The District Center Founded in the Respect for Railway: ili<; (Erzincan) DEMiRYOLUNA BAGLI OLARAKKURULAN BiR iL<;E MERKEZi: n.tc (ERZiNCAN) Yrd. Do~ Dr. AdemBASIBUYUK· Ozet Tiirkiye'nin dogu. yanstndaki ilce merkezleri cogunlukla yonetim fonksiyonuna sahip, . kasaba niteligindeki yerlesmelerdir. Diger jonksiyonlar zaytf oldugundan bu yerlesmelerde niifus birikimi yavas gerceklesmektedir. Bu ozellik Dogu Anadolu Bolgesinde daha da belirgindir. Caltsmamtzm konusunu olusturan jli~, ilce merkezi statiisiinii Cumhuriyet Dbneminde demiryoluna bagl: olarak kazannusttr. 1939 yilindan once bucak merkezi iken, bu tarihten sonra ilce merkezi durumuna getirilmistir. Kasabantn ilce merkezi olmastnda esas rolii demiryolu oynamts olmakla birlikte, yerlesmeye olan etkisi zamanla azalmisur. Gunliniade ilir;, basta yonetim olmak iizere bu .sektiire bagh cesitli fonksiyonlarla varhgmi siirdtirmektedir. Calismamizda Ilic'in fonksiyonel ozellikleri, yerlesmede genel arazi kullamlisi, sorunlar ve r;ozum tmerileri iizerinde durulmustur. Buna ilave olarak yoresel kalktnma potansiyelleri ve bunlartn yaptlabilirligi ortaya konulmustur. Anahtarkelimeler: nu, Erzincan, Cografya, Demiryolu. • Atattirk Universitesi, Erzincan Egitim Faktiltesi. ([email protected]) Eastern Geographical Review 15 • 251 Dcmiryoluna Bagh Olarak Kurulan Bir [lee Merkezi: ili<; (Erzincan) Abstract The district center in Turkey's half eastern have settlements, which are mostly administrative, function and characteristics oftowns. The crowd ofpopulation has not carried out in the settlements due to the lack of other functions. This situation is getting broken out in the Eastern Anatolian Region. The subject ofthe study being Ilic, has gained the status of the district center during Republic Period depending on railway. While ilit;; was a sub district until 1939, after the date, it has been a district center. The effect ofrailway, which has contributed to gain character ofa district for town has been getting decreased by time. Today ilir; has been maintained the existence administrative and the other functional sectors. In this study, the functional characteristics, the use ofland in the settlements, the important issues and the solution suggestions of ilir; were investigated. In addition, the potentials of districtioual development and the applications were determined. Key words: iU{·, Erzlncan, Geography, Railway. 252. Dogu Cogra!")'a Dcrgisi 15 The District Center Founded in the Respect for Railway: iii" (Erzincan) DEMiRYOLUNA BAGLI OLARAK KURULAN BiRiL<;E MERKEZi: tr.tc (ERZiNCAN) The District Center Founded in the Respect for Railway: ilic; (Erzincan) Giri~ Turkiye'nin fiziki cografya ozelliklerinin bir sonucu kara ulasim guzergahlannda vadiler, havzalar, oluklar, dag gecitleri, bel noktalan, bogazlar vb. ulasirm kolaylastmcr yeryuzu sekilleri tercih edilrnistir, Bu till' ulasim alanlan uzerinde kurulan yerlesmeler ise daha hizh gelisme gosterebilmislerdir'. Dogal hadar bazi bolgelerde 0 kadar vazgecilmezdir ki, bu alanlara cogu yerde alternatif hat olusturma adeta imkansrzdrr. Cografyanm empozesi olarak kabul edilen bu guzergahlar, teknolojik gelismelere ragmen ulasimdaki onemlerini stirekli korumaktadrrlar', Cahsma alanmm da uzerinde yer aldigi Dogu Anadolu Bolgesinde reliefin onemli bir bolumunu olusturan dogu-bati uzarnsh havza ve bogazlar, ulasmu kolaylasurdiklanndan gecmiste ve gtmurnuzde buyuk oneme sahip olmuslardir", ilie;;'in uzerinde yer aldigi Kemah Bogazi da bu till' jeomorfolojik birimlere daha fazla bagimh olan demiryolu hatlan icin alternatifsiz guzergahlardandir. ilie;; ilce merkezi demiryolu hattma bagh olarak kurulmus olmakla birlikte, ulasimdaki onemini giderek kaybetrnistir. Bu durum kuskusuz dunya genelinde oldugu gibi, Turkiyede de yolcu ve yuk tasimada demiryollannm payinm dusmesi ile ilgilidir', Ozellikle ulkemizde derniryollanmn yolcu tasimada onem kaybetmesinde trenlerin raylara bagimh olarak yol izlemelerinin ortaya crkardigr zaman kaybi, demiryolu sebekesinin geometrik fiziki standartlar yonunden bugunku cagdas uygulamalann gerisinde kalmasi, teknik personel yetersizligi ve hizmette kalitesizlik gibi eksikliklerin onemli rolu soz konusudur". Bu acidan gerek ulusal ve gerekse bolgesel kalkmmada ulasim altyapismm tamamlanmasi veya standartlanmn iyilestirilmesi' ulkelerin oncelikli politikalan arasmda yer almahdir. Ilic; Dogu Anadolu Bolgesinin Yukan FIrat Bolumundedir. idari acidan Erzincan'a bagh olan ilce, Karasu mnagmm olusturdugu Kemah bogazi icerisinde yer ahr (Fotograf 1). Ilcenin kuzeyinde Refahiye, dogusunda Kemah, guneyinde Kemaliye (Erzincan) ilceleri ile bansmda Sivas (Divrigi) ve guneydogusunda Tunceli (Ovacik) illeri bulunur (Sekil 1,2). 1939 yilma kadar batidaki Kemaliye ilcesine bagh bir bucak merkezi Eastern Geographical Review 15 • 253 Demiryoluna Bagl: Olarak Kurulan Bir llce Merkezi: ili~ (Erzincan) olan iliC;, bu tarihte kuzeydeki Kurucay ilcesine baglanrrusur. Aym yil icerisinde demiryolunun yerlesim alamnm 3 km kuzeyinden gecmesi ve burada iliC; .Istasyonunun kurulmasi dolayisiyla ilce merkezi durumuna getirilmis, Kurucay ise koy stattistine donti~ttirtilerek ilic;'e baglanrrusnr". Sekil I. ili\='in Lokasyon Haritasi iliC; .ilce merkezinin kurulus ve gelismesinde kuskusuz en. onemli unsur iilkemizin dogu illerini batiya baglayan demiryoludur. Yore nufusunun yakm ve uzak cevre ile olan ulasmunda demiryolu onemini korumaktadir. Bundan baska dogudan Kemah-Erzincan, kuzeyden Refahiye, guneybatidan Kemaliye-Malatya ve battdan Divrigi-Sivas hattmda karayolu baglantisi olmakla birlikte, yollann standardi dusuktur. Gunumuzde ilic;'e bagh 2 2 bucak ve 56 koy bulunmakta olup, ilcenin toplam yuzolcumu 1397 km , dir. Dogal Cevre Ozellileri iliC; ilcesi ve cevresi arasnncilann "Sivas-Erzincan Tersiyer Havzasi" olarak tammladiklan jeolojik olusum icerisinde yer alir". Erzincan ovasmdan baslayarak batidaki Kemaliye'ye kadar Kemah bogazi, Kuzey Anadolu daglan ile Munzurlarm (Toroslar) birbirlerine en fazla yaklastigi alanlardan biridir. Bu bakrmdan yer yer guneyin kirectaslan kuzeye, kuzeyin yesil kayaclan ise guneye yayilnus durumdadir. iki sistem arasmda kalan saha ise cogunlukla Tersiyer donemininOligo-Miyosen jipsli birimleri ile temsil edilmektedir. Ozellikle cahsma alanmuzi meydana getiren ili<; ilce merkezinin kuzeyine dogru jipsli alanlar oldukca yaygmdir. Karasu umagmm gtineyindeki Munzur daglan Jura-Kretase arahgmda cokelmis farkh yapidaki kirectaslanndan meydana gelir'". iliC; ilce merkezi ve cevresinde de oldugu gibi kirectaslannm tizeri sik sik kuzeydeki Refahiye ofiyolitli kansigr tarafmdan ortulmektedir. Kasaba yerlesim alam 254. Dogu Cografya Dergisi 15 The District Center Founded in the Re:pect for Railway: ili y (Erzincan) ve cevresinde ofiyolitik seri kansik halde ve parcah bloklar seklinde araziye yayilrmstrr. Kmkh ve kivnmh yapidaki ofiyolitler peridotit, serpantin, radyolarit, ve volkanik bloklardanolusmaktadir. Bauya dogru ise granit ve granodiyoritler yaygmdir!'. Ofiyolitli seri icerisinde yer yer Jura-Kretase kirectaslan yuzeylenir. Kasabanm kuzeyine dogru (Karasu vadi tabam) detritik seri olarak aglomera ve alUvyonlar yayilis gosterir. AlUvyonlar t2 Karasu irmagnn iki yamnda taracalar halindedir . ili9 ilcesi Tlirkiye Deprem Bolgesi Haritasma gore 3. derece deprem bolgesindedir. Kuzey Anadolu Fayi'na (Refahiye kuzeyi) yaklasik 70 km uzakhkta bulunan ili9'te ozellikle dogudaki Erzincan ovasi merkezli depremler hissedilmekle birlikte, kayitlara gecen can ve mal kayiplanna rastlanmanusnr. Erzincan ili genelinde oldugu gibi ili9 ve cevresinin sulan da Karasu irmagt He drene edilir. Kasaba yerlesim alamnm kuzeyinden gecen Karasu, ilcenin bansmdaki Keban barajmda (Kemaliye) Murat irmagi ile birleserek Firat'i olusturur. Munzur daglannm kuzey yamaclanndan kaynagmi alan yerlesim alammn dogusundaki Aringa deresi ile kuzeybatidaki Palanga deresi Karasuya kavusan onemli akarsular olup, kurak yaz aylannda debileri onemli olcude dusmektedir. Dogu Anadolu Bolgesinin kuzeybatismda derince yanlrms bir bogaz icerisinde yer alan ili9 kuzey ve guneyden yuksek daglarla cevrilidir. Bu morfolojik yapi yorenin kendine ozgu iklim karakterlerinin belirmesine neden olmustur. Karasal iklim sartlannm etkin oldugu Erzincan-Kemaliye hattmda ortalama sicakhk degerleri yorenin diger kesimlerine gore yuksek, yagis degerleri isedusuktur". ili9 ilce merkezinde meteorolojik oleum yapan Meteoroloji Istasyonu 1986 yilmda kapatilrmsnr. Bu bakundan yorenin iklim karakterlerini ortaya koymarmzi saglayacak istatistiki veri bulunmamaktadir. Fikir vermesi bakmundan morfolojik yapisi ili9 ile buyuk benzerlik gosteren dogudaki Kemah Meteoroloji lstasyonu ortalama yagis ve sicakhk degerleri degerlendirilebilir, Nitekim her iki kasaba merkezi de vadinin kuzeye donuk yamacmdadir. Kemah 1100 m, ili9 1060 m yiikseltide olup, aralanndaki uzakhk yaklasik 50 km dir. D.M.i.G.M. kayitlarma gore Kemah'ta yilhk ortalama sicakhk 10,1DC, yilhk ortalama yagl~ miktan ise 350,4 mm dir. ili9 ilcesinin 20 km kuzeyindeki Hanege (Yaylapmar) koyunde 1960 yilmda cografi tetkik yapan DONMEZ, ili9'teki yillik ortalama yagism 445 mm oldugunu belirtmektedir'". Muhtemelen ili9'in kuzeyine dogru yukseltinin Kemah'a gore daha dusuk olmasi, kuzey sektorlu nemli hava kutlelerinin bu kesime kadar sokulmasma olanak saglamaktadir. Eastern Geographical Review 15 • 255 Derniryoluna Bagl: Olarak Kurulan Sir Ilce Merkezi: ilic;: (Erziucan) Kasaba yerlesim alamnm kuzeye donuk nemli bir yamas; uzerinde bulunmasi, cevrede odunsu turlerin yayihs gostermesine olanak saglamisnr, Bu tUrler icerisinde