08V2001 Logo Schets [V5.0]

Voorwoord

In 2008 werden de voorbereidingen getroffen voor de in het nieuwe Cultuurplan uitgewerkte ambities en werd de Cultuurplanperiode 2005–2008 afgesloten. In april 2008 werden de adviezen over de Cul- tuurplanaanvragen 2009–2012 door de Raad voor Cultuur (RvC) en de Rotterdamse Raad voor Kunst en Cultuur (RRKC) bekend en opende zich het perspectief op activiteiten voor de komende jaren. Lange tijd was onduidelijk hoe de uitvoering van de adviezen zou worden opgevolgd. Deze uitvoering viel onder een nieuw aangetreden minister van OCW en wethouder in Rotterdam. Een belangrijke uitkomst van de evaluatie van de afgelopen jaren leidde tot een herbezinning op, en herpositionering van het V2_Lab (waar technisch onderzoek, ontwikkeling, experimenten en kunst- producties centraal staan) ten opzichte van de kunsten cultuurinhoudelijke uitgangspunten van de organisatie. De snelle groei van het Lab en de grote aandacht voor puur technisch onderzoek – sa- menhangend met de verschillende economische innovatieprojecten waar V2_ aan meewerkte – sloten niet altijd meer goed aan op het specifieke karakter en de doelstelling van de organisatie als geheel, die veel meer als contentproducent en bemiddelaar te omschrijven is. Voor een kunstinstelling als V2_ is niet technologie an sich de drijfveer voor onderzoek, maar vormt de sociale en culturele werking van (media en communicatie-)technologie de context voor het ontwikkelen van een actuele interdisciplinaire kunsten cultuurpraktijk. Daarnaast valt te constateren dat de diversificatie van eCultuur tot nieuwe organisaties met eigen specialisaties leidt. Taken en activiteiten van V2_ zouden dus kunnen worden overgenomen door andere organisaties, wat V2_ weer ruimte zou geven voor heroriëntatie en het aanscherpen van haar activiteiten. Deze ontwikkeling leidde er toe dat eind 2008 een nieuwe onafhankelijke organisatie – de Pat- chingzone (PZ) – werd opgestart vanuit V2_. Patchingzone is een organisatie gericht op de inzet van media bij de educatie voor sociale en culturele innovatieprojecten in stedelijke ontwikkelingspro- gramma’s. PZ werd opgezet door Anne Nigten, die de afgelopen tien jaar het V2_Lab succesvol heeft geleid. Bij het vertrek van Anne Nigten werd de nieuw aangetrokken lab-manager, Boris Debackere, geïntro- duceerd die vanaf januari 2009 zijn werkzaamheden bij V2_ is begonnen. Met deze stap is een begin gemaakt met het versterken van de wisselwerking tussen de V2_activiteiten, waarin kunsten cultuurinhoudelijke uitgangspunten centraal staan.

Internationalisering De internationale activiteiten van V2_ namen in de afgelopen Cultuurplanperiode aanzienlijk toe met enkele meerjarige samenwerkingsprojecten in China (Beijing en Shanghai). Deze vonden in 2008 hun hoogtepunt met de deelname aan de expositie Synthetic Times, die in juni 2008 in Beijing georganiseerd werd in samenwerking met het National Art Museum Of China (NAMOC). Het project kwam voort uit een samenwerking met Tsinghua University in Beijing vanaf 2004. De doelstelling hierbij was in China een internationaal platform te ontwikkelen voor actuele kunst gericht op de technologische cultuur en het project werd succesvol gerealiseerd. De expositie in 2008 trok ongeveer 95.000 bezoekers in drie weken en ontving begin 2009 de award voor de meest invloedrijke expositie in China van 2008. De expositie is intussen een triënnale geworden en zal in 2011 zijn volgende editie beleven. Als een belangrijk uitvloeisel uit dit project werd in 2008 gestart met een driejarig samenwer- kingsproject met het eArts-festival in Sjanghai, een jong festival dat wordt geleid door jonge Chinese curators en kunstenaars. Het doel is het onderzoeken en ontwikkelen van (media)kunst in de openbare ruimte, een tamelijk actueel thema in China. Door haar activiteiten in Azië gedurende de afgelopen jaren heeft V2_ een zeer waardevol netwerk van contacten opgebouwd, waar zowel jonge onafhankelijke curators, kunstenaars en instellingen als grotere instellingen bij betrokken zijn. Dit netwerk fungeert intussen ook in Azië zelf als een belangrijke schakel voor culturele uitwisseling tussen personen en instellingen. Naast de projecten in China werden ook andere internationale relaties aangegaan en werden projecten in Taiwan, Canada en Europa gerealiseerd.

Publieksgerichte activiteiten Als aanloop naar het V2_beleidsplan voor de jaren 2009–2012 werd een begin gemaakt met het versterken van de publieksgerichte aspecten van de organisatie: de presentaties en publicaties en het publiciteitsbeleid. Voor een interdisciplinair gerichte organisatie als V2_, gericht op onderzoek, ontwikkeling en het experiment, is het noodzakelijk een specifiek pr-beleid te hebben. In de afgelopen beleidsperiode waren we slechts moeizaam in staat hier goed vorm aan te geven, want het gebied van eCultuur laat zich vanwege haar interdisciplinaire karakter niet altijd gemakkelijk positioneren. In 2007 werd begonnen met het investeren in het pr-beleid en in 2008 werd er een gekwalificeerde medewerker voor aangetrokken. Intussen zijn hier belangrijke vorderingen gemaakt, onder andere door de activiteiten beter inhoudelijk af te stemmen, het doelgroepenbeleid te herzien, en door de infrastructuur voor de pr te verbeteren (databases, netwerktools e.d.). Het succes van deze aanpak is al enigszins zichtbaar in de behaalde resultaten over 2008: we zien een verdubbeling van fysieke bezoekersaantallen op locatie, en een verveelvoudiging van bezoekcijfers van de internationale projecten. De publicaties spelen een belangrijke rol in de externe communicatie van de activiteiten. Intussen worden op een twintigtal universiteiten wereldwijd de V2_publicaties als studiemateriaal ingezet (o.a. op de Architectural Association, Londen; School of Architecture, GeorgiaTech, Atlanta; Universiteit Lei- den op de faculteit Literatuurwetenschap). De toekenning van de MEDIA.ART.RESEARCH AWARD voor de publicatie Interact or Die! door het Boltzmann Instituut (AT) tijdens het Ars Electronica Festival in september 2008, benadrukt nog eens wat het belang van de V2_ publicaties is in het uitdragen van haar thema’s, haar projecten en haar aandacht voor theorie. De belangrijkste publicatie in 2008 was Dick Raaijmakers: Monografie, die intussen ook in het Engels is verschenen. Het is de eerste monografie die V2_ heeft uitgegeven en we zien het als een essentieel onderdeel van de zorg die V2_ wil besteden aan de historische ontwikkelingen op het gebied van kunst, technologie en samenleving, in het geval van deze monografie gericht op Nederland. De monografie werd in de media lovend onthaald en alle dagen vakbladen van belang schreven uitvoerige recensies. Een aantal publicaties die we wilden realiseren in de afgelopen Cultuurplanperiode werd niet afgerond; aan twee publicaties wordt momenteel nog gewerkt en deze zullen in 2009 verschijnen (Life&Art en From Image to Interaction). De reden hiervoor is dat de monografie van Dick Raaijmakers onvoorzien in omvang toenam tot uiteindelijk 528 pagina’s, het onderzoek hiervoor nam vier jaar in beslag en de financiering van het project kostte veel energie. De geplande publicatie Life & Art kon nog niet afgerond worden omdat de resultaten van de mini-DEAF TransAgriculture in het boek worden meegenomen en deze activiteit midden december 2008 plaatsvond.

DEAF Een belangrijke activiteit van V2_ is het tweejarige DEAF-festival, dat zich ontwikkeld heeft tot een festival dat internationaal tot de top op haar gebied wordt gerekend, dit is op te maken uit het feit dat internationaal steeds drie Europese organisaties/festivals op het gebied van kunst, technologie en samenleving worden uitgenodigd als het aankomt op het ontwikkelen van nieuwe organisaties en activiteiten op dit terrein in deze gebieden (Zentrum für Kunst und Medientechnologie – ZKM (D), Ars Electronica Festival (AT) en V2_/DEAF (NL). Zoals in eerdere verslagen en beleidsstukken werd aangegeven, is DEAF een parel in de V2_ activiteiten. De omvang van het festival en de projectmatige financiering ervan leggen echter een te zware claim op de organisatie. Het festival is niet te handhaven als onderdeel van het V2_Cultuurplan en de daarbinnen beschikbare middelen. Om deze reden werd besloten DEAF te verzelfstandigen en om hieruit een win-winsituatie te creëren. Met het Virtueel Plat- form wordt op dit moment overlegd hoe DEAF uitgebouwd kan worden tot een sectorfestival. De nau- were samenwerking met - en betrokkenheid van eCultuurinstellingen in DEAF staat hierin centraal. Als zelfstandige organisatie heeft DEAF aanzienlijk meer mogelijkheden zich inhoudelijk verder te ontwikkelen en de rol van sectorfestival verder vorm te geven.

Archief In 2007 vierde V2_ haar 25-jarig bestaan, in al die jaren is V2_ een organisatie gebleven die voortdurend in ontwikkeling is en steeds actuele thema’s weet te ontwikkelen die als een maatschappelijke voelsprieten fungeren en de kunstpraktijk steeds opnieuw bevragen. In de 28 jaar dat V2_ actief is, werden de activiteiten gedocumenteerd wat intussen tot een zeldzaam documentatie-archief heeft geleid dat een specifiek inzicht geeft in de ontwikkelingen van de hedendaagse kunst, over de afgelopen 28 jaar, waarin de opkomst van digitale media en netwerken een dominante rol speelt voor vele maatschappelijke en culturele ontwikkelingen. Zoals de Raad voor Cultuur in haar verschillende adviezen heeft aangegeven, heeft V2_ naast het opbouwen van haar archief een belangrijke rol gespeeld in het structureren en ontsluiten van de relatie tussen archieven en media. Ondanks dat veel onderzoek werd gedaan, dat vooral ook de bestaande archieven bij diverse instellingen ten goede kwam, werden geen middelen gevonden ook het vroegere materiële archief van V2_ te digitaliseren en te ontsluiten. Eind 2008 werd een nieuwe impuls aan dit project gegeven via een projectsubsidie van Senter Novum waarin tenminste een deel van het archief kan worden ondergebracht. V2_ gaat voortvarend verder haar archief te redden en te ontsluiten voor de verschillende doeleinden (educatie, onderzoek) en we hopen komende Cultuurplanperiode het archief verder te kunnen digitaliseren en te ontsluiten. Het archief is onderdeel van een specifieke en unieke ontwikkelgeschiedenis van de hedendaagse kunst waarin media en technologie zo’n belangrijke rol spelen. Organisatie In het jaarverslag 2007 werd al aangegeven dat V2_ investeert in haar organisatie en medewerkers om de kwaliteit van de organisatie en haar activiteiten te waarborgen en te verbeteren. De aandacht voor het op sectorniveau brengen van de lonen, om zo kennis en ervaring vast te kunnen houden en om medewerkers aan te kunnen trekken die een garantie geven voor het kwalitatief hoge niveau dat wordt nagestreefd, heeft in 2008 geleid tot het invoeren van een nieuw functiehuis met de bijbehorende beloning, en een gedegen personeelsbeleid. Hiervoor trok V2_ in 2008 een hoofd bedrijfsvoering aan, zodat V2_ de nieuwe Cultuurplanperiode goed beslagen ten ijs is ingegaan. Deze ontwikkeling in professionalisering van V2_ heeft bestuur en directie doen besluiten over te stappen naar een Raad-van-Toezicht-model. Dit model geeft de directie meer zelfstandigheid en slag- kracht en past beter bij de werkwijze zoals die de laatste jaren is gegroeid. Eind 2008 is door het bestuur van V2_ een begin gemaakt met het opstellen van de gewenste statuten, die zullen worden gebaseerd op de modellen uit de Code Cultural Governance. Het streven is om eind 2009 de overstap naar het RvT-model te maken.

Financieel heeft V2_ het jaar 2008 positief afgesloten. Het daaruit voortvloeiende saldo bestemmings- fonds OCW ad. € 163.528 zal worden aangewend voor een tweetal publicaties en aanpassing van de presentatieruimte. De eerste publicatie, TransAgriculture, vloeit voort uit de in december 2008 geor- ganiseerde conferentie Life&Art 1: Transagriculture. De tweede publicatie, From Image to Interaction, wordt geschreven door Arjen Mulder als vervolg op het in 2004 verschenen Understanding Media Theory. Tenslotte zal een aanpassing plaatsvinden van de presentatieruimte. Deze aanpassing was reeds voorzien in het Cultuurplan 2005–2008, maar door gebrek aan budgettaire ruimte nog niet uitgevoerd.

Het jaarverslag 2008 laat zien dat V2_ voortvarend verder heeft gewerkt aan haar beleid, activiteiten en organisatiestructuur, en dat er keuzes zijn gemaakt om de organisatie en de activiteiten aan te scherpen en te verbeteren. De dynamiek die de organisatie kenmerkt houdt ook in dat de organisatie voortdurend in beweging is en dat niet geschroomd wordt beleid en activiteiten bij te stellen als daar aanleiding toe is. Uitgangspunt is steeds dat V2_ op haar gebied in de voorhoede wil staan, en dat we dat gebied willen bezien in de actualiteit van de maatschappelijke context waarin het zich ontwikkelt.

Namens het bestuur van V2_,

Theo Beckers, bestuursvoorzitter Alex Adriaansens, directeur V2_

Artist-in-residence-project van Di Mainstone: Shareware Inhoud

6 1.0 Netwerk en samenwerkingsverbanden – Internationalisering

8 2.0 Activiteiten in 2008

9 2.1 Publiekspresentaties – exposities, conferenties, debat, boekpresentaties 9 • Synthetic Times, conferenties, workshops, expositie i.s.m. National Art Museum Of China (NAMOC) 12 • Modell 5, expositie van Granular Synthesis i.s.m. Internationaal Film Festival Rotterdam en Museumnacht Rotterdam 13 • Life&Art: TransAgriculture, miniDEAF 15 • Not from Scratch, expositie i.s.m. Piet Zwart Instituut, Media Research Design 15 • Six Years of Creative Research, expositie, workshops, masterclass i.s.m. universiteit van Leiden 17 • Monografie Dick Raaijmakers, boekpublicatie, lezingen, performance 19 • De grafische methode fiets, zes uitvoeringen van een performance met een videoprogramma en een lezing over het werk van Dick Raaijmakers 21 • The Chinese Dream, presentatie van research en bijbehorende publicatie i.s.m. Dynamic City Foundation 22 • ATACD – A Topological Approach to Cultural Dynamics, colloquium 23 • European Sound Delta en Placard, tweedaags performanceprogramma 24 • Test_Lab, programmaserie: 24 • Test_Lab_MultiModal 26 • Test_lab_Topology 27 • Test_Lab_Happiness 28 • Test_Lab_V2_Goes Noordkaap 29 • Test_Lab_Space Time Play 30 • Test_Lab_Better than Reality

31 2.2 Workshops, seminars, expert meetings 31 • Better than Reality, vierdaagse workshop 32 • Hydrous’08, expert meeting en rondetafelgesprek 32 • Urban Space – Time to Play, vierdaagse workshop en presentaties in de openbare ruimte van Sjanghai 34 • International Workshop 2008, driedaagse workshop, conferentie en expositie aan de NTU-universiteit, Singapore

35 2.3 Publicaties 35 • Dick Raaijmakers: A Monograph 37 • The Architecture of Continuity 38 • Media.Art.Research.Award

39 2.4 Onderzoek en ontwikkeling

39 2.5 Meerjarige projecten in samenwerking met onderzoeksinstellingen 39 • Interdisciplinair onderzoek 40 • MultimediaN

41 2.6 Artist-in-residence-programma 42 • Boris Debackere, Spacial Audio 43 • Jonas Hielscher, Through the Looking Glass 44 • Marnix de Nijs, Exercise in Immersion 45 • Di Mainstone, Sharewear 46 2.7 Co-producties 46 • ATACD i.s.m. Goldsmiths University (UK) 46 • Jacques van Veerdonk, Watch that Sound 47 • Michel Koelink, Spitzenkörper 47 • Karin Lancel, Hermen Maat, Interactive Burka 47 • D.V. Rogers, Parkfield Interventional EQ Fieldwork (PIEQF)

48 2.8 Gigaport, Cultureel Service Provider (CSP) • CPS netwerkactiviteiten • CSP partneractiviteiten

49 3.0 V2_Online • Ontwikkeling website en CultureBase • V2_ Intranet • Streamingactiviteiten van V2_

51 4.0 V2_Archief: Capturing Unstable Media 51 • Inhoudelijke activiteiten 51 • Software en technologische ontwikkelingen 51 • Metadata 52 • Digitalisering 52 • Infrastructuur 52 • Presentaties en netwerk 52 • Personele bezetting archief

53 5.0 Educatie • Educatie en het V2_ archief • Educatie-tools • Educatie en opleidingen • Educatie en activiteiten • Hosts

54 6.0 V2_ Outdoors 54 • Lezingen, gastcolleges van V2_medewerkers elders 55 • Jurywerk, advieswerk elders door V2_ medewerkers 56 • Publicaties van V2_medewerkers 57 • Prijzen

57 7.0 Publiciteit en media 57 • Communicatieplan 58 • Publieksactiviteiten 58 • V2_ in de media

59 8.0 Cijfers en feiten

60 9.0 Over de organisatie

Bijlage: Financieel jaarverslag 2008 1.0 Netwerk en samenwerkingsverbanden – Internationalisering

Algemeen inhoudelijke en praktische zaken. Momenteel kent de V2_ profileert zich sinds jaren als een interdisciplinaire RMA zeventig deelnemers en groeit ze jaarlijks verder kunstorganisatie. In de praktijk betekent interdisciplinariteit uit als lokaal informatienetwerk. samenwerken met instellingen en personen uit verschil- • Universiteiten, hogescholen, bedrijfsleven. Naast de struc- lende kennisdomeinen. Dat stelt specifieke eisen aan de turele netwerken, waarin vooral wordt samengewerkt structuur van de organisatie en de wijze van werken en met kunstinstellingen uit binnen- en buitenland, is er presenteren. Het ontwikkelen van lokale, nationale en in- een netwerk ontwikkeld met partners uit de universitaire ternationale netwerken van personen, overheden en in- wereld en hogescholen, en het bedrijfsleven. Uit dit net- stellingen, actief in kunst, wetenschap en het bedrijfsleven, werk zijn meerjarige samenwerkingsprojecten voortge- is mede om deze reden een belangrijke activiteit voor V2_. komen, die veelal onderdeel zijn van nationale innova- tieprogramma’s van het ministerie van EZ en OCW. Voor het onderzoeken en ontwikkelen van nieuwe vormen Projecten uit de afgelopen jaren zijn: Passepartout, Mul- van presentatie, productie, onderzoek en distributie in de timedian en NAP (zie hieronder) waarin wordt samen- kunsten heeft V2_ in de loop der jaren een uitgebreid gewerkt met ondermeer de TU Eindhoven, TNO, Centrum netwerk met zeer verschillende partners in binnen- en voor Wiskunde en Informatica (CWI) van de universiteit buitenland ontwikkeld. In de samenwerkingsprojecten die van Amsterdam, Philips en Waag Society. Deze projecten uit deze netwerken voortkomen, worden kennis, ervaring, zijn interdisciplinair van karakter en richten zich op expertise en financiën gedeeld op het gebied van onder- technische ontwikkelingen en innovaties zoals: interfa- zoek, ontwikkeling, productie en presentatie. Zo kan een ceontwerp, sensortechnologie, archiveringsvraagstukken kleine organisatie als V2_ op internationale schaal com- en hogebandbreedte-toepassingen. Voor V2_ levert het plexe kunstprojecten ontwikkelen. Het netwerk is voor onderzoek in deze projecten specifieke kennis op die V2_ tevens een garantie voor het dynamisch managen wordt ingezet in de kunst-, cultuur- en archiveringspro- van verschillende soorten van kennis, en het sociaal, cul- jecten. In 2008 werden enkele meerjarige onderzoeks- tureel en economisch contextualiseren van haar activitei- projecten afgesloten. ten. • Amsterdam. Waag Society en Mediagilde zijn twee partners waarmee regelmatig nauw wordt samengewerkt binnen Strategische samenwerking en uitwisseling innovatiegerichte projecten zoals hierboven vermeld. Met Ook in 2008 heeft V2_ met verschillende partijen strate- de Balie vond uitwisseling van kennis en onderzoeksre- gisch overleg gevoerd, is samen met andere organisaties sultaten plaats op het gebied van ontologieën, thesauri opgetrokken voor sectorbrede initiatieven, heeft kennis en andere archiveringszaken ten behoeve van de ont- uitgewisseld over specifieke onderzoeksthema’s en heeft wikkeling van database-software en het online-archief haar kennis en expertise beschikbaar gesteld aan derden. van ISEA. In 2008 werd samen met de Balie een meer- Naast de samenwerking binnen projecten zijn er ook re- jarig archiveringsproject opgezet, dat eind 2008 geho- gelmatig andere vormen van samenwerking en uitwisseling noreerd werd door SenterNovem. Opgedane kennis en op structurele en incidentele basis. Hieronder noemen we ervaring worden gedeeld met kunsten cultuurinstel- enkele voorbeelden. lingen in Nederland. Met Steim stemmen we onze tech- • Virtueel Platform (VP). Het VP is sinds januari 2009 het nologie-platformen af en wisselen we technische kennis sectorinstituut en platform voor het ontwikkelen en pro- uit. We werken op projectbasis samen aan presentaties fileren van eCultuur. Het VP is een belangrijk instrument en workshops (ondermeer voor het SIOS-platform dat geworden voor instellingen en beleidsmakers op natio- V2_ ontwikkelde). naal en lokaal niveau. Het VP krijgt structurele onder- • Piet Zwart Instituut/Willem de Kooning Academie. Met steuning van het Cultuurplan en is een onafhankelijke beide instellingen uit Rotterdam werken we samen in organisatie geworden. seminars en workshops. Verder ondersteunen we het • Rotterdam Media Agenda (RMA). De RMA bestaat momen- Piet Zwart Instituut regelmatig door het beschikbaar teel vooral als mailinglist, waarmee Rotterdamse instellen van tentoonstellingsruimte en met de technische stellingen en mediakunstenaars elkaar informeren over ondersteuning van studenten.

6 Internationale netwerken Ook in Europa, Zuid-Amerika en de Verenigde Staten De activiteiten van V2_ hebben zich in de afgelopen jaren is V2_ betrokken bij het ontwikkelen van bestaande en nadrukkelijk binnen een internationaal netwerk ontwikkeld. het opzetten van nieuwe kunstinstellingen, en bij samen- Het evalueren, waarderen en beoordelen van de activiteiten werkingsprojecten rond onderzoek en innovatie. van V2_ kan dan ook het beste gebeuren door het af te zetten tegen de internationale ontwikkelingen. Enkele voorbeelden van de betrokkenheid van V2_ bij internationale initiatieven en projecten: As one of the few renowned international organisations Spanje – Laboral in Gijon; Italië – Share festival in Turijn that research new media art, V2_ Institute for the Un- en Palazzo della Arte Napels; Slovenië – nieuw productie- stable Media in Rotterdam, Holland, is perhaps one of huis voor theater en media; Noorwegen – het ontwikkelen the most notable. For many years now V2_ has played van een nieuwe biënnale voor Trondheim; Japan – evaluatie the role of a key hub that links disparate new media van het Inter Communication Center in Tokio; Taiwan – points ... ontwikkeling van het Digital Art Center in Taipei; China – Lai, Hsiang-Ling (dir. MOCA, Taipei, Taiwan, 2007) eArts in Sjanghai, Chinese bloggers-organisatie; Canada – binnen Hexagram, een interdisciplinair r&d-programma V2_ heeft door de continuïteit in haar activiteiten en de voor kunstenaars van Concordia University in Montréal; eigenzinnige uitwerking van actuele kunstinhoudelijke en Duitsland – Ruhr2010 Culturele hoofdstad en de Bayeri- maatschappelijke thema’s, internationaal weerklank ge- scher Theater Akademie in het Cultuur 2000-programma vonden en staat regelmatig model voor de ontwikkeling van de EU. en vormgeving van nieuwe eigentijdse-kunstinstellingen, laboratoria en ontwikkelprogramma’s voor de kunsten Internationale hoogtepunten in 2008 cultuursector. V2_ is betrokken bij vele internationale ini- • Synthetic Times – expositie, workshops in het National tiatieven, in de rol van adviseur, als brainstorm-partner Art Museum Of China (NAMOC) in Beijing. Aantal bezoe- of (mede-)ontwikkelaar van projecten. kers ongeveer 95.000. De expositie werd door Chinese Na de opkomst van nieuwe economische en culturele curatoren en kunstenaars verkozen als de meest in- regio’s bestaat er aldaar een grote vraag naar kennis, ex- vloedrijke expositie in 2008 in China. pertise en ervaring die nodig is voor het ontwikkelen van • Workshopserie voor Chinese studenten en kunstenaars een kunsten cultuursector die zich uiteenzet met een tijdens het eArts-festival in Sjanghai. Dit project is on- zich snel ontwikkelende maatschappij (technologisch, cul- derdeel van een meerjarige samenwerking met het eArts- tureel, sociaal). Daarbij speelt de innovatieve kracht van festival. de kunsten cultuursector voor bredere maatschappelijke • Internationale prijs Media.Art.Research.Award van het vraagstukken een grote rol. Dit is de context voor de sa- Boltzmann Instituut te Linz, Oostenrijk. De prijs werd menwerkingsprojecten van V2_ in Europa en Azië. In Azië uitgereikt tijdens een gala-avond van het Ars Electronica werken we samen met jonge kunstenaarsinitiatieven, cu- festival. V2_ ontving de prijs voor de bijdrage die ze rators en grotere instellingen zoals eArts in Sjanghai, NA- levert aan de theorievorming op het gebied van kunst, MOC in Beijing, MOCA in Taipei, NABI in Seoul, Chinese technologie en samenleving, in het bijzonder voor de Bloggers Conference, ICC in Tokyo, het Digital Art Center publicatie Interact or Die!. Arjen Mulder nam de prijs in in Taipei, met gerenommeerde universiteiten als Tsing- ontvangst. hua-universiteit in Beijing en de Tongji-universiteit in • Presentatie van Dick Raaymakers: A Monograph tijdens Sjanghai. het meest invloedrijke festival voor elektronische en hedendaagse muziek in Europa: Huddersfield Contempo- rary Music Festival. The WIRE wijdde een groot artikel aan de publicatie en het werk van Raaijmakers.

Al deze activiteiten worden uitgebreid beschreven onder Activiteiten in 2008 vanaf bladzijde 8.

Opening van de tentoonstelling Synthetic Times in Beijing

7 2.0 Activiteiten in 2008

De vier peilers van de activiteiten van V2_ zijn: produceren, en of het mogelijk is het als Randstad-festival te profileren presenteren, archiveren en publiceren op het gebied van om te kunnen blijven concurreren met de grotere festival elektronische kunst. in Europa, waarin DEAF overigens tot de top drie in Europa Experiment en onderzoek zijn kenmerkend voor deze gerekend wordt. De komende jaren zal V2_ energie steken activiteiten. Het onderzoek (dat deels ook technisch is) in het opzetten van een nieuwe structuur voor DEAF, wordt waar mogelijk via publiekspresentaties zichtbaar waarin het Virtueel Platform in eerste instantie de sector- en bespreekbaar gemaakt. Hiermee worden de inhoudelijke belangen zal vertegenwoordigen, terwijl V2_ zorg zal dra- rode draad in het onderzoek en de specifieke resultaten gen voor het doorgeven van de kennis en knowhow, en de die het oplevert op een inzichtelijke manier getoond en kwaliteiten van het DEAF-festival. De nieuwe situatie moet getest. een nieuwe stimulans zijn om in Nederland tot een sec- V2_ is een expertisecentrum met een publieksfunctie. torfestival te komen, waarbij de kwaliteiten van DEAF en De publieksgerichte activiteiten zijn gericht op specifieke de internationale reputatie ervan als aanjager kunnen die- doelgroepen, en worden zowel lokaal als (inter)nationaal nen voor de ontwikkeling van het festival in nieuwe vorm. gerealiseerd. De presentaties in Rotterdam zijn het afgelopen jaar versterkt. V2_ streeft een prominentere rol na Onderzoeksthema’s in het publieke debat over kunst, technologie en samen- Naast het tweejaarlijkse thema, dat rond DEAF ontwikkeld leving. wordt, worden er activiteiten georganiseerd waarvoor de In het jaarverslag 2008 hieronder vindt u alle projecten in het Cultuurplan beschreven onderzoeksgebieden als waaraan V2_ in 2008 gewerkt heeft. Het betreft publieks- richtlijn worden genomen. Het gaat hierbij om brede presentaties en technisch onderzoek, publiekspresentaties thema’s met zowel een technologische als een bredere en voordrachten door V2_ medewerkers, internationale sociaal-culturele component. Met deze componenten wor- samenwerking en de publicaties. den de artistieke en kunstinhoudelijke thema’s geselecteerd en gepositioneerd. Uiteindelijk worden de projecten gekozen DEAF op hun artistieke kwaliteit, of vanwege de bijdrage die ze In 2008 werd een tussen-DEAF gerealiseerd onder de leveren aan het onderzoeken en ontwikkelen van actuele titel Life&Art – TransAgriculture (zie onder 2.1). Er werd vormen van kunstproductie, presentatie, distributie en ar- afgezien van de grote DEAF-editie omdat er niet voldoende chivering waarin media en technologie een prominente financiële middelen waren om het festival in volle omvang rol spelen. te realiseren. De in het Cultuurplan opgenomen structurele middelen voor DEAF (ongeveer dertig procent van de kos- The Patchingzone ten) zijn een probleem gebleken voor de verdere financie- In 2008 is The Patchingzone (PZ), een spin-off van V2_, ring van het festival. Zo hebben de landelijke fondsen en aan de slag gegaan. Waar V2_ als interdisciplinaire kunst- overheden aangegeven dat DEAF niet langer door hen on- instelling haar zwaartepunt heeft in de samenwerking dersteund kan worden omdat het is opgenomen in het tussen kunstenaars, cultuurproducenten, wetenschappers Cultuurplan, hoe minimaal de middelen ook zijn die er in en het bedrijfsleven, is The Patchingzone een laboratorium het Cultuurplan voor zijn gereserveerd, en ondanks het waar studenten (Masters en PhD) van uiteenlopende stu- feit dat men DEAF een zeer belangrijk festival vindt. dies samenwerken met professionals en het creatieve be- Om DEAF te redden en voortvarend verder te ontwik- drijfsleven. PZ is gericht op sociale en educatieve inno - kelen is intussen het besluit genomen om DEAF als zelf- vatie projecten. In 2008 werd het eerste pilotproject van standige organisatie verder te ontwikkelen. Om deze re- The Patchingzone gedaan: Cultuur Lokaal, een samenwer- denen werd DEAF in 2008 als kleinere activiteit ge- kingsproject met de Haagse Hogeschool, Museum Gouda, organiseerd, al diende het wel als aanzet tot het uitwerken Streek Archief Midden Nederlands en de Centrale Biblio- van de thematiek van de komende DEAF-editie, die dus theek Gouda. PZ en V2_ zullen op projectbasis samenwer- niet meer als onderdeel van het V2_ programma zal ken en zoveel mogelijk kennis delen. PZ vormt een aan- plaatsvinden maar als zelfstandige activiteit. vulling op de activiteiten van V2_ en verbreedt de Met het Virtueel Platform wordt momenteel bekeken activiteiten van V2_ richting educatie. hoe DEAF tot een sectorfestival kan worden ontwikkeld

8 2.1 Publiekspresentaties

Synthetic Times conferenties, workshops, expositie i.s.m. National Art Museum Of China (NAMOC)

Titel : Synthetic Times Format : Expositie en workshop, conferentie Datum : 9 juni t/m 3 juli 2008 Locatie : National Art Museum Of China – NAMOC Deelnemende kunstenaars : De Nederlandse deelnemers waren Edwin van der Heide, Mateusz Herzcka, het Blendid-collectief en Marnix de Nijs. Ontwerp gehele expositie : Lars Spuybroek/NOX Aantal bezoekers : 95.000 Partner : National Art Museum Of China

Dit programma is onderdeel van een samenwerking met NAMOC in Beijing.

Financiële ondersteuning: NAMOC, Mondriaan Stichting, Netherlands China Art Foundation en fondsen en overheden uit vijftien landen.

Voorgeschiedenis versiteit doende een nieuwe interdisciplinaire opleiding In 2003 werden V2_ en het ZKM (Zentrum für Kunst und op te zetten die moest aansluiten op de internationale Medientechnologie in Karlsruhe, in Duitsland) door de ontwikkelingen, en ten tweede wilde men deze actuele Tsinghua-universiteit benaderd met de vraag om geza- ontwikkeling in de kunst in China onder de aandacht menlijk een meerjarig traject uit te zetten om de interna- brengen door binnen vier jaar een biënnale of triënnale tionale ontwikkeling op het gebied van kunst, wetenschap op te zetten die het brede gebied van kunst, technologie en technologie te introduceren in China, en omgekeerd en samenleving als inzet moest nemen. China moest op- om China op de kaart te zetten in het internationale net- genomen worden in het internationale netwerk en de dia- werk op dit gebied. Het doel van de meerjarige samen- loog aangaan. werking was tweeledig: ten eerste was de Tsinghua-uni-

Installatie die ingang vormde tot de tentoonstelling. Ontworpen door Lars Spuybroek/NOX i.s.m. Edwin van der Heide

9 Poster van de tentoonstelling

In de afgelopen jaren zijn verschillende projecten in China, Taiwan, Japan en Nederland gerealiseerd waarin dit netwerk van personen en instellingen door hun wisselwerking heeft geleid tot vruchtbare projecten en samenwerking. Daarnaast introduceerde V2_ in China Ja- panse, Koreaanse en Taiwanese curatoren waarmee het al langer samenwerkt, en die ingangen zochten in China dat een steeds prominentere rol begint te spelen in de regio. Voor DEAF07 werd een speciaal China-programma ontwikkelt, waarvoor 23 Chinese kunstenaars, curators en professoren werden uitgenodigd. Er werd een uitgebreid aan China gerelateerd programma opgezet, terwijl de aanwezige kunstenaars zoveel mogelijk in de programmaon- derdelen van DEAF werden opgenomen. DEAF was een uitermate goede gelegenheid voor deze Chinese gasten om Nederlandse instellingen te verkennen en contacten te leggen met internationale kunstenaars, curators, activisten en vertegenwoordigers van kunstinstellingen.

Na een eerste aftastende expositie en conferentie in 2004 National Art Museum Of China (waar 25 universiteiten uit China vertegenwoordigd waren) In 2006 werd gesproken met Fan Dian, de nieuwe directeur werd naar de juiste partners ín en buíten China gezocht van het NAMOC (National Art Museum Of China) in Beijing, om het traject te ontwikkelen. V2_ was vooral geïnteres- die had aangegeven dat hij een lans wilde breken voor de seerd in de jonge generatie kunstenaars en onafhankelijke mediakunst en wilde bekijken of het project in 2008 zou kunstinitiatieven, alsook de generatie docenten, kunste- kunnen worden opgewerkt tot een triënnale in samenwer- naars, curators tussen de dertig en veertig jaar, die veelal king met het NAMOC. Fan Dian is een sterk voorstander in het buitenland gestudeerd hebben en terug zijn gekeerd van het ingrijpend veranderen van het museumbeleid in naar China met de verwachting dat in de toekomst alles China en hij zoekt daarvoor aansluiting op het internatio- anders zal worden. Deze generatie zit vaak op invloedrijke nale netwerk van musea. Hij maakte het NAMOC daarom posities, fungeert als buffer tussen de jonge generatie ook toegankelijk voor jonge Chinese kunstenaars. In de kunstenaars en de oude partijbonzen, en heeft een onder- gesprekken met Chinese kunstenaars werd duidelijk dat ling tamelijk goed afgestemde agenda wat betreft het men hoop en verwachtingen had dat Fan Dian het muse- perspectief op China op de lange termijn. Het netwerk dat umwezen in China zou kunnen veranderen. Dit was reden we stap voor stap hebben opgebouwd is divers, maar ge- voor V2_ om deel te nemen aan de eerste editie van wat richt op de vermelde doelgroep. Daarnaast hebben we intussen een informele triënnale is geweest, in juni 2008 China steeds ingebed in het bredere netwerk dat we sinds in het NAMOC. begin jaren negentig in Azië hebben opgebouwd (Korea, Japan, Taiwan, Singapore). Terugkijkend is de keuze voor samenwerking met NAMOC de juiste geweest: de impact van de expositie Synthetic Times in China was zeer groot en dit hoofdzakelijk omdat NAMOC het presenteerde en iedereen in de kunsten, de universiteiten, maar ook het grote publiek, wilde zien en weten waar het in de toekomst heengaat. In drie weken tijd werden dan ook ongeveer 95.000 bezoekers geteld voor de expositie. Ook verschillende Nederlandse curators en directeuren van instellingen hebben de expositie bezocht, en het was een goede gelegenheid hen te introduceren bij de Chinese collega’s. Het feit dat NAMOC het project presenteerde werd ook zichtbaar in de omvang van de expositie zelf, het werd één van de grootste exposities die internationaal ooit op dit gebied is gepresenteerd, waaraan ook verschillende galeries en kunstenaarsruimten in Beijing deelnamen.

Installatie van Mateusz Herzcka: Life Support Systems: Vanda

10 Installatie van Marnix de Nijs: Beijing Accelerator

Financiële middelen tual realities als hybride Voor de eerste edities, in 2004, 2005 en 2006, moest bui- constructen die data- tenlands geld worden aangetrokken om zelfs de meest ruimten en fysieke ruim- elementaire zaken te financieren. Musea in China zijn ten koppelen en hun ei- veelal verhuurcentrales, met tentoonstellingen die hen gen realiteiten genereren. van inkomsten verzekeren. Over het algemeen hebben ze De expositie werd in minimale middelen om zelf exposities te produceren. NA- de eerste week begeleid MOC, als museum met overheidssteun, heeft echter een met een reeks van work- eigen budget en dat maakte het mogelijk een grootschalige shops, presentaties en en professioneel aangepakte tentoonstelling samen te ronde-tafelgesprekken, stellen, waarin de keuze van deelnemende kunstenaars die deels in het NAMOC nu eens niet op budgettaire gronden tot stand kwam, plaatsvonden, maar ook maar op grond van inhoudelijke uitgangspunten. op de verschillende uni- Ook wat betreft mediapartners bleek dat NAMOC een versiteiten in Beijing gigantische invloed had op hoe de media de expositie (Tsinghua-universiteit, Peking-universiteit, Central Academy hebben uitgedragen. of Fine Arts), en met het Imperial Palace Museum in de Verboden Stad. Educatief was het hele project dus goed Artistieke leiding van het project voorbereid, wat mogelijk heeft bijgedragen aan het hoge Zhang Ga was de artistiek directeur voor de expositie, bezoekersaantal, en dat er meer dan honderd artikelen in waaraan kunstenaars uit zestien landen deelnamen en de landelijke en internationale pers verschenen over de waarin Nederland de grootste bijdrage leverde met vier expositie. kunstenaars, maar ook via het ontwerp van de gehele tentoonstelling. Hij heeft een belangrijke rol gespeeld in Conclusie het tot stand komen van het project van 2004–2008. De De expositie Synthetic Times was de afronding van een rol van V2_ betrof het samenstellen van de Nederlandse eerste fase van samenwerking in China. Het sloot een deelnemers en het adviseren van Zhang Ga inzake de meerjarig traject af waarin V2_ zich doelen had gesteld ontwikkeling van het project. en dat uiteindelijk vorm kreeg in deze expositie. Deze zal Zhang Ga heeft zeer afgewogen keuzes gemaakt en in 2011 een vervolg krijgen in het NAMOC, waarmee het deze altijd bediscussieerd tijdens openbare debatten in tot een triënnale is geworden die internationaal op de en buiten China, zoals in het MOMA in New York, waar het kaart staat. hele project in april 2008 is gepresenteerd. Hiermee heeft Intussen wordt met de Tsinghua-universiteit serieus Zhang Ga het draagvlak voor het project internationaal op gesproken over een samenwerkingsverband tussen het een uitstekende manier opgebouwd. De discussie over de medialab voor de kunsten en V2_Lab, waarin studenten mensenrechtensituatie in China, die in het voorjaar van over en weer uitgezonden kunnen worden. Tsinghua wil 2008 sterk op de voorgrond kwam vanwege de Olympische een studierichting voor mediakunst in de vorm van een spelen, werd daarbij niet uit de weg gegaan. interdisciplinair lab, waarin het model van het V2_Lab een belangrijk voorbeeld is geweest. Over de expositie De expositie besloeg een oppervlak van 4500 m2, er waren zestien landen bij betrokken en MIT Publishers heeft de catalogus uitgegeven. Daarnaast werd een speciaal en ingrijpend ontwerp gerealiseerd voor de gehele tentoonstelling, naar het ontwerp van Lars Spuybroek (NOX). Dit alles geeft het volume en het gewicht van het project aan. Inhoudelijk werd de expositie rond drie thema’s uitgewerkt: Beyond Body liet zien hoe kunstenaars technologie inzetten als extensie van het lichaam, met alle sociale en culturele implicaties van dien. Emotive Digital richtte zich op de veelheid van digitaal leven, zoals vormgegeven en uitgewerkt door kunstenaars en ontwerpers. Het stelde een nieuw symbiotisch terrein voor dat onze aandacht vereist (for good or for worse). Recombinant Reality betrof de vraag over mixed realities, augmented realities en vir-

Installatie van Christoph Hildebrand: Vortex

11 Modell 5 expositie van Granular Synthesis i.s.m. Internationaal Film Festival Rotterdam en Museumnacht Rotterdam

Titel : Modell 5 Format : tentoonstelling tijdens het International Film Festival Rotterdam : speciale vertoning tijdens Museumnacht Datum IFFR : 25 januari t/m 3 februari 2008 Datum Museumnacht : 1 maart Locatie : V2_ Aantal bezoekers : 400 (tijdens IFFR), 2100 (tijdens Museumnacht)

De expositie werd financieel ondersteund door de Mondriaan Stichting. Deze activiteit was onderdeel van het IFFR Exploding Cinema-programma en kwam tot stand i.s.m. Epidemic (F).

Als onderdeel van het Free Radicals-programma van het beeldbewerking roepen een gevoel van schizofrenie op, International Film Festival Rotterdam presenteerde V2_ alsof het lichaam uit elkaar wordt getrokken en opgaat in Modell 5 van het Oostenrijkse kunstenaarsduo Granular de elektronische ruimte. Modell 5 was een ongeëvenaarde Synthesis. visuele, akoestische en lichamelijke ervaring, die de be- Modell 5 bestaat uit een projectie van 10 x 3,5 meter zoeker confronteerde met één van de invloedrijke free ra- van het gezicht van de Japanse performancekunstenares dicals uit de elektronische kunst van de jaren negentig. Akemi Takeya, viermaal naast elkaar. Als in een schilderij Granular Synthesisis streeft er naar om beeld en van Francis Bacon wordt het gezicht van de kunstenares geluid te laten samensmelten in één medium waar video verwrongen en gemanipuleerd, in dit geval in de elektro- geluid wordt en geluid video. Het beeld wordt als het nische ruimte, die haar beeld gevangen houdt en blootstelt ware als muziek gecomponeerd. Granular Synthesis maakt aan een machinale bewerking door de computer die het immersieve installaties die alle zintuigen van de bezoeker videomateriaal in honderdsten van seconden nauwkeurig aanspreken. De installatie werd dagelijks om de dertig bewerkt en manipuleert. De overdonderende machinale minuten getoond. ritmes – ondersteund door veel sub low – en de bijzondere

12 Life&Art: TransAgriculture miniDEAF08

Titel : TransAgriculture Format : conferentie, food event Datum : 19 december 2008 Locatie : V2_ en het voormalig Foto Museum Aantal bezoekers : 115 Deelnemers : René Boomkens (NL), Bruce Sterling (US), Michiko Nitta (J/UK), Richard Reynolds (CDN), Natalie Jerimijenko (US) en PROEF food design (NL) Moderatie : Sebastian Olma (NL)

Conferentie met food design van PROEF

Life & Art wordt een serie van presentaties, georganiseerd werd voorgelegd aan kunstenaars, een SciFi-schrijver, een door V2_ in 2008 en 2009. De serie richt zich op de toe- activist, een designgroep voor voedselconcepten, en een nemende verwevenheid van Leven en Kunst. De oude vra- filosoof, wat tot een geanimeerde en prikkelende dag gen of kunst ‘geleefd’ kan worden en of het leven zelf leidde waarin door de sprekers en het publiek telkens kunst kan worden, worden onderzocht in de context van weer gezocht werd naar mogelijkheden tot agency, tot een tijdperk dat zich ondermeer kenmerkt door gen- en wat je kunt doen, als kunstenaar, stadsbewoner, welden- biotechnologie, terwijl er op alle fronten sprake is van kend mens. een diepgaande crisis. Het eerste programma, TransAgri- culture, richtte zich op de vraag hoe levende organismen Het scenario voor TransAgriculture deel worden/zijn van socio-economische en stedelijke Stel je voor dat de aanvoer van voedsel richting de stad processen, en van de kunst. stagneert vanwege een uiteenvallend economisch systeem, Steden en stedelijke gebieden liggen ingebed in agra- en dat daarmee tevens de aanvoer van vers water en rische gebieden en ongecultiveerde natuur, die hen voorzien energie sterk onder druk komt te staan. Dit verplicht de van voedsel, energie, materialen voor productie en van stad en haar inwoners wegen vinden om in hun eigen vers drinkwater. Niet alleen de stad met zijn permanente dichtheid van bewoners en activiteiten, maar ook de krim- pende stad, zijn over de jaren steeds meer afhankelijk geworden van externe resources. In Nederland, met zijn uitermate hoge bevolkingsdichtheid en verstedelijking, heeft dit geleid tot een hightech agrarische sector waar productiviteit door rationalisatie gemaximaliseerd werd. Dit proces leidde tot diepgaande specialisatie in iedere sector van landbouw, van zaadveredeling tot gentechno- logie en van complex watermanagement tot intensieve veeteelt. De stedelijke omgeving is hierdoor fragieler geworden, want ze is gestoeld op het geloof in vooruitgang zonder einde en het grenzeloos verder ontwikkelen van gespecialiseerde kennis. De conferentie, waarop ook een lunch werd genoten De lunch werd verzorgd door PROEF food design die was samengesteld uit stedelijke voedselbronnen, nam enkele actuele urgente kwesties onder de loep, zoals glo- bal heating, de uitputting van natuurlijke grondstoffen, voedsel te voorzien en zelf energie op te wekken. Men het uitputtende karakter van de agrarische sector, en de moet als het ware het hele stedelijke voorzieningensysteem afname van biodiversiteit. De deelnemers werd gevraagd opnieuw doordenken en inrichten. De voedselproductie deze urgenties te onderzoeken via een niet ondenkbeeldig komt op een stedelijk niveau (stedelijke landbouw), de scenario over de stad in een crisissituatie. Het scenario energieproductie en het gebruik van grondstoffen moet

13 Paneldiscussie met v.l.n.r. moderator Sebastian Olma, sprekers René Boomkens, Natalie Jeremijenko, Richard Reynolds en Bruce Sterling

herzien worden (cradle to cradle), en voor het bouwen kunstactiviteit hoeft te leiden. Door het onderwerp toe te van huizen en andere faciliteiten dienen nieuwe materialen spitsen op de werkingsprincipes van interactie en zelfor- te worden bedacht (recycling, upcycling, het ontwikkelen ganisatie, en door deze te koppelen aan de vraag hoe van ‘performative materials’). Welke grotere uitdaging kun- hieruit steeds weer diversiteit van vorm ontstaat, sloot nen we ons voorstellen, en met welke scenario’s zullen het programma goed aan bij het thema ‘Interact or Die!’ kunstenaars, ontwerpers, activisten en denkers op de dat in 2007 werd onderzocht. Dit dieperliggende onderwerp proppen komen om van het crisisscenario een winsituatie werd gekoppeld aan de actualiteit en dan blijkt dat de te maken? werkingsprincipes van interactiviteit cruciaal zijn om ons De Life&Art-serie zal gedurende 2009 verder ontwik- onvermogen te boven te komen om nog enige samenhang keld worden, waarbij alle presentatie- en onderzoeksfor- te zien in de complexe systemen van de samenleving mats zullen worden gebruikt. De hele serie zal als voe- waarin wij leven. Sociale en culturele vraagstukken staan dingsbodem dienen voor het DEAF-festival in 2010, waar net als economische vraagstukken sterk in relatie met de belangrijke thema’s terugkomen en enkele van de uit- het thema van de globalisering en de nieuwe sociale, komsten kunnen worden ingezet voor een goed onderbouwd culturele en economisch samenhang (of wanorde) die en sterk uitgewerkt internationaal programma. hieruit aan het ontstaan is – of misschien al aanwezig is maar niet zichtbaar is binnen ons begrippenapparaat. Conclusie Het bleek zeer lastig om de dag rond deze thema’s te De conferentie TransAgriculture was een grote uitdaging, blijven concentreren, omdat de vragen vanuit het publiek omdat het thema niet automatisch tot een interessante zich veeleer op ethische en morele kwesties richtte, die natuurlijk ook niet los te koppelen zijn van het beschreven scenario, maar niet de primaire inzet was van de conferentie. Het publiek was zeer betrokken bij het thema, wat tot een levendig debat leidde aan het eind van de dag.

Deelnemers: Prof. René Boomkens, cultural philosopher; Bruce Sterling, author; Prof. Natalie Jeremijenko, avant-gardener; Richard Reynolds, guerrilla gardener; Michiko Nitta, artist with Extreme Green Guerrilla.

Bruce Sterling

14 Not from Scratch expositie i.s.m. Piet Zwart Instituut, Media Research Design

Titel : Not from Scratch Format : expositie, demonstraties, presentaties Datum : 20–21 juni 2008 Locatie : V2_ Aantal bezoekers/deelnemers : 91 Deelnemende kunstenaars : Dennis de Bel, Marc Chia, Gottfried Haider, Timo Klok, Alexandre Leray, Leonie Urff, Stéphanie Vilayphiou, Sauli Warmenhoven en Serena Williams

Voor dit programma werkte V2_ samen met het Piet Zwart Instituut/Media Research Design.

In samenwerking met het Piet Zwart Instituut organiseerde technische eindproducten modificeerde. In een als film- V2_ een tweedaags programma rond de eindwerken van studio ingerichte V2_Groundfloor demonstreerden de stu- de eerstejaars studenten aan de masteropleiding Media denten Dennis de Bel, Marc Chia, Gottfried Haider, Timo Research Design van de Willem de Kooning Academie. Klok, Alexandre Leray, Leonie Urff, Stéphanie Vilayphiou, Het doel was de studenten inzicht te geven in de moge- Sauli Warmenhoven en Serena Williams modificaties van lijkheid tot hergebruik van bestaande technologieën in populaire websites en andere bestaande technieken en hun kunstpraktijk. De studenten werkten onder begeleiding media. De werken werden in de expositie Not from Scratch van kunstenaarsduo JODI enkele weken aan projecten die twee dagen lang tentoongesteld. niet ‘from scratch’ werden begonnen, maar juist bestaande

Six Years of Creative Research expositie, workshops, masterclass i.s.m. universiteit van Leiden

Titel : Six years of Creative Research Format : expositie, workshops, masterclass Datum : 10 t/m 20 juli 2998 Locatie : Voormalig Foto Museum Aantal bezoekers/deelnemers : 215 Deelnemende kunstenaars, wetenschappers en ontwerpers : 50 studenten, afgestudeerden en wetenschappers

Dit programma werd door V2_ gefasciliteerd en ondersteund en was een samenwerking met de universiteit van Leiden afd. Media Technology MSc. De expositie werd gecombineerd met de Test_Lab: Happiness.

De expositie Six years of Creative Research presenteerde hun eigen wetenschappelijke vragen te formuleren, en negentien samenwerkingsprojecten van kunstenaars, ont- hun persoonlijke inspiratie en nieuwsgierigheid te vertalen werpers en wetenschappers die de afgelopen zes jaar aan in een onderzoeksproject. Om hun vragen te concretiseren de opleiding Media Technology MSc studeerden. Het pro- en uit te werken worden de studenten gestimuleerd in- gramma is een samenwerking van de faculteiten compu- stallaties te maken en producten te ontwikkelen, omdat terwetenschappen en Creative en Performing Arts van de het ‘doen’, het creëren an sich nieuwe wetenschappelijke universiteit van Leiden. inzichten verschaft in de vragen die als eerste stap in het In dit programma worden studenten aangemoedigd project zijn geformuleerd.

15 verscheidenheid aan werken, variërend van kunst tot design en van technisch onderzoek tot filosofie, worden normaliter niet snel bijeengebracht in een tentoonstelling. Toch was het een goede poging de actuele insteek van universiteiten en academies van hun nieuwe cross-overprogramma’s inzichtelijk te maken, en om te laten zien hoe studenten eigenlijk werken en onderzoek doen om tot nieuwe producten of kunstwerken te komen. In de belendende ruimte van V2_ vond gelijktijdig een kleine tentoonstelling plaats van ‘the best of 2008’ studenten uit enkele Europese opleidingen en programma’s voor kunst, technologie en samenleving. Ook hier betrof het vaak interdisciplinair werk, maar het accent lag na- drukkelijker op kunst. Beide tentoonstellingen versterkten elkaar op een positieve en constructieve wijze.

Poster van het programma

De tentoonstelling bestond uit drie onderdelen; ten eerste een selectie uit werken die de afgelopen zes jaar door studenten zijn gerealiseerd, ten tweede hands-on-onderzoek uit het laboratorium van de universiteit dat ver genoeg uitgewerkt was om gepresenteerd te worden, en ten derde de resultaten van projecten uit het tweede se- mester waarin de studenten in kleine groepjes verschillende thema’s en onderwerpen onderzoeken. Om het programma en de werkmethodiek van het programma Media Technology MSc goed te presenteren, werden naast de expositie een aantal workshops en een masterclass gegeven.

Het project betrof geen kunsttentoonstelling in de reguliere zin van het woord. Het was een poging om de cross-over in het programma Media Technology MSc, met de nadruk op onderzoek, de inzet te laten blijven voor het hele programma, dus ook de tentoonstelling. Hierdoor werd het publiek soms op een dwaalspoor gezet, hoe goed de tentoonstelling ook begeleid werd met tekst en uitleg (de makers en studenten waren aanwezig om hun werk tijdens de duur van de tentoonstelling toe te lichten). Ook de

16 De monografie van Dick Raaijmakers boekpresentatie, lezingen, performance

Titel : De monografie van Dick Raaijmakers Format : boek presentatie, lezingen, performance Datum : 27 januari 2008 Locatie : Muziekgebouw Aantal bezoekers : 375

Dit programma is onderdeel van een samenwerking met het Muziekgebouw te Amsterdam.

De monografie van Dick Raaijmakers werd samengesteld door V2_ (Arjen Mulder en Joke Brouwer) en werd financieel mogelijk gemaakt door ondersteuning van: Fonds BKVB, Fonds voor Amateurkunsten en Podiumkunsten, VSB Cultuurfonds, Société Gavigniès, Prins Bernhard Cultuurfonds, Johan Wagenaar Stichting, STROOM, Koninklijk Conservatorium Den Haag, gemeente Eindhoven.

Het project werd technisch ondersteund door STEIM, Nico Bink en Paul Beuk. De publicatie wordt gedistribueerd door NAi Uitgevers te Rotterdam.

De presentatie van de publicatie Dick Raaijmakers: Mono- muziektheater en theoretische geschriften gecomponeerd. grafie vond plaats op zondag 27 januari 2008 in het Mu- Met name op deze tweede kant van Raaijmakers’ werk ziekgebouw te Amsterdam. Dat was de geëigende locatie concentreert zich Dick Raaijmakers: Monografie, die in voor één van de grote coryfeeën van de Nederlandse december 2007 door V2_Publishing is gepubliceerd, nadat elektronische muziek, experimenteel theater en beeldende zijn muziek al eerder bij Basta Records op twee cd-col- kunst. De boekpresentatie werd ondersteund door een uit- lecties was verschenen. gebreid programma met sprekers, een online interview De rijk geïllustreerde Dick Raaijmakers: Monografie is met Dick Raaijmakers, de presentatie van een aantal het resultaat van een kleine vier jaar onderzoek en schrijf- spraakmakende documentaires over het werk van Raaij- werk, waarbij de beide redacteuren Joke Brouwer en Arjen makers en de uitvoering van een gereconstrueerde per- Mulder in voortdurende uitwisseling met Raaijmakers zelf formance van Raaijmakers, De grafische methode fiets. stonden en werden geadviseerd door vele Nederlandse Dick Raaijmakers (Maastricht, 1930) is zoveel als de componisten, theatermakers en fotografen. De monografie grondlegger en godfather van de elektronische muziek in omvat een beschrijving van 46 werken van Raaijmakers, Nederland, maar heeft daarnaast ook een zeer verrassend waaronder de complete partituur van ‘Grafisch kwartet’ en inspirerend oeuvre met performances, beeldende kunst, en Raaijmakers’ belangrijke essay ‘De kunst van het machine lezen’, naast een chronologie van Raaijmakers’ leven en werk, becommentarieerd met citaten uit tientallen interviews en publicaties en geïllustreerd met foto’s uit Raaijmakers’ persoonlijke archief. Ter gelegenheid van het verschijnen van de monografie is de performance De grafische methode fiets – in 1979 voor het eerst uitgevoerd door Marc Jonkers in het Ste- delijk Museum Amsterdam – gereconstrueerd en heruit- gevoerd door Bart Visser en Edwin van der Heide. Dit omdat het zo’n exemplarisch werk uit het oeuvre van Dick Raaijmakers is. Verder werd een videoprogramma samengesteld waarin interviews, documentaires en registraties verwerkt zijn die het werk en de thema’s van Dick Raaij- makers telkens op eigen wijze inzichtelijk maken. Dick Raaijmakers neemt per video-verbinding het eerste exemplaar van zijn monografie in ontvangst

17 Arjen Mulder (r) interviewt Dick Raaijmakers per video-verbinding over de totstandkoming van zijn monografie

De grafische methode fiets (1979) Dépons/Der Fall (1993) De grafische methode fiets is een performance die door Fragmenten uit een registratie van een uitvoering van een de traagheid van de handelingen de kenmerken aanneemt van de sleutelwerken uit het oeuvre van Dick Raaijmakers van een installatie. Een naakte man zit op een fiets en over het thema ‘nadoen’. Uitgaande van de ideeën over wordt met een trekmotor en trekkabel met een snelheid het ‘componeren van de ruimte’ die Pierre Boulez in zijn van een halve centimeter per seconde voortgetrokken over meesterwerk Répons (1978–1984) heeft pogen toe te pas- een weg van een kleine tien meter. Terwijl hij voortbeweegt sen, schiep Raaijmakers een zowel hilarisch als zenuw- wordt de man door één van de fietspedalen in een extreem slopend werk waarin acteurs (Mark Drost en Hubert Fer- traag tempo uit het zadel gelicht. De fietser is daarbij min) onmogelijke herhaalopdrachten moeten zien uit te verplicht een normale afstapbeweging uit te voeren. Dit voeren. In Dépons/Der Fall wordt Boulez zelf ten slotte betekent dat hij in hetzelfde extreem trage tempo zijn met stoel en al gekanteld en over lange afstand door zijn vrije been over het zadel moet zien te zwaaien, zonder dat eigen gecomponeerde ruimte een helling opgetrokken. zadel aan te raken of erop te steunen. Raaijmakers zelf geeft in een interview uitleg bij een en ander. Vertoonde documentaires

De Soundmen (1984) Kamer 306 (2006) Registratie van een uitvoering van het toneelstuk/muziek- Van 1956 tot 1960 vond er op het Philips NatLab een bij- theater Soundmen door toneelgroep Baal onder regie van zondere ontwikkeling plaats. Aangemoedigd door Walter Leonard Frank. In een gigantisch decor is een groep Maas, oprichter van de stichting Gaudeamus, richtte Roelof soundmen bezig alle geluiden uit de eerste talkie van Vermeulen, groepsleider van de akoestisch afdeling bij Laurel en Hardy, Night Owls (1930), live op te wekken en Philips, een studio op voor elektronische muziek, waar uit te vergroten, waarbij ze het oorspronkelijke script tot Dick Raaijmakers zijn eerste composities maakte. De do- op de seconde nauwkeurig volgen. cumentaire gaat in op de motieven en de achtergrond van de componisten, technici en collega’s die hierbij waren betrokken.

18 Intermediale reflecties (2005) voort en brengen luidkeels verslag uit van hun stervens- Ter gelegenheid van het symposium ‘Intermediale reflecties’ proces. De video is op 16mm-film opgenomen op het Ko- van de Dutch Aesthetics Federation in Museum Boijmans ninklijk Conservatorium te Den Haag tijdens een uitvoering Van Beuningen in 2005 maakte Henk Oosterling een inter- in 1994. view met Dick Raaijmakers, waarin de nadruk ligt op de wisselwerkingen tussen artistieke media en disciplines Op zoek naar een vergeten toepassing (2000) onderling, de interacties met het publiek en mediumspe- Documentaire van Jacqueline Oskamp waarin we Dick cifieke reflectiviteit. Raaijmakers volgen tijdens een zoektocht langs Franse instituten naar de zogeheten plaque fixe van de bewe- Intona (1994/2007) gingsonderzoeker en filmpionier Etienne-Jules Marey die Raaijmakers zelf speelt de rol van functionaris van de Raaijmakers tot voorbeeld diende bij het maken van zijn techniek in het muziektheaterstuk Intona (i.s.m. Paul Koek, stuk De grafische methode fiets (1979). Raaijmakers geeft 1991). Achtereenvolgens laat hij twaalf microfoons zelf commentaar op alles wat hem in zijn leven heeft geboeid aan het woord in plaats van ze andermans boodschap te aan de relatie tussen stilstaand beeld en levende bewe- laten opvangen en doorgeven aan luidsprekers. De micro- ging. Er ontstaat een zowel ontroerend als genadeloos foons worden gekookt, geplet, verbrand, verdronken enzo- portret van de meester.

De grafische methode fiets zes uitvoeringen van een performance met een videoprogramma en een lezing over het werk van Dick Raaijmakers

Titel : De grafische methode fiets Format : performance, lezing, videoprogramma Datum : [september–november] 2008 Locaties : Dag in de Branding (2x Korzo Theater); Todays Art (2x Nieuwe Kerk); November Music (Verkade Fabriek, Den Bosch); November Music Gent; Huddersfield Contemporary Music Festival (UK) waar tevens de Engelse editie van de monografie gepresenteerd werd (totaal zeven uitvoeringen). Aantal bezoekers : 500

Dit programma werd financieel mogelijk gemaakt door het Prins Bernhard Cultuurfonds en het Fonds voor Amateurkunst en Podiumkunst. De uitvoeringen werden technisch mogelijk gemaakt door de ondersteuning van STEIM en Paul Beuk.

Na de uitvoering en presentatie van de performance De centratie van het publiek. De reeks van uitvoeringen waren Grafische Methode Fiets in het Muziekgebouw in Amster- zonder uitzondering uitverkocht, dit mede omdat per uit- dam, bleek een grote belangstelling te bestaan voor deze voering slechts tachtig bezoekers aanwezig konden zijn. bijzondere performance en de monografie van Dick Raaij- We kijken met zeer veel genoegen terug op deze reeks makers. Besloten werd een programma te ontwikkelen van uitvoeringen waarvan in 2010 nog éénmaal een uit- waarin de uitvoering centraal stond, maar waar ook de voering zal komen tijdens een festival voor film, muziek videodocumenten over het werk van Raaijmakers werden en media in Yokohama (J). Daarmee wordt de productie getoond, plus een mondelinge introductie op het werk van afgesloten. Raaijmakers en De grafische methode fiets door Arjen Mulder om de uitvoering te contextualiseren in relatie tot De grafische methode fiets bouwt voort op het werk van het werk van Raaijmakers en de monografie. de Franse fysioloog en filmpionier Etienne-Jules Marey De uitvoering van De grafische methode fiets is voor (1830–1903). In 1878 publiceerde Marey zijn boek La de performer op de fiets zo’n zware inspanning dat besloten méthode graphique, waarin hij een aantal door hem ont- werd een beperkt aantal uitvoeringen te doen (de vraag wikkelde technieken beschrijft om lichamelijke bewegingen was groter dan wat fysiek mogelijk was). De uitvoeringen in grafische tijdspatronen vast te leggen. Voor zijn proef- waren steeds site specific en vroegen om een goede con- nemingen met de afstappende naakte fietser gebruikte

19 Bart Visser tijdens de uitvoering van De grafische methode fiets

Marey een zogeheten plaque fixe. Met behulp van deze staande been aansluit wordt hierdoor, in tegenstelling tot uitvinding kon Marey de verschillende fasen van de af- Marey’s voorbeeld en tegen alle regels van de zwaarte- stapbeweging op één beelddrager vastleggen. De vloeiende, kracht in, gelijkmatig voltooid in een extreme slow mo- levende beweging van de fietser werd ontbonden in een tion. reeks van dode, stilstaande, maar aaneengesloten foto- beelden. In De grafische methode fiets wordt deze techniek De rijrichting tijdens de performance is vanuit de kijker omgekeerd en opgerekt, om duidelijk te maken wat er bekeken van links naar rechts. In scenografische zin staat zoal bij komt kijken als men een fotografisch vastgelegde een beweging van links naar rechts voor een optimistische beweging opnieuw tot leven poogt te wekken. en positieve beweging, richting leven. Een beweging van rechts naar links betekent een onomkeerbare tocht richting In De grafische methode fiets beweegt de fiets zich zó dood. Bij De grafische methode fiets is voor de eerste traag voort dat hij voortdurend de indruk wekt stil te richting gekozen omdat de fietser in deze theatrale versie staan – als de grote wijzer van een klok. De fietser begint als het ware uit het fotovlak wordt getrokken waarin hij zijn afstapbeweging zittend op het zadel. Daar verkeert hij jaren geleden door Marey’s apparatuur voor eeuwig leek enkele minuten in rust, waarna een trekinstallatie uiterst te zijn gevangen. Hij verrijst uit de dood en komt weer tot traag in werking treedt. Vanaf dat moment dient de fietser leven. Deze tijdsomkering is slechts met een enorme in- de afstapbeweging van Marey’s model zo precies mogelijk spanning tot stand te brengen. De fietser in kwestie is na te imiteren, op één belangrijke uitzondering na. Wanneer voltooiing van zijn bovenmenselijke toer dan ook meer het pedaal dat de fietser uit het zadel duwt zijn hoogste dood dan levend. Toch is hem de ontsnapping gelukt, en punt heeft bereikt, brengt de installatie de fiets tot stil- dat vormt het eigenlijke onderwerp en de zin van deze stand. Daardoor kan de fietser met zijn voet op de pedaal performance: het theatraliseren van een wetenschappelijke blijven rusten totdat de laagste stand is bereikt. De vloei- proefneming ten bate van de kunst. ende beweging waarmee het zwaaiende been bij het

20 The Chinese Dream presentatie van research en bijbehorende publicatie i.s.m. Dynamic City Foundation

Titel : The Chinese Dream Format : lezingen, debat Datum : 8 oktober 2008 Locatie : V2_ Aantal bezoekers : 78 Deelnemers : Neville Mars (NL/CN), Adrian Hornsby (UK), Martijn de Waal (NL)

The Chinese Dream werd uitgegeven door Uitgeverij 010 te Rotterdam.

China, een maatschappij in aanbouw is de aandacht echter volledig gevestigd op de onaflaat- Het boek The Chinese Dream werd in 2008 uitgegeven bare snelle groei die de droom van China’s grote sprong door Dynamic City Foundation, een collectief van archi- voorwaarts in leven moet houden. Maar de vorm van mo- tecten, ontwerpers, sociologen en economen die zich sinds derniteit die China zo agressief najaagt, heeft in het 2004 in Beijing gehuisvest zijn. Het initiatief komt van Westen zijn grenzen al blootgegeven. Er moet vandaag Neville Mars, een jonge Nederlandse architect die zich een nieuwe richting worden uitgezet voor de volgende uitgedaagd zag door de snelle urbanisatie in Azië en spe- dertig jaar van groei. Maar door een gebrek aan tijd om ciaal China. V2_ presenteerde Dynamic City Foundation te denken en te dromen blijft een overkoepelende visie (DCF) in haar tentoonstellingen in China in 2005 en 2006 voor China’s toekomst uit. Het boek The Chinese Dream – en kon het Chinese netwerk van DCF in haar eerste jaren a Society under Construction heeft met een team van on- sterk doen uitbreiden. De werkwijze van DCF is bijzonder derzoekers en ontwerpers een eerste stap gezet. China’s te noemen vanwege het interdisciplinaire karakter van de verstedelijking en opkomende maatschappij zijn in kaart organisatie, de wijze waarop ze haar onderzoek doet en gebracht, in de eerste plaats als een projectie van te ver- hoe ze dat presenteert met de inzet van media. De opkomst wachten trends, om vervolgens in een scala aan voorstel- en invloed van media en communicatietechnologie is dan len en plannen een beeld te schetsen voor een meer ook een belangrijk deel van het onderzoek van DCF. Het duurzame toekomst. boek The Chinese Dream is een 1000 pagina’s dik verslag van het onderzoek gedurende de eerste vier jaar. Het pro- Programma gramma in V2_ presenteerde dit onderzoek in een triptiek Architectuur-theoreticus Neville Mars, schrijver en econo- over urbanisatie, economische aspecten van urbanisatie misch journalist Adrian Hornsby, en media-researcher in China en de sociale impact van het Chinese urbanisa- Martijn de Waal presenteerden de triptiek over China tieprogramma. Via levendige presentaties en een gedegen Power, Progress and Prosperity. In het vierde deel van het inhoudelijke onderbouwing van het onderzoek werd het programma zou Crimson Architectural Historians hun aan- publiek betrokken in het onderzoek van DCF. komend project in China presenteren, maar helaas kwam dit onderdeel te vervallen wegens ziekte. China is met de grootste snelheid uit de duisternis van communisme en armoede herrezen. Na dertig jaar markt- WHAT IF YOU BUILT THE WHOLE MASS OF WESTERN EUROPE IN 20 gedreven ontwikkeling en verstedelijking wordt met even YEARS? grote politieke daadkracht het eerste stadium van een WHAT IF 400 MILLION FARMERS THEN MOVED IN? WHAT WOULD IT LOOK LIKE? HOW WOULD IT WORK? modern China aan de wereld gepresenteerd. Dit economi- WOULD YOU BE ABLE TO GO TO SLEEP AT NIGHT? sche wonder staat centraal bij de Olympische Spelen en AND IF YOU DID, WOULD YOU DREAM OF SOMEWHERE ELSE ...? daarna bij de Wereldtentoonstelling in Shanghai 2010. Het vult de internationale pers, en de belofte van welvaart http://www.dynamiccity.org/ sust de gemoederen van China’s onrustige mega-bevolking. Zo ziet het spanningsveld eruit dat China tot een ingewik- kelde jongleeract dwingt. De grote vragen waar de wereld momenteel mee kampt, moet een ambitieus – maar oner- varen China – allemaal tegelijk oppakken. In de praktijk

21 ATACD – A Topological Approach to Cultural Dynamics colloquium

Titel : ATACD, A Topological Approach to Cultural Dynamics Format : colloquium: werkgroepen, debat, presentaties Datum : 16, 17 en 18 april 2008 Locatie : V2_ Deelnemers/sprekers : Keynotes: Josep Perello (ES); Fabian Muniesa (F); Lars Spuybroek (NL). Overige sprekers : Tiziana Terranova (Prof. sociology of Communication at the university of Naples, IT); Christoph Wachter (DE), Mathias Jud (CH), Yolande Harris (UK), Bureau d’etudes (F), Brian Holmes (F), Di Mainstone (UK), Arjen Mulder (NL), Michalis Zervos (London School of Economics, UK).

Het colloquium was onderdeel van het ATACD-project dat ondersteund wordt vanuit het 7de Kader-programma van de EU en is daarin onderdeel van het NEST Research-programma.

Uit de aankondiging: ‘The mathematical analysis of dyna- project, waaraan 22 universiteiten deelnemen. De partners mics has opened up the possibility of innovative approa- vertegenwoordigen disciplines en leveren ieder, vanuit een ches to the study of culture, enabling not simply the nu- specifieke expertise, een bijdrage aan het onderzoekspro- merical manipulation of cultural data, but offering tools, ject. De volgende disciplines zijn vertegenwoordigd via de models and concepts for the understanding of the inten- diverse partners: sociologie, psychologie, kunst en media, sities of cultural change. The proposed Co-ordinated Action, management, politiek, informatietechnologie, economie, A Topological Approach to Cultural Dynamics (ATACD) neurowetenschappen, wiskunde en kunstmatige intelligen- aims to provide an infrastructure for the sharing and con- tie. De activiteiten van de partners richten zich op het uit- solidation of topological approaches to the study of cultural wisselen van concepten en inzichten vanuit ieders vakge- dynamics across disciplines. bied door deze via een viertal colloquia aan elkaar te Put simply, topology is the study of structural invari- presenteren. Dit alles vormde de context van het collo- ance under deformation. What makes it especially useful quium dat V2_ in Rotterdam organiseerde als onderdeel in the study of cultural dynamics is that it captures van dit ATACD-project. almost everything in our intuition of continuity. And what makes it a distinctive approach to the study of cultural V2_ colloquium dynamics vis-à-vis other approaches to the study of Het colloquium bij V2_ bestond uit een besloten deel, culture is that it provides tools for the understanding of waar alle partners in het project aan deelnamen, en een culture that are neither typological nor topographic. This publiek deel waar het thema van het project in een minder means that it makes possible the study of: academische setting en met kunstenaars gepresenteerd 1. cultural change as normal and immanent rather than werd. Tot een publiekspresentatie werd ook besloten omdat exceptional and externally determined; in het NEST Research-programma is aangegeven ook het 2. cultures as constituted in relations rather as having publiek op één of andere wijze te betrekken in dit hoofd- some essential properties; zakelijk academische project. Dit was zeker een uitdaging, 3. cultures as intensive, not extensive, that is, cultures want hoe kom je van theorie tot praktijk in een onderwerp are defined by their possibilities for change rather than als topologie in relatie tot culturele dynamiek? In samen- their size or location. werking met het Piet Zwart Instituut werden daarom twee A topological approach to cultural dynamics thus pro- avonden opgezet over het in kaart brengen van dynamische vides a set of tools and concepts to think about different sociale, politieke, economische en culturele processen. levels and kinds of change – learning, transmission, and Het besloten deel van het colloquium werd vormge- innovation – as normal, relational and intensive. The ap- geven in drie werkgroepen, waarvoor telkens een keynote proach is especially useful at the present time of rapid sprekers was aangetrokken. Deze sprekers waren Lars cultural change as it makes possible the study of values Spuybroek (architect en theoreticus, NL) die over ‘form but avoids normative judgements.’ finding principles’ sprak in relatie tot de interactie die in- herent is aan alle systemen; Fabian Muniesa (onderzoeker Het ATACD-project is een initiatief van Goldsmiths Univer- aan het Center Sociologie de l’Innovation van de Ecole sity uit Londen. V2_ is één van drie hoofdpartners in het des Mines, Parijs) die over topologisch denken en culturele

22 dynamiek sprak; en Josep Perello (professor in de fysica schappers soms lastig te doorgronden rationaliteit en aan de universiteit van Barcelona) die over topologie en methodiek van werken. Er deden zich regelmatig misver- agency binnen interactieve processen sprak. In de werk- standen, verwondering en irritaties voor in de bijeenkom- groepen vonden de debatten plaats naar aanleiding van sten die altijd zeer informatief, diepgaand en boeiend wa- de presentaties van de keynote sprekers. De resultaten ren. Het colloquium van V2_ was een grote uitdaging voor werden vervolgens in plenaire bijeenkomsten verder be- een deel van de wetenschappelijke partners, en het was sproken. daarom goed te horen dat men zeer enthousiast was over De presentaties en bijeenkomsten hadden een tamelijk de aanpak van het colloquium door V2_ en de kunstpro- hoog abstractiegehalte. Het zeer specialistische vocabulaire jecten die door de kunstenaars werden voorgelegd tijdens van de wetenschappers was voor niet-wetenschappers een speciaal programma (zie hieronder: Test_lab_Topolo- niet altijd even inzichtelijk, en omgekeerd was het voor gie). de wetenschappers niet altijd helder te doorgronden wat de kunstenaars presenteerden vanwege hun voor weten-

European Sound Delta en Placard tweedaags performanceprogramma

Titel : European Sound Delta, Placard-festival Format : muziekperformances en open podium Datum : 8 en 9 augustus 2008 Locatie : V2_ Aantal bezoekers : 113

Dit programma werd financieel ondersteund door het Cultuur 2000-programma van de EU.

European Sound Delta is een initiatief van een collectief (US), Sillyconductor (RO), Kevin Logan (UK), Maria Balabas van uitvoerende muzikanten uit verschillende Europese (RO) als ook live streams van de ‘andere’ vrachtboot met landen. Voor het project werden twee vrachtboten voor de optredens van Igor Strangliczky (SRB), Ludger Henning binnenvaart gehuurd voor een periode van drie maanden. (GER) en WPMG (FR). Eén boot vertrok vanaf de Zwarte Zee en voer de Donau Aansluitend vond op 9 augustus bij V2_ het Placard- op, terwijl de andere boot vanaf de Noordzee richting de festival plaats, dat ook in 2006 bij V2_ had plaatsgevon- Donau voer. In Strassbourg ontmoette de twee vrachtboten den. Placard is een open podium voor audioperformances elkaar. Onderweg werden in een zevental steden optredens die via koptelefoons te beluisteren zijn. Het is non-stop en muziekprogramma’s opgezet, waaraan ook lokale kun- live performance door lokale, nationale en internationale stenaars en muzikanten deelnamen. Alle programma’s muzikanten en geluidskunstenaars. In Rotterdam werd het werden live via het eigen radiostation uitgezonden, en ook programma in het V2_ pand uitgevoerd vanwege een te werden alle programma’s live gestreamed op internet. korte voorbereidingstijd voor de aanvraag van de juiste Op 8 en 9 augustus deed de European Sound Delta vergunningen. Toch was European Sound Delta een erva- V2_ aan. Rotterdam was de vierde stad die door het fes- ring die men niet had mogen missen, zowel vanwege het tival werd bezocht. Het overkoepelende thema was een nomadische karakter als de diversiteit aan performances onderzoek naar de audioperceptie van de gebieden in Eu- en vertegenwoordigde muzikanten en kunstenaars. ropa waar de boottocht doorheen ging (de zogeheten ‘tra- versed spaces’). Voor ieder van de zeven steden waar werd aangelegd werd een apart programma ontwikkeld dat veelal in de openbare ruimte plaatsvond. In Rotterdam waren op 8 augustus performances te zien en horen van onder andere Joachim Montessuis (FR), Tamara Albaitis

23 Test_Lab-serie

Sinds 2006 organiseert V2_ een tweemaandelijks publiek Zo biedt Test_Lab de participerende kunstenaars, weten- programma onder de naam Test_Lab. De doelgroep bestaat schappers, technici, theoretici en studenten een unieke uit kunstenaars, wetenschappers, technici, theoretici en informele, kunstgeoriënteerde testomgeving (die doorgaans studenten, wier werk zich afspeelt op het snijvlak van de ontbreekt in een studio of laboratorium), en gaat er door verschillende disciplines die werken met digitale media. de altijd aanwezige hands-on-elementen geen bezoeker Ondanks de specifieke thema’s voor elke editie, zijn de deur uit zonder zelf iets nieuws geprobeerd, ervaren, Test_Labs laagdrempelig en daardoor altijd toegankelijk gemaakt of getest te hebben. Zo transformeren op Test_Lab voor een breed geïnteresseerd publiek. bezoekers vaak in deelnemers en Test_Lab-deelnemers in In de Test_Labs worden nieuwe ontwikkelingen op het hun eigen publiek. Op deze speelse manier biedt elke gebied van artistiek onderzoek en ontwikkeling (aRt&D) Test_Lab-editie een kijkje in de keuken van artistiek on- gedemonstreerd, getest, gepresenteerd en bediscussieerd. derzoek en ontwikkeling. De programma’s bieden een brede context voor nieuw De Test_Lab serie is intussen een zeer populair pro- werk en werk in ontwikkeling, doordat er in een informele gramma geworden waar studenten, kunstenaars en makers setting specialisten uit uiteenlopende wetenschappelijke en theoretici elkaar ontmoeten en kennis en ervaring uit- en artistieke vakgebieden, jonge makers, studenten en wisselen. Het presenteren van het onderzoek, de resultaten theoretici samen worden gebracht. Binnen elk individueel van het onderzoek en de onderliggende inhoudelijke Test_Lab-programma wordt een ander aRt&D-onderwerp thema’s voldoet aan de vraag naar een platform waar een behandeld in een eigenwijs, steeds veranderend en infor- jonge generatie kunstenaars, muzikanten, ontwerpers en meel format. hackers kunnen netwerken. De Test_labs zijn gratis toe- Aangezien inbreng en feedback van experts, collega’s gankelijk om de drempel zo laag mogelijk te houden. en potentiële gebruikers/publiek cruciaal is in het ont- Het succes van de Test_labs blijkt uit de continuïteit wikkelingsproces van interactieve kunst, vormt publieks- in de opkomst van het beoogde publiek en de levendige participatie een belangrijk bestanddeel van deze program- gesprekken en debatten die er plaatsvinden. Het informele ma’s. karakter biedt veel mogelijkheden voor het publiek om actief deel te nemen aan het programma.

Test_Lab_Multi_Modal

Titel : Test_Lab_ Multi_Modal Format : seminar en demonstraties Datum : 21 februari 2008 Locatie : V2_ Aantal bezoekers : 93 Deelnemers : Lisa Goudzwaard, Arjen Mulder, Graham Smith (US/D), Sissel Tolaas (D), Sietske Klooster, Tom Forese (UK), Ulf Langheinrich (AT).

Een programma met medewerking van de TU Eindhoven, Ryerson University (CDN), university of Sussex, Epidemic (F).

Test_Lab Multi_Modal richtte zich op de innovatieve ma- tot nieuwe ervaringen kunnen leiden. nieren waarop kunst en media onze zintuiglijke modalitei- Om de smaakpapillen vast op gang te brengen werd ten prikkelen. Binnen deze editie van Test_Lab werden het publiek bij binnenkomst getrakteerd op een zakje ex- kunstwerken en onderzoeksprojecten gedemonstreerd en perimentele ‘knabbels’, speciaal voor de avond ontworpen bediscussieerd die zintuigen prikkelen welke doorgaans door food designer Lisa Goudzwaard. Terwijl het publiek niet vaak aan bod komen in de kunst, zoals tast en geur. de knabbels testte, opende essayist Arjen Mulder de avond Daarnaast stond de vraag centraal hoe zintuiglijke stimuli met een inbedding van bovengenoemde vragen in een het best in mediakunst kunnen worden geïntegreerd en mediatheoretische context. Mulder stelde dat het verlangen

24 om verschillende zintuiglijke prikkels te integreren, om zo Tolaas leidde tot veel discussie omtrent de onvoorstelbare tot een sterkere ervaring te komen, al zichtbaar is in het kracht van geur in interpersoonlijke interactie. Deze werd werk van Marshall McLuhan. Na een korte verhandeling nog eens versterkt toen Tolaas de door haar meegebrachte van deze theorie en haar relatie tot multimodaliteit stelde geurmonsters van haar expositie bij het MIT (synthetische Mulder ter ondersteuning van deze theorie enkele tot de geuren van mensenzweet onder verschillende angstcondi- verbeelding sprekende experimenten voor aan de mensen ties) aan het publiek liet ruiken. in de zaal. Tom Froese, cognitief wetenschapper aan de universiteit Vervolgens verschoof de aandacht naar een andere van Sussex, demonstreerde vervolgens een object dat vi- plek in de zaal waar kunstenaar/uitvinder Graham Smith suele informatie omzet in tast: The Enactive Torch. Het zijn laatste ‘uitvinding’ uit de doeken deed: The Emotional draagbare apparaat zet afstandsinformatie, verkregen door Chair. Het project behelst een stoel die beweging, geur, een infraroodsensor, om in vibraties op de huid. De resul- licht en wind toevoegt aan bestaande film. Samen met terende ervaring van ‘zien met je handen’ wordt in de co-ontwikkelaar Carmen Branje van Ryerson University perceptiepsychologie beschouwd als een sterk bewijs voor onderwierp Smith vervolgens de eerste spreker van de het idee dat perceptie voortkomt uit beweging van de zin- avond aan de allereerste test van de stoel ooit. Op een tuigen. fragment uit de film Jurassic Park zag het publiek hoe Mulder schudde bij naderende dinosaurussen, de wind Na een discussie tussen deelnemers en publiek werd dui- van een aanval in zijn gezicht kreeg, en iedereen rook de delijk dat de avond vele nieuwe inzichten had gebracht. geur van smeulend vuur nadat in de film een explosie Een centraal punt in die discussie was het probleem van plaats had gevonden. Het succes van het project werd het formaliseren van sensaties zoals geur en tast. Omdat duidelijk toen het Test_Lab-publiek naderhand massaal hiervoor (nog) geen grammatica bestaat zijn ze erg lastig intekende voor een test. te gebruiken in kunst en media. Enkele deelnemers vonden Een heel andere manier om sensorische modaliteiten elkaar op dit punt en namen zich voor samen verder te te integreren werd zichtbaar in het project ToucheMedDare zoeken naar een oplossing voor dit vraagstuk. dat door Sietske Klooster samen met twee van haar studenten Industrieel Ontwerp aan de Technische Universiteit Het sluitstuk van de avond was een opvoering van het Eindhoven werd gepresenteerd. In het project wordt li- kunstwerk MODELL5, een klassiek experiment in de inte- chaamscontact tussen twee mensen aan weerszijde van gratie van beeld en geluid. De opvoering werd toegelicht een scherm beloond met geluiden. Het project leidt op die door een van de makers: Ulf Langheinrich van kunste- manier tot een intieme manier van muziekmaken die men- naarsduo Granular Synthesis. De destijds revolutionaire sen (soms volslagen vreemden) letterlijk en figuurlijk methode van ‘granular synthesis’ werd in MODELL5 toe- dichter bij elkaar brengt. gepast op beeld en geluid tegelijk, alsof ze samen een Een overzicht van het werk van geurkunstenares Sissel enkel medium vormen.

Arjen Mulder test de installatie van Graham Smith: The Emotional Chair

25 Test_Lab_Topology

Titel : Test_Lab_Topology Format : presentaties en demonstraties Datum : 17 april 2008 Locatie : V2_ Aantal bezoekers : 71 Presentaties : Christopher Wach (CH), Mathias Jud (CH), Yolande Harris (UK), Bureau d’etudes (F), Di Mainstone (UK), Tiziana Terranova (IT).

Een programma in samenwerking met Goldsmiths University, Londen, in het kader van het ATACD-researchproject.

Topologie, een wiskundige term, wordt vaak genoemd als voorbeeld van een concept dat op verschillende disciplines (artistieke en wetenschappelijke) toe te passen is. Het vormt bij uitstek een gebied om interdisciplinaire samenwerking binnen te initialiseren. Vertrekkend vanuit de door de deelnemende partijen gedeelde opvatting dat topologie moet gaan over de kwalitatieve eigenschappen van geo- grafische structuren, nam deze editie van Test_lab zich voor om verschillende toepassingen in praktijk te brengen en te bediscussiëren. Deze editie van Test_lab vormde

Yolande Harris presenteert haar project Sun Run Sun

een publiek onderdeel binnen het ATACD-colloquium, dat deze dag door V2_ werd georganiseerd (zie blz. 22–23). Daarnaast was er een samenwerking aangegaan met het publieksprogramma van het Piet Zwart Instituut, waarbin- nen een dag eerder verschillende sprekers het topologie- thema opwarmden rond de vraag ‘The Map is Not the Ter- ritory?!’ In de openingspresentatie van deze editie van Test_Lab werd door Tiziana Terranova, professor aan de Universiteit van Napels en coördinator van het Europese samenwer- kingsproject ATACD (A Topological Approach to Cultural Dynamics), uiteengezet hoe het project door middel van interdisciplinair onderzoek op het gebied van topologie, netwerken en complexiteit, tot een algemene theorie van culturele dynamiek poogt te komen. Terranova’s opening werd gevolgd door demonstraties van een aantal kunstenaars wier werk zich baseert op topologische thema’s of die binnen hun kunstpraktijk topologische methoden gebruiken. Het Zwitsers kunstenaars duo Christoph Wachter en Mathias Jud (CH) demonstreerde hun werk Zone-Interdite, dat gecensureerde gebieden in Google Maps op basis van publiekelijk toegankelijke informatie invult. Berustend op een actieve online-gemeenschap van mensen die data Het publiek vult de vragenlijst van de kunstenaars Bureau d’ etudes in

26 aandragen, maken Wachter en Jud de Google kaarten Bureau d’études uit Parijs voerde vervolgens een to- compleet door al de gecensureerde informatie samen te pologische oefening uit met het Test_Lab-publiek, waarbij brengen in online-collages en 3D-modellen. iedere bezoeker stapsgewijs met potlood en papier De Britse componiste en mediakunstenares Yolande zijn/haar eigen sociale en gevoelsomgeving in kaart bracht. Harris presenteerde vervolgens een totaal andere vorm Na een kort debat waarin de theorie van de openings- van iets ‘in kaart brengen’ met haar project Sun Run Sun, spreker werd gekoppeld aan de praktijk van de verschil- een geluidscompositie op basis van de elektromagnetische lende demonstraties, was het tijd voor het sluitstuk van straling in de omgeving. Iedere bezoeker kreeg de kans de avond: een eerste preview van het residency-project zelf zo’n compositie te maken, door met Harris’ ‘Satellite dat modeontwerpster Di Mainstone ten tijde van deze Sounders’ (een soort hoofdtelefoon met elektromagnetische editie van Test_Lab uitvoerde bij V2_ (zie hieronder bij sensoren) door de stad te wandelen. Residency-projecten).

Test_Lab_Happiness

Titel : Test_Lab_Happiness Format : expositie, seminar en demonstraties Datum : 10 juli 2008 Locatie : V2_ Aantal bezoekers : 123 Demonstraties, sprekers : Bas Haring, Bogomir Doringer, Salvador L. d’Souza, Ricardo de Oliviera Nascimento, Gordan Savicic, Nynke Tromp, Michiel Waaijer, Danja Vasiliev, Byungjun Kwon, en dj Sniff.

Test_Lab_Happiness baseerde zich op een selectie van de motief dat we uitdrukking wilden geven aan V2_’s steun meest in het oogspringende en succesvolle afstudeerpro- aan een in moeilijk vaarwater geraakt STEIM. jecten van 2008 binnen het thema ‘happiness’. Het thema vond zijn inspiratie in een beweging in de mediakunst die zich afzet tegen de negatieve houding ten opzichte van de rol van technologie in de maatschappij. De kunstenaars doen dit door middel van ongebruikelijke toepassingen van nieuwe technieken, kritische reflecties, grappige con- frontaties met het hedendaagse gebruik van technologie en media, en door reflectie op de kwaliteit van leven in een technologische maatschappij. De avond werd ingeleid door populair-wetenschappelijk filosoof Bas Haring met een uiteenzetting over geluksbe- leving. Vervolgens werden de volgende kunstwerken van recent afgestudeerde kunstenaars gedemonstreerd: De- ranged van Bogomir Doringer (Gerrit Rietveld Academie), Schiedam Schnapps van Salvador L. d’Souza (Piet Zwart Instituut), Taiknam Hat van Ricardo de Oliviera Nascimento (Kunstuniversität Linz, Interface Culture), PlaySureVeillance van Gordan Savicic (Piet Zwart Instituut), Designing Social Cohesion van Nynke Tromp (Delft University of Technology), Diceman, Breaking Conventions with a Die van Michiel Waaijer (Universiteit Leiden) en m/e/m/e 2.0 van Danja Vasiliev (Piet Zwart Instituut).

Afsluitend vonden er optredens plaats door Byungjun Kwon en dj Sniff van audio-instituut STEIM, met als onderliggend

Bas Haring opende de avond

27 Test_Lab_Goes Noordkaap: Urban Play in Action

Titel : Test_Lab_Goes Noordkaap: Urban Play in Action Format : seminar, site specific presentaties op locatie, en demonstraties Datum : 30 april 2008 Locatie : Noordkaap in Dordrecht Aantal bezoekers : 53 Sprekers, demo’s : Pablo Valbuena (ES), Arturo Hernandez (ES), STEALTH architects (NL), Edwin van der Heide (NL), [Maïana] (ES), On-signal (NL)

Dit programma is een samenwerking met Stichting Noordkaap in Dordrecht.

Er vindt meer en meer kennisuitwisseling plaats tussen potentie van de kennisuitwisseling tussen stadsplanners ontwerpers van de fysieke wereld, zoals architecten en en kunstenaars te testen. stadsplanners, en ontwerpers van virtuele werelden, zoals Stichting De Stad zet zich in voor de kwaliteit van de game-designers en mediakunstenaars. Het succes van architectuur en de openbare ruimte van Dordrecht, de deze samenwerking op theoretisch niveau bleek uit het oudste stad van Holland. Hendrik Groeneweg sprak tijdens recent verschenen boek Space Time Play van Friedrich deze Test_Lab over hun initiatief ‘Dordtse Kleuren’: in de von Borries (e.a.). (www.spacetimeplay.org) en de boek- Voorstraat Noord worden pandeigenaren sinds deze zomer presentatie ervan i.s.m. V2_ en het NAi (Space, Time, Play. gestimuleerd hun gevel te schilderen in de traditionele Zie programma’s). kleuren van Dordrecht. Daarna was het de beurt aan de Test_Lab_Goes Noordkaap onderzocht of samenwerking kunstenaars om hun visie op het stedelijk ontwikkeling- tussen de gamewereld en de ‘echte’ wereld verder gaat probleem te presenteren. dan inspiratie of theorie en of deze ook in de praktijk Als eerste toonde de Spaanse projectiekunstenaar Pa- leidt tot een nieuwe belevingen van de stad of hybride in- blo Valbuena zijn spectaculaire virtuele transformatie van teractieve ruimtes. Test_Lab_Goes Noordkaap was kortom het bibliotheekgebouw aan het Haagse Spuiplein (gemaakt ‘urban play in action’. voor het Todaysart-festival). Deze vertoning werd gevolgd Edwin Son, stedenbouwkundige van de Gemeente Dor- door een live-demonstratie in de ruimte van Noordkaap, drecht, gaf toelichting op de ontwikkeling van de Voorstraat die Valbuena diezelfde middag nog had opgebouwd om Noord. Hoewel de Voorstraat de potentie heeft zich te ont- de basisprincipes van zijn werk te kunnen tonen. wikkelen tot de culturele hoofdas die twee nieuw-te-her- Vervolgens lanceerde Arturo Hernandez (artist-in- rijzen stadsdelen (het nieuwbouwproject De Stadswerven residence bij Noordkaap) een nieuwe aflevering van zijn en het Hofkwartier in de oude binnenstad) moet verbinden, reizende kunstproject Dust Devil. Na deze presentatie in blijft de straat tot nu toe slechts de functie houden van een performance-jasje (het publiek werd met stofzuigers aanlooproute. De uitdaging van stadsplanners om van de onder handen genomen) werd het publiek meegetroond straat een creatief dwaalmilieu te maken was voor deze naar een voormalige Turkse groentewinkel, waar het kun- Test_Lab een perfect uitgangspunt om de hypothetische stenaarscollectief STEALTH hun project [Street/Appropria- tion/Struggle] demonstreerde. De volgende demonstratie vond plaats verderop in de Voorstraat. In twee leegstaande winkelpanden demonstreerde kunstenaarsduo On-signal een in de ruimte ge- distribueerde versie van tafeltennis: in elk van de twee panden stond een speler, die met behulp van camera’s en projectoren, video-tracking software, en twee wifi-ge- stuurde ballenkanonnen, met elkaar konden spelen. Daarna was het de beurt aan leden van het publiek om deze nieuwe manier van tafeltennissen uit te proberen, terwijl de wedstrijden door het overige publiek van buiten konden worden gevolgd op grote schermen in de etalages. Als laatste kunstenaar gaf Edwin van der Heide toe-

De gevel van Noordkaap

28 lichting op het project Wormhole (een samenwerkings- hun verplaatsing hun eigen compositie samen te stellen. project met Joost Rekveld in het kader van Proeftuin Na een discussie tussen de stadsplanners en deelnemende 2008 van het CBK Dordrecht). Wormhole bestaat uit het kunstenaars over het praktisch nut van ‘urban play’ voor werk van tien kunstenaars die zijn afgestudeerd aan de stedelijke ontwikkelingsprojecten, zoals in de Voorstraat Interfaculteit ArtScience (van de Universiteit Leiden). Elke Noord, werd de avond afgesloten door straatkunstenaars- kunstenaar maakte een geluidsveld dat was gekoppeld collectief [Maïana], die de ruimte van aankleding en aan locaties in het stadscentrum van Dordrecht. Later op muziek voorzag en het publiek introduceerde in het urban de avond konden bezoekers van Test_Lab een iPhone en play fenomeen ‘LED throwies’. koptelefoon lenen om door de straten te lopen en door

Test_Lab_Space Time Play i.s.m. Nederlands Architectuurinstituut

Titel : Test_Lab_Space Time Play Format : seminar, site specific presentaties op locatie, en demonstraties Datum : 2 mei 2008 Locatie : NAi en openbare ruimte Aantal bezoekers : 77 Sprekers, demo’s : Steffen P. Walz en Matthias Böttger (D), Matt Adams (UK), Workspace Unlimited (B), Petr Kazil (NL), Theodore Watson (US), The C-Men (NL).

Dit programma is onderdeel van een samenwerking met het NAi – Nederlands Architectuurinstituut in Rotterdam binnen het programma ‘Happening’.

Uitgangspunt voor deze avond was het boek Space Time projecten gebruikt voor game-achtige scenario’s. Play – Computer Games, Architecture and Urbanism: The Kunstenares en activiste Mary Flanagan gaf een korte Next Level dat eind 2007 verscheen bij uitgeverij Birkhä- introductie op haar meest recente werk, dat te kenmerken user en werd samengesteld door Friedrich von Borries, is als experimenten in de publieke ruimte. Ook in haar Steffen P. Walz en Matthias Böttger. Tijdens deze avond, werk is de inzet van communicatiemedia een essentieel die werd georganiseerd in het Nederlands Architectuurin- gegeven om te reflecteren op de grote rol die media stituut, werd er in uiteenlopende door V2_ opgezette vir- spelen in hoe we sociaal en cultureel interageren in de tuele en fysieke gameruimtes in en rond het NAi gespeeld, publieke ruimte. gediscussieerd en ervaren wat er gebeurt wanneer de Ter gelegenheid van het Happening-programma waar- grenzen tussen de virtuele game en de werkelijke stad van de avond deel was, ontwierp architect Wiel Arets een wegvallen, en welke nieuwe vormen van sociale interactie speciale installatie in het NAi die als infrastructuur werd daaruit kunnen ontstaan. Architecten, kunstenaars, game- gebruikt voor de presentatie van het kunstenaarscollectief ontwerpers en activisten presenteerden hun projecten en Workspace Unlimited (Thomas Soetens en Kora den strategieën, en theoretici gaven inzicht in de onderliggende Bulcke). Workspace Unlimited werkt sinds enkele jaren culturele uitgangspunten van de projecten. met instellingen als de Vooruit (Gent, B), Society for Art and Technology – SAT (Montréal, CND) en V2_ aan het Na een introductie van het Space Time Play-boek door ontwikkelen van een online-omgeving waarin de deelne- twee van de auteurs, Steffen P. Walz en Matthias Böttger, mende instellingen een eigen (virtuele) ruimte beheren en was er de presentatie van Matt Adams van de gerenom- er hun activiteiten zichtbaar maken, lopend van presenta- meerde media/theatergroep Blast Theory! uit de UK. Hij ties en live-performances tot hun archief. Via avatars kan presenteerde de werkmethodiek van Blast Theory waarin het publiek thuis of bij de instellingen de ruimten bezoeken sociale en culturele interactie in de openbare ruimte en er ook onderling communiceren. Terwijl Thomas Soetens wordt inzet voor kunstinhoudelijke strategieën. De stad en fysiek de aftrap deed in het NAi en via een grote projectie haar virtuele representatie in media worden in hun kunst- liet zien hoe hij door deze virtuele omgeving kon bewegen

29 en toegang kreeg tot de online-ruimte van V2_ en de an- terventies van kunstenaars en graffity-ontwerpers in de dere vermelde organisaties. Kora van den Bulcke was openbare ruimte. Daarna was het de beurt aan het publiek vanuit Montréal aanwezig in de online-omgeving en gaf om de laser ter handen te nemen en hun tags op het ge- het publiek in het NAi een tour en ze presenteerde enkele bouw te ‘schrijven’. kunstwerken die voor deze online-omgeving zijn gemaakt Petr Kazil nodigde ondertussen de andere groep be- door verschillende kunstenaars. zoekers uit voor een stadswandeling, waarbij hij tot in Vervolgens werd het publiek door stadsavonturier Petr detail uitleg gaf over de Rotterdamse stedelijke begroeiing, Kazil, die stadsverkenningen doet door ontoegankelijke zwerfkeien en geschiedenis. Hij nam de groep mee naar stadsgebieden in kaart te brengen, en kunstenaar Theodore vergeten terreinen en verborgen plekjes in de stad, en liet Watson verzocht de jassen aan te trekken en naar buiten zien hoe bepaalde daken van gebouwen wel degelijk toe- te komen, waar het publiek in twee groepen werd opge- gankelijk zijn omdat er bijvoorbeeld ergens een deur niet deeld. Eén groep kreeg een korte introductie over het afgesloten is (zulke entrees brengt hij in kaart en stelt ze project Laser Tag, een mobiele laserprojector waarmee op ter beschikking aan andere stadsverkenners). grote afstand graffiti op gebouwen kan worden geschre- Bij terugkomst in het NAi werd er nagepraat over de ven/geprojecteerd. Watson demonstreerde hoe men simpel avond met een audiovisueel optreden door The C-Men en tekeningen en teksten op de gevel van het NAi kon aan- Jeroen Tel, wereldberoemd om hun 16-bits beelden en brengen en hoe de laserprojector al werd ingezet voor in- Commodore 64-muziek.

Test_Lab_Better than Reality

Titel : Test_Lab_Better than Reality Format : seminar en demonstraties Datum : 30 oktober 2008 Locatie : V2_ Aantal bezoekers : 66 Sprekers, demo’s : Jonas Hielscher (D), CREW (B), Anne Nigten, Marnix de Nijs, Boris Debackere (B), Joachim Rotteveel

In deze editie van Test_Lab werden de resultaten van Museum Boijmans Van Beuningen, voor het tonen van de V2_’s ‘Better than Reality’ artist-in-residence-project ge- keramiekcollectie. presenteerd, naast andere kunstwerken die gebruik maken Na een korte discussie over het gerealiseerde poten- van state-of-the-art augmented reality-technieken: hét tieel van virtual reality-technologie werd het publiek uit- antwoord anno 2008 op de oude beloften van virtual genodigd alle getoonde werken zelf uit te proberen. reality en een aanzet voor discussie over toekomstige ontwikkelingen. De opening bestond uit een historisch overzicht van artistieke virtual reality-werken, verzorgd door Anne Nigten. Marnix de Nijs, Boris Debackere en Jonas Hielscher presenteerden hierna het resultaat van hun residency bij V2_. Hun projecten Exercise in Immersion IV, Last Pawn en SPASM behelsden immersive games en een audio-omgeving voor het in real-time aanpassen van virtuele geluidsbronnen. Aanvullend demonstreerde theatergroep CREW (Eric Joris and Vincent Jacobs) hun meest recente uitvinding: HeadSwap, een immersieve ervaring die de proprioceptie van twee personen verwisselt. Joachim Rotteveel demonstreerde daarnaast een augmented reality-toepassing, ontwikkeld met en voor het Theatergroep CREW demonstreert hun HeadSwap

30 2.2 Workshops, seminars, expert meetings

Better than Reality vierdaagse workshop

Titel : Better than Reality (onderdeel van MultiMedian) Format : vierdaagse workshop door V2_ Datum : 24, 25, 26 en 27 november 2008 Locatie : V2_ Aantal deelnemers : 21

In het kader van de kennisuitwisseling tussen kunstenaars, experts en studenten uit verschillende disciplines is er een vierdaagse workshop gehouden van 24 t/m 27 november 2008. Er waren 21 deelnemers, bestaande uit kunstenaars met diverse achtergronden en studenten van verschillende academies en hogescholen. De inzet was het testen en uitproberen van Augmented Reality-tools (soft- en hardware) die binnen een aantal residency’s werden ontwikkeld (zie artist-in-residence-programma). Deze tools moeten het ontwikkelen van AR-omgevingen eenvoudiger maken voor kunstenaars.

De deelnemers aan de workshop werden verdeeld in een audio- en een videogroep. Deze twee groepen maakten ieder op hun gebied gebruik van het Augmented Reality- Deelnemer aan de workshop Better than Reality systeem. De workshop begon met het ontwikkelen van concepten die vervolgens, met ondersteuning van de kunstenaars en het V2_ Lab, gerealiseerd moesten worden technisch onderzoek, ontwikkeling en de realisatie van met de beschikbare middelen. Augmented Reality-systemen. Door het toepassen van Aug- mented Reality binnen een kunstzinnige en culturele con- De uitkomsten van de workshops werden op 11 en 12 text ziet V2_ de mogelijkheid om mee te helpen aan in- december als onderdeel van een Test_Lab-programma houdelijke verdieping van deze media, en om de huidige gepresenteerd. Een kleine expositie bood de gelegenheid maatschappelijke ontwikkelingen omtrent deze techniek om de onderzoeksresultaten, en workshopuitkomsten uit beter in beeld te krijgen. te proberen.

Het Better than Reality-programma was onderdeel van het onderzoek naar Augmented Reality voor kunsten cultuurtoepassingen. Dit onderzoek was deels gericht op

31 HYDROUS ‘08 expert meeting en rondetafelgesprek

Titel : HYDROUS ‘08 Format : expert meeting en rondetafelgesprek Datum : 21 augustus 2008 Locatie : V2_ Aantal bezoekers : 80 Deelnemers : Alice Angus (Proboscis), Andrea Ballestero (Universidad Aut¾noma de Centro AmÚrica in Costa Rica), Brandon Ballengee, Wiebe E. Bijker (Universiteit Maastricht), Paige Miller (Louisiana State University), Saravanan V. Subramanian (ZEF), Joshka Wessels (Sapiens Productions).

Een programma in samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW), Society for Social Studies (4S) en de European Association for Social Studies of Science (EASS)

Op initiatief van Katie Vann en Paul Wouters van de ‘Virtual en technieken op het snijvlak van wetenschap, technologie Knowledge Studio’ van de KNAW werd onder de noemer en watermanagement met elkaar te delen, om het weten- HYDROUS ‘08 een interdisciplinair wetenschappelijk ron- schappelijk onderzoek en de artistieke praktijk op dit ter- detafelgesprek opgezet, toegankelijk voor het publiek. rein nader tot elkaar te brengen. Het programma werd zo Het programma bracht theoretici, schrijvers, onder- gepland dat het samenviel met de bijeenkomst van de zoekers, kunstenaars en curatoren samen om recente op- Society for Social Studies of Sience (4S) en de European vattingen en ontwikkelingen op het gebied van waterhuis- Association for Social Studies of Science (EASST) aan de houding aan elkaar te presenteren en te bediscussiëren. Erasmus-universiteit te Rotterdam. Academici en kunstenaars kregen de gelegenheid ideeën

Urban Space – Time to Play vierdaagse workshop en presentaties in de openbare ruimte van Sjanghai

Titel : Urban Space, Time to Play Format : workshop, presentatie, performances in de publieke ruimte Datum : 19 t/m 22 oktober 2008 Locatie : Sjanghai, eArts-festival Bezoekers : presentaties van de resultaten van de workshops in de openbare ruimte: 750 Aantal deelnemers : 40 Workshopleiders : Daan Roosegaarde (NL), Aram Bartholl (D) en technische ondersteuning door V2_Lab, Anne Nigten (NL).

De workshops werden mogelijk gemaakt door ondersteuning van de Mondriaan Stichting. De workshops waren onderdeel van een driejarige samenwerking tusen V2_ en het eArts-festival te Shanghai.

Op het Shanghai Electronic Arts (eArts) festival organi- thema’s als stedelijke transformaties, sociale interactie seerde V2_ een vierdaagse workshop rondom doe-het-zelf en mondialisering te benaderen met de speelse strategieën methoden, ‘urban games’, kunstactivisme en speelse in- van het Situationisme, en om sociale omgangsvormen in terventies in de publieke ruimte. Daartoe nodigde V2_ de stedelijke omgevingen te onderzoeken door middel van kunstenaars Daan Roosegaarde en Aram Bartholl uit om artistiek spel. De workshopdeelnemers (veertig in twee ieder een workshoponderdeel te leiden. Urban Space – workshops) werkten in vier dagen naar een speelse inter- Time to Play was bedoeld om voor China sterk relevante ventie in de publieke ruimte toe.

32 Anne Nigten beantwoordt vragen na haar lezing

Na een algemene introductie van en door de work- mers hun resultaten in de openbare ruimte in Sjanghai. shopleiders, waarin de doelstellingen en achtergronden Bartholl’s groep voerde twee performances uit op de stra- van de workshop uiteen werden gezet, kozen de deelne- ten van het Xuhui-district. In deze performance werd het mers welke van de twee workshops zij wilden volgen. populaire Nintendospel ‘Mario’ live opgevoerd door de Roosegaarde leidde samen met een ontwikkelaar van V2_ workshopdeelnemers. Via papieren tekstballonnen die de een technisch georiënteerde track, waarin workshopdeel- uitvoerders bij zich droegen, werden dialogen gevoerd. nemers leerden doe-het-zelf elektronica te ontwerpen Deze performance bracht nogal wat commotie teweeg on- voor stedelijke interventies. Naast kennis van basale elek- der de overal op straat aanwezige overheidsofficials (po- tronica werd de deelnemers ook, door intensieve bestu- litie). In verband met de niet-te-controleren tekstuele ui- dering van hun stedelijke omgeving, bijgebracht hoe zij tingen werd de groep verzocht de performances te staken. met interactieve media de openbare ruimte kunnen be- De deelnemers aan de workshop onder leiding van spelen – iets wat ook kenmerkend is voor het artistieke Roosegaarde presenteerden dezelfde dag hun interactieve werk van Roosegaarde zelf. elektronische interventies: kleine objecten die in kleur, In de andere workshop introduceerde Bartholl de tech- licht en geluid reageerden op het voorbijlopende publiek. niek van het maken van papieren modellen, die in een Deze performance vond plaats in het treinstation van het later stadium in mediatoepassingen worden omgezet. Bart- Xuhui-district, waar voorbijgangers succesvol en op speelse holl leerde de workshopdeelnemers hoe zij door het maken wijze werden uitgedaagd tot interactie met de objecten, van papieren modellen, communicatie- en gaming-con- wat tot levendige gesprekken en hilariteit leidde. cepten uit de virtuele wereld kunnen vertalen naar toe- In de afsluitende groepsevaluaties kwam naar voren passingen in de fysieke wereld en de stedelijke omgeving. dat veel aspecten voor de Chinese deelnemers leerzaam Het werk van Bartholl zelf laat zien hoe confronterend en en nieuw waren: niet alleen de geleerde methoden (basale vervreemdend dit kan werken op het publiek. elektronica en het werken met modellen) en thema’s, Om de context van dit soort stedelijke interventies maar vooral ook het zelfstandig bedenken en realiseren duidelijk te maken aan de gezamenlijke workshopdeelne- van concepten (doorgaans worden deze in het Chinese mers presenteerde Anne Nigten op de derde dag van de kunstonderwijs door docenten opgelegd) en het exploreren workshop een historisch overzicht van relevante kunste- van de vrijheid om te interveniëren in publieke omgevin- naars en kunstwerken die in de openbare ruimte werken. gen. Op de vierde dag presenteerden de workshopdeelne-

33 International Workshop 2008 driedaagse workshop, conferentie en expositie aan de NTU-universiteit, Singapore

Titel : International Workshop 2008 Format : workshop, expositie en conferentie Datum : 28, 29 en 30 april 2008 Locatie : Nanyang Technological University in Singapore Aantal deelnemers : 45 Bezoekers conferentie : 95

Singapore heeft ‘interactieve digitale media’ als speerpunt teit in de voorhoede van hun vakgebied tot stand komt en en strategisch gebied genomen voor aanzienlijke investe- behouden blijft. ringen op het gebied van Research en Business Develop- Het waren geen eenvoudige dagen, want de achter- ment. De conferentie International Workshop 2008 werd grond van de conferentie betrof uiteindelijk de vraag hoe door de NTU-universiteit opgezet om een selecte groep men goede keuzes zou kunnen maken voor toekomstige wetenschappers, onderzoekers, kunstenaars en een drietal investeringen waarin de sociale en culturele inzet van in- kunstinstellingen, waaronder V2_, uit te nodigen om van teractieve media centraal moet staan. De vertegenwoor- gedachten te wisselen met experts, onderzoekers en pro- digde wetenschappers en onderzoekers uit Azië waren fessoren van de NTU-universiteit, en strategieën te be- zeer gedreven personen, die ook zeer pragmatisch en snel spreken die als uitgangspunt kunnen fungeren bij het beslissingen konden nemen. Men was gefascineerd door vaststellen van investeringsaandachtsgebieden, maat- de kunstpraktijk van instellingen als V2_ en het Ars Elec- schappelijke ontwikkelingen en technologische innovatie. tronica, maar het was niet echt doenlijk om tot conclusies Naast de driedaagse conferentie/workshop had NTU een te komen voor een strategische visie voor economische kleine expositie georganiseerd waarin the best of practices investeringen. Er vonden echter zeer boeiende gesprekken, en het specifieke onderzoek op de NTU-universiteit werden debatten en presentaties plaats op zeer verschillende ter- gedemonstreerd. reinen. Het interdisciplinaire karakter van de bijeenkomst Naast V2_ werden het Ars Electronica Center in Linz daagde alle deelnemers uit om verder te denken en te (AU) en de kunstenaars Jeffrey Shaw (AU) en Christian kijken dan de eigen praktijk. Met enkele van de docenten Moeller (US) uitgenodigd als vertegenwoordigers van de en studenten zal mogelijk nog samengewerkt worden in kunst, met wie men van gedachten wilde wisselen omdat de context van het Azië-netwerk van V2_. men nieuwsgierig was hoe hun good practice en continuï-

Een wijk in de buurt van de conferentie/workshop

34 2.3 Publicaties

V2_Publishing De publicaties van V2_ (catalogi, theorieboeken, research- 2. aRt&D-serie. Bundels en boeken van diverse auteurs en boeken, monografieën over mediakunstenaars) vormen het kunstenaars die in hun werk het onderzoek naar de ar- hart van de aandacht voor de theorie binnen V2_. Ze vor- tistieke inzet en toepassing van digitale technieken cen- men zowel een eigen platform voor het theoretisch on- traal stellen. Dit nieuwe vakgebied omvat een heterogene derzoek, als een platform waar voortdurend gezocht wordt verzameling kunstzinnige, technologische en weten- naar de wisselwerking tussen theorie en praktijk. schappelijke disciplines en kenmerkt zich dan ook door In 2003 is V2_ begonnen met het structureren van de inter- en transdisciplinaire samenwerkingsverbanden. publicaties. Door consequent de functies en doeleinden 3. theorie_serie. In deze serie geven we telkens één auteur van V2_ te vergelijken met maatschappelijke trends zijn de opdracht een cultuurtheoretisch boek te schrijven de afgelopen jaren drie typen publicaties ontstaan die ook over actuele ontwikkelingen in de elektronische inter- in 2008 verder werden ontwikkeld: actieve kunst en de digitale media. 1. Interdisciplinaire boeken. Bundels waarin diverse auteurs en kunstenaars uit verschillende disciplines bijeenge- In 2008 heeft V2_ twee boeken uitgegeven: de Engelse bracht worden rond een actueel cultureel-maatschap- versie van de monografie van Dick Raaijmakers, Dick pelijk thema. Deze serie is gekoppeld aan DEAF en aan Raaymakers: A Monograph, en in de theorie_serie The Ar- het symposium dat tussen de DEAF-jaren in wordt ge- chitecture of Continuity van Lars Spuybroek. organiseerd.

Dick Raaymakers: A Monograph

Titel : Dick Raaymakers: A Monograph Auteur : Arjen Mulder en Joke Brouwer (redactie) Ontwerp : Joke Brouwer Vertaling : Hepzibah Kousbroek, Laura Martz en Leo Reijnen Format : Geïllustreerd (kleur en zwart-wit), harde omslag, 448 pagina’s, 22 x 27 cm, Engelstalig, ISBN 978-90-5662-600-6, € 59.90, oplage 1000 exemplaren.

Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van Fonds voor beeldende kunsten, vormgeving en bouwkunst; Fonds voor Amateurkunst en Podiumkunsten; VSBfonds; Société Gavigniès; Prins Bernhard Cultuurfonds; Gemeente Eindhoven; Johan Wa- genaar Stichting; Stroom Den Haag; Koninklijk Conservatorium Den Haag

In december 2007 is na drie jaar intensieve samenwerking bekend is buiten Nederland, ondanks het feit dat de cd’s tussen V2_ en Dick Raaijmakers diens monografie gepu- met zijn vroege populaire elektronische muziek en latere bliceerd. Het boek omvat een periode van bijna vijftig tape compositions internationaal veel aandacht hebben jaar, beginnend bij de eerste elektronische popsong aller getrokken, vooral ook bij een jong publiek. Met deze En- tijden, Song of the Second Moon (1957), en eindigend bij gelse vertaling, waarvoor de tekst uit de Nederlandse Ritueel moment (2005), een eenmalig in een kerk uitge- versie werd aangepast, wordt het werk van Dick Raaijma- voerd muziekstuk voor drie slagwerkers. De monografie kers aan een wereldpubliek gepresenteerd. Doordat de van Raaijmakers toont een kunstenaar van internationale monografie zich primair op het beeldende werk van Raaij- allure, wiens rol in de avant-garde echter maar weinig makers concentreert, zowel zijn (muziek)theater als de

35 beeldende-kunstwerken, geeft het in combinatie met de beeld van Raaijmakers’ unieke oeuvre op de rand van twee cd-boxen (van Donemus en Basta) een compleet kunst en techniek.

36 The Architecture of Continuity

Titel : The Architecture of Continuity: Essays and Conversations Auteur : Lars Spuybroek Ontwerp : Joke Brouwer Format : Geïllustreerd (zwart-wit), Paperback, 292 pagina’s, 14 x 20 cm, Engelse versie, ISBN 978-90-5662-637-2, € 18,50, oplage 2000 exemplaren

Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het Stimuleringsfonds voor Architectuur en het Prins Bernhard Cultuur- fonds.

Lars Spuybroek is hoofd van kunsten architectuurbureau tuurproblemen aan te pakken, niet om nieuwe problemen NOX in Rotterdam. Daarnaast is hij hoogleraar en bekleedt te scheppen.’ En: ‘We moeten de tektoniek niet uitbannen de Thomas W. Ventulett III Distinguished Chair in Archi- maar heruitvinden.’ In een periode van theoretische rust tectual Design aan het Georgia Institute of Technology in in de architectuur gaat dit boek op een verfrissende Atlanta. manier terug naar de basis en stemt theorie, methodologie ‘Dat gebouwen van elementen zijn gemaakt, betekent en architectonische vorm hernieuwd op elkaar af. niet dat architectuur zich moet baseren op elementarisme; integendeel, we moeten streven naar een architectuur van continuïteit, die tektoniek paart aan ervaring, abstractie aan empathie, en materie aan expressie’, aldus Lars Spuy- broek in de inleiding van deze eerste, volledig theoretische verantwoording van zijn innovatieve werk. De toestand van de eigentijdse architectuur is volgens Spuybroek het product van anderhalve eeuw strijd tussen de École de Politechnique en de École des Beaux-arts: deze heeft ons in de huidige patstelling gedrongen waarin de architectuur gevangen zit in de gapende kloof tussen een materialistische hightec aan de ene kant en een expressionistisch formalisme aan de andere. Spuybroek stelt zich niet minder ten doel dan die breuk te helen door achtereenvolgens technologie te herinterpreteren als uitbreiding van onze zintuigen en gevoelens, materie als domein van activiteit en zelforganisatie, en structuur als het product van ge- nese. Uitgaande van Gottfried Sempers materialistische ar- chitectuurtheorie voert Spuybroek ons van een filosofie van de technologie naar een verrassend historisch ge- kleurde argumentatie, waarin hij nieuw leven blaast in ideeën en uitspraken van William Hogarth, John Ruskin en Wilhelm Worringer. Naast een aantal gedegen essays bevat het boek uitgebreide gesprekken, waarin we Spuy- broek kunnen volgen terwijl hij zijn argumenten verfijnt en aanscherpt. Hij zegt onder meer: ‘Nee, ik ben niet voor een reveil van de gotiek, maar het scheelt niet veel.’ ‘We moeten nieuwe werktuigen gebruiken om oude architec-

37 Media.Art.Research.Award puts the term “interactivity” in a wider frame of reference. In september 2008 is aan V2_ de Media.art.Research.Award In an open form and attractive design, this work does not van de Ludwig Boltzmann Instituut in Linz, Oostenrijk, focus primarily on a final theory but rather on an ongoing toegekend voor de publicatie Interact or Die! en uitgereikt thinking process within a network of experts. Alongside tijdens het Ars Electronica-festival 2009. human-computer-interaction, organic life forms, processual Achtergrond: ‘The Prix Ars Electronica Media.Art.Re- architecture and system theory, as well as the social, search Award serves to recognize principle scholarly re- ethic and affective dimensions of interactivity are taken search and the development of contemporary theory in into consideration. Historical references to artistic positions reference to current scholarly, social and artistic issues. of the 1960s (e.g. Lygia Clark) as well as philosophical What is decisive for the award of the prize is the contri- models from the 1950s (Gilbert Simondon) are integrated bution to current research, which also meets the Ludwig meaningfully into the current discourse. By doing so, a Boltzmann Institute’s higher goal of furthering academic seminal perspective emerges that goes beyond the set careers. Another determining factor is the quality of the ideas associated with the term “digital media art” in the content and the scholarly relevance of the contributions. 1990s. Mulder does not shy from expanding his thesis to Up-to-date methodological approaches written in a com- issues related to the cultural and epistemological, and prehensible form are especially welcome, as are innovative allows it to be extrapolated to “big” themes involving the publication formats (e.g. online publishing).’ interconnectedness of people, apparatuses and social Uit het juryrapport: ‘The 2008 Media.Art.Research Award structures in a contemporary interactive form of life.’ goes to Interact or Die!, edited by Arjen Mulder in colla- boration with Joke Brower, published by V2_. This book with its collection of theoretical essays (including one by Arjen Mulder himself), interviews with artists and scholars, as well as presentations of outstanding individual works,

38 2.4 Onderzoek en ontwikkeling

Het ontwikkelen van een interdisciplinaire praktijk op het kunst, cultuur, wetenschap, industrie en design een actief gebied van kunst en mediatechnologie gaat hand in hand interdisciplinair veld ontstaan, waaruit werk voortkomt met het onderzoeken en ontwikkelen van nieuwe vormen dat gericht is op direct contact en interactie met het pu- van kunstpresentatie, -productie, -archivering, -distributie bliek, maar waarin ook wordt geëxperimenteerd met en -receptie. Media beelden niet zozeer de werkelijkheid mens-machine-interactie. Dit gebied is een belangrijke af, maar produceren hun eigen sociale, culturele en eco- voedingsbodem voor innovatie in het algemeen en voor nomische realiteiten. De experimenten bij V2_ onderzoeken het innoveren van de kunsten in het bijzonder. hoe onze waarneming zich aan deze mediarealiteit aanpast Bij ‘artistic Research and Development’ (aRt&D) wordt en verandert, en hoe de nieuwe sociale en culturele rea- binnen V2_ onderscheid gemaakt tussen enerzijds theore- liteiten tot stand komen. Leidraad hierin is het begrijpen tische en/of artistiek-inhoudelijke thema’s, en anderzijds van de werkingsprincipes van interactie (sociale, culturele, praktische en/of technologisch-innovatieve thema’s. De biologische), en de diversiteit aan vormen die deze inter- artistieke thema’s die in deze ontwikkeling worden gefor- actie oplevert. V2_ onderzoekt daarbij de mogelijkheden muleerd, vormen een uitbreiding van de lopende discussies voor artistieke doeleinden, de culturele en sociale impli- over kunst en de sociale en culturele impact van techno- caties en ontwikkelt zelf gereedschappen en applicaties logie op de samenleving als geheel. In de projecten die voor de kunsten cultuurpraktijk. Dit onderzoek komt in worden gerealiseerd binnen V2_, zijn deze artistieke en alle activiteiten van V2_ terug, of het nu gaat om soft- sociaal-culturele aspecten nauw verweven. Waar media wareontwikkeling, publicaties of presentaties. direct ingrijpen op de realiteit en deze transformeren, bereikt theorie hetzelfde via analyse, conceptvorming, kritiek Een grote groep kunstenaars uit verschillende kunstdisci- en synthese. plines heeft in het afgelopen decennium een eigen weg gevonden in dit nieuwe domein. Zo is er ergens tussen

2.5 Meerjarige projecten in samenwerking met onderzoekinstellingen

Interdisciplinair onderzoek ontwikkelen die ingezet kunnen worden in kunstprojecten In 2004 werd V2_ partner in enkele grotere onderzoeken om kunstenaars de ruimte te geven ook technologie projecten tussen universiteiten, researchafdelingen bij be- zelf te onderzoeken. De projecten geven V2_ toegang tot drijven en andere onderzoekinstellingen, zoals TNO. Deze kennisgebieden die niet typisch tot het domein van de projecten zijn clusters waarin interdisciplinaire samen- kunst behoren, maar die bijdragen aan ontwikkelingen in werking wordt nagestreefd op het gebied van sensortech- de kunst. Binnen deze projecten vinden een aantal resi- nologie, interface-ontwerp en andere technische thema’s, dency’s van kunstenaars bij V2_ plaats waarin wordt ge- die innovatie in algemene zin moeten bevorderen. Private streefd naar samenwerking tussen kunstenaars, weten- en publieke middelen worden gebundeld binnen program- schappers en hard- en softwareontwikkelaars ma’s die zijn gedefinieerd door het ministerie van EZ en In 2008 werd het laatste project in deze reeks van OCW (BSIK-programma, SenterNovem-programma’s). samenwerkingsprojecten afgesloten (MultiMediaN). Voor In deze projecten fungeert V2_ als partner en niet als de komende Cultuurplanperiode lopen intussen enkele hoofdaanvrager, omdat dit niet mogelijk is voor een aanvragen als voortzetting van deze vorm van samenwer- non-profit instelling als V2_. V2_ ziet in deze projecten de king. mogelijkheid om technisch innovatieve toepassingen te

39 MultimediaN van waarneming (lichaam, virtual reality, media) in één www.multimedian.nl/nl/home.php vloeiende ervaring vermengen. De flexibiliteit van het systeem biedt de mogelijkheid om interactie toe te voegen, Sinds 1 oktober 2004 was V2_ onderzoekspartner in het op alle gewenste momenten en in verschillende mediala- MultimediaN-project, dat tot eind 2008 liep. Samen met gen. De VGE is voortgekomen uit eerder onderzoek van TNO, de TU Delft en Waag Society werd onderzoek gedaan V2_ naar media-jamming, het in realtime mixen en ver- binnen het deelproject ‘Interaction’. Hierbij deed V2_ met mengen van verschillende soorten visuele media. De VGE name onderzoek op het gebied van Wearable Interfaces wordt tot nu toe gecombineerd met Hexamite (een com- (draagbare technologie). MultimediaN wordt gesubsidieerd mercieel verkrijgbaar tracking-systeem), SIOS-ACC/MAG vanuit het BSIK-programma van het ministerie van EZ. (ontwikkeld door V2_) en InertiaCube (een commercieel In MultimediaN werd onderzocht wat voor toepassingen verkrijgbaar sensorsysteem). draagbare technologie en alternatieve interfaces kunnen In 2008 liep het vierjarige MultimediaN-onderzoeks- bieden in een sociale en culturele context. Op het gebied programma ten einde. Het jaar stond daarom grotendeels van mens/computer-interactie (HCI) werden alternatieven in het teken van de consolidatie en het verfijnen van de onderzocht voor huidige, beperkte interfaces zoals toet- resultaten uit de voorafgaande jaren. Een belangrijk on- senbord, muis en beeldscherm. Hierbij kan gedacht worden derdeel hiervan was het Better than Reality-project, dat aan de multimodale input voor de gebruiker, waarbij ook bestond uit een serie van drie artist-in-residency’s, een gehoor en tast worden ingezet, maar ook aan de multi- workshop en een publiekspresentatie (zie residency’s, modale output van de gebruiker, waarbij sensoren, bio- workshops, presentaties). Doel van dit deelproject was feedback en spraak werden ingezet als input voor de het onderzoeken en toegankelijk maken van de artistieke computer. Ook de locatie van de gebruiker kan worden mogelijkheden van de binnen MultimediaN ontwikkelde ingezet via een tracking-systeem. Door al deze extra in- technologie. formatie wordt de computer ‘context-aware’ en kan de In 2008 hebben daarnaast twee stagiaires hun afstu- computer zich beter aanpassen aan de gebruiker en zijn deerproject gedaan binnen V2_Lab op deelonderwerpen of haar context. Dit alles werd op een experimentele van het MultimediaN-onderzoek. Andres Navarro, begonnen manier onderzocht, onder andere in de vorm van kunst- in 2007, was Erasmusstudent in de groep Man Machine projecten die gebruik maakten van draagbare technologie. Interaction (MMI) van de Technische Universiteit Delft. In MultimediaN werkte toe naar de ontwikkeling van een augustus verdedigde hij zijn M.Sc. thesis getiteld ‘Multi- innovatie-hoogtepunt, de zogenaamde Golden Demo. Dit sensor data fusion applied to Augmented Reality’. De an- werd een bundeling van alle research en techniek van de dere stagiair, Chiel Vaessen, was student Human Technology diverse partners van de voorgaande jaren. Deze Golden aan de Hanzehogeschool Groningen. Hij onderzocht hoe Demo werd gerealiseerd in 2008. het proces van het ontwikkelen van projecten die complexe technologie inzetten voor artistieke doeleinden, kan worden Langlopend onderzoek en ontwikkeling dat door V2_ is verbeterd, in de zin van samenwerking en communicatie. uitgevoerd binnen MultimediaN: Hij heeft zich hierin toegespitst op het Better than Rea- • De oplevering van de Golden Demo: Exercise in Immer- lity-project. Het rapport dat hij schreef leverde V2_ een sion 4, met de kunstenaar Marnix de Nijs. zeer goed instrument om de methode van werken in het • Experimenten met virtual reality en realtime tracking in Lab in algemene zin aan te scherpen. samenwerking met theatermaker Carla Mulder, en het Op 22 oktober hebben alle partners van het Multime- creatieve ondernemersduo Rnul interactive (Aart Muis diaN-deelproject Multimodal Interaction, waaronder Jan en Rob Donkers) en Joris Weijdom voor het project Misker voor V2_Lab, een avondvullende internet-TV-uit- Game/Jan. zending verzorgd, bestaande uit hoogtepunten, reflecties • De ontwikkeling van de V2_ Game (VGE) (zie onder). en discussies van en over MultimediaN. • Publicaties van het onderzoek van V2_ vanuit een ge- combineerde kunst-, cultuur- en technologie-aanpak. Zie ook de co-producties (2.7) De resultaten zijn gepubliceerd op: http://multimedian.v2.nl

V2_ Game Engine (VGE) is de voorlopige naam van een software-implementatie die mogelijkheden biedt voor im- provisatie en het realtime programmeren van grafische, virtual reality en 3D video-omgevingen. Het betreft telkens immersieve omgevingen waarin zich verschillende soorten

40 2.6 Artist-in-residence-programma

V2_ heeft een internationaal artist-in-residence-programma residency’s gehouden. De kunstenaars voor deze residency’s dat, afhankelijk van financiering, jaarlijks groter of kleiner hebben elk een ander onderdeel van augmented reality is. V2_ heeft geen structurele financiering voor haar ar- onderzocht. Deze onderzoeken hebben geresulteerd in een tist-in-residence-programma. De residency’s bieden zowel aantal demonstraties, schetsen voor installaties, en toolsets jonge als ervaren professionele kunstenaars de mogelijk- voor AR-toepassingen door kunstenaars. Voor de kenni- heid om een tijdlang te werken aan een onderzoek- of suitwisseling is er een workshop gehouden, waar de re- ontwikkeltraject met de ontwerpers, technici en curators sultaten van de residency’s zijn gebruikt, en experts en binnen V2_. In aanvulling op dit projectmatige artist-in-re- studenten konden werken met de ontwikkelde toolsets. sidence-programma werd vanaf 2004 gewerkt met Daarnaast zijn alle resultaten getoond in een speciale artist-in-residence-plaatsen voor kunstenaars en weten- Testlab-editie over augmented reality. schappers, die betrokken zijn bij projecten die binnen de Over augmented reality: de fysieke, zintuiglijke ervaring onderzoeksprojecten met universiteiten en onderzoeksin- van de werkelijkheid is ons redelijk bekend, we zien en stellingen worden gedaan. Een deel van het residence-pro- horen haar immers de hele dag door. Maar naast de gramma draagt dus bij aan de meerjarige onderzoekspro- zichtbare en hoorbare wereld zijn we steeds meer bekend jecten zoals MultimediaN. De keuze voor de kunstenaars geworden met de virtuele wereld, bestaande uit informatie/ in het residency-programma worden dan ook afgestemd fantasie/dromen over of de representatie van de echte op de onderzoekszwaartepunten, zoals aangegeven in het wereld. Voor toepassingen van augmented reality worden beleidsplan van V2_. vaak speciale brillen met kleine beeldschermen gebruikt, Vanaf 2009 is er een structureel budget vrijgemaakt waarmee de visuele laag van de virtual reality-wereld voor het artist-in-residence-programma, dat we als een kan worden toegevoegd aan wat onze ogen waarnemen zeer belangrijk onderdeel van de activiteiten van V2_ zien. uit de fysieke wereld. Hierdoor worden de virtuele toevoe- De artist-in-residency’s binnen V2_ maken kennis en er- gingen onderdeel van de directe perceptie van de wereld varing toegankelijk voor jonge, zowel als professionele om ons heen. Doordat de toeschouwer vrij is in haar be- kunstenaars en dragen bij aan de realisatie van kunst- wegingen worden de virtuele toevoegingen ervaren alsof projecten. ze echt bestaan in de fysieke omgeving waarin men zich bevindt. Voor het toegankelijk maken van de bij V2_Lab ontwikkelde kennis over augmented reality, zijn er drie artist-in-

Publiek test een werk tijdens de Test_Lab Augmented Reality

41 Residency Boris Debackere Spacial Audio

Kunstenaar : Boris Debackere Ontwikkelaars : Artm Baguinski, Jelle van der Ster, Stock Project management : Jan Misker Presentaties : Test_Lab Better than Reality, 66 bezoekers; Workshop Better than Reality, 21 deelnemers )

De residency’s van Jonas Hielscher, Marnix de Nijs, Boris Debackere werden mede mogelijk gemaakt door MultimediaN, Mondriaan Fonds, dienst Kunst en Cultuur Rotterdam.

In de residency Spacial Audio is onderzoek gedaan hoe ruimte rond te lopen kan men via inzet van de SPASM- ruimtelijk geluid kan worden ingepast binnen mixed en tool de verschillende de geluidsbronnen op specifieke augmented reality. Gebied van onderzoek was het ruimtelijk plekken in de ruimte horen via een koptelefoon. positioneren van geluiden, hoe de gebruiker zo’n ruimte Van deze virtuele geluidsbronnen kunnen verschillende ervaart en hoe een compositie gestuurd kan worden door parameters worden ingesteld. Parameters zijn bijvoorbeeld de bewegingen van de gebruiker in de ruimte. Hoewel er het initiële volume van een geluidsbron, of de wijze en al meerdere spatial audio-systemen op de markt zijn, is mate waarmee het geluid afsterft wanneer de speler zich het creëren en componeren met een ‘spatial audio’-systeem verwijdert van deze bron. Dit instellen gebeurt in de in de praktijk nog steeds een zaak van programmeren, en SPASM-interface. De kunstenaar kan door de inzet van weinig toegankelijk voor kunstenaars. De residency was SPASM intuïtief en transparant met zijn geluidsmateriaal er op gericht het ontwerpproces van spacial audio en de werken en zich direct richten of wat hij wil maken. daarvoor benodigde tools transparanter te maken. SPASM is vrijgegeven onder de GPL-licentie en te vin- Tijdens Spacial Audio is de tool SPASM (Spacial Audio den op de ontwikkelsite van het V2_Lab. Mixer) ontwikkeld. SPASM is een tool waarmee een kunstenaar eenvoudig verschillende geluidsbronnen in een virtuele ruimte kan plaatsen. Deze virtuele ruimte is een kopie van een bestaande fysieke ruimte. Door in de fysieke

De tijdens de residency ontwikkelde tool: SPASM (Spacial Audio Mixer)

42 Residency Jonas Hielscher Through the Looking Glass

Kunstenaar : Jonas Hielscher Ontwikkelaars : Artm Baguinski, Jelle van der Ster, Stock Project management : Jan Misker Presentaties : Test_Lab Better than Reality, 66 bezoekers; Workshop Better than Reality, 21 deelnemers )

De residency’s van Jonas Hielscher, Marnix de Nijs, Boris Debackere werden mede mogelijk gemaakt door MultimediaN, Mondriaan Fonds, dienst Kunst en Cultuur Rotterdam.

Het onderzoek van Jonas Hielscher richtte zich op de vi- Last Pawn loopt de speler rond in de werkelijke wereld suele aspecten van augmented reality. Het vertrekpunt en kan verschillende virtuele vensters selecteren die hij van dit onderzoek was het boek Through the Looking via de AR-bril kan zien en die zich in de ruimte bevinden Glass, and What Alice Found There van Lewis Carroll. Het waar men rondloopt. Dit doet hij door een pion op een fy- binnentreden in de spiegel in het verhaal van Carroll en siek schaakbord te verplaatsen. Deze pion bestuurt een het ontdekken van de wereld daarachter was het uit- virtueel personage, en dit personage kan de verschillende gangspunt van dit onderzoek. Het verhaal diende als in- vensters openen. Als hij een venster geopend heeft kan houdelijke metafoor om onderzoek te doen naar de wijze de speler hier naartoe lopen en er doorheen stappen. De waarop de gebruiker van een AR-systeem visueel misleid speler kan vervolgens in deze wereld rondlopen, ermee of getruukt kan worden. De bevindingen van dit onderzoek interageren en er uiteindelijk ook weer uitstappen. zijn gebruikt om vorm te geven aan de vertelling en de The Human Sandbox is een verdere uitwerking van gameplay van de demo’s die ontwikkeld werden. het interactiemodel met de pion en het schaakbord. In Uiteindelijk zijn er twee demo’s opgeleverd in het deze demo staan er meerdere pionnen op een schaakbord kader van deze residency, Last Pawn en Human Sandbox. die ook meerdere virtuele personages besturen. In deze Last Pawn is een bundeling van de verschillende visuele demo zijn twee spelers nodig. Eén speler bestuurt met de experimenten die gedurende de residency gedaan zijn. In pionnen de virtuele personages, en kan ook personages

Diverse virtuele personages reageren op elkaar in The Human Sandbox

43 aan de virtuele wereld toevoegen en verwijderen. De Naast de twee demo’s zijn er tijdens deze residency andere speler loopt in mixed reality rond tussen deze ook een aantal aanvullingen op de V2_ Game Engine personages. Ieder virtueel personage heeft een eigen (VGE) gemaakt waardoor dit platform toegankelijker is geluid en reageert op een andere manier wanneer de geworden. speler bij haar in de buurt komt. The Human Sandbox is een omgeving waar spelers eenvoudig kunnen spelen met mixed reality.

Residency van Marnix de Nijs Exercise in Immersion

Kunstenaar : Marnix de Nijs Ontwikkelaars : Artm Baguinski, Jelle van der Ster, Stock Project management : Jan Misker Presentaties : Test_Lab Better than Reality, 66 bezoekers; Workshop Better than Reality, 21 deelnemers )

De residency’s van Jonas Hielscher, Marnix de Nijs, Boris Debackere werden mede mogelijk gemaakt door MultimediaN, Mondriaan Fonds, dienst Kunst en Cultuur Rotterdam.

Het onderzoek van Marnix de Nijs in een voortzetting van verzamelt daar snacks of ‘bionts’. Door het verzamelen eerder onderzoek van het V2_Lab naar immersieve erva- van bionts verdwijnt de ‘echte wereld’ langzaam en wordt ringen. In dit onderzoek wordt de relatie tussen de wer- vervangen door een virtuele kopie ervan. In het begin kelijke wereld en de virtuele wereld onderzocht en op matcht deze VR-kopie nog met de echte wereld, maar scherp gezet. Er wordt een nieuwe balans gezocht tussen naarmate de speler meer bionts verzamelt, wordt de kopie echt en virtueel door deze letterlijk met elkaar te ver- steeds meer gemanipuleerd. De speler verlaat langzaam mengen. Het doel van dit onderzoek was het verkrijgen de echte wereld en bevindt zich uiteindelijk visueel in een van beter inzicht in de artistieke mogelijkheden van im- andere wereld. De rustige Pacman verzamel-game-thread mersive omgevingen in het algemeen en augmented reality wordt in het spel afgewisseld met een meer actieve Space in het bijzonder. Invaders game-thread. Hierin worden virtuele objecten op Tijdens het verblijf van Marnix de Nijs is er gewerkt de speler afgevuurd en moet hij deze ontwijken. aan de Exercise in Immersion 4.1-demo. Deze demo is Om een exacte kopie van de werkelijke wereld te gebaseerd op de gameplay van het klassieke Pacman- krijgen is er tijdens de residency een pointcloud scanner spel. De speler beweegt zich door de ‘echte wereld’ en ontwikkeld. Dit is een camera die een virtuele driedimen- sionale ‘foto’ van een bestaande fysieke ruimte kan maken, die men kan invoeren in 3D-ontwerpsoftware. Dit is nodig om een exacte virtuele kopie te verkrijgen van de werkelijke ruimte. De pointcloud scanner is door V2_Lab ontworpen: de benodigde software werd geschreven om de scanner aan te sturen en de verkregen data om te zetten in een bruikbaar formaat. Daarnaast is er software geschreven om de verkregen pointclouds te bewerken en naar verschillende 3D-softwarepakketten te exporteren. Uiteindelijk is gewerkt aan optimalisaties van deze pointclouds.

Beeld gemaakt met de door V2_ ontwikkelde pointcloud scanner

44 Residency van Di Mainstone Sharewear

Kunstenaar : Di Mainstone Ontwikkelaars : Simon de Bakker, Stock Project management : Michel van Dartel Presentaties : Todaysart festival (± 900 bezoekers), Festival de Wereld van de Witte de With (±300 bezoekers), ICT Delta congres (± 300 bezoekers), (re)Actor3, this is LIVErpool, the 3rd International Conference on Digital Live Art (± 350 bezoekers)

Sharewear is een project van Di Mainstone en V2_ en werd mede mogelijk gemaakt door MultimediaN research group en Gabriel.

Het residency-project Sharewear werd als winnend voorstel ken – en deze te combineren en te herschikken – worden geselecteerd uit de vele inzendingen die volgden op een verborgen lichtbronnen in de jurken aangestuurd. Ver- residency call voor een kunst/designproject op het gebied schillende configuraties van de jurken en connecties tussen van draagbare technologie. Sharewear werd ingediend de jurken resulteren zo in unieke lichten schaduweffecten, door de Britse modeontwerper Di Mainstone en werd ver- die door de kledingstukken voortgebracht worden. volgens in een intensieve periode van drie maanden ge- Voor de presentatie van het project werkte Mainstone realiseerd. Tijdens Mainstone’s artist-in-residence-periode een choreografie uit voor een tweeling die de twee kle- werkte zij met twee hard- en softwareontwikkelaars van dingstukken droeg. De choreografie benadrukte de inter- het V2_Lab aan twee ‘interactieve jurken’. acties met en tussen de jurken, en daagde ook het publiek Door de combinatie van technologie, mode en inter- uit de jurken zelf te configureren. Deze performances wer- activiteit belichaamt Sharewear tegelijkertijd een kleding- den verschillende malen uitgevoerd op het Spuiplein in stuk, een installatie en een performance. De veelal in de Den Haag als onderdeel van het Todaysart-festival en in stof en kleding aangebrachte elektronica en sensoren zor- de Witte de Withstraat als onderdeel van het Festival de gen op een verrassende manier voor reacties tussen kle- Wereld van de Witte de With. De jurken waren ook te zien dingstuk en drager, tussen de jurken onderling, en tussen op het ICT Delta-congres in Utrecht en (re)Actor3: the 3rd de jurken en het publiek. Door gedurende de performance International Conference on Digital Live Art in Liverpool. koppelbare elementen te verplaatsen op en tussen de jur-

Kledingstukken die ontwikkeld zijn tijdens de residency

45 2.7 Co-producties

De co-producties zijn kunstprojecten die V2_ in samen- wetenschappers en geïnteresseerden en als een medium werking met andere instellingen, kunstenaars en partners om kennis en informatie tussen de verschillende partners realiseert en waaraan V2_ een eigen bijdrage levert in de uit te wisselen. De site is daartoe uitgerust met een pu- vorm van software- en/of hardware-ontwikkeling en in- bliek en een besloten gedeelte. Er werd een uitgebreide houdelijke begeleiding. Per jaar is ruimte voor een beperkt gebruikershandleiding geschreven voor de editors. V2_ aantal co-producties die soms ook met een residency ge- heeft het CMS van de website zodanig ontwikkeld dat er combineerd wordt en V2_ probeert deze co-producties vanuit het projectarchief video’s van de colloquia kunnen zoveel mogelijk op te nemen in haar presentaties. worden afgespeeld. Er is momenteel een veertiental video’s online geplaatst. ATACD – A Topological Approach to Cultural Dynamics In de loop van het jaar is er samen met de commissie Het ATACD-project is een initiatief van Goldsmiths Univer- ‘Website and Dissemination’ een communicatieplan opge- sity uit London en wordt ondersteund vanuit het EU Re- steld voor de verdere ontwikkeling van de website. In on- search-programma New and Emerging Science and Tech- derling overleg is besloten dat de website-werkzaamheden nologies (NEST) dat onderdeel is van het 7de Kader-pro- vanaf medio 2008 door een andere partner zullen worden gramma van de EU. V2_ is één van drie hoofdpartners in overgenomen. Dit betekent dat V2_ geen voortrekkersrol het project, waaraan 22 universiteiten deelnemen. meer zal vervullen in de ‘Website en Dissemination’-com- Looptijd: april 2007–maart 2010. missie. Wel blijven we hosting en technische ondersteuning bieden van de website, tot het einde van het project. Het ATACD-project brengt een netwerk van organisaties In november 2007 werd het eerste colloquium gerea- uit verschillende academische disciplines samen. ATACD liseerd in samenwerking met de UVA in Amsterdam. Frie- wil door de bestudering van culturele veranderingen en drich Kittler gaf hierbij een lezing over de ontologie van transformaties volgens een topologische aanpak concepten media. In april 2008 verzorgde V2_ een colloquium (zie ontwikkelen voor menselijke relaties. Dienen we culturele onder 2.1). De serie colloquia van het ATACD-project moe- diversiteit en ontwikkeling als continuïteit te begrijpen of ten uiteindelijk tot een grote conferentie leiden eind 2009. als een reeks breuken en conflicten? Topologie – van oor- sprong meetkundig – biedt innovatieve mogelijkheden om Deelnemende partners: Goldsmiths, University of London culturele dynamiek te bestuderen en beschrijven. Het pro- (GBR), V2_ (NLD), University of Basel (CHE), University of ject stelt zich ten doel een infrastructuur te leveren voor Napoli (ITA), Piet Zwart Institute (NLD), University of Bo- deze benadering. De partners vertegenwoordigen disciplines logna (ITA), University of Utrecht (NLD), Copenhagen Busi- die ieder, vanuit haar eigen expertise, een bepaalde kijk ness School (DNK), Sony France SA (FRA), Panteion Uni- hebben op topologie. De volgende disciplines zijn verte- versity (GRC), Centre de Sociologie de l’Innovation (FRA), genwoordigd: sociologie, psychologie, kunst en media, ma- University College London (GBR), University of Plovdiv nagement, politiek, informatietechnologie, economie, neu- (BGR), London School of Economics (GBR), University of rowetenschappen, wiskunde en kunstmatige intelligentie. Amsterdam (NL), University of Barcelona (ESP), University Individuele partners variëren van gerenommeerde profes- of Aarhus (DNK), Universidad Nacional de Educaciòn a soren tot getalenteerde jonge onderzoekers. Distancia (ESP), Université degli Studi ‘La Sapienza’ (ITA), De activiteiten van de partners richten zich op het University of Leicester (GBR). uitwisselen van bestaande concepten in een topologische context. Dit wordt gefaciliteerd door middel van een viertal Jacques van de Veerdonk, Watch That Sound colloquia en negen residency’s. Alle uitwisselingen zullen Looptijd: April – November 2008. Het V2_Lab ontwierp in worden gebundeld in een zogenaamde ‘Roadmap’. Om dit 2008 een software tool voor het Watch That Sound (WTS)- alles in goede banen te leiden is er een viertal commissies project; een initiatief van muziekdocent Jacques van de opgericht. V2_ participeert in de commissie voor ‘Website Veerdonk. De WTS software tool is een digitaal gereedschap and Dissemination’ en de ‘Colloquia Steering Group’. voor het samenstellen en bewerken van geluidstracks op In 2007 heeft V2_ de website www.atacd.net ontwik- de computer, bedoeld voor kinderen en jongeren. Doel van keld en opgeleverd. De website speelt een sleutelrol in het WTS-project is kinderen van verschillende leeftijden het verzamelen en verspreiden van informatie. De website al doende inzicht te geven in de relatie tussen beeld en van ATACD fungeert als publieke bron van informatie voor geluid in film. ‘Zelf doen’ staat hierbij voorop. Binnen WTS

46 maken groepen kinderen en jongeren zelf een geluidstrack metallic blauwe stof waar fijne metalen draden in verwe- voor een gegeven filmfragment. De kinderen analyseren ven zijn. Het blauw verwijst naar de het traditionele blauw de film, ontwerpen een ‘score’, zoeken of maken de beno- van de burka. Het metallic organza kun elektromagnetisch digde geluidsfragmenten, en synchroniseren deze na be- worden geladen. Het oppervlak van de burka wordt hiermee werking met de beelden. een elektromagnetisch veld dat reageert op aanraking, en De kinderen doen dit onder begeleiding, bijvoorbeeld wordt zo een interface om beelden en geluiden van andere van hun eigen onderwijzer of muziekleraar, met steun burkadragers te zien en te horen die eigenlijk rondlopende vanuit het WTS-projectteam, dat ook zorgt voor een laatste camera’s zijn doordat in elke burka een kleine camera is professionele eindbewerking. De door V2_ gerealiseerde ingebouwd waarmee de drager zijn omgeving kan verken- software ondersteunt het hele WTS-proces, van de analyse nen. van het filmfragment tot aan het synchroniseren van de In 2008 heeft V2_Lab de aanraakgevoelige organza- geluiden met de video. De in 2008 gerealiseerde bètaversie interface ontwikkeld zoals hierboven beschreven. Dit project toont hoe zo’n software tool docenten kan ondersteunen loopt nog door in 2009, Zo komt er onder andere een en het bereik van WTS kan vergroten door ondersteuning website waarin alle beelden, geluiden en ervaringen van te bieden aan voor kinderen begrijpelijke software. de burkadragers verzameld en toegankelijk worden ge- In 2009 zal de volledige versie van de software tool maakt voor het online publiek. worden gerealiseerd, waarin de mogelijkheden tot ge- luidsbewerking zullen worden vergroot en er extra aan- D.V. Rogers, Parkfield Interventional EQ Fieldwork dacht zal worden besteed aan het ‘community aspect’, dat (PIEQF) wil zeggen het online uitwisselen van soundtracks tussen Het Parkfield Interventional EQ Fieldwork (PIEQF) was kinderen en jongeren. een geologisch interactief, kinetisch kunstwerk dat tijdelijk geïnstalleerd was in het afgelegen gehucht Parkfield in Michel Koelink, Spitzenkörper centraal Californië, USA. De installatie draaide 91 dagen Het project Spitzenkörper van Michiel Koelink is een ge- autonoom, van 18 augustus tot 16 november 2008. PIEQF neratief werk, gebaseerd op schimmelgroei. Op een 3D- reageerde bijna onmiddellijk op aardbevingen met een scherm groeit een 3D-model van een schimmel, waarbij magnitude van 0.1 en hoger. telkens andere parameters en variaties worden gebruikt Elke keer dat er in Californië seismische activiteit voor het groeimodel. Het resultaat is een voortdurend was, reageerde een verzameling stalen buizen, gemonteerd veranderend beeld. Michiel Koelink, lid van het collectief op een aardbeving simulerende schuddende tafel. De ‘Art & Organisation’, heeft Spitzenkörper ontwikkeld voor stalen buizen oscilleerden en resoneerden al naar gelang DSM, als onderdeel van een multifunctionele ruimte die de dynamische karakteristieken van het Californische DSM gebruikt voor brainstorm-sessies, presentaties, re- landschap. Per dag zijn er dertig tot zestig seismische flectie en inspiratie. V2_Lab schreef de software voor het gebeurtenissen in Californië. project en heeft de 3D-visualisatie geïmplementeerd. V2_Lab heeft, op afstand, bijgedragen aan dit project door het implementeren van het gedeelte van de software Hermen Maat en Karen Lancel, Interactive Burka dat de registraties van seismische activiteit ophaalt uit V2_Lab participeert in het project Interactive Burka (werk- een centrale database en dan de relevante gebeurtenissen titel) van de kunstenaars Karen Lancel en Hermen Maat. eruit filtert. Interactive Burka is een uitnodiging voor een ontmoeting Meer info en beelden op: http://pieqf.allshookup.org/ en uitwisseling over ‘onzichtbaar zijn’ in het publieke domein. Interactive Burka verzamelt en onthult verhalen over de beleving van de burka, maar ook in bredere zin over de behoefte om een privéruimte te scheppen in de publieke ruimte. De verhalen gaan over ervaringen van schoonheid, intimiteit en horror in een zelfverkozen bin- nenruimte, een zelfverkozen isolement. In de publieke ruimte bevindt zich een burka. Het is een intieme ruimte voor één persoon. Deze interactieve burka is een ‘wearable’ waar je in kunt stappen. Wanneer je in de burka stapt, wordt de burka van binnenuit interactief en functioneert als een ‘tweede huid’ die via speciaal ontworpen sensoren tot een extra zintuiglijke ervaring leidt. De burka wordt gemaakt van metallic organza, een

47 2.8 Gigaport, Cultureel Service Provider (CSP)

Looptijd: 2005–2008 - Architectuur Biënnale Venetië (Archined/NAi, ArchiPhoe- De bedoeling van het CSP-project was ervaring op te nix): streaming-account doen met toepassingen voor hogebandbreedte in de kunst- - Cool Media Hot Talkshow reeks (NAi/de Balie): en cultuursector en om kennis hierover te genereren en streaming te distribueren. Deze kennis kan worden gedeeld met - Instituut voor Betaalbare Waanzin (IBW): website- hos- kunstinstellingen die met hogebandbreedte aan de slag ting willen, voor het aantrekken van nieuwe doelgroepen, het - Eternal Network Association: website-hosting distribueren van hun programma en content (o.a. het - A Topological Approach to Cultural Dynamics (ATACD): streamen van activiteiten), of het ontsluiten van hun website-hosting archief ten behoeve van bijvoorbeeld educatieprogramma’s. - Wereld van Witte de With festival (voormalig NFM): Tevens werden nieuwe presentatieformats onderzocht breedband-aansluiting waarin geografisch gescheiden organisaties verbonden - Arminius: doorlopend draadloos netwerk aansluiting worden met hun publiek (archieven, presentaties, publiek- - Transmediale Festival Berlijn: streaming scommunicatie e.d.). Het CSP-project bestaat uit netwerk- - Todays Magazine about Architecture (Tomaat): contact activiteiten en partneractiviteiten. V2_ heeft in 2008 een over streaming-account actieve rol gespeeld op beide gebieden. - Museum Boijmans Van Beuningen: contact over streaming-account

CSP – netwerkactiviteiten In februari heeft er een evaluatie plaatsgevonden van V2_’s streaming set-up-faciliteiten, waar ook andere instellingen gebruik van maken. Er is besloten om van het RealMedia-format af te stappen en Quicktime te gaan gebruiken. Deze keuze heeft het streamen gebruiksvriende- lijker en goedkoper gemaakt, omdat de nieuwe set-up gebruik maakt van wijdverbreide open standaarden (MPEG4/H.264), een open source Darwin-server en eenvoudig te bedienen software (Quicktime Broadcaster). Tevens is er geïnvesteerd in nieuwe hardware: voor het streamen is er een ‘dedicated’ laptop aangewezen en is er een nieuwe G5 Apple-computer aangeschaft voor het editen van videomateriaal. Het streamen van de eigen publieksactiviteiten is hierdoor aanzienlijk vereenvoudigd, waardoor de werkdruk op de technici is afgenomen en de kwaliteit van de streams is verbeterd.

CSP – partneractiviteiten Naast doorlopende streaming van het gehele V2_pro- gramma alsmede hostingactiviteiten met externe partners, vonden de volgende speciale activiteiten plaats: - Nederlands Instituut voor Animatiefilm (Niaf): mailinglist-service - Scapino ballet: doorlopende breedbandaansluiting - Hydrous watermanagement event: streaming - Berlage Institute: permanente streaming-account

48 3.0 V2_Online

V2_ draait sinds 1994 een eigen internetserver en website dere culturele initiatieven en organisaties. In 2008 is in en was daarmee één van de eerste kunstinstellingen die samenwerking met De Balie (Amsterdam) een ondersteu- het Internet als een strategisch instrument is gaan inzetten. ningsaanvraag gedaan bij SenterNovem (Digitaliseren met De V2_website is intussen vijftien jaar in ontwikkeling en Beleid), onderdeel van het ministerie van EZ en OCW. trekt gemiddeld rond de 350.000 bezoekers per jaar. De Deze aanvraag werd in december 2008 gehonoreerd. Vanaf website wordt bezocht door een vaste groep gebruikers 1 januari 2009 zullen De Balie en V2_ een gezamenlijke en uit incidentele bezoekers die specifieke informatie over inspanning leveren om database te ontwikkelen: een open programma’s en activiteiten zoeken. Zo weten we dat de source-applicatie voor de documentatie en archivering site onder andere gebruikt wordt door universiteiten om van dynamische en interactieve media, die een spin-off onderzoek te doen naar de geschiedenis van de media- moet krijgen voor de gehele kunsten cultuursector. kunst. Sinds enkele jaren is een deel van het V2_Archief on- Looptijd CultureBase-project: 1 januari 2009–31 dec 2010 line ontsloten. Het reflecteert de opkomst van de digitale Financiering: SenterNovem subsidieregeling ‘Digitaliseren media en de thema’s die daarin aan de orde waren. In het met Beleid 2008’. V2_Archief zijn ook veel van de intussen internationaal bekende mediakunstenaars terug te vinden. Het archief V2_ Intranet voegt een belangrijke inhoudelijke kwaliteit toe aan V2_’s Als voorbereiding op het ontwikkelen van de nieuwe V2_ online-activiteiten. website en het online archief is een uitgebreide analyse gemaakt van alle interne en externe webomgevingen die V2_ rijk is. Omdat de aard van V2_projecten vaak multi- Ontwikkeling website en CultureBase disciplinair is, wordt er ook een grote diversiteit aan De V2_website is een goed bezochte website waar veel wiki’s, werkomgevingen en opslagmedia gebruikt om pro- informatie voorhanden is, maar is ook een complex geheel jecten inhoudelijk te documenteren. van gekoppelde data geworden die op vele servers draait. Om projecten of programma’s uit te voeren is er naast Dit moet nodig opgeschoond en aangepast worden. In inhoudelijke kennis ook veel algemene (projectmanage- 2007 werd een inventarisatie van het geheel aan online- ment) kennis nodig. Tot 2008 was er binnen de organisatie activiteiten gemaakt en is er aan een nieuwe structuur eigenlijk geen centrale plek waar alle informatie die be- voor de website gewerkt. In 2008 is begonnen met de trekking heeft op ‘werken bij V2_’ te vinden is: een Intra- voorbereidingen voor een totaal herziene website, die in net. 2009 online zal gaan: het digitale online-archief en de Begin 2008 werd er een uitgebreide wiki opgezet met functionaliteit van het huidige www.v2.nl zullen versmelten verwijzingen naar dit soort algemene informatie. Het type in één grote site. De bezoeker krijgt zo de mogelijkheid informatie waarnaar verwezen wordt betreft manuals, po- om het rijke verleden van V2_ rechtstreeks te relateren licies, how to’s, draaiboeken en templates. aan recente projecten, programma’s en publicaties. Het samenvloeien van het archief en de website heeft tot ge- Streaming-activiteiten van V2_ volg dat alle data uit het huidige archief overgeheveld In 2008 werden alle publiekspresentaties van V2_ live moet worden naar de nieuwe omgeving. Medio 2008 zijn gestreamd. Van de meeste live-streams werd tevens een hier de eerste voorbereidingen voor getroffen. De ontwik- gearchiveerde (on-demand) stream online geplaatst, waar- keling van de website zal in 2009 worden voortgezet. mee V2_ het aan het publiek mogelijk maakte om programma’s op een later tijdstip te (her)beleven of voor on- De plannen om de website te herstructureren boden een derzoeksdoeleinden te gebruiken. De streaming-setup die uitgelezen kans om een ander ambitieus project te starten: V2_ gebruikt is in februari geheel herzien. Wij maken nu de ontwikkeling van open source archief-software. In het gebruik van Quicktime-software en een Darwin-server. Te- verleden is al vaak gesproken over de wens om een spe- gelijk met het ontwikkelen van de nieuwe website wordt cifiek op nieuwe media gericht archiverings-CMS te ont- het streaming-archief volledig geïntegreerd en toegankelijk wikkelen, die vervolgens kan worden aangeboden aan an- gemaakt voor het publiek. Dit waardevolle archief is voor

49 vele doeleinden interessant en wellicht zijn er uiteindelijk ook inkomsten mee te verwerven door er educatieve programma’s mee te ontwikkelen in samenwerking met partijen in Nederland en daarbuiten.

De volgende V2_ activiteiten zijn live gestreamd: - Presentatie Dick Raaijmakers Monografie, 27 januari 2008 http://files.v2.nl/portal/events/video/boekpresentatie_ dickraaijmakers.ram - Test_Lab Multimodal, 21 februari 2008 http://framework.v2.nl/archive/archive/leaf/other/ default.xslt/nodenr-166495 - Test_Lab Topology, 17 april 2008 http://live.v2.nl/v2/2008/testlab/080417-topology.mov - Happening: Space Time Play, 2 mei 2008 http://live.v2.nl/v2/2008/happening/080502- happening.mov - Test_Lab_Happiness, 10 juli 2008 http://live.v2.nl/v2/2008/testlab/080710-happiness. mov - Test_Lab_Urban Play in action, 30 oktober 2008 http://live.v2.nl/v2/2008/testlab/081030-urban- play-in-action.mov - Test_Lab_Better than Reality, 11 december 2008 http://live.v2.nl/v2/2008/testlab/081211-better-than-re ality.mov - Life&Art, TransAgriculture, 19 december 2008

Een ‘gestreamd’ beeld van een Test_lab-programma

50 4.0 V2_Archief, Capturing Unstable Media

Het archief van V2_ houdt zich bezig met het archiveren mentatie van mediakunst, en een helder en gebruiks- en voor het publiek ontsluiten van materiaal (teksten, fo- vriendelijk archiefsysteem. to’s, video, audio, digitale documentatie) met betrekking tot projecten die V2_ op het gebied van elektronische Software en technologische ontwikkelingen kunst en cultuur heeft gerealiseerd. Het archief is ontstaan In het jaarverslag 2007 werd vermeld dat in 2008 het uit V2_’s eigen activiteiten en heeft dus een specifiek traject zou worden voortgezet dat moet leiden tot een V2_profiel. Er is een fysiek V2_archief, dat voornamelijk vervanging van de inmiddels verouderde en niet meer bestaat uit een grote hoeveelheid videomateriaal in ver- goed werkende archiefsoftware. (De software betreft een schillende formaten, en een digitaal archief. De nadruk eigen customising van het Nederlandse MMBase. Deze ligt op het digitale archief, dat voor het grootste deel draait enkel op een inmiddels verouderde softwarearchi- voor het publiek is ontsloten op de website: tectuur, met een steeds groter security-risico. Alle pogingen http://archive.v2.nl om de software te herstellen en te installeren op nieuwere platforms zijn in 2008 niet geslaagd). Inhoudelijke activiteiten Het grootste deel van 2008 heeft in het teken gestaan Gedurende 2008 is de archiefredacteur voortgegaan met van dit traject. Het belangrijkste wapenfeit is dat de aan- het toevoegen van de V2_events aan de oude database vraag voor ondersteuning van het traject, dat V2_ samen van het archief. Het meest interessant daarbij zijn wellicht met het Amsterdamse De Balie bij SenterNovem indiende de interviews die werden afgenomen met de medewerkers eind 2008, werd gehonoreerd. Dit betekent dat er, in sa- van het Sharewear-project van Di Mainstone, omdat deze menwerking met De Balie, verder gewerkt wordt aan de een idee geven hoe een betere inhoudelijke documentatie ontwikkeling van de nieuwe, meer gebruiksvriendelijke van artist-in-residence-projecten vorm kan krijgen binnen software en de nieuwe archiefwebsite. Daarbij is ook veel de V2_archiefsite. aandacht voor het vormen van een gemeenschap van ge- In 2006 is het V2_archief onder projectleiding van bruikers en het schrijven van goede documentatie van de Joke Brouwer gestart met een traject van evaluatie en inte ontwikkelen software. houdelijke uitdieping. Een aantal tools en processen in In afwachting van uitsluitsel over de subsidieaanvraag het archiefproject – interne documentatiestrategieën en was het werk al begonnen: het maken van een materiaal- de gebruikte database-ontsluitingssystemen – werden in analyse, analyse en formulering van het datamodel, analyse dat jaar grondig geanalyseerd. Begin 2007 werd het archief van de bestaande software met het oog op migratie, for- versterkt met de komst van een archiefredacteur/onder- muleren van eisen, risico-inschatting, enzovoorts. Een zoeker, die dit onderzoek voortzet. Het streven is de ar- groot deel van dit werk was ook nodig voor het schrijven chiefsite tot een levendige, inhoudelijke omgeving te ma- van het informatiebeleidsplan en als voorbereiding van ken, die voor V2_bezoekers en voor geïnteresseerden in de subsidieaanvraag bij SenterNovem. Dit voorbereidend mediakunst aantrekkelijk is, en waaruit bijvoorbeeld dos- onderzoek was grotendeels de taak van de archiefredac- siers voor educatie kunnen worden samengesteld die te- teur. vens een rol kunnen spelen voor pr-doeleinden. Daarmee Een tweede belangrijke stap is de beslissing geweest is de nadruk meer is komen te liggen op de documentatie, om de pr-website te vernieuwen, en in dit traject tevens beschrijving en contextualisering van reeds gearchiveerde het archief mee te nemen. Pr-website en archief zullen projecten en activiteiten en het inhoudelijk documenteren, beide gaan draaien op dezelfde software-architectuur. Ook beschrijven en contextualiseren van de lopende activiteiten hierdoor heeft de ontwikkeling van de nieuwe software van V2_. een zet gekregen. Werd in 2007 een inhoudelijke inhaalslag ingezet, in 2008 lag de nadruk op de analyses en onderzoeken die Metadata noodzakelijk waren voor de ontwikkeling van nieuwe soft- Een sterk punt van het V2_archief is het gebruik van me- ware en een nieuwe website. Die analyses en onderzoeken tadata. Al in een verhoudingsgewijs vroeg stadium is V2_ waren praktisch gericht, maar beoogden steeds een inte- gaan nadenken over goede toepassingen hiervan in een gratie van twee doeleinden: een goede en heldere docu- webomgeving. Daardoor onderhoudt V2_ nu een thesaurus

51 opstarten van de nieuwe archiefsoftware, aandacht worden besteed aan een verdere stroomlijning hiervan. Om de verspreide kennis en de verspreid liggende stukjes van het V2_archief te documenteren wordt een wiki gebruikt. In 2008 is deze wiki gemigreerd naar het V2_intranet. Daarin staat in principe alle kennis van het archief: van de plek waar dozen met DV-tapes zijn opge- Foto’s uit het V2_archief slagen, tot informatie over het datamodel.

Presentaties en netwerk van honderden termen die relevant zijn voor de beschrijving Arie Altena gaf namens het V2_archief gastles bij de MA van mediakunst en gebruikt worden in het digitale archief. Preservation & Presentation of the Moving Image van de Deze termen zijn in gebruik sinds het onderzoeksproject Universiteit van Amsterdam. Zeventien internationale Capturing Unstable Media (2003), en voldoen sinds 2005, MA-studenten waren een lange middag bij V2_ te gast. met het oog op uitwisselbaarheid en conservering, aan Namens V2_ presenteerde hij de inhoudelijke keuzes en open en uitwisselbare standaarden (XML, RDF). Capturing inhoudelijke thema’s voor het educatieve project Media- Unstable Media geldt nog altijd als voorbeeldproject voor Cultuur, geïnitieerd door de Amsterdamse Hogeschool voor vele andere initiatieven op dit gebied. V2_ gaat voort met de Kunsten. Voorts waren er verschillende formele en in- dergelijk onderzoek, en gericht zich vooral op het (verder) formele uitwisselingen van kennis met onder andere het onderzoeken en ontwikkelen van flexibele metadatamo- NIMK, ICN, IRI Centre Pompidou, Institute for Network Cul- dellen en opslagmethodes voor het ontsluiten van archie- tures, Rotterdams Stadsarchief en Sonic Acts. ven met voornamelijk aandacht voor ‘digitally-born’-content en de specifieke problematiek die daarbij komt kijken. Dit Personele bezetting archief gebeurt nu binnen het Culturebase-project en is onderdeel Gedurende 2008 was Arie Altena naast projectleider Joke van de ontwikkeling en uitbouw van de nieuwe archief- Brouwer de enige medewerker van het archief. Als ar- software. chiefredacteur nam hij ook het beheer van de mediatheek op zich. De middelen die vrijkwamen door het nog niet Digitalisering vervullen van de vacature na het vertrek van Sandra Fau- Een groot deel van V2_’s archief is momenteel digitaal connier (eind 2007) werden gebruikt voor hoogst noodza- beschikbaar (onder andere meer dan 17.000 foto’s), maar kelijke reparaties aan de huidige software, en voor de het omvangrijke video- en audioarchief dient nog gedigi- eerste praktische stappen naar een nieuwe archiefwebsite taliseerd te worden voor conserverings- en ontsluitings- en nieuwe archiefsoftware. Zo heeft Rui Guerra (software- doeleinden. Voor de digitalisering van het eigen archief ontwikkelaar bij V2_) samen met de archiefredacteur ge- ontbreken op het moment de financiële middelen. Subsi- werkt aan een analyse, vereenvoudiging en opschoning dieaanvragen in 2006 en 2007 werden niet gehonoreerd. van het datamodel van het archief, en een eerste vertaling De pogingen die in 2008 werden opgestart om dit project ervan naar werkende software. In 2009 blijft hij werken vorm te geven, zoals een mogelijke samenwerking met de aan de ontwikkeling van software voor de archiefwebsite. opleiding Beeld & Geluid van het Koninklijk Conservatorium Om de migratie van data voor te bereiden schreef de ont- te Den Haag, zijn op niets uitgelopen. Het archief van wikkelaar van de huidige software een aantal scripts die meer dan 25 jaar oud is in verval aan het raken. Het plan de migratie van de bestaande data mogelijk moet maken. voor de nabije toekomst is om in eigen huis een begin te Eind 2008 is een vacature geplaatst voor een nieuwe maken met digitalisering, als het niet voor conserverings- archiefmedewerker (2,5 dagen per week). Deze vacature doeleinden is, dan met het oog op de online ontsluiting is intussen opgevuld. van waardevol, historisch materiaal.

Infrastructuur Er is een begin gemaakt met een betere opzet van de op- slag van digitaal materiaal op de server, onder andere door een reorganisatie van de directory-structuur en het vastleggen van richtlijnen met betrekking tot bijvoorbeeld het streamen en archiveren van (video’s van) events. Toch blijkt uit ervaringen in 2008 dat dit een continue zorg blijft, aangezien de serverstructuur van V2_ behoorlijk veel verleden met zich meesleept. In 2009 zal, met het

Posters uit het V2_archief 52 5.0 Educatie

Het educatiebeleid van V2_ is afgestemd op het karakter de relatie tussen beeld en geluid in film. ‘Zelf doen’ staat en algemene beleid van de organisatie zodat ook hier on- hierbij voorop. Binnen WTS maken groepen kinderen en derzoek een prominente rol speelt. Het educatieprogramma jongeren zelf een geluidstrack voor een gegeven filmfrag- is dan ook niet zozeer gericht op scholieren van de basis- ment. De leerlingen analyseren de film, ontwerpen een school en middelbare school, maar eerder op hoger op- ‘score’, zoeken of maken de benodigde geluidsfragmenten, geleide studenten die kunnen bijdragen aan het onderzoek, en synchroniseren deze na bewerking met de beelden. De maar in dit programma zelf ook kennis opdoen. kinderen doen dit onder begeleiding, bijvoorbeeld van hun eigen onderwijzer of muziekleraar, met steun vanuit het Educatie en het V2_ archief WTS-project team, die ook zorgen voor een laatste pro- In 2008 werd het V2_archief benaderd door de Amster- fessionele eindbewerking. damse Hogeschool voor de Kunsten (AHK) met de vraag om, samen met onder andere het Stedelijk Museum Am- Educatie en opleidingen sterdam, NIMK, Beeld en Geluid en het Filmmuseum, deel Naast educatieprogramma’s in relatie tot het archief, wor- te nemen aan een door de school geïnitieerd media-edu- den in samenwerking met het Piet Zwart Instituut, afdeling catieproject: MediaCultuur. Voor dit project heeft V2_ uit Media Design Research, jaarlijks enkele specifieke activi- het eigen archief een dertiental kunstprojecten gekozen teiten (seminars, conferenties) georganiseerd. Deze ‘edu- die gebruikt zullen worden bij een pilot waarin kunstdo- catief’ gerichte activiteiten richten zich vooral op jonge centen-in-opleiding van zowel de AHK als Artez op basis studenten van verschillende opleidingen. van media(kunst)thema’s en de aangeleverde voorbeeld- In 2008 werden naast de reguliere educatie-activitei- werken lessen ontwikkelen, die door hen worden gegeven ten, ongeveer 26 lezingen gegeven op universiteiten, hoop een groot aantal middelbare scholen in het hele land. gescholen en bij kunstinstellingen, veelal over het ge- Binnen anderhalf jaar zal dit leiden tot een lespakket dachtegoed van V2_ en ontwikkelingen op het gebied van (boek, website, dvd). mediakunst en mediatheorie. Het V2_archief heeft actief meegeholpen aan de ontwikkeling van dit project. De archiefredacteur heeft tevens Educatie en activiteiten zitting genomen in de redactieraad die het project bege- V2_ organiseert jaarlijks een zestal activiteiten onder de leidde en de inhoudelijke thema’s vaststelde. Deelname naam Test_Lab die een hoog educatiegehalte hebben en aan dit project leverde veel informatie op over de staat gericht zijn op studenten van verschillende opleidingen. In van het V2_archief, en maakte duidelijk dat de huidige, deze programmareeks worden theorie en hands on-pre- matig functionerende archiefwebsite niet erg geschikt is sentaties gecombineerd en kan het publiek actief deelne- voor educatiedoeleinden. Anderzijds blijkt bij de oude pro- men en als user/tester fungeren. De presentatieserie is jecten ook vaak hoe belangrijk de functie van het V2_ar- kostenloos te bezoeken door studenten. chief is: de documentatie van dezelfde projecten elders op het internet is, wanneer ze al te vinden is, dikwijls ge- Hosts baseerd op brondocumenten uit het V2_archief. Het foto- Voor haar tentoonstellingen werkt V2_ met speciale op- materiaal – in veel gevallen van hoge kwaliteit – is in dat geleide hosts. Deze worden via workshops voorbereid op opzicht zeer belangrijk. hun werk als begeleider van het publiek in soms niet al te eenvoudige exposities. De hosts worden gerecruteerd Educatie-tools op universiteiten en kunstacademies. Het V2_Lab ontwierp in 2008 een software-tool voor het Deze aanpak is zeer succesvol gebleken en levert een Watch That Sound (WTS)-project, een initiatief van mu- grote meerwaarde op voor de exposities en het publiek, ziekdocent Jacques van de Veerdonk. De WTS Software dat zowel spelenderwijs door een tentoonstelling kan gaan Tool betreft een digitaal gereedschap voor het samenstellen als ook uitgebreide informatie over het werk en maker te en bewerken van geluidstracks op de computer voor kin- weten kan komen via gesprekken met de hosts. deren en jongeren. Doel van het WTS-project is om kinderen van verschillende leeftijden al doende inzicht te geven in

53 6.0 V2_Outdoors

Lezingen, gastcolleges, publicaties, jurywerk en ad- rator voor het festival in 2009 en 2010 (Wereld Expo). vieswerk van V2_medewerkers elders Datum: 17 en 18 oktober, 2009. Bij de twee presentaties - NTU-universiteit in Singapore. “NTU wishes to consult waren ongeveer 450 mensen aanwezig. (Alex Adriaan- the most prominent ‘thought leaders’ and research lea- sens) ders in IDM around the world and its related components - Bijdrage aan online Live Roundtable Discussion van IS- and invite them to a Symposium and Workshop.” 28, 29 SUE Magazine, 21 maart 2008, http://www.issue-maga- en 30 april. Er was een symposium, een workshop met zine.net (Arie Altena) veertig uitgenodigde vertegenwoordigers uit het bedrijfs- - ‘Over mediatheorie’, lezing op 24 juni 2008 aan de Mi- leven, universiteiten en drie internationale deelnemers nerva-academie in Groningen. Aantal bezoekers 63. uit de kunsten technologie-sector. Aantal bezoekers (Arjen Mulder) 185. (Alex Adriaansens) - ‘Mixed Realities’, 6 juni, Paraplufabriek, Nijmegen. Aantal - Presentatie ter gelegenheid van de eerste prijs voor bezoekers 37. (Michel van Dartel) ‘best research and theory’ bijdrage in 2008, voor de V2_ - ‘Interact or Die!’, lezing, 9 oktober in Gent (Vooruit) (B). publicatie Interact or Die! De prijs werd toegekend door Aantal bezoekers 133. (Arjen Mulder) het Boltzmann Institute in Oostenrijk tijdens de Prix Ars - Statement op ‘Cultuur 3.0, de toekomst van e-cultuur in Electronica en begeleidende conferentie. Aantal bezoe- Nederland’, een event georganiseerd door het Virtueel kers 225. (Arjen Mulder) Platform, Club11 PostCS, Amsterdam, 8 april 2008. Aan- - Body in Bits and Pieces, 22 mei in de Jaarbeurs, Utrecht tal bezoekers 110. (A. Nigten en A. Adriaansens) (ICT-conferentie). Aantal bezoekers 173. (Michel van - Presentatie/lezing ‘Locative Stories/verhalennetwerken Dartel) en plekken’, op ‘Hybride Stad’, symposium, 19 april - Presentatie op de opening van het eArts-festival in 2008, Cultureel Centrum Genk (B). Aantal bezoekers 87. Shanghai. V2_ is adviseur, heeft zitting in de internatio- (Arie Altena) http://www.experiency.de/hybridestad/nl/ nale advisory board, ontwikkelt workshops en is co-cu- symposium_sprekers.php

Arjen Mulder vlak voor de aanvang van zijn lezing over Dick Raaijmakers in Huddersfield

54 - Lezing bij Geert Lovink’s New Media Practices, MA Mas- - Lezing over generative art, onderdeel van ‘Hello process, ters in New Media, Mediastudies, Universiteit van Am- in rand () we trust’, een project van Aymeric Mansoux & sterdam, 8 september 2009 (over blogs, software en Marloes de Valk, SIGN, Groningen, 13 maart 2008 (Arie web 3.0). Aantal bezoekers 87. (Arie Altena) Altena) - ‘Truth in media art through sensory-motor coordination’, - Culture Labs, Z33 en digitaal platform, Hasselt (B), 9 oktober, conferentie van de Zuricher Hochschule der lezing The Patchingzone, a V2_ spin-off, april 2008. Kunste, Zurich (CH). Aantal bezoekers 176. (Michel van Aantal bezoekers 56. (Anne Nigten) Dartel) - Space cowboys conference, Hasselt (B), ‘Invisible and - ASEF en ISEA, New media summit, Singapore, case stu- immediate!’ Keynote lezing, mei 2008. Aantal bezoekers dies presentatie, juli 2008. Aantal bezoekers 137. (Anne 107. (Anne Nigten) Nigten) - Hogeschool Nijmegen en Arnhem, lectoren en kennis- - Share festival, jury en lezing, Turijn, (IT) jan. 2008. Aantal kringbijeenkomst, lezing oktober 2008. Aantal bezoekers bezoekers 56. (Anne Nigten) 73. (Anne Nigten) - Mobile City, Stalkshow projectpresentatie, Rotterdam, - Nederland Open in Verbinding, Amsterdam, ‘Open source februari 2008. (Anne Nigten) en free software voor de realisatie van elektronische - Presentatie bij Impakt, Utrecht. Impakt en z25 organi- kunst’, lezing november 2008. (Anne Nigten) seerden gezamenlijk een expert-meeting en netwerk- - Experimenta, Amsterdam, ‘URBAN PLAY IN ACTION!’ Le- avond voor de Utrechtse sterke en groeiende nieuwe- zing, november 2008. (Anne Nigten) mediasector. 11 december 2008, 65 bezoekers. (Alex - TD conferentie, lezing ‘The Patchingzone case study’, Zü- Adriaansens) rich, (CH) november 2008. Aantal bezoekers 213. (Anne - Keynote spreker in het MOMA, New York (US) bij de in- Nigten) troductie van de expositie Synthetic Times in het pro- - ART TECH MEDIA International Forum, Cordoba 0.8. Key- gramma ‘Modern Monday’. Presentaties van Fan Dian note lezing voor de conferentie en een workshop over (dir. NAMOC) en Zhang Ga artistiek directeur van de ex- kunst en creative research, in Cordoba, Andalusië (ES). positie. 14 april 2008. Aantal gasten: 163. (Alex Adri- Aantal bezoekers/deelnemers 125. (Alex Adriaansens) aansens) - Hogeschool Rotterdam en Omstreken, afd. Media design, - Debat en interview in de Waag Society. Datum: 28 mei lezing, dec. 2008. Aantal bezoekers 23. (Anne Nigten) 2008, aantal bezoekers 36. (Alex Adriaansens) - Inter Communicatiuon Center, Tokyo (J) 10th Anniversary - ‘Waarheid in de mediakunst’, 25 november, Katholieke Session Series Vol.1. Special international Symposium Hogeschool Limburg, Genk (B). Aantal bezoekers 78. ‘The Future of Media x Art’. 9 maart 2008. Aantal bezoe- (Michel van Dartel) kers 470. (Alex Adriaansens) - Presentatie Ars Electronica festival, Pixelspace confe- http://www.ntticc.or.jp/Archive/2007/TheFutureOfMedia- rentie, ‘Encounters between R&D and aRt&D: The art of Art/index.html the accident?’, Linz (AT). Datum 4 september, 2008. Aan- tal bezoekers 81. (Anne Nigten en Jan Misker) Jurywerk, advieswerk elders door V2_ medewerkers - Lezing over het werk van Dick Raaijmakers bij uitvoe- - Trondheim Meta.morph – een tweedaagse expert meeting ringen van diens performance De grafische methode met vier vertegenwoordigers uit de kunsten technolo- fiets (1979) (Arjen Mulder): giesector en enkele universiteiten in Noorwegen. Inzet • Nieuwe Kerk, Den Haag, TodaysArt festival (2x), het ontwikkelen van een nieuwe biënnale op het gebied 150 bezoekers; van kunst en technologie voor Trondheim. Acht interna- • Korzo theater, 80 bezoekers; tional experts. (Alex Adriaansens) • November Music, Gent, De Byloke, 65 bezoekers; - Internationale advisory board voor de expositie Synthetic • November Music, Den Bosch, Verkade Fabriek, Times i.s.m. het national Art Museum Of China – NAMOC 65 bezoekers; in Beijing (China) en Zhang Ga (artistic director Synthetic • Huddersfield Contemporary Music festival (UK), Times), (Alex Adriaansens) 150 bezoekers. - Lid van de Werkveld Advies Raad (WAR) van het Frank - Gastles in bij Preservation and Presentation 3, van de Mohr Instituut, Groningen, (Alex Adriaansens) MA Preservation and Presentation of the Moving Image, - Brainstom over de noodzakeijke culturele aspiraties in Universiteit van Amsterdam, mei 2008. Aantal studenten het stedelijk ontwikkelingproject Leidsche Rijn. Opgezet 43. (Arie Altena) door Piet Barendse cultureel intendant Leidsche Rijn. - Presentatie van de inhoud van het educatieprogramma Datum: 9 december 2008. (Alex Adriaansens) Mediacultuur, Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten, - Lid internationale adviesraad van de Transmediale in 29 oktober 2008. Aantal bezoekers 37. (Arie Altena) Berlijn (jaarlijks festival voor eCultuur). (Alex Adriaan-

55 sens) interviews met Kurt Hentschlõger, Stephen O’Malley, Jan - Interview met Adrian de Regt, hoofd Kunstzaken v.d. ge- Peter E.R. Sonntag, Ernie Gehr, Frank Bretschneider, Tho- meente Arnhem, voor de ontwikkeling van een nieuw mas Köner, Jürgen Reble. (Arie Altena) kunstcentrum in Arnhem. Video interview. (Alex Adri- - Kunst und GPS, Esther Polaks lokative Kunst, in Derrick aansens) de Kerckhove, Martina Leeker, Kerstin Schmidt (Hg.) - Brainstorm (2x) over de ontwikkeling van het pand van McLuhan neu Lesen: Kritische Analysen zu Medien und Witte de With Centrum voor Hedendaage Kunst. (Alex Kultur im 21 Jahrhundert, transcript Verlag, Bielefeld, p. Adriaansens) 430–443. (Arie Altena) - Expert meeting met Jerome Delors (dir. Gaite Lyrique) http://www.transcript-verlag.de/ts762/ts762.php over de ontwikkeling van Gaite Lyrique, een nieuw am- - Sharewear-tekst voor (re)Actor3: 3d international con- bitieus centrum voor kunst en media in Parijs dat in ference on Digital Live Art (catalogus), Liverpool (UK). 2009 opent. Bekeken is tevens hoe er vormen van sa- (Michel van Dartel) menwerking ontwikkeld kunnen worden. (Alex Adriaan- - ‘Over Tape That, de Mozart Takes, het N-Collective en sens) compositie. Interview met Koen Nutters’ / ‘On Tape That, - Lid van de redactieraad van het Media Cultuur-project the Mozart Takes, the N-Collective and composition. In- geïnitieerd door Emile Heijnen en de Amsterdamse Ho- terview with Koen Nutters’, in Annual 2007, Netwerk/Cen- geschool voor de Kunsten, interne projectblog: http://pro- ter for Contemporary Art, Aalst, 2008, p. 172–184. (Arie jectmediacultuur.web-log.nl (Arie Altena), Altena) http://www.bamart.be/pages/detail/nl/1931 - Gesprek met John Holland, IRI (Institute for Research - Bijdrage aan project True Mirror van Dexter Sinister, and Innovation), Centre Pompidou, Parijs, december 2008 deel van de 2008 Whitney Bienniale. De bijdrage bestond i.v.m. mogelijke kennisuitwisseling op het gebied van uit het schrijven van een ‘parallel text’, verspreid per archivering. (Arie Altena) e-mail op 10 maart 2008. (Arie Altena) - Gastcolleges bij BA-college Fotografie/Avant-garde, - ‘Participatie in/en interactieve kunst’, in Liesbeth Huy- Kunstgeschiedenis, Rijksuniversiteit Groningen, mei–juni brechts (red.), Cross-over: Kunst, media en technologie 2008. (Arie Altena) in Vlaanderen, LannooCampus/BAM, 2008, p. 93–98. - Gastdocent keuzevak Literary Machines, ontwikkeld voor (Arie Altena) http://www.bamart.be/pages/detail/nl/2169 en gegeven aan BA Mediastudies/Nieuwe Media, Uni- - ‘Maar wanneer is het een verhaal?’ in Liesbeth Huy- versiteit van Amsterdam, oktober 2008 – januari 2009. brechts, Sanne Jansen e.a. (red.), Hybride Stad, Media & (Arie Altena) Design Academy, Genk, 2008. (Arie Altena) - Deelname aan werkconferentie Sound and Light Sculp- http://www.experiencelab.be/hybridestad/nl/Maar-wan- tures, georganiseerd door de Culture Mile in Enschede, neer-is-het-een-verhaal.php Rijksmuseum Twenthe, 26 & 27 maart 2008. (Met o.a. - ‘Developing Reconfigurable Dresses, interview with Di Raviv Ganchrow, Jens Brand en Max Neuhaus). (Arie Mainstone, Stock and Simon de Bakker about the devel- Altena) opment of Sharewear’, V2_archive, 2008. (Arie Altena) - Bestuursvoorzitter van Stichting 2, ondersteunt de acti- http://framework.v2.nl/archive/archive/node/text/ viteiten van DNK-Amsterdam, http://www.dnk-amster- default.xslt/nodenr-167166 dam.com (Arie Altena) - ‘Multimodal art and media’ in Ad-dict Inspiration book - Commissielid Fonds voor de Beeldende Kunsten Vorm- #29 ‘In.tangible.scape.s’ (Michel van Dartel) geving en Bouwkunst. (Arie Altena en Alex Adriaan- - ‘De computer als creatieve toverdoos, interview met Mi- sens). chiel Koelink’, in Boekman 75, Kunst en digitalisering, - Kerndocent Interactive Media & Environment, Frank Mohr jaargang 20, zomer 2008. p. 88–92. (Arie Altena) Instituut, Hanzehogeschool Groningen (tot 1 juli). (Arie http://www.boekman.nl/boekman_75_persbericht.html Altena) - recensie van George E. Lewis, ‘A Power Stronger Than - Gesprek over samenwerking, uitwisseling van kennis. Itself: The AACM and American Experimental Music’, in Een ontmoetingsgesprek met Masanao Takeyama (Keio Gonzo (Circus) #87, juli–augustus 2008, p. 92. (Arie Al- University, Tokyo, Japan) en Daan Archer (attaché voor tena) http://www.gonzocircus.com/gcsite/index.html Science and Technology van de Nederlandse ambassade - recensie van DVD-box Edwin Brienen Collection, in Me- in Tokyo (Michel van Dartel, Anne Nigten) tropolis M, #4 augustus–september 2008, p. 88. (Arie Altena) Publicaties/papers van V2_ medewerkers - ‘Truth in media art through sensory-motor coordination’ - Boris Debackere, Arie Altena en Lucas van der Velden, in Monitoring scenography 2:Space and Truth. (Michel Sonic Acts XII, The Cinematic Experience, Sonic Acts van Dartel) Press, 2008. Samenstelling, redactie en eindredactie; - recensie van Eric Kluitenberg, ‘Delusive Spaces: Essays

56 on Culture, Media and Technology’, in OPEN #15 Maak- Prijzen baarheid, NAi Uitgevers, SKOR, 2008, p. 200–201 // re- - Media.Art.Research.Award van het Ars Electronica, ter view of Eric Kluitenberg, ‘Delusive Spaces: Essays on beschikking gesteld door het Boltzmann Instituut in Culture, Media and Technology’, in OPEN #15 Social En- Oostenrijk. De prijs werd toegekend voor de bijdrage die gineering, NAi Uitgevers, SKOR, 2008, p. 200–201 (Arie de V2_publicaties leveren aan de internationale theo- Altena) http://www.skor.nl/artefact-3916-nl.html rievorming op het gebied van kunst, technologie en sa- - Sonic Acts XII, The Cinematic Experience. Samenstelling menleving. De prijs werd toegekend voor de publicatie en redactie van Sonic Acts XII, The Cinematic Experience, Interact or Die! (uitgegeven in 2007). Festival, 21–24 februari 2008, Paradiso, De Balie, NIMK, - Most influential exhibion in China in 2008 Award, toe- Amsterdam. (Arie Altena) gekend tijdens de ‘3rd AAC – Art of China Award’ in - Publicatie Space cowboys conference, Hasselt, ‘Doctors Beijing voor de expositie Synthetic Times (NAMOC, 2008). have to deal with aesthetics’, essay, (publicatie ver- De genomineerden voor deze prijs waren onder andere krijgbaar begin 2009) (Anne Nigten) de 7th Sjanghai Biënnale, Shenzen Biënnale, 3rd Gu- - ‘De verlossing van Dick Raaijmakers’, essay in De Gids angzhou Triennial) nr 6/7, juni–juli 2008, themanummer bij het Holland Festival. (Arjen Mulder)

7.0 Publiciteit en Media

V2_ heeft vooral over de buitenlandse belangstelling van Het Dutch Electronic Art Festival (DEAF) toont zich media voor haar activiteiten niet te klagen. In Nederland daarbij een dankbaar podium voor de presentatie van de blijft het echter moeilijk om de thema’s en activiteiten bij kennis en expertise die V2_ heeft opgebouwd en dient als de landelijke media onder de aandacht te krijgen. Het ge- vehikel voor de wat moeilijker liggende activiteiten van bied van onderzoek, de publicaties en publiekspresentaties V2_. worden nauwelijks opgepikt door de dagen weekbladen, V2_ poogt in zijn communicatie toegankelijker te wor- hoogstens door de vakbladen. Toch is de naam V2_ een den voor een breder publiek, zonder de specialisten en begrip onder een specifieke groep kunstenaars en bij een kunstenaars daarmee van zich te vervreemden. V2_ heeft specifiek publiek, dat zeer divers van achtergrond is. Dit de toon en helderheid van de communicatie verder ver- publiek volgt aanzienlijk minder wat de landelijke dag- beterd als onderdeel van haar voortdurende taak media bladen melden en is veel meer georiënteerd op de vele en publiek aan te zetten tot kritische reflectie op kunst en ‘community media’ zoals blogs, Flickr, Youtube, Linkedin, mediatechnologie in het algemeen, en de specifieke acti- Facebook en andere mediakanalen, waar men zelf foto- viteiten en rol van V2_ in het bijzonder. verslagen plaatst en debat voert. Het is ondoenlijk hier een goed overzicht van te maken, gezien de grote diversiteit Communicatieplan aan media. In 2008 is er een nieuwe medewerker Communicatie & pr Het blijft een voortdurende taak van de afdeling com- aangesteld. Het communicatieplan dat in datzelfde jaar is municatie en publiciteit om de Nederlandse media aan te opgesteld was breed van opzet en gericht op het verbete- zetten tot een kritische kijk op kunst en mediatechnologie ren van de communicatie van de organisatie als geheel. in het algemeen, en de activiteiten van V2_ in het bijzonder. De hoofdlijn van het communicatieplan 2008 luidt: het Kunst in de context van de technologische cultuur is versterken van de naam en activiteiten van V2_ in Rotter- schijnbaar een hermetisch terrein, ook nog voor de huidige dam, Nederland en internationaal. Het doel was de acti- generatie journalisten in Nederland. We werken allemaal viteiten en de organisatie bekender te maken bij een pu- met media en de media transformeren onze maatschappij bliek buiten de inner circle van internationale media-, in een steeds hoger tempo, maar het blijft moeilijk om dit kunsten elektronicadeskundigen. Er bestond behoefte verschijnsel kritisch en vooral ook binnen een brede con- aan het structureren en versterken van de continuïteit in text te bespreken, laat staan te vertalen naar het domein communicatie en pr-uitingen. van kunst en cultuur. Om dit doel te bereiken is in 2008 een begin gemaakt

57 met het opfrissen van de huisstijl, het ontwikkelen van Ook zijn de banden met de Willem de Kooning Acade- een nieuwe website (die in 2009 online komt) en is een mie en het Piet Zwart Instituut (MA-opleiding) aangehaald. nieuwe beschrijving gemaakt van de organisatie en de Ruim driehonderd eerstejaars studenten van alle afdelingen verschillende activiteiten ten behoeve van de algemene hebben aan het begin van hun schooljaar een introductie communicatie. Hierbij is de lijn gevolgd dat de vier hoofd- gekregen bij V2_. Ook hebben bij verschillende gelegen- activiteiten, de pijlers van V2_, steeds in samenhang wor- heden kunstenaars en medewerkers van V2_ gastcolleges den gecommuniceerd, terwijl er niet op alle losse onder- verzorgt. Studenten van de Media-opleiding van het Piet delen wordt ingegaan. Deze vier hoofdactiviteiten zijn: Zwart Instituut hebben hun werk in V2_ gepresenteerd, produceren, presenteren, archiveren en publiceren in en evenals de studenten van het Media Technology-pro- rond het gebied van de elektronische kunst. De kerntaken gramma van de Universiteit Leiden. Op deze manier wordt zijn beschreven in een nieuwe flyer, en in de nog te druk- niet alleen een potentieel toekomstig publiek bekend ge- ken brochure, en zullen ook de hoofdstructuur vormen maakt met V2_, maar wordt ook een groep van toekomstige van de nieuwe website. De nieuwe huisstijl en het nieuwe kunstenaars, medewerkers en vrijwilligers bereikt. logo komen terug in alle V2_ uitingen, van het visitekaartje tot de nieuwe maandelijkse e-mail-nieuwsbrief, en van V2_ in de media de website tot de posters. Door consequent gebruik te Het verschijnen van Dick Raaijmakers: Monografie en de maken van dezelfde typografie en vormtaal wordt de her- daaraan gekoppelde uitvoeringen van De grafische methode kenbaarheid van V2_uitingen vergroot. fiets hebben in 2008 geleid tot goede golf van publiciteit in de landelijke dagbladen. Voor de publieksprogramma’s Publieksactiviteiten en met name buitenlandse activiteiten was in de Neder- Om de zichtbaarheid van de projecten en de organisatie landse media in 2008 weinig aandacht. Dit probleem is te vergroten in Rotterdam en deze bekend te maken bij eind 2008 geanalyseerd, en het versterken van de banden een breder publiek, heeft V2_ in 2008 actief geparticipeerd met de journalistiek wordt één van de speerpunten in de in verschillende (laagdrempelige) festivals zoals ‘De wereld communicatie- en pr-strategie van 2009. Het is onder van Witte de With’ en de ‘Museumnacht’ in Rotterdam en meer opgenomen in het Sia Raak-project dat in 2008 is ‘Todays Art’ in Den Haag. Bij deze festivals lag het accent gestart, waarbij de dialoog wordt aangegaan met critici op het presenteren van projecten in de openbare ruimte. van het ‘Domein voor de Kunstkritiek’. Veel mensen die niet bekend waren met V2_ zijn bij deze gelegenheden voor het eerst met de organisatie in contact gekomen.

Recensie in NRC Handelsblad over heropvoering van De grafische methode fiets

58 8.0 Cijfers en feiten

Deze paragraaf bevat algemene cijfers en feiten, over de activiteiten, bezoekersaantallen, het aantal lezingen en presentaties die bij collega instellingen, op universiteiten en bij andere instellingen verzorgd werden e.d.

Prestaties: informatieraster en toelichting op de verschillen Verschil plan 2008 Activiteit Verslag 2007 Plan 2008 Gerealiseerd 2008 verslag 2008 presentaties/tentoonstellingen 10 15 21 6 lezingen en debatten in/buiten Rdam 29 25 23 -2 educatie lezingen/workshops 6 6 10 4 workshops/expertmeetings 6 6 4 -2 publicaties 2 2 2 0 performanceprogramma 1 1 1 0 expositie buitenland Taiwan 1 1 2 1 artists in residence/fellowship 2 4 4 0 onderzoeksproj. Lab- Min EZ 2 2 1 -1 Europese projecten 1 2 1 -1 Totaal 61 64 69 5

Bezoeken presentaties/tentoonstellingen 2.030 3.600 4.370 770 lezingen en debatten in/buiten R’dam 2.460 2.750 2.934 184 workshops/expertmeetings 423 250 986 736 educatieve activiteiten 2.321 750 978 228 exposities in buitenland 25.000 25.000 95.000 70.000 performanceprogramma 83 120 113 -7 artist in residence 78 150 zie presentaties -150 onderzoeksproj. Lab n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. Europese projecten 267 200 zie workshops -200 Totaal 32.885 32.820 104.381 71.561

DEAF DEAF07 mini-DEAF mini-DEAF bezoeken 9.200 1.500 115 -1.385 Totaal 42.085 34.384 104.565 70.181

Toelichting op afwijkende cijfers:

1. De mini-DEAF-editie werd uiteindelijk als een eendags 2. Het totaal aan lokale bezoekers nam weer toe in 2008, conferentie met speciale entourage uitgevoerd. Aan- daarnaast namen tevens de bezoekers voor internationale vankelijk was een meerdaags en uitgebreid programma activiteiten sterk toe vanwege een zeer succesvolle ex- gepland dat echter te grote financiële risico's had gezien positie in China. het aantrekken van extra financiering (zie ook voortgang DEAF).

59 9.0 Over de organisatie

Bestuurssamenstelling december 2007

Voorzitter: Theo Beckers (voormalig prof. Vrijetijdswetenschappen aan de universiteit Tilburg en dir. van Telos) Penningmeester: Patrick van Mil (adj. dir. NAi, Rotterdam) Bestuursleden: Christine de Baan (Architectuur biënnale, Rotterdam) Peter Werkhoven (TNO Defensie en Veiligheid, Delft)

Personeel in dienst in 2008

Directie: Alex Adriaansens (directeur), Joke Brouwer (adjunct-directeur) Publieksprogramma’s: Alex Adriaansens (hoofd), Michel van Dartel (junior curator), Nicky Assman (ass.), Barbara Nordhjem (ass.) Lab: Anne Nigten (hoofd), Jan Misker (projectleider), Piem Wirtz (projectleider), Michel van Dartel (projectleider), Artm Baguinski (softwareontwikkelaar), Simon de Bakker (softwareontwikkelaar), Stock Plum (hardwareontwikkelaar), Rui Guerra (softwareontwikkelaar), Jelle van der Ster (softwareontwikkelaar), Andres Navarro (stagiair), David Castanheira (stagiair), Chiel Vaessen (stagiair) Communicatie (uitgeverij, pr en archief): Joke Brouwer (hoofd), Arjen Mulder (redacteur publicaties), Arie Altena (redacteur archief), Joris van Ballegooijen (communicatie- en pr-medewerker) Productie: Wilco Tuinman (productieleider), Richard Bierhuizen (productiemedewerker) Administratie/beheer: Danielle Meyboom (hoofd), Dineke Keemink (boekhouder), Anne-Mercedes Langhorst (office-medewerker), Maarten te Paske (systeembeheerder), Rejo Zenger (ass. systeembeheerder), Peter Duimelinks (V2_Store)

In vaste dienst in 2008 – 17,5 fte Projectmedewerkers (niet op loonlijst): Jan Sprij (fotograaf), Mennolt van Wasbeek en Carl Weidner (streamingactiviteiten)