VERENIGING STEDEBOUWKUNDIG WIJKBEHOUD

November 2010 – Nr. 66 HILLEGERSBERG • •

19e eeuwse bouw in Hillegersberg Gewijzigd Schildjesreglement Gezocht: verborgen glas-in-lood ramen Weer tien moderne markante bouwsels

UITNODIGING Ledenbijeenkomst

Woensdag 17 november 2010 In Lommerrijk aan de Straatweg 99 Zaal open vanaf 19.30 uur Aanvang programma 20.00 uur

Thema: 19e eeuw Woensdag 17 november 2010 in Lommerrijk, Straatweg 99 Voorwoord voorzitter Openbare bijeenkomst Het nieuwe gezicht met als thema: de 19e eeuw naar ‘buiten’ (aansluitend bij het thema van de Open Monumentendag 2010)

In de algemene ledenvergadering van mei dit jaar hebben we afscheid genomen van Hans Mani als voorzitter van onze vereniging. We zijn er erg gelukkig mee dat hij daarmee niet uit het bestuur Programma verdwenen is, maar als gewoon bestuurslid zijn expertise wil blijven inzetten. In de tien jaren dat 19.30 uur Zaal open hij voorzitter is geweest, heeft zich heel wat voorgedaan. We zijn onder andere van een vereniging U bent van harte welkom en de koffie staat klaar van ongeveer 400 leden gegroeid naar ruim 900 leden, en onder zijn voorzitterschap hebben we 20.00 uur Opening vele ontwikkelingen positief kunnen bijsturen. Niet in de laatste plaats betreft dit het bestem- door Agnes van Zoelen, voorzitter van de VSW mingsplan Kern en Plassen, waar Hans zich intensief mee heeft bezig gehouden en nog bezig zal 20.05 uur , bakermat van de stedenbouwkunde in de 19e eeuw. houden. Als kroon op zijn werk kunnen we de uitreiking van de Vrijwilligersprijs van het jaar Lezing door Dr. Hetty Berens over het werk van de Rotterdamse 2008 aan onze vereniging noemen. stadsbouwmeester W.N. Rose (1801 – 1877), onder meer het brein achter het Rotterdamse Waterproject. Dr. Berens wijdde haar Sinds deze ledenvergadering ben ik voorzitter van uw vereniging geworden. Ik wil daarom van proefschrift aan deze stadsarchitect, die zij daarin beschrijft als “de de gelegenheid gebruik maken om mij even voor te stellen en iets van mijn achtergrond te vertel- grondlegger van de moderne Nederlandse stedenbouw”. len. Agnes van Zoelen met schildje bij de Bergse Achterplas. 20.50 uur Het VSW-schildje 2010 Ik ben in Rotterdam geboren en getogen, zoals dat zo mooi heet. Tijdens mijn jeugd heb ik in Sinds haar oprichting reikt de VSW vrijwel jaarlijks een schildje uit het centrum gewoond, maar de laatste 25 jaar woon ik in Hillegersberg. Ook tijdens mijn studie voor een geslaagde restauratie van een bouwwerk of locatie van biologie in Utrecht en Leiden ben ik in Rotterdam blijven wonen. Ik ben onder meer actief in cultuur-historisch of architectonisch belang. In 2009 werd besloten de wijk bij de BWO en vervolgens, alweer dertien jaar, penningmeester van ook aan modernere werken, die zich onderscheiden door hun de VSW. Beroepshalve ben ik ook nauw betrokken bij het werkgebied van onze vereniging, architectonische kwaliteiten en een verantwoorde inpassing met omdat ik als hoogheemraad zitting heb in het dagelijks bestuur van het Hoogheemraadschap respect voor de omgeving een schildje toe te kennen. Tijdens de van Schieland en de Krimpenerwaard. In het waterrijke gebied waarin wij wonen zijn er duidelijk Algemene Ledenvergadering in mei 2010 werd daartoe het raakvlakken tussen de doelstellingen van de vereniging en het waterbeheer. Schildjesreglement aangepast. Ik zal dus de komende tijd het gezicht naar “buiten” zijn van de vereniging, maar weet mij Wordt er in 2010 weer een VSW-schildje uitgereikt? Zo ja, wie is gesteund door de andere leden van het bestuur. Voor het penningmeesterschap hebben wij Piet dit jaar de gelukkige? van der Veen bereid gevonden. Zo zijn alle bestuursfuncties weer op volle sterkte ingevuld. 21.00 uur PAUZE 21.30 uur Hillegersberg in de 19e eeuw. Het thema van de komende ledenbijeenkomst is de architectuur in de 19e eeuw. In die tijd was VSW-bestuurslid Norman Langelaan gaat in op de ontwikkelingen het in de van Rotterdam niet zo aangenaam vertoeven. Er was nog geen riolering in Hillegersberg in de 19e eeuw en de sporen, die daarvan nu nog en het open water in de stad werd daarvoor gebruikt. De burgers gingen steeds meer klagen over terug te vinden zijn. de stank en uiteindelijk is het singelplan van ingenieur Rose tot uitvoering gebracht. Dit plan 22.15 uur AFSLUITING voorzag er in om het water in de stad te verversen door het aanleggen van singels en gemalen. Later is daar natuurlijk nog de riolering bijgekomen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat juist in die tijd de gegoede burger de stad uittrok om een mooie buitenplaats te betrekken. Hillegersberg leende zich hier uitstekend voor, omdat door het afgraven van het veen mooie waterpartijen waren ontstaan. Ook werden er horecagelegenheden, waaronder (het oude) Lommerrijk, langs de plassen gebouwd. Nu nog kunnen we een aantal 19e eeuwse panden in onze wijk terugvinden.

Ik wens u veel leesplezier en misschien mag ik u verwelkomen op onze ledenvergadering op woensdag 17 november in Lommerrijk. Agnes van Zoelen, voorzitter VSW Op de omslag: Villa Margaretha aan de Straatweg. Gebouwd in 1894.

2 3 De entree van het voormalige raadhuis aan de C.N.A. Looslaan. Het pand dateert uit 1884 en is in neo-renaissancestijl gebouwd.

De negentiende eeuw in Hillegersberg

‘Rotterdam staat er vol mee, je kijkt je ogen uit’

Bestuurslid Norman Langelaan verzorgt economisch het water drastisch verlagen, zodat ders en middenkader, zoals Rotterdam Noord. tijdens de ledenbijeenkomst van 17 er weer geboerd kon worden. Dat moest wel Door de industrialisatie was men in staat om november de lezing. Hij gaat vertellen want de steden groeiden en er was dus meer allerlei serieproducten te maken voor de bouw, over de 19e eeuwse bouw in de deelge- behoefte aan producten van het boerenland. zoals gietijzeren en betonnen sierelementen. meente. Hieronder vast een voorproefje: In het eerste deel van de 19e eeuw werden veel Er waren catalogie waaruit men allerlei prefab uitvindingen gedaan: stoommachine, trein, schrijnwerkersproducten kon bestellen, als Eeuwen lang zijn er veel kaarten van onze stoomboten etc. In het tweede gedeelte van de deuren, kozijnen, ramen, consoles, schoor- omgeving gemaakt, op deze kaarten kunnen 19e eeuw; kwamen er fabrieken om allerhande steenmantels etc. Ook allerlei versieringen we het ontstaan van ons gebied goed volgen. producten in serie te vervaardigen. Er ontstond van gips voor in de plafonds werden in serie Op de kaart van Tirion uit ongeveer 1750 zien mobiliteit; de eerste treinen begonnen te rij- gemaakt. Van Waning cementsteenfabriek aan we dat het gebied tussen Rotterdam, Gouda den, de rivieren werden gekanaliseerd om de de Kousdijk maakte veel namaak natuursteen en Zoetermeer één grote waterplas was, door- stoomvaart ruim baan te geven. Kolen werden elementen van beton. Door al deze prefab pro- sneden door dijken met daarop vaak wegen. de nieuwe energiebron, vanuit Duitsland ducten werd het mogelijk om goedkoop Op donken (verhogingen) liggen dorpen zoals getransporteerd dankzij de stoomvaart die uiteenlopende oude klassieke bouwstijlen te Hillegersberg en . Dit land- weer makkelijk de rivier ‘op’ kon varen. imiteren. Tevens werd de aandacht voor hygi- schap was ontstaan door het veensteken. Veen Er ontstond in Rotterdam industrie, werkge- ëne in de loop van de 19e eeuw groter bij de dat uit ons drassige land gewonnen werd was legenheid, die rijkdom met zich meebracht, de gegoede burgerij. Zo ontstonden de eerste bad­- eeuwenlang een energiebron. In onze streek steden gingen groeien. Er brak een turbulente kamers en waterclosetten. wilde de ‘aarde’ na droging branden, veen was tijd aan met enorme technische vooruitgang Je kon je huis in elke willekeurige stijl laten een eeuwenoud humus pakket. Nabij veel en rijkdom en ook een zekere economische (ver)bouwen. ‘U vraagt en wij bouwen’ was het grote steden zijn daarom veenplassen ontstaan, vooruitgang voor degenen die in de fabrieken motto. Over het algemeen werd er toch wel soms nog deels aanwezig zoals de Loosdrechtse konden werken in plaats van in het veen. stijlvast gebouwd. Het was de tijd van de neo- plassen, Vinkeveense plassen en de Kaag. Het Doordat het stoomgemaal bij te klein stijlen. Ramen in rondboogstijl. Tropische grootste deel van de enorme waterplassen is was uitgelegd, konden onze Bergse plassen niet stijlen, zoals neo-moors, neo-byzantijns neo- weer drooggemalen in het einde van de 18e drooggemalen worden. Bij nader inzien een etc. Neo-classicisme, met zuilen en timpanen. eeuw. Tussen Hillegersberg en Bleiswijk bij- geluk: het was een prachtig gebied om grote Neo-Hollandse renaissance met blokversierin- voorbeeld werd dit gedaan met 28 molens. huizen (buitenplaatsen) voor vermogenden gen. Of een samenraapsel van verschillende Het veensteken bracht meer op dan boeren en langs de plassen te bouwen. Buitenplaatsen stijlen; eclectisme. Panden op hoeken vaak met bracht enige financiële opbloeiing teweeg, die ook vaak als zomerresidentie dienden. allerlei torentjes. maar werd daarna gevolgd door armoede en Hillegersberg was ook een gewild gebied. Aan Rotterdam staat er vol mee, je kijkt je ogen muggen. In het begin van de 19e eeuw was de randen van de plassen, in de tuinen, zie je nog uit, wat een verscheidenheid. Er zijn in éénderde van de 2200 Hillegersbergenaren de rafelige structuur, de restanten van de veen- Hillegersberg nog een paar 19e eeuwse huizen armlastig. Het land waarop je kon boeren was akkers. Het is vrij uniek dat dit zo bewaard is over, onder meer aan de Straatweg. Veel bui- verkocht als turf, het veen was economisch gebleven, in een ‘stadse’ omgeving. Veel eilandjes tenplaatsen aan de Straatweg zijn om diverse moeilijk winbaar. Met de molens kon men tel- in de plassen zijn restanten van veenakkers. redenen weer gesloopt, te groot, verwaarloosd, kens de waterstand wat verlagen om bij het Aan het einde van de 19e eeuw kwam er een verkaveling van de grond. Daar zullen we in de veen te komen. Het tijdperk van de kolen intensieve bouwstroom op gang. Steden wer- lezing op 17 november verder op terug komen. kwam er aan en men kon met stoomgemalen den met enorme wijken uitgebreid voor arbei- Norman Langelaan

4 5 goede ontwikkeling om hier als (deel) Vervolg ruimtelijke ontwikkelingen in Oud-Hillegersberg (6) gemeente aan mee te werken. De verkeersont- sluiting voor Le Passage is volstrekt onveilig vooral voor de schoolgaande jeugd en fietsers naar AH en omgeving en er is in veel te weinig nieuwe parkeerruimte voorzien. De bedreiging voor de grondwaterstand is groot door de ‘Twee diepe diepe parkeerkelder en de mogelijke aantasting van de diepere grondlagen. Onze reactie op het verweer van de initiatiefnemer van Le parkeerkelders Passage is naar StAB gestuurd en naar de Raad van State. is te riskant’ Overleg Sinds we in de deelgemeente een nieuw bestuur “De strijd om het dorpse karakter van Hillegersberg gaat door!”laat hebben waait er een andere wind. Het vorige VSW-lid Tineke van Oosten weten. Ze schrijft hieronder het zesde deel bestuur wilde niet met de verenigingen overleg- over de ruimtelijke ontwikkelingen in het kern- en plassengebied van gen over ontwikkelingen. Het nieuwe bestuur Hillegersberg. heeft ons inmiddels drie keer uitgenodigd voor een bijeenkomst. Het betreft de reconstructie Het bestemmingsplan voor Oud-Hillegers­ bouwkundige aard, voorts zijn er aan de orde: van het Argonautenpark, waarbij conform de berg, het gebied van de historische kern en de gebrek aan parkeerruimte en bedreiging van de wens van de omwonenden de gebruikswaarde Grondwaterstand van “onverklaarbaar” naar grotere diepte weg- De koelinstallatie voor het oude raadhuis. Onderzocht wordt of Voor- en Achterplas, is eind vorig jaar vastge- grondwaterspiegel met mogelijk paalrot op wordt verbeterd. Vervolgens zijn wij en andere In mijn vorige artikeltje (meinummer) ben ik zakken van grondwater (onder meer in de deze kan worden verplaatst. steld. Het plan functioneert als toetsingskader grote schaal in de wijk tot gevolg. Met name op organisaties gevraagd om mee te denken over uitgebreid ingegaan op de risico’s voor paalrot A.van der Doeslaan en ter hoogte van Cossee- voor nieuwe ontwikkelingen. Met name tegen dit laatste punt is in de vorige aflevering van de inrichting van de A.van der Doeslaan ter in de wijk Oud-Hillegersberg. Er was toen geen terrein). Dit baart grote zorgen; een mogelijke Twee nieuwe diepe parkeerkelders in Oud- de grote ontwikkelingen op de Van der Valk deze column uitgebreid in gegaan. hoogte van het Cosseeterrein. De mening van ruimte voor een illustratieve tekening over de verklaring kan zijn gelegen in de langdurige Hillegersberg lijkt ons veel te riskant voor onze locatie en ter plaatse van het Cosseeterrein (Le Is het nu alleen maar een jaar afwachten tot het alle aanwezige bewoners en hun organisaties drainerende werking van riolering. Dit is nu werkzaamheden tot op grote diepte bij de grondwaterstand. Passage) hebben de drie verenigingen (VSW, beroep dient? Neen, er is volop activiteit. Zo was gelijkluidend: de verkeersveiligheid (fiet- alsnog opgenomen. De drainerende werking bouw van AH met zijn kelder. Vereniging tot Behoud van Kern en Plassen en hadden wij als reclamanten in ons beroepsschrift sers en schoolgaande kinderen) moet verbeterd van de riolering heeft hoogst waarschijnlijk in Koelunit de Vereniging Bergse Plassen) gezamenlijk een gevraagd of er een gedegen inhoudelijk onder- worden onder meer door het verminderen van de Berglustlaan geleid tot vele problemen bij Voor de zomer heeft de initiatiefnemer van Le Tijdens de enkele malen herhaalde excursie in beroepsschrift ingediend (begin 2010). Dit zoek naar de bezwaren zou kunnen plaatsvin- de parkeergelegenheid. voorgevels: al wandelend door deze laan (die Pasage (Cosseeterrein) een toelichting gegeven en rond het oude raadhuis (CNA Looslaan beroepsschrift zal waarschijnlijk eind dit jaar den. Dit is door de Raad van State gehonoreerd Ook zijn er bewonersorganisaties uitgenodigd even geen laan meer is wegens de gekapte over de aanpak van de aanleg van de kelder. 1-3) hebben velen gevraagd: wat doet dat rare worden behandeld bij de Raad van State. Voor en het onderzoek is gestart door de Stichting om mee te discussiëren over de Parkeernota die bomen) zijn heel wat vernieuwde gevels te zien, Hierbij is het voornemen diepe damwanden te ding daar in de voortuin van het prachtig geres- het Cosseeterrein is door de deelgemeente een Advisering Bestuursrechtspraak (StAB). De de gemeente heeft laten opstellen. De conclusie die in de loop der tijd wegens paalproblemen slaan: tot ver in de ondoorlatende lagen. taureerde monument? Het gaat om een koel- wijzigingsplan aangekondigd en is reeds een betreffende onderzoeker is in augustus enkele van deze parkeernota is dat de omgeving van het zijn verzakt. De riolering wordt op dit moment Daarmee wordt bereikt dat er minder grond- installatie (zie foto) voor het pand. Hiervoor bouwvergunning aangevraagd door de initia- dagen in ons gebied geweest en heeft met diverse winkelcentrum tot ver in de wijken leidt tot een in grote delen van de wijk vervangen, veel men- water wordt onttrokken, zo weinig dat er geen is geen bouwvergunning verleend. Wij tiefnemer. personen gesproken en de locaties bezocht. Het overbelasting van het parkeren in de woonom- sen hebben inmiddels grondwaterpeilbuizen in vergunning nodig is en het ook niet noodza- (VBKPH) houden in deze zaak de vinger aan Niet bekend is of de dienst Stedenbouw en verslag van dit onderzoek wordt in oktober ver- geving. Gevreesd wordt dat de beide parkeerga- hun tuin laten slaan om de grondwaterstand kelijk is dat het waterschap toeziet op de werk- de pols. Op dit moment wordt door de archi- Volkshuisvesting van de gemeente Rotterdam wacht. Wij worden als verenigingen in staat rages (AH en Cossee) onvoldoende zullen bij- zelf te kunnen monitoren. Dit is vooral relevant zaamheden. Een groot risico van de voorge- tect onderzocht of de koelinstallatie kan wor- (dS+V) de bouwaanvraag al heeft getoetst. Het gesteld te reageren op dit verslag. dragen aan de oplossing van het parkeerpro- omdat er naast de verklaring van de grondwa- stelde methode is dat bij het weghalen van de den verplaatst. wijzigingsplan is in elk geval nog niet in proce- Daarnaast heeft de initiatiefnemer van Le Passage bleem. Opmerkelijk is dat de parkeergarage van terstandsverlaging door het riool ook sprake is diepe damwanden relevante ondoorlatende dure gebracht. Mocht dit plan in procedure een stapel van drie centimeter papier geprodu- AH slechts voor 12% wordt benut. In de nota grondlagen worden door- In de volgende editie: de uitslag van het worden gebracht dan zullen de drie verenigin- ceerd als verweer tegen ons gezamenlijke worden verschillende oplossingen aangedragen. sneden (is ook gebeurd bij beroep bij de Raad van State. gen een voorlopige voorziening vragen ten beroep. Dit betekende voor de verenigingen Ook hier waren alle aanwezige bewonersorgani- vijver Architectuurinstituut einde te voorkomen dat via een korte proce- veel werk om dit verweer te weerleggen. Ons saties eensluidend in hun mening: de parkeer- met desastreuze gevolgen Tineke van Oosten. dure de grootschalige bebouwing mogelijk zal standpunt is door dit verweer alleen maar aan- druk zal moeten worden verminderd, een deel voor het gebouw) en er Tineke van Oosten is voorzitter van de Vereniging worden. Het doel van de verenigingen is niet gescherpt: de onderbouwing voor de groot- van de aangereikte oplossingen is interessant, daardoor grondwater weg- Behoud Kern en Plassen Hillegersberg om elke ontwikkeling tegen te houden, maar schalige uitbreiding van winkels ontbreekt, er maar er zal nog meer moeten gebeuren. De over- sijpelt naar diepere lagen. (VBKPH) en coördineert het beroepsschrift van wel om grootschalige bebouwing met grote is in heel Rotterdam een overschot aan winkels leggen zijn in een plezierige sfeer verlopen, uiter- de drie verenigingen tegen onderdelen gevolgen voor de omgeving te voorkomen. De en een groot overschot aan plannen om die aard moeten we afwachten of dit inderdaad leidt Tekening van de drainerende van het bestemmingsplan Kern en Plassen. werking van de riolering. argumenten zijn van landschappelijke en stede- toch verder uit te breiden. Wij vinden het geen tot gewenste oplossingen.

6 7 Gezocht: verborgen glas-in-lood en gebrandschilderd glas VSW-SCHILDJESREGLEMENT 2010

2. De onderscheiding wordt uitgereikt aan onderscheiding. Over het bestuursbesluit diegene die als initiatiefnemer de aanzet kan niet worden gecorrespondeerd. heeft gegeven voor de hiervoor genoemde Glas-in-loodraam als plafond zorg tot behoud, herstel of inpassing dan wel 6. De uitreiking van de onderscheiding in Villa Margaretha aan de Straatweg. ‘Ik popel om realisatie of inpassing van deze objecten. geschiedt door of namens het Bestuur, op een in overleg met de ad 2 genoemde per- 3. Een object kan als belangrijk aangemerkt en soon of instantie te bepalen tijdstip en wijze aan het boek onderscheiden worden, indien het past in de van uitreiken. omgeving, goed onderhouden is en over een of meer van de volgende kwaliteiten 6.1. Het schildje blijft eigendom van de te beginnen’ beschikt: VSW en wordt op een zichtbare plaats op a) het is in cultuur/historisch opzicht en/ het object bevestigd, in overleg met degene Bestuurslid Iet Heetman heeft een aan zekerheid grenzend vermoeden. Ze denkt dat zich in niet-openbare of van sociaal belang. aan wie de onderscheiding is verleend. gebouwen en panden van de deelgemeente veel gebrandschilderde en glas-in-loodramen bevinden. Vaak als Algemeen: De “Vereniging b) het is een markant architectonisch bijzonder detail aan de woning. Alleen bekend bij de bewoners van die panden. Ze is van plan hierover zoveel Stedebouwkundig Wijkbehoud werk, waaronder mede begrepen het 6.2. De oorkonde wordt eigendom van mogelijk informatiemateriaal te verzamelen en met deze informatie - verhalen, foto’s en dergelijke - een nieuw Hillegersberg-Schiebroek-Terbregge” materiaalgebruik, de kleuren, een mar- degene aan wie de onderscheiding is ver- VSW-boekje het licht te doen zien. Ze vraagt de leden van de VSW haar daarbij te helpen. kent een onderscheiding voor kante bouwkundige detaillering en een leend en bevat naam, jaar, aanduiding van bouwwerken en/of locaties van cultuur- passende terreinafwerking, het object en de belangrijkste redenen die historisch en/of architectonisch belang tot de toekenning hebben geleid. in de deelgemeente Hillegersberg- 4. Een ieder, al dan niet VSW-lid, ook wonend Schiebroek. buiten de deelgemeente, kan het VSW- 7. De Schildjescommissie beoordeelt periodiek “Een paar jaar geleden heeft de VSW een lezing Daarvan zal niemand spijt hebben gehad. bestuur voorstellen de onderscheiding te de onderhoudstoestand van de bekroonde met excursie over glas-in-loodramen en De VSW heeft dus bijzonder goede herinne- 1. Doel van de onderscheiding is stimulering verlenen voor een bepaald object. objecten. Bij verwaarlozing of verminking van gebrandschilderde ramen georganiseerd. In de ringen hieraan en naar aanleiding van een toe- van een bijzondere zorg besteed aan: het object kan het schildje worden terugge- Castagnet te Schiebroek hield glazenier vallige vraag om informatie over dit onderwerp a) instandhouding en/of herstel van 5. Het Bestuur legt alle voorstellen voor aan vraagd c.q. ingenomen. De beslissing tot het mevrouw Judith Smelt een interessante lezing. van een VSW-lid , kregen wij het idee eens ver- bovengenoemde bouwwerken en/of een daartoe te benoemen commissie, terugnemen van het schildje wordt door het Een groot aantal VSW-leden was aanwezig en der om ons heen te kijken.We weten dat er in de locaties. bestaande uit drie personen, waarvan ten- Bestuur genomen na advies van de na de leerzame voordracht gingen we gezamen- diverse kerken prachtige glazen te bewonderen b) in recente tijden gerealiseerde werken minste twee leden deskundig zijn op het Schildjescommissie en na het horen van degene lijk te voet naar de Pauluskerk, ook in zijn. Die zijn voor ons gemakkelijk te bereiken. die zich onderscheiden door hun archi- gebied van cultuur, architectuur, architec- aan wie de onderscheiding is verleend. Schiebroek. Maar we vermoeden met enige zekerheid dat tectonische kwaliteiten en een verant- tuurhistorie of stedenbouwkunde. Daar werden we toen opgewacht door de heel wat panden in ons gebied in dit opzicht woorde inpassing met respect voor de 8. Dit reglement is vastgesteld door de Alge­ enthousiaste pastoor Blaauwhof die de lezing “verborgen schoonheden” herbergen. omgeving. 5.1. De commissie rapporteert haar bevin- mene Ledenvergadering op 19 mei 2010 en nog eens dunnetjes overdeed. Behalve zijn werk Maar hoe komen wij daar achter? Wie wil ons De onderscheiding bestaat uit een oorkonde dingen over alle voorstellen aan het Bestuur, zal na verloop van tijd worden geëvalueerd als pastoor van de parochie had hij een gewel- attenderen op het bijzonder gebrandschilderde en een (gevel)schildje. dat beslist over al dan niet toekennen van de en indien nodig worden aangepast. dige hobby: glas-in-loodramen die beeldend de of glas-in-loodraam in zijn huis of bedrijfspand, geschiedenis van het Christendom in de in zijn straat of buurt? Heel graag zouden wij u Gewijzigd Schildjesreglement Pauluskerk zouden weergeven. Het is bijna dan bezoeken, hopend dat u wellicht ook iets Op de Algemene Ledenvergadering van 19 mei jongstleden besloten de leden het schildjesregle- oneerbiedig hierover te spreken als een hobby, over de geschiedenis of van de maker weet. ment van de VSW te wijzigen. Tot nu toe was de toekenning van een schildje alleen mogelijk voor want het was voor hem een levenswerk. Zonder uw hulp zijn wij nergens. Dus hopen een geslaagde restauratie van een bestaand pand. Door de voorzitter van de Schildjescommissie, Vol lof spreekt de uiteindelijke maker van de en vertrouwen wij op uw hulp. Na de inventa- Piet Mulder, werd de discussie op gang gebracht, of de VSW moderne gebouwen, die een aanwinst ramen, de beroemde glazenier P.Wiegersma, risatie worden de resultaten gerangschikt, geru- voor de omgeving betekenen, ook niet zou moeten kunnen onderscheiden. Oorspronkelijk ging over de tomeloze energie van pastoor briceerd en beschreven om tenslotte in een de gedachte uit naar een apart “certificaat van waardering” voor deze panden. In 2009 besloot de Blaauwhof die met donaties van vrienden en nieuwe uitgave van de VSW te belanden. Algemene Ledenvergadering echter met grote meerderheid ook aan deze panden een schildje toe gelovigen het kostbare plan wist te realiseren. Helpt u mee? Schrijf naar Iet Heetman, Willem te kennen. Daarom is nu in het schildjesreglement opgenomen, dat ook “in recente tijden gereali- Alle bezoekers, die tot voor kort niets of weinig Nagellaan 22 te Rotterdam 3054 BX. Eerlijk, seerde werken die zich onderscheiden door hun architectonische kwaliteiten en een verantwoorde over dit onderwerp wisten, waren buitenge- Velen zullen het glas-in-loodraam van ik popel om aan dit boek te beginnen!” Marius Richters kennen in de Oranjekerk. inpassing met respect voor de omgeving” in aanmerking kunnen komen voor een schildje. woon geïnteresseerd en velen kochten dan ook Iet Heetman zoekt glas-in-lood of Schildjespand gebrandschilderde ramen/kunst bij Hierboven de integrale tekst van het nieuwe reglement, zoals dat op 19 mei 2010 werd vastgesteld. Swaenenhof het boek ‘Oerkracht, de ramen van Schiebroek’. particulieren Iet Heetman

8 9 Moderne, markante bouwsels genoeg De VSW gaat ook gevelschildjes uitreiken aan objecten van recente datum, mits ze een markante architectonische kwaliteit hebben. Om aan te tonen dat er voldoende markante bouwsels in de deelgemeente zijn, heeft Piet Mulder, voorzitter van de Schildjescommissie, zijn camera gepakt en is foto’s gaan maken van gebouwen die eventueel onder de 05. Grindweg nieuwe schildjesregeling zouden kunnen vallen. Hij maakte ruim 60 foto’s. In het novembernummer 2009 06. Lamsrustlaan en het voorjaarsnummer 2010 van Tussen Wilgenplas & Rotte lieten we daarvan al 36 foto’s zien. Op deze pagina’s volgen er nog tien.

Het in de jongstleden meivergadering vastgestelde 01. Spireastraat. VSW-schildjesreglement 2010 stelt aan een bouwwerk en/of locatie in de deelgemeente de volgende eisen om voor een gevelschildje in aanmerking te komen: - het moet passen in de omgeving en goed onderhouden zijn, - het moet een vroeger gebouwd object in cultuur/ 07. Sweelincklaan historisch opzicht en/of van sociaal belang zijn, - het moet een recent gebouwd object en een markant architectonisch werk zijn, mede begrepen het materiaalgebruik, de kleuren en een markante detaillering hebben en een passende terreinafwerking. 08. Aronskelkstraat 02. Minervaplein met godin Minerva

09. Dirk van Prooijensingel

03. H. Andriessenlaan

04. Zweerslaan 10. Fortunastraat 10 11 www.vsw.biz Hillegersbergs Jazzfestival ‘Een goede website ‘Hoe laat gaat is actueel’ het regenen?

Elke zich respecterende vereniging heeft tegenwoordig een website. Zo Belangstelling voor de ook de VSW. Dat is geen nieuws. Wel vermeldenswaard is dat VSW- fotopanelen. websitebeheerder Jan Vermaak de enigszins ingedutte website nieuw leven heeft ingeblazen. De site is aangepast, gemoderniseerd en heeft van VSW’er Vermaak talloze mogelijkheden meegekregen. Woorden schieten eigenlijk tekort om het verschil tussen de ‘oude’ en de superactuele nieuwe versie te beschrijven. Iedereen moet zelf maar kijken op www.vsw.biz

Zijn passie was al fotograferen en video’s maken, ervan en de bijbehorende foto’s bekijken. Ik De website zoals ie online al kleumend te schuilen onder de luifel van te bezoeken is onder www.vsw.biz dus bleek een website opzetten en beheren de vind dat je niet te lang moet wachten met een Dungelmann. Zich afvragend of ze volgend logische volgende stap. Jan Vermaak: “Het is verslag of iets dergelijks op de site te zetten. En van de commissieleden. Hij vroeg aan mij of er jaar nog wel zouden meedoen. heel leuk om creatief om te gaan met de soft- hetzelfde motto geldt voor de VSW-site. Het niet een kaartje op het scherm aangeklikt zou Maar zie wat een klein zonnestraaltje al niet ware van een computer. Je begint met een wit, verslag, de powerpointpresentatie en de foto’s kunnen worden met de locatie van alle panden teweeg kan brengen: het plastic kon worden weg- leeg scherm en maakt uit het niets zomaar een van de zaterdag 25 september gehouden excur- met een VSW-schildje. En een fotootje van het en de koffiekan tevoorschijngehaald, de eerste prachtige website.” sie, stonden hetzelfde weekeind al op de site. desbetreffende pand. Nu is er nog wel geen foto belangstellenden bogen zich over de vele VSW- Vermaak heeft het beheren van de VSW-site De kracht van een goede website is, volgens te zien, maar al wel de locatie. En die afbeelding boekjes en in de verte klonk het ‘Ain’t she sweet’ ooit overgenomen van de vorige webmaster. mij, actualiteit.” komt ook nog wel.” van het dweilorkest. Het feest kon beginnen. “Toen is het eigenlijk een tijdje stil gebleven op Jan Vermaak gebruikt het programma Joomla. Momenteel volgt Jan Vermaak de cursus Om een lang, nat verhaal kort te maken: gedu- de site. Inmiddels had ik via de Emma basis- “Dat programma heeft diverse voordelen. Je Flash. “Daarmee kun je animaties maken in rende de zaterdagmiddag bleef het redelijk school, waar ik als leerkracht werk en ook web- hoeft bijvoorbeeld geen echte programmeer- websites. Ik zit te denken om bijvoorbeeld op droog, maar erg veel jazzliefhebbers wisten het beheerder ben, een cursus webdesign gevolgd. kennis te hebben. Alles is online. Je hebt er dus de pagina van de Schildjescommissie het spe- Hillegersbergse Jazzfestival met de kraam en de Uiteraard om de website van de school zo actu- geen CD of DVD bij nodig. Alles is zo van cifieke geelblauwe VSW-schildje op een crea- foto’s van de VSW niet te vinden. De zaterdag eel en modern mogelijk te maken. Wat goed is internet te downloaden. Verdere mogelijkhe- tieve manier in beeld te brengen. Draaiend eindigde met noodweer, zodat het optreden gelukt. Om een voorbeeld te geven: als we ‘s den zijn: je kunt er een forum oprichten, bijvoorbeeld, in elk geval de aandacht trek- van The Dutch Swing College Band moest middags iets op school gedaan hebben, een nieuwsbrieven op zetten, zelfs je eigen webwin- kend. Zo breng ik alles wat ik leer op ‘mijn’ Het dweilorkest brengt worden afgebroken. Het weer op zondag was zon. feest gehouden of zo, kunnen de leerlingen en keltje mee starten.” sites in praktijk. Leuk hoor.” zo slecht, dat de VSW-vertegenwoordigers hun ouders vaak dezelfde dag nog het verslag Op de vernieuwde VSW-site zijn onder meer Wil Baghuis De VSW-delegatie die tijdens het Hillegers­ inrichten en Norman Langelaan zijn pane- ruim voor tijd zijn afgehaakt. de verschillende commissies en hun taken aan bergs Jazzfestival acte de présence gaf, had zich len met foto’s opzetten. Af en toe een plaag- Al met al werd een redelijk aantal boekjes te klikken. Op de pagina van de Schildjes­ goed voorbereid en flink wat plastic meegeno- stootje: dan viel er een enkel druppeltje zodat verkocht en meldden zich tien nieuwe leden commissie bestaat de mogelijkheid via Google men. Want bij het muziekfeest is het nooit de er bezorgd naar de lucht gekeken werd, maar aan. Nog niet eens zo’n gekke oogst. Zoals Maps (Streetview) te zien waar zich in de deel- vraag: ‘Zou het gaan regenen?’ maar: ‘Wanneer daar bleef het voorlopig bij. Voorlopig, want gebruikelijk zal een evaluatie volgen en dan gemeente de zogeheten ‘schildjespanden’ gaat het regenen?’ Op welk tijdstip in de zomer toen alles klaarlag en -stond, gingen boven de wordt, na de eveneens gebruikelijke discussie, bevinden. Ook de namen en adressen van de het festival georganiseerd wordt, lijkt ook niet bakken open. En niet zo zuinig ook. Gelukkig vast weer besloten op het Jazzfestival van 2011 voor dit jaar genomineerde panden staan erop. uit te maken. Wekenlang stralend weer? Met kunnen de fotopanelen tegen een regenbuitje, aanwezig te zijn. Dit onder het motto: ‘Je moet “Voor die interactie met Google Maps werd ik het Jazzfestival regent het geheid. Voor de orga- maar de diverse boekjes en andere uitgaven van te allen tijde je gezicht laten zien’. En ach, eer- eigenlijk een beetje wakker geschud door één nisatie iets om gek van te worden. de VSW die in het kraampje lagen, moesten lijk gezegd: het is voor iedereen - bezoeker en Ter gelegenheid van de In de vroege zaterdagochtend van 28 augustus toch wel met plastic bedekt worden. En voor- medewerker - supergezellig daar bij die kraam nieuwe website heeft Jan Jan Vermaak achter de computer, sleutelend aan Vermaak zelfs een knepen de weergoden nog een oogje dicht. Ze dat er nog maar een enkele muzieknoot te en fotopanelen van de VSW, ook als het regent. de VSW-website. wijnetiket ontworpen. lieten de VSW-mensen rustig hun kraampje horen was geweest, stond het groepje VSW’ers Wil Baghuis.

12 13 VSW-excursie september 2010

‘Waar beginnen die mensen aan...’ Een klein beetje geluk heeft iedere organisator van een evenement wel nodig. En Hilde Vaatstra, voorzitter van de VSW-commissie Promotie & Voorlichting, kreeg dat geluk tijdens de door haar op touw gezette excursie - zaterdag 25 september - zomaar in de schoot geworpen.

Het viel voor de commissie niet mee om na het werp van ‘The memorial garden’ in New York. succes van vorig jaar: de rondleiding door de In haar presentatie liet Hilde Vaatstra foto’s van gerestaureerde, voormalige deelgemeentesecre- de diverse panden aan het Beatrixplantsoen zien. tarie aan de C.N.A. Looslaan - en niet te verge- Bij de foto van de woning op nr. 22 liet ze weten ten: de bijbehorende tuin – een even interessante dat het pand leeg stond, dat ze niet wist van wie bestemming voor de excursie 2010 te vinden. Na het was en wat ermee zou gaan gebeuren, maar lang wikken en wegen werd besloten tot een uit- dat je er nu zo mooi omheen kon lopen en dan stapje naar het zogeheten SMV-terrein, ofwel de het geheel zo goed kon bekijken. voormalige locatie van voetbalvereniging Na de presentatie bleek dat de eigenaresse van SMV(Steeds Moedig Voorwaarts)-Hillegersberg het bewuste pand zich onder de aanwezigen aan de Van Ballegooijsingel. De excursie zou bevond. “Ik kon me, nadat de foto van het huis worden voorafgegaan door de presentatie van getoond was, met het commentaar erbij, niet Hilde Vaatstra wijst de rooilijn aan. het masterplan voor het gebied in restaurant De langer inhouden. Ik heb me bij Hilde Vaatstra De prachtige tuin van het Reumacentrum zal in ere worden hersteld. Prins van Terbregge. Op de voormalige sportvel- bekend gemaakt en aangeboden het hele gezel- den is namelijk woningbouw gepland. schap het interieur van het huis te laten zien.” Ze Woningbouwplannen waar door velen met was in feeststemming omdat zij en haar partner argusogen naar wordt gekeken. In het verlengde enkele dagen ervoor de vergunning voor de ver- van het bezoek aan het terrein zouden diverse bouwing van het huis - een gemeentelijk monu- markante panden aan het nabijgelegen Prinses ment - hadden gekregen. Beatrixplantsoen door deskundigen worden En zo kwam het dat een groep van zo’n zestig belicht. nieuwsgierigen die zaterdag bij pand nr. 22 naar Leuk programma, maar nog wel een beetje binnen schuifelde. De entree bekeek, de verbou- mager, vonden de leden van de commissie. Extra wingsplannen goedkeurend aanhoorde, de wan- ‘body’ werd gevonden in Wim van Deventer, kele wenteltrap op ging, knikte over de indeling bestuursvoorzitter van het Centrum voor van de bovenverdieping, het uitzicht bewon- Reuma en Revalidatie Rotterdam. Hij kwam in derde, zich verbaasde over de lichtheid van het De Prins van Terbregge niet alleen de bouwplan- huis en zich afvroeg: “Waar beginnen die men- nen en het werk van het Reumahuis toelichten, sen aan?” maar nodigde alle aanwezigen uit een kijkje te Van één ding was iedereen daarna overtuigd: komen nemen in het Centrum en dan meteen deze bezichtiging was de slagroom op de taart, de bijzondere tuin te bewonderen. Deze tuin, ofwel de kers op de Van der Valk appelmoes van waarin veel therapeutisch oefenmateriaal werd de VSW-excursie anno 2010. En volgend jaar? verwerkt, is het ontwerp van architect Piet Met een beetje geluk dient zich vast een leuke Oudolf, die wereldroem verwierf met zijn ont- excursiebestemming aan. Wil Baghuis

(Foto’s Jan Vermaak) Rechts het voormalige SMV-terrein. De Heijbergstraat zal veel meer verkeer te verwerken krijgen. 14 15 Op het zogeheten SMV-terrein staat nog een aantal fraaie pluimessen. Maar de vraag is: hoelang zullen deze zeldzame bomen er nog te Funderingen Afbeelding van het voormalig kasteel van Hillegersberg. Bomen over bomen in de wijk bewonderen zijn? Want op het terrein is woningbouw gepland. Het geluid van onder schoolplein (gemeentelijke) zagen is al gehoord… niet van Hillegersbergse kasteel

wordt in Zuid-Italië gewonnen door opper- Enige tijd geleden werd ik opgebeld met de vlakkige kervingen te maken in de bast. Er boodschap dat er funderingen van het stroomt dan ongeveer 200 gram zoetig sap uit Hillegersbergse kasteel waren opgegraven. waar men mannastroop van maakt. Naast het hek van de Hillegondakerk aan de De gewone es kan als hakhout zelfs tot 800 Kerkstraat staat de dependance van de jaar oud worden (hakhoutstoof ). Hier en Emmaschool, het oude dorpsschooltje naast daar in Nederland zijn nog oude hakhoutsto- de Hubo. Het schoolplein van de depen- ven die uit cultuurhistorisch en ecologisch dance werd gerenoveerd, de oude tegels er standpunt belangrijk zijn als autochtone ge- uit, nieuwe er weer in, er werd ook veel zand nenbron. Deze boom heeft op het Noorde- en grond heen en weer gereden om alles weer lijk halfrond de mythische status van ‘We- op juiste hoogte en op een vers zandbed te reldboom’. Bijvoorbeeld in de Noorse mytho- kunnen bestraten. logie is het de levensboom Yggdrasil in Mid- Toen ik daar aankwam, waren de stratenma- gard, de tuinen van de goden waar ze zich ver- kers de laatste hand aan het straattegelwerk zamelden om elkaar te spreken. (Yggdrasil= aan het leggen. De vermeende fundamenten ‘paard van Yggr’ ofwel ‘paard van Odin’). waren net onder het verse zand aan het ver- Odin maakte de eerste mensen uit een blok dwijnen. Maar van de aannemer mocht ik ‘‘In onze omgeving essenhout (Vikingen werden daarom ook wel toch nog even met hun schep een beetje in de esmensen genoemd). Speerschachten en bijl- grond poeren en krabben naar de overblijf- komt hij handvatten waren van essenhout, evenals hun selen. Ik zag al snel dat het hier niet om eeu- schepen. Ook bij de Grieken ging het verhaal wenoude bakstenen ging maar om gewone bijna niet voor’ dat de mens zijn oorsprong had uit de es; Ne- waalformaat stenen zoals die sinds begin mesis, godin der vergelding, droeg een staf 1900 worden gebruikt en zo te zien vermet- van essenhout. Ook de speerschacht van seld met ‘moderne’ cementspecie. Een snelle Achilles, waarmee hij Hector doodde, was conclusie: dit kan nooit van het voormalige van essenhout. kasteel geweest zijn. (Overigens is het verhaal Boomdeskundige Frans Prins heeft Noordelijk halfrond achttien soorten be- Teug naar de pluimes. Het zijn tweehuizige van het kasteel van W. van den Honaard, een zich laten strikken: hij heeft toegezegd schreven, waarbij de pluimes niet als zeld- bomen, dat wil zeggen: de mannelijke en vrou- Hillersbergse schoolmeester in de eerste regelmatig een bijdrage aan Tussen zaam wordt aangemerkt, echter in onze om- welijke vormen zitten op gescheiden bomen. helft van 1800, niet helemaal wetenschap- Wilgenplas & Rotte te leveren over geving (Hillegersberg/Schiebroek) komt hij Echter in latere stadia gaat dit niet meer op en pelijk gefundeerd). bijzondere bomen in de deelgemeente. bijna niet voor; bij mij weten alleen in het komen op één boom beide geslachten voor Maar wat was het nou wel? Ik denk dat er op Hieronder zet hij alweer z’n elfde plantsoen tussen het voormalige DSW-voet- (eenhuizig). De vruchten zitten in dichte plui- een moment allerlei ronde muurtjes zijn boompje – de pluimes – op. balterrein (nu het zogeheten SMV-terrein) men aan de bomen en vallen pas in het vol- opgemetseld om de speelplaats op te vrolij- en de Rotte. Daar staat een aantal fraaie exem- gend voorjaar af. Deze pluimen zijn meestal ken, mogelijk kunnen het ook muurtjes plaren, waarschijnlijk neergezet door de heer gelig van kleur, wat een fraai aanzicht geeft. geweest zijn om niveauverschillen op speelse Wat is het onderscheid tussen een gewone es Vink, het vroegere hoofd van de Rotterdam- Het eraan voorafgaande bloemstadium is ook wijze in bedwang te houden. Misschien zijn (Fraxinus excelsior) en de pluimes (Fraxinus se plantsoenendienst, die veel geëxperimen- opvallend: men ziet grote trossen witte bloem- er nog mensen die oude schoolfoto`s hebben ornus)? De gewone es heeft vrij veel duidelijk teerd heeft met essen. Er is zelfs een pluimes pjes, hetgeen veroorzaakt wordt door de grote waarop de mysterieuze muurtjes staan. Graag zwarte knoppen, terwijl die van de pluimes die hij heeft ontwikkeld (Fraxinus ornus ‘Rot- kroonblaadjes. Dit heeft een gewone es niet. willen we deze foto`s dan dupliceren voor in grijs zijn. Verder is de stam van de gewone es terdam’). Oorspronkelijk zijn ze afkomstig De bladen zijn overstaand en geveerd met 5 onze volgende uitgave van TW&R. geribbeld, gegroefd, terwijl die van de plui- uit Zuid-Europa en West-Azië en ze zouden tot 9 blaadjes aan elk geveerd blad. Overigens Norman Langelaan mes glad is. gezien worden als de bron van het ‘manna’ uit behoren ze, evenals de jasmijn en sering, tot In het opnieuw bewerkte boek van Dr. Boom de Bijbel. (NB. Exodus 16.) Overigens komt de olijffamilie (Oleaceae). Geen eeuwenoude kasteelfundering, (Nederlandse dendrologie) worden voor het de boom niet voor in de woestijn; de manna Frans Prins maar wat is het dan wel?

16 17 Open Monumentendag

Genoeg te zien.

De VSW deed goede zaken.

Idyllisch plekje aan de Ringdijk.

Oorspronkelijke tekening Het baarhuisje blijft leuk van het kerkhof met baarhuisje en het hek.

Je zou denken: bijna iedereen heeft het gerestau- legen archiefruimte te nemen en bij de lange tafel ken ophangen en overal neergezet, zodat er spronkelijke tekening van de oppervlakte en inde- VSW wil laten uitvoeren. Een startbedrag van reerde baarhuisje en het kerkhofje aan de Ringdijk eens te kijken wat de VSW nog aan interessante genoeg te bekijken zou zijn. De publicaties wer- ling van het kerkhof, compleet met het getekende 8000 euro is al binnen, dat heeft de VSW gekre- nu wel gezien. Maar nee, elke keer als de smeedij- boekjes/publicaties en artikelen te bieden heeft. den uitgestald en toen was het tijd voor koffie. In ontwerp van de hekken en het baarhuisje. gen door het winnen van de Vrijwilligersprijs in zeren hekken door de VSW worden opengezet, Zo ook op Open Monumentendag, zaterdag 11 het zonnetje. Ja, lid zijn van een VSW-commissie Gevonden door het VSW-lid Chris Mast in het 2008. Het resterend bedrag hoopt men via fond- komen er nieuwsgierigen kijken. Het blijft september. Prachtig weer. Het eerste wat de kwar- heeft ook z’n leuke kanten. gemeente-archief. Hij was er niet naar op zoek, sen en donaties te verwerven. gewoon leuk om op het kleine kerkhof rond te tiermakers van de VSW deden was de deuren van De hele dag was het een komen en gaan van maar vond het bij toeval. Nu is duidelijk hoe het Wil Baghuis. Het was een komen en gaan. dwalen, de grafschriften op de stenen te lezen, het het baarhuisje en de kerkhofhekken wijd open belangstellenden.Voor de liefhebber was er die oorspronkelijke hek er precies heeft uitgezien. En baarhuisje binnen te gaan, de trap naar de diepge- zetten. Daarna werden de vele foto’s aan de hek- zaterdag iets bijzonders te zien: namelijk de oor- dat komt goed van pas bij de restauratie die de

18 Foto’s: Jan Vermaak. 19 heeft. Tegen het einde ligt weer een moerassig Het Schapeneiland blijft bedreigd lijke omgeving maakt dat mensen zich happy deel en op rechts en aan het einde is het opge- en geborgen weten. Iedereen heeft moeite met hoogd met modder uit de plas. Het eerste deel het vernielen van zijn geschiedenis. Niet voor is verreweg het boeiendst qua natuur. niets gaat een groot deel van de Rotterdamse ‘Zo was het hier ooit, inkomens op aan het bewoonbaar maken van Onderhoud verpauperde en verloederde stadsdelen met Dat het eiland onderhouden wordt is nodig, maar dan nog kaler’ behoud van het karakteristieke. anders zou het op de duur dichtgroeien met bos. Onderhoud moet ervoor zorgen dat het VSW-lid Arend Knibbe heeft zijn hart verpand aan het Schapeneiland. Hij Het water open blijft en dat er ‘vanzelf ’ meer planten- houdt een bijna poëtisch pleidooi voor het stukje groen dat: ‘Geen Hillegersberg heeft water. Het is een laatste res- soorten gaan groeien die op dit moment zeld- verbetering behoeft, maar bijdraagt aan een boeiende, leefbare tant van het water dat we eerst door vervening zamer worden in ons land en zeker in onze omgeving.’ gemaakt hebben en daarna voor het overgrote Het Schapeneiland in oktober 2010 omgeving. Planten die hier vanouds thuis- deel weer ingepolderd. Als je naar dat water horen. Bij het onderhoud wordt gemaaid in Laten we afspreken dat we de landtong op de moet duidelijk zijn dat de bewoners hier niets kijkt, kijk je een heel eind terug in de geschie- zie je dan ook volstrekt kale eilanden boven manier met aandacht voor de natuur onder- het voorjaar en in het najaar. Het maaisel is hoek van de Stadhouderslaan en de Johan de te vertellen hebben. Het ziet er naar uit dat we denis. Er ligt hier een rivier bovenshoofds naar het water uitsteken. Een begroeiing van gras- houden. Aan de noordkant is een prachtige moeilijk af te voeren en wordt op oud maaisel Wittlaan Schapeneiland blijven noemen en inmiddels het stadium van de keuze gepasseerd de zee te stromen. De Rotte, waar de stad naar sen en zeggesoorten, eentonig groen zonder stevige open beschoeiing aangebracht die het gestort zodat er bergen maaisel ontstaan zijn. niet de naam Paardeneiland of nog andere zijn en dat de blauwdrukken voor een stadsont- genoemd is. En er zijn plekken waar je kunt madeliefjes en paardebloemen, op dit moment nog jaren kan uithouden. Omdat er nogal Waarschijnlijk vindt de natuur dit voedselrijk namen gaan geven. Toen ik hier kwam wonen, wikkeling vergelijkbaar met de in zien hoe de grond eruit zag waarop je huis zou een botanicus er een knieval voor doen. wat golfslag is, is er nog weinig begroeiing en dus een reden om het met brandnetels en omstreeks 1970, werden er inderdaad schapen uitvoering worden genomen. gebouwd is. Veel van die oude planten zijn verdwenen. De in deze beschoeiing, maar wat niet is kan bramen te begroeien, maar tot nu toe ligt er op het landje geweid en er was een schuur die Het is hier vanouds een natte venige, ontoe- grond krijgt een tik mee van onze rijkdom en komen. Voorlopig verdwijnt het eiland niet telkens voldoende vers maaisel overheen om drie wanden miste waar de dieren konden Waarom handhaven gankelijke wereld geweest. Het heeft veel de begrazing is opgehouden, dus planten kun- in de golven. doorschietende begroeiing te voorkomen. schuilen. In de winter waren ze, dacht ik, afwe- Dus de vraag is: Waarom zo’n ontoeganke- moeite gekost de milieuramp, die we het nen wat verder uitgroeien. Voor het eiland staat een laag hek. Het is mooi Afwachten wat het uiteindelijk wordt. zig. Later verdwenen de schapen en kwamen lijk stukje groen handhaven in een stedelijke inklinken vanaf de middeleeuwen wel mogen Als we niets zouden doen zou ons eiland rede- dat het laag is omdat het daardoor minder een Het meest spectaculair is de begroeiing in er wat paarden voor in de plaats tot ook die omgeving? Een eerste antwoord kan zijn dat noemen, te veranderen in een aantrekkelijk lijk voorspoedig begroeid raken met bomen. verboden gebied lijkt. Maar de bedoeling is het voorjaar met meer dan duizend exem- verdwenen. De laatste jaren is er geen vee. we hier een stedelijke omgeving hebben van woonklimaat. En dan nog. Telkens moet er Op dit moment zaaien zich van nature berken dat het niet uitnodigt om zonder reden het plaren rietorchis. Het groeit daar samen met Iemand heeft me verteld dat de naam uitzonderlijke kwaliteit. In de dertiger jaren is opgehoogd worden en is er reden om bang en elzen uit. Op de plekken waar niet gemaaid eiland te betreden. Het zou daarom fijn zijn ratelaar en het geel en rood van deze planten Schapeneiland afkomstig is van het feit dat een deze hoek van Hillegersberg bebouwd geraakt, te zijn voor paalrot. Laatste restjes van dat Montagefotowordt, groeien ze uit. In het riet op rechts staan als het naar beide zijden een paar meter wordt geeft een rijk gevoel. De beide planten zaaien Achterplas in slager er zijn schapen stalde om een voorraad te maar op een manier waar waarschijnlijk iedere betrekkelijk ontoegankelijke en desolate, bijna huidigede berken. situatie. Ze dateren praktisch allemaal van verlengd. Zoals het nu is, word je uitgenodigd zich ook uit. Langs de Voorplas vind je nu veel hebben. Die zou dan aan de Johan de Wittlaan stadsarchitect zijn handtekening onder zou boomloze landschap uit vorige eeuwen treffen na 1975. Toen is er blijkbaar berkenzaad inge- het hek links en vooral rechts te passeren. ratelaar en is de orchis ook te verwachten en gewoond moeten hebben, waarschijnlijk is dat willen zetten. Als de gemeente nu precies naar we aan langs het water. Inmiddels voorzien van waaid dat niet voor de schapen bereikbaar was Rondom ziet het eiland er niet toegankelijk deze orchis groeide zelfs bij het riet aan de dan voor de huidige bebouwing geweest. Er zijn het omgekeerde streeft dan naar wat ze de afge- wat bomen. De meeste aangeplant. en nu kunnen we genieten van een natuurlijk uit. En mocht je aanleggen dan word je gecon- Stadhouderslaan, waar de honden uitgelaten dus allang geen schapen meer op dit stukje land lopen vijftig jaar gedaan heeft, namelijk om nu De oevers van de Rotte, de oevers van de berkenbosje. De elzen zijn van later. Ergens fronteerd met natuur, dus gewoonlijk een min- worden. Dat is een voordeel van zo’n reservaat: en wat je ziet is groen met wat bomen. Het ziet er nietsvermoedende wat arme burgers uit hun Plassen - voorzover niet bebouwd -, de omstreeks 1990 is er eentje opgeschoten die der aantrekkelijke situatie dan alles wat we ter- het levert zaad aan de naaste omgeving. niet erg uitnodigend uit: een stukje grond dat je huis te zetten om er duurdere huizen voor Ringdijk, het Berg en Broekpark, ze ade- inmiddels zaad gemaakt heeft en in een kring wille van de mensen gemaakt hebben. Zitten De maaiers nu maaien om deze plekken met terzijde laat liggen. Veel riet en de kans kniediep duurdere bewoners te plaatsen, dan zouden ze men allemaal nog iets van het oude land. in het rond staat er nu elzenopslag. De vlieren op het mos is aardig in de fantasie, maar het rietorchis heen, zodat ze inderdaad zaad kun- weg te zakken in de modderbodem. verguld moeten zijn met de plekken waar dat Maar verreweg het duidelijkst is het bij het zijn waarschijnlijk ontstaan uit plantenafval meeste mos geeft onmiddellijk een natte kont. nen maken. Dat is ook van een afstand te zien: Het heeft nogal wat tijd en moeite gekost om niet nodig is. Hillegersberg is zo’n plek waar ze Schapeneiland: zo was het en dan nog kaler. dat er ooit is neergegooid. De overige bomen Niettemin, er zijn bootjes die aanleggen aan in mei wordt gemaaid en in het midden ligt het een groenbestemming te geven. Allerlei cadeau krijgen waar ze naar zeggen te streven. Een echt en fraai oud natuurmonument. zijn voor een goed deel uit stek ontstaan. Er een bij de kant staande struik en dan genieten het ongemaaide deel met de orchis. Met een bruggetjesplannen spoken door de hoofden Om stadsdelen als Hillegersberg en Zoiets als een Laurenskerk op natuurgebied. zijn mensen die de pest hebben aan natuur en van een plekje aan het water. verrekijker zie je de planten als een wat donker- van ambtenaren die daar hun broodwinning aan te waarderen moet je met andere ogen kijken Klein weliswaar, maar voor ons en de omge- ervan genieten als ze er hun ‘eigen’ boompje Als je er vanaf het hek naar kijkt, valt op hoe der pakket met geel en rood boven het lichtere ontlenen. Het ziet er niet naar uit dat het hand- dan die van een ‘stadsontwikkelaar’ of een sco- ving groot genoeg. in planten. Voor de ontwikkeling van natuur weinig aantrekkelijk het is. Op rechts riet, maar gras uitsteken. Deze begroeiing is in Nederland haven van een bestaande situatie bijdraagt aan rende wethouder. Je moet allereerst gelukkig Vanouds ook werd dit schiereiland gebruikt die vanzelfsprekend is en er thuishoort, is dat dat zie je overal waar water is en veel, op links zeldzaam geworden. Het mag dan mooi zijn, de voldoening van ambtenaren en politici over zijn met wat er is en wat de moeite waard is en om er dieren te laten grazen. Alle groen had op storend. Op het eind van het eiland waar in riet en midden voor grasland, nogal groen en aan de boer levert het minder op dan een kale hun werk en bij zo’n stukje linksliggend groen wat geen verbetering behoeft. Dit stukje groen die manier zijn waarde. Het gevolg is dat een de jaren ‘80 bagger is gestort, is inmiddels een nat, zoals veel weiland in Nederland. Niets weide met raaigras. Alleen in natuurgebieden is het makkelijk scoren. Het blijft dus bedreigd. hoeft geen verbetering, maar draagt bij aan een boom- en struikloze groene weide ontstond, kleine wildernis ontstaan van opschietende nieuws dus. En het is inderdaad zo. Gewone met aangepast beheer komt deze ‘bloemrijke Om de zoveel jaar worden we weer geconfron- boeiende leefbare omgeving. waarin hoger groeiende planten en eetbare bomen en bramen die het stuk ontoeganke- natuur is weinig spectaculair. weide’ uit de tijd van Heimans en Thijsse nog teerd met machtspolitieke spelletjes. Het blijft Een tweede antwoord is dat mensen zich nes- planten het moeilijk hebben. Daar komt bij lijk maken. Je kunt het eerste brede deel goeddeels over- voor. Dat heeft het onderhoud toch in betrek- een keuze: groen en rust of flats. Met flats, liefst telen in de geschiedenis. Ook al zijn ze het zich dat mest en kunstmest duur waren in vroeger zien. Als je verder gaat kom je op een vergelijk- kelijk korte tijd voor elkaar gekregen. krankjorem hoge flats kun je scoren. Zeker als niet altijd even bewust, mensen maken zich tijden, dus ook brandnetels en bramen lieten Laag hek baar nat deel. Dan volgt een deel waar bagger je ze in het hart van Hillegersberg plaatst. Het vertrouwd met hun omgeving. Een aantrekke- verstek gaan. Op oude foto’s van zeg rond 1900 Het Schapeneiland wordt op een heel goede gestort is en dat daardoor een ruige begroeiing Arend Knibbe

20 21 Zo zag het er lang geleden uit

Na ‘Welkom in Op de laatste pagina van Tussen Wilgenplas & Rotte weer een paar oude ansichten. We vonden ze - met de begeleidende teksten - in het fotoboekje Zo was Hillegersberg. Uitgegeven in 1978 onder auspiciën van toenmalig Boekhuis Heijink. Schiebroek’ nu ook De redactie was in handen van H. van der Sloot. ‘Welkom in Hillegersberg’

In het vorige nummer van Tussen Wilgenplas en Rotte werd een artikel gewijd aan het boekje “Welkom in Schiebroek” uit 1934, dat ons door een welwillende lezer ter beschikking werd gesteld. Daarna werd het bestuur gebeld door mevrouw Verdoorn uit Hillegersberg, die vertelde, dat zij de hele reeks, zowel van “Welkom in Schiebroek”, als “Welkom in Hillegersberg” in De Bergweg - later Straatweg de kast had liggen en zij vroeg, of de VSW daar soms belangstelling voor had. genoemd – ongeveer ter hoogte Wat heet belangstelling! Deze boekjes geven een schat aan informatie over de van het tegenwoordige Noorderkanaal. geschiedenis van de toen nog zelfstandige gemeenten Schiebroek en Hillegersberg De foto werd omstreeks 1910 gemaakt. in de jaren voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog (zoals bekend werden beide gemeenten in 1941 ingelijfd bij Rotterdam; daarna zijn deze boekjes niet meer uitgegeven). Toen bedoeld om nieuwe inwoners van deze gemeenten wegwijs te maken in hun nieuwe woonomgeving; nu uiterst waardevol om ons een beeld te vormen over hoe men toen leefde en hoe de samenleving toen in elkaar zat. Tien jaar later Het bestuur zegt mevrouw Verdoorn buitengewoon hartelijk dank voor haar waren het Noorderkanaal gulle gebaar. Als dank ontving zij een fraai boekwerk uit het fonds van de VSW. en de spoorweg een feit. De boekjes hebben een veilige plaats gekregen in ons archief. Voor de lezers Hillegersberg had van Tussen Wilgenplas en Rotte betekent dit, dat er in de toekomst vast nog wel eens weer een artikel zal verschijnen over de geschiedenis van onze dor- een eigen station. pen, gebaseerd op deze boekjes. En als u misschien nog boeken of ander materiaal of op de zolder heeft lig- gen, waar u niet meer naar omkijkt en die een bijdrage kunnen leveren aan ons inzicht over hoe het vroeger was in onze deelgemeente: u weet nu, wie u hier blij mee kunt maken.

Marius Heijenk

De omslag van De Bergse Achterplassen Welkom in Schiebroek van 1934 vanaf de legendarische uitkijktoren van paviljoen Plaswijck

Graag uw emailadres Voor een meer directe en snelle communicatie met de leden verzoekt de VSW degenen die een emailadres hebben, dit door te geven aan de ledenadministratie. Door simpel een emailtje te sturen naar [email protected] staat men al geregistreerd.

22 23 Vereniging Stedebouwkundig Wijkbehoud Hillegersberg-Schiebroek-Terbregge

Inventarisaties 2003 : Schiebroek Historie &Topografie(€ 5,00) De Kerkstraat en Omgeving - Een bijzonder gebied in Hillegersberg; 2004 : Landschap in baksteen (€ 5,00) een proefinventarisatie van de historische stedebouwkundige kwali- Inventarisaties, Vouwbladen en Studies zijn schriftelijk te bestellen via teiten; september 1993. (€ 6,80) onze postbus of door het zenden van een e-mail (zie onder). Inventarisatie, Monumenten en andere Historische Gebouwen in Hillegersberg, Schiebroek en Terbregge; maart 1994. Andere uitgaven van de VSW De Grindweg - Een bijzonder gebied in Hillegersberg; een inventa- Gebouwde accenten Monumenten in Hillegersberg, risatie van historische en stedebouwkundige kwaliteiten; maart Schiebroek en Terbregge: een prach- 1994. (€ 6,80) tig fotoboek (€ 13,50) Bijzondere Gebieden - Een inventarisatie van “bijzondere gebieden” Kijk op de wijk Een bundeling verhaaltjes over bij- in Hillegersberg, Schiebroek en Terbregge; mei 1995.(€ 6,80) zondere plekken in onze De Straatweg - Een bijzonder gebied in Hillegersberg; een inventa- deelgemeente (€ 6,50) risatie van historische, architectonische en stedebouwkundige kwa- Wandel- en fietstochten Een mapje met 8 wandel- en fiets- liteiten; mei 1996.(€ 11,35) tochten in de deelgemeente (€ 5,00) De Rotteoevers - Een bijzonder gebied in Hillegersberg en Tempelen & begraven Bekende en onbekende kerken en Terbregge; een inventarisatie van historische, architectonische en begraafplaatsen in de wijk (€ 6,50) stedebouwkundige kwaliteiten; april 1998.(€ 10,20) Het Geluk van de Rotte Een bloemlezing op de Rotte - met veel kleurenfoto’s (€ 13,50) Vouwbladen en Studies Van Hildegaersberch gheboren Kanttekeningen van een columnist 1987 : Het Dorp op de Donk uit de Middeleeuwen (€ 12,50) 1987 : Het Boterdorpse Verlaat (€ 2,00) Van Boven Bekeken Luchtfoto’s Hillegersberg/ 1988 : De Straatweg (€ 2,00) Schiebroek (€ 15,90) 1989 : De Grindweg (€ 2,00) Deze uitgaven zijn koop bij: 1990 : Oude kaarten van Hillegersberg (€ 2,00) - Plantage Books & More Molenaar, Bergse Dorpsstraat 35a 1991 : Terbregge (€ 2,00) - Boekhandel Coelers, Peppelweg 128a 1999 : Het Molenlaankwartier (€ 2,00) - Donner, Lijnbaan 150 2000 : Hoge Limiet (€ 2,00) - Bruna, Kleiweg 147 - Bruna, Argonautenweg 5e Uitgave van de Vereniging Stedebouwkundig Wijkbehoud Hillegersberg-Schiebroek-Terbregge - nr. 3-2010 Voor de inhoud zijn verantwoordelijk: - de auteurs voor hun specifieke artikelen - de VSW voor de verenigingszaken

Secretariaat: Vereniging Stedebouwkundig Wijkbehoud Postbus 35054 - 3005 DB ROTTERDAM Tel: 010-4654775 E-mail : [email protected] Internet : www.vsw.biz

Aan dit nummer werkten verder mee: - Wil Baghuis - redactie en fotografie - TradeMARC - vormgeving - Wim Meijer - productie - Grafia - drukwerk