The District Center Founded in the Respect for Railway: ili<; (Erzincan)

DEMiRYOLUNA BAGLI OLARAKKURULAN BiR iL<;E MERKEZi: n.tc (ERZiNCAN) Yrd. Do~ Dr. AdemBASIBUYUK· Ozet Tiirkiye'nin dogu. yanstndaki ilce merkezleri cogunlukla yonetim fonksiyonuna sahip, . kasaba niteligindeki yerlesmelerdir. Diger jonksiyonlar zaytf oldugundan bu yerlesmelerde niifus birikimi yavas gerceklesmektedir. Bu ozellik Dogu Anadolu Bolgesinde daha da belirgindir. Caltsmamtzm konusunu olusturan jli~, ilce merkezi statiisiinii Cumhuriyet Dbneminde demiryoluna bagl: olarak kazannusttr. 1939 yilindan once bucak merkezi iken, bu tarihten sonra ilce merkezi durumuna getirilmistir. Kasabantn ilce merkezi olmastnda esas rolii demiryolu oynamts olmakla birlikte, yerlesmeye olan etkisi zamanla azalmisur. Gunliniade ilir;, basta yonetim olmak iizere bu .sektiire bagh cesitli fonksiyonlarla varhgmi siirdtirmektedir. Calismamizda Ilic'in fonksiyonel ozellikleri, yerlesmede genel arazi kullamlisi, sorunlar ve r;ozum tmerileri iizerinde durulmustur. Buna ilave olarak yoresel kalktnma potansiyelleri ve bunlartn yaptlabilirligi ortaya konulmustur. Anahtarkelimeler: nu, Erzincan, Cografya, Demiryolu.

• Atattirk Universitesi, Erzincan Egitim Faktiltesi. ([email protected])

Eastern Geographical Review 15 • 251 Dcmiryoluna Bagh Olarak Kurulan Bir [lee Merkezi: ili<; (Erzincan)

Abstract The district center in 's half eastern have settlements, which are mostly administrative, function and characteristics oftowns. The crowd ofpopulation has not carried out in the settlements due to the lack of other functions. This situation is getting broken out in the Eastern Anatolian Region. The subject ofthe study being Ilic, has gained the status of the district center during Republic Period depending on railway. While ilit;; was a sub district until 1939, after the date, it has been a district center. The effect ofrailway, which has contributed to gain character ofa district for town has been getting decreased by time. Today ilir; has been maintained the existence administrative and the other functional sectors. In this study, the functional characteristics, the use ofland in the settlements, the important issues and the solution suggestions of ilir; were investigated. In addition, the potentials of districtioual development and the applications were determined. Key words: iU{·, Erzlncan, Geography, Railway.

252. Dogu Cogra!")'a Dcrgisi 15 The District Center Founded in the Respect for Railway: iii" (Erzincan)

DEMiRYOLUNA BAGLI OLARAK KURULAN BiRiL<;E MERKEZi: tr.tc (ERZiNCAN) The District Center Founded in the Respect for Railway: ilic; (Erzincan)

Giri~ Turkiye'nin fiziki cografya ozelliklerinin bir sonucu kara ulasim guzergahlannda vadiler, havzalar, oluklar, dag gecitleri, bel noktalan, bogazlar vb. ulasirm kolaylastmcr yeryuzu sekilleri tercih edilrnistir, Bu till' ulasim alanlan uzerinde kurulan yerlesmeler ise daha hizh gelisme gosterebilmislerdir'. Dogal hadar bazi bolgelerde 0 kadar vazgecilmezdir ki, bu alanlara cogu yerde alternatif hat olusturma adeta imkansrzdrr. Cografyanm empozesi olarak kabul edilen bu guzergahlar, teknolojik gelismelere ragmen ulasimdaki onemlerini stirekli korumaktadrrlar', Cahsma alanmm da uzerinde yer aldigi Dogu Anadolu Bolgesinde reliefin onemli bir bolumunu olusturan dogu-bati uzarnsh havza ve bogazlar, ulasmu kolaylasurdiklanndan gecmiste ve gtmurnuzde buyuk oneme sahip olmuslardir", ilie;;'in uzerinde yer aldigi Kemah Bogazi da bu till' jeomorfolojik birimlere daha fazla bagimh olan demiryolu hatlan icin alternatifsiz guzergahlardandir. ilie;; ilce merkezi demiryolu hattma bagh olarak kurulmus olmakla birlikte, ulasimdaki onemini giderek kaybetrnistir. Bu durum kuskusuz dunya genelinde oldugu gibi, Turkiyede de yolcu ve yuk tasimada demiryollannm payinm dusmesi ile ilgilidir', Ozellikle ulkemizde derniryollanmn yolcu tasimada onem kaybetmesinde trenlerin raylara bagimh olarak yol izlemelerinin ortaya crkardigr zaman kaybi, demiryolu sebekesinin geometrik fiziki standartlar yonunden bugunku cagdas uygulamalann gerisinde kalmasi, teknik personel yetersizligi ve hizmette kalitesizlik gibi eksikliklerin onemli rolu soz konusudur". Bu acidan gerek ulusal ve gerekse bolgesel kalkmmada ulasim altyapismm tamamlanmasi veya standartlanmn iyilestirilmesi' ulkelerin oncelikli politikalan arasmda yer almahdir. Ilic; Dogu Anadolu Bolgesinin Yukan FIrat Bolumundedir. idari acidan Erzincan'a bagh olan ilce, Karasu mnagmm olusturdugu Kemah bogazi icerisinde yer ahr (Fotograf 1). Ilcenin kuzeyinde , dogusunda Kemah, guneyinde (Erzincan) ilceleri ile bansmda Sivas (Divrigi) ve guneydogusunda Tunceli (Ovacik) illeri bulunur (Sekil 1,2). 1939 yilma kadar batidaki Kemaliye ilcesine bagh bir bucak merkezi

Eastern Geographical Review 15 • 253 Demiryoluna Bagl: Olarak Kurulan Bir llce Merkezi: ili~ (Erzincan)

olan iliC;, bu tarihte kuzeydeki Kurucay ilcesine baglanrrusur. Aym yil icerisinde demiryolunun yerlesim alamnm 3 km kuzeyinden gecmesi ve burada iliC; .Istasyonunun kurulmasi dolayisiyla ilce merkezi durumuna getirilmis, Kurucay ise koy stattistine donti~ttirtilerek ilic;'e baglanrrusnr".

Sekil I. ili\='in Lokasyon Haritasi iliC; .ilce merkezinin kurulus ve gelismesinde kuskusuz en. onemli unsur iilkemizin dogu illerini batiya baglayan demiryoludur. Yore nufusunun yakm ve uzak cevre ile olan ulasmunda demiryolu onemini korumaktadir. Bundan baska dogudan Kemah-Erzincan, kuzeyden Refahiye, guneybatidan Kemaliye-Malatya ve battdan Divrigi-Sivas hattmda karayolu baglantisi olmakla birlikte, yollann standardi dusuktur. Gunumuzde ilic;'e bagh 2 2 bucak ve 56 koy bulunmakta olup, ilcenin toplam yuzolcumu 1397 km , dir. Dogal Cevre Ozellileri iliC; ilcesi ve cevresi arasnncilann "Sivas-Erzincan Tersiyer Havzasi" olarak tammladiklan jeolojik olusum icerisinde yer alir". Erzincan ovasmdan baslayarak batidaki Kemaliye'ye kadar Kemah bogazi, Kuzey Anadolu daglan ile Munzurlarm (Toroslar) birbirlerine en fazla yaklastigi alanlardan biridir. Bu bakrmdan yer yer guneyin kirectaslan kuzeye, kuzeyin yesil kayaclan ise guneye yayilnus durumdadir. iki sistem arasmda kalan saha ise cogunlukla Tersiyer donemininOligo-Miyosen jipsli birimleri ile temsil edilmektedir. Ozellikle cahsma alanmuzi meydana getiren ili<; ilce merkezinin kuzeyine dogru jipsli alanlar oldukca yaygmdir. Karasu umagmm gtineyindeki Munzur daglan Jura-Kretase arahgmda cokelmis farkh yapidaki kirectaslanndan meydana gelir'". iliC; ilce merkezi ve cevresinde de oldugu gibi kirectaslannm tizeri sik sik kuzeydeki Refahiye ofiyolitli kansigr tarafmdan ortulmektedir. Kasaba yerlesim alam

254. Dogu Cografya Dergisi 15 The District Center Founded in the Re:pect for Railway: ili y (Erzincan)

ve cevresinde ofiyolitik seri kansik halde ve parcah bloklar seklinde araziye yayilrmstrr. Kmkh ve kivnmh yapidaki ofiyolitler peridotit, serpantin, radyolarit, ve volkanik bloklardanolusmaktadir. Bauya dogru ise granit ve granodiyoritler yaygmdir!'. Ofiyolitli seri icerisinde yer yer Jura-Kretase kirectaslan yuzeylenir. Kasabanm kuzeyine dogru (Karasu vadi tabam) detritik seri olarak aglomera ve alUvyonlar yayilis gosterir. AlUvyonlar t2 Karasu irmagnn iki yamnda taracalar halindedir . ili9 ilcesi Tlirkiye Deprem Bolgesi Haritasma gore 3. derece deprem bolgesindedir. Kuzey Anadolu Fayi'na (Refahiye kuzeyi) yaklasik 70 km uzakhkta bulunan ili9'te ozellikle dogudaki Erzincan ovasi merkezli depremler hissedilmekle birlikte, kayitlara gecen can ve mal kayiplanna rastlanmanusnr. Erzincan ili genelinde oldugu gibi ili9 ve cevresinin sulan da Karasu irmagt He drene edilir. Kasaba yerlesim alamnm kuzeyinden gecen Karasu, ilcenin bansmdaki Keban barajmda (Kemaliye) Murat irmagi ile birleserek Firat'i olusturur. Munzur daglannm kuzey yamaclanndan kaynagmi alan yerlesim alammn dogusundaki Aringa deresi ile kuzeybatidaki Palanga deresi Karasuya kavusan onemli akarsular olup, kurak yaz aylannda debileri onemli olcude dusmektedir. Dogu Anadolu Bolgesinin kuzeybatismda derince yanlrms bir bogaz icerisinde yer alan ili9 kuzey ve guneyden yuksek daglarla cevrilidir. Bu morfolojik yapi yorenin kendine ozgu iklim karakterlerinin belirmesine neden olmustur. Karasal iklim sartlannm etkin oldugu Erzincan-Kemaliye hattmda ortalama sicakhk degerleri yorenin diger kesimlerine gore yuksek, yagis degerleri isedusuktur". ili9 ilce merkezinde meteorolojik oleum yapan Meteoroloji Istasyonu 1986 yilmda kapatilrmsnr. Bu bakundan yorenin iklim karakterlerini ortaya koymarmzi saglayacak istatistiki veri bulunmamaktadir. Fikir vermesi bakmundan morfolojik yapisi ili9 ile buyuk benzerlik gosteren dogudaki Kemah Meteoroloji lstasyonu ortalama yagis ve sicakhk degerleri degerlendirilebilir, Nitekim her iki kasaba merkezi de vadinin kuzeye donuk yamacmdadir. Kemah 1100 m, ili9 1060 m yiikseltide olup, aralanndaki uzakhk yaklasik 50 km dir. D.M.i.G.M. kayitlarma gore Kemah'ta yilhk ortalama sicakhk 10,1DC, yilhk ortalama yagl~ miktan ise 350,4 mm dir. ili9 ilcesinin 20 km kuzeyindeki Hanege (Yaylapmar) koyunde 1960 yilmda cografi tetkik yapan DONMEZ, ili9'teki yillik ortalama yagism 445 mm oldugunu belirtmektedir'". Muhtemelen ili9'in kuzeyine dogru yukseltinin Kemah'a gore daha dusuk olmasi, kuzey sektorlu nemli hava kutlelerinin bu kesime kadar sokulmasma olanak saglamaktadir.

Eastern Geographical Review 15 • 255 Derniryoluna Bagl: Olarak Kurulan Sir Ilce Merkezi: ilic;: (Erziucan)

Kasaba yerlesim alamnm kuzeye donuk nemli bir yamas; uzerinde bulunmasi, cevrede odunsu turlerin yayihs gostermesine olanak saglamisnr, Bu tUrler icerisinde en yaygm olam bozuk koruluk seklindeki ardictir, Cevredeki diger bitki tlirlerini cogunlukla step elemanlan meydana getirir. Yorenin hayvancihk potansiyeli bitki tUrlerini onemli olcude tehdit etmektedir. Bu bakimdan ilcede yasal dayanagi olan kapsamh bir botanik cahsmasma ihtiyac duyulmaktadir. Beseri Cevre Ozellikleri iliC; admm kokeni ile ilgili yapugurnz arasnrmada kelimenin farkh anlamlarda kullamlrms olabilecegi sonucu ortaya cikmaktadir. TUrk. Dil Kurumu Derleme Sozlugunde ilic ilcenin kuzeyindeki Zara, Koyulhisar bolgesinde "earn agact surgunlerinden akan su veya cam kabugunun altmda bulunan tatlimsi yenilebilir ince tabaka" seklinde tammlarur'". Ayrn sozlukte tlu; ise Trakya'da citlembige verilen isimdir, Kelimenin kokeni olarak kabul edebilecegimiz il; Turkce kokenli olup, ulke, diyar, bolge yer, topluluk, kabile, asiret, bir toplulugaait yer ve itaatli gibi anlamlan icermektedir'". iliC; kelimesinin il veya ilig kokunden turemis olabilecegi yuksek ihtimaldir. Turkce kokenli il "devlet kokimden Zig ekiyle ttiretilenve kaynakIara illig veya ilig olarak gecen kelimenin sozluk karsiligt devletli-hiikiimdar dir, Bazr kaynaklarda ise devlete bagh bir bolgenin ya da kanadm idarecisinin unvam oldugu ve bu durumda ilhan ile aym anlama geldigi gorulur, ilig unvanmi Tabgaclar, Uygurlar, Hazar hakanhgi, Karahanhlar ve Selcuklular hukumdar veya saltanat sahibi olarak kullamlrmslardir". Dolayisryla iliC; Tiirklerin Anadolu'ya akmlan ile birlikte ortaya cikan bir yerlesme adt olmahdir. Nitekim yerlesmenin gtineyine dogru yaygm olan yayla alanlan da konar­ gocer topluluklar icin son derece ideal ortam sartlan olusturmaktadrr". Calismarmzm konusunu olusturan iliC;, Curnhuriyet Doneminde ilce merkezi durumuna getirildiginden, yerlesmeye ozel tarihi beige ve bilgiye ulasma olanagi yoktur. Tarihi devreler boyunca yorede idari olarak Kemah, Kurucay ve Kemaliye (Egin) onem kazannustir. Dolayisiyla iliC; tarihini bolge tarihi icerisinde degerlendirmemiz gerekmektedir. Erzurum ve Erzincan ovalannda yapilan arkeolojik cahsmalar, bolge tarihinin M.b. 4000'li yillara kadar gidebilecegini gosterir". Bizanshlar donemine kadar bolgede Hurriler, Urartular, Sakalar, Medler, Persler, Partlar (Iranlilar) ve Romahlann yasadigi samlmaktadir. Romahlardan sonra (395-645) bolge Bizanslilann egernenliginde kalmakla birlikte, zaman zaman cesitli devlet veya milletler arasmda el degistirmistir'", Islamiyet'in sonrasmda islam (Arap) ordulannm akmlarma maruz kalan bolge, TUrk hakimiyetine kadar Araplarla Bizanslilar arasmda birkac defa el degistirrnistir", TUrk Beylikleri

256. Dogu Cogratya Dergisi 15 The District Center Founded in the Respect for Railway: ili~ (Erzincan)

donerninde calisma sahasuun da icerisinde yer aldigt Kernah-Divrigi­ Sebinkarahisar bolgesi Menglicek Beyligi'nin egernenlik sahasi durumundadtr'". Daha sonra Anadolu Selcuklu Sultanhgi suurlan icerisinde kalan Kemah-Ilic-Divrigi bolgesi, Kosedag Savasi (1243) ile birlikte Mogel istilasma ugrarmsnr. Bir muddet Karakoyunlular ve Akkoyunlulann yonetiminde kalan bu bolge 1514 Caldiran Muharebesi sonrasmda Osmanh hakimiyetine girmistir. Bizans donemi boyunca Kemah-Kurucay ve Refahiye bolgesinin ortak adi Daranalii3 olup, Turklerin bolgeye hakim olmasi ile birlikte bir cok yer adr degistirilmistir. Bunlardan biri de gunumuzde ili<;'e bagh bir koy yerlesmesi olan Kurucay'dir", Muhtemelen ili<;'in kurulus ve gelismesi de yerlesrne admm Turkce olma olasihgi dolayisryla 16. yuzyil baslandir,

Fotograf 1. ili<; kasabasmm guneyden gorunusu Bugunku ili<; yerlesim alam, 16. yuzyildan itibaren genellikle Kemaliye (Egin) ilcesinin idari suurlan icerisinde yer almisnr. Bu devrelerde gunumuzdeki ili<; ilce merkezinin dogu vekuzeyindeki yerlesmeler Kemah Sancagi icerisinde iken, Karasu vadisi smir olusturacak sekilde ilcenin simdiki gtmeybatr kesimi sancak snurlan dismda kalmaktadir, Bu devreden itibaren belirttigimiz kesimdeki yerlesmeler, Egin ile birlikte idari olarak Arapkir kazasma baghdir. Farkh kaynaklarda ili<;'in Cumhuriyet Donemine kadar Malatya, Elazrg ve Sivas vilayetlerinin idari simrlan icerisinde kaldigi anlasilmaktadir". Erzincan'a baglanmadan once (1926) ili<;, Kemaliye (Egin) ilcesi simrlan icerisinde 19 koyun bagh oldugu bir nahiye merkezidir. ili<; ilce merkezinin Cumhuriyet Donemindeki nufusu dusme ve ylikselmelere ragmen genelde artrmstir. D.i.E. verilerine gore 1935 yilmda nufus 393'tUr. Bu devreden sonra 1950 nufus sayimma kadar demiryolunda

Eastern Geographical Review 15 • 257 Demiryoluna Bagh Olarak Kurulan Bir il<;c Merkezi: llic (Erzincan)

calisan iscilerin ili~'te sayrlmalan yerlesme nufusunu arnrrrustir. ili~ 1939 yilmdan itibaren ilce merkezi durumuna getirildiginden; 1940 sayimmdan sonra nUfusun artmasmda (866) kamu kuruluslannda istihdam edilmeye baslanan memurlann da onemli katkisi vardir, 1945 Genel NUfus Saymunda 1413 olan nufus, 1950 yilmda 131Tdir. Bu sayim devresinden soma kasaba nufusunun 1955'te 893'e kadar geriledigi dikkati ceker. Kasabadaki fonksiyonlann gelismekte olmasma ragmen bu dU~U~; cumhuriyet sonrasmdan 0 gune kadar demiryolunda cahsan iscilerin ilceyi terk etmesinden kaynaklanmaktadir. 1955'ten itibaren hemen her saYlITI devresinde nUfusu artan ili~'te 1990 yilt sayurunda 3148 nufus tespit edilmistir. Bunun 1782'i (%57) erkek, 136Tsi (%43) ise kadmdir. Bu ozellikleri ile ulkemizin dogu yansmdaki ilce merkezilerinin genelinde oldugu gibi bir takim fonksiyonlann varhgmi surdurdugu ili~'te de erkek nufus fazlahgi soz konusudur. 2000 yih .Genel Nufus Saymu sonuclanna gore ili~ nUfusu bir onceki sayim devresine gore (1990) %25 azalarak 2361'e gerilemistir (Tablo 1). Bu azahs her seyden once Turkiye'nin dogu yansmdaki kentsel fonksiyonlan zayif ilce merkezlerinin de artik nUfus kaybetmeye basladigmi gostermesi bakimmdan onemlidir. Gercekten de onemli kara yolu hatlanna sapa kalrms Erzincan"m Kemaliye, Otlukbeli, Kemah ve ili~ gibi ilce merkezlerinden son yillarda il merkezi veya diger kentlere yonelik gocler luzlannustrr. Son ntifus sayimmda (2000) az da olsa bir erkek nufus fazlahgi soz konusudur (1235 erkek, 1126 kadm). Tablo 1. Ilic'in Cesitli Sayim Devrelerindeki Nufusu. Sayim Yih Niifus Mlktari 1935 393 1940 866 1945 1413 1950 1317 1955 893 1960 922 1965 1144 1970 - 1432 1975 1562 1980 1962 1985 2068 1990 3148 2000 2361 Kaynak: DJE.ilgili Gene! Niifus Sayinu Sonuclari. Fonksiyonlar

258. Dogu Cografya Dcrgisi 15 The District Center Founded in the Respect for Railway: ili<; (Erzincan)

Ilic'teki fonksiyonlara gecmeden once yerlesmenin sahip oldugu cesitli ozelliklere gore fonksiyonel olarak hangi yerlesme grubu icerisinde yer aldigim ortaya koyrnarmz gerekir. Bilindigi Uzere cesitli tarumlan yapilmakla birlikte, bir yerlesmenin koy mU yoksa kent mi oldugu hususunda kabul edilen kriterler farkhdir. Aymm kriterlerinin farkhhgi yanmda, konuya bakrsactsr ulkeler hatta ulkelerin icerisindeki bilim alanlan arasmda farkhhklar gosterir. Kay ile kent arasmdaki ayinm yerlesmenin ya da alamn nufus, hayat tam, idari yapl ve fonksiyonel ozellikler gibi kriterlerle yapilmakla birlikte, bu aymrru kesin cizgilerle ortaya koymak mlimklin degildir, Buyukluk bakirmndan bir Ulkede koy seklinde nitelendirilen bir yerlesme, bir baska ulkede kasaba, ya da kent olarak kabul 26 edilebilmektedir • Sehir-kir aynmmdaki tammlardan biri de GONEY'e aittir. Iskan manzartismda biiyiik olciide insan miidahalesinin oldugu, sakinlerinin hayat tarzuun daha degisik bulundugu, yerlesmenin muhtelif kistmlart ve cesitli halk gruplan arasinda bari: ve karsiltkli iliskilerin var oldugu ve nihayet baska bolgeler ile diger sehir ve koylerden gelen halkin birbiriyle fazlaca 27 kaynasttgt yerlesmeler sehir olarak kabul edilir • . Kay ile kent ayinmmda cografyacilar genel olarak, yerel yonetim, planlama, nufus ve ekonomik fonksiyonlar" ile yine nufus, nlifus yogunlugu, sehre has hayat tam ve yerlesmenin merkezi mevkir" gibi kriterleri goz oniinde bulundurmuslardir. Cografyacilann dismda D.i.E. nUfuslan ne olursa olsun butun il ve ilce merkezlerini kent saymaktadir. Esasen Tlirkiye'nin sosyoekonomik yaprsmi ortaya koymada bu onernli bir sorundur. Genel Nufus Sayrmlarmi gerceklestiren bir kurum olarak D.i.E. nun verileri, Ulkedeki kent-kay sayrsi ya da kirsal-kentsel nUfusu belirlemede tek istatistiksel bilgidir. Ancak hemen belirtmemiz gerekir ki, ozellikle cografyacilar Turkiye acismdan nUfusu ne olursa olsun her ilce merkezinin kent olarak kabul edilemeyecegini savunmaktadirlar'". Tarumlardan da anlasilacagt gibi, bir yerlesmenin kent olarak kabul edilebilmesi ayru zamanda 0 yerlesmede kentsel hayat tarzmm, bir takirn kentsel fonksiyonlann, etki sahasmm bulunmasi ve yerlesmenin merkezi ozellige sahip olmasi gerekir. Bununla birlikte, nUfus miktan ile kentsel fonksiyonlar arasmda yakm bir iliski soz konusudur. Herhangi bir yerlesmede, kentsel fonksiyonlann gelisebilmesi icin nufus miktanmn belirli bir limiti asmasi gerektiginden, kir ve kent aymmmda niifus miktan ile kentsel fonksiyonlann birlikte ele ahnmasi daha dogrudur". Bu konuda bir yerlesrne merkezinin rnulki yonetim statusu dikkate ahnarak kay ve kent sayilamayacagi, sosyal, kiiltiirel ve ekonomik fonksiyonlanna da baktlarak aymrrun yapilrnasi geregi lizerinde durulmaktadtr. Bu bakrmdan cahsan

Eastern Geographical Review 15 • 259 Derniryoluna Bagh Olarak Kurulan Bir Ilce Merkezi: iliy (Erzincan)

nufusun %50'den fazlasmm tanm disi sektorlerde toplandigi yerlesmelerin kent sayrlmasi gerektigini belirtilmektedir", Yine 442 sayrh koy kanununda, nufusu 2000'e kadar olan yerlesmeler koy, 2000-20000 arasi olanlar kasaba ve nufusu 20000'den fazla olan yerlesmeler ise kent adi altmda toplanrmstir. Kent ile koy aymrmnda kullamlan farkh kriterler, belirgin olmayan yerlesmelerin hangi smrf icerisinde degerlendirilecegini guclestirir. Bunun icin idari bir statusu olmamakla birlikte fonksiyonlan acismdan kent ve kay yerlesmeleri arasmda kasaba kavranu kullamhr. Kasabalar, fonksiyonlan itibariyle sehirler kadar gelismernis, fakat koy yerlesmelerine oranla bir hayli gelismislerdir, Bu nedenle kasabalarda hem sehrin hem de koyun hayat tarzmr bir arada gormek mumkundur". Nufusu fazla olmayan, cesitli i~ bolumuntm gelismeye basladigi bazilannda tanm disr fonksiyonlann one ~lktIgI kirsal yerlesme dismda kentselligin belirgin oldugu yerlesmelerden, az nufuslu olanlar koye, cok nufuslu olanlar ise kente donuk yerlesmeler olarak kabul edilir'". Turkiye kosullannda kasabalar faal nufusun icerisinde yer aldigr primer (tarim, ormancilik, bahkcihk, vs.), sekonder (maden cikannu, imalat ve insaat isleri) ve tersiyer (ticaret, mali isler ve diger sosyal ve kisisel hizmetler) sektorlerin oransal agirlrgma gore 7 tipe aynlmaktadir. Bunlar: tanm, tanm-hizmet, tanm-endustri, tanm-endustri-hizmet, endiistri, endtistri-hizmet ve hizmet kasabalan seklindedir". Cahsma konumuzu meydana getiren Ilic; cumhuriyet oncesi bir koy yerlesmesi iken, 1939 yilmdan itibaren idari olarak ilce merkezi durumuna getirilmistir, Gtmumuzde 2 bucak (Kurucay, Armutlu) ve 56 koyun yonetim merkezidir (Sekil 2). Ulkemizde son Genel Nufus Sayunmm yapildigr 2000 yih itibariyle nufusu 2361'dir. Yerlesme demiryoluna bagh olarak gelisim gostermis olmakla birlikte, yoreden disanya gerceklesen hizh gocler ve karayollanna gore sapa kalmasr, kentsel fonksiyonlann belirginlesmesini guclestirmistir. Dolayisiyla gerek nufus olarak ve gerekse fonksiyonel bakimdan ili~; OZGUR'tin yaptigr sirnflandirmaya gore tipik bir tanm/hizmet kasabasidir. ilic;'in 2000 yih Genel Nufus Sayrrmna gore nufusu 2361 olup, bunun 685'ini (%29) cahsan nilfus olusturur. Faal nufusun faaliyet alanlanna dagihrmnda, oncelikle kasabanm cevresine cesitli hizmetler veren bir yonetim merkezi oldugu anlasihr. Yonetim fonksiyonunun dismda, kasabaya Keban barajmm insasmdan soma gelip yerlesen Savak Asiretinin hayvancihk faaliyeti de onemlidir. Kasabada stirdtirtilen ticaret ve sanayi faaliyetleri ise cevre yerlesmelerin ihtiyacmi karsilamaya yonelik olup, bu

260. Dogu Cografya Dergisi 15 The District Center Founded in the Respect for Railway: iii\; (Erzincan)

faaliyetler ile ilgili isyerleri gerek cahsan sayrsr gerekse aktivite bakurundan kucuk boyutludur. ili<; kasabasmda 501 kisinin (%73) yer aldrgi hizmetler sektorunde 305 kisi (%60,9) yonetim ile ilgili kuruluslarda istihdam edilmistir. Bu sayi yerlesmedeki toplam aktif nufusun yaklasik %44'5 ini olusturmaktadir (Tablo 2). Bu acidan ili<; kasabasi de vIet dairelerindeki nufusun cevreye hizmet verdigi, basta ticaret olmak uzere, diger fonksiyonlann da (ulasim, saghk, egitim vb) bu nufusa bagh olarak varhgun surdtlrdugii bir yonetim merkezidir. ili<; kasabasi Cumhuriyet oncesinde bir koy yerlesmesi iken, Haydarpa~a-Eski~ehir-Ankara-Kayseri-Sivas-<'::etinkaya-Erzurum-Dogukapl demiryolu hattmm tamamlanmasi ile birlikte, ilce merkezi durumuna getirilmistir, Demiryolu yerlesmenin ilk cekirdegini meydana getiren kasaba yerlesim merkezinin yaklasik 3 km kuzeyinden gecmektedir, istasyon Sefliginin kurulmasi ile birlikte, bu kesimde esas yerlesim alanmdan ayn yeni bir yerlesme birimi (Istasyon mahallesi) ortaya ciknusnr. ili~ kasabast fonksiyonel gelisimini buyuk O1<;Ude kasabanm hemen yakmmdan gecen demiryoluna borcludur. Cevre yerlesmeler ulasim ve diger tasnna faaliyetlerinde yillarca demiryolunu kullanrmslardir. Ulasim faaliyetlerinde demiryoluna olan bagimhhk bugun de devam etmektedir. Ancak 1950'li yillardan gunttmuze dogru ulke genelinde yasanmakta olan karayolu­ demiryolu rekabetinde ucuzluk ve hiz avantajlan, karayollanmn lehine demiryollanndaki yolcu ve yuk tasmmasmm onemini azalmaktadrr'", Bu durum Kemaliye-Ilic yoresinde karayolu standartlanmn dusuk olmasi dolayrsiyla ulke geneline gore daha ge<; yasanrmstir. Cevredeki karayollannda 1980' Ii yillardan soma saglanan iyilesmeler ve ozel ulasim olanaklannm hizla gelismesi, yorede demiryollanna olan ilgiyi azaltmaktadir. Bu nedenlerle idari statusunu kazanmasinda esas rolti demiryolu oynarrus olmakla birlikte, ilce merkezinin gelisimi ulasim fonksiyonundan cok yonetim fonksiyonu sayesinde gerceklesmistir. ili<; ilce merkezinden gunde ortalama 8 tren karsihkh gecrnekte olup, bunlardan 3'U yolcu, digerleri ise yuk trenidir. Divrigi-Erzincan arasmda gtinltik sefer yapan banliyo treni, ilce simrlan icindeki kirsal nufusun yararlandigi Bagistas ve Caltr'da durmaktadir. ili<; Istasyon Sefligi kayitlarma gore Ilic'te yilda ortalarna trenle giden-gelen yolcu sayist yaklasik 10-15 bin kisi, yuk ise 1000-1500 ton arasmdadir. Son yillarda karayolu ulasimma gore demiryolu ulasimmm daha ucuz olrnasi, trenle seyahatin az da olsa aJ11~ gostermesine neden olmaktadir. Demiryolunun dismda kasaba merkezi ve koylerdeki 15 minibus, ilce smirlan icerisinde yolcu tasimaktadrr, Ilcenin Erzincan il merkezi ile olan karayolu ulasmu yol

Eastern Geographical Review 15 • 261 Dcrniryoluna Bagll Olarak Kurulan Bir llcc Mcrkcz): IIJ~ (Erzincuu)

standartlanmn dusuk olusu ve uzaklik (110 km) nedeniyle yeterince gelismernistir. Duzenli olmasa da haftada iki gun (carsamba, cumartesi) il merkezine minibus seferi duzenlenir. Bununla birlikte, ulasimda cogunlukla trenlerden yararlamhr. Yore nufusunun agirhkh olarak yasadigi Istanbula ise 3 yolcu otobusu haftada iki sefer yapmaktadir. HIZ ve zaman farkhlrgi nedeniyle yorede ktsa mesafeli yolculuklarda demiryolu, uzun mesafeli yolculuklarda ise cogunlukla karayolu tercih edilir. ili<;: ilce merkezinin komsu ilcelerle olan karayolu uzakhklan doguda Kemah 55 km, guneybatida Kemaliye 44 km, ve kuzeyde Refahiye 82 km dir.

"7

)' e

Sekil z. ili~ llcesinin Yonetim ve Ulasnn Haritasi Kasabadaki ticaret fonksiyonu yerel ihtiyaclara yonelik, kiiciik olcekli ve cogunlukla bir kisinin istihdam edildigi isletrneler tarafmdan surdurulur. Ticari aktivite yerlesme merkezindeki cadde boyunca gelismistir, Isyerleri 10 bakkal ve 7 kiraathane drsmda, sayilan 1-2 yi asmayan kasap, manav, lokanta mobilya-beyaz esya, tuhafiye, kirtasiye, otobus yazihanesi, seker ve un bayiinden olusmaktadrr. il<;:~ ekonomisinde onemli bir yeri olan tulum peyniri ticareti daha cok kasaba merkezinden yurutultlr. Slit urunlerinin toplanmasi, islenrnesi ve pazarlanmasmm gerceklestirildigi 6 isyeri bulunmaktadir. Soz konusu faaliyeti yore hayvancihgmda onemli yeri olan Savak Asiretine mensup kisiler gerceklestirir. Kasabada pazartesi ve

262. Dogll Cografya Dergisi.l 5 The District Center Founded in the Respect for Railway: ili<;(Erzincan)

cuma gtinleri kurulan gida ve giyim pazan, diger gtinlere gore yerlesmenin kalabahk ve ticari acidan daha hareketli olmasma olanak saglamaktadir. Belirtilen gtinler yoredeki koylulerin uzun devrelerden beri bir ahskanlik olarak kasabalara indikleri ve cesitli islerini yuruttukleri gtinlerdir. iliS; kasabasmdaki egitim faaliyetleri, ils;e Milli Egitirn Mudnrlugu btinyesindeki 2 Ilkogretim Okulu ile 1 Lise ile Halk Egitim Mudurlugtl tarafmdan yerine getirilir. Egitim fonksiyonunda cahsan sayisi 52 olup, aktif nufusun %7,6'Sl bu sektorde istihdam edilmistir (Tablo 2). Tasimah egitimin uygulandigi 23 Nisan Ilkogretim Okuluna 21 koyden 245 ogrenci gunluk . gidis-donus yapmaktadir. Bu okul dismdaki istasyon Mahallesi Ilkogretim Okulu ile Seyda FIrat Lisesine daha cok kasabada ikamet eden ogrenciler devam etmektedir. Tablo 2. ili<; Ilce Merkezinde Cahsan Nufusun Sektorel Durumu (2005). Ekonomik Sektorler t~giicii Sayisr %'si 1 Hizmetler 501 73,1 A Ticaret 80 16,0 B Yonetim 305 60,9 C Egitim 52 10,4 D Saghk 30 6,0 E Ulasim 34 6,7 2 Tarim 108 15,8 3 Imalat ve Sanayi 28 4,1 4 Diger (elk. gaz, insaat vb) 48 7,0 Toplam 685 100 Kaynak: Mal Miidiirlugt), Esnaf ve Sanatkiirlar Odasi kayulan ve yerinde yaptlan gozlem sonuclaruidan derlenmistir. iliS; Halil Pasa Devlet Hastanesi ile Saglik Ocagi, ayrn binada ve 30 personelle ilcenin idari simrlanna hizmet vermektedir. ils;e merkezinde hayvancihk faaliyetlerinin yogun bir sekilde stirdtirtilmesi dolayisiyla sut urunlerinin kaynatilmadan ttiketilmesi He ortaya cikan enfeksiyonal hastahk brucella onemli bir saglik sorunu olarak dikkati cekmektedir. Kasabada modern sanayi kurulusu bulunmamaktadir. Atolye tipi sanayi kuruluslannm nitelik ve kapsamlan yoresel ihtiyaclara cevap verecek tarzdadir. Demir dograma, elektrik tarnircisi, hizar atolyesi vb. isyerlerinde ortalama 1-2 kisi istihdam edilir. Bu sektorde cahsanlar (28 kisi) toplam aktif nufusun %4,1 'ini meydana getirir (Tablo 2). Dogu Anadolu Bolgesindeki kasabalar yonetim fonksiyonunun agirhkta oldugu, az ntifuslu ve idari bakirndan ilce merkezi htiviyetindeki

Eastern Geographical Review 15 • 263 Demiryoluna Bagh OIarak Kurulan Bir llce Merkezi: iIi<; (Erzincan)

yerlesmelerdir. Bu tur yerlesmelerde kirsal hayat tarzi varhguu slirdtirmekle birlikte belirgin degildir. Ziraat ya da hayvanciliktan biri ya da her ikisi genel olarak aile butcesine katkt saglama amaciyla yaprhr, ili~ kasabasi, ozel sartlan nedeniyle ~evl'e ilce merkezlerinden farkli olarak tanm fonksiyonunun ozellikle hayvancihgm yogun sekilde surduruldugu bir yerlesmedir. Soz konusu faaliyetin kasabadaki sosyoekonomikhayata ve genel arazi kullamlrsina etkisi rahathkla gozlenebilmektedir. ili~ kasabasmda ekonomik anlamda hayvancihk faaliyeti 1970'1i yillardan itibaren (Keban Barajmda su tutulmaya basladiktan sonra) ilceye gelip yerlesen Savak Asiretine mensup aileler tarafmdan stirdirrulur. Esasen Savak Asireti Tunceli ilinin Pertek ve Cemiskezek ilceleri arasmdaki koylerde yasamaktadir. Asiretin ana gecim kaynagi koyun yetistiriciligidir. Koyun yetistirdiklerinden, cogunlukla ormansiz alanlan tercih ederler. Soz konusu aileler ziraat de yapmakla birlikte, bu faaliyet ikinci planda kalmaktadir. KI~ aylanm koylerindeki sabit konutlarda geciren aile bireylerinin bir kisrru, yilm en azmdan 5 aylik devresini yaylalarda hayvan otlatarak gecirmek durumundadir (Gunumuzde yaylalara cogunlukla licret karsihgmda cobanlar gonderiliyor). Bu ozellikleri ile arastmcilar Savak Asiretini yan gocebe topluluk olarak tammlamaktadir". Ilic'te Savakhlar ilce merkezi dismda 5 koyde (Copler, Sabirh, Yesilyurt, Cilesiz, Calti) yasamaktadir. Yaptrgirmz tespitlerde kasabadaki 96 Savakli aileden yaklasik 60 kadan koyunculuk yaparak gecimini saglamaktadir. Yine yaklasik 10 kadar Savak asiretine mensup tuccar da basta tulum peyniri olmak lizere hayvansal urunlerin pazarlamasma yonelik faaliyet gosterir. Yaz aylannda Erzincan ve cevresindeki yaylalara giden suru sahipleri, kis sezonunu kasabada gecirirler. istasyon mahallesi basta olmak uzere kasaba yerlesim alanlannm cesitli kesimlerinde koyun agillan adeta cevreye dagilrms durumdadir. Ilce Tanm Mudtirlugu verilerine gore sadece kasaba yerlesim alaru icerisinde yaklasik 10-15 bin koyun beslenmektedir. Soz konusu faaliyetin ilce ekonomisine cok olumlu katkilan olmakla birlikte, kasaba yerlesim smirlan icerisinde bir takim cevresel sorunlara da sebebiyet vermektedir. SIgn' yetistiriciligi kasabada genel olarak ailelerin sUt urunleri ihtiyacmi karsilamaya yonelik olup, ticari koyun yetistiricisi dismdaki cogu aile en az bir inek beslemektedir. ili~ ilce merkezinde faal nufus icerisinde 108 kisi (% 15,8) agirlikh hayvancihk olmak uzere tanmda faaliyet gosterir. Fonksiyonel Arazi Kullamhsi ve Bashca Yerlesme Sorunlari i1i~ kasabasi ilce merkezi olmadan once (1939) yerlesmenin cekirdegini bugunku Abdullah Pasa mahallesi meydana getirmekte idi.

264. Dogu Cografya Dcrgisi 15 The District Center Founded in the Respect for Railway: ili<; (Erzincan)

Yerlesmenin en guneyinde ve en yUksek noktada kurulmus olan bu kesim yayla alanlanna yakm olmanm yanmda, konum ozellikleri dolayisiyla vadiyi takip eden dogu-bati yonlu yollan da kontrol altmda tutmaktaydi. Demiryolu belirtilen yerlesme merkezinin 3 km kuzeyinden (Karasu vadi tabam) gectikten sonra burada asII yerlesmeden ayn yeni bir yerlesim birimi olusmaya baslarrustir (Bugunku Istasyon mahallesi). Aym devrede ilce merkezinin Kurucay'dan ili<;'e tasmmasi ve kamu kurumlannm yapilanma zorunlulugu, yerlesmenin kuzeye dogru (Kazim Karabekir mahallesi) gelismesine olanak saglanustir. 1970'li ytllara kadar kasaba, yerlesmenin ana cekirdegini olusturan Abdullah Pasa mahallesi ile bu mahallenin devanu durumundaki Kazim Karabekir mahallesi boyunca gelisme gostermistir. S6z konusu devrede yerlesmenin koylerden goC; almasi kuzeye dogru gelismenin devam etmesine neden olmustur. Ancak yerlesmenin fizyonomik bakimdan degisimine esas etki eden, aym devrede Savak Asiretine mensup ailelerin gocleridir. Bu gocler sonrasmda kasaba yerlesim alam kuzeyde Fatih mahallesine dogru genislemistir, Hayvancilikla ugrasan ailelerin oncelikli olarak tercih ettikleri istasyon mahallesi ise aS11 yerlesim alanma dogru (gUney) buyumeye baslarrustir. Yerlesmenin degisik kesimlerinde hayvancihk faaliyetleri surdurulmektedir. Gunumuz itibariyle yerlesmenin gelisme egilimi Istasyon mahallesi ile ana yerlesme arasmda kalan istasyon caddesi boyuncadir, Bununla birlikte, istasyon mahallesi ile astl yerlesim alaru arasmda genis bosluklar bulunmaktadir. (Sekil S, 4).

Fotograf 2. ili~ kasaba merkezinden bir gorunum, iliC; kasabasi 4 mahalleden meydana gelir. Bunlardan Istasyon mahallesi 3 km kuzeyde asil yerlesmeden ayn olarak konumlanrmstir. D.D.Y. istasyon Sefliginin bulundugu istasyon mahallesinden baslayan ve

Eastern Geographical Review 15 • 265 Demiryoluna Bagh Olarak Kurulan Bir llce Merkezi: iii;;: (Erzincan)

Abdullah Pasa mahallesinde son bulan Istasyon caddesi yerlesmenin ana aksnn meydana getirir (Fotograf 2). Bu cadde dismda ikinci derece cadde ve yol sistemi gelismernis olup, yerlesme icerisindeki sokaklar genislik ve kaplama bakmundan dusuk standarthdir. Yerlesmenin ilk cekirdegini olusturan Abdullah Pasa mahallesinde yerlesme toplu doku ozelligindedir. Diger mahallelerde ise yerle~me dokusu daha ziyade gevsektir (Sekil 4).

N ~ o 300 ~ met re

[Iillt9396nceSi ~1940-1970

D1971-1995

~ 1995'ten sonra

Sekil J, ili~ Kasaba Yerlesmesinin Tarihsel Gelisimi Kasabadaki bir takrm kentsel fonksiyonlar konut fonksiyon alanlan ile bir arada bulunur. Ticari isyerleri daha cok yerlesmenin ilk cekirdegini olusturan Abdullah Pasa mahallesinde, Egitim, saghk, yonetim ve diger sosyal hizmet alanlan ise 1939 yilmdan soma gelisme gosteren Kazrm Karabekir ve Fatih mahallelerindedir. Ticarethaneler genellikle aile isletmesi seklinde oldugundan bir caddenin iki yanma dizilmis isyerlerinin list katlan cogunlukla aile konutudur. Asil yerlesmeden ayn gelismis olan istasyon mahallesindeki en onemli fonksiyon alamm D.D.Y. Istasyon Sefligi meydana getirir. Mahallenin batismda istasyon mahallesi Ilkogretim Okulu yerlesmenin bu bolumune egitim hizmeti vermektedir. Ekonomik faaliyetlerde hayvancihgm on planda oldugu bu mahalledeki konutlar guney

266. Dogu Cografya Dergisi 15 The District Center Founded in the Respect for Railway: ili;;; (Erzincan)

ve doguya dogru gelismistir. Karasu trmagmm vadi yamaci ile irmaga kavusan Aringa deresi vadi yamaclanna dagilmis konutlarda hayvan bannaklan genis alan kaplamaktadir (Fotograf 4). Istasyon mahallesi ile Fatih mahallesi arasmdaki yaklasik 3 km cadde boyunca (Istasyon caddesi) bosluklar genis yer tutar. Ancak son yillarda ozellikle yolun dogusuna dogru yapilasma dikkati cekrnektedir. Yine bu bosluk kisimda yer yer ailelerin kis mevsiminde hayvan barmagi olarak kullandigi agillara rastlamr. Kasabadaki arazi kullarnhsmda dikkati ceken bir baska kullamm alarum tanm arazileri ile orman ve yesil alanlar meydana getirir. Yerlesim alannun kuzeybatismdaki tanm arazileri gene! olarak kucuk parsellerden olusur. Bu arazilerde gecim tipi meyve ve sebzecilik on plandadir. Yerlesim alammn hemen gtineyinde ardicm hakim oldugu ormanhk alanlar parcah bir gorunum kazannusnr. Fatih mahallesi ile Istasyon mahallesi arasmda kalan bosluk alanlar imarda agaclandmlacak alan olarak belirlenmistir (Sekil 4).

Sekil d, ili~'te Fonksiyonel Arazi Kullamlrsi ili~'teki konutlar, yerlesmenin ilce merkezi durumuna getirilmesinden soma cogunlukla modern tarzda insa edilmistir, Ancak sayilan azalmakla birlikte Abdullah Pasa mahallesinde oldugu gibi

Eastern Geographical Review 15 • 267 Demiryoluna Bagh Olarak Kurulan Bir il«e Merkezi: ili« (Erzinean)

geleneksel konutlara da rastlamak milmkiindllr. Geleneksel konutlarda dikkati ceken en onemli ozellik, dogudaki Erzincan ile batidaki Kemaliye arasmdaki kulturel gecis ozelligini tasiyor olmasidir. Dogudaki Kemah'ta ve ili<; ilcesinin genelinde ozellikle kuzeydeki koylerde toprak ve tasm bir arada kullamldigr meskenler yaygmdir. ili<; ilce merkezinde agacm agirhkta oldugu meskenler ise daha ziyade Kemaliye'de dikkati ceker. Alt kahn tas, ust katlann ise agactan insa edildigi 2-3 kath bu meskenlerde sofa, divanhane, odalar, haremlik, selamhk gibi bolmeler bulunmakta olup, on cephe cikmahdir'" (Fotograf 3).

Fotograf 3. Yorede sayrlan giderek azalan geleneksel konut. ili<; kasabasmm kendine ozgti ozellikleri bir takim yerlesme sorunlannm ortaya ctkmasma neden olmustur. Kasabada yerlesme He ilgili en onemli sorun; ilce nufusunun gecim faaliyetlerinde onemli yer tutan hayvanciliga yonelik ahir ve agillardir. Ailelerin gunluk sut ihtiyaclanni karsilamak amaciyla yetistirdigi sigirlar, kasaba icerisindeki konut alanlannda beslenir. Bunun dismda, Savakli ailelerin krs mevsimini gecirdigi ilce merkezindeki koyun agillan ise yerlesmenin farkh kesimlerine dagilmis durumdadir. Istasyon mahallesi ile asil yerlesim alam arasmda yaygm olan agillar fizyonomik gorunumu olumsuz etkilemenin yanmda, bir takim cevre ve saghk sorunlanna da sebebiyet vermektedir. Ozellikle hayvan gubrelerinin acik havada gelisiguzel depolanmasi onemli bir cevresel tehdit unsuru olarak dikkati cekmektedir (Fotograf 4). y erlesmenin egimli bir yuzey boyunca gelisme gostermesi, cadde sokak sisteminin olusmasnu engellemistir, istasyon caddesi ve bu caddenin

268. Dogu Cografya Dergisi 15 The District Center Founded in the Respect for Railway: ili« (Erzincan)

devanu durumundaki Hukumet caddesi dismdaki sokak ve diger ara yollar son derece dar ve cogunlukla bozuktur. Kasaba yerlesim alanr icerisinden gecen Erzincan-Kemahcili<;-Kemaliye-Arapkir-Malatya karayolu, dar ve virajh bir guzergahi takip etmektedir. Bu duruin soz konusu hatti kullanan suruculerin ulasim sorunu yasamasmm yanmda, yerlesmede de bir takim cevresel sorunlann ortaya cikmasma neden olmaktadir, Kirsal hayat tarzmm belirgin olarak yasandigi istasyon mahallesinde alt yapi hizmetleri son derece yetersizdir. Aym mahallede kalabahk aile yaprlanmasi dolayrsiyla konutlar yetersiz ya da dnsuk standarthdir, Sonu~ Cumhuriyet sonrasmda derniryoluna bagh olarak ilce merkezi durumuna getirilen ili<;; 2 bucak ve 56 koyun yonetim merkezidir (Sekil 2). Idari statlisiinii derniryoluna yakmhgmdan kazannus olmakla birlikte, bu sektor-yerlesmeye fonksiyonel anlamda ciddi bir katki saglayamanusnr. Gercekten de cevre yerlesmelerden derniryolunu kullanarak seyahat edenler, asII yerlesim merkezi istasyona uzak oldugundan <;ogu zaman kasabaya ugramamaktadir. Kuskusuz yerlesmenin derniryoluna bagh beklenen gelismeyi gosterememesinde derniryollannm karayollan karsismdaki gerileme stireci de onemlidir. Dolayrsiyla yerlesmenin kurulusu ve gelisiminde temel fonksiyon yonetim ve bu hizmetlere bagh ortaya cikan diger (ticaret, egitim, saghk vb) fonksiyonlardir. Ilceye bagh koylerin az nufuslu olmasi da yonetim ve hizmet fonksiyonunun etkisinin simrh kalmasma neden olmustur. Bunun yanmda cevrenin hayvancihk potansiyeli ve 1970'li yillardan sonra kasabaya yerlesen Savak Asiretine mensup yan gocebe koyuncu ailelerin de etkisi ile hayvancihk kasabadaki onemli faaIiyet alanlarmdan birini meydana getirmektedir. Gunumuzde iIi<; yonetim faaliyetleri, bu faaliyete bagh cesitli hizmetler ve hayvancihkla varligmi surduren, Dogu Anadolu Bolgesindeki idari statlisti ilce merkezi, yerlesme ozelligi olarak kasaba standartlanndaki tipik yerlesmelerden biridir. Gtintimtiz itibariyIe kasabadaki bir takim sorunlar ve bu sorunlara yonelik cozum onerileri soyle siralanabilir: ili<; ve yakm cevresi 3. derece deprem bolgesi icerisinde yer aImakIa birlikte, Kuzey Anadolu Fayma yaklasik 70 km uzakhktadir, Bu bakimdan ilgili deprem yonetmeligine uygun yapilasmaya ozen gosterilmelidir. Yerlesmenin cesitli kesimlerinde asm otlatma nedeniyle bitki ortusu tehdit altmdadir. En azmdan yerlesmenin yakm kesimlerinde otlatma yasaklanmahdir. Ozellikle ardic agaclan dogal orman formuna ulasmasi amaciyla koruma altma almmahdir.

Eastern Geographical Review 15 • 269 Demiryoluna Bagh Olarak Kurulan Bir llce Merkezi: ili~ (Erzincan)

2000 yih Genel Nufus Sayirm sonuclanna gore kasabadaki ortalama hane halki buyuklugt; 4,3 olup, Saghk Ocagi hane halki tespit fislerine bu degerin mahallelere gore farklilrklar gosterdigi dikkati ceker. Istasyon mahallesinde bu deger 5,4'tlir. Konut yetersizligi ve konutlann dusuk standarth olmalan da goz online almdigmda lilkemizde giderek yaygmlasan Toplu Konut Uygulamasmm ili9'te de gerceklestirilmesi mesken kalitesini artiracak, ayrn zamanda kasaba icerisindeki ulasim sorunu en aza inecektir. Bu durum ozellikle ailelerin eski konutlarda ikamete devam ettigi Abdullah Pasa mahallesinde onemli bir yerlesme sorunudur. Ilcede hayvancihk faaliyetlerinin yogun olarak surdurulmesi, bir takim saghk sorunlarmm belirginlesmesine .sebebiyet vermektedir. Slit urtmlerinin yeterince kaynatilmadan ttiketilmesi ile ortaya cikan brucella hastahgi yorede son derece yaygmdir. Bu konuda ilce nufusu saghk kurumlan ve ilge Tanm Mudtirltigu tarafmdan egitilmelidir. ilge cevre merkezlere uzak oldugundan, nufusun saglik ihtiyaclan cogunlukla Halil Pasa Devlet Hastanesi ile Saghk Ocagi tarafmdan karsilamr. Personel ve teknik donammm yetersiz oldugu soz konusu kurumlann ihtiyaclan karsilanmah, uzman doktorun bulunmadigr Devlet Hastanesine en azmdan dahiliye gibi temel branslardan birine uzman doktor atamasi yapilmahdir. Kasabanm fizyonomik gorunumtinu bozmanm yanmda, bir takim cevre sorunlanna da sebep olan hayvan barmaklan uygun bir yer belirlenerek yerlesme disma cikanlmahdir (Fotograf 4).

Fotograf4. Kasaba cevresindeki koyun agrllanndan bir gorunum, ilge merkezi ve cevre koylerde hayvancihk faaliyetleri onernli bir potansiyel durumundadir. Ozellikle gida sektorimde Erzincan Tulum Peyniri olarak bilinen peynir, agirhkli olarak ili9'te imal edilir. Ancak geleneksel imalat anlayisirun devam ettigi bu liretimde imalat ve pazarlama birkac

270. Dogu Cografya Dergisi 15 The District Center Founded in the Respect for Railway: iIi" (Erzincan)

tuccar tarafmdan yurutuldugunden pazarlama da cogunlukla yoresel olcekte gerceklesmektedir. Kooperatiflesmeye gidilerek uretimde cagdas yontemlerin ve ambalaj hizmetlerinin sunulmasi, urunun ulusal hatta uluslararasi olcekte pazarlamasma olanak saglayacaktir. Yoredeki bal iiretimi de buna eklendiginde ili9'in onemli bir gida liretim merkezi durumuna gelme olasihgi yuksektir. ilge Tanm Mudurlugu kayitlanna gore ili9 genelinde yilhk tulum peyniri uretimi ortalama 3 000 ton, bal uretimi ise 250 ton kadardir. Kuskusuz bu olusumlar panayir ya da festivaller ile desteklenip tamnlabilir. Yine sartlar olustugunda ilcede hayvancihk ve gida liretimine yonelik bir yuksek okul kurulabilir. ili9 ilcesindeki yer alu kaynaklan da kalkmma acismdan onemli potansiyeldir. Yakuplu koyundeki demir yataklan 2005 yilt itibariyle isletilmektedir. Daha da onemlisi ilce merkezinin guneybausmda Copier koyundeki altm madeni yataklandrr. Ttirk-Amerikan ortakhgi ozel sirket tarafmdan fizibilitesi yapilan kaynagm 2005 yih sonundan itibaren isletilmesi planlanmaktadir. Yaklasik rezerv 160 ton olarak tespit edilmistir, Altm madeni isletmesinin ili9'e sosyoekonomik acidan bir canhhk getirecegi beklenmektedir. Ilcenin karayolu ulasmu acismdan da onemli bir potansiyele sahip oldugunu belirtmek gerekir. Erzincan-Malatya arasmdaki bu hat, Erzincan­ Sivas-Malatya hattma gore yaklasik 80 km daha kisa ve yukseltisi daha dustiktur. Karayolu standardmdaki snurh bir iyilestirme bile, bu hattm ozellikle kI~ mevsiminde onemli bir guzergah olmasnu saglayabilir.

Notlar

I DOGANAY, H., KOCA, H., 1998, Ulasimm Yerlesmeye Etkilerine iki Tipik Omek: Fevzipasa ve Nurdagi Kasabalan, Turk Cografya Dergisi, Sayt:33, , s.2. 2 KOCA, H., bZDEMiR, 0., $AHiN, LF., 2005, Ulasirn Acismdan Gtilek Bogazi, Dogu Cografya Dergisi, Sayi: 14, Konya, s.29. 3 ARIN<;, K., 2000, UlasunCografyasi Bakmundan Bir inceleme; Rahva Duzlugtt ve Cevresi, Dogu Cografya Dergisi Sayt:3, Erzurum, s.25-47. 4 YAZICI, H., 1995, Sansa Bogazmm (Erzincan) Kara ve Derniryolu Ulasurundaki Onemi, Dogu Cografya Dergisi, Sayi: I, Erzurum, s.456-475. 5 TOMERTEKiN, E., 1987, Ulasim Cografyasi, to. Yaymlan No:2053, Cografya Enstittisti Yaymlan No: 85, istanbul, s. 209. 6 SOYKAN, F., 1997. Ege Bolgesinde Turizm Ulasnrmasr, Ege Universitesi, Ege Cografya Dergisi, Sayl:9, lzmir, 5.76. 7 SEVER, R., 2005. Erzurum-Bingol Karayolunda UlasnrnGuclestiren Cografi Etmenler, Dogu Cografya Dergisi, SayI:14, Konya, s.287. 8 $AHiN, I.F.. DOGANAY, H., 2001, (Gecmisten GiinUmiize Kurucay (Ilic-Erzincan}. Dogu Cografya Dergisi, Sayi:", No:5, Kouya, s.361.

Eastern Geographical Review 15 • 271 Derniryoluna Bagh Olarak Kurulan Bir il\;e Merkezi: iIi\; (Erzincan)

9 AKTiMUR, HT, TEKiRLL M.E., YURDAKUL, .M.E., 1990, Sivas-Erzincan Tersiyer Havzasim Jeolojisi, M.T.A. Dergisi, Sayi: Ill, Ankara, s. 28. 10 BAYKAL, F., 1953, Cimen ve Munzur Daglan Mmukasmda Jeolojik Etudler, MT.A. Dergisi, SayJ:2058, Ankara, 5.7. II BAYKAL, F., 1966, 11500 000 Ol~ekli TUtkiye Jeoloji Haritasi (Sivas Paftasr), M.T.A. Yaymlan, Ankara. . 12 ili~ (Erzincan) lmar Plam On Arastmnasi (C. Yasm, O.D.T.O.) . 13 BASIBOYOK, A., 2004, Kemah Ilcesinin Cografyasr, Nobel Yaymlan, No:620, Ankara, s.25. I. DONMEZ, Y., 1960, Hanege Koyu. LO. Cografya Enstitusli Dergisi, Cilt:6, Sayi.l l , istanbul, s. 57. 15 Turkiyede Halk Agzmdan Derleme Sozliigii VlI,1993, Tiirk Dil Kurumu Yaymlan, Sayi: 21117, Ankara Oniv. Basimevi, Ankara, s.2523. 16 DOGAN, M., BUyUkTurkce Sozluk, s. 533. 17 TASAGIL, A., 2000, islam Ansiklopedisi (Cilt:22), ilig Maddesi, 5.108. 18 llic'in kelime anlarm uzerinde bu kadar durmarrnzm nedeni; zaman zaman halk arasmda ve ulusal medyada kelimenin anlam olarak 1917 Rus Devrimi'nin onderi Vladimir ili~ Ulyanov'a (Lenin) atfen kullamldigi tarttsmalanndan kaynaklanrnaktadrr. Hatta yerlesmenin admm degistirilmesi bile gundeme gelrnistir. Ancak, cesitli kaynaklarda j/ kokllnden turemis oldugu anlasilan jlir kelimesinin Ttirkce kokenli oldugu anlasrlrnaktadrr. 19 KOKTEN, tx., 1944, Orta, Dogu ve Kuzey Anadolu'da Yaprlan Tarih Oncesi Arasurmalar, Beletten cue VII, Ankara, s.661-662. 20 SAHiN, TE., 1985, Anadolu'nun Tarim Akisi lcerisinde Erzincan Tarihi, Erzincan Hayra Hizmet ve DayamsmaVakfl No: I, Erzincan, s.68-87. 21 MiROGLU, t, 1990, Kemah Sancagi ve Erzincan Kazasi, (1520-1566), Tiirk Tarih Kurumu Yay. XIV. Dizi,Ankara,s.3. 22 TURAN, 0., 1973, Dogu Anadolu TUrk Devletleri Tarihi, Nakislar Yay. No: 27, istanbul, s, 55-58: 23 SAHiN, TE" 1985, a.g.e., s.l40. 2. SAHiN, t.r., DOGANAY, H., 2001, a.g.m. s. 356. 25 Her Yonuyle Kemaliye (Egin), 1996, Kemaliye Kaymakamhgi., Koylere Hizmet Goturme Birligi Yaymi, istanbul, S. 48-49. .... 26 TOMERTEKiN, E., OZGO<;:, N., 1998, Beseri Cografya, Cantay Kitabevi.lstanbul, s. 378-379. 27 GONEY, S., 1995, Sehir Cografyasi.j.U. Yay, No: 3908, Edeb. Fak. Yay. No: 2274, Cografya BOIUmii Yay. No: 91, (3. Baski), istanbul, s. 6. 28 DOGANAY, H., 1997, Turkiye Beseri Cografyasi, Mili Egitim Bakanhgr Yay. No:2982, Bilirn ve Kiiltiir Eserleri Dizisi:877, Egitim Dizisi:lO, istanbul, s. 417-421. 29 GONEY, S., 1995, a.g.e., s. 8-12. 30 OZ<;:AGLAR, A., 1996, Turkiye'nin idari -Cografyasi Baknmndan Koy, Bucak, il~e, n ve Belde Kavramlan Ozerine Dusunceler, AO., D.TC.F. Cografya Arastirmalan Dergisi, SayrlZ, Ankara,s, 17. 3lTOMERTEKiN, E., 1973, Turkiye'de Sehirlesme ve Sehirsel Fonksiyonlar, Istanbul Univ, Yay. No: 1840, Cografya Enst. Yay, No: 72, istanbul, s. 42-43. 32 DOGANAY, H.,1997, a.g.e., s. 421. 33 OZ\=AGLAR, A., 1996, Turkiye'de Belediye OrgUtlii Yerlesrneler, Ekol Yaymevi, Ankara, s. 7-8. 3. TOMERTEKiN, E., 1973, a.g.e., s. 45-55. 35 OZGOR, E.M., 1996, Yeni llce Merkezlerimizin Fonksiyonel Bakimdan Gosterdigi Ozellikler, AO., D.T.C.F. Cografya Arasurmalan Dergisi, Sayi: 12, Ankara, s. 27. 36 KARABULUT,Y., 1997, Turkiyede Demiryolu Ulasmn, AO., Turkiye Cografyasi, Arastirma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayi.o, Ankara, s.168. 37 KUTLU, M.M., 1990, FIrat Havzasr Yaylacihgmda Savak Asireti Gocer Yaylacihgma Tipolojik Yaklasim, FIrat Univ., Cografya Sempozyumu (1986), Elazig, s.199-205. 38 ALPER, B., 1990, Kemaliye (Egin) Yerlesme Dokusu ve Evleri Ozerine Bir Arasurma, iTO. Fen Bilimleri Enst. Yaymlanmanus Doktora Tezi, (Her Yonuyle Kemaliye-Egin- Kitabmdan) s. 155-228. Kaynakca

272. Dogu Cografya Dergisi 15 The District Center Founded in the Respect for Railway: iIi\; (Erzincan)

ALPER, B., 1990, Kemaliye (Egin) Yerlestne Dokusu ve Evleri Uzerine Bir Arastinna, IT. V. Fen Bi/imleri Enst. Yaytnlanmanus Doktora Tezi, (Her Yonuyle Ketnaliye-Egin- Kitabuulani. AKTjMUR, H.T., TEKjRU, ME., YURDAKUL, ME., 1990, Sivas-Erzincan Tersiyer Havzasuu Jeolojisi, M.T.A. Dergisi, Sayt: 111, Ankara. AR1N(, K., 2000, Ulasim Cografyasi Bakimindan Bir lnceleme: Rahva Diizliigii ve Cevresi, Dogu Cografya Dergisi Sayz:3, Erzurum. BASIBVYVK, A., 2004, Kemah Ilcesinin Cografyast, Nobel Yaytnlan, No:620, Ankara. BAYKAL, F., 1953, Cimen ve Munrur Daglan Mtnttkastnda Jeolojik Etudler, MT.A. Dergisi, Sayz:2058, Ankara. BAYKAL, F., 1966, 11500 000 Olfekli Tiirkiye Jeoloji Haritasi (Sivas Paftast), M T.A. Yaytnlan, Ankara. DOGAN, M, Biiyiik. Tiirkr;eSozliik: DOGANAY, H., 1997, Tiirkiye Beseri Cografyasi, Mili Egitim Bakanligi Yay. No:2982, Bilim ve Killtiir Eserleri Dizisi:877, Egitim Dizisi:10, Istanbul. DOGANAY, H., KOCA, H., 1998, Ulastmtn Yerlesmeye Etkilerine tu Tipik Ornek: Fevzipasa ve Nurdagt Kasabalan, Tiirk Cografya Dergisi, Sayz:33, Istanbul. DONMEZ, Y., 1960, Hanege Kiiyii, IV. Cografya Enstitiisii Dergisi, Ci/t:6, Sayt: 11, lstanbul. GONEY, S., 1995, Sehir Cografyasi, IV. Yay. No: 3908, Edeb. Fak. Yay. No: 2274, Cografya Boliimii Yay. No: 91, (3. Baski), Istanbul. Her Yoniiyle Kemaliye (Egin), 1996, Kemaliye Kaymakamligt., Koylere Hizmet Gotiirme Birligi Yayuu, Istanbul. jlir; (Erzincan) jmar Plant On Arastirmasi (c. Ya:jlll, O.D.T V.)

KARABULUT,Y., 1997, Tiirkiye'de Demiryolu Ulasimi, A. V., Tiirkiye Cografyast, Arastuma ve Uygulama Merkezi Dergisi, SaYl:6, Ankara. KOCA, H., OZDEMjR, D., SAHjN, IF., 2005, Ulasim Ar;lSllldan Giilek Bogazi, Dogu Cografya Dergisi, Sayt: 14, Konya. KOKTEN, IK., 1944, Orta, Dogu ve Kuzey Anadolu'da Yaptlan Tarili Oncesi Arastirmalar, Beletten Cilt: Vll, Ankara.

Eastern Geographical Review 15 • 273 Derniryoluna Bagh Olarak Kurulan Bir llce Merkezi: iIi\; (Erzincan)

KUTLU, M.M., 1990, Firat Havzasi Yaylactliginda Savak Asireti GOFr Yaylactltgtna Tipolojik Yaklasun, Firat Univ., Cografya Senipozyumu (1986), Elazig. MjROGLU, t., 1990, Kemah Sancagi ve Erzincan Kazast, (1520-1566), Turk Tarilt Kurumu Yay. XIV. Dizi, Ankara. OZr:;AGLAR, A., 1996. Tiakiye'nin ldari Cografyasi Bakuntndan Koy, Bucak, Ilce, n ve Belde Kavramlan Uzerine Diisiinceler, A.O., D.TC.F. Cografya Arastirmalart Dergisi, Sayt: 12, Ankara. OZr:;AGLAR, A., 1996, Tiakiye'de Belediye Orgiali; Yerlesmeler, Ekol Yaytnevi, Ankara. OZGOR, E.M., 1996, Yeni llce Merkezlerimizin Fonksiyonel Baktmdan Gosterdigi Ozellikler, A.O., D.TC.F. Cografya Arasttrmalan Dergisi, SayuIZ, Ankara. SEVER, R., 2005, Erzurum-Bingol Karayolunda Ulastmi Giiclestiren Cografi Etmenler, Dogu Cografya Dergisi, Sayul-t, Konya. SOYKAN, F., 1997, Ege Bolgesinde Turizm Ulastirmast, Ege Universitesi, -Ege Cografya Dergisi, Sayu'), Izmir. SAHjN, ir; DOGANAY, H., 2001, (Gecmisten Giiniimiize Kurucay (Ilic-Erzincan}, Dogu Cografya Dergisi, SaytiZ, No:5, Konya. SAHjN, TE., 1985, Anadolu'nun Tarihi Akts: Icerisinde Erzincan Tarihi, Erzincan Hayra Hizmet ve Dayantsma Vakfi No: 1, Erzincan. TASA GIL, A., 2000, jslam Ansiklopedisi (Cilt: 22), jlig Maddesi. TURAN, 0., 1973, Dogu Anadolu Turk Devletleri Tarihi, Naktslar Yay. No: 27, Istanbul. TUMERTEKjN, E., 1973, Tiirkiye'de Sehirlesme ve Sehirsel Fonksiyonlar, Istanbul Oniv. Yay. No:1840, Cografya Enst. Yay. No: 72, Istanbul. TOMERTEIdN, E., 1987, Ula$1l11 Cografyast, 10. Yaytnlan No:2053, Cografya Enstitiisii Yaytnlart No: 85. Istanbul. TUMERTEIdN, E., OZGOr:;, N., 1998, Beseri Cografya, Cantay Kitabevi, Istanbul. Tiirkiye'de Halk Agzllldan Derleme Sozliigu VIl,1993, Tiirk Dil Kurumu Yayinlart, Sayt: 211/7, Ankara Univ. Bastmevi, Ankara. YAZICI, H., 1995, Sansa Bogaruun (Erzincan] Kara ve Demiryolu Ulastmindaki Onemi, Dogu Cografya Dergisi, Sayi: 1, Erzurum.

274. Dogu Cografya Dergisi 15