zbudowanych z najmłodszych utworów lodowcowych. Centralna cz ęść arkusza nale Ŝy do zlewni doliny Słupi, przecinaj ącej wysoczyzn ę polo- dowcow ą z południowego wschodu po Ustk ę. Na tym odcinku Słupia ma charakter rzeki młodej, o znacznym spadku i szybkim nurcie przypominaj ąc tym rzeki górskie. Zachodnia i wschodnia cz ęść Równiny Słupskiej, w obr ębie arkusza, jest odwadniana licznymi młodymi dolinami rzecznymi wpadaj ącymi bezpo średnio do Morza Bałtyckiego (jak w pobli Ŝu Orze- chowa) lub kieruj ącymi si ę (okolice Duninowa i Zaleskich) do obni Ŝenia jeziora przybrze Ŝne- go Modła, z którego Potyni ą wody odprowadzane s ą do Bałtyku. Tylko niewielkie fragmenty terenu nale Ŝą do zlewni rzeki Wieprzy, które odwadniane s ą przez jej prawobrze Ŝne dopływy: Pijawic ę (na południe od Mo ŜdŜanowa) i Moszczeniczk ę (na południe od Wielichowa). Wszystkie te zlewnie rozdzielaj ą działy wodne pierwszego rz ędu. Ponadto, dział wodny pierwszego rz ędu biegnie kulminacjami wydm nadmorskich i składa si ę z czterech pól: przymorza od Rowu Głównickiego (arkusz Nacmierz) do Potyni, przymorza od Potyni do Słupi, przymorza od Słupi do Orzechowej oraz przymorza od Orzechowej do Łupawy (arkusz Smołdzino). Jako ść wód powierzchniowych na obszarze arkusza Ustka badana była w 2007 roku w dwóch punktach. Badaniami obj ęto wody rzeki Słupi w Charnowie i Ustce (Czechura i in., 2008). Ocen ę jako ści wód powierzchniowych przeprowadzono zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z 11.02.2004 r. (DzU nr 32, poz. 284). W klasyfikacji ogólnej wody Słu- pi w monitorowanym punkcie w Charnowie zaliczono do wód klasy IV – niezadowalaj ącej jako ści, ze wzgl ędu na podwy Ŝszone zawarto ści azotu ogólnego i liczb ę bakterii grupy Coli. O złej jako ści wód w Charnowie decydował głównie ich stan sanitarny (klasa V), a wysoki poziom bakterii grupy Coli typu fekalnego utrzymywał si ę praktycznie przez cały okres bada ń. W Ustce jako ść wody w klasyfikacji ogólnej, odpowiadała klasie III – zadowalaj ącej jako ści, ale pod wzgl ędem sanitarnym klasie V – złej jako ści, ze wzgl ędu na zawarto ść bakterii grupy Coli typu fekalnego.

15 Jedynym wi ększym zbiornikiem wód słodkich, w obr ębie arkusza Ustka, jest przybrze Ŝne jezioro Modła, które odwadnia cał ą zachodni ą cz ęść powierzchni omawianego arkusza.

2. Wody podziemne

Według Atlasu hydrogeologicznego Polski (Paczy ński i in., 1995) obszar arkusza Ustka nale Ŝy do subregionu przymorskiego, regionu pomorskiego, makroregionu północno-zachodniego. Warunki hydrogeologiczne opracowano na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Ustka (Fuszara, 1998). Wydzielono tu cztery pi ętra wodonośne: czwartorz ędowe, trzeciorz ędowe, kredowe i permskie. W czwartorz ędowym pi ętrze wydzielono trzy poziomy wodono śne: przypowierzchniowy, mi ędzyglinowy i podglinowy. Poziom przypowierzchniowy wyst ępuje w obr ębie utworów piaszczystych zlodowace ń północnopolskich oraz w obr ębie utworów rzecznych i morskich holocenu. Poziom ten jest odkryty i wyst ępuje tylko lokalnie. Ujmowany jest wył ącznie studniami kopanymi, w których gł ęboko ść zwierciadła wody waha si ę od 0,3 do 4,3 m. Ze wzgl ędu na zanieczyszczenie azo- tanami (do 50,8 mg/dm 3) i potasem (do 105 mg/dm 3) wi ększo ść wód zakwalifikowano do II i III klasy jako ści. Mi ędzyglinowy poziom wodonośny wyst ępuje w utworach piaszczystych zlodowace ń środkowo- oraz północnopolskich. Na wi ększo ści obszaru arkusza wyst ępuje on pod nadkła- dem utworów słabo przepuszczalnych na gł ęboko ści od 15 do 72 m. Wyst ępuj ą w nim wody o zwierciadle napi ętym, stabilizuj ącym si ę na rz ędnej od 0 do 30 m n.p.m., co odpowiada gł ę- boko ściom od 0,4 do 21,6 m. Przy średniej mi ąŜ szo ści poziomu wodono śnego około 15 m, współczynnik filtracji wynosi od 1,6 do 24,8 m/24h. Wydajno ść pojedynczych studni waha si ę w granicach od 3 do 120 m 3/h, przy depresji od 0,5 do 65 m. Wody mi ędzyglinowego poziomu wodono śnego eksploatowane s ą do celów przemysłowych w Ustce i Włynkówku oraz komunalnych: w Podd ąbiu, Machowinie, Ustce, Modlinku i Wytownie. Mi ędzyglinowy poziom wodono śny wyst ępuje w ł ączności hydraulicznej z poziomem podglinowym i trzeciorz ędowym (mioce ńskim). Poziom podglinowy zwi ązany jest z osadami zlodowace ń południowopolskich i wyst ę- puje lokalnie w gł ębokich partiach dolin kopalnych. Na omawianym obszarze poziom ten nie jest ujmowany.

16 Trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne reprezentuje mioce ński poziom wodono śny, który buduj ą piaski drobno- i średnioziarniste, miejscami mułkowate. Poziom ten prowadzi wody o zwierciadle napi ętym. Wyst ępuj ą one na gł ęboko ści od 34 do 85 m i stabilizuj ą si ę na głę- boko ści od 0,1 do 2,4 m. Wydajno ść poszczególnych studni wynosi od 2 do 224 m 3/h, przy depresji od 5 do 35 m. Wody mioce ńskiego poziomu wodono śnego eksploatowane s ą do ce- lów przemysłowych: w Ustce dla rozlewni piwa i przedsi ębiorstwa „Korab” oraz komunalnych: w Ustce, Wodnicy i Charnowie. Wody podziemne u Ŝytkowych poziomów wodono śnych mi ędzyglinowego oraz mioce ńskiego charakteryzuj ą si ę zbli Ŝonym chemizmem i przewa Ŝnie dobr ą i bardzo dobr ą jako- ści ą, to znaczy nie wymagaj ą uzdatniania lub konieczne jest uzdatnianie proste, polegaj ące na od Ŝelazieniu i odmanganieniu. Kredowe pi ętro wodono śne zlokalizowane jest w sp ękanych marglach i piaskowcach. Wyst ępuje ono na gł ęboko ści od 127 do 151 m, a stabilizuje si ę na gł ęboko ści od 2,9 do 20 m. Pi ętro to nie posiada znaczenia u Ŝytkowego ze wzgl ędu na znaczne zasolenie wód. Permskie pi ętro wodono śne rozpoznane i uj ęte zostało jedynym otworem hydrogeolo- gicznym na potrzeby uzdrowiska w Ustce (Płochniewski, 1980). Otworem tym uj ęto wody z piaskowców permu dolnego na gł ęboko ści 680–705,5 m. Udokumentowane zasoby eksplo- atacyjne wynosz ą 31 m 3/h, przy depresji 19 m, a zwierciadło wody stabilizuje si ę na powierzchni terenu. S ą to mineralne wody lecznicze o st ęŜ eniu 3,3%, chlorkowo-sodowe, brom- kowe, jodowe, borowe, siarkowodorowe, o temperaturze 21 oC. Stwierdzony typ chemiczny wody sprzyja jej wykorzystywaniu do celów leczniczych, a szczególnie k ąpieli leczniczych. Dlatego te Ŝ Uzdrowisko Ustka sp. z o. o. uzyskało w 1994 roku koncesj ę na eksploatacj ę tych wód wa Ŝną na 20 lat. W 1998 roku utworzono obszar i teren górniczy o powierzchni 275,8 ha, jednak do dzi ś nie rozpocz ęto eksploatacji zło Ŝa wód leczniczych „Ustka”. Na mapie zaznaczono uj ęcia komunalne i przemysłowe, o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych powy Ŝej 50 m3/h. Według opracowania A. S. Kleczkowskiego (1990), na obszar arkusza Ustka wchodzi niewielkim skrawkiem główny zbiornik wód podziemnych (GZWP) nr 106 wymagaj ący szczególnej ochrony. Drugi czwartorz ędowy zbiornik GZWP nr 105 został wyznaczony na południe od omawianego obszaru (fig. 3). Nale Ŝy jednak doda ć, Ŝe aktualnie Ŝaden z nich nie figuruje w wykazie zbiorników wód podziemnych (zał. nr 1 do Rozporz ądzenia Rady Mini- strów z 27.06.2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów wodnych).

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Ustka na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Pol- sce, wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000, wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – Obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 – Obszar najwyŜszej ochrony (ONO), 3 – Granica GZWP w o środku poro- wym Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 105 – Zbiornik mi ędzymorenowy Słupsk, czwartorz ęd (Q m ); 106 – Dolina kopalna Machowino, czwartorz ęd (Q k) ); 117 – Zbiornik Bytów, czwartorz ęd (Q dm ) VIII. Strefa wybrze Ŝa morskiego

Obszar arkusza Ustka obejmuje wybrze Ŝe morskie południowego Bałtyku pomi ędzy 222 a 242 km linii brzegowej. Fragment Morza Bałtyckiego, w granicach arkusza Ustka, charakteryzuje si ę łagodnym nachyleniem podwodnego skłonu brzegowego. Izobata 5 m poło Ŝo- na jest od 300 do 450 m od brzegu w cz ęś ci wschodniej na przedpolu klifów, w cz ęś ci środ- kowej i zachodniej, na przedpolu wybrze Ŝa wydmowego izobata 5 m oddalona jest do około 700–800 m od brzegu. Izobata 10 m przebiega zwykle w odległo ści 1,0–1,9 km od linii brzegowej i nie wykazuje zwi ązku z typem wybrze Ŝa, natomiast przebieg izobaty 15 m układa si ę od 2,0 do 4,0 km od linii brzegowej. Izobata 20 m przebiega w odległo ści 4,5–7,5 km od brzegu.

18 Od zachodnich granic arkusza do wschodnich granic miasta Ustki brzeg jest wydmowy, stabilny. Dalej na wschód jest to brzeg klifowy stabilny, a w okolicach Orzechowa, na odcinku około 2 km, klifowy abradowany. W budowie geologicznej klifu dominuj ą osady eoliczne, a u podnó Ŝa klifu – iły i mułki zastoiskowe, których uławicenie mo Ŝe stanowi ć płaszczyzny po ślizgu dla ruchów masowych: osuwisk i zsuwów (Zachowicz, Dobracki, 2003). Analiza morfodynamicza wybrze Ŝa (Zawadzka-Kahlau, 1999) wykazała, Ŝe najwi ększe ubytki linii brzegowej (1–2 m/rok) zaobserwowano na wschód od Ustki i w rejonie Wydm Modelskich (zachodni kraniec arkusza). Procesy erozyjne maj ą ścisły zwi ązek z falochronem portu usteckiego, który przeci ął główny potok przemieszczania si ę rumowiska z zachodu na wschód. Zubo Ŝyło to dopływ rumowiska na wschodni ą stron ę portu i wzmogło tam proces abrazji brzegu. Natomiast po stronie zachodniej spowodowało wymuszon ą akumulacj ę. Te li- todynamiczne zmiany brzegu obserwowane s ą na odcinkach kilku kilometrów oraz w strefie do 10 m gł ęboko ści morza. Z pola refulacyjnego, w pobli Ŝu falochronu, dostarczany jest piasek do odbudowy wschodniej pla Ŝy w Ustce. Na dnie Bałtyku zaznaczono strefy: o przewadze abrazji i redepo- zycji osadów dennych (Michałowska, Pikies, 1990). Na podstawie wieloletnich obserwacji (Girjatowicz, 1985) wyznaczono granic ę strefy tworzenia si ę zwałów lodowych oraz okre ślono średni ą liczb ę dni z lodem, która na obszarze arkusza Ustka wynosi poni Ŝej 20 dni w roku. Na pla Ŝach wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry morskie o mi ąŜ szo ści 2–5 m, czasem wzbogacone w minerały ci ęŜ kie. Szerokość tej strefy wynosi od kilku do około 150 m i ulega corocznym zmianom. Bezpo średnio do pla Ŝ przylega pas równin piasków eolicznych, z których rozwin ę- ły si ę wały wydmowe. Rozci ągaj ą si ę one na szeroko ści do 1,5 km, tworz ąc bardzo urozmaicone formy o wysokości do 30 m. W śród wydm wyró Ŝnia si ę dwie generacje, wydmy brunatne – starsze i białe – młodsze. W Ustce znajduje si ę port morski z falochronami i latarni ą morsk ą, a na zachód od niego wybudowane w 1939 roku molo. Cały odcinek brzegu morskiego, w granicach obszaru arkusza, chroniony jest ostrogami palowymi. Wej ście do portu w Ustce osłaniaj ą dwa, daleko wysuni ęte w morze, kamienne fa- lochrony. Obydwa, od strony zewn ętrznej (od strony morza), na całej długo ści, wzmocnione są kamiennymi obrzutami, a przy głowicy – betonowymi gwiazdoblokami. Okresowo, po zewn ętrznych stronach falochronu, wykonywane jest sztuczne zasilanie brzegu, przy wykorzy- staniu materiału pochodz ącego z pogł ębiania redy i toru wodnego w porcie.

19 O znaczeniu ochrony brzegów morskich przed erozj ą mo Ŝe świadczy ć ustawa okre śla- jąca wieloletni „Program ochrony brzegów morskich” (DzU nr 67 poz. 621 z 18.04.2003 r.). Wśród przedsi ęwzi ęć , planowanych do wykonania w latach 2004–2023, znalazły si ę tak Ŝe prace na odcinku wybrze Ŝa, poło Ŝonego w granicach arkusza Ustka. W rejonie Ustki plano- wane jest sztuczne zasilanie brzegu oraz modernizacja umocnie ń brzegowych. W 2008 roku rozpocz ęto realizacj ę zadania: budowa opaski brzegowej z kamienia łamanego.

IX. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 9 – Ustka, umieszczono w tabeli 2. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1: 2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin -Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrome-

20 tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako- ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Tabela 2 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg)

Zakresy zawarto- Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- ści w glebach na ci ętnych (me- nych (median) w Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu 9 – Ustka dian) w glebach glebach obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra na arkuszu niezabudowanych Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) 9 – Ustka Polski 4) N=6 N=6 N=6522 Metale Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5–<5 <5 < 5 Ba Bar 200 200 1000 3–39 20 27 Cr Chrom 50 150 500 <1–10 4 4 Zn Cynk 100 300 1000 12–84 22 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–<0,5 < 0,5 < 0,5 Co Kobalt 20 20 200 1,25–3 1,25 2 Cu Mied ź 30 150 600 1–7 3 4 Ni Nikiel 35 100 300 1–5 3 3 Pb Ołów 50 100 600 7–22 11 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 0,05–0,08 0,06 < 0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 9 – Ustka 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 6 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 6 Prawo wodne, b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Cr Chrom 6 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Zn Cynk 6 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Cd Kadm 6 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Co Kobalt 6 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Cu Mied ź 6 2) grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych z wy- Ni Nikiel 6 łączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod ro- Pb Ołów 6 wami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, Hg Rt ęć 6 nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbanizowa- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru ar- ne z wył ączeniem terenów przemysłowych, u Ŝytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, kusza 9 – Ustka do poszczególnych grup u Ŝytkowania 3) (ilo ść próbek) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 6 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

21 Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9.09.2002).

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 2). Przeci ętne zawarto ści: arsenu, baru, chromu, cynku, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu i ołowiu w badanych glebach arkusza s ą ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ęt- nych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wy Ŝsz ą warto ść mediany wykazuje jedynie zawarto ść rt ęci. Pod wzgl ędem zawarto ści metali, wszystkie spo śród badanych próbek spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunk- cyjne u Ŝytkowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady wodne

W osadach powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku se- dymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a tak Ŝe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docieraj ącego ze ściekami przemysło- wymi i komunalnymi, jest zatrzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ąz- ków organicznych trafiaj ących do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po śred- nio na zdrowia człowieka. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą poten- cjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych

22 w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego poru- szenia wcze śniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mo- gą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oraz wielopier ścieniowymi w ęglowodorami aromatycznymi (WWA) i polichlorowanymi bifenylami (PCB) oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (DzU nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jako ści osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, WWA i PCB, powy Ŝej której prawdopo- dobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 3 zamieszczono dopuszczalne zawarto ści pierwiastków oraz trwałych zanieczyszcze ń organicznych (TZO) w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i meliora- cyjnych, obowi ązuj ące w Polsce oraz warto ści tła geochemicznego dla osadów wodnych Pol- ski i warto ści PEL . Tabela 3 Zawarto ść pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych w osadach wodnych (mg/kg)

Parametr Rozporz ądzenie MŚ* PEL ** Tło geochemiczne Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05 *** WWA 11 WWA 5,683 **** WWA 7 WWA 8,5 PCB 0,3 0,189

* – ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ** – MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Devel- opment and evaluation of sediment quality assessment guidelines. *** – suma acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenantrenu, antracenu, fluorantenu, pirenu, benzo(a)antracenu, benzo[a]pirenu, dibenzo[ah]antracenu **** – suma benzo(a)antracenu, benzo[b]fluorantenu, benzo[k]fluorantenu, benzo[a]pirenu, dibenzo[ah]antracenu, indeno [1,2,3 – cd]pirenu, benzo[ghi]perylenu)

23 Materiał i metody bada ń laboratoryjnych. W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś). Próbki osadów rzecznych s ą pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod powierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworz ący si ę osad charakteryzuje si ę wi ększ ą zawarto ści ą frakcji mułkowo-ilastej. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnowa drobniejsza ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP – OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą kró- lewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS), tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Zawarto ści wielopier ścienio- wych w ęglowodorów aromatycznych (WWA) – acenaftylenu, acenaftenu, fluorenu, fenantrenu, antracenu, fluorantenu, pirenu, benzo(a)antracenu, chryzenu, benzo(b)fluorantenu, benzo(k)fluorantenu, benzo(a)pirenu, indeno(1,2,3-cd)pirenu, dibenzo(a,h) antracenu, benzo(ghi)perylenu oznaczono przy u Ŝyciu chromatografu gazowego z detektorem spektrometrem mas (GC-MSD), a oznaczenia polichlorowanych bifenyli (kongenery PCB28, PCB52, PCB101, PCB118, PCB153, PCB138, PCB180) wykonano przy u Ŝyciu chromatografu gazowego z detektorem wychwytu elektronów (GC-ECD). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w War- szawie.

Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o przekroczonych warto ściach PEL (niebieski) pod wzgl ędem zawarto ści potencjalnie szkodliwych pierwiastków oraz w postaci koła o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski) pod wzgl ę- dem zawarto ści trwałych zanieczyszcze ń organicznych. Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść Ŝadnego pierwiastka lub zwi ązku organicznego nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku za-

24 kwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pier- wiastków lub zwi ązków organicznych decyduj ących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów Na arkuszu zlokalizowany jest punkt obserwacyjny PM Ś (Pa ństwowy Monitoring Śro- dowiska) na rzece Słupi w Ustce, z którego próbki do bada ń pobierane s ą corocznie. Osady Słupi charakteryzuj ą si ę bardzo niskimi zawarto ściami potencjalnie szkodliwych pierwiast- ków, s ą one porównywalne z warto ściami ich tła geochemicznego. S ą to zawarto ści ni Ŝsze od ich dopuszczalnych st ęŜ eń według Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r., a tak Ŝe ni Ŝsze od ich warto ści PEL , powy Ŝej której obserwuje si ę szkodliwe oddzia- ływanie na organizmy wodne. Stwierdzone zawarto ści wielopier ścieniowych w ęglowodorów są podwy Ŝszone w porównaniu do warto ści ich tła geochemicznego, ale s ą to zawarto ści ni Ŝ- sze od dopuszczalnych wg Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. i ni Ŝsze od warto ści PEL . Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 4 Zawarto ść pierwiastków w osadach rzecznych (mg/kg) Parametr Słupia Ustka (Charnowo) Arsen (As) <5 Chrom (Cr) 7 Cynk (Zn) 34 Kadm (Cd) <0,5 Mied ź (Cu) 5 Nikiel (Ni) 2 Ołów (Pb) 8 Rt ęć (Hg) 0,029

WWA 11 WWA 1,019

WWA 7 WWA 1,675 PCB <0,001 3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma – spektrometrycznych wykonanych dla Atla- su Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994).

25 Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N – S, przecinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Profile pomiarowe s ą krótkie, po- niewa Ŝ północn ą cz ęść arkusza zajmuj ą wody Morza Bałtyckiego. Wykresy słupkowe spo- rz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do inter- pretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w prze- dziale od około 22 do około 48 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 35 nGy/h i jest zbli Ŝona do średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 10 do około 42 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 25 nGy/h. Wzdłu Ŝ obydwu profili wy Ŝszymi dawkami promieniowania gamma cechuj ą si ę gliny zwałowe oraz utwory wodnolodowcowe i zastoiskowe (około 25– 50 nGy/h), a ni Ŝszymi – piaski eoliczne, osady rzeczne i torfy (10–20 Gy/h). St ęŜ enia radio- nuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charaktery- styczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 0 do 1,8 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 0 do 2,3 kBq/m 2.

26 9W PROFIL ZACHODNI 9E PROFIL WSCHODNI

27 27

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Ustka (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

X. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” oraz w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. W nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo Ŝliwo ści ą pó źniejszych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wył ączone całkowicie z mo Ŝliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in Ŝyniersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3) tereny nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo Ŝliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa, a tak Ŝe ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 5). Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: − warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami przyj ętymi dla okre ślonego typu składowisk przyj ętymi w tabeli 5; − zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przy- kryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Omawiane wy Ŝej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne do- kumentuj ą obecno ść warstwy izolacyjnej do gł ęboko ści 10 m.

28 Tabela 5 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych opadów Współczynnik fil- Mi ąŜ szo ść [m] Rodzaj gruntów tracji k [m/s] N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x 10 – 9 Iły, iłołupki K – odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i obojętne 1 – 5 ≤ 1 x 10 – 9 O – odpady oboj ętne ≥ 1 ≤ 1 x 10 – 7 Gliny

Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Ustka Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Fuszara, 1998). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest para- metrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dla- tego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczo- nymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze arkusza Ustka około 85% powierzchni l ądowej obejmuje bezwzgl ędny za- kaz lokalizowania składowisk wszystkich typów odpadów. Wył ączeniom podlegaj ą: − obszary zwartej zabudowy w obr ębie miasta Ustka wraz z infrastruktur ą komunaln ą, uzdrowiskow ą, portow ą i terenami zielonymi oraz wsi Duninowo; − pas wybrze Ŝa morskiego wraz ze stref ą 1 km w gł ąb l ądu; − obszar pla Ŝy budowanej przez piaski morskie na całej długo ści brzegu morskiego oraz pa- sa wydmowego tworzonego przez formy pochodzenia eolicznego na całej długo ści brzegu morskiego (od Modelskich Wydm po Podd ąbie); − obszar misy jeziornej i jego strefy kraw ędziowej Jeziora Modła oraz innych mniejszych zbiorników wodnych wraz z otaczaj ącym je pasem o szeroko ści 250 m; − tereny bagienne i podmokłe, w tym ł ąki na glebach pochodzenia organicznego – wyst ępu- jące głównie na wi ększych powierzchniach na zachód od Duninowa i w okolicach Bydli-

29 na oraz doliny rzek: Słupi, Glinnej, śelkowej Wody i Strugi L ędowskiej, a tak Ŝe innych mniejszych cieków wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m; − równiny torfowe, obejmuj ące znaczne obszary obni Ŝenia jeziora Modła, doliny wód roz- topowych w okolicach Strzelina i Wytowna oraz liczne zagł ębienia bezodpływowe roz- siane na wysoczy źnie polodowcowej i równinach zastoiskowych wypełnione osadami organicznymi: torfami oraz namułami; − obszary poło Ŝone w obr ębie zagł ębie ń bezodpływowych i okresowo przepływowych, wy- pełnionych w znacznym stopniu osadami organicznymi (torfy, namuły); − obszary wyst ępowania osadów holoce ńskich: torfów, namułów torfiastych i piaszczystych, piasków eolicznych, morskich i pla Ŝowych oraz osadów sto Ŝków napływowych i ta- rasów zalewowych, akumulowanych głównie wzdłu Ŝ rzek: Słupi, Glinnej, śelkowej Wo- dy i Strugi L ędowskiej oraz innych mniejszych cieków; − miejsca wyst ępowania utworów deluwialnych wypełniaj ących młode doliny i parowy erozyjne w kraw ędzi doliny Słupi na południe od Nietkowa i koło Strzelina, z uwagi na mo Ŝliwo ść powstawania ruchów geodynamicznych (spłukiwanie, spływanie, spełzywa- nie); − tereny o nachyleniu powy Ŝej 10 o wyst ępuj ące w rejonie Mo ŜdŜanowa; a tak Ŝe fragment klifowego brzegu morskiego na odcinku 10 km od Ustki po Podd ąbie, w niektórych miejscach predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych (Grabowski (red.), 2007b); − rejon występowania moren z wyci śni ęcia pomi ędzy Zabłociem a Mo ŜdŜanowem, które stanowi ą wały zaburzonych glacitektonicznie glin i piasków lodowcowych z licznymi porwakami utworów trzeciorz ędowych (paleoge ńsko-neoge ńskich); − teren znajduj ący si ę w obr ębie obszaru specjalnej ochrony siedlisk obj ętych programem Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 – „Przymorskie Błota”; − kompleksy le śne o powierzchni powy Ŝej 100 ha, wyst ępuj ące głównie w północnej, wschodniej oraz południowej cz ęś ci arkusza; − rezerwaty przyrody: „Buczyna nad Słupi ą”, „Jezioro Modła” oraz „Zaleskie Bagna”; − obszar górniczy ustanowiony dla uj ęcia zło Ŝa mineralnych wód leczniczych w Ustce; − strefa ochrony po średniej uj ęcia zło Ŝa mineralnych wód leczniczych „Ustka”.

30 Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych. Poza terenami bezwzgl ędnie wył ączonymi lokalizacja składowisk jest dopuszczalna. Preferowane do tego celu s ą jednak obszary posiadaj ące naturaln ą warstw ę izolacyjn ą, zgodn ą z wymaganiami dotycz ącymi naturalnej bariery geologicznej (tabela 5). W obr ębie omawianego obszaru rol ę naturalnej bariery izolacyjnej spełniaj ą plejstoce ń- skie gliny zwałowe fazy pomorskiej stadiału głównego zlodowace ń północnopolskich (wisły) buduj ące wysoczyzn ę morenow ą. Wymienione utwory pokrywaj ą wi ększo ść obszaru opisywanego arkusza i stanowi ć mog ą one warstw ę izolacyjn ą wył ącznie dla bezpo średniej lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych. S ą to gliny szarobrunatne lub brunatne, lokalnie szare, przewa Ŝnie piaszczyste, a ich mi ąŜ szo ść na obszarze arkusza wynosi od 2 (rejon Ustki) do 30 m (koło Strzelina) – średnio 10 m (Uniejewska, Nosek, 1986). Jak wynika z analizy przekrojów geologicznych oraz otworów wiertniczych znajduj ą- cych si ę w obszarach wydzielonych POLS, mi ąŜ szo ść tych glin dochodzi do 14 m (rejon Wie- lichowa) i 26 m (okolice Machowina-Kolonii). Gliny najmłodsze (zlodowacenia wisły) cz ęsto pod ścielone s ą glinami starszymi tego samego zlodowacenia (faz pozna ńskiej i leszczy ńskiej) (rejony Strzelinka i Gol ęcina) oraz lokalnie starszych zlodowace ń środkowopolskich (okolice Starówka i Mo ŜdŜanowa), tworz ąc pakiety o mi ąŜ szo ściach dochodz ących odpowiednio do 45 i ponad 80 m. Mi ąŜ szo ść naturalnej bariery izolacyjnej w tych rejonach znacznie przekracza kilkadziesi ąt metrów, co stanowi bardzo dobre zabezpieczenie przed migracj ą zanieczyszcze ń z powierzchni terenu. Zmienne wła ściwo ści izolacyjne wyznaczono w obr ębie utworów wykazuj ących zró Ŝ- nicowanie litologiczne i mi ąŜ szo ść do 2,5 m: piaskach i mułkach kemów, eluwiach glin zwa- łowych, piaskach zastoiskowych na iłach i mułkach zastoiskowych górnych oraz piaskach lodowcowych na glinach zwałowych. Wyznaczone obszary POLS o zmiennych wła ściwo ściach izolacyjnych wyst ępuj ą w niewielu miejscach na terenie arkusza, głównie na wschód od Wy- towna, koło Strzelina, Bydlina oraz Gol ęcina. Lokalizacja składowisk odpadów w tych miejscach b ędzie wymagała usuni ęcia warstwy nadkładu piaszczystego na etapie prac przygoto- wawczych. W wyznaczonych na mapie obszarach pozbawionych naturalnej bariery geologicznej (utworach piaszczystych i piaszczysto-Ŝwirowych wodnolodowcowych i wodnolodowcowych) w rejonie Strzelina, Gał ęzinowa, Niestkowa, Nowego Duninówka, Bydlina oraz Wy- towna lokalizacja składowisk jest dopuszczalna pod warunkiem wykonania sztucznych osłon izolacyjnych.

31 W zasi ęgu obszarów preferowanych pod składowiska odpadów oboj ętnych znajduje si ę czwartorz ędowe u Ŝytkowe pi ętro wodono śne (Fuszara, 1998), na które składaj ą si ę trzy poziomy wodono śne: przypowierzchniowy, mi ędzyglinowy i podglinowy. We wskazanych obszarach preferowanych pod składowiska odpadów wyst ępuje poziom mi ędzyglinowy, który posiada tak Ŝe znaczenie u Ŝytkowe. Reprezentowany jest on przez on przez utwory piaszczyste zlodowace ń środkowo- i północnopolskich oraz interglacjału eemskiego. Wyst ępuje on na ró Ŝnej gł ęboko ści, zale Ŝnej od morfologii terenu (od 15 do 72 m), pod nadkładem glin o znacznej mi ąŜ szo ści (do kilkudziesi ęciu metrów). Prowadzi on wody o zwierciadle napi ę- tym. Utwory ilaste oraz mułkowe zalegaj ące w stropie tego poziomu stanowi ą dostateczn ą izolacj ę, chroni ącą wody przez zanieczyszczeniem z powierzchni. Stopień zagro Ŝenia głów- nego u Ŝytkowego poziomu wodono śnego na wyznaczonych obszarach POLS okre ślono jako niski i bardzo niski. Lokalnie (na południe od Wielichowa oraz w okolicy Włynkówka) stopie ń zagro Ŝenia jest bardzo wysoki, ze wzgl ędu na słab ą izolacj ę poziomu wodono śnego lub jej brak. W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) wyró Ŝnione na podstawie ogranicze ń lokalizowania składowisk, wynikaj ących z blisko ści lotniska Słupsk – Redzikowo. Ograniczenia te nie maj ą charakteru bezwzgl ędnych za- kazów, lecz powinny by ć rozpatrywane indywidualnie w ocenie oddziaływania na środowi- sko potencjalnego składowiska, a w dalszej procedurze w ustaleniach z odpowiednimi słu Ŝ- bami: nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony przyrody, konserwatorem zabyt- ków oraz administracji geologicznej. Ograniczenia warunkowe ze wzgl ędu na ochron ę terenów w pobli Ŝu lotniska wyznaczono w promieniu 8 km od jego punktu referencyjnego. Swym zasi ęgiem obejmuje ono niewielkie fragmenty obszarów POLS w rejonie Włynkówka. Pozostałe wyznaczone miejsca pod lokalizacj ę składowisk odpadów oboj ętnych nie posiadaj ą warunkowych ogranicze ń składowania odpadów. Wyznaczone obszary POLS maj ą du Ŝe powierzchnie, co umo Ŝliwia wybór miejsca pod ewentualn ą budow ę takiego obiektu jak składowisko odpadów w dogodnej odległo ści od zabudowa ń miejscowo ści.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów komunalnych Na terenie arkusza w obr ębie wychodni osadów zastoiskowych zlodowace ń północno- polskich (wisły) z najmłodszej fazy recesyjnej wskazano kilka niewielkich obszarów spełnia-

32 jących wymogi lokalizowania składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalnych). Warstw ę izolacyjn ą tworz ą iły i mułki zastoiskowe górne reprezentowane przez seri ę szarych zwi ęzłych mułków i iłów warwowych, których mi ąŜ szo ść waha si ę od 5 do 17 m. Wyst ępuj ą one na powierzchni wyznaczonych obszarów POLS we wschodniej cz ęś ci arkusza (na północ od Bydlina oraz w okolicy Wytowna). Z uwagi na niewystarczaj ące rozpoznanie oraz prawdopodobie ństwo wyst ępowania w obr ębie starszych kompleksów ilastych zaburze ń glacitektonicznych oraz przewarstwie ń piaszczystych, na mapie rejony zaj ęte przez omawiane serie zastoiskowe wskazano jako obszary o zmiennych wła ściwo ściach izolacyjnych. Średnie parametry wy Ŝej wymienionych utworów ilastych s ą nast ępuj ące: zawarto ść frakcji iłowej – 45,7%, nasi ąkliwo ść – 16,4%, straty pra Ŝenia – 10,33%, SiO 2 – 54,96%, Ca-

O+MgO – 8,11%, Al 2O3 – 14,43%, Fe 2O3 – 5,3% (Szapli ński, 1977). Wskazane na mapie preferowane obszary mo Ŝliwej lokalizacji odpadów komunalnych znajduj ą si ę w rejonie wyst ępowania czwartorz ędowego pi ętra wodono śnego. Zwierciadło wody posiada charakter napi ęty. Warstwy wodono śne s ą dobrze izolowane pakietami utwo- rów słabo przepuszczalnych o mi ąŜ szo ści do kilkudziesi ęciu metrów, z tego wzgl ędu stopie ń zagro Ŝenia głównego u Ŝytkowego poziomu wodono śnego jest niski i bardzo niski (Fuszara, 1998). Wyznaczone obszary POLS nie posiadaj ą ogranicze ń warunkowych składowania od- padów. Rejony te mog ą spełnia ć wymagania pod lokalizacj ę składowiska odpadów komunalnych, ale przed przyst ąpieniem do prac w celu lokalizacji składowiska naleŜy przeprowadzi ć szczegółowe badania geologiczne (maj ące na celu potwierdzenie rozprzestrzenienia poziome- go i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej), geologiczno-in Ŝynierskie i hydrogeologiczne, umo Ŝliwiaj ące określenie jej cech izolacyjnych.

Ocena najkorzystniejszych warunków geologiczno-hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk odpadów Wśród wydzielonych na mapie obszarów predysponowanych do składowania odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne najkorzystniejsze s ą obszary, które znajduj ą si ę na północ od Bydlina oraz w rejonie Wytowna. Mi ąŜ szo ść kompleksu wyst ępuj ących tam iłów i muł- ków zastoiskowych wynosi od 5 do 17 m, a wyst ępuj ące na tym terenie czwartorz ędowe pi ę- tro wodono śne charakteryzuje si ę niskim i bardzo niskim stopniem zagro Ŝenia wód podziemnych. Dodatkowym atutem jest brak wyst ępowania ogranicze ń warunkowych. Najkorzystniejsze obszary do lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych wyst ępuj ą w rejonach: Strzelinka, Gol ęcina oraz Starkówka i Mo ŜdŜanowa, gdzie mi ąŜ szo ść pakietu

33 glin zwałowych dochodzi odpowiednio do 45 i ponad 80 m, a wyst ępuj ący na tych obszarach czwartorz ędowy u Ŝytkowy poziom wodono śny charakteryzuje si ę niskim oraz bardzo niskim stopniem zagro Ŝenia wód podziemnych. Dodatkowym atutem jest brak ogranicze ń warunkowych dla wskazanych w tym rejonie POLS oraz wi ększe oddalenie od zabudowa ń wi ększych miejscowo ści. W przypadku konieczno ści lokalizacji na omawianym terenie inwestycji mog ącej znacz ąco wpływa ć na otoczenie, w pierwszej kolejno ści nale Ŝałoby rozpatrywa ć rejony, gdzie kompleks glin zwałowych ma najwi ększ ą mi ąŜ szo ść . Nale Ŝy jednak liczy ć si ę z faktem, Ŝe konieczne b ędzie zastosowanie dodatkowych sztucznych barier izolacyjnych.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na terenach nieobj ętych bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk wskazano odpowiednim symbolem wyrobisko po eksploatacji kopaliny (kruszywa naturalnego), które z racji pozostawienia niezagospodarowanej niszy i zagł ębienia w morfologii terenu, mo Ŝe by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsce składowania odpadów pod warunkiem stworzenia sztucznej bariery izolacyjnej. Przestrzenny zasi ęg tego wyrobiska mo Ŝe ulega ć zmianom, st ąd zaznaczono je na Planszy B wył ącznie w formie punktowego znaku graficznego. Na obszarze omawianego arkusza wyst ępuje jedno wyrobisko, które po odpowiednim przystosowaniu mo Ŝe stanowi ć nisz ę do składowania odpadów. Wyrobisko te znajduje si ę na północ od Bydlina i jest odkrywk ą po zaniechanej eksploatacji zło Ŝa kruszywa naturalnego „Machowino”. Zlokalizowane jest ono na obszarze pozbawionym naturalnej izolacji, dlatego ewentualne wykorzystanie tego miejsca pod składowisko odpadów b ędzie wi ązało si ę z wykonaniem sztucznych zabezpiecze ń dna i skarp wyrobiska przy u Ŝyciu izolacji synte- tycznych lub barier gruntowych. Wskazane na mapie wyrobisko posiada ograniczenia warunkowe wynikaj ące z ochrony przyrody i obiektów dziedzictwa kulturowego, ochrony złó Ŝ kopalin oraz ze wzgl ędu na wyst ępuj ące w pobli Ŝu (do 1,0 km) obiekty zabudowy mieszkaniowej. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko dla składowania odpadów, lecz

34 tak Ŝe powinny by ć uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mog ących pogorszy ć stan śro- dowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mog ą by ć u Ŝyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania tere- nów zdegradowanych. Plansza B prezentuje wi ęc zarówno wybrane aspekty odporno ści na środowisko jak i zapis istotnych wska źników zanieczyszcze ń, do których dostosowane powinny by ć szczegółowe rozwi ązania w zakresie zarz ądzania przestrzeni ą.

XI. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki podło Ŝa budowlanego na obszarze arkusza Ustka opracowano na podstawie mapy topograficznej, Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Uniejewska, Nosek, 1982, 1985) oraz obserwacji terenowych. Wykorzystano równie Ŝ opracowanie pt.: Mapy osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych (Grabow- ski (red.) i in., 2007 a; 2007 b). Ze wzgl ędu na skal ę prezentowanej mapy waloryzacja warunków geologiczno- inŜynierskich podło Ŝa budowlanego ma charakter ogólny. Wyró Ŝniono 2 rodzaje podło Ŝa budowlanego: obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa i o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Warunki podło Ŝa budowlanego okre ślono dla około 25% powierzchni l ądowej arkusza Ustka. Z analizy wył ączono tereny: rezerwatów, gruntów rolnych klas I–IVa, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, lasów, zbiorników wód, pla Ŝ nadmorskich, poligonu wojskowego oraz zwartej zabudowy miasta Ustka i udokumentowanych złó Ŝ. Rejony o korzystnych warunkach dla budownictwa obejmuj ą obszary wyst ępowania gruntów spoistych, w stanie zwartym, półzwartym i twardoplastycznym, gruntów sypkich średniozag ęszczonych i zag ęszczonych, na których nie wyst ępuj ą zjawiska geodynamiczne, a gł ęboko ść wody gruntowej przekracza 2 m. Na omawianym obszarze warunki korzystne dla budownictwa wyst ępuj ą na wysoczy ź- nie polodowcowej płaskiej i falistej oraz na wyrównanych powierzchniach wzgórz moreno- wych, zbudowanych z glin zwałowych poło Ŝonych na zachód od drogi wojewódzkiej z Ustki do Słupska w okolicach Duninówka, Charnowa, Zaleskich i Mo ŜdŜanowa. Korzystnymi wa- runkami dla budownictwa cechuj ą si ę tak Ŝe obszary wyst ępowania plejstoce ńskich iłów i mułków zastoiskowych, w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza, w okolicach Wytowna, Niestkowa i Folwarku Agata oraz obszary wyst ępowania gruntów sypkich średniozag ęszczo- nych (piaski i Ŝwiry sandrowe) z okolic Radwanek. Zarówno grunty pochodzenia morenowe-

35 go jak i zastoiskowe, wyst ępuj ące od powierzchni terenu, s ą na analizowanym obszarze nie- skonsolidowane i wykazuj ą w zwi ązku z tym zwi ększon ą odkształcalno ść i obni Ŝon ą wy- trzymało ść na ścinanie. Na wszystkich terenach, dla których okre ślono korzystne warunki podło Ŝa budowlanego, gł ęboko ść do zwierciadła wód gruntowych przekracza 2 m. Do obszarów o niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo warunkach podło Ŝa zaliczono tereny podmokłe i zabagnione, tereny wyst ępowania holoce ńskich gruntów organicznych (namuły i torfy), lu źnych piasków jeziornych i rzecznych oraz piasków eolicznych wzdłu Ŝ wybrze Ŝa. Do obszarów o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo zaliczono tereny wyst ępowania gruntów słabono śnych (organicznych i sypkich). Obejmuj ą one tereny wyst ępowania torfów i namułów w dolinach rzecznych i obni Ŝeniach jeziora Mo- dła oraz lu źnych piasków wydmowych. Do obszarów o niekorzystnych warunkach zaliczono tak Ŝe mi ękkoplastyczne iły i mułki zlodowace ń północnopolskich z okolic Dalmierza Prze- włockiego i Machowina-Kolonii oraz gliny plastyczne z rejonu P ęplina i Niestkowa. Wymie- nione wy Ŝej obszary cechuj ą si ę płytkim (do 2 m) zaleganiem zwierciadła wód gruntowych. Do rejonów o niekorzystnych warunkach budowlanych zaliczono równie Ŝ obszary predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych oraz obszary o spadkach terenu powy Ŝej 12%, które znajduj ą si ę w dolinie Słupi i na stromych zboczach wału morenowego w okolicach Zaleskich. Ruchy masowe w postaci osuwisk o powierzchni od 0,01 do 0,225 ha udokumentowano na odcinku wybrze Ŝa klifowego na wschód od Ustki, w rejonie Orzechowa i Podd ąbia (Grabowski, red. i in., 2007b). W stromych zboczach doliny Słupi oraz nielicznych cieków rozcinaj ących gł ęboko powierzchni ę wysoczyzny, szczególnie tam gdzie obserwuje si ę ró Ŝno- rodno ść litologiczn ą osadów i drena Ŝ poziomów wodono śnych, wyst ępuj ą osuwiska i zjawiska spełzywania zboczy, spowodowane wyciekami i wysi ękami wód podziemnych.

XII. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Ustka jest w wi ększo ści terenem rolniczym, słabo uprzemysłowionym. Gleby chronione dla rolniczego u Ŝytkowania klas I–IVa stanowi ą około 35% jego l ądowej powierzchni i wyst ępuj ą w du Ŝych, zwartych kompleksach. Natomiast ł ąki na glebach pochodzenia organicznego znajduj ą si ę głównie w obni Ŝeniu jeziora Modła (Zaleskie Bagna) oraz kilku mniejszych rejonach i zajmuj ą około 4% powierzchni l ądowej arkusza. Lasy zajmuj ą około 30% powierzchni l ądowej arkusza i wyst ępuj ą w trzech zespołach le śnych: nadmor- skiego boru sosnowego z czarn ą ba Ŝyn ą i kwa śną buczyn ą, kontynentalnego boru bagiennego (na torfowiskach) z drzewostanem olszy czarnej, wierzb i brzóz oraz zespole Ŝyznej buczyny ni Ŝowej czyli lasu bukowo-grabowego z domieszk ą sosny zwyczajnej i brzozy brodawkowej.

36 Ochron ą przyrody i krajobrazu obj ęta jest znaczna cz ęść powierzchni l ądowej omawianego arkusza. Utworzono tu trzy rezerwaty przyrody, dwa obszary chronionego krajobrazu, kilkadziesi ąt pomników przyrody Ŝywej, sze ść u Ŝytków ekologicznych oraz 3 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe (tabela 6). Do terenów obj ętych ochron ą w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 zaliczono: obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO) – Przybrze Ŝne Wody Bałtyku (PLB 990002) oraz specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO) – Przymorskie Błota (PLH 220024). Rezerwat le śny „Buczyna nad Słupi ą” o powierzchni 18,92 ha obejmuje dno i prawe zbocze doliny Słupi. Ustanowiony został w celu ochrony naturalnych zbiorowisk le śnych. Strome zbocza poro śni ęte s ą pot ęŜ nymi bukami. Dno doliny poprzecinane jest gł ębokimi pa- rowami poro śni ętymi buczyn ą ni Ŝow ą i kwa śną, ł ęgami olszowymi i wi ązowo-jesionowymi, olszami bagiennymi oraz rzadko spotykanymi ro ślinami kokorczykiem w ątłym i kruszczy- kiem szerokolistnym. W rezerwacie ornitologicznym „Jezioro Modła” na powierzchni 194,8 ha chronione s ą miejsca l ęgowe wielu gatunków ptaków wodnych oraz zespołów roślinno ści wodnej i szuwa- rowej. Tutaj legowiska zakładaj ą: mewy ( śmieszka, pospolita i srebrzysta) oraz rybitwa czar- na. Gnie ŜdŜą si ę za ś: kaczki, cyranki, łab ędź niemy, g ęś g ęgawa, błotniak stawowy i ł ąkowy, remiz, zimorodek i trzciniak. Przelotem przebywaj ą tu: łab ędź niemy i krzykliwy, g ęś biało- czelna, g ągoł i nurog ęś . Okolice jeziora pokrywaj ą zbiorowiska szuwarów: oczeretowych, trzcinowych i trawiastych oraz zaro śla wierzbowo – olszynowe. W toni wodnej wyst ępuj ą rozległe płaty „lilii wodnych” budowanych przez skupiska gr ąŜ ela Ŝółtego, grzybienia białego i ró Ŝnego rodzaju rdestnic. Rezerwat „Zaleskie Bagna”, zajmuje ł ącznie powierzchni ę 401,99 ha, z czego 287,75 ha poło Ŝone jest w gminie Ustka, a 114,24 ha w gminie Postomino. Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie, ze wzgl ędów dydaktycznych i naukowych, rozległego torfowi- ska wysokiego, które od niedawna tworzy si ę na torfowisku niskim. Powierzchniowo domi- nują bory i brzeziny bagienne w ró Ŝnym stanie zachowania. Najbardziej wypi ętrzon ą cz ęść kopuły zajmuje kilkudziesi ęciohektarowy, otwarty mszar z nielicznymi pojedynczymi drze- wami sosny i brzozy i z masowym wyst ępowaniem przygiełki białej. W kilku potorfiach za- chowało si ę otwarte lustro wody. Cech ą charakterystyczn ą obiektu jest wyst ępowanie g ęstych zaro śli budowanych przez woskownic ę europejsk ą, niekiedy tworz ących jednorodne kilku- hektarowe powierzchnie. Cennym elementem flory jest stanowisko maliny moroszki. Na obszarze arkusza Ustka znajduje si ę 55 pomników przyrody Ŝywej. S ą to pojedyncze drzewa lub grupy drzew, głównie d ęby, lipy i kasztanowce.

37 Natomiast 6 uŜytków ekologicznych ustanowiono na bagnach, torfowiskach i stawach zajmuj ących powierzchni ę od 0,3 do 80,55 ha. Chronione s ą tu ro ślinno ść bagienna i torfowi- skowa oraz ostoje i miejsca lęgowe zwierz ąt. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Ostoja Łab ędzi” w Ustce obejmuje 200-metrowy obszar pla Ŝy morskiej od mola w kierunku wschodnim. Ustanowiono go w celu ochrony i zachowania fragmentów naturalnego krajobrazu z siedliskiem łab ędzi. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Kraina w Krat ę w Dolinie Rzeki Moszczeniczki” obejmuje obszar o powierzchni 2572,24 ha. Celem ustanowionego w 2007 roku zespołu jest ochrona cennych fragmentów tradycyjnego krajobrazu wiejskiego z doskonale zachowanymi zespołami architektury regionalnej oraz wysokich walorów przyrodniczych doliny rzeki Moszczeniczki. Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Bruskowskie Bagno”, o powierzchni 214,86 ha, utworzono w 2006 roku, w celu ochrony warto ści przyrodniczych i krajobrazowych torfowi- ska wysokiego, stanowi ącego lokaln ą ostoj ę bioró Ŝnorodno ści oraz zachowania stanowisk chronionych i rzadkich gatunków ro ślin i zwierz ąt. W zdecydowanej wi ększo ści tereny obu zespołów przyrodniczo-krajobrazowych poło- Ŝone s ą na arkuszu s ąsiednim Wrze śnica (20). Tabela 6 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody, u Ŝytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych Nr obiektu Rok Forma Gmina Rodzaj obiektu na Miejscowo ść zatwierdze- ochrony Powiat (powierzchnia w ha) mapie nia 1 2 3 4 5 6 miasto Ustka L – „Buczyna nad Słupi ą” 1. R Ustka 1988 słupski (18,92) Ustka O – „Jezioro Modła” 2. R Modła 1982 słupski (194,8) Postomino , Ustka T – „Zaleskie Bagna” 3. R Zaleskie 2006 sławie ński, słupski (401,99)* Ustka 4. P Wytowno 1998 PŜ – wierzba krucha słupski Ustka 5. P Wytowno 1998 PŜ – wierzba krucha słupski Ustka 6. P Grabno 1998 PŜ – lipa drobnolistna słupski Ustka 7. P Grabno 1998 PŜ – lipa drobnolistna słupski Ustka 8. P Grabno 1998 PŜ – platan klonolistny słupski Ustka 9. P Grabno 1998 PŜ – d ąb szypułkowy słupski

38 1 2 3 4 5 6 Ustka 10. P Zimowisko 1998 PŜ – dąb szypułkowy słupski Ustka 11. P Zimowisko 1998 PŜ – dąb szypułkowy słupski Ustka 12. P Zimowisko 1998 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Ustka 13. P Zimowisko 1998 PŜ – dąb szypułkowy słupski Ustka 14. P Zimowisko 1998 PŜ – dąb szypułkowy słupski Ustka 15. P Zimowisko 1998 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Ustka 16. P Zimowisko 1998 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Ustka 17. P Zimowisko 1998 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Ustka 18. P Zimowisko 1998 PŜ – buk zwyczajny słupski Ustka 19. P Zimowisko 1998 PŜ – wi ąz polny słupski Ustka 20. P Zimowisko 1998 PŜ – wierzba biała słupski Ustka 21. P Zimowisko 1998 PŜ – jesion wyniosły słupski Ustka 22. P Zimowisko 1998 PŜ – platan klonolistny słupski Ustka 23. P Zimowisko 1998 PŜ – wi ąz górski słupski Ustka 24. P Zimowisko 1998 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Ustka 25. P Zimowisko 1998 PŜ – lipa szerokolistna słupski Ustka 26. P Zimowisko 1998 PŜ – lipa szerokolistna słupski Ustka 27. P Zimowisko 1998 PŜ – lipa szerokolistna słupski Ustka 28. P Zimowisko 1998 PŜ – lipa szerokolistna słupski Ustka 29. P Zimowisko 1998 PŜ – lipa drobnolistna słupski Ustka 30. P Machowino 1998 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Ustka 31. P Charnowo 1998 PŜ – lipa drobnolistna słupski Ustka 32. P Charnowo 1998 PŜ – lipa drobnolistna słupski Ustka 33. P Charnowo 1998 PŜ – lipa drobnolistna słupski Ustka 34. P Niestkowo 1998 PŜ – lipa drobnolistna słupski Ustka 35. P Niestkowo 1998 PŜ – lipa drobnolistna słupski Ustka 36. P Niestkowo 1998 PŜ – lipa drobnolistna słupski

39 1 2 3 4 5 6 Ustka 37. P Niestkowo 1998 PŜ – lipa szerokolistna słupski Ustka 38. P Niestkowo 1998 PŜ – lipa szerokolistna słupski Ustka 39. P Niestkowo 1998 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Ustka 40. P Niestkowo 1998 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Ustka 41. P Niestkowo 1998 PŜ – dąb szypułkowy słupski Ustka 42. P Niestkowo 1998 PŜ – świerk pospolity słupski Ustka 43. P Niestkowo 1998 PŜ – lipa drobnolistna słupski Ustka 44. P Niestkowo 1998 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Ustka 45. P Niestkowo 1998 PŜ – lipa szerokolistna słupski Ustka 46. P Mącznik 1980 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Ustka 47. P Mącznik 1980 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Ustka 48. P Duninowo 1998 PŜ – lipa drobnolistna słupski Ustka 49. P Duninowo 1998 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Ustka 50. P Duninowo 1998 PŜ – jesion wyniosły słupski Ustka 51. P Duninowo 1998 PŜ – lipa drobnolistna słupski PŜ – grupa drzew Ustka 52. P Duninowo 1998 (16 kasztanowców, 6 klonów, słupski 3 lipy, 1 jesion) Ustka 53. P Zaleskie 1998 PŜ – topola biała słupski Ustka 54. P Zaleskie 1998 PŜ – klon srebrzysty słupski Ustka 55. P Zaleskie 1998 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Ustka 56. P Zaleskie 1998 PŜ – jesion wyniosły słupski Ustka 57. P Zaleskie 1998 PŜ – kasztanowiec zwyczajny słupski Ustka 58. P Zaleskie 1998 PŜ – d ąb szypułkowy słupski Ustka staw 59. U Smu Ŝki 1994 słupski (0,7) Ustka staw 60. U Smu Ŝki 1994 słupski (0,3) Le śnictwo Radwanki Ustka bagno 61. U 2009 oddz. 223d słupski (1,15) Ustka torfowisko 62. U Duninowo 1994 słupski (17,5) Le śnictwo Modlinek Ustka bagno 63. U* 2009 oddz. 134 – 135 słupski (80,55)

40 1 2 3 4 5 6 Le śnictwo Zalaski Ustka bagno 64. U 2009 oddz. 154 B słupski (0,99) miasto Ustka „Ostoja Łab ędzi” 65. Z Ustka 1994 słupski (pow. nie okre ślono) „Kraina w krat ę w Dolinie Ustka, Słupsk 66. Z** Mo ŜdŜanowo 2007 Rzeki Moszczeniczki” słupski (2572,24) Słupsk „Bruskowskie Bagno” 67. Z** Strzelino 2006 słupski (214,86)

Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – uŜytek ekologiczny, Z – zespół przyrodniczo-krajobrazowy Rubryka 3: * – cz ęś ciowo na arkuszu Nacmierz (8) Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L – le śny, O – ornitologiczny, T– torfowiskowy, rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej, ** − cz ęś ciowo na arkuszu Wrze śnica (20).

Obszar chronionego krajobrazu „Pas Pobrze Ŝa na Zachód od Ustki” o całkowitej powierzchni 7520 ha rozci ąga si ę tak Ŝe na arkuszach: Nacmierz, Sławsko i Darłowo. Utworzono go w celu ochrony wydm, z chronionym mikołajkiem nadmorskim oraz porastaj ących je bo- rów sosnowych z czarn ą ba Ŝyn ą i kwa śną buczyn ą. Obszar chronionego krajobrazu „Pas Pobrze Ŝa na Wschód od Ustki”, o całkowitej powierzchni 3 336 ha, rozci ągaj ący si ę równie Ŝ na arkuszu Smołdzino, ma za zadanie chroni ć brzeg klifowy od Ustki do Podd ąbia, pobliskie wydmy oraz porastaj ące je lasy i ro ślinno ść pioniersk ą. Świat zwierz ąt jest bardzo bogaty. W wy Ŝej wymienionych obszarach chronionych Ŝyj ą ró Ŝne gatunki ssaków, gadów i płazów oraz ptaków, a w przybrze Ŝnych wodach Bałtyku mo Ŝna spotka ć foki i mor świny. Interesuj ącym elementem krajobrazu obszaru arkusza Ustka jest rzeka Słupia, która na pewnych odcinkach posiada charakter rzeki górskiej. Wyst ępuj ą tu liczne i warto ściowe gatunki ryb: trocie, łososie, pstr ągi potokowe i t ęczowe, szczupaki, liny i w ęgorze. W okolicach Charnowa i Wodnicy znajduj ą si ę prawdopodobnie tarliska troci. Krajowa sie ć ekologiczna ECONET (Liro, red., 1998) jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów w ęzłowych najlepiej zachowanych pod wzgl ędem przyrodniczym i reprezentatywnych dla ró Ŝnych regionów przyrodniczych kraju. S ą one wzajemnie ze sob ą powi ązane korytarzami ekologicznymi, zapewniaj ącymi ci ągło ść wi ęzi przyrodniczych w ob- rębie tego systemu. Według systemu ECONET w granicach arkusza Ustka wyst ępuj ą fragmenty mi ędzynarodowego obszaru w ęzłowego Wybrze Ŝa Bałtyku oraz krajowego korytarza ekologicznego Słupi (fig. 5). W granicach arkusza Ustka wyst ępuj ą fragmenty obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. S ą to: – obszar specjalnej ochrony ptaków – Przybrze Ŝne Wody Bałtyku PLB990002 (OSO),

41 – specjalny obszar ochrony siedlisk – Przymorskie Błota PLH220024 (SOO). Ich charakterystyk ę przedstawiono w tabeli 7. Przybrze Ŝne Wody Bałtyku s ą obszarem morskim, poło Ŝonym wzdłu Ŝ zachodniej cz ę- ści wybrze Ŝa Polski. Obejmuje on przybrze Ŝny akwen o gł ęboko ści do 15 m, rozci ągaj ący si ę na odcinku ok. 200 km od nasady Półwyspu Helskiego do Zatoki Pomorskiej. Wyst ępuj ą tu skupiska drobnych skorupiaków zwi ązane głównie z podło Ŝem Ŝwirowym. Dno morskie charakteryzuje si ę znacznymi deniwelacjami, si ęgaj ącymi 3 m. Przybrze Ŝne wody Bałtyku s ą przede wszystkim wa Ŝnym miejscem zimowania ptaków wodnych z północy Europy. W znacz ących ilo ściach zimuj ą tu dwa gatunki ptaków, nur czarnoszyi i nur rdzawoszyi. W okresie zimy wyst ępuje powy Ŝej 1% populacji szlaku w ędrówkowego lodówki, co najmniej 1% nurnika i uhli. W faunie bentosowej dominuj ą drobne skorupiaki. Rzadko obserwowane s ą du Ŝe ssaki morskie – foki szare i obr ączkowane oraz mor świny. Ostoja Przymorskie Błota stanowi obszar specjalnej ochrony siedlisk ro ślinnych. Obej- muje fragment równiny błot przymorskich na zachód od Ustki, wraz z Jeziorem Modła. W obszarze wyró Ŝniono dziewi ęć rodzajów siedlisk, zajmuj ących ł ącznie ok. 50% powierzchni. Bogata jest tu flora ro ślin naczyniowych, z rzadkimi i zagro Ŝonymi gatunkami. Dominuj ącym zbiorowiskiem ro ślinnym s ą dobrze zachowane szuwary trzcinowe i urzycowe, które zarastaj ą eutroficzne Jezioro Modła. Znaczny udział powierzchniowy maj ą lasy olsowe i acidofilne d ąbrowy. W zachodniej cz ęś ci obszaru wyst ępuj ą bardzo dobrze zachowane tor- fowiska wysokie i przej ściowe oraz płaty borów i brzezin bagiennych, a tak Ŝe zaro śli wo- skownicy europejskiej, która tworzyła du Ŝe skupiska, a obecnie jest rzadko ści ą. Innymi wa Ŝ- nymi ro ślinami tego terenu s ą groszek błotny i bobrek trójlistkowy. Najcenniejszymi okazami fauny obszaru s ą ptaki: mewa śmieszka, mewa pospolita, ła- będź niemy, rycyk, remiz, błotniak stawowy i ł ąkowy, b ąk, kwiczoł, gniazduj ące głównie w rejonie Jeziora Modła. Urozmaiceniem ekosystemu są stoj ące i płyn ące wody śródl ądowe. Najwi ększym zagro Ŝeniem w tym rejonie jest melioracja bagien i zanieczyszczanie wód do- prowadzające do ich eutrofizacji. Z uwagi na cenne walory przyrodniczo-krajoznawcze przez obszar arkusza Ustka prowadzi kilka szlaków turystycznych (rowerowych, pieszych), w tym m in. dwa szlaki mi ędzy- narodowe (cz ęś ciowo wytyczone wzdłu Ŝ tej samej trasy): − Nadmorski Szlak Rowerowy R-10, wytyczony wzdłu Ŝ wybrze Ŝa (dookoła) Bałtyku, − Europejski długodystansowy szlak pieszy E-9, wiod ący z Portugalii, poprzez Francj ę, Niemcy i Polsk ę do Estonii, a na terenie Polski znany pod nazw ą: Szlak Nadmorski im. Czesława Piskorskiego.

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Ustka na tle systemów ECONET (Liro, 1998) 1 – Granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 2M – Obszar Wybrze Ŝa Bałty- ku, 9M – Obszar Pojezierza Kaszubskiego. 2 – Korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 6k – Korytarz Grabowej, 7k – Korytarz Wie- przy, 8k – Korytarz Słupi, 9k – Korytarz Łupawy.

Tabela 7 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej sieci Ekologicznej Natura 2000 Poło Ŝenie centralnego Po- Typ Nazwa obszaru Poło Ŝenie administracyjne obszaru Kod punktu obszaru * wierzch- ob- i symbol ozna- Lp. obsza- nia sza- czenia Długo ść Szeroko ść Kod Wojewódz- ru obszaru Powiat Gmina ru na mapie geogr. geogr. NUTS two (ha) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Przybrze Ŝne PLB 17º52'20" 54º50'10" 1 J Wody Bałtyku 194626, 7 0 morskie wody terytorialne Polski 990002 E N (P) zachodnio- sławie ń- Postomi- PLH Przymorskie 16º45'57" 2 B 54º32'55" 1688,872 PL0B1 pomorskie, ski no, 220024 Błota (S) E pomorskie słupski Ustka

Rubryka 2: J – OSO (Obszar Specjalnej Ochrony), cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z SOO (Specjalny Obszar Ochro- ny), B – wydzielone SOO (Specjalne Obszary Ochrony), bez Ŝadnych poł ącze ń z innymi obszarami Natura 2000. Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie: P – obszar specjalnej ochrony ptaków, S – specjalny obszar ochrony siedlisk.

43 XIII. Zabytki kultury

Z wielu stanowisk archeologicznych i obiektów zabytkowych znajduj ących si ę na obszarze arkusza Ustka, na mapie zaznaczono i opisano tylko te, które umieszczone s ą w reje- strze zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gda ńsku (delegatura w Słupsku). Ponadto na mapie zaznaczono stanowiska archeologiczne o du Ŝej warto ści naukowej, które obj ęte s ą stref ą bezwzgl ędnej ochrony archeologicznej „W”. Pierwsze ślady bytno ści człowieka na omawianym obszarze odkryto we wschodniej cz ęś ci Ustki i na zachód od Mo ŜdŜanowa, gdzie natrafiono na ślady osady wielokulturowej z okresu od neolitu do średniowiecza. W okolicach Podd ąbia znajduje si ę cmentarzysko kur- hanowe kultury łu Ŝyckiej, a na południowy zachód od miejscowo ści Zaleskie odkryto osad ę wczesno- i pó źno średniowieczn ą. Natomiast dwa stanowiska archeologiczne o nieokreślonym wieku to głaz narzutowy z rytem (na południe od Duninówka) oraz fragmenty grodu i fosy w parku w Wytownie. Głównym o środkiem kulturalnym regionu jest miasto Ustka. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1337 r., kiedy stwierdzono, Ŝe cały i niepodzielny port Ustka stanowi własno ść miasta Słupsk. Obecny wygl ąd portu to efekt inwestycji z przełomu XIX i XX wieku. Prawa miejskie Ustka otrzymała w 1935 roku, a w 1987 roku uzyskała status uzdrowiska. Najstarsza cz ęść miasta obj ęta jest ścisł ą ochron ą konserwatorsk ą i le Ŝy w granicach zabytkowego ze- społu architektonicznego. Znajduj ą si ę w nim liczne zabytki: ko ściół parafialny z 1885 r. (z wystrojem pochodz ącym z przyportowego ko ściółka siedemnastowiecznego), latarnia mor- ska z 1892 r., oraz pochodz ące z XVIII/XIX w. domy najznakomitszych mieszczan, zbudowane w konstrukcji szachulcowej. Obiekty te znajdują si ę przy niezmienionym od setek lat układzie ulicowym. Do zabytków architektury zaliczono równie Ŝ wille letniskowe, zlokalizowane w północnej cz ęś ci miasta. Tam te Ŝ, przy nadmorskiej promenadzie, znajduje si ę pomnik (odsłoni ęty w 1922 r.) ku czci poległych w I wojnie światowej ustczan. Do zabytkowych obiektów zaliczono: ko ścioły, parki podworskie i pałace oraz budynki bramne. Zabytkowe obiekty sakralne to ko ścioły wraz z otoczeniem i wystrojem wn ętrz, które znajduj ą si ę w Charnowie (murowano-szachulcowy z XVII wieku, z gotycka wie Ŝą z XV wieku), Duninowie, Mo ŜdŜanowie i Strzelinie (z XV wieku, wielokrotnie przebudowywane), Wytownie (z XIX wieku z wie Ŝą z XV wieku), Zaleskich (drewniano-murowany z 1754 r.) i Zimowisku (z XVI/XVIII wieku). Zabytkowe zespoły parkowo-dworskie zlokalizowane s ą w: Duninowie, Zaleskich, Zi- mowisku i Wytownie. Szczególnie interesuj ący jest obiekt w Wytownie, gdzie siedemnasto-

44 wieczny dwór stoj ący na miejscu dawnego grodu otoczonego fos ą, znajduje si ę w s ąsiedztwie budynku bramnego i zabudowa ń gospodarczych o konstrukcji szachulcowej. Natomiast inne zabytkowe obiekty architektury to budynki bramne z przełomu XVIII i XIX wieku w miejscowo ściach: Mo ŜdŜanowo, P ęplino i Zaleskie oraz dziewi ętnastowiecz- ny pałac w Strzelinie.

XIV. Podsumowanie

Pod wzgl ędem gospodarczym omawiany teren ma charakter rolniczy i turystyczny, a wi ększo ść zakładów przemysłowych zlokalizowanych jest w Ustce. Miasto jest głównym ośrodkiem administracyjnym i kulturalnym regionu, a od 1987 roku – uzdrowiskiem. Na za- chód od Ustki znajduje si ę poligon wojskowy, który obejmuje około 6 % powierzchni l ądo- wej arkusza Ustka. Najwi ększym walorem opisywanego obszaru jest malowniczy krajobraz oraz cenne walory przyrodnicze i kulturowe. Wyst ępuj ą tu piaszczyste pla Ŝe, urozmaicone urwistym brze- giem klifowym oraz zalesione wydmy, które w cało ści le Ŝą w obszarach chronionego krajobrazu. Charakterystycznym elementem hydrograficznym jest dolina rzeki Słupi oraz przymorskie jezioro Modła. Szczególnie cenne przyrodniczo obiekty obj ęto ochron ą konserwatorsk ą. Utworzono tu trzy rezerwaty przyrody, dwa obszary chronionego krajobrazu, kilkadziesi ąt pomników przyrody Ŝywej, sze ść u Ŝytków ekologicznych oraz trzy zespoły przyrodniczo- krajobrazowe. Do terenów obj ętych ochron ą w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Na- tura 2000 zaliczono: obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO) – Przybrze Ŝne wody Bałtyku (PLB 990002) oraz specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO) – Przymorskie Błota (PLH 220024). Aktualnie na obszarze arkusza nie jest prowadzona Ŝadna eksploatacja kopalin. Wydo- bycia piasków ze zło Ŝa „Machowino” zaniechano w 2000 r. Natomiast na udokumentowanych zło Ŝach torfu – „Ustka”, surowców ilastych przydatnych do produkcji glinoporytu – „Machowinko” i mineralnych wód leczniczych – „Ustka” do dzi ś nie rozpocz ęto eksploatacji. Na podstawie analizy geologicznych materiałów archiwalnych, wyznaczono dwa obszary perspektywiczne surowców ilastych ceramiki budowlanej. Jako ść wód rzeki Słupi badana była w 2007 roku w dwóch punktach, w Charnowie i Ustce. W klasyfikacji ogólnej wody Słupi w monitorowanym punkcie w Charnowie zaliczono do wód klasy IV – niezadowalaj ącej jako ści, ze wzgl ędu na podwy Ŝszone zawarto ści azotu

45 ogólnego i liczb ę bakterii grupy Coli. W Ustce jako ść wody w klasyfikacji ogólnej, odpowia- dała klasie III – zadowalaj ącej jako ści. Wody podziemne s ą podstawowym źródłem zaopatrzenia w wod ę pitn ą. Uj ęcia tych wód zlokalizowane s ą w dwu głównych pi ętrach wodono śnych: czwartorz ędowym i trzeciorz ędowym. Natomiast w pi ętrze permskim udokumentowane zostały mineralne wody lecznicze, które w ka Ŝdej chwili mo Ŝna zacz ąć eksploatowa ć. W granicach arkusza Ustka wyznaczono obszary predysponowane do lokalizowania składowisk innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalne) i oboj ętnych. Rejony wydzielone do składowania odpadów komunalnych wyst ępuj ą na niewielkich obszarach na północ od Bydlina, oraz w okolicy Wytowna, gdzie na powierzchni wyst ępuj ą utwory zastoiskowe, natomiast preferowane do składowania odpadów oboj ętnych wskazano na pozostałych obszarach POLS wyznaczonych na obszarze arkusza. Na wi ększych i zwartych powierzchniach znajduj ą si ę one w rejonie Gol ęcina, Strzelina, Gał ęziowa oraz Wieli- chowa. Na powierzchni wyst ępuj ą tu gliny zwałowe zlodowace ń północnopolskich, cz ęsto zalegaj ące na starszych mocniej skonsolidowanych glinach starszych zlodowace ń. Najkorzystniejszych warunków dla składowania odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne nale Ŝy spodziewa ć si ę w wy Ŝej wymienionych obszarach wyst ępowania utworów zastoiskowych: iłów i mułków w okolicach Bydlina oraz Wytowna. Wyró Ŝnione obszary POLS charakteryzuj ą si ę niskim i bardzo niskim stopniem zagro Ŝenia wód podziemnych i nie posiadaj ą warunkowych ogranicze ń składowania odpadów. Warunkowe ograniczenia lokalizacji składowisk wynikaj ą jedynie z blisko ści lotniska Słupsk-Redzikowo. Lokalizacja składowisk odpadów na preferowanych obszarach powinna by ć poprzedzo- na szczegółowymi badaniami geologiczno-in Ŝynierskimi i hydrogeologicznymi, które pozwo- lą na dokładne rozpoznanie parametrów okre ślaj ących wła ściwo ści izolacyjne glin i iłów, ich mi ąŜ szo ści, rozprzestrzenienie, jak i potencjaln ą mo Ŝliwo ść ska Ŝenia wód poziomu u Ŝytko- wego przez składowisko. W regionalnych planach perspektywicznych stawia si ę przede wszystkim na rozwój usług turystycznych, bazy wypoczynkowej i rekreacyjnej, lecznictwa sanatoryjnego oraz przedsi ęwzi ęć proekologicznych.

46 XV. Literatura

BAJOREK J., NIEDZIELSKI A., 1969 – Orzeczenie geologiczne z bada ń przeprowadzonych w rejonie Sławno-Miastko w celu udokumentowania złóŜ surowców ilastych do produkcji ceramiki budowlanej. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa CZECHURA S., i in., 2008 – Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2007 roku. Pomorski Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gda ńsku. FUSZARA P., 1998 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Ustka. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GIENTKA M., MALON A., DYL ĄG J., (red.), 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce według stanu na 31.XII.2007 r. Państw. Inst. Geol., Warszawa. GIRJATOWICZ J., 1985 – Atlas zlodzenia wód polskiego wybrze Ŝa Bałtyku. Akademia Rol- nicza, Szczecin. GRABOWSKI D. (red.), DOBRACKI R., DOBRACKI K., RELISKO – RYBAK J., 2007 a – System Osłony Przeciwosuwiskowej. Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie zachodniopomorskim. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), JURYS L., NEUMANN M., WO ŹNIAK T., 2007 b – System Osło- ny Przeciwosuwiskowej. Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie pomorskim. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GRUSZECKI J., 2003 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Nac- mierz (8). Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Instrukcja opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JELI ŃSKI A., 1955 a – Uwagi o mo Ŝliwo ściach zło Ŝowych i eksploatacyjnych piasków cyrko- nowych na odcinku wybrze Ŝa Bałtyku od Czołpinka do Mielna. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JELI ŃSKI A., 1955 b – Piaski pla Ŝowe wybrze Ŝa Bałtyku, sprawozdanie z bada ń prowadzonych w roku 1955. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JELI ŃSKI A., PRZENIOSŁO S., SAŁDAN M., 1963 – Badania prospekcyjne rozsypisk mi- nerałów ci ęŜ kich na odcinku pla Ŝy bałtyckiej od Kołobrzegu do Jarosławca, wyko- nane w roku 1962. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

47 JURYS L., 1990 – Sprawozdanie z prac badawczo-poszukiwawczych dla znalezienia złó Ŝ su- rowców ilastych do ceramiki budowlanej na terenie województwa słupskiego (w 10 rejonach). Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JURYS L., 1991 – Sprawozdanie ze wst ępnych prac poszukiwawczych (zwiadowczych) złó Ŝ kruszywa naturalnego w okolicach Sławna, Słupska i L ęborka. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI. A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. LIPI ŃSKI K., 1994 – Uproszczona dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego drobnego (piasku) „Machowino”. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. LIRO A.(red.), 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K., (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1: 5000 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MĄCZKA P., 1953 – Sprawozdanie – piaski cyrkonowe wybrze Ŝa Bałtyku. Cent. Arch. Ge- ol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MICHAŁOWSKA M., PIKIES R., 1990 – Mapa geologiczna dna Bałtyku w skali 1: 200 000, arkusz Koszalin. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MOCZULSKA G., 1985 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych złó Ŝ kruszywa naturalnego w N cz ęś ci województwa słupskiego. Przeds. Geol. w Warszawie, Zakład w Gda ńsku. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W. i in., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfo- wych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PACZY ŃSKI B. i in. 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1:500 000, cz ęść II. Za- soby, jako ść i ochrona zwykłych wód. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

48 PŁOCHNIEWSKI Z., 1980 – Dokumentacja zasobów wody mineralnej z utworów permu w Ustce. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. DzU nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. DzU nr 165 poz. 1359. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. DzU nr 61, poz. 549. RÓ śYCKI Z., 1965 – Orzeczenie z robót geologiczno-poszukiwawczych prowadzonych za węglem brunatnym w rejonie Ustki. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warsza- wa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Atlas Radioekologiczny Polski. Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Atlas Radioekologiczny Polski. Cz ęść I: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SOCHAN A., 1971 – Perspektywy wyst ępowania złó Ŝ minerałów ci ęŜ kich w piaskach morskich i pla Ŝowych południowego Bałtyku. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SOKOŁOWSKI A., 1988 – Dokumentacja geologiczna w kategorii B zło Ŝa torfu leczniczego (borowiny) „Ustka”. Arch. Geol. Pomorskiego Urz. Woj. w Gda ńsku, Oddz. Zam. w Słupsku. SZAPLI ŃSKI A., 1973 – Projekt prac geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝami surowców ilastych do ceramiki budowlanej oraz do produkcji glinoporytu i keramzytu w powiecie Słupsk. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SZAPLI ŃSKI A., 1974 – Aneks do projektu prac geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝami surowców ilastych do ceramiki budowlanej oraz do produkcji glinoporytu i keramzytu w powiecie Słupsk. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa SZAPLI ŃSKI A., NADOLSKA. I., 1975 – Sprawozdanie z prac penetracyjnych i zwiadu geologicznego za zło Ŝami kruszywa naturalnego w północnej cz ęś ci województwa słupskiego. Arch. Przed. Geol. „PROXIMA” SA we Wrocławiu.

49 SZAPLI ŃSKI A., 1977a – Dokumentacja geologiczna w kategorii C2 zło Ŝa surowców ilastych do produkcji glinoporytu „Machowinko”. Arch. Przed. Geol. „PROXIMA” SA we Wrocławiu.

SZAPLI ŃSKI A., 1977b – Dokumentacja geologiczna w kategorii C2 zło Ŝa surowców ilastych do produkcji glinoporytu i ceramiki budowlanej „Wytowno”. Arch. Przed. Ge- ol. „PROXIMA” SA we Wrocławiu. UNIEJEWSKA M., NOSEK M., 1982 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Ustka wraz z obja śnieniami (1985). Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. UNIEJOWSKA M., NOSEK M., 1986 – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Ustka. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (tekst jednolity). DzU z 2007 r. nr 39, poz. 251. Ustawa z dnia 23 marca 2003 r. „Program ochrony brzegów morskich”. DzU nr 67 poz. 621 z 18.04.2003 r.. ZACHOWICZ J., DOBRACKI R., 2003 – Geologiczne warunki ochrony i kształtowania po- łudniowego brzegu Bałtyku oraz obszarów uj ściowych Odry i Wisły. Etap. III. Obja- śnienia do Mapy geodynamicznej polskiej strefy brzegowej Bałtyku w skali 1:10 000. Cent. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ZAWADZKA-KAHLAU E., 1999 – Tendencje rozwojowe polskich brzegów Bałtyku pół- nocnego. Gda ńskie Tow. Naukowe, Gda ńsk.