Program Ochrony Środowiska Dla Miasta Radomia Na Lata 2021-2026 Z Perspektyw Ą Do Roku 2030

Załącznik nr 1 do Zarządzenia nr 1877/2020 Prezydenta Miasta Radomia z dnia 13 października 2020 r.

Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

PROJEKT

Radom, 2020

1 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

2 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Opracowano na zlecenie Gminy Miasta Radomia przez firm ę:

ATMOTERM S.A. 45-031 Opole, ul. Łangowskiego 4 tel. +48 77 442 66 66, fax +48 77 442 66 95 e-mail: [email protected] http://www.atmoterm.pl

Zespół autorów: pod kierownictwem: mgr in ż. Janusz Pietrusiak in ż. Edyta Benikas mgr in ż. Roman Grzebiela mgr in ż. Danuta Wunschik mgr in ż. Ireneusz Sobecki mgr Karolina Surmiak mgr Anna Wahlig dr in ż. Ewelina Wikarek - Paluch

3 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Spis tre ści 1. WST ĘP ...... 9 1.1. WPROWADZENIE ...... 9 1.2. PODSTAWA PRAWNA I CEL OPRACOWANIA ...... 9 1.3. METODYKA SPORZ ĄDZANIA PROGRAMU ...... 9 1.3.1. Analiza danych wej ściowych, identyfikacja problemów i zagro żeń ...... 10 1.3.2. Opracowanie celów strategicznych w zakresie ochrony środowiska ...... 10 1.3.3. Opiniowanie oraz konsultacje społeczne ...... 11 1.3.4. Streszczenie ...... 11 2. UWARUNKOWANIA PRAWNE, SPÓJNO ŚĆ Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI I PROGRAMOWYMI ...... 14 Wprowadzenie ...... 14 2.1. DOKUMENTY KRAJOWE ...... 14 2.2. DOKUMENTY WOJEWÓDZKIE ...... 21 2.3. DOKUMENTY MIEJSKIE ...... 29 Podsumowanie ...... 34 3. OCENA STANU ŚRODOWISKA ...... 35 3.1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY MIASTA RADOMIA ...... 35 3.1.1. Struktura u żytkowania gruntów ...... 36 3.1.2. Demografia ...... 36 3.1.3. Sytuacja gospodarcza ...... 36 3.1.4. Gospodarka wodno-ściekowa ...... 37 3.1.5. Zaopatrzenie w ciepło ...... 38 3.1.6. Zaopatrzenie w gaz ...... 39 3.1.7. Infrastruktura komunikacyjna ...... 39 3.2. OCHRONA KLIMATU I JAKO ŚCI POWIETRZA ...... 39 3.2.1. Klimat ...... 39 3.2.2. Jako ść powietrza ...... 40 3.2.3. Odnawialne źródła energii ...... 42 3.2.4. Ochrona powietrza i rozwój energetyki w kontek ście adaptacji do zmian klimatu. 43 3.2.5. Analiza SWOT ...... 44 3.2.6. Podsumowanie, tendencje zmian stanu środowiska ...... 44 3.3. OCHRONA PRZED HAŁASEM ...... 44 3.3.1. Ocena stanu akustycznego środowiska ...... 45 3.3.2. Analiza SWOT ...... 48 3.3.3. Podsumowanie ...... 48 3.4. POLA ELEKTROMAGNETYCZNE (PEM) ...... 49 3.4.1. Główne źródła pól elektromagnetycznych ...... 49 3.4.2. Wyniki bada ń monitoringowych i kontrolnych pól elektromagnetycznych ...... 49 3.4.3. Analiza SWOT ...... 51 3.4.4. Podsumowanie ...... 51 3.5. GOSPODAROWANIE WODAMI ...... 51 3.5.1. Zasoby wód powierzchniowych ...... 51 3.5.2. Jako ść wód powierzchniowych ...... 52 3.5.3. Zasoby wód podziemnych ...... 53

4 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 3.5.4. Jako ść wód podziemnych ...... 55 3.5.5. Zagro żenie powodziowe ...... 56 3.5.6. Zagro żenie susz ą ...... 57 3.5.7. Ochrona wód w kontek ście adaptacji do zmian klimatu ...... 58 3.5.8. Analiza SWOT ...... 58 3.5.9. Podsumowanie ...... 59 3.6. GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA ...... 59 3.6.1. Zaopatrzenie w wod ę ...... 59 3.6.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków ...... 61 3.6.3. Gospodarka wodno – ściekowa w kontek ście adaptacji do zmian klimatu ...... 62 3.6.4. Analiza SWOT ...... 64 3.6.5. Podsumowanie ...... 64 3.7. ZASOBY GEOLOGICZNE ...... 64 3.7.1. Analiza SWOT ...... 66 3.7.2. Podsumowanie ...... 66 3.8. GLEBY...... 67 3.8.1. Charakterystyka i stan gleb ...... 67 3.8.2. Ochrona gleb w kontek ście adaptacji do zmian klimatu ...... 71 3.8.3. Analiza SWOT ...... 72 3.8.4. Podsumowanie ...... 73 3.9. GOSPODARKA ODPADAMI I ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW ...... 73 3.9.1. Gospodarka odpadami komunalnymi ...... 73 3.9.2. Gospodarka odpadami innymi ni ż komunalne ...... 77 3.9.3. Instalacje zagospodarowania odpadów ...... 78 3.9.4. Zapobieganie powstawaniu odpadów (ZPO) ...... 79 3.9.5. Główne cele i zało żenia WPGO ...... 79 3.9.6. Analiza SWOT ...... 80 3.9.7. Podsumowanie ...... 80 3.10. ZASOBY PRZYRODNICZE ...... 81 3.10.1. Obiekty i obszary chronione ...... 81 3.10.2. Europejska sie ć ekologiczna NATURA 2000 ...... 81 3.10.3. Korytarze ekologiczne ...... 82 3.10.4. Lasy ...... 84 3.10.5. Ochrona zasobów przyrodniczych i le śnych w kontek ście adaptacji do zmian klimatu ...... 84 3.10.6. Analiza SWOT ...... 85 3.10.7. Podsumowanie ...... 85 3.11. ZAGRO ŻENIA POWA ŻNYMI AWARIAMI PRZEMYSŁOWYMI (PAP) .. 86 3.11.1. Zakłady o zwi ększonym i du żym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej 86 3.11.2. Przypadki wyst ąpienia powa żnych awarii przemysłowych ...... 86 3.11.3. Powa żne awarie przemysłowe w kontek ście adaptacji do zmian klimatu ...... 86 3.11.4. Analiza SWOT ...... 87 3.11.5. Podsumowanie ...... 87 4. CELE I KIERUNKI DZIAŁA Ń PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA, ZADANIA I ICH FINANSOWANIE ...... 88 4.1. CELE I KIERUNKI DZIAŁA Ń PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 88 4.2. HARMONOGRAM REALIZACJI DZIAŁA Ń DO ROKU 2030 ...... 89

5 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 4.3. GŁÓWNE RYZYKA I ZAGRO ŻENIA W REALIZACJI ZADA Ń ...... 150 5. WDRA ŻANIE, ZARZ ĄDZANIE I MONITORING REALIZACJI ZAŁO ŻEŃ PROGRAMU ...... 151 5.1. SYSTEM ZARZ ĄDZANIA PROGRAMEM ...... 151 5.2. PODMIOTY ZAANGA ŻOWANE W REALIZACJ Ę PROGRAMU ...... 153 5.3. INSTRUMENTY I ŚRODKI REALIZACJI POLITYKI OCHRONY ŚRODOWISKA 153 5.3.1. Regulacje ogólnoprawne ...... 154 5.3.2. Instrumenty prawno – administracyjne ...... 154 5.3.3. Instrumenty ekonomiczne ...... 155 5.4. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA DZIAŁA Ń ŚRODOWISKOWYCH ...... 156 5.4.1. Środki własne ...... 156 5.4.2. Środki zagraniczne (w tym unijne) ...... 156 5.4.3. Środki krajowe ...... 159 6. MONITORING REALIZACJI PROGRAMU ...... 164 7. USTALENIA STRATEGICZNEJ OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU PROGRAMU ...... 168

6 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Wykaz poj ęć i skrótów u żytych w opracowaniu

bd. brak danych BDL Bank Danych Lokalnych Głównego Urz ędu Statystycznego aPGW Aktualizacja Planu gospodarowania wodami aPW ŚK Aktualizacja Programu wodno-środowiskowego kraju ARiMR Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa BaP benzo(a)piren BZI bł ękitno-zielona infrastruktura dam 3 dekametr sze ścienny (1 dam 3 = 1 000 m 3) EOG Europejski Obszar Gospodarczy GIO Ś Główny Inspektorat Ochrony Środowiska GUS Główny Urz ąd Statystyczny GZWP główny zbiornik wód podziemnych hm 3 hektometr sze ścienny (1 hm 3 = 1 000 000 m 3) IMGW Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej JCWP jednolite cz ęś ci wód powierzchniowych JCWPd jednolite cz ęś ci wód podziemnych Kpgo Krajowy plan gospodarki odpadami 2022 KZGW Krajowy Zarz ąd Gospodarki Wodnej

LDWN długookresowy średni poziom d źwi ęku A wyra żony w decybelach (dB), wyznaczony w ci ągu wszystkich dób w roku, z uwzgl ędnieniem pory dnia (rozumianej jako przedział czasu od godz. 6.00 do godz.18.00), pory wieczoru (rozumianej jako przedział czasu od godz. 18.00 do godz. 22.00) oraz pory nocy (rozumianej jako przedział czasu od godz. 22.00 do godz. 6.00), LN długookresowy średni poziom d źwi ęku A wyra żony w decybelach (dB), wyznaczony w ci ągu wszystkich pór nocy w roku (rozumianych jako przedział czasu od godz. 22.00 do godz. 6.00) NFO ŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej OZE odnawialne źródła energii PAP powa żne awarie przemysłowe PIG PIB Pa ństwowy Instytut Geologiczny - Pa ństwowy Instytut Badawczy PEM pole elektromagnetyczne PGW Wody Polskie Pa ństwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie PGL LP Pa ństwowe Gospodarstwo Le śne Lasy Pa ństwowe PM2,5 pył zawieszony o średnicy ziaren do 2,5 mikrometra PM10 pył zawieszony o średnicy ziaren do 10 mikrometrów PM Ś Pa ństwowy Monitoring Środowiska POIi Ś Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 PO Ś Ustawa z dn. 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2020 r., poz 1219) PO Ś PH Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Radomia PSP Pa ństwowa Stra ż Po żarna PSZOK Punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych PZO Plan zada ń ochronnych RDLP Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych

7 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 RDO Ś Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Warszawie RDW Ramowa Dyrektywa Wodna RIPOK regionalna instalacja do przetwarzania odpadów komunalnych RPO WM 2014 – 2020 Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 RZGW Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej SPA Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030 SOR Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektyw ą do 2030 r.) TABOR Tabor o nap ędzie eklektycznym lub gazowym lub spełniaj ący norm ę EKOLOGICZNY EURO VI WFO ŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie WIO Ś Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie WPGO 2022 Plan gospodarki odpadami dla województwa mazowieckiego WWA wielopier ścieniowe w ęglowodory aromatyczne Wytyczne Wytyczne do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska (Ministerstwo Środowiska, 2 wrze śnia 2015r.) MODR Mazowiecki O środek Doradztwa Rolniczego ZPKWL Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Mazowieckiego ZPO Zapobieganie powstawaniu odpadów

8 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 1. WST ĘP

1.1. WPROWADZENIE

Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 jest aktualizacj ą „Programu Ochrony Środowiska dla Radomia na lata 2013-2016 z uwzgl ędnieniem lat 2017-2020 wraz z jego prognoz ą oddziaływania na środowisko”, który został przyj ęty Uchwał ą Nr 638/2013 Rady Miejskiej w Radomiu z dnia 9 grudnia 2013 r. oraz uchwał ą zmieniaj ącą Nr 670/2014 Rady Miejskiej w Radomiu z dnia 27 stycznia 2014 r. Z realizacji powy ższego Programu ochrony środowiska sporz ądzono Raporty, których wnioski oraz wskazania zostały uj ęte w niniejszej aktualizacji. W Programie uwzgl ędniono wymogi Wytycznych do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska (Ministerstwo Środowiska, 2 wrze śnia 2015 r.), zwane w dalszej cz ęś ci dokumentu Wytycznymi. W zakresie tworzenia programów ochrony środowiska, w zakresie problematyki nasilaj ących si ę zmian klimatycznych oraz wyznaczania kierunków adaptacji do zmian klimatu.

1.2. PODSTAWA PRAWNA I CEL OPRACOWANIA

Podstaw ą prawn ą opracowania Programu ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 jest art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.- Prawo ochrony środowiska (Dz.U.2020, poz. 1219), który nakłada na organy wykonawcze w tym przypadku powiatu i gminy obowi ązek opracowania niniejszego dokumentu. Zgodnie z ww. ustaw ą Prezydent Miasta Radomia w celu realizowania polityki ochrony środowiska sporz ądza Program ochrony środowiska. Celem opracowania Programu ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 jest realizacja kierunków i zało żeń wytyczonych na szczeblu dokumentów strategicznych kraju i województwa. Program stanowi narz ędzie umo żliwiaj ące pozyskanie środków na realizacj ę przedsi ęwzi ęć z zakresu ochrony środowiska z funduszy krajowych i unijnych. Podstawowym celem Programu jest d ąż enie do poprawy stanu środowiska, ograniczenie negatywnego wpływu zanieczyszcze ń na środowisko, ochrona i rozwój walorów środowiska, a tak że racjonalne gospodarowanie jego zasobami. Program słu ży, tak że poprawie jako ści życia mieszka ńców Gminy Miasta Radomia, umo żliwiaj ąc im funkcjonowanie w warunkach zrównowa żonego rozwoju o wysokiej jako ści środowiska i istotnych walorach przyrodniczych b ędących podstaw ą rozwoju gospodarczego Miasta.

1.3. METODYKA SPORZ ĄDZANIA PROGRAMU

Program oraz jego zało żenia zostały opracowane zgodnie z wymaganiami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2020, poz. 1219) oraz „Wytycznymi do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska" Ministerstwa Środowiska z 2 wrze śnia 2015 roku, ze szczególnym uwzgl ędnieniem aspektów dotycz ących adaptacji do zmian klimatu, a tak że zagadnie ń horyzontalnych. Ramy czasowe Programu okre ślono na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030.

9 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 1.3.1. Analiza danych wej ściowych, identyfikacja problemów i zagro żeń Przyst ępuj ąc do opracowania projektu Programu dokonano analizy danych wej ściowych w zakresie obowi ązuj ących wymaga ń prawnych, celów okre ślonych w dokumentach strategicznych kraju, województwa i powiatu, oceny stanu aktualnego środowiska oraz oceny realizacji celów poprzedniego Programu. Na potrzeby sporz ądzenia Programu, do oceny stanu aktualnego środowiska przyj ęto najbardziej aktualne i dost ępne dane (za rok 2019 lub 2018), natomiast w celu zobrazowania tendencji w zakresie poszczególnych obszarów interwencji wykorzystano dane dla min. 3-letniego okresu statystycznego. Podstawowym źródłem danych były dane z monitoringu środowiska publikowane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, GIO Ś, raporty o stanie środowiska, dane GUS, dane b ędące w posiadaniu Urz ędu Miejskiego w Radomiu, sprawozdania z działalno ści poszczególnych jednostek, raporty z poszczególnych dziedzin publikowane przez jednostki rz ądowe i samorz ądowe, informacje ze strategii, planów, programów sektorowych i innych dokumentów, dane ankietowe uzyskane od najwa żniejszych instytucji, przedsi ębiorców, miejskich jednostek organizacyjnych. Przed przyst ąpieniem do opracowania harmonogramu realizacji zadań na lata 2021-2026 do roku 2030 analizie poddano specyficzne uwarunkowania regionu oraz stan środowiska z uwzgl ędnieniem wszystkich obszarów wsparcia, a tak że wskazano najwa żniejsze problemy środowiskowe. Dokonana ocena stanu środowiska w ramach obszarów interwencji przeprowadzona została pod k ątem relacji przyczynowo – skutkowych oraz oddziaływa ń środowiskowych dotycz ących zidentyfikowanych problemów. Ocena została podsumowana analiz ą SWOT dla ka żdego z obszarów interwencji, a tak że została dokonana w aspekcie adaptacji do zmian klimatu oraz nadzwyczajnych zagro żeń środowiska. Główne zagro żenia środowiska, jak równie ż cele i działania w poszczególnych obszarach wsparcia zostały zidentyfikowane zgodnie ze schematem zawartym w Wytycznych: siły sprawcze – presja – stan – wpływ – reakcja” (D-P-S-I-R), który został opracowany przez OECD i rozwini ęty przez Europejsk ą Agencj ę Środowiska. Polega on na opisaniu nast ępuj ących elementów: • siły sprawcze (D, driving forces) np. warunki społeczno-gospodarcze, demograficzne, meteorologiczne, hydrologiczne, napływy transgraniczne; • presje (P, pressures) wywierane przez powy ższe warunki, np. emisje zanieczyszcze ń; • stan (S, state) czyli zastana jako ść środowiska; • wpływ (I, impact) stanu środowiska np. na zdrowie, życie społeczne, gospodarcze; • reakcja/odpowied ź (R, response) poprzez tworzone polityki, programy, plany; nale ży mie ć świadomo ść , że polityki, programy i plany maj ą wpływ na wszystkie wcze śniejsze elementy, czyli na siły sprawcze, presje, stan i wpływ.

1.3.2. Opracowanie celów strategicznych w zakresie ochrony środowiska Po dokonaniu analizy danych wej ściowych oraz problemów środowiskowych, okre ślono cele, a tak że zadania, które nale ży podj ąć , aby efektywnie rozwi ązywa ć zidentyfikowane problemy środowiskowe, zapewni ć popraw ę stanu środowiska w regionie, d ąż yć do zrównowa żonego rozwoju i wspiera ć podejmowane na szczeblu wojewódzkim, krajowym i unijnym działania, zwi ązane z adaptacj ą do zmian klimatu. Cele oraz zadania zostały okre ślone z uwzgl ędnieniem kryteriów tj.:

10 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 • ocena aktualnego stanu środowiska; • ocena realizacji poprzedniego Programu; • obowi ązuj ące przepisy prawa polskiego i wspólnotowego oraz ich planowane zmiany; • adaptacja do zmian klimatu; • wymagania dokumentów strategicznych kraju i województwa oraz ich planowanych zmian; • mo żliwo ści finansowania zada ń; • zgłoszone potrzeby jednostek przekazane w ankietyzacji. Wyznaczone w Programie cele środowiskowe s ą zgodne z celami, które zostały przedstawione w Zał ączniku nr 4 do Wytycznych do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska. Na podstawie wyznaczonych celów zdefiniowano zadania zaplanowane do realizacji na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030. Przedsi ęwzi ęcia te zostały uj ęte w harmonogramie realizacji zada ń, który zawiera terminy realizacji, koszty, źródła finansowania oraz jednostki odpowiedzialne za ich wykonanie. Informacje na potrzeby stworzenia harmonogramu realizacji zada ń zostały zebrane od podmiotów w drodze ankietyzacji. Warto ść nakładów finansowych nale ży traktowa ć jako dane szacunkowe, ze wzgl ędu na dług ą perspektyw ę obowi ązywania Programu.

1.3.3. Opiniowanie oraz konsultacje społeczne Opracowany projekt Programu wraz z prognoz ą oddziaływania na środowisko, został poddany procedurze opiniowania przez odpowiednie organy oraz konsultacjom społecznym celem umo żliwienia zło żenia uwag i wniosków.

1.3.4. Streszczenie Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 jest aktualizacj ą poprzedniego programu na lata 2013 – 2016 z uwzgl ędnieniem lat 2017– 2020, który został przyj ęty Uchwał ą Nr 638/2013 Rady Miejskiej w Radomiu z dnia 9 grudnia 2013 r. oraz uchwał ą zmieniaj ącą Nr 670/2014 Rady Miejskiej w Radomiu z dnia 27 stycznia 2014 r. Z realizacji powy ższego Programu ochrony środowiska sporz ądzono Raporty, których wnioski oraz wskazania zostały uj ęte w niniejszej aktualizacji. Dokument ten ma na celu realizacj ę krajowej polityki ochrony środowiska na szczeblu lokalnym, zgodnie z dokumentami strategicznymi i programowymi. Dokument stanowi podstaw ę funkcjonowania systemu zarz ądzania środowiskiem na obszarze Gminy Miasta Radomia. Program swoim zakresem obejmuje granice administracyjne Gminy Miasta Radomia. Opracowanie w cz ęś ci diagnostycznej przedstawia stan jako ści środowiska, a tak że zachodz ące w nim trendy – na podstawie porównania danych z trzech ostatnich lat. Prezentowane analizy oparto na najbardziej aktualnych danych, dost ępnych w materiałach i opracowaniach środowiskowych. Rokiem bazowym dla opracowania jest rok 2019, jednak w przypadkach braku danych posłu żono si ę informacjami za rok 2018. Program Ochrony Środowiska jest dokumentem strategicznym syntezuj ącym istotne kwestie zwi ązane z ochron ą środowiska, opracowanym zgodnie z dokumentami sektorowymi oraz dokumentami krajowymi. Dokument opisuje 10 obszarów interwencji, które odpowiadaj ą poszczególnym komponentom środowiska lub obszarom maj ącym wpływ na stan środowiska. Opis ka żdego z obszarów składa si ę z analizy stanu aktualnego środowiska, identyfikacji problemów, które wyst ępuj ą w danym obszarze, wyznaczeniu celów i działa ń zmierzaj ących do poprawy stanu danego komponentu. Program

11 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 zawiera równie ż wskazania w zakresie monitorowania post ępu wdra żania działa ń poprzez dobór odpowiednich wska źników środowiskowych. W opisie ka żdego z obszarów znajduj ą si ę równie ż zagadnienia horyzontalne, wskazane w Wytycznych. S ą nimi: adaptacja do zmian klimatu, nadzwyczajne zagro żenia środowiska, monitoring oraz edukacja ekologiczna. W obszarze ochrony klimatu i jako ści powietrza w latach poprzednich realizowane były działania głównie z zakresu termomodernizacji budynków, modernizacji źródeł ciepła, modernizacji instalacji w zakładach przemysłowych i wykorzystania odnawialnych źródeł energii (OZE). Głównym problemem w tym obszarze s ą przekroczenia norm st ęż eń pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5 oraz benzo(a)pirenu, których główn ą przyczyn ą jest tzw. niska emisja. W śród głównych działa ń naprawczych wskazano realizacj ę dokumentów sektorowych, czyli programów ochrony powietrza, planów gospodarki niskoemisyjnej oraz programów ograniczania niskiej emisji. Nale ży równie ż kontynuowa ć zadania wdra żane w latach poprzednich. Istotne znaczenie, również w kontek ście adaptacji do zmian klimatu będzie mie ć dalsze wspieranie rozwoju OZE, zielonej oraz niebieskiej infrastruktury oraz podnoszenie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców. Mieszka ńcy Gminy Miasta Radomia zajmuj ący tereny w s ąsiedztwie dróg wojewódzkich i krajowych, jak równie ż lokalnych o du żym nat ęż eniu ruchu nara żeni s ą na ponadnormatywny hałas. Jego powstawanie spowodowane jest głównie stale narastającą liczb ą pojazdów, wiekiem floty samochodowej. W obszarze interwencji zagro żenia hałasem zaproponowano wdro żenie działa ń nastawionych na zmiany organizacyjne w systemie ruchu pojazdów oraz komunikacj ę zbiorow ą, jak równie ż popraw ę stanu dróg. W zakresie pól elektromagnetycznych nie wyst ępuj ą przekroczenia warto ści dopuszczalnych. W tym obszarze zalecane jest jedynie regularne monitorowanie jego poziomów, aby reagowa ć na ewentualne przekroczenia warto ści dopuszczalnych. Głównymi problemami w zakresie gospodarowania wodami jest przede wszystkim wpływ działalno ści antropogenicznej na wody powierzchniowe, co skutkuje ich niezadowalaj ącą jako ści ą. Stan jako ści wód powierzchniowych wyst ępuj ących na terenie okre śla si ę jako zły. Wynika to mi ędzy innymi z du żej ilo ści azotu rozpuszczonego oraz wysokiego wska źnika biologicznego zapotrzebowania na tlen (BZT 5). Koryta cieków wodnych to praktycznie elementy otwartej kanalizacji deszczowej miasta. Stan jako ści wód na podziemnych z których ujmowana jest woda na u żytek mieszka ńców i przemysłu okre śla si ę jako dobry. Zasobno ść zbiorników w pełni zaspokaja potrzeby rejonu. Nie zidentyfikowano zwi ększonego ryzyka wyst ępowania susz w rejonie miasta oraz zagro żenia powodziowego. Wyst ępuj ą lokalne podtopienia spowodowane głównie niedostatecznym spływem wód opadowych do kanalizacji deszczowej. W strategiach i planach zwi ązanych z mi ędzy innymi ochron ą zasobów wodnych podnoszona jest konieczno ść zmniejszenia ilo ści zanieczyszcze ń trafiaj ących do wód powierzchniowych co ma przyczyni ć si ę do poprawy ich stanu oraz racjonalna gospodarka wodami podziemnymi. W celu ochrony jako ści i wielko ści zasobów wód, wskazano działania skupiaj ące si ę wokół ograniczania ich zu życia poprzez zamykanie obiegów wody oraz wspieraj ących naturaln ą i sztuczn ą retencj ę. W kolejnych latach coraz wi ększe znaczenie b ędzie miało wdra żanie działa ń zwi ązanych z przeciwdziałaniem skutkom suszy. W zakresie gospodarki wodno-ściekowej postawiono nacisk na budow ę infrastruktury wodoci ągowej i kanalizacyjnej, w tym budow ę wodoci ągów, kanalizacji sanitarnej i deszczowej. Realizacja tych działa ń będzie sprzyja ć poprawie jako ści wód powierzchniowych i podziemnych poprzez ograniczenie presji

12 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 wynikaj ącej z działalno ści człowieka, jak równie ż powinny przeciwdziała ć tzw. „powodziom błyskawicznym”. Kolejnym obszarem interwencji opisanym w dokumencie s ą zasoby geologiczne. W ramach których istnieje niebezpiecze ństwo utraty naturalnych zasobów glebowych spowodowanych zmianami klimatu. W Programie zaproponowano szereg rozwi ąza ń, które mog ą przyczyni ć si ę do zachowania warto ści użytkowych gleb, m.in. wdra żaniu dobrych praktyk rolniczych, rekultywacji terenów zdegradowanych i zdewastowanych oraz promocji rolnictwa ekologicznego. W zakresie gospodarki odpadami i zapobieganiu powstawaniu odpadów Program skupia si ę na odzwierciedleniu zapisów wojewódzkiego planu gospodarki odpadami. Strategia odpadowa województwa w perspektywie kolejnych lat b ędzie si ę skupia ć na selektywnym zbieraniu odpadów, odzysku i recyklingu odpadów oraz wykorzystaniu odpadów jako paliwa alternatywnego. Wdra żane będą równie ż zasady gospodarki cyrkulacyjnej (inaczej gospodarki o obiegu zamkni ętym). Na terenie Gminy Miasta Radomia na bie żą co prowadzone s ą kampanie edukacyjne dotycz ące racjonalnego gospodarowania odpadami, zapobiegania powstawaniu odpadów. Obszary cenne pod wzgl ędem przyrodniczo-krajobrazowym wyst ępuj ą w wi ększo ści w otoczeniu miasta. Na terenach centralnych przewa ża ziele ń urz ądzona. Teren Gminy Miasta Radomia znajduje si ę poza obszarami sieci ekologicznej o znaczeniu mi ędzynarodowym (Dolina Środkowej Wisły zlokalizowana jest na wschód, Puszcza Kozienicka na północ od miasta). W Gminie Miasta Radomia obszary prawnie chronione zajmuj ą powierzchni ę 378,96 ha, co stanowi 3,39% powierzchni całkowitej miasta. Wśród istotnych problemów w tym obszarze wyst ępuje brak zatwierdzonych i wdra żanych planów ochrony oraz planów zada ń ochronnych, a tak że presja działalno ści człowieka na obszary o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych. W odpowiedzi na zidentyfikowane problemy i zagro żenia działania skupiaj ą si ę na kontynuacji prac nad zwi ększaniem lesisto ści, terenów zielonych oraz działaniach z zakresu pogł ębiania i udost ępniania wiedzy o zasobach przyrodniczych i walorach krajobrazowych. Ostatnim obszarem interwencji s ą zagro żenia powa żnymi awariami przemysłowymi. Działania w tym obszarze skupiaj ą si ę na monitorowaniu zakładów przemysłowych w Gminie Miasta Radomia sklasyfikowane jako zakłady zwi ększonego ( jeden zakład) bądź du żego ryzyka (w 2020 brak zakładu) wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej, a tak że na usuwaniu skutków powa żnych awarii. Działania, które realizowane s ą ramach Programu finansowane b ędą ze środków własnych Gminy Miasta Radomia, środków zewn ętrznych, zarz ądców budynków, dróg, infrastruktury wodno- kanalizacyjnej, sieci ciepłowniczych, innych. Koszty realizacji Programu obejmuj ą zarówno środki własne jak i finansowanie z ró żnych źródeł np. NFO ŚiGW, programy europejskie, środki krajowe, WFO ŚiGW w Warszawie, RPO WM 2014 – 2020, obejmowa ć równie ż b ędą środki z perspektywy finansowej 2021-2027.

13 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 2. UWARUNKOWANIA PRAWNE, SPÓJNO ŚĆ Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI I PROGRAMOWYMI

Wprowadzenie

Działania zaproponowane w harmonogramie okre ślonym w Programie s ą spójne z celami i kierunkami działa ń dokumentów na poziomie krajowym, wojewódzkim. Kierunki działa ń w zakresie wszystkich obszarów interwencji zmierzaj ą do spełnienia celów zapisanych w dokumentach strategicznych województwa mazowieckiego. Główne zało żenia dokumentów strategicznych, a tak że wynikaj ące z nich priorytetowe działania, opisane zostały poni żej.

2.1. DOKUMENTY KRAJOWE

W wyniku analizy, w przypadku dokumentów krajowych wskazano dokumenty, których przynajmniej jeden cel główny odnosi si ę bezpo średnio do środowiska naturalnego.

STRATEGIA NA RZECZ ODPOWIEDZIALNEGO ROZWOJU DO ROKU 2020 (Z PERSPEKTYW Ą DO 2030 R.) Strategia jest aktualizacj ą średniookresowej strategii rozwoju kraju, tj. Strategii Rozwoju Kraju 2020. Jest obowi ązuj ącym, kluczowym dokumentem pa ństwa polskiego w obszarze średnio- i długofalowej polityki gospodarczej. Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju okre śla 10 sektorów jako strategiczne, w śród nich zwi ązane z ochron ą środowiska to: • sektor odzysku materiałowego surowców; • sektor ekobudownictwa (np. budynki pasywne, pikoenergetyka); • sektor żywno ści wysokiej jako ści. Strategia zwraca uwag ę w szczególno ści na kwestie, które zostały tak że wskazane do realizacji w niniejszym Programie ochrony środowiska i proponuje podejmowanie problemów w zakresie: • zachowania unikatowego charakteru polskich zasobów przyrodniczych jako szansy dla zrównowa żonego rozwoju; • stopniowe zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń (w szczególno ści emitowanych do powietrza przez sektor komunalno - bytowy poprzez realizacj ę programu „Czyste Powietrze”); • zmniejszenie odpływu wody z terytorium Polski; • sprawna gospodarka odpadami, obejmuj ąca ich wtórne wykorzystywanie surowcowe i energetyczne, wykorzystanie ciepła ziemi i innych odnawialnych źródeł energii; • obni żenie ryzyka kl ęsk żywiołowych; • wdro żenie programu „Woda dla rolnictwa” - wsparcie retencjonowania wód i nawodnie ń na potrzeby obszarów wiejskich;

14 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 • przeprowadzenie audytów krajobrazowych.

POLITYKA EKOLOGICZNA PA ŃSTWA 2030 – STRATEGIA ROZWOJU W OBSZARZE ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ Polityka jest strategi ą zgodnie z ustaw ą o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, a jej rolą jest zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego Polski oraz wysokiej jako ści życia dla wszystkich mieszka ńców. W systemie dokumentów strategicznych doprecyzowuje i operacjonalizuje "Strategi ę na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektyw ą do 2030 r.)". Polityka b ędzie stanowiła podstaw ę do inwestowania środków europejskich z perspektywy finansowej na lata 2021–2027. Strategia wspiera tak że realizacj ę celów i zobowi ąza ń Polski na szczeblu mi ędzynarodowym, w tym na poziomie unijnym oraz ONZ, szczególnie w kontek ście celów polityki klimatyczno-energetycznej UE do 2030 oraz celów zrównowa żonego rozwoju uj ętych w Agendzie 2030. Polityka uchyla Strategi ę „Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r.” w cz ęś ci dotycz ącej Celu 1. Zrównowa żone gospodarowanie zasobami środowiska i Celu 3. Poprawa stanu środowiska. Cel główny Polityki, tj. Rozwój potencjału środowiska na rzecz obywateli i przedsi ębiorców, przeniesiono wprost z SOR. Cele szczegółowe okre ślono w odpowiedzi na najwa żniejsze trendy w obszarze środowiska, w sposób umo żliwiaj ący poł ączenie kwestii zwi ązanych z ochron ą środowiska z potrzebami gospodarczymi i społecznymi. Cele szczegółowe dotycz ą zdrowia, gospodarki i klimatu. Realizacja celów środowiskowych ma by ć wspierana przez cele horyzontalne dotycz ące edukacji ekologicznej oraz efektywno ści funkcjonowania instrumentów ochrony środowiska. Cele szczegółowe b ędą realizowane przez kierunki interwencji, które s ą zgodne z zało żeniami Programu ochrony środowiska: • zrównowa żone gospodarowanie wodami, w tym zapewnienie dost ępu do czystej wody dla społecze ństwa i gospodarki oraz osi ągni ęcie dobrego stanu wód; • likwidacja źródeł emisji zanieczyszcze ń do powietrza lub istotne zmniejszenie ich oddziaływania; • ochrona powierzchni ziemi, w tym gleb; • przeciwdziałanie zagro żeniom środowiska oraz zapewnienie bezpiecze ństwa biologicznego, j ądrowego i ochrony radiologicznej; • zarz ądzanie zasobami dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, w tym ochrona i poprawa stanu ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazu; • wspieranie wielofunkcyjnej i trwale zrównowa żonej gospodarki le śnej; • gospodarka odpadami w kierunku gospodarki o obiegu zamkni ętym; • zarz ądzanie zasobami geologicznymi przez opracowanie i wdro żenie polityki surowcowej pa ństwa; • wspieranie wdra żania ekoinnowacji oraz upowszechnianie najlepszych dost ępnych technik BAT (polegaj ą okre ślaniu granicznych wielko ści emisji dla wi ększych zakładów przemysłowych); • przeciwdziałanie zmianom klimatu; • adaptacja do zmian klimatu oraz zarz ądzanie ryzykiem kl ęsk żywiołowych;

15 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 • edukacja ekologiczna, w tym kształtowanie wzorców zrównowa żonej konsumpcji; • usprawnienie systemu kontroli i zarz ądzania ochron ą środowiska oraz doskonalenie systemu finansowania.

STRATEGICZNY PLAN ADAPTACJI DLA SEKTORÓW I OBSZARÓW WRA ŻLIWYCH NA ZMIANY KLIMATU DO ROKU 2020 Z PERSPEKTYW Ą DO ROKU 2030 Celem głównym SPA jest zapewnienie zrównowa żonego rozwoju oraz efektywnego funkcjonowania gospodarki i społecze ństwa w warunkach zmian klimatu.

POLITYKA ENERGETYCZNA POLSKI DO 2030 ROKU Główne cele polityki energetycznej w zakresie ograniczenia oddziaływania energetyki na środowisko to:

• ograniczenie emisji CO 2 do 2020 roku przy zachowaniu wysokiego poziomu bezpiecze ństwa energetycznego;

• ograniczenie emisji SO 2 i NO x oraz pyłów (w tym PM10 i PM2,5) do poziomów wynikaj ących z obecnych i projektowanych regulacji unijnych; • ograniczanie negatywnego oddziaływania energetyki na stan wód powierzchniowych i podziemnych; • minimalizacja składowania odpadów poprzez jak najszersze wykorzystanie ich w gospodarce; • zmiana struktury wytwarzania energii w kierunku technologii niskoemisyjnych.

STRATEGIA ZRÓWNOWA ŻONEGO ROZWOJU TRANSPORTU DO 2030 ROKU Głównym celem krajowej polityki transportowej jest zwi ększenie dost ępno ści transportowej oraz poprawa bezpiecze ństwa uczestników ruchu i efektywno ści sektora transportowego poprzez utworzenie spójnego, zrównowa żonego, innowacyjnego i przyjaznego u żytkownikowi systemu transportowego w wymiarze krajowym, europejskim i globalnym. Realizacja celu głównego w perspektywie do 2020 r. i dalszej b ędzie wi ąza ć si ę z wdra żaniem sze ściu kierunków interwencji wła ściwych dla ka żdej z gał ęzi transportu: • budowa zintegrowanej, wzajemnie powi ązanej sieci transportowej słu żą cej konkurencyjnej gospodarce; • poprawa sposobu organizacji i zarz ądzania systemem transportowym; • zmiany w indywidualnej i zbiorowej mobilno ści; • poprawa bezpiecze ństwa uczestników ruchu oraz przewo żonych towarów; • ograniczanie negatywnego wpływu transportu na środowisko; • poprawa efektywno ści wykorzystania publicznych środków na przedsi ęwzi ęcia transportowe.

KONCEPCJA PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA KRAJU 2030 (KPZK 2030)

16 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Strategicznym celem polityki przestrzennego zagospodarowania kraju jest efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zró żnicowanych potencjałów rozwojowych dla osi ągania ogólnych celów rozwojowych – konkurencyjno ści, zwi ększenia zatrudnienia, sprawno ści funkcjonowania pa ństwa oraz spójno ści w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym w długim okresie.

KRAJOWA POLITYKA MIEJSKA 2023 Krajowa Polityka Miejska przyczynia si ę do zwi ększenia efektywno ści działa ń wszystkich tych podmiotów oraz proponuje rozwi ązania słu żą ce zapewnieniu kompleksowo ści ich działa ń. Strategicznym celem polityki miejskiej jest wzmocnienie zdolno ści miast i obszarów zurbanizowanych do zrównowa żonego rozwoju i tworzenia miejsc pracy oraz poprawa jako ści życia mieszka ńców.

17 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Cele szczegółowe dokumentu: • stworzenie warunków dla skutecznego, efektywnego i partnerskiego zarz ądzania rozwojem na obszarach miejskich, w tym w szczególności na obszarach metropolitalnych; • wspieranie zrównowa żonego rozwoju o środków miejskich, w tym przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom niekontrolowanej suburbanizacji; • odbudowa zdolno ści do rozwoju poprzez rewitalizacj ę zdegradowanych społecznie, ekonomicznie i fizycznie obszarów miejskich; • poprawa konkurencyjno ści i zdolno ści głównych o środków miejskich do kreowania rozwoju, wzrostu i zatrudnienia; • wspomaganie rozwoju subregionalnych i lokalnych o środków miejskich, przede wszystkim na obszarach problemowych polityki regionalnej (w tym na niektórych obszarach wiejskich) poprzez wzmacnianie ich funkcji oraz przeciwdziałanie ich upadkowi ekonomicznemu.

KRAJOWY PLAN GOSPODARKI ODPADAMI 2022 Głównym celem dokumentu jest okre ślenie polityki gospodarki odpadami zgodnej z hierarchi ą sposobów post ępowania z odpadami oraz zasad ą zanieczyszczaj ący płaci. Celami wskazanymi w dokumencie s ą mi ędzy innymi: • zapobieganie powstawaniu odpadów; • zmniejszenie ilo ści odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby w 2020 r. nie było składowanych wi ęcej ni ż 35% masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r.; • dąż enie do zmniejszania ilo ści składowanych odpadów; • osi ągni ęcie wymaganego poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego użycia papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła pochodz ących ze strumienia odpadów komunalnych; • zapewnienie osi ągni ęcia odpowiedniego poziomu zbierania zu żytego sprz ętu oraz zu żytych baterii i akumulatorów; • osi ągni ęcie odpowiedniego poziomu odzysku i recyklingu odpadów powstaj ących z produktów, mi ędzy innymi odpadów opakowaniowych, zu żytych opon, olejów odpadowych; • likwidacji mogilników, zawieraj ących przeterminowane środki ochrony ro ślin i inne odpady niebezpieczne; • zwi ększenie udziału odpadów poddawanych procesom odzysku.

18 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 PROGRAM OCZYSZCZANIA KRAJU Z AZBESTU NA LATA 2009-2032 (POKA) W dokumencie zostały wyznaczone nast ępuj ące cele dotycz ące azbestu: • usuni ęcie i unieszkodliwienie wyrobów zawieraj ących azbest; • minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych, spowodowanych obecno ści ą azbestu na terytorium kraju; • likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko.

KRAJOWY PROGRAM OCHRONY POWIETRZA DO ROKU 2020 (Z PERSPEKTYW Ą DO 2030) Głównym celem jest poprawa jako ści życia mieszka ńców Rzeczypospolitej Polskiej, szczególnie ochrona ich zdrowia i warunków życia, z uwzgl ędnieniem ochrony środowiska, z jednoczesnym zachowaniem zasad zrównowa żonego rozwoju. Cele szczegółowe to: • osi ągni ęcie w mo żliwie krótkim czasie poziomów dopuszczalnych i docelowych niektórych substancji, okre ślonych w dyrektywie 2008/50/WE i 2004/107/WE oraz utrzymanie ich na tych obszarach, na których są dotrzymywane, a w przypadku pyłu drobnego PM2,5 tak że pułapu st ęż enia ekspozycji oraz Krajowego Celu Redukcji Nara żenia; • osi ągni ęcie w perspektywie do roku 2030 st ęż eń niektórych substancji w powietrzu na poziomach wskazanych przez WHO oraz nowych wymaga ń wynikaj ących z regulacji prawnych projektowanych przepisami prawa unijnego.

PLANY GOSPODAROWANIA WODAMI NA OBSZARACH DORZECZY Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza jest dokumentem planistycznym, stanowi ącym podstaw ę podejmowania decyzji kształtuj ących stan zasobów wodnych, usprawniaj ącym proces osi ągania lub utrzymania dobrego stanu wód oraz zwi ązanych z nimi ekosystemów, a tak że wskazuj ącym na konieczno ść wprowadzenia racjonalnych zasad gospodarowania wodami w przyszło ści.

AKTUALIZACJA PROGRAMU WODNO-ŚRODOWISKOWEGO KRAJU (PW ŚK 2016-2021) Aktualizacja Programu wodno-środowiskowego kraju jest jednym z dokumentów planistycznych opracowywanych w celu programowania i koordynowania działa ń zmierzaj ących do realizacji celów środowiskowych wskazanych w artykule 4 RDW, tj.: • niepogarszanie stanu cz ęś ci wód, • osi ągni ęcie dobrego stanu wód: dobry stan ekologiczny i chemiczny dla naturalnych cz ęś ci wód powierzchniowych, dobry potencjał ekologiczny i dobry stan chemiczny dla sztucznych i silnie zmienionych cz ęś ci wód oraz dobry stan chemiczny i ilo ściowy dla wód podziemnych; • spełnienie wymaga ń specjalnych, zawartych w innych unijnych aktach prawnych i polskim prawodawstwie, w odniesieniu do obszarów chronionych, (w tym m. in. nara żonych na zanieczyszczenia zwi ązkami azotu pochodz ącymi ze źródeł rolniczych, przeznaczonych do celów rekreacyjnych, do poboru wody dla zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo życia, do ochrony siedlisk lub

19 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 gatunków, dla których utrzymanie stanu wód jest wa żnym czynnikiem w ich ochronie); • zaprzestanie lub stopniowe wyeliminowanie zrzutu substancji priorytetowych do środowiska lub ograniczone zrzuty tych substancji. Zgodnie z zało żeniami RDW, w aPW ŚK wyró żniono dwie grupy działa ń, tj. podstawowe i uzupełniaj ące. Działania podstawowe to minimalne wymagania niezb ędne do wypełnienia i obejmuj ą przede wszystkim działania, których obowi ązek realizacji wynika z innych dyrektyw (art. 11 RDW i zał ącznik VI RDW). Działania uzupełniaj ące, to wszelkie inne działania, które mog ą by ć podj ęte, aby osi ągn ąć zakładane cele środowiskowe w danych jednolitych cz ęś ciach wód. Mog ą to by ć instrumenty prawne, administracyjne, ekonomiczne, kontrole czy te ż projekty edukacyjne, badawcze. Cele okre ślone w PW ŚK: • niepogarszanie stanu cz ęś ci wód; • osi ągni ęcie dobrego stanu wód; • spełnienie wymaga ń specjalnych, zawartych w innych unijnych aktach prawnych i polskim prawie, w odniesieniu do obszarów chronionych; • zaprzestanie lub stopniowe wyeliminowanie zrzutu substancji priorytetowych do środowiska lub ograniczone zrzuty tych substancji. • poprawa stanów wód z zakresu gospodarki wodno - ściekowej.

20 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 2.2. DOKUMENTY WOJEWÓDZKIE

STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO DO 2030 ROKU. INNOWACYJNE MAZOWSZE (SRWM) 1 Strategia to dokument, którego zapisy maj ą wpływ na kształt przyszłego rozwoju przez okre ślenie długookresowych procesów rozwojowych w regionie. Celem głównym dokumentu jest spójno ść terytorialna, rozumiana jako zmniejszenie dysproporcji rozwoju w województwie mazowieckim oraz wzrost znaczenia Obszaru Metropolitalnego Warszawy w Europie. W konsekwencji przyczyni si ę to do poprawy jako ści życia mieszka ńców. Osi ągni ęcie celu jest mo żliwe za pomoc ą przyspieszenia wzrostu gospodarczego, generowanego przez rozwój produkcji i przemysłu ukierunkowanego na eksport, szczególnie w bran ży średniozaawansowanych i zaawansowanych technologii. W strategii okre ślono kierunki działa ń i działania w obszarze działa ń środowisko i energetyka. Celem rozwojowym jest zapewnienie gospodarce regionu zdywersyfikowanego zaopatrzenia w energi ę przy zrównowa żonym gospodarowaniu zasobami środowiska. W śród kierunków działa ń wskazano: − Dywersyfikacja źródeł energii i jej efektywne wykorzystanie, − Wspieranie rozwoju przemysłu ekologicznego i eko-innowacji, − Zapewnienie trwałego i zrównowa żonego rozwoju oraz zachowanie wysokich walorów środowiska, − Modernizacja i rozbudowa lokalnych sieci energetycznych oraz poprawa infrastruktury przesyłowej, − Przeciwdziałanie zagro żeniom naturalnym, − Poprawa jako ści wód, odzysk/unieszkodliwianie odpadów, odnowa terenów ska żonych oraz ograniczenie emisji zanieczyszcze ń, − Produkcja energii ze źródeł odnawialnych. Cele zwi ązane ze środowiskiem realizowane s ą równie ż w obszarze przestrze ń i transport, w ramach kierunków działa ń takich jak: − Rozwój form transportu przyjaznych dla środowiska i mieszka ńców, − Zapobieganie nadmiernej suburbanizacji i kreowanie ładu przestrzennego.

REGIONALNA STRATEGIA INNOWACJI DLA MAZOWSZA DO 2020 ROKU (RIS) 2 Strategia jest uszczegółowieniem „Strategii rozwoju województwa mazowieckiego do 2030 roku. Innowacyjne Mazowsze” w zakresie działa ń zwi ązanych ze zwi ększaniem konkurencyjno ści i innowacyjno ści regionu. Strategia przyczynia si ę do realizacji priorytetowego celu strategicznego SRWM, którym jest rozwój produkcji ukierunkowanej na eksport w przemy śle zaawansowanych i średniozaawansowanych technologii oraz w przemy śle i przetwórstwie rolno spo żywczym. Ponadto Strategia realizuje dwa poni ższe cele strategiczne okre ślone w SRWM: − Wzrost konkurencyjno ści regionu poprzez rozwój działalno ści gospodarczej oraz transfer i wykorzystanie nowych technologii; − Poprawa jako ści życia oraz wykorzystanie kapitału ludzkiego i społecznego do tworzenia nowoczesnej gospodarki.

1 źródło: dost ęp 03.08.2020 r. https://www.mazovia.pl/zaatwspraw/prawo--przepisy/dokumenty-strategiczne/art,341,strategia-rozwoju- wojewodztwa-mazowieckiego-do-2030-roku.html 2 źródło: dost ęp 03.08.2020 r. https://www.mazovia.pl/zaatwspraw/prawo--przepisy/dokumenty-strategiczne/art,346,regionalna-strategia- innowacji-dla-mazowsza-do-2020-roku.html

21 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Celem głównym Strategii jest: Wzrost innowacyjno ści Mazowsza, prowadz ący do przyspieszenia wzrostu i zwi ększenia konkurencyjno ści w skali UE. Z kolei cele strategiczne okre ślone w dokumencie to: − Zwi ększenie i wzmocnienie współpracy w procesach rozwoju innowacji i innowacyjno ści, − Wzrost internacjonalizacji ukierunkowany na rozwój innowacyjno ści województwa mazowieckiego, − Wzrost efektywno ści wsparcia i finansowania działalno ści proinnowacyjnej w regionie, − Kształtowanie i promowanie postaw proinnowacyjnych oraz proprzedsi ębiorczych sprzyjaj ących kreatywno ści i kooperacji, − Rozwój społecze ństwa informacyjnego.

PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO 3 Dokument ten okre śla kierunki rozwoju regionu. Plan wskazuje szczegółowe zasady organizacji przestrzennej województwa oraz formułuje kierunki polityki przestrzennej. Głównymi zało żeniami dokumentu s ą: − rozmieszczenie w przestrzeni inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym w oparciu o cele i zasady zagospodarowania przestrzennego województwa, − ukierunkowanie działa ń dotycz ących rozwoju gospodarczego, kultury i ochrony środowiska, poprzez uwzgl ędnianie uwarunkowa ń, szans i zagro żeń wynikaj ących ze zró żnicowanych cech przestrzeni województwa, − oddziaływanie na zachowania przestrzenne podmiotów gospodaruj ących w przestrzeni, by były one zgodne z ogólnymi celami rozwoju województwa. Zapisy dokumentu maj ące na celu zapewnienie bezpiecze ństwa energetycznego województwa mazowieckiego przy zachowaniu wymogów ochrony środowiska dotycz ą: − rozwoju i proekologicznej modernizacji źródeł energii i paliw w regionie, w tym zwi ększenia udziału wykorzystania energii odnawialnej, − rozbudowy i modernizacji systemów przesyłu oraz dystrybucji energii i paliw, przede wszystkim na potrzeby dywersyfikacji źródeł i kierunków dostaw oraz poprawy efektywno ści funkcjonowania tych systemów. Polityka kształtowania i ochrony zasobów i walorów przyrodniczych oraz poprawy standardów środowiska ma na celu przede wszystkim d ąż enie do równowagi pomi ędzy poszczególnymi elementami zagospodarowania przestrzennego oraz kształtowanie trwało ści procesów przyrodniczych, zaspokajaj ących potrzeby społeczne z poszanowaniem zasady sprawiedliwo ści mi ędzypokoleniowej. Cel ten stanowi realizacj ę zasady zrównowa żonego rozwoju. Jednym z kierunków realizacji polityki jest weryfikacja i kształtowanie obszarów ochrony zasobów i walorów przyrodniczych. Drugim kierunkiem realizacji danej polityki, poza ochron ą zasobów i walorów przyrodniczych, jest poprawa standardów środowiska przyrodniczego, realizowana poprzez: zwi ększanie zasobów i retencji wodnej, renaturalizacj ę przekształconych odcinków rzek i terenów zalewowych, tworzenie systemu gospodarki odpadami, systemu oczyszczania ścieków, ograniczanie emisji zanieczyszcze ń i hałasu, wprowadzanie przedsi ęwzi ęć zmierzaj ących do wykorzystania odnawialnych źródeł energii, przywracanie warto ści użytkowej gruntom zdegradowanym, przeciwdziałanie erozji i ochron ę gleb.

3 źródło: dost ęp 03.08.2020 r. https://www.mazovia.pl/komunikaty--konsultacje-spoleczne/komunikaty/art,2026,plan-zagospodarowania- przestrzennego-wojewodztwa-mazowieckiego.html

22 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 KONTRAKT TERYTORIALNY DLA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO4 Przedmiotem Kontraktu jest okre ślenie celów i przedsi ęwzi ęć priorytetowych o istotnym znaczeniu dla rozwoju kraju oraz Województwa Mazowieckiego. W śród celów rozwojowych wymieniono „lepsze wykorzystanie istniej ącego potencjału przyrodniczego i kulturowego Województwa” oraz „lepsze gospodarowanie wodami”.

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO NA LATA 2014-2020 5 Głównym celem dokumenty jest inteligentny, zrównoważony rozwój zwi ększaj ący spójno ść społeczn ą i terytorialn ą przy wykorzystaniu potencjału mazowieckiego rynku pracy, stanowi narz ędzie realizacji polityki rozwoju prowadzonej przez Samorz ąd Województwa Mazowieckiego. Program uwzgl ędnia cele tematyczne zdefiniowane przez Komisj ę Europejsk ą oraz odpowiada na zidentyfikowane wyzwania regionu w zakresie rozwoju społecznego i gospodarczego, w powi ązaniu z celami nakre ślonymi przez Strategi ę Europa 2020. W dokumencie wyznaczono nast ępuj ące osie priorytetowe: − Oś priorytetowa I - Wykorzystanie działalno ści badawczo-rozwojowej w gospodarce, − Oś priorytetowa II - Wzrost e-potencjału Mazowsza, − Oś priorytetowa III - Rozwój potencjału innowacyjnego i przedsi ębiorczo ści, − Oś priorytetowa IV - Przej ście na gospodark ę niskoemisyjn ą, − Oś priorytetowa V - Gospodarka przyjazna środowisku, − Oś priorytetowa VI - Jako ść życia, − Oś priorytetowa VII - Rozwój regionalnego systemu transportowego, − Oś priorytetowa VIII - Rozwój rynku pracy, − Oś priorytetowa IX - Wspieranie wł ączenia społecznego i walka z ubóstwem, − Oś priorytetowa X - Edukacja dla rozwoju regionu, − Oś priorytetowa XI - Pomoc Techniczna. W ramach osi priorytetowej V – gospodarka przyjazna środowisku obejmuje takie cele tematyczne jak: − Promowanie dostosowania do zmiany klimatu, zapobiegania ryzyku i zarz ądzania ryzykiem, − Zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami. Priorytetami inwestycyjnymi w ramach danej osi s ą: − Promowanie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje ryzyka, zapewniaj ących odporno ść na kl ęski żywiołowe oraz stworzenie systemów zarz ądzania kl ęskami żywiołowymi. • Cel szczegółowy: Poprawa efektywno ści ograniczania skutków katastrof naturalnych. − Inwestowanie w sektor gospodarki odpadami celem wypełnienia zobowi ąza ń okre ślonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczaj ących poza te zobowi ązania potrzeb inwestycyjnych okre ślonych przez pa ństwa członkowskie. • Zwi ększony udział odpadów zebranych selektywnie w ogólnej masie odpadów na Mazowszu.

4 źródło: dost ęp 3.08.2020 r. https://www.mazovia.pl/zaatwspraw/prawo--przepisy/dokumenty-strategiczne/art,343,kontrakt-terytorialny-dla- wojewodztwa-mazowieckiego.html 5 źródło: dost ęp 04.08.2020 r. https://www.funduszedlamazowsza.eu/wp-content/uploads/2018/08/zal.-nr-1-rpo-wm-3.0-wcag-zmiany- notyfikacja-2018.docx.pdf

23 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 − Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego. • Cel szczegółowy: Zwi ększona dost ępno ść oraz rozwój zasobów kulturowych regionu. − Ochrona i przywrócenie ró żnorodno ści biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, tak że poprzez program "Natura 2000" i zielon ą infrastruktur ę. • Cel szczegółowy: Wzmocniona ochrona bioró żnorodno ści w regionie.

PROGRAM ZWI ĘKSZANIA LESISTO ŚCI DLA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO DO ROKU 2020 6 W Programie zaprezentowano przesłanki zwi ększania lesisto ści województwa mazowieckiego wraz z zało żonymi celami. Na podstawie analizy odpowiednich powodów do zwi ększania lesisto ści wskazano rejony rekomendowane do zwi ększenia powierzchni zalesionych oraz określono zasady zalesie ń. Przesłankami do zwi ększania lesisto ści wskazano m.in. popraw ę retencji gruntowej i wodnej, ograniczenie dyspersji zanieczyszcze ń i hałasu wzdłu ż dróg i linii kolejowych, ochrona zasobów wód podziemnych, ochrona jezior przez popraw ę warunków zasilania z wód gruntowych i ograniczenie dopływu zanieczyszcze ń, poprawa retencji gruntowej i glebowe. Ponadto zdefiniowano równie ż tereny wył ączone z mo żliwo ści zalesie ń z uwagi na m.in.: ochron ę przeciwpowodziow ą, ochron ę torfowisk, ochron ę krajobrazu kulturowego. Program nawi ązuje do zało żeń Krajowego Programu zwi ększania Lesisto ści, w którym dla Gminy Miasta Radomia przyj ęto w latach 2001-2020 do zalesienia 70 ha gruntów (wszystkie w sektorze niepa ństwowym). Wojewódzki program zwi ększania lesisto ści zawiera szczegółowe wytyczne dla sporz ądzania planów gminnych.

PROGRAM MAŁEJ RETENCJI DLA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO 7 Program obejmuje analiz ę przyrodniczych uwarunkowa ń oraz mo żliwo ści retencjonowania wód w obszarze województwa, koncepcj ę lokalizacji obiektów i urz ądze ń małej retencji oraz ocen ę oddziaływania Programu na środowisko. Program małej retencji dla Województwa Mazowieckiego składa si ę z trzech tomów. Pod poj ęciem „małej retencji wodnej” rozumie si ę działania techniczne i nietechniczne, zmierzaj ące do wydłu żenia czasu obiegu wody w obszarze zlewni, w szczególno ści magazynowanie wody w zbiornikach o pojemno ści do 5 mln m 3, w stawach i oczkach wodnych, w dolinach rzecznych, obszarach mokradłowych oraz w korytach rzek i rowach melioracyjnych wyposa żonych w urz ądzenia pi ętrz ące. Program ma charakter studialny, nie zawiera wi ęc szczegółowych rozwi ąza ń. Znalazły si ę w nim zapisy mobilizuj ące samorz ądy do promowania i wspierania działa ń sprzyjaj ących zwi ększaniu retencji, w tym pomoc dla osób indywidualnych i organizacji pozarz ądowych w zakresie informacji administracyjno- prawnych, wspierania proceduralnego i pozyskiwania środków na inwestycje.

PROGRAM OCHRONY POWIETRZA DLA STREF W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM, W KTÓRYCH ZOSTAŁY PRZEKROCZONE POZIOMY DOPUSZCZALNE I DOCELOWE SUBSTANCJI W POWIETRZ (projekt) 8

6 źródło: dost ęp 05.08.2020 r. https://www.mazovia.pl/komunikaty--konsultacje-spoleczne/komunikaty/art,416,program-zwiekszania- lesistosci-dla-wojewodztwa-mazowieckiego-do-roku-2020.html 7 źródło: dost ęp 05.08.2020 r. https://www.mazovia.pl/komunikaty--konsultacje-spoleczne/komunikaty/art,708,program-malej-retencji-dla- wojewodztwa-mazowieckiego.html 8 źródło: dost ęp 07.08.2020 r. http://www.powietrze.mazovia.pl/aktualnosci/wszystkie/ii-konsultacje-projektu-nowego-programu-ochrony- powietrza

24 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Głównym celem Programu jest poprawa stanu powietrza na terenie województwa mazowieckiego oraz ograniczenie skutków i czasu trwania przekrocze ń norm jako ści powietrza (poziomów dopuszczalnych, docelowych i pułapu st ęż enia ekspozycji). Cz ęś ci ą integraln ą Programu jest plan działa ń krótkoterminowych, które s ą podejmowane w celu niedopuszczenia do przekroczenia poziomów alarmowych, informowania, dopuszczalnych b ądź docelowych a w przypadku ich przekroczenia – jak najszybsze obni żenie st ęż eń. Dla województwa mazowieckiego Program opracowano ze wzgl ędu na przekroczenia norm w 2018 r.: pyłu zawieszonego PM10, pyłu zawieszonego PM2,5, benzo(a)pirenu i dwutlenku azotu (wył ącznie dla strefy aglomeracja warszawska). Obszar województwa został podzielony na 4 strefy tj. − aglomeracja warszawska, − miasto Płock − miasto Radom − strefa mazowiecka. Program w swej tre ści zawiera m.in. opis stanu jako ści powietrza na obszarze województwa, wskazanie źródeł emisji wpływaj ących na powstawanie przekrocze ń norm jako ści powietrza, działania naprawcze, działania krótkoterminowe, podmioty odpowiedzialne za realizacj ę zada ń.

25 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 UCHWAŁA ANTYSMOGOWA 9 Dokument ten został przyj ęty w celu zapobie żenia negatywnemu oddziaływaniu zanieczyszczenia powietrza na zdrowie ludzi i środowisko. Uchwała wprowadza w granicach województwa mazowieckiego ograniczenia i zakazy obejmuj ące cały rok kalendarzowy (brak sezonowo ści). Rodzaje instalacji, dla których wprowadza si ę ograniczenia i zakazy w zakresie ich eksploatacji to instalacje, w których nast ępuje spalanie paliw stałych w rozumieniu art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz.U. 2017 r. poz. 220, 791, 1089, 1387 i 1566), w szczególno ści piece, kominki i kotły, w tym kotły wchodz ące w skład zestawów zawieraj ących kocioł na paliwo stałe, ogrzewacze dodatkowe, regulatory temperatury i urz ądzenia słoneczne, je żeli: 1. dostarczaj ą ciepło do systemu centralnego ogrzewania lub 2. dostarczaj ą ciepło do systemu ogrzewania wody u żytkowej lub 3. wydzielaj ą ciepło poprzez: a. bezpo średnie przenoszenie ciepła lub b. bezpo średnie przenoszenie ciepła w poł ączeniu z przenoszeniem ciepła do cieczy lub c. bezpo średnie przenoszenie ciepła w poł ączeniu z systemem dystrybucji gor ącego powietrza. Od 1 lipca 2018 roku uchwała wprowadza zakaz stosowania w kotłach o mocy poni żej 1 MW nast ępuj ących paliw: 1. mułów i flotokoncentratów w ęglowych oraz mieszanek produkowanych z ich wykorzystaniem; 2. węgla brunatnego oraz paliw stałych produkowanych z wykorzystaniem tego w ęgla; 3. węgla kamiennego w postaci sypkiej o uziarnieniu 0–3 mm; 4. paliw zawieraj ących biomas ę o wilgotno ści w stanie roboczym powy żej 20 %. W stosunku do kotłów uchwała antysmogowa dopuszcza wył ącznie eksploatacj ę instalacji zapewniaj ących minimalne poziomy sezonowej efektywno ści energetycznej i normy emisji zanieczyszcze ń dla sezonowego ogrzewania pomieszcze ń okre ślone w punkcie 1 zał ącznika II do Rozporz ądzenia Komisji (UE) 2015/1189 z dnia 28 kwietnia 2015 r. w sprawie wykonania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE w odniesieniu do wymogów dotycz ących ekoprojektu dla kotłów na paliwo stałe. Powy ższe wymogi będą obowi ązywały w terminach: 1. od 1 listopada 2017 roku dla instalacji nowych; 2. od 1 stycznia 2023 dla instalacji niespełniaj ących wymaga ń w zakresie sprawno ści cieplnej i emisji zanieczyszcze ń okre ślonych dla klasy 3, 4 lub 5 według normy PN-EN 303-5:2012. 3. od 1 stycznia 2028 roku dla instalacji spełniaj ących wymagania w zakresie emisji zanieczyszcze ń na poziomie klasy 3 lub klasy 4 według normy PN-EN 303-5:2012; W przypadku miejscowych ogrzewaczy pomieszcze ń (np. kominków) uchwała antysmogowa dopuszcza wył ącznie eksploatacj ę instalacji, które spełniaj ą minimalne poziomy sezonowej efektywno ści energetycznej i normy emisji zanieczyszcze ń dla sezonowego ogrzewania pomieszcze ń okre ślone w punkcie 1 i 2 zał ącznika II do rozporz ądzenia Komisji (UE) 2015/1185 z dnia 24 kwietnia 2015 r. w sprawie wykonania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE w odniesieniu

9źródło: uchwała nr 162/17 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 24 pa ździernika 2017 r. w sprawie wprowadzenia na obszarze województwa mazowieckiego ogranicze ń i zakazów w zakresie eksploatacji instalacji, w których nast ępuje spalanie paliw (Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego poz. 9600)

26 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 do wymogów dotycz ących ekoprojektu dla miejscowych ogrzewaczy pomieszcze ń na paliwo stałe. Powy ższe wymogi b ędą obowi ązywały w terminach: 1. od 1 listopada 2017 roku dla instalacji nowych; 2. od 1 stycznia 2023 dla instalacji których eksploatacja rozpocznie si ę przed 1 listopada 2017 r. chyba że instalacje te zostan ą wyposa żone w urz ądzenie zapewniaj ące redukcj ę emisji pyłu do warto ści okre ślonych w punkcie 2 lit. a zał ącznika II do Rozporz ądzenia Komisji (UE) 2015/1185 z dnia 24 kwietnia 2015 r. w sprawie wykonania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE w odniesieniu do wymogów dotycz ących ekoprojektu dla miejscowych ogrzewaczy pomieszcze ń na paliwo stałe.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO DO ROKU 2022 10 W dokumencie zostały sformułowane cele i zadania polityki ekologicznej województwa mazowieckiego w poszczególnych obszarach interwencji w perspektywie do roku 2022. Poza kwestiami zwi ązanymi bezpo średnio z ochron ą środowiska wskazano równie ż na problem zwi ązany ze zmian ą klimatu oraz okre ślono kierunki adaptacji. W programie wyznaczono nast ępuj ące obszary interwencji oraz cele - Ochrona klimatu i jako ści powietrza (OP) o OP.I. Poprawa jako ści powietrza przy zapewnieniu bezpiecze ństwa energetycznego w kontek ście zmian klimatu o OP.II. Osi ągni ęcie poziomu celu długoterminowego dla ozonu - Zagro żenia hałasem (KA) o KA.I. Ochrona przed hałasem - Pola elektromagnetyczne (PEM) o PEM.I. Utrzymanie dotychczasowego stanu braku zagrożeń ponadnormatywnym promieniowaniem elektromagnetycznym - Gospodarowanie wodami (ZW) o ZW. I. Osi ągni ęcie dobrego stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych i podziemnych o ZW. II. Ochrona przed zjawiskami ekstremalnymi zwi ązanymi z wod ą - Gospodarka wodno-ściekowa (GW) o GW. I. Prowadzenie racjonalnej gospodarki wodno-ściekowej - Zasoby geologiczne (ZG) o ZG. I. Racjonalne gospodarowanie zasobami geologicznymi - Gleby (GL) o OGL. I. Ochrona gleb przed negatywnym oddziaływaniem antropogenicznym, erozj ą oraz niekorzystnymi zmianami klimatu - Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów (GO) o GO. I. Gospodarowanie odpadami zgodnie z hierarchi ą sposobów post ępowania z odpadami, uwzgl ędniaj ąc zrównowa żony rozwój województwa mazowieckiego - Zasoby przyrodnicze (ZP) o ZP. I. Ochrona ró żnorodno ści biologicznej oraz krajobrazowej o ZP. II. Prowadzenie trwale zrównowa żonej gospodarki le śnej o ZP. III. Zwi ększanie lesisto ści

10 źródło: Uchwała nr 3/17 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 24 stycznia 2017 r.

27 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 - Zagro żenia powa żnymi awariami (PAP) o PAP.I. Ograniczenie ryzyka wyst ąpienia powa żnych awarii przemysłowych oraz minimalizacja ich skutków

PLAN ZRÓWNOWA ŻONEGO ROZWOJU PUBLICZNEGO TRANSPORTU ZBIOROWEGO DLA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO 11 Głównym celem Planu jest zaplanowanie organizacji przewozów o charakterze u żyteczno ści publicznej na terenie Mazowsza w sposób prowadz ący do poprawy dost ępno ści i spójno ści terytorialnej województwa. Zrównowa żony rozwój transportu prowadzi do zmniejszenia negatywnych skutków oddziaływania transportu na środowisko naturalne oraz zapewnienia wysokiej jako ści usług transportowych jest mo żliwy poprzez preferowanie transportu zbiorowego, w tym głównie kolejowego, jako realnej alternatywy dla podró ży realizowanych transportem indywidualnym. Plan transportowy okre śla: sie ć komunikacyjn ą, na której jest planowane wykonywanie przewozów o charakterze u żyteczno ści publicznej; ocen ę i prognozy potrzeb przewozowych; przewidywane finansowanie usług przewozowych; preferencje dotyczące wyboru rodzaju środków transportu; zasady organizacji rynku przewozów; po żą dany standard usług przewozowych w przewozach o charakterze użyteczno ści publicznej; przewidywany sposób organizowania systemu informacji dla pasa żera. W planie wskazano nast ępuj ące kierunki działa ń, mog ące mie ć wpływ na popraw ę jako ści powietrza: 1. w zakresie publicznego transportu zbiorowego: a. zwi ększenie konkurencyjno ści transportu kolejowego wzgl ędem drogowego, w tym poprzez popraw ę jako ści infrastruktury, taboru i usług; b. usprawnienie i rozbudow ę multimodalnego transportu zbiorowego oraz wspieranie proekologicznych rozwi ąza ń w transporcie publicznym. 2. w zakresie ochrony środowiska: a. zwi ększenie udziału transportu zbiorowego, przede wszystkim kolejowego, w podziale zada ń przewozowych, b. rozwój transportu intermodalnego; preferencja pojazdów zasilanych alternatywnymi źródłami energii; w przewozach o charakterze u żyteczno ści publicznej, c. stosowanie pojazdów (dotyczy pojazdów nowych i u żywanych) z silnikami niskoemisyjnymi, spełniaj ącymi zaostrzone okre ślone w umowach o świadczenie usług u żyteczno ści publicznej normy emisji spalin np. EURO VI; d. podnoszenie świadomo ści społecze ństwa w zakresie energooszcz ędnych i proekologicznych środków transportu oraz promowanie transportu zbiorowego, e. stosowanie w pojazdach transportu zbiorowego (drogowego i kolejowego) filtrów cz ąsteczek stałych oraz zamiennie filtrów sadzowych.

PROGRAM MO ŻLIWO ŚCI WYKORZYSTANIA ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII DLA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO 12 Celem Programu jest oszacowanie zasobów i wskazanie obszarów preferowanych dla rozwoju odnawialnych źródeł energii w województwie mazowieckim. Program w swej tre ści ma na celu: − identyfikacj ę zasobów energii odnawialnej na terenie województwa; − identyfikacj ę zakresu wykorzystania zasobów energii odnawialnej w chwili obecnej;

11 źródło: Uchwała nr 217/14 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 3 listopada 2014 r. 12 źródło: Uchwała nr 208/06 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 9 pa ździernika 2006r. w sprawie uchwalenia „Programu Mo żliwo ści Wykorzystania Odnawialnych Źródeł Energii dla Województwa Mazowieckiego”

28 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 − wskazanie obszarów szczególnie predestynowanych dla wykorzystania zasobów energii odnawialnej oraz obszarów wykluczenia dla inwestycji; − opracowanie zagadnie ń formalno-prawnych zwi ązanych z budow ą źródeł energii wykorzystuj ących energi ę odnawialn ą; − omówienie dost ępnych źródeł finansowania projektów; − ocen ę kosztów pozyskania energii z poszczególnych źródeł. W Programie wskazano nast ępuj ące kierunki rozwoju odnawialnych źródeł energii: − energetyka wodna; − energetyka wiatrowa; − energetyka słoneczna; − energetyka na bazie wód geotermalnych; − energetyka na bazie biomasy (biogaz). W Programie przedstawiono koncepcje trzech programów wspierania rozwoju energetyki odnawialnej: 1. program wykorzystania biomasy do celów grzewczych, adresowany do jednostek samorz ądu terytorialnego, maj ący na celu obni żenie kosztów funkcjonowania obiektów administrowanych przez samorz ądy lokalne i popraw ę stanu środowiska naturalnego, z jednoczesnym wykorzystaniem lokalnych zasobów energii; 2. program wykorzystania biomasy do celów grzewczych, adresowany do odbiorców indywidualnych na terenach wiejskich, maj ący na celu obni żenie kosztów funkcjonowania wiejskich gospodarstw domowych, co powinno przyczyni ć si ę do wzrostu poziomu życia mieszka ńców wsi; 3. program wspierania rozwoju energetyki wodnej, adresowany do potencjalnych inwestorów zainteresowanych uruchamianiem małych elektrowni wodnych, maj ący na celu wskazanie optymalnych lokalizacji obiektów hydrotechnicznych ze wzgl ędu na uwarunkowania środowiskowe, techniczne i ekonomiczne, w ramach realizacji którego zaplanowano: a. utworzenie bazy danych potencjalnych lokalizacji elektrowni wodnych wraz z charakterystykami techniczno-ekonomiczno-prawnymi potencjalnych małych elektrowni wodnych; b. ułatwienia dla potencjalnych inwestorów, które powinny sprzyja ć rozwojowi małej energetyki wodnej i rozwojowi infrastruktury energetycznej na terenach wiejskich.

2.3. DOKUMENTY MIEJSKIE

STRATEGIA ROZWOJU MIASTA RADOMIA NA LATA 2008-2020 13 W dokumencie wyznaczono cele rozwoju Gminy Miasta Radomia w nast ępuj ących strefach: − społeczna − gospodarcza − przestrzenno-ekologiczna. W ostatnim celu rozwojowym wyznaczono nast ępuj ący cel strategiczny: „W zakresie komunikacyjnym i funkcjonalnym stworzenie silnych powi ąza ń subregionalnych mi ędzy Gmin ą Miasta Radomia i gminami znajduj ącymi si ę w obszarze jego oddziaływania tak aby tworzyły one spójn ą cało ść z

13 źródło: http://www.radom.pl/page/416,strategia-rozwoju-miasta.html, wg stanu z dnia 03.08.2020 r.

29 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 uwzgl ędnieniem walorów środowiskowych i turystycznych”. Celami kierunkowymi w danym celu strategicznym s ą: − Zwi ększenie atrakcyjno ści osiedle ńczej miasta oraz funkcjonalne uporz ądkowanie przestrzeni miejskiej, − Zwi ększenie dost ępno ści komunikacyjnej miasta i poprawa układu komunikacyjnego, − Stworzenie systemu zarz ądzania terenami inwestycyjnymi w granicach miasta a tak że na obszarze „Radomskiego Regionalnego Obszaru Metropolitalnego”, − Wspieranie inicjatyw proekologicznych, poprawiaj ących jako ść środowiska i bezpiecze ństwo ekologiczne.

PROGRAM REWITALIZACJI GMINY MIASTA RADOMIA NA LATA 2014-2023 14 Dokument ten to wieloletni program działa ń w sferze społecznej, ekonomicznej, przestrzennej, infrastrukturalnej, środowiskowej, kulturowej, zmierzający do wyprowadzenia obszarów zdegradowanych ze stanu kryzysu oraz stworzenia warunków do ich zrównowa żonego rozwoju, stanowi ący narz ędzie planowania, koordynowania i integrowania ró żnorodnych aktywno ści w ramach rewitalizacji.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA PRZED HAŁASEM DLA MIASTA RADOMIA 15 Program w swej tre ści posiada zdefiniowany nast ępuj ący cel strategiczny - w zakresie ochrony przed hałasem, obrano strategiczny do realizacji cel - zmniejszenie liczby mieszka ńców Gminy Miasta Radomia zagro żonych ponadnormatywnym hałasem o ok. 30% do 2030 r. Cel strategiczny w okresie dla którego opracowany został Program realizowany b ędzie poprzez wykonanie zada ń krótkookresowych do roku 2023 oraz długookresowych do roku 2030. Wśród zada ń krótkookresowych do realizacji do roku 2023 wskazano: − Planowane inwestycje na terenie Gminy Miasta Radomia lub maj ące wpływ na klimat akustyczny na terenie miasta, − Eliminacja ruchu ci ęż kiego z terenu miasta, − Ograniczenie hałasu w szkołach i przedszkolach, − Monitoring hałasu, − Systematyczne podnoszenie jako ści nawierzchni dróg, remonty ulic podstawowej sieci komunikacyjnej, − Kontynuacja nasadze ń zieleni wzdłu ż ulic, − Automatyczna kontroli pr ędko ści pojazdów samochodowych. Zadania długookresowe do realizacji do roku 2030: − Prowadzenie wła ściwej polityki w zakresie planowania przestrzennego, − Budow ę systemu tras rowerowych ł ącz ących główne osiedla z centrum, popraw ę jako ści infrastruktury pieszej, − Optymalizacj ę sieci poł ącze ń autobusowych, − Promowanie dbało ści o klimat akustyczny,

14 źródło: http://www.radom.pl/page/5453,program-rewitalizacji-gminy-miasta-radomia-na-lata-2014-2023.html, wg stanu z dnia 03.08.2020 r. 15 źródło: http://bip.radom.pl/ra/srodowisko/plany-i-programy/program-ochrony-przed-h/42142,Program-ochrony-srodowiska-przed- halasem-dla-miasta-Radomia-z-2018-r.html, wg stanu z dnia 05.08.2020 r.

30 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 − Opracowanie koncepcji i rozpocz ęcie wdro żenia inteligentnego systemu sterowania ruchem komunikacyjnym.

PROGRAM OBNI ŻANIA NISKIEJ EMISJI NA TERENIE MIASTA RADOMIA NA LATA 2010- 2017 16 Podstawowym celem programu jest zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń do atmosfery na obszarze Gminy Miasta Radomia, czyli poprawa jako ści powietrza. Warunkiem udziału w programie jest likwidacja istniej ącego kotła w ęglowego komorowego lub pieca ceramicznego i monta ż innego źródła ciepła, którego konstrukcja uniemo żliwia spalanie odpadów. W programie wskazano, i ż dofinansowanie otrzymaj ą wysokosprawne rodzaje urz ądze ń grzewczych jak: − węzły cieplne zasilane z sieci ciepłowniczej, − kotły na paliwa gazowe, − kotły na paliwa ciekłe: olejowe, na gaz LPG w przypadku braku technicznych mo żliwo ści przył ączenia do systemu ciepłowniczego lub gazowniczego, ¾ źródła ciepła zasilane energi ą elektryczn ą (piece, kotły wodne, inne), ¾ kotły do spalania biomasy: na pellety, brykiety drzewne, słom ę, i inne w przypadku braku technicznych mo żliwo ści przył ączenia do systemu ciepłowniczego lub gazowniczego, ¾ pompy ciepła, ¾ kotły w ęglowe z automatycznym dozowaniem paliwa (w tym kotły miałowe) w przypadku braku technicznych mo żliwo ści przył ączenia do systemu ciepłowniczego lub gazowniczego, ¾ i inne czyste technologie (w tym energia odnawialna) pod warunkiem wykazania efektu ekologicznego, które b ędą rozpatrywane w sposób indywidualny, np. rekuperatory ciepła. W szczególnych przypadkach jest mo żliwe dofinansowanie wymiany źródeł ciepła niew ęglowych pod warunkiem zamiany na technologie wykorzystuj ące odnawialne źródła energii.

16 źródło: 05.08.2020 r. http://bip.radom.pl/ra/ogloszenia-komunikaty/6914,dok.html

31 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 PLAN GOSPODARKI NISKOEMISYJNEJ DLA MIASTA RADOMIA 17 Celem strategicznym dokumentu jest d ąż enie do utrzymania niskoemisyjnego wzrostu gospodarczego i zaspokajania potrzeb społecze ństwa tj. rozwoju gospodarczo-społecznego Gminy Miasta Radomia do roku 2020 nast ępuj ącego bez wzrostu zapotrzebowania na energi ę pierwotn ą i finaln ą. W Planie okre ślono nast ępuj ące cele szczegółowe: − Wdro żenie wizji Gminy Miasta Radomia jako obszaru zarządzanego w sposób zrównowa żony i ekologiczny, stanowi ącego przykład zarówno dla gmin regionu jak i kraju,

− Ograniczenie emisji CO 2 oraz emisji zanieczyszcze ń z instalacji wykorzystywanych na terenie miasta, a tak że emisji pochodz ącej z transportu, spełnienie norm w zakresie jako ści powietrza, − Zwi ększenie wykorzystania energii pochodz ącej ze źródeł odnawialnych w budynkach użyteczno ści publicznej oraz mieszkalnych, − Zwi ększenie efektywno ści wykorzystania/wytwarzania/dostarczania energii do odbiorców zlokalizowanych na terenie miasta, − Rozwój systemów zaopatrzenia w energi ą zmniejszaj ących wyst ępowanie niskiej emisji zanieczyszcze ń (w tym emisji pyłów), − Promocja budownictwa energooszcz ędnego i pasywnego, − Poprawa ładu przestrzennego, rozwój zrównowa żonej przestrzeni publicznej, − Realizacja idei wzorcowej roli sektora publicznego w zakresie oszcz ędnego gospodarowania energi ą, − Zwi ększenie świadomo ści mieszka ńców dotycz ącej ich wpływu na lokaln ą gospodark ę ekoenergetyczn ą oraz jako ść powietrza, − Promocja i realizacja wizji zrównowa żonego transportu - z uwzgl ędnieniem transportu publicznego i indywidualnego, − Promocja efektywnego energetycznie o świetlenia.

PLAN ZRÓWNOWA ŻONEGO ROZWOJU PUBLICZNEGO TRANSPORTU ZBIOROWEGO DLA MIASTA RADOMIA NA LATA 2013-2025 18 Celem głównym Planu zrównowa żonego rozwoju transportu publicznego w Gminie Miasta Radomiu i gminach o ściennych, które podpisały z Gmin ą Miasta Radomia porozumienia mi ędzygminne w sprawie powierzenia organizacji transportu publicznego, jest zapewnienie funkcjonowania transportu zbiorowego według zasad zrównowa żonego rozwoju transportu, którego głównym przejawem jest udział transportu zbiorowego w przewozach na poziomie nie mniejszym ni ż 50% i wzrost udziału w obsłudze miasta pojazdów transportu zbiorowego spełniaj ących najwy ższe normy czysto ści spalin. Cele uzupełniaj ące Planu to: 1. Zapewnienie zasad dost ępno ści do usług transportu publicznego, w tym dla osób niepełnosprawnych, wymaganych i okre ślonych w dyrektywach Unii Europejskiej i przepisach krajowych oraz w tzw. dobrych praktykach. 2. Funkcjonowanie transportu publicznego w sposób tworz ący z tego podsystemu transportu miejskiego realn ą alternatyw ę dla realizacji podro ży samochodami osobowymi – poprzez zapewnienie wysokiej jako ści usług i uprzywilejowanie pojazdów transportu zbiorowego w ruchu drogowym.

17 źródło: Uchwała nr 193/2015 Rady Miejskiej w Radomiu w sprawie przyj ęcia „ Planu gospodarki niskoemisyjnej dla miasta Radomia ”, aktualizacja luty 2016 r. 18 źródło: Uchwała nr XXVIII/236/2019 Rady Miejskiej w Radomiu z dnia 28 pa ździernika 2019 r. w sprawie przyj ęcia aktualizacji Planu zrównowa żonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Miasta Radomia

32 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 3. Integracja transportu publicznego, obejmuj ąca transport miejski i transport regionalny – przede wszystkim w zakresie taryfowo-biletowym, koordynacji rozkładów jazdy, informacji o usługach – oraz budowa w ęzłów integracyjnych. 4. Zmniejszenie negatywnego oddziaływania transportu na środowisko – poprzez utrzymanie zało żonego udziału transportu publicznego w przewozach miejskich, dalsza rozbudowa taboru zero- i niskoemisyjnego oraz sukcesywna wymiana pozostałych autobusów na spełniaj ące coraz wy ższe normy czysto ści spalin. 5. Utrzymanie zało żonej efektywno ści ekonomiczno-finansowej komunikacji miejskiej w ramach okre ślonej polityki transportowej.

ZAŁO ŻENIA DO PLANU ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGI Ę ELEKTRYCZN Ą I PALIWA GAZOWE DLA MIASTA RADOMIA NA LATA 2017-2031 19 Na podstawie danych zawartych w ogólnej charakterystyce trendów społeczno-gospodarczych miasta w Zało żeniach do planu zaopatrzenia w ciepło energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla Gminy Miasta Radomia na lata 2017-2031 przedstawiono trzy scenariusze rozwoju społeczno-gospodarczego Radomia do 2031 roku tzn. pasywny, umiarkowany oraz aktywny. Scenariusz A – „Pasywny” - zakłada, że nowe obszary przeznaczone pod zabudow ę mieszkaniow ą, usługow ą oraz zabudow ę usługowo-produkcyjn ą zostan ą zagospodarowane w 20%. Scenariusz ten charakteryzuje si ę wprowadzaniem przedsi ęwzi ęć racjonalizuj ących zu życie no śników energii przez odbiorców komunalnych: do celów grzewczych w niewielkim stopniu oraz niewielkim wzrostem zu życia energii elektrycznej o około 0,5%. Scenariusz B – „umiarkowany” (najbardziej realny) – zakłada, że wszystkie obszary przeznaczone pod zabudow ę mieszkaniow ą, usługow ą oraz zabudow ę usługowo-produkcyjn ą zostan ą zagospodarowane w 50%. Scenariusz ten charakteryzuje si ę wprowadzaniem przedsi ęwzi ęć racjonalizuj ących zu życie no śników energii przez odbiorców komunalnych do celów grzewczych w stopniu średnim oraz wzrostem zu życia energii elektrycznej o około 8%, co spowodowane jest wi ększym przyrostem nowych obiektów, zgodnie z przyj ętym stopniem realizacji zagospodarowania terenów. Racjonalizacja zu życia energii w budynkach u żyteczno ści publicznej zakładana jest na poziomie ok. 15%, w sektorze usług, handlu, rzemiosła i przemysłu na poziomie ok. 8%. W wi ększym stopniu b ędą wykorzystywane odnawialne źródła energii, głównie po stronie układów solarnych. Ponadto nast ąpi niewielki rozwój przemysłu na terenie miasta, co skutkuje zwi ększonym zapotrzebowaniem energii w tej grupie odbiorców. Scenariusz C – „Aktywny” - urzeczywistniany przy zało żeniu aktywnej, skutecznej polityki Rz ądu oraz lokalnej polityki miasta, kreuj ącej po żą dane zachowania wszystkich odbiorców energii. Zakłada si ę w nim, że obszary obj ęte Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego mieszkaniowe, usługowe oraz przemysłowe zostan ą zagospodarowane w 80%. W zało żeniach okre ślono równie ż wytyczne dla terenów przeznaczonych do zagospodarowania: w zakresie systemu zaopatrzenia w energi ę ciepln ą: - ustala si ę zaopatrzenia z sieci ciepłowniczej centralnej; - w przypadku braku technicznych mo żliwo ści dopuszcza si ę: a. stosowanie odnawialnych źródeł energii o mocy nieprzekraczaj ącej 100 kW: pompy ciepła, kolektory słoneczne, systemy fotowoltaiczne,

19 źródło: Uchwała nr 518/2017 Rady Miejskiej w Radomiu w sprawie uchwalenia „Zało żeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe Gminy Miasta Radomia na lata 2017 – 2031”.

33 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 b. stosowanie indywidualnych instalacji centralnego ogrzewania typu: ogrzewanie elektryczne, kotłownie gazowe lub olejowe z wył ączeniem nagrzewnic powietrznych olejowych, c. stosowanie indywidualnych instalacji centralnego ogrzewania na paliwa stałe (w tym biomasy) o sprawno ści co najmniej 80% i wska źnikach emisji (ilo ść zanieczyszcze ń w suchych gazach odlotowych w warunkach normalnych, przy zawarto ści tlenu 10%): tlenku węgla nie wi ększym ni ż 1000 mg/m 3 oraz pyłu nie wi ększym ni ż 60 mg/m 3; - jako dodatkowe źródło ogrzewania do ogrzewania podstawowego – dopuszczone s ą do stosowania kominki na drewno z dotrzymaniem wska źników emisji jak dla instalacji centralnego ogrzewania na paliwa stałe; w zakresie systemu pokrycia potrzeb bytowych: - wszystkie potrzeby bytowe b ędą pokrywane przy u życiu gazu ziemnego płynnego oraz energii elektrycznej; w zakresie systemu zaopatrzenia w energi ę elektryczn ą: - ustala si ę obowi ązek rozbudowy sieci elektroenergetycznej w sposób zapewniaj ący obsług ę wszystkich istniej ących i projektowanych obszarów zabudowy w sytuacji pojawienia si ę takiej potrzeby.

Podsumowanie

Przedstawione powy żej dokumenty strategiczne na poziomie krajowym, wojewódzkim i gminnym maj ą cele zbie żne w celach strategicznych wyznaczonych w Programie, a ich realizacja nast ąpi m.in. poprzez wykonanie działa ń zawartych w harmonogramie działa ń.

34 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 3. OCENA STANU ŚRODOWISKA

3.1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY MIASTA RADOMIA

Miasto Radom jest jedynym du żym miastem zlokalizowanym w południowej cz ęś ci województwa mazowieckiego. Znajduje si ę w centralnej Polsce, Nizinie Mazowieckiej, Równinie Radomskiej (150 - 200 m n.p.m.); dorzeczu środkowej Wisły i Pilicy, nad rzek ą Mleczn ą. Jest poło żony w odległo ści około: 78 km od Kielc, 100 km od Warszawy, 108 km od Lublina, 135 km od Łodzi, 192 km od Krakowa, 321 km od Wrocławia, 358 km od Poznania, 442 km od Gda ńska, 640 km od Berlina i 850 km od Kijowa 20 . Gmina Miasta Radomia zajmuje obszar 11 180 ha.21

Rysunek 1. Poło żenie Gminy Miasta Radomia na tle s ąsiednich jednostek administracyjnych 22 Nale ży zauwa żyć, że na obszarze miasta wyodr ębniony jest wyra źnie system dolin cieków. Trzon systemu stanowi tu dolina rzeki Mlecznej, a jego dopełnienie stanowi ą jej dopływy. System ekologiczny Gminy Miasta Radomia składa si ę wi ęc przede wszystkim z bogato rozgał ęzionego systemu doliny rzeki Mlecznej, który pełni podstawow ą rol ę w procesie przewietrzania miasta.

20 źródło: Strategia Rozwoju Miasta Radomia Na Lata 2008-2020 Warszawa, luty 2008, wg stanu z dnia z dnia 30.07.2020 r. 21 źródło: http://www.radom.pl/page/154,podstawowe-dane.html, wg stanu z dnia z dnia 30.07.2020 r. 22 źródło: opracowanie własne

35 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 3.1.1. Struktura u żytkowania gruntów Zgodnie z danymi GUS, Gmina Miasta Radomia zajmuje obszar o powierzchni geodezyjnej 11 180 ha. Dominuj ącą form ę u żytkowania gruntów stanowi kategoria gruntów pozostałych (m.in.: gruntów zabudowanych i zurbanizowanych) oraz u żytki rolne, w tym m.in.: grunty orne, sady, ł ąki i pastwiska (tabela 1).

Tabela 1. Struktura u żytkowania gruntów na terenie Gminy Miasta Radomia 23

Rodzaj gruntu Powierzchnia [ha] użytki rolne, w tym: 4 989 grunty orne 3 306 sady 69 łąki 511 pastwiska 309 grunty rolne zabudowane 187 grunty pod stawami 9 grunty pod rowami 17 grunty zadrzewione i zakrzewione na u żytkach rolnych 451 nieu żytki 127 inne grunty 6 191 Razem 11 180

3.1.2. Demografia Liczba ludno ści zamieszkałej na terenie Gminy Miasta Radomia na koniec 2019 roku wynosiła 211 371 osób (wg. danych GUS). Liczba mieszka ńców Gminy Miasta Radomia sukcesywnie spada.

Tabela 2. Liczba ludno ści zamieszkałej oraz ruch naturalny ludno ści 24

Ruch naturalny ludno ści Rok Liczba mieszka ńców urodzenia zgony 2017 214 566 2 109 2 388 2018 213 029 2 018 2 510 2019 211 371 1 874 2 372 Z przeprowadzonej analizy danych z lat 2017-2019 widoczny jest trend zwi ązany z ujemnym przyrostem naturalnym. Liczba urodze ń od 2017 roku spada, liczba zgonów w 2019 roku jest mniejsza ni ż w latach 2017-2018.

3.1.3. Sytuacja gospodarcza Na terenie Gminy Miasta Radomia w rejestrze REGON zarejestrowanych było ogółem 24 626 podmiotów gospodarki narodowej, w sektorze prywatnym 24 099 podmiotów, natomiast publicznym 343 przedsi ębiorstw. W sektorze prywatnym widoczny jest wzrost zarejestrowanych podmiotów. W sektorze publicznym widoczny jest spadek liczby jednostek publicznych (tabela 3).

Tabela 3. Podmioty gospodarki narodowej wg rejestru REGON na obszarze Gminy Miasta Radomia wg sektorów własno ści w latach 2017-2019 25

23 źródło: GUS; opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urz ąd Miejski w Radomiu, stan na 26.08.2020 r. 24 źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, stan na 31.12.2019 r. 25 źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, stan na 31.12.2019 r.

36 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Liczba podmiotów w latach Jednostki zarejestrowane wg sektorów własno ściowych 2017 2018 2019 Podmioty gospodarki narodowej ogółem 24 450 24 089 24 626 Sektor publiczny - ogółem 378 353 343 Sektor prywatny - ogółem 23 977 23 610 24 099

3.1.4. Gospodarka wodno-ściekowa Stopie ń zaopatrzenia w wod ę mieszka ńców Gminy Miasta Radomia ocenia si ę jako dobry. Z wodoci ągów korzysta obecnie 95,8% mieszka ńców. Wła ścicielem i eksploatatorem systemu zaopatrzenia Gminy Miasta Radomia w wod ę s ą Wodoci ągi Miejskie w Radomiu Sp. z o.o. Nie zmienił si ę tak że obszar działalno ści spółki, który obejmuje Gmin ę Miasta Radomia i niektóre okoliczne miejscowo ści w gminach: Wolanów, Jastrz ębia, Zakrzew, Jedlnia-Letnisko, Skaryszew, Kowala, Jedli ńsk. Charakterystyk ę sieci wodoci ągowej w przedstawiono w kolejnej tabeli (Tabela 4).

Tabela 4. Parametry sieci wodoci ągowej oraz ilo ść wyprodukowanej i zu żytej wody na terenie Gminy Miasta Radomia 26

Parametr Jednostka 2017 2018 2019

Parametry sieci wodoci ągowej długo ść sieci wodoci ągowej km 543,7 549,2 538,9 przył ącza prowadzące do budynków mieszkalnych szt. 19 306 19 573 19 865 i zbiorowego zamieszkania

Zu życie wody

zu życie wody na jednego m3 43,1 43,3 45,4 mieszka ńca Zu życie wody na jednego mieszka ńca wynosiło w 2017 43,1 m3, natomiast w roku 2019 – 45,4 m3. Do najwi ększych odbiorców wody na terenie miasta zaliczaj ą si ę Spółdzielnie Mieszkaniowe. Na terenie miasta z kanalizacji sanitarnej korzysta około 95,8 % mieszka ńców – od 2012 r. odsetek wzrósł o ponad 4 %. Informacje nt. sieci kanalizacyjnej w latach 2017-2019 przedstawiono kolejnej tabeli (Tabela 5).

26 źródło: Wodoci ągi Miejskie w Radomiu Sp. z o.o., bank danych lokalnych wg stanu na dzie ń 8.07.2020 r.

37 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Tabela 5. Parametry sieci kanalizacyjnej oraz ilo ść odebranych i oczyszczonych ścieków na terenie Gminy Miasta Radomia 27

Parametr Jednostka 2017 2018 2019

Parametry sieci kanalizacyjnej długo ść sieci kanalizacyjnej (sie ć sanitarna) km 507,7 513,1 504,2 28 przył ącza prowadz ące do budynków szt. 13 478 13 686 13 928 mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania Ilo ść ścieków odebranych i oczyszczonych, w tym dam 3 9 945 10 047 10 499 udział ścieków przemysłowych % 7,28 6,21 9,23 Gmina Miasta Radomia obsługiwana jest przez mechaniczno-biologiczn ą oczyszczalni ę ścieków komunalnych z podwy ższonym usuwaniem biogenów w Radomiu ul. Energetyków 26, na której to terenie zlokalizowany jest punkt zlewny dla ścieków ze zbiorników bezodpływowych oraz Oczyszczalnia Ścieków Chromowych obsługuj ąca ścieki technologiczne (chromowe) pochodz ące z zakładów przemysłowych z terenu miasta oraz okolicznych miejscowo ści. Odbiornikiem ścieków jest rzeka Pacynka. Ponadto na terenie miasta, w rejonach nie obj ętych kanalizacj ą sanitarn ą, funkcjonuj ą przydomowe oczyszczalnie ścieków oraz zbiorniki bezodpływowe. Na koniec 2019 roku liczba zbiorników bezodpływowych wynosiła 1 182 szt. (wg danych Urz ędu Miejskiego w Radomiu). Zmniejszaj ąca si ę liczba osób korzystaj ących ze zbiorników bezodpływowych świadczy o pozytywnym trendzie podł ączania nieruchomo ści do kanalizacji ogólnospławnej. Na przestrzeni lat 2017-2019 na terenie Gminy Miasta Radomia przybyło pi ęć przydomowych oczyszczalni ścieków.

3.1.5. Zaopatrzenie w ciepło Głównym dostawc ą i producentem ciepła dla Gminy Miasta Radomia jest Radomskie Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej „RADPEC” S.A., w którym eksploatowane s ą źródła ciepła, tj.: Ciepłownia Północ oraz Ciepłownia Południe. Ciepłownie s ą ze sob ą poł ączone, co umo żliwia zmiany zasi ęgu zasilania (alokacj ę mocy) z poszczególnych źródeł. Ciepłownia Południe, posiada 6 kotłów WR-25 o ł ącznej mocy maksymalnej 169,5 MW (i ł ącznej mocy wykorzystywanej 155,18 MW), natomiast Ciepłownia Północ, posiadała 4 kotły WR-25 o łącznej mocy maksymalnej 116,3 MW i ł ącznej mocy wykorzystywanej 113,7 MW. System ciepłowniczy Gminy Miasta Radomia stanowi sie ć cieplna wysokoparametrowa i niskoparametrowa, której długo ść w 2018 roku wynosiła 147 km. Sie ć ciepłownicza na terenie miasta w ok. 67% wykonana jest w technologii preizolowanej. W kolejnej tabeli (tabela 6). Charakterystyka sieci ciepłowniczej na terenie Gminy Miasta Radomia w latach 2012-2017.

27 źródło: Wodoci ągi Miejskie w Radomiu Sp. z o.o., bank danych lokalnych wg stanu na dzie ń 8.07.2020 r. 28 źródło: Wodoci ągi Miejskie w Radomiu Sp. z o.o., na podstawie inwentaryzacji z natury, bank danych lokalnych, wg stanu na dzie ń 15.09.2020 r.

38 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Tabela 6. Charakterystyka sieci ciepłowniczej na terenie Gminy Miasta Radomia w latach 2017-201929 Długo ść sieci Sprzeda ż energii [km] Sprzeda ż energii cieplnej w ci ągu Rok cieplnej w ci ągu roku – budynki ogółem w tym przył ącza roku mieszkalne [GJ] 2017 147,8 57,4 1 406 536,0 1 368 112,0 2018 146,3 60,5 1 368 112,0 1 191 503,0 2019 Bd. Bd. Bd. Bd. Do najwi ększych odbiorców ciepła, nale żą spółdzielnie mieszkaniowe.

3.1.6. Zaopatrzenie w gaz Ogółem na terenie Gminy Miasta Radomia poło żone jest 486,67 km sieci gazowej, w tym sieci przesyłowej 8,89 km i rozdzielczej – 477,78 km. Liczba czynnych przył ączy do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych wynosi 15 827 szt. Odbiorcami gazu jest 65 529 gospodarstw domowych. Istotny pozytywny trend zaznacza si ę w liczbie odbiorców gazu ogrzewaj ących mieszkania gazem – nast ępuje wzrost z 11 081 szt. w 2017 do 11 317 szt. w 2018 roku.. Roczne zu życie gazu ziemnego w Gminie Miasta Radomia wynosi 315 128,3 MWh. Na cele ogrzewania mieszka ń w Gminie Miasta Radomia zu żyto 162 301 KWh 30 .

3.1.7. Infrastruktura komunikacyjna Gmina Miasta Radomia posiada dobre poł ączenia komunikacyjne. Przez teren gminy przebiegaj ą dwie drogi krajowe: droga krajowa Nr 9 (relacji Radom - Rzeszów - Barwinek granica pa ństwa) oraz Nr 12 (relacji Piotrków Trybunalski - Radom - Lublin - Dorohusk granica pa ństwa). Ponadto przez teren miasta przebiegaj ą równie ż cztery drogi wojewódzkie (Nr 735, 737, 740 i 744). Sie ć kolejow ą miasta tworz ą trzy zelektryfikowane linie (obsługuj ące ruch pasa żerski i towarowy): Warszawa – Radom - Skar żysko-Kamienna; Radom - Tomaszów Mazowiecki oraz Radom – Dęblin. Na terenie miasta zlokalizowany jest tak że port lotniczy, którym zarz ądza Przedsi ębiorstwo Pa ństwowe "Porty Lotnicze". Sie ć drogow ą Gminy Miasta Radomia tworz ą drogi: − krajowe - 34,25 km; − wojewódzkie – 6,5 km; − powiatowe – 114,2 km 31 ; − gminne – 199,4 km 32 ; − drogi wewn ętrzne – 160 km. Na terenie gminy wyst ępuj ą zarówno ście żki rowerowe, ci ągi pieszo-rowerowe jak równie ż kontrapasy. Łączna długo ść ście żek rowerowych w granicach Gminy Miasta Radomia wynosi ponad 61,2 km 33 .

3.2. OCHRONA KLIMATU I JAKO ŚCI POWIETRZA

3.2.1. Klimat Klimat w Gminie Miasta Radomia jest umiarkowany zimny, a opady deszczu pojawiaj ą si ę nawet w najsuchszych miesi ącach. Opieraj ąc si ę na klasyfikacji klimatu Köppena i Geigera, ten klimat został

29 źródło: bank danych lokalnych, stan na dzie ń 8.07.2020 roku 30 źródło: Bank danych lokalnych, wg stanu na 31 grudnia 2018 roku 31 źródło: Bank danych lokalnych, wg stanu na 31 grudnia 2018 roku 32 źródło: Bank danych lokalnych, wg stanu na 31 grudnia 2018 roku 33 źródło: Bank danych lokalnych, wg stanu na 31 grudnia 2018 roku

39 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 sklasyfikowany jako klimat ciepły, wilgotny klimat kontynentalny. Średnia roczna temperatura w Gminie Miasta Radomia wynosi 7.6 °C, a średnioroczne opady wynosz ą 549 mm. Najcieplejszym miesi ącem w roku jest lipiec, że średni ą temperatur ą 18.0 °C. Najni ższa średnia temperatura w roku wyst ępuje w miesi ącu stycze ń i wynosi ok -4.7 °C 34 .

3.2.2. Jako ść powietrza

Główne źródła zanieczyszcze ń W Gminie Miasta Radomia głównym źródłem emisji pyłu zawieszonego PM10, PM2,5 oraz benzo(a)pirenu w powietrzu jest niepełne spalanie paliw stałych, w tym przede wszystkim słaba jako ść węgla i drewna. Najwi ększym źródłem emisji tych substancji s ą paleniska domowe, w tym nadal użytkowane piece kaflowe oraz otwarte kominki. Sumarycznie emisja ze spalania w ęgla kamiennego i spalania drewna (czyli bardzo powszechnego biopaliwa) jest znacznie wy ższa z indywidualnego ogrzewania ni ż emisja ze spalania tych paliw w energetyce przemysłowej (pełne spalanie, urz ądzenia ochrony atmosfery – odpylanie, stosowanie paliw lepszej jako ści) lub przy ogrzewaniu indywidualnym wykorzystuj ącym jako paliwo gaz/olej opałowy. W energetyce (ciepłownie, elektrociepłownie), poprzez praktycznie pełne spalanie w ęgla, jak równie ż biomasy, w bardzo wysokich temperaturach oraz odpylanie spalin dochodz ące do 99%, emisja pyłu oraz benzo(a)pirenu jest bardzo mała, co powoduje, iż ciepło z sieci ciepłowniczej uwa żane jest za najbardziej ekologiczne, na równi z energi ą ciepln ą pozyskiwan ą z OZE. Podstawowym źródłem B(a)P pochodzi z ogrzewania indywidualnego, komunikacja nie jest znacz ącym źródłem. Sektor transportu przyczynia si ę do degradacji środowiska naturalnego oraz negatywnie oddziałuje na zdrowie ludzi. Szacuje si ę, że odpowiada za nieco ponad 10% emisji zanieczyszczeń do powietrza. Stanowi źródło emisji tlenków azotu, tlenków w ęgla, w ęglowodorów aromatycznych oraz metali ci ęż kich. Jest tak że źródłem emisji pierwotnej pyłu zawieszonego PM10 (zawartego w spalinach, pochodz ącego ze zu życia elementów pojazdów, takich jak opony, tarcze sprz ęgła, tarcze hamulców oraz ze zu życia nawierzchni drogowej) oraz emisji wtórnej (unos pyłu z powierzchni i poboczy dróg).

Wyniki klasyfikacji stref oceny jako ści powietrza Zgodnie z przeprowadzon ą przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Regionalny Wydział Monitoringu Środowiska w Warszawie Roczn ą ocen ą jako ści powietrza w województwie mazowieckim za rok 2019, strefa miasto Radom została zaliczona do odpowiedniej klasy jako ści powietrza dla wszystkich substancji podlegaj ących ocenie: − klasa A – je żeli st ęż enia zanieczyszczenia na jej terenie nie przekraczały poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celu długoterminowego; − klasa C – je żeli st ęż enia zanieczyszczenia na jej terenie przekraczały poziomy dopuszczalne lub docelowe; − klasa C1 – je żeli st ęż enia pyłu zawieszonego PM2,5 na jej terenie przekraczały poziom dopuszczalny, który obowi ązuje od 1 stycznia 2020 roku; − klasa D1- je żeli st ęż enia ozonu i współczynnik AOT40 nie przekraczaj ą poziomu celu długoterminowego.

Tabela 7. Klasyfikacja strefy oceny jako ści powietrza za lata 2017-2019 35

34 źródło: opracowanie na podstawie https://pl.climate-data.org/europa/polska/masovian-voivodeship/radom-732/, wg stanu na dzie ń z dnia 22.07.2020 r./ 35 źródło: Roczne oceny jako ści powietrza w województwie mazowieckim w roku 2017, 2018, 2019

40 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 klasa strefy substancja 2017 2018 2019 SO 2 A A A NO 2 A A A CO A A A C6H6 A A A OZON (O 3) A, D2 A, D2 A, D2 PM10 C C A PM2,5 C A, C1 A, C1 Pb w PM10 A A A As w PM10 A A A Cd w PM10 A A A Ni w PM10 A A A Benzo(a)piren C C C

Podsumowanie, przekroczenia norm jako ści powietrza W wy żej wymienionej Rocznej ocenie jako ści powietrza za rok 2019 strefa miasto Radom ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia została zakwalifikowana do klasy C pod k ątem benzo(a)pirenu. Benzo(a)piren jest zanieczyszczeniem powietrza, wody i gleby nale żą cym do wielopier ścieniowych w ęglowodorów aromatycznych (WWA). Jego st ęż enie jest normowane w ka żdym z tych komponentów: − w powietrzu normowane jest st ęż enie benzo(a)pirenu zawartego w pyle zawieszonym PM10: norma – 1 ng/m 3; − w wodzie pitnej – norma – 10 ng/dm 3; − w glebie – norma – 0,02 mg/kg suchej masy (gleby klasy A), 0,03 mg/kg suchej masy (gleby klasy B). Nale ży wspomnie ć, że w powietrzu WWA ulegaj ą, pod wpływem działania promieni słonecznych, zjawisku fotoindukcji, które powoduje wzrost podatno ści do tworzenia si ę poł ącze ń z materiałem genetycznym – DNA. Benzo(a)piren oddziałuje szkodliwie nie tylko na zdrowie ludzkie, ale tak że na ro ślinno ść , gleby i wod ę. Wykazuje on mał ą toksyczno ść ostr ą, za ś du żą toksyczno ść przewlekł ą, co zwi ązane jest z jego zdolno ści ą kumulacji w organizmie. Podobnie, jak inne WWA, jest kancerogenem chemicznym, a mechanizm jego działania jest genotoksyczny, co oznacza, że reaguje z DNA, przy czym działa po aktywacji metabolicznej. w wyniku przemian metabolicznych benzo(a)pirenu, w organizmie człowieka dochodzi do powstania i gromadzenia hydroksypochodnych benzo(a)pirenu o bardzo silnym działaniu rakotwórczym. Przeci ętny okres mi ędzy pierwszym kontaktem z czynnikiem rakotwórczym, a powstaniem zmian nowotworowych wynosi ok. 15 lat, ale mo że by ć krótszy. Benzo(a)piren, podobnie jak inne WWA, wykazuje toksyczno ść układow ą, powoduj ąc uszkodzenie nadnerczy, układu chłonnego, krwiotwórczego i oddechowego. Poza wymienionymi na wst ępie źródłami powstawania WWA, w tym benzo(a)pirenu, podkre śli ć nale ży, że mog ą si ę one tworzy ć podczas obróbki kulinarnej, kiedy topi ący si ę tłuszcz (ulegaj ący pirolizie) ścieka na źródło ciepła. Do pirolizy dochodzi tak że podczas obróbki żywno ści w temperaturze powy żej 200 oC. Ilość tworz ących si ę podczas obróbki szkodliwych zwi ązków (WWA) zale ży od czasu trwania procesu, źródła ciepła i odległo ści pomi ędzy żywno ści ą a źródłem ciepła. W śród źródeł emisji B(a)P wymieni ć nale ży: − spalanie paliw w sektorze bytowo-gospodarczym, − źródła przemysłowe (energetyczne spalanie paliw i źródła technologiczne).

41 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Przyczyny złego stanu jako ści powietrza Potencjalnymi źródłami przekrocze ń poziomów dopuszczalnych lub docelowych substancji w powietrzu w strefie miasta Radom jest emisja powierzchniowa z sektora bytowo-komunalnego. Udział emisji punktowej i liniowej w zanieczyszczeniu powietrza pyłem jest zdecydowanie mniejszy. Podstawowym źródłem emisji pyłów i niesionego w pyle benzo(a)pirenu jest niepełne spalanie paliw stałych (w ęgla, koksu, drewna) oraz odpadów w piecach, w celach ogrzewania mieszka ń/domów i wody. Zarówno stan techniczny du żej ilo ści kotłów, w których odbywa si ę spalanie paliw w celach grzewczych jest zły – bardzo niska sprawno ść , zanieczyszczenie kominów i palenisk, jak i jako ść paliw (w ęgla i drewna) jest wysoce niezadowalaj ąca. Cz ęsto dochodzi równie ż do tego spalanie w piecach odpadów z gospodarstw domowych (mi ędzy innymi butelek PET, kartonów po napojach, odpadów organicznych i innych). Czynniki te w poł ączeniu z niekorzystnymi warunkami rozprzestrzeniania si ę zanieczyszcze ń w powietrzu, jakie cz ęsto wyst ępuj ą w okresie zimowym (grzewczym), tj. inwersje temperatury, niskie pr ędko ści wiatru, decyduj ą o wyst ępowaniu przekrocze ń norm jako ści powietrza. Spalanie oprócz w ęgla równie ż odpadów z gospodarstw domowych, powoduje, że emisja ró żnorodnych zanieczyszcze ń, w tym pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5 jest jeszcze wi ększa.

3.2.3. Odnawialne źródła energii

Potencjał produkcji energii z odnawialnych źródeł Pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych napotyka na wiele barier zwi ązanych z ochron ą przyrody. Odej ście od paliw kopalnych ma mie ć na celu równie ż trosk ę o środowisko naturalne, z tego wzgl ędu budowa instalacji wiatrowych, solarnych czy wodnych wi ąż e si ę z nierzadko powa żnymi ograniczeniami. Pod uwag ę trzeba bowiem wzi ąć potencjalne negatywne skutki dla środowiska. Elektrownie mog ą powa żnie ingerowa ć w faun ę i flor ę. Tereny przeznaczone pod budow ę instalacji korzystaj ących z OZE mogłyby równie dobrze posłu żyć jako baza turystyczna, szlak transportowy czy pole uprawne. W poni ższej tabeli przedstawiono zestawienie odnawialnych źródeł energii w Gminie Miasta Radomia.

Tabela 8. Instalacje odnawialnego źródła energii wg stanu na dzie ń 31 grudnia 2019 r.36 Moc zainstalowana Województwo Powiat Rodzaj odnawialnego źródła ogrzewania [MW] Mazowieckie m. Radom BG - wykorzystująca biogaz 0,677 Mazowieckie m. Radom PVA - wykorzystująca energię promieniowania słonecznego 0,015 Mazowieckie m. Radom PVA- wykorzystująca energię promieniowania słonecznego 0,007 Mazowieckie m. Radom WIL- wykorzystująca energię wiatru 0,250

Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych Wykorzystywanie zaawansowanych technologii na obszarze miasta Rodom powinno by ć nieustannie promowane. Energooszcz ędne rozwi ązania w dziedzinie o świetlenia miejskiego staj ą si ę coraz bardziej popularne oraz coraz mniej kosztowne. Rynek o świetlenia typu LED staje si ę coraz bardziej pr ęż ny dopasowuj ąc si ę do wymaga ń klientów. Realizacja inwestycji w tym zakresie zmniejszy zu życie energii w systemie o świetlenia ulicznego, maj ąc jednocze śnie na celu popularyzacj ę energooszcz ędnego oświetlenia w śród mieszka ńców. 37

36 źródło: https://www.ure.gov.pl/pl/oze/potencjal-krajowy-oze/8108,Instalacje-odnawialnych-zrodel-energii-wg-stanu-na-dzien-31-grudnia- 2019-r.html – stan na dzie ń 04.08.2020r. 37 źródło: Projekt pn. „Plan gospodarki niskoemisyjnej dla miasta Radomia”, współfinansowany ze środków Unii Europejskiej –Funduszu Spójno ści w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Plan gospodarki niskoemisyjnej dla miasta Radomia

42 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 3.2.4. Ochrona powietrza i rozwój energetyki w kontek ście adaptacji do zmian klimatu Gmina Miasta Radomia posiada opracowanie pod nazw ą „Plan Adaptacji do zmian klimatu miasta Radomia do roku 2030”. Jednym z celów strategicznych jest poprawa jako ści powietrza w mie ście w warunkach zmian klimatu. Maj ąc na wzgl ędzie, że wzmacnianie potencjału adaptacyjnego do zmian klimatu oznacza tak że mo żliwo ść inwestowania w gospodark ę niskoemisyjn ą podejmowane s ą działania słu żą ce poszanowaniu energii, które jednocze śnie przyczyniaj ą si ę do poprawy jako ści powietrza w mie ście. Podejmowany jest równie ż szereg zintegrowanych działa ń w zakresie planowania przestrzennego i przewietrzania miasta, modyfikacji systemów organizacji transportu, ograniczania niskiej emisji komunalnej, rozwoju miejskiej sieci ciepłowniczej i kształtowania postaw proekologicznych. Poprawa jako ści powietrza obni ży ryzyko dla zdrowia mieszka ńców Gminy Miasta Radomia, wynikaj ące ze stwierdzonych w ostatnich latach ponadnormatywnych st ęż eń zanieczyszcze ń. Zanieczyszczenia powietrza w poł ączeniu z przewidywanym w wyniku zmian klimatu wzrostem temperatur zwi ększaj ą bowiem ryzyko wyst ąpienia chorób układu oddechowego i naczyniowo-sercowego. Realizacja zaproponowanych działa ń poprawi przewietrzanie miasta i ograniczy emisj ę zanieczyszcze ń oraz zmniejszy uci ąż liwo ść i ryzyko zdrowotne zwi ązane jako ści ą powietrza. Bior ąc pod uwag ę zagro żenia wynikaj ące z nasilenia zjawisk ekstremalnych, nale ży wdra żać działania adaptacyjne, które zmniejsz ą ilo ść awarii oraz ułatwi ą ich usuwanie. Działania adaptacyjne powinny by ć skierowane na dywersyfikacj ę źródeł energii m.in. poprzez wykorzystanie OZE tak, aby zapewni ć stabilno ść produkcji i dystrybucji energii.38

38 źródło: Plan Adaptacji do zmian klimatu miasta Radom do roku 2030

43 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 3.2.5. Analiza SWOT

MOCNE STRONY (czynniki wewn ętrzne) SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) Uchwalony i realizowany program ochrony powietrza; Niezadawalaj ąca jako ść powietrza w zakresie st ęż enia Uchwalony i realizowane plany gospodarki niskoemisyjnej. II fazy pyłu zawieszonego PM2,5 i średniorocznego Uchwalony Plan Adaptacji do zmian klimatu miasta st ęż enia benzo(a)pirenu. Radom do roku 2030. Systemy ogrzewania indywidualnego, w których wykorzystywane s ą niskiej jako ści paliwa stałe, w tym odpady i/lub w kotłach o niskiej efektywno ści; Niska efektywno ść energetyczna budynków. SZANSE (czynniki zewn ętrzne) ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) Rozwój technologii alternatywnego pozyskiwania energii Wysokie ceny przyjaznych środowisku no śników energii. i ich rosn ąca dost ępno ść . Rygory obszarów chronionych ograniczaj ące rozwój Dost ępno ść funduszy wsparcia dla instalacji OZE, infrastruktury energetyki odnawialnej. likwidacji źródeł niskiej emisji oraz podniesienia Ograniczenia finansowe, spowodowane wzmo żon ą efektywno ści energetycznej budynków. wymian ą źródeł ogrzewania oraz termomodernizacji Realizacja pakietu działa ń Komisji Europejskiej na rzecz budynków. poprawy jako ści powietrza pn. Czyste powietrze dla Brak środków finansowych na realizacj ę zadania pod Europy. nazw ą, „Wymiana indywidualnych systemów grzewczych Realizacja zało żeń Programu ochrony powietrza na niskoemisyjne kotły(…) wskazanym w Programie województwa mazowieckiego ochrony powietrza, co mo że wpłyn ąć na niezrealizowanie Realizacja programów ogólnopolskich – np. Czyste wskazanych efektów rzeczowych i ekologicznych na Powietrze, Stop SMOG, Twój pr ąd. terenie Miasta Radom.

3.2.6. Podsumowanie, tendencje zmian stanu środowiska Poprawa jako ści powietrza, sprzyja poprawie jako ści życia mieszka ńców Gminy Miasta Radomia. Na podstawie wyników rocznej oceny jako ści powietrza za rok 2019, mo żna zauwa żyć i ż, w Gminie Miasta Radomia nast ępuje poprawa jako ści powietrza, gdy ż nie ma przekrocze ń dobowych pyłu zawieszonego PM10. Zgodnie z roczn ą ocen ą przekroczone s ą poziomy II fazy pyłu zawieszonego PM2,5 oraz st ęż enia średniorocznego poziomu benzo(a)pirenu. Głównym źródłem emisji pyłu zawieszonego PM10, PM2,5 oraz benzo(a)pirenu jest sektor komunalno –bytowy.

Tabela 9. Tendencje zmian w komponencie jako ść powietrza

Tendencje korzystne Tendencje niekorzystne Wzrost świadomo ści społecznej na temat zagro żeń Utrzymuj ące si ę ponadnormatywne st ęż enia średnie roczne powodowanych przez zanieczyszczone powietrze; benzo(a)pirenu oraz pyłu zawieszonego PM2,5. Brak przekrocze ń st ęż eń średniorocznych pyłu PM10 oraz benzo(a)pirenu. Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

3.3. OCHRONA PRZED HAŁASEM

Klimat akustyczny panuj ący w środowisku w sposób znacz ący mo że wpływa ć na mieszka ńców. Ekspozycja na zwi ększony hałas mo że by ć szczególnie uci ąż liwa w porze nocy, podczas snu. Hałas ma bezpo średni wpływ na narz ąd słuchu, przy długotrwałym przebywaniu w środowisku o wysokim nat ęż eniu hałasu mo że doj ść do uszkodzenia narz ądu słuchu. Cz ęś ciej wyst ępuj ącym, negatywnym skutkiem oddziaływania hałasu na człowieka jest złe samopoczucie, zm ęczenie psychiczne i fizyczne, osłabiona koncentracja oraz wzbudzanie agresji. Zagro żenie hałasem jest bezpo średnio zwi ązane z jako ści ą i przepustowo ści ą szlaków komunikacyjnych. Dlatego te ż planuj ąc rozwój transportu nale ży uwzgl ędnia ć zasad ę zrównowa żonego rozwoju. Równie ż w województwie przekroczenia standardów akustycznych powodowane s ą głównie przez ruch komunikacyjny (drogowy i kolejowy). Drugorz ędne znaczenie ma hałas instalacyjny oraz lotniczy. Na rysunku poni żej przedstawiono poziomy typowych dźwi ęków generowanych w otoczeniu.

44 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Rysunek 2. Poziomy typowych d źwi ęków generowanych w otoczeniu (w decybelach) )39 Najwy ższy poziom d źwi ęku w śród środków transportu jest generowany przez poci ąg pasa żerski jad ący z pr ędko ści ą 140 km/h, nast ępnie ci ęż arówk ę jad ąca z pr ędko ści ą 40 km/h a na ko ńcu samochód osobowy jad ący z pr ędko ści ą 60 km/h, dlatego z tego te ż wzgl ędu niepo żą dany jest przebieg tras tranzytowych, po których poruszaj ą si ę samochody ci ęż arowe w bliskiej odległo ści od zabudowa ń. Powy ższe potwierdza, że podstawowymi czynnikami determinuj ącymi powstawanie nadmiernego hałasu komunikacyjnego jest pr ędko ść pojazdu, ale równie ż zły stan techniczny pojazdu, brak płynno ści ruchu pojazdów, du ża ilo ść pojazdów ci ęż kich oraz zły stan techniczny infrastruktury 40 W Gminie Miasta Radomia obowi ązuje „Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Radomia”, a organem odpowiedzialnym za realizacj ę Programu jest Prezydent Miasta Radomia.

3.3.1. Ocena stanu akustycznego środowiska

Hałas drogowy Przez Gmin ę Miasta Radomia przebiegaj ą drogi krajowe nr 9 i 12 oraz wojewódzkie nr 735, 737, 740 i 744. Przez miasto przebiega wa żny w ęzeł komunikacyjny, ł ącz ący m.in. Gda ńsk z Krakowem, Pozna ń z Lublinem oraz Radomsko z Rzeszowem. Układ komunikacyjny ma charakter promienisto – obwodowy, poniewa ż układ głównych dróg krajowych przyjmuje form ę pier ścienia wokół centrum miasta i wyst ępuje tam równie ż ruch lokalny i tranzytowy. Wiele ulic, które s ą wykorzystywane jako drogi główne lub zbiorcze, nie spełniaj ą podstawowych warunków technicznych przez co ruch mi ędzydzielnicowy zostaje przeniesiony na drogi lokalne lub dojazdowe 41 .

39 źródło: https://safety-service.pl/szkolenia-bhp/halas-w-pracy/ grafika – stan z dnia 10.08.2020r. 40 źródło: http://www.techbud.com.pl/halas1A.htm stan z dnia 07.08.2020r. 41 źródło: Program ochrony powietrza dla miasta Radom, 2018

45 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Przez coraz wi ększe nat ęż enie ruchu, którego spor ą cz ęś ci ą s ą pojazdy ci ęż kie, nast ępuje pogorszenie si ę stanu nawierzchni, obni ża si ę płynno ść ruchu, komfort i bezpiecze ństwo jazdy, co bezpo średnio niekorzystnie wpływa na środowisko jak i klimat akustyczny. Źródło hałasu spowodowane coraz wi ększym nat ęż eniem ruchu drogowego (szczególnie na trasach tranzytowych), staje si ę coraz bardziej uci ąż liwe, poniewa ż liczba pojazdów wci ąż ro śnie (osobowych oraz ci ęż arowych), a jako ść nawierzchni jezdni nie spełnia oczekiwa ń i jest coraz gorsza. Aktualnie przez Gmin ę Miasta Radomia nie przebiegaj ą autostrady ani drogi ekspresowe. Aby wyprowadzi ć ruch tranzytowy z miasta i odci ąż yć ruch miejski, planuje si ę zbudowanie obwodnicy miasta. W Gminie Miasta Radomia nie ma linii tramwajowych oraz trolejbusowych, komunikacja miejska oparta jest na miejskich liniach autobusowych. Gmina umo żliwia poruszanie si ę komunikacj ą zbiorow ą na terenie miasta oraz jest poł ączona ze wszystkimi s ąsiednimi gminami jak i gminami Przytyk oraz Wierzbica 42 . Obszar w granicach Gminy Miasta Radomia zagro żony jest długookresowym hałasem drogowym LDWN, w którym stan środowiska okre śla si ę jako „niedobry” i wynosi 2,138 km 2, okres okre śla si ę jako „zły”, gdzie wynosi on 0,086 km 2. W obszarze przekrocze ń uznawanych jako „niedobry” zlokalizowanych jest 1 409 lokali mieszkalnych, zamieszkałych przez 5 403 osoby. Teren najbardziej zagro żony hałasem drogowym w porze nocnej LN, okre śla si ę jako „niedobry” i wynosi 1,393 km 2, oraz „zły”, gdzie powierzchnia wynosi 0,021 km 2. Ł ącznie zamieszkuje tam ok. 4 000 osób 43 .

Hałas kolejowy W Gminie Miasta Radomia znajduje si ę jeden dworzec kolejowy „Radom Główny” oraz dwa przystanki pasa żerskie: „Radom Południe” oraz „Radom Potkanów”. W mie ście znajduje si ę relatywnie niska gęsto ść sieci kolejowej. Transport kolejowy w komunikacyjnej obsłudze strefy podmiejskiej nie jest du ży. Najbardziej oblegany kierunek jest na trasie Warszawa – Skar żysko Kamienna. Ruch towarowy, który ma charakter tranzytowy odbywa si ę w trzech kierunkach przewozowych: Skar żysko-Kamienna – Dęblin, Tomaszów Mazowiecki – Dęblin, Skar żysko-Kamienna – Warszawa. Tylko niektóre poci ągi towarowe ko ńcz ą swoj ą tras ę w Gminie Miasta Radomia. W granicach miasta ł ączna długo ść linii kolejowych wynosi 12,66 km. Charakterystyka poszczególnych linii kolejowych przebiegaj ących przez obszar miasta: − Linia kolejowa nr 8 Warszawa Zachodnia – Radom – Kielce – Kraków Główny. Linia ł ączy Warszaw ę z Krakowem, czyli przebiega w kierunku północ – południe. Trasa jest pierwszorz ędna, całkowicie zelektryfikowana, o długo ści 316,7 km. Pomijaj ąc jednotorowy odcinek pomi ędzy Wark ą, a Radomiem o długo ści 46,5 km, linia jest dwutorowa. Na tej trasie odbywa si ę ruch pasa żerski oraz towarowy. Wzdłu ż całej linii znajduje si ę 77 stacji i przystanków osobowych. Do najwa żniejszych stacji zaliczane s ą: Warszawa Zachodnia, Warka, Radom, Skar żysko-Kamienna, Kielce, S ędziszów, Kozłów, Kraków Główny. Na terenie Gminy Miasta Radomia linia przebiega wzdłu ż przez całe miasto: − Linia kolejowa nr 22 Tomaszów Mazowiecki – Radom. Linia przebiega w kierunku wschód-zachód. Jej długość wynosi 87,697 km. Trasa jest pierwszorz ędna, całkowicie zelektryfikowana. Na odcinku 28,483 km - 81,976 km jest dwutorowa, natomiast na pozostałych odcinkach jest jednotorowa. Na linii nr 22 odbywa si ę ruch pasa żerski jak i towarowy. Zaczyna swój bieg na stacji Radom, a nast ępnie kieruje si ę w stron ę południowo-zachodniej granicy

42 źródło: Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Radomia, 2018 43 źródło: Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Radomia, 2018

46 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 miasta. Najwa żniejsze stacje i przystanki: Radom, Radom Potkanów, Przysucha, Drzewica, Radzice, Dęba Opoczy ńska oraz Tomaszów Mazowiecki: − Linia kolejowa nr 26 Łuków – Dęblin – Radom. Jest to linia kolejowa pierwszorz ędna, dwutorowa i całkowicie zelektryfikowana. Jej długo ść wynosi 117, 383 km. Na trasie znajduj ą si ę 23 stacje i przystanki. Do najwa żniejszych zalicza si ę: Radom, Jedlna Letnisko, D ęblin, Krzywda, Łuków. Linia ma swój pocz ątek na stacji Radom, dalej kieruje si ę w stron ę północnowschodni ą, pokonuj ąc granice miasta w okolicach Alei Wojska Polskiego 44 . W obr ębie granic administracyjnych Gminy Miasta Radomia, nie wyst ępuje zły wska źnik hałasu kolejowego, czyli od >10 – 20 dB ani bardzo zły >20 dB. Na podstawie danych Programu przed hałasem dla miasta Radomia mo żna stwierdzi ć i ż powierzchnia obszarów w granicach Radomia, które są zagro żone długookresowym hałasem kolejowym (LDWN ), gdzie stan środowiska okre śla si ę jako „niedobry” wynosi 0,024 km 2. Na takim obszarze zlokalizowane s ą 2 lokale mieszkalne, które zamieszkuj ą 4 osoby nara żone na ponadnormatywne działania hałasu. Powierzchnia terenów, które s ą najbardziej zagro żone hałasem drogowym w porze nocnej (L N), gdzie stan środowiska okre ślany jest, jako „niedobry” wynosi 0,020 km². Na takim obszarze znajduj ą si ę 3 lokale mieszkalne, zamieszkałe przez 6 osób, które s ą nara żone na warto ści poziomu hałasu przekraczaj ące dopuszczalne 45 .

Hałas przemysłowy Na terenie miasta znajduj ą si ę obiekty przemysłowe, wokół których, klimat akustyczny jest zale żny od wielu czynników. Głównie od sposobu rozmieszczania źródeł hałasu na terenie danego obiektu, skuteczno ści zabezpiecze ń akustycznych poszczególnych źródeł oraz ukształtowania i zagospodarowania terenu zagro żonego oddziaływaniem hałasu. Cz ęść tych obiektów zlokalizowane są w Podstrefie Radomskiej, b ędącej cz ęś ci ą Tarnobrzeskiej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Wisłosan. W Gminie Miasta Radomia, oprócz zakładów znajduj ących si ę w strefie ekonomicznej, znajduj ą si ę inne obiekty b ędące znacz ącymi źródłami hałasu, m.in. Imperial Tobacco Polska Manufacturing S.A. Podmioty gospodarcze działaj ące na terenie miasta, s ą źródłem lokalnej, uci ąż liwej emisji hałasu, dlatego hałas przemysłowy nie ma silnego wpływu na klimat akustyczny w skali całego miasta oraz nie jest tak mocno odczuwalny jak hałas komunikacyjny. Program ochrony środowiska w zwi ązku z hałasem mo że by ć realizowany na ró żne sposoby, m.in. przez zastosowanie zabezpiecze ń akustycznych, remonty i modernizacje zakładów przemysłowych.46 W obr ębie granic administracyjnych Gminy Miasta Radomia, nie wyst ępuje zły wska źnik hałasu powstałego w wyniku działalno ści przemysłowej. Na podstawie danych Programu przed hałasem dla miasta Radomia mo żna stwierdzi ć i ż powierzchnia terenów, które s ą najbardziej zagro żone hałasem przemysłowym w porze nocnej (LN), gdzie stan środowiska okre ślany jest, jako „niedobry” wynosi 0,011 km², a jako „zły” 0,002 km 2. Na podstawie Programu ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Radomia, mo żna stwierdzi ć, że na obszarze miasta nie ma osób oraz lokali, które byłyby nara żone na ponadnormatywne oddziaływanie hałasu przemysłowego 47.

Hałas lotniczy Port Lotniczy w Gminie Miasta Radomia znajduje si ę ok. 4 km na wschód od centrum miasta, przy ul. Lubelskiej. Lotnisko jest poło żone w granicach Gminy Miasta Radomia i znajduje si ę blisko wsi

44 źródło: Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Radomia, 2018 45 źródło: Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Radomia, 2018 46 źródło: Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Radomia, 2018 47 źródło: Program ochrony środowiska przed hałasem dla miasta Radomia, 2018

47 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Janów, Kiedrzyn, Mał ęczyn i Sadków. Lotnisko zajmuje obszar około 376 ha. Celem trwaj ącej inwestycji jest budowa i uruchomienie portu lotniczego na funkcjonuj ącym lotnisku wojskowym Radom – Sadków. Cała infrastruktura lotniska zostanie zmodernizowania i dostosowana do potrzeb obsługi pasa żerskiego i towarowego ruchu lotniczego. Analizuj ąc hałas lotniczy nale ży mie ć na uwadze, iż 19 lipca 2018 roku Port Lotniczy Radom zło żył wniosek o upadło ść , który został rozpatrzony pozytywnie, w wyniku czego został on sprzedany Pa ństwowemu Przedsi ębiorstwu "Porty Lotnicze”. Teren lotniska w zwi ązku z przebudow ą od 1 stycznia 2019 został zamkni ęty dla samolotów cywilnych. Nowe lotnisko ma by ć gotowe na przełomie lipca i sierpnia 2022 roku 48 . Przebudowana droga startowa i płyta postojowa maj ą umo żliwi ć obsług ę samolotów u żywanych przez linie czarterowe i nisko kosztowe jak Boeing 737, Airbus A320 i A321neo 49 . Prowadzone pomiary hałasu, wyniki map akustycznej Radomia, wykazały (przed rozpocz ęciem inwestycji), że na terenie miasta nie wyst ępowały przekroczenia spowodowane hałasem lotniczym, na terenie miasta nie zarejestrowano dla wska źnika LDWN oraz wska źnika LN przekrocze ń powodowanych hałasem lotniczym. Zgodnie z zało żeniami Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Radom, Cz ęść II – Kierunki zagospodarowania przestrzennego, wyznaczono obszar ograniczonego u żytkowania wokół lotniska na Sadkowie.

3.3.2. Analiza SWOT

MOCNE STRONY (czynniki wewn ętrzne) SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) Dobrze rozpoznana lokalizacja obszarów zagro żonych Ponadnormatywny hałas na terenach zabudowy hałasem. mieszkaniowej w centrach miast i w sąsiedztwie tras Stosunkowo niewielka uci ąż liwo ść akustyczna źródeł linii komunikacyjnych o intensywnym ruchu. kolejowych i transportu lotniczego. Cz ęste usytuowanie budynków mieszkalnych i obiektów Uchwalone i realizowane programy ochrony przed użyteczno ści publicznej w bezpo średnim s ąsiedztwie dróg. hałasem. SZANSE (czynniki zewn ętrzne) ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) Dost ępno ść technik i technologii ograniczania emisji Rosn ąca liczba pojazdów, zwi ększaj ąca nat ęż enie ruchu hałasu do środowiska i jego tłumienia. drogowego. Budowa obwodnic miasta. Wzrost dost ępno ści transportu lotniczego stymuluj ący Rozwój komunikacji publicznej na terenach miasta. nat ęż enie operacji lotniczych. Rosn ące zainteresowanie publiczn ą komunikacj ą zbiorow ą Rozbudowa lotniska, co mo że spowodowa ć zwi ększenie i popularyzacja komunikacji rowerowej. hałasu lotniczego.

3.3.3. Podsumowanie Najwi ększym zagro żeniem jest wzrost hałasu w transporcie, spowodowany wzrostem zwi ększonej liczby samochodów, tranzytu na drogach. Dodatkowym źródeł hałasu mog ą by ć tzw. „obszary ogranicze ń w zainwestowaniu” zlokalizowane w zasi ęgu ponadnormatywnych uci ąż liwo ści, w tym przewidywany obszar ograniczonego u żytkowania wokół lotniska na Sadkowie 50 . Zauwa żalny jest trend rozbudowy, budowy sieci ście żek rowerowych co zwi ększa liczb ę mieszka ńców poruszaj ących si ę rowerami, a zmniejsza hałas drogowy.

Tabela 10. Tendencje korzystne i niekorzystne stanu akustycznego Gminy Miasta Radomia

Tendencje korzystne Tendencje niekorzystne

48 źródło: Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach z dnia 9 kwietnia 2013 r., RDO Ś w Warszawie 49 źródło: https://tvn24.pl/biznes/z-kraju/lotnisko-w-radomiu-ppl-i-mirbud-podpisaly-umowe-na-budowe-terminalu-ra1007976-4511053 50 źródło: Zmiana Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radom uchwalonego Uchwał ą Nr 221/99 Rady Miejskiej w Radomiu z dnia 29 grudnia 1999 roku z pó źniejszymi zmianami

48 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Wzrost świadomo ści społecznej na temat zagro żeń Dynamiczny przyrost liczby pojazdów i wzrost nat ęż enia powodowanych przez hałas. ruchu (w roku 2017 – 105 136 szt., w 2018 – 109 30151 ). Wzrost zainteresowania zbiorowym transportem Rosn ąca presja komunikacji w centralnych cz ęś ciach publicznym i poprawa jego stanu technicznego. wi ększych miast. Rozwój infrastruktury rowerowej oraz wzrost Pojawienie si ę nowych obszarów zagro żeń hałasem poza popularno ści transportu rowerowego. miastami. Spadek liczby mieszka ńców nara żonych na hałas Wzrost liczby mieszka ńców nara żonych na hałas drogowy. przemysłowy.

3.4. POLA ELEKTROMAGNETYCZNE (PEM)

3.4.1. Główne źródła pól elektromagnetycznych Promieniowanie elektromagnetyczne wytwarzane jest zarówno w warunkach naturalnych, jak równie ż w wyniku działalno ści człowieka. Pola elektromagnetyczne pochodzenia naturalnego to mi ędzy innymi promieniowanie elektromagnetyczne Ziemi i wyładowania elektryczne w czasie burz. Pola sztucznego pochodzenia emitowane s ą głównie przez obiekty elektroenergetyczne do wytwarzania i przesyłu energii elektrycznej (elektrownie, elektrociepłownie, stacje transformatorowe, napowietrzne linie elektroenergetyczne), instalacje i urz ądzenia radiokomunikacyjne (stacje bazowe telefonii komórkowej, radiowe i telewizyjne stacje nadawcze, stacje radiolokacyjne i radionawigacyjne).

3.4.2. Wyniki bada ń monitoringowych i kontrolnych pól elektromagnetycznych W latach 2017-2019 na terenie Gminy Miasta Radomia badania pól elektromagnetycznych były prowadzone przez WIO Ś w Warszawie. Natomiast od 2019 r. zgodnie z nowelizacj ą ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2020 r. poz. 1219 z pó źn. zm.) badania okresowe w ramach PM Ś wykonuje Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Poni żej zaprezentowano wyniki bada ń przeprowadzonych w latach 2017-2019.

Tabela 11. Wyniki monitoringu pól elektromagnetycznych przeprowadzone w latach 2017 – 2019 na terenie Gminy Miasta Radomia 52

Wynik pomiaru Adres punktu pomiarowego [V/m]

2017 r. Radom, ul. Grzybowska 13 0,26 Radom, ul. Przytycka (osiedle na ulicy Langiewicza) 0,37 Radom, ul. Żwirki i Wigury 0,6 2018 r. Radom, rejon ul. Czystej, Struga i Chrobrego 1,11 Radom - Glinice, przy skrzy żowaniu ulic Średniej i Słowackiego 0,37 Radom - Ustronie, ul. Cisowa 4, rejon ulic Wy ścigowa, Świ ętokrzyska, Jana Pawła II 0,39 Radom, ul. Mydlana 15A 0,55 2019 r. Radom, ul. Malczewskiego 4 0,32

51 źródło: Bank Danych Lokalnych, stan z dnia 10.08.2020 r. 52 źródło: Oceny poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku, GIO Ś (na podstawie bada ń WIO Ś)

49 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 W latach 2017 – 2019 na terenie Gminy Miasta Radomia, w żadnym z punktów pomiarowych obj ętych badaniami poziomu PEM nie stwierdzono przekroczenia warto ści dopuszczalnej, która w zale żno ści od cz ęstotliwo ści zawiera si ę w przedziale od 0,26 V/m do 1,11 V/m (zakres promieniowania elektromagnetycznego zawiera si ę w cz ęstotliwo ściach od 3 MHz do 3 GHz, a składowa elektryczna podawana jest w V/m). Porównanie wyników pomiarów PEM na przestrzeni ostatnich lat pozwala stwierdzi ć, że nie obserwuje si ę znacz ących zmian średnich poziomów pól elektromagnetycznych. Warto ści pól elektromagnetycznych utrzymuj ą si ę na niskim poziomie.

50 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 3.4.3. Analiza SWOT

MOCNE STRONY (czynniki wewn ętrzne) SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) Brak przekrocze ń warto ści dopuszczalnej poziomu PEM. Rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej Stopniowo wzrastaj ąca świadomo ść ekologiczna i elektroenergetycznej zwi ększaj ący ryzyko wzrostu mieszka ńców w zakresie zagro żenia PEM. nat ęż enia pól elektromagnetycznych. SZANSE (czynniki zewn ętrzne) ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) Rozwój monitoringu pa ństwowego (tak że w zakresie Dynamiczny rozwój telekomunikacji oraz wzrost PEM). zapotrzebowania na energi ę elektryczn ą. Uwzgl ędnianie w dokumentach planistycznych lokalizacji źródeł PEM w sposób jak najmniej negatywnie wpływaj ący na mieszka ńców.

3.4.4. Podsumowanie Na podstawie prowadzonych na terenie Gminy Miasta Radomia bada ń poziomów pól elektromagnetycznych stwierdza si ę, że w najbli ższych latach nie nast ąpi przekroczenie warto ści dopuszczalnej poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku. Przy obecnym post ępie cywilizacyjnym całkowita eliminacja promieniowania elektromagnetycznego ze środowiska jest niemo żliwa, z tego wzgl ędu niezb ędne jest regularne monitorowanie jego poziomów, aby reagowa ć na ewentualne przekroczenia warto ści dopuszczalnych. W zwi ązku z tym zaleca si ę kontynuacj ę monitoringu nat ęż enia PEM w środowisku, a tak że inwentaryzacj ę źródeł emisji pól elektromagnetycznych, wdra żanie nowoczesnych technik ograniczaj ących tego typu promieniowanie oraz wyznaczanie obszarów ograniczonego u żytkowania dla istniej ących i projektowanych emitorów w celu wyeliminowania ich potencjalnej szkodliwo ści na zdrowie człowieka i środowisko.

Tabela 12.Tendencje zmian w komponencie PEM

Tendencje korzystne Tendencje niekorzystne Utrzymuj ące si ę niskie warto ści pól Brak tendencji niekorzystnych. elektromagnetycznych we wszystkich rodzajach terenu.

3.5. GOSPODAROWANIE WODAMI

Korzystanie z zasobów wodnych regulowane jest nast ępuj ącymi aktami prawnymi: Dyrektyw ą 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Ramowa Dyrektywa Wodna), ustaw ą z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne oraz ustaw ą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Narz ędziami polityki wodnej s ą „Plany gospodarowania wodami dorzecza” oraz „Warunki korzystania z wód regionu wodnego” realizowane przez wła ściwe RZGW.

3.5.1. Zasoby wód powierzchniowych Pod wzgl ędem hydrograficznym obszar Gminy Miasta Radomia nale ży do dorzecza Środkowej Wisły i jej lewobrze żnego dopływu – Radomki. Największy ciek Gminy Miasta Radomia stanowi rzeka Mleczna, która płynie w granicach miasta z południa na północ na długo ści 19,6 km. Jej bezpo średnimi dopływami s ą: − dopływy prawobrze żne - rzeka Pacynka i Potok Północny, − dopływy lewobrze żne - rzeka Cerekwianka, rzeka Kosówka, ciek od Potkanowa i Potok Godowski.

51 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Poza wodami płyn ącymi, na terenie miasta wyst ępuj ą wody stoj ące – stawy, oczka wodne, m.in. zespół oczek wodnych w Parku Goł ębiów, w Parku Michałów, skwer przy ul. Jana Pawła II, Godów, Parku Ustronie. Na rzece Mlecznej w centrum Gminy Miasta Radomia znajduje si ę sztuczny, przepływowy zbiornik zaporowy na jazie pi ętrz ącym, pełni ący funkcj ę retencyjn ą „Zalew Borki” (ok. 9 ha). Przy zbiorniku, który administrowany jest przez Radomski MOSiR, wydzielono dwa miejsca k ąpielowe, które s ą popularnym celem letnich wizyt mieszka ńców. Zalew Borki od 2018 jest w przebudowie. Ponadto w Gminie Miasta Radomia liczne stawy i oczka wodne wyst ępuj ą równie ż w dolinie rzeki Kosówki, staw funkcjonuje w parku miejskim Stary Ogród oraz m.in. dzielnicy Malczew - Staw Malczewski. Mniejsze stawy zlokalizowane s ą na działkach prywatnych m.in. przy ul. Marato ńskiej i Jana Pentza. Natomiast w dolinie rzeki Mlecznej wyst ępuj ą okresowe oczka wodne, rozlewiska i zbiorniki retencyjne kanalizacji deszczowej.53 Zgodnie z obowi ązuj ącym podziałem na Jednolite Cz ęś ci Wód Powierzchniowych obszar Gminy Miasta Radomia zlokalizowany jest w obr ębie jednolitej cz ęś ci wód powierzchniowych JCWP PLRW20001725269 Mleczna bez Pacynki (scalona cz ęść wód - SW 0406) oraz JCWP PLRW200017252689 Pacynka (cz ęść północno-wschodnia, scalona cz ęść wód – SW 0407). Omawiane JCWP nale żą do regionu wodnego Środkowej Wisły, Zlewni Radomki.

3.5.2. Jako ść wód powierzchniowych Monitoring jako ści wód powierzchniowych na terenie Gminy Miasta Radomia prowadzony jest przez WIO Ś w Warszawie. Na podstawie prowadzonych bada ń powstała Ocena jednolitych cz ęś ci wód za 2017 rok. Została ona wykonana na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2016 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jako ści dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2016, poz. 1187) oraz wytycznych GIO Ś. Jej wyniki znajduj ą si ę w poni ższej tabeli.

Tabela 13. Ocena stanu ekologicznego jednolitych częś ci wód badanych w roku 2017 w punktach pomiarowo – kontrolnych zlokalizowanych w s ąsiedztwie Gminy Miasta Radomia 54 Nazwa i kod punktu pomiarowo - kontrolnego punktu Rok 2017 Parametr Pacynka – pon. Mleczna – Owadów Lesiowa (uj ście do (uj ście do Pacynki) Radomki) PL01S0701_1083 PL01S0701_1084 OCENA STANU EKOLOGICZNEGO W JCW – PROGRAM MONITORINGU OPERACYJNEGO Silnie zmieniona lub sztuczna jednolita cz ęść wód nie nie

Klasyfikacja klasa elementów biologicznych III III wska źników klasa elementów hydromorfologicznych II II i elementów jako ści klasa elementów fizykochemicznych wód PSD PSD (grupa 3.1-3.5) umiarkowany stan umiarkowany stan Stan ekologiczny ekologiczny ekologiczny Stan ZŁY ZŁY

OBJA ŚNIENIA

KLASA ELEMENTÓW BIOLOGICZNYCH

53 źródło: opracowanie na podstawie Raportu z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla miasta Radomia 54 źródło: https://wios.warszawa.pl/pl/monitoring-srodowiska/monitoring-wod

52 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 I stan bardzo dobry II stan dobry III stan umiarkowany IV stan słaby V stan zły

KLASA ELEMENTÓW FIZYKOCHEMICZNYCH (3.1 – 3.6) I stan bardzo dobry. II stan dobry PSD poni żej stanu dobrego

STAN EKOLOGICZNY BARDZO stan bardzo dobry DOBRY DOBRY stan dobry UMIARKOW stan umiarkowany ANY SŁABY stan słaby ZŁY stan zły

STAN DOBRY stan dobry ZŁY stan zły Na podstawie powy ższych danych stan wód powierzchniowych na terenie Gminy Miasta Radomia okre śla si ę jako zły. Maj ą na ni ą wpływ głównie wysoki wyniki zawarto ści azotu rozpuszczonego oraz wysoka warto ść wska źnika BZT 5.

3.5.3. Zasoby wód podziemnych Gmina Miasta Radomia znajduje si ę w obr ębie IX regionu lubelsko – podlaskiego, na obszarze jednego obszaru jednolitych cz ęś ci wód podziemnych: JCWPd nr 87. Głównym u żytkowym poziomem wodono śnym na obszarze Gminy Miasta Radomia jest poziom górnokredowy. Poziomy trzeciorz ędowy i czwartorz ędowy maj ą znaczenie podrz ędne, eksploatowane s ą przez indywidualnych u żytkowników, przy czym pozostaj ą w kontakcie hydraulicznym z poziomem górnokredowym. Poziom wodono śny górnokredowy ma charakter szczelinowy i szczelinowo-krasowy. Zbudowany jest z margli, wapieni, opok, gez, piaskowców, piasków i obejmuje swoim zasi ęgiem cały obszar Gminy Miasta Radomia. Poziom wodono śny zasilany jest po średnio z osadów czwartorz ędowych i trzeciorz ędowych, a przepływ nast ępuje w kierunku północnym do doliny rzeki Radomki, która w tym rejonie stanowi baz ę drena żu. Najwi ększe zawodnienie w obr ębie poziomu wyst ępuje w strefie do 150 m. Przewodno ść utworów wodono śnych jest zró żnicowana i uzale żniona od rodzaju skały i stopnia jej sp ękania. Zawiera si ę w przedziale od 100 do ponad 1500 m 3/d. Natomiast potencjalna wydajno ść studni wynosi od 50 do ponad 120 m 3/h. Zwierciadło wody wyst ępuje zwykle pod napi ęciem na gł ęboko ści od 15 do 50 m poni żej powierzchni terenu, przy czym warstw ę napinaj ącą stanowi ą gliny, iły i mułki (Chowaniec i inni, 2009; Buczkowski, 1998). Poziom ten, jako główny poziom u żytkowy jest intensywnie eksploatowany głównie poprzez uj ęcia komunalne, a tak że przemysłowe. Wykaz uj ęć wód komunalnych na terenie Gminy Miasta Radomia przedstawiono w tabeli poni żej.

Tabela 14. Charakterystyka uj ęć wód podziemnych poziomu górnokredowego znajduj ących si ę na terenie Gminy Miasta Radomia 55

55 źródło: opracowanie na podstawie danych UM oraz raportu z Programu Ochrony Środowiska dla miasta Radomia (w latach 2018 – 2019)

53 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Nazwa uj ęcia Ilo ść studni Strefa ochronna Pozwolenie wodnoprawne na pobór wód

uj ęcia eksploatowane Decyzja nr 28/12/P Ś.W znak P Ś-ZD-IV.7322.1.34.2011.JA z stref ę ochronn ą uj ęcia dn. 27.02.2012 r. wydana przez Marszałka Województwa dzieli si ę na teren SUW Malczew 9 Mazowieckiego wraz ze prostowaniem znak P Ś-ZD- ochrony bezpo średniej IV.7322.1.34.2011.JA z dn. 27.03.2012 r. i po średniej Data wa żno ści 30.09.2032 r. Decyzja znak O ŚR.I1I.6341.11.2012.WR z dn. 02.04.2012 r. wydana przez Prezydenta Miasta Radomia (studnie nr l-10b Sławno) wraz z decyzj ą zmieniaj ącą znak 13 (w tym: 2 OŚR.6341.84.2016.WR z dn. 20.02.2017 r. studnie Data wa żno ści 30.09.2022 r. stref ę ochronn ą uj ęcia uj ęcia Garno Decyzja znak RO Ś.6341.187.2016.MM z dn. 19.12.2016r. SUW Sławno stanowi teren ochrony oraz studnia wydana przez Starost ę Radomskiego (studnie nr 12/1, 12/11 bezpo średniej nr 14 uj ęcia Garno) Sławno) Data wa żno ści 18.12.2036 r. Decyzja znak RO Ś.6341.205.2016.MM z dn. 09.01.2017r. wydana przez Starost ę Radomskiego (studnia nr 14 Sławno) Data wa żno ści 08.01.2037 r. stref ę ochronn ą uj ęcia Decyzja znak O ŚR.1II.6341.12.2012.WR z dn. 02.04.2012 r. SUW 25-Czerwca 6 stanowi teren ochrony wydana przez Prezydenta Miasta Radomia bezpo średniej Data wa żno ści: 30.09.2022 r. stref ę ochronn ą uj ęcia Decyzja znak O ŚR 6341.83.2016.WR z dn. 30.12.2016r. SUW Obozisko 3 stanowi teren ochrony wydana przez Prezydenta Miasta Radomia bezpo średniej Data wa żno ści 31.12.2037r. Decyzja znak O ŚR.III.6341.79.2014.WR z dn. 16.01.2015 r. wydana przez Prezydenta Miasta Radomia (studnie uj ęcia Potkanów) wraz z decyzj ą zmieniaj ącą znak O ŚR.6341.77.2016.WR z 6 dn. 17.11.2016r. stref ę ochronn ą uj ęcia SUW Potkanów- (w tym 3 Data wa żno ści 31.01.2035 r. stanowi teren ochrony Łączniki studnie uj ęcia Decyzja znak O ŚR.III.6341.64.2012.WR z dn. 05.12.2012r. bezpo średniej Łączniki) wydana przez Prezydenta Miasta Radomia (studnie uj ęcia Łączniki) wraz z decyzj ą zmieniaj ącą znak O ŚR.6341.76.2016.WR z dn. 17.11.2016r. Data wa żno ści 15.12.2022 r. Decyzja znak RO Ś.6223-W/38-2/2008 z dn. 15.12.2008r. stref ę ochronn ą uj ęcia wydana przez Starost ę Radomskiego SUW Lesiów 2 stanowi teren ochrony wraz z decyzj ą zmieniaj ącą znak RO Ś.6341.180.2016.MM z (gm. Jastrz ębia) bezpo średniej dn. 27.12.2016r. Data wa żno ści 15.12.2028 r. stref ę ochronn ą uj ęcia Decyzja znak O ŚR.6341.31.2016.WR z dn. 15.06.2016r. SUW Białostocka 1 stanowi teren ochrony wydana przez Prezydenta Miasta Radomia bezpo średniej Data wa żno ści 14.06.2036r. uj ęcia nieeksploatowane Decyzja znak O ŚR.III.6341.48.2013.WR z dn. 18.12.2013r. stref ę ochronn ą uj ęcia wydana przez Prezydenta Miasta Radomia SUW Firlej 1 stanowi teren ochrony wraz z decyzj ą zmieniaj ącą znak O ŚR.III.6341.48.2013.AP2 bezpo średniej z dn. 21.02.2017r. Data wa żno ści 31.12.2033 r. stref ę ochronn ą uj ęcia Decyzja znak O ŚR.6341.15.2017.RW z dn. SUW Halinów 1 stanowi teren ochrony 11.04.2017r.wydana przez Prezydenta Miasta Radomia bezpo średniej Data wa żno ści: 10.04.2037r. Poziom wodono śny trzeciorz ędowy wyst ępuje w drobnoziarnistych i pylastych piaskach oligocenu i miocenu, które wyst ępuj ą w obni żeniach podło ża mezozoicznego. Nie ma on charakteru ci ągłego i nie wyodr ębnia si ę pod wzgl ędem hydrodynamicznym ze wzgl ędu na poł ączenia z poziomami czwartorz ędowym i górnokredowym. Poziom ten nie ma znaczenia u żytkowego. Wody ujmowane s ą tu

54 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 sporadycznie, przewa żnie ł ącznie z wodami z utworów czwartorz ędowych i górno kredowych (Buczkowski, 1998). Poziom wodono śny czwartorz ędowy tworz ą zawodnione piaski i żwiry dolin rzecznych, dolin kopalnych oraz pokryw fluwioglacjalnych. Mi ąż szo ść warstwy wodono śnej wynosi od 10 do 50 m, a zwierciadło wody wyst ępuje na gł ęboko ści 1–5 m poni żej powierzchni terenu i wykazuje zwi ązek hydrauliczny z ciekami powierzchniowymi. Poziom zasilany jest przez bezpo średni ą infiltracj ę opadów atmosferycznych lub z przes ączania wód przez warstwy słaboprzepuszczalne, wykształcone w postaci glin i pyłów. Wody poziomu czwartorz ędowego wykazuj ą ł ączno ść hydrauliczn ą z poziomami trzeciorz ędowym i górnokredowym. Poziom ten nie ma znaczenia u żytkowego. Wody ujmowane s ą tu sporadycznie 56 .

3.5.4. Jako ść wód podziemnych Obszar aglomeracji radomskiej charakteryzuje si ę przewa żnie słabym stopniem izolacji u żytkowych poziomów wodono śnych. Intensywna eksploatacja wód podziemnych na terenie aglomeracji radomskiej spowodowała zagro żenia zarówno dla ich jako ści, jak i zasobów. W wyniku oddziaływania uj ęć ukształtował si ę rozległy lej depresji o zasi ęgu regionalnym, powoduj ący zmiany w dynamice wód. Efektem tego jest post ępuj ący proces zanieczyszczania poziomu wodono śnego przez wody powierzchniowe charakteryzuj ące si ę zł ą jako ści ą. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 19 lipca 2016 r. (Dz.U. 2016 poz. 1178) w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych i podziemnych, wyró żnia si ę dwa rodzaje monitoringu stanu chemicznego wód podziemnych, tj. monitoring diagnostyczny i operacyjny. Monitoring diagnostyczny jednolitych cz ęś ci wód podziemnych prowadzony jest w celu uzupełnienia i sprawdzenia oceny wpływu oddziaływa ń wynikaj ących z warunków naturalnych i oddziaływa ń antropogenicznych oraz oceny znacz ących i utrzymuj ących si ę trendów wzrostu st ęż eń zanieczyszcze ń wynikaj ących z warunków naturalnych i oddziaływa ń antropogenicznych. Monitoring diagnostyczny dotyczy wszystkich jednolitych cz ęś ci wód podziemnych wydzielonych na terenie kraju i jest prowadzony z cz ęstotliwo ści ą przynajmniej raz w ci ągu 6-letniego cyklu aktualizacji planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza. Monitoring operacyjny jednolitych cz ęś ci wód podziemnych prowadzony jest w celu oceny stanu chemicznego JCWPd uznanych za zagro żone niespełnieniem okre ślonych dla nich celów środowiskowych oraz stwierdzenia wyst ępowania znacz ących i utrzymuj ących si ę trendów wzrostu st ęż enia zanieczyszcze ń spowodowanych oddziaływaniami antropogenicznymi. Badania w ramach monitoringu operacyjnego prowadzone s ą z cz ęstotliwo ści ą przynajmniej raz w roku, z wył ączeniem roku, w którym jest prowadzony monitoring diagnostyczny stanu chemicznego jednolitych cz ęś ci wód podziemnych 57 . Jako ść wód podziemnych na terenie Gminy Miasta Radomia kontrolowana jest w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska w sieci krajowej, która na obszarze miasta obejmuje 1 punkt kontrolno – pomiarowy nr 290 (Radom – Wacyn) ujmuj ący wody górnokredowego poziomu wodono śnego. Ostatnie badania w ww. punkcie zostały wykonane w 2019 r.

56 źródło: Chowaniec i inni, 2009; Buczkowski, 1998 57 źródło: http://mjwp.gios.gov.pl/badania/ogolne-informacje.html

55 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Tabela 15. Wyniki bada ń wska źników fizykochemicznych nieorganicznych - monitoring jako ści wód podziemnych - monitoring diagnostyczny 2019 r.58 . Głębokość do Miejscowość Numer punktu stropu warstwy Nazwa dorzecza RZGW pomiarowego wodonośnej [m p.p.t.] Gmina Miasta 290 dorzecze Wisły Warszawa 122 Radomia Przedział ujętej warstwy Typ ośrodka Rodzaj punktu Użytkowanie terenu wodonośnej [m Zwierciadło wody wodonośnego pomiarowego p.p.t.] 3. Miejskie tereny 83,30-150,00 napięte porowo-szczelinowy st. wiercona zieleni Przewodność Odczyn pH - elektrolityczna Temperatura - Tlen rozpuszczony - Odczyn pH - wartość wartość właściwa w 20°C - wartość terenowa wartość terenowa terenowa laboratoryjna wartość terenowa [°C] [mgO /l] 2 [µS/cm] 434,00 7,15 10,5 0,68 7,31 Ogólny węgiel Amonowy jon Antymon [mgSb/l] Arsen [mgAs/l] Azotany [mgNO 3/l] organiczny [mgC/l] [mgNH 4/l] <1,0 0,24 <0,00005 <0,002 1,11 Azotyny [mgNO 2/l] Bar [mgBa/l] Beryl [mgBe/l] Bor [mgB/l] Chlorki [mgCl/l] <0,01 0,038 <0,00005 <0,01 10,50 Cyjanki wolne Chrom [mgCr/l] Cyna [mgSn/l] Cynk [mgZn/l] Fluorki [mgF/l] [mgCN/l] <0,003 <0,003 <0,0005 0,032 <0,10 Fosforany [mgPO 4/l] Glin [mgAl/l] Kadm [mgCd/l] Kobalt [mgCo/l] Magnez [mgMg/l] <0,30 0,0022 <0,00005 0,00009 12,0 Mangan [mgMn/l] Miedź [mgCu/l] Molibden [mgMo/l] Nikiel [mgNi/l] Ołów [mgPb/l] 0,165 0,00033 0,00032 <0,0005 <0,00005 Potas [mgK/l] Rtęć [mgHg/l] Selen [mgSe/l] Siarczany [mgSO 4/l] Sód [mgNa/l] 2,2 <0,0001 <0,002 14,40 4,1 Srebro [mgAg/l] Tal [mgTl/l] Tytan [mgTi/l] Uran [mgU/l] Wanad [mgV/l] <0,00005 <0,00005 <0,002 <0,00005 <0,001 Wodorowęglany Wapń [mgCa/l] Żelazo [mgFe/l] [mgHCO 3/l] 85,0 298,0 1,89 Pod k ątem wska źników fizykochemicznych organicznych monitoring jako ści wód podziemnych w punkcie pomiarowym w Gminie Miasta Radomia nie był prowadzony. Na podstawie danych Inspekcji Ochrony Środowiska dotycz ącej stanu jednolitych cz ęś ci wód podziemnych, stan jako ści wód w punkcie pomiarowym nr 290 (Radom – Wacyn) okre śla si ę jako wody I jako ści czyli wody bardzo dobrej jako ści.

3.5.5. Zagro żenie powodziowe Ryzyko wyst ąpienia powodzi na terenie Gminy Miasta Radomia określa Rozporz ądzenie Rady ministrów z dnia 18 pa ździernika 2016 r. w sprawie przyj ęcia Planu zarz ądzania ryzykiem powodziowym dla obszaru dorzecza Wisły. Zgodnie z tym Planem Gmina Miasta Radomia le ży w Regionie Wodnym Środkowej Wisły. Znajduje si ę w nim analiza dokonana na podstawie wyników Wst ępnej Oceny Ryzyka Powodziowego, a w szczególno ści informacji o powodziach historycznych.

58 źródło: opracowano na podstawie danych Inspekcji Ochrony Środowiska uzyskanych w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska, Aktualno ść udost ępnionych informacji zgodna z dat ą ich przygotowania (czerwiec 2020).

56 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Wskazuje on, że w regionie wodnym Środkowej Wisły zidentyfikowano wył ącznie powodzie rzeczne. Ze wzgl ędu na mechanizm najcz ęś ciej wyst ępuj ące były naturalne wezbrania, mniej liczne były powodzie spowodowane przelaniem si ę wody przez urz ądzenia wodne, awari ę urz ądze ń wodnych lub infrastruktury technicznej oraz zatory. W regionie wodnym Środkowej Wisły dominuj ą powodzie rzeczne zwi ązane z topnieniem śniegu (wezbrania roztopowe, cz ęsto podpi ętrzane zatorami lodowymi). Topnieniu pokrywy śnie żnej cz ęsto towarzysz ą opady deszczu, co powoduje zwi ększenie wysoko ści wezbrania. Wielko ść i przebieg tego typu powodzi zale ży od ilo ści wody zgromadzonej w pokrywie śnie żnej, intensywno ści procesu topnienia (temperatura powietrza) i stopnia przemarzni ęcia gruntu. Powodzie rzeczne zwi ązane z opadami deszczu (wezbrania opadowe) spowodowane s ą intensywnymi opadami deszczu o szerokim zasi ęgu w regionach wodnych. Powodzie rzeczne spowodowane opadami wyst ępuj ące latem (wezbrania opadowe letnie) wyst ępuj ą przewa żnie w lipcu, nieco rzadziej w sierpniu i czerwcu. Gmina Miasta Radomia poło żona jest nad rzek ą Mleczn ą, lewobrze żnym dopływem rzeki Pacynki. Jak wskazuje Plan zarz ądzania ryzykiem powodziowym dla obszaru dorzecza Wisły na mniejszych ciekach stanowi ących dopływy du żych rzek, głównym zagro żeniem s ą powodzie lokalne oraz miejscowe podtopienia terenu. Podtopienia te wynikaj ą z opadów o małym zasi ęgu od 50 do 100 km 2, cz ęsto poł ączonych z burzami i trwaj ących zwykle bardzo krótko, maksymalnie rz ędu kilku godzin, ale powoduj ących znaczne szkody.

3.5.6. Zagro żenie susz ą Susza jest zjawiskiem ci ągłym o zasi ęgu regionalnym i oznacza dost ępno ść wody poni żej średniej w okre ślonych warunkach naturalnych. Susz ą nazywa si ę nie tylko zjawiska ekstremalne, ale wszystkie, które wyst ępuj ą w warunkach mniejszej dost ępno ści wody dla danego regionu. Susza wywoływana jest przez niedobór opadów atmosferycznych, a o jej dalszym rozwoju decyduj ą pozostałe czynniki np. okres wyst ępowania, warunki fizycznogeograficzne, warunki hydrologiczne w danym okresie oraz korzystanie z zasobów wodnych. Susz ę dzieli si ę na cztery typy genetyczne: − susz ę atmosferyczn ą, − susz ę rolnicz ą, − susz ę hydrologiczn ą − susz ę hydrogeologiczn ą. Jak wskazuje „Plan adaptacji do zmian klimatu miasta Radomia do roku 2030” liczba ni żówek w Gminie Miasta Radomia jest zró żnicowana w zale żno ści od analizowanego posterunku wodowskazowego. Przewa żaj ą ni żówki letnie – na rzece Radomka, posterunek Słowików, wyst ępowały one nawet ponad czterokrotnie cz ęś ciej ni ż ni żówki zimowe, za ś na rzece Mleczna w posterunku Lesiów prawie dwukrotnie wi ęcej od ni żówek zimowych. W wieloleciu 1981-2015 zidentyfikowano ł ącznie od 82 ni żówek (rzeka Radomka, posterunek Rogo żek) do 94 ni żówek (rzeka Radomka, posterunek Słowików oraz rzeka Mleczna posterunek Lesiów. Analiza ni żówek i susz hydrologicznych w Gminie Miasta Radomia dowodzi, że przewa żaj ą ni żówki krótkotrwałe - stanowi ą od 57,3% (rzeka Radomka, posterunek Rogo żek) do 64,9% (rzeka Mleczna, posterunek Lesiów) wszystkich ni żówek zidentyfikowanych w wieloleciu 1981-2015. W przypadku suszy hydrologicznej przewa ża susza umiarkowana ( średnio ok. 70% wszystkich zidentyfikowanych okresów suszy), w mie ście nie

57 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 zarejestrowano za ś wyst ępowania hydrologicznej suszy ekstremalnej w żadnym z badanych stacji wodowskazowych, w okresie 1981-2015.

3.5.7. Ochrona wód w kontek ście adaptacji do zmian klimatu „Plan adaptacji do zmian klimatu miasta Radomia do roku 2030” wskazuje szereg działa ń ukierunkowanych na ochron ę zasobów wodnych, maj ących wpłyn ąć na zwi ększenie odporno ści miasta. Są to: − Budowa systemu optymalizacji zu życia wody w mie ście (działanie 4.1) − Wzmocnienie miejscowej retencji wód opadowych na terenach zabudowanych przez BZI (działanie 4.2) − Zrównowa żone zagospodarowanie dolin rzecznych (działanie 4.3). Działania podj ęte do realizacji w ww. Planie maj ą głównie na celu: − zmniejszenie zu życia wody w mie ście, zarówno w przypadku odbiorców indywidualnych jak i zbiorowych, oraz we wszystkich sektorach gospodarki, − ograniczenie ilo ści wody wykorzystywanej do podlewania urz ądzonej zieleni miejskiej retencjonowanie wody opadowej w miejscu wyst ąpienia opadu (tzw. podej ście „in-situ” lub zagospodarowanie „u źródła”) − odtwarzanie lokalnego kr ąż enia obiegu wody zmienionego w wyniku urbanizacji, − powolne odtwarzanie wód gruntowych, − zwi ększenie uwilgotnienia gleby oraz stabilizacje ekstremalnych niskich i wysokich przepływów rzek zasilanych wodami opadowymi, − zwi ększenie retencji korytowej, która przyczyni si ę do spowolnienia odpływu, przez co zmniejszy si ę ryzyko wyst ępowania wód rzecznych z koryt i dolin (powodzie od strony rzek), − podniesienie poziomu wód gruntowych, przez co nast ąpi dalsza stabilizacja przepływu wód, a w konsekwencji zwi ększenie sedymentacji i samooczyszczania, − ograniczenie migracji zanieczyszcze ń, i poprawa jako ści wód rzek obj ętych działaniami. Plan wskazuje równie ż, że działania słu żą ce wzmocnieniu systemu przyrodniczego miasta i wdrażania bł ękitno – zielonej infrastruktury posiadaj ą po średnie, pozytywne oddziaływanie na wody. Działania te odnosz ą si ę do rewitalizacji i przebudowy struktury gatunkowej na terenach zieleni miejskiej, tak, aby były to struktury odporne na zjawiska klimatyczne. Bł ękitno – zielona infrastruktura i powierzchnia biologicznie czynna, rewitalizacja terenów (np. ogrody deszczowe i elementy BZI w przestrzeni miejskiej) przyczyni ą si ę do lokalnej retencji wód i poprawi ą bilans wodny w mie ście, przez co zmniejsz ą zapotrzebowanie na wod ę (np. do podlewania ro ślin), pozytywnie oddziałuj ąc na zasoby wodne. Do ochrony zasobów wód miasta przyczyni si ę równie ż upowszechnienie w śród społecze ństwa wiedzy na temat konieczno ści, celów, zasad i sposobów adaptacji do zmian klimatu w zakresie racjonalnego zagospodarowania wód powierzchniowych i deszczowych.

3.5.8. Analiza SWOT

MOCNE STRONY (czynniki wewn ętrzne) SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) Dobry stan jako ści wód poziemnych . Zły stan jako ści wód powierzchniowych. Brak nasilania si ę zagro żenia susz ą w regionie. Niedostateczna przepustowo ść kanalizacji deszczowej skutkuj ąca zalaniami w trakcie trwania silnych opadów.

58 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

MOCNE STRONY (czynniki wewn ętrzne) SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne)

SZANSE (czynniki zewn ętrzne) ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) Wzrost świadomo ści osób korzystaj ących z zasobów wód o Przenikanie do wód powierzchniowych zanieczyszcze ń z konieczno ści ich ochrony i racjonalnego u żytkowania. terenów zurbanizowanych. Uj ęcie zada ń zwi ązanych z ochron ą zasobów wodnych w Ze wzgl ędu na porowat ą struktur ę gleb mo żliwo ść planach i strategiach miasta. dostawania si ę zanieczyszcze ń do poziomów wodono śnych.

3.5.9. Podsumowanie Stan jako ści wód powierzchniowych wyst ępuj ących na terenie okre śla si ę jako zły. Wynika to mi ędzy innymi z du żej ilo ści azotu rozpuszczonego oraz wysokiego wska źnika biologicznego zapotrzebowania na tlen (BZT 5). Stan jako ści wód na podziemnych z których ujmowana jest woda na u żytek mieszka ńców i przemysłu okre śla si ę jako dobry. Zasobno ść zbiorników w pełni zaspokaja potrzeby rejonu. Nie zidentyfikowano zwi ększonego ryzyka wyst ępowania susz w rejonie miasta oraz zagro żenia powodziowego. Wyst ępuj ą lokalne podtopienia spowodowane głównie niedostatecznym spływem wód opadowych do kanalizacji deszczowej. W strategiach i planach zwi ązanych z mi ędzy innymi ochron ą zasobów wodnych podnoszona jest konieczno ść zmniejszenia ilo ści zanieczyszcze ń trafiaj ących do wód powierzchniowych co ma przyczyni ć si ę do poprawy ich stanu oraz racjonalna gospodarka wodami podziemnymi.

Tendencje korzystne Tendencje niekorzystne Poprawiaj ący si ę stan wód podziemnych Pogarszaj ący si ę stan wód powierzchniowych

Brak zmian w zakresie nara żenia na susze Wzrost ilo ści zjawisk ekstremalnych – zwłaszcza deszczy nawalnych

3.6. GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA

3.6.1. Zaopatrzenie w wod ę Według danych GUS zu życie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludno ści w Gminie Miasta Radomia w 2019 r. wyniosło 9 633,1 dam 3 (wzrost o ponad 2% w porównaniu do 2016 r.- 9419,0 dam 3), w tym na potrzeby przemysłu 1025,0 dam 3, na zasilanie sieci wodoci ągowych zarówno dla celów bytowych, jak i innych – 8 608,1 dam 3. Zu życie wody wodoci ągowej w gospodarstwach domowych wyniosło 6 727,1 dam 3. W 2019 r. przeci ętne zu życie wody na 1 mieszka ńca w gospodarstwach domowych wynosiło 45,4 m3 i utrzymywało si ę na bardzo zbli żonym poziomie w latach: 2018 (43,3 m 3), 2017 (43,1 m3) i 2016 (43,7 m3).

59 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

9 700

9 600 9 633 9 500

9 400 /rok]

3 9 419 9 300 [dam 9 273 9 200 9 234 9 100

9 000 2016 2017 2018 2019

Rysunek 2. Zu życie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludno ści (ogółem) w Gminie Miasta Radomia w latach 2016- 2019 59 Zu życie wody na potrzeby przemysłu w 2019 r. wyniosło 1 025 dam 3, z czego 1019 dam 3 stanowiły wody podziemne.

1 050

1 000 1 025

950 /rok] 3 900 915 [dam 850 863 857 800

750 2016 2017 2018 2019

Rysunek 3. Zu życie wody na potrzeby przemysłu w Gminie Miasta Radomia w latach 2016 - 2019 60 Długo ść czynnej sieci wodoci ągowej rozdzielczej w Gminie Miasta Radomia w 2019 r. wynosiła 538,9 km (przyrost w stosunku do 2016 r. o 1,3 km).

59 źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, 24.08.2020 r. 60 źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, 24.08.2020 r.

60 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

552,0 550,0 549,2 548,0 546,0 543,7 544,0 542,0

km 540,0 538,9 537,6 538,0 536,0 534,0 532,0 530,0 2016 2017 2018 2019

Rysunek 4. Długo ść eksploatowanej sieci wodoci ągowej w Gminie Miasta Radomia w latach 2016-2019 61 W 2018 r. liczba ludno ści korzystaj ącej z sieci wodoci ągowej wynosiła 204079 osób i była ni ższa w stosunku do roku 2016 o 0,8%.

206 000 205 799

205 454 205 500

205 000

204 500 osoba 204 079 204 000

203 500

203 000 2016 2017 2018

Rysunek 5. Ludno ść korzystaj ąca z sieci wodoci ągowej w Gminie Miasta Radomia w latach 2016-2018 62

3.6.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków Długo ść czynnej sieci kanalizacyjnej w Gminie Miasta Radomia w 2019 r. wynosiła 504,2 km (przyrost w stosunku do 2016 r. o 1,4 km).

61 źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, 24.08.2020 r. 62 źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, 24.08.2020 r.

61 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

514,0 513,1

512,0

510,0 507,7 508,0

506,0 504,2 km 504,0 502,8 502,0

500,0

498,0

496,0 2016 2017 2018 2019

Rysunek 6. Długo ść czynnej sieci kanalizacyjnej w Gminie Miasta Radomia w latach 2016- 2019 63 Odsetek liczby mieszka ńców korzystaj ących z sieci kanalizacyjnej w 2018 r. wynosił 91,7% (wzrost o 0,2% w stosunku do 2016 r.). 64 W 2019 r. odprowadzono ogółem 10 483,0 dam 3 ścieków, w porównaniu do 2016 r. (10 056,0 dam 3) odnotowano 4% wzrost (wzrost o 427,0 dam 3). W tym samym roku oczyszczono 12347 dam 3 ścieków łącznie z wodami infiltracyjnymi i ściekami dowo żonymi. W 2019 r. ścieki komunalne wymagaj ące oczyszczania były oczyszczane z zastosowaniem technologii z podwy ższonym usuwaniem biogenów (10 483,0 dam 3 ścieków). Na terenie Gminy Miasta Radomia funkcjonuje 1 oczyszczalnia, w której oczyszczane są ścieki z zastosowaniem ww. technologii. 65 Na terenie Gminy Miasta Radomia, ze wzgl ędu na rozproszon ą sie ć osadnicz ą oraz bariery techniczne, cz ęść mieszka ńców korzysta ze zbiorników bezodpływowych oraz z przydomowych oczyszczalni ścieków. Ze zbiorników bezodpływowych w 2018 r. korzystało 1068 gospodarstw domowych, natomiast z przydomowych oczyszczalni ścieków korzystało 118 nieruchomo ści. W odniesieniu do 2016 r. liczba zbiorników bezodpływowych wzrosła o 59 sztuk, a liczba oczyszczalni przydomowych o 9 sztuk. 66 W 2019 r. na terenie Gminy Miasta Radomia wytworzonych zostało 4 696 Mg komunalnych osadów ściekowych, z czego 12% zostało przekształconych termicznie (569 Mg), a 30% (1 925 Mg) zmagazynowano czasowo. 67

3.6.3. Gospodarka wodno – ściekowa w kontek ście adaptacji do zmian klimatu Zrównowa żony rozwój gospodarki wodno-ściekowej pozwoli na realizacj ę kierunków Strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wra żliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030 (SPA 2020) oraz Planu adaptacji do zmian klimatu miasta Radomia do roku 2030 . Zaproponowane w SPA 2020 działania zapewni ą mi ędzy innymi usprawnienie systemu

63 źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, 24.08.2020 r. 64 źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, 24.08.2020 r. 65 źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, 24.08.2020 r.. 66 źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, 24.08.2020 r. 67 źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, 24.08.2020 r.

62 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 gospodarowania wodami w Polsce, ułatwi ą dost ęp do wody dobrej jako ści oraz poprawi ą bezpiecze ństwo i efektywno ść ekonomiczn ą gospodarki wodnej. Wskazuje si ę tak że, aby przy realizacji projektów zwi ązanych z realizacj ą przydomowych oczyszczalni ścieków wykorzystywa ć systemy odzysku energii ze ścieków. Jedn ą z takich metod jest stosowanie kolektorów membranowych, które potrafi ą odzyska ć energi ę ze ścieków (przydomowych, przyzakładowych lub sieci miejskich). Wymienniki membranowe s ą odporne na działanie agresywnego środowiska ścieków zachowuj ąc swoje wła ściwo ści mechaniczne. Ponadto konieczne jest podj ęcie działa ń poprawiaj ących sprawno ści kanalizacji miejskiej i kanalizacji innych podmiotów w przypadku nawalnych opadów w celu minimalizowania lokalnych podtopie ń, stosowanie mechanizmów ekonomicznych w celu regulowania popytu na wod ę (np. odpowiednio dobranych opłat za wod ę), wprowadzanie nowych technologii ograniczaj ących zu życie wody o wysokiej jako ści, redukuj ących wodochłonno ść (uszczelnianie sieci wodoci ągowych i kanalizacyjnych), zastosowanie w sytuacjach nadzwyczajnego zagro żenia (np. suszy) procedur zwi ązanych z ograniczeniem zu życia wody.

63 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 3.6.4. Analiza SWOT

MOCNE STRONY (czynniki wewn ętrzne) SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) Utrzymywanie si ę na bardzo zbli żonym poziomie przeci ętnego Odsetek ludno ści korzystaj ącej z sieci zu życia wody przez 1 mieszka ńca. kanalizacyjnej – 91,7%. Ograniczenie strat wody w sieciach wodoci ągowych. Wpływ działalno ści antropogenicznej na jako ść 100% poziom oczyszczenia ścieków odprowadzonych do kanalizacji. wód powierzchniowych. Wzrost liczby ludno ści korzystaj ącej z sieci kanalizacyjnej, oczyszczalni ścieków, zbiorników bezodpływowych oraz przydomowych oczyszczalni ścieków. SZANSE (czynniki zewn ętrzne) ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) Inwestowanie w rozbudow ę sieci wodoci ągowej i kanalizacyjnej. Presja na stan wód powierzchniowych z powodu Mo żliwo ść korzystania ze wsparcia zewn ętrznego na budow ę niepełnej kanalizacji. przydomowych oczyszczalni ścieków. Rozwój nowych technologii w sektorze przemysłu w zakresie gospodarowania wod ą. Zwi ększenie retencji terenowej i w urz ądzeniach wodnych z uwzgl ędnieniem działa ń przeciwpowodziowych dla zjawisk tzw. powodzi miejskiej. Zmniejszenie ładunku zanieczyszcze ń wprowadzanych do środowiska.

3.6.5. Podsumowanie W ci ągu ostatnich lat obserwuje si ę korzystne zmiany w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych, co wynika mi ędzy innymi z inwestycji prowadzonych w ramach Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych. B ędzie to miało pozytywny wpływ na jako ść wód powierzchniowych i podziemnych, w przypadku których efekty mog ą by ć widoczne dopiero po wielu latach. Bardzo wa żnym wska źnikiem jest ilo ść oczyszczonych ścieków odprowadzonych do kanalizacji- 100%. Korzystnie zmienia si ę te ż odsetek ludno ści korzystaj ącej z oczyszczalni ścieków.

Tabela 16. Tendencje zmian w komponencie gospodarka wodno-ściekowa

Tendencje korzystne Tendencje niekorzystne Utrzymywanie si ę na bardzo zbli żonym poziomie Wzrost zu życia wody ogółem na przestrzeni ostatnich lat przeci ętnego zu życia wody przez 1 mieszka ńca. (2016-2019). Wzrost liczby ludno ści korzystaj ącej z sieci Wzrost zu życia wody na potrzeby przemysłu. kanalizacyjnej, oczyszczalni ścieków, zbiorników Brak realizacji zada ń w zakresie wdra żania rozwi ąza ń bezodpływowych oraz przydomowych oczyszczalni ścieków. wykorzystuj ących wody opadowe do lokalnego zaopatrzenia Wzrost ilo ści oczyszczonych ścieków komunalnych. w wod ę.

3.7. ZASOBY GEOLOGICZNE

Zgodnie z bilansem zasobów złó ż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2019 r. publikowanego przez Pa ństwow ą Słu żbę Geologiczn ą na terenie Gminy Miasta Radomia udokumentowanych było 8 złó ż kopalin, w tym 6 złó ż kruszyw naturalnych oraz 2 zło ża piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej. W analizowanym roku według Bilansu… eksploatowane były trzy zło ża. Według danych opublikowanych przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy (Baza MIDAS) eksploatacje złó ż prowadzona była przez nast ępuj ące podmioty: • zło że Malczew – zło że eksploatowane okresowo przez Kopalnia Piachu s.c.; M. Stanik, E. Sałek, H. Gabrysiak • zło że Malczew I - P. Daniel Jasi ński, P. Jadwiga Jasi ńska; PPHU DANOR s.c. • zło że Lesiów-Wincentów - XELLA Radom Sp. z o.o.

64 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Zestawienie złó ż na terenie Gminy Miasta Radomia według stanu na koniec 2019 roku przedstawia umieszczona poni żej tabela.

Tabela 17. Zestawienie informacji na temat złó ż kopalin wyst ępuj ących na obszarze Gminy Miasta Radomia, według stanu na dzie ń 31.12.2019 r.

Zasoby Wydobycie [tys. t] lub Lp. Nazwa zło ża Stan zagospodarowania zło ża geologiczne - 3 przemysłowe [tys. m ] bilansowe Piaski i żwiry [tys. t] 1 Godów M - - - 2 Godów II R 148 - - 3 Je żowa Wola R 130 - - 4 Malczew T 258 114 - 5 Malczew 1 E 269 282 39 6 Malczów-Zenonów R 5 094 - - Piaski kwarcowe [tys. m 3] 1 Lesiów-Wincentów E 369,81 456,23 11,6 2 Lesiów-Wincentów II R 367,27 - -

Łącznie zasoby geologiczne bilansowe piasków i żwirów w roku 2019 wynosiły 5 899 ty ś. ton, z kolei zasoby piasków kwarcowych – 737,08 ty ś m 3. Wydobycie prowadzone w dwóch zło żach kształtowało si ę na poziomie 39 ty ś ton (piaski i żwiry) oraz 11,6 ty ś m 3 piasków kwarcowych. Jedno ze złó ż – Malczew jest zło żem zagospodarowanym, eksploatowanym okresowo, w którym w roku 2019 nie wydobywano surowca. Przedstawiony wykres prezentuje stan zasobów kopalin na terenie Gminy Miasta Radomia na przestrzeni lat 2017-2019.

ty ś. Mg 6131 6078 5899 6000

5000

4000

3000

2000

1000 530 477 396 25 48 39 0 2017 2018 2019

zasoby geologiczne bilansowe zasoby przemysłowe wydobycie

Rysunek 7. Zestawienie zasobów złó ż kopalin naturalnych w Gminie Miasta Radomia w latach 2017-2019

65 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 [ty ś. m 3] 800 748,68 748,68 737,08 700 600 500 456,23 400 300 200 145,65 145,65 100 40,73 0 11,6 0 2017 2018 2019 zasoby geologiczne bilansowe zasoby przemysłowe wydobycie

Rysunek 8. Zestawienie zasobów złó ż kopalin piasków kwarcowych w Gminie Miasta Radomia w latach 2017-2019 Analiza powy żej pokazanych danych jednoznacznie wskazuje, i ż zasoby złó ż kopalin na terenie Gminy Miasta Radomia nie uległy wi ększym zmianom na przestrzeni lat 2017-2019. W obszarze Miasta zlokalizowanych było 8 złó ż, w tym 6 złó ż piasków i żwirów oraz 2 zło ża piasków kwarcowych – stan ten nie ulega zmian. Widoczny jest du ży spadek wydobycia piasków kwarcowych na przestrzeni ostatnich lat, w roku 2017 kształtował si ę on na poziomie 40,73 ty ś m 3, z kolei w roku 2019 – 11,6 ty ś. m3.

3.7.1. Analiza SWOT

MOCNE STRONY (czynniki wewn ętrzne) SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) Wyst ępowanie złó ż o gospodarczej mo żliwo ści ich Wyst ępowanie terenów wymagaj ących rekultywacji po wykorzystania. wydobyciu surowców. Wyst ępowanie szkód górniczych oraz pogarszanie stosunków wodnych. SZANSE (czynniki zewn ętrzne) ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) Wdra żanie innowacyjnych rozwi ąza ń w górnictwie, Brak rekultywacji terenu po zako ńczeniu wydobycia; słu żą cych minimalizacji negatywnego oddziaływania na Nielegalne pozyskiwanie surowców (piasków i żwirów). środowisko. prowadzenie wydobycia kruszyw i piasków metod ą „na mokro".

3.7.2. Podsumowanie Zasoby geologiczne Gminy Miasta Radomia ograniczaj ą si ę wył ącznie do piasków i żwirów oraz piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej. Na przestrzeni ostatnich lat zauwa żono znacz ący spadek wydobycia piasków kwarcowych. W roku 2019 wydobycie prowadzono wył ącznie z trzech złó ż, niemniej jedno z nich eksploatowane jest okresowo.

Tendencje korzystne Tendencje niekorzystne

Stała liczba złó ż kopalin na terenie Miasta Spadek wydobycia piasków kwarcowych

66 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 3.8. GLEBY

3.8.1. Charakterystyka i stan gleb Gleby, które wykształciły si ę na obszarze Gminy Miasta Radomia pod wzgl ędem typów, rodzajów jak i klas bonitacyjnych s ą ści śle powi ązane z budow ą geologiczn ą i geomorfologi ą oraz warunkami klimatycznymi opisywanej jednostki administracyjnej. Warunki glebowe wynikaj ą równie ż z wyst ępowania w podło żu utworów lodowcowych i wodnolodowcowych. Na terenie Gminy Miasta Radomia dominuj ą gleby bielicowe, w mniejszym stopniu gleby brunatne. Pozostał ą cz ęść danego obszaru pokrywaj ą gleby brunatnoziemne, a wzdłu ż dolin rzecznych i lokalnie w obni żeniach terenu wyst ępuj ą równie ż gleby aluwialne. Ponadto wyodr ębniono w strukturze glebowej inne typy gleb, m.in.: rdzawe lub mineralno – murszowe. Działalno ść człowieka wpłyn ęła na wykształcenie si ę na terenie Gminy Miasta Radomia równie ż utworów antropogenicznych, które powstały wskutek zmian u żytkowania gleby. Nast ępstwem działalno ści człowieka jest wyst ępowanie na terenie Miasta terenów zurbanizowanych czy nasypów komunikacyjnych 68 . Struktura u żytkowania gruntów 69 Użytkowanie gruntów na terenie Gminy Miasta Radomia, według danych pochodz ących z projektu CORINE Land Cover – CLC 2018 Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, zostało zdominowane przez zabudow ę lu źną, która stanowiła ponad 48% u żytkowania całego obszaru miasta (54,21 km 2). Innym typem u żytkowania gruntów, który według wy żej wskazanych danych zajmował znaczn ą powierzchni ę Miasta, s ą grunty orne poza zasi ęgiem urz ądze ń nawadniaj ących (ponad 19% użytkowania). Pozostałymi sposobami u żytkowania terenu, które wyst ępowały na terenie Gminy Miasta Radomia i stanowiły istotny udział były: ł ąki, strefy przemysłowe lub handlowe, lasy iglaste, lasy mieszane, tereny sportowe i wypoczynkowe, lotnisko. Warto w tym miejscu nadmieni ć, i ż tereny głównie zaj ęte przez rolnictwo z du żym udziałem ro ślinno ści naturalnej stanowiły niewielk ą cz ęść Gminy Miasta Radomia o powierzchni ok. 0,66 km 2. Zbiorcze zestawienie, rozmieszczenie oraz procentowy udział powierzchni poszczególnych sposobów u żytkowania gruntów wyst ępuj ących na terenie Miasta, według danych pochodz ących z projektu CORINE Land Cover – CLC 2018, przedstawia poni ższa tabela, wykres oraz mapa.

68 źródło: Raport z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla miasta Radomia na lata 2013-2016 z uwzgl ędnieniem lat 2017 – 2020 (w latach 2018-2019). 69 źródło: opracowano na podstawie danych "Projekt Corine Land Cover 2018” - w Polsce został zrealizowany przez Instytut Geodezji i Kartografii i sfinansowany ze środków Unii Europejskiej. Wyniki projektu zostały pozyskane ze strony internetowej Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska clc.gios.gov.pl.

67 Tabela 18. Sposób u żytkowania gruntów w Gminie Miasta Radomia 70 Sposób użytkowania gruntów [km 2]

Lasy Lasy Lasy Lasy w Łąki Złożone Tereny głównie Grunty orne Tereny Lotniska Miejsca Zbiorni- Zabudo- Strefy liściaste iglaste mieszane stanie systemy zajęte przez poza sportowe eksploata- ki wa luźna przemysł zmian upraw rolnictwo zasięgiem i wypoczyn- cji wodne o-we działek z dużym urządzeń kowe odkrywko- udziałem nawadniają- wej roślinności cych naturalnej 0,001 5,443 3,261 0,937 10,225 0,620 0,657 22,214 3,037 2,650 1,485 0,002 54,206 6,955

6,23% 0,00% 4,87% 2,92% 0,84% Lasy li ściaste 9,15% Lasy iglaste 0,56% 0,59% Lasy mieszane Lasy w stanie zmian Łąki 19,89% Zło żone systemy upraw i działek 48,53%

2,72% 1,33%2,37% 0,00%

Rysunek 9. Procentowe przedstawienie sposobu u żytkowania gruntów w Gminie Miasta Radomia według danych projektu Corine Land Cover 2018

70 źródło: Opracowanie własne na podstawie danych "Projekt Corine Land Cover 2018” - w Polsce zrealizowany przez Instytut Geodezji i Kartografii i sfinansowany ze środków Unii Europejskiej. Wyniki projektu zostały pozyskane ze strony internetowej Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska clc.gios.gov.pl.

68 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Rysunek 10. Sposób u żytkowania terenów w Gminie Miasta Radomia 71 . Analizuj ąc powy ższe dane mo żna zauwa żyć, i ż w Gminie Miasta Radomia tereny przekształcone przez człowieka (zabudowa lu źna, strefy przemysłowe lub handlowe oraz tereny sportowe i wypoczynkowe) stanowiły ł ącznie ponad 57% u żytkowania terenu Miasta. Obszary wzgl ędnie naturalne takie jak lasy (wszystkie rodzaje), ł ąki, zło żone systemy upraw i działek, grunty orne poza

71 źródło: Opracowanie własne na podstawie danych "Projekt Corine Land Cover 2018” - w Polsce zrealizowany przez Instytut Geodezji i Kartografii i sfinansowany ze środków Unii Europejskiej. Wyniki projektu zostały pozyskane ze strony internetowej Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska clc.gios.gov.pl.

69 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 zasi ęgiem urz ądze ń nawadniaj ących oraz zbiorniki wodne ł ącznie zajmowały ponad 38% powierzchni Miasta. Na podstawie sprawozdania geodezyjnego pn.: Powiatowe zbiorcze zestawienie danych dotycz ących gruntów – stan na dzie ń 01.01.2020 r. wyliczono, i ż powierzchnia ogólna gruntów Gminy Miasta Radomia wynosiła 11 180 ha. U żytki rolne zajmowały wówczas powierzchni ę 4 989 ha, w tym: − grunty orne – 3306 ha − sady – 69 ha − łąki trwałe – 511 ha − pastwiska trwałe 309 ha − grunty rolne zabudowane – 187 ha − grunty pod stawami – 9 ha − grunty pod rowami – 17 ha − grunty zadrzewione i zakrzewione na u żytkach rolnych – 451 ha − nieu żytki – 127 ha Przedstawiony poni żej wykres prezentuje udział poszczególnych sposobów wykorzystania gruntów rolnych według stanu na dzie ń 01.01.2020 r.

0,34% 9,05% 2,55% 0,18% 3,75% 6,20%

66,31% 10,25%

1,38% grunty orne sady łąki trwałe pastwiska trwałe grunty rolne zabudowane grunty pod stawami grunty pod rowami grunty zadrzewione i zakrzewione na u żytkach rolnych nieu żytki

Rysunek 11. Sposób wykorzystywania gruntów rolnych według stanu na dzień 01.01.2020 r. 72 Rolnictwo na terenie Gminy Miasta Radomia nie jest dominuj ącą bran żą gospodarcz ą mimo, że użytki rolne zajmowały w 2020 roku 4 989 ha. Poniek ąd wpływ na taki stan rzeczy ma fakt, iż gleby wyst ępuj ące na terenie danej jednostki administracyjnej zaliczane s ą do niskich klas bonitacyjnych. Dominuj ący udział w bonitacji maj ą gleby takich klas jak IV,V i VI 73 . Niemniej na etapie opracowywania niniejszego Programu brak jest danych na temat jako ści gleb, wobec czego niemo żliwe staje si ę wykonanie pełnej charakterystyki gleb Gminy Miasta Radomia. Instytut Uprawy, Nawo żenia i Gleboznawstwa w Puławach w ramach podsystemu Pa ństwowego

72 źródło: opracowanie własne na podstawie danych przekazanych przez Urz ąd Miejski w Radomiu 73 źródło: Raport z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla miasta Radomia na lata 2013-2016 z uwzgl ędnieniem lat 2017 – 2020 (w latach 2018-2019).

70 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Monitoringu Środowiska sporz ądził Monitoring chemizmu gleb ornych w Polsce w latach 2015- 2017, jednak że na terenie Miasta nie został zlokalizowany żaden punkt poboru próbek. Z terenu powiatu radomskiego poddano badaniom tylko jeden punkt, który był zlokalizowany w miejscowo ści Polany w gminie Wierzbica. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gminie Miasta Radomia w ramach sieci wojewódzkich, stosownie do specyficznych potrzeb regionu nie realizował bada ń gleb znajduj ących si ę na terenie analizowanej jednostki administracyjnej.

3.8.2. Ochrona gleb w kontek ście adaptacji do zmian klimatu Głównymi czynnikami, które kształtuj ą warunki klimatyczne s ą: poło żenie geograficzne, ukształtowanie powierzchni, wysoko ść bezwzgl ędna i wzgl ędna, pokrycie terenu oraz stopie ń zurbanizowania. Klimat miasta jest zazwyczaj odmienny od tego, jaki panuje na terenach, które go otaczaj ą. Podwy ższona temperatura powietrza jest czynnikiem wywołanym m.in. przez zabudow ę miejsk ą. Widz ąc zagro żenia zwi ązane ze zmian ą klimatu, władze miasta podj ęły decyzj ę o sporz ądzeniu Planu Adaptacji do zmian klimatu miasta Radomia do roku 2030. Dokument ten wskazuje zagro żenia klimatyczne dla Gminy Miasta Radomia, które wynikaj ą z obserwowanych trendów historycznych oraz scenariuszy zmian klimatu. Zjawiskami klimatycznymi, które według ww. dokumentu najbardziej zagra żaj ą miastu s ą74 : - coraz cz ęstsze wyst ępowanie gor ąca i dni upalnych, - zwi ększenie intensywno ści i czasu trwania opadów i burz, - wyst ępowanie lokalnych powodzi miejskich, - wysokie st ęż enia zanieczyszcze ń powietrza. Pomimo faktu, że rolnictwo nie jest dominuj ącą bran żą gospodarki na terenie Radomia, to stan gleb pełni istotn ą funkcj ę w prawidłowym funkcjonowaniu środowiska naturalnego. Zmiany klimatu wpływaj ą na jako ść gleb i mog ą wpływa ć niekorzystnie na zbiory płodów rolnych oraz produkcj ę zwierz ęcą. Wzrost temperatury mo że prowadzi ć do zwi ększenia cz ęstotliwo ści oraz intensywno ści zjawiska suszy, która przyczynia si ę do zmniejszenia zawarto ści materii organicznej w glebie i powoduje straty w produkcji ro ślinnej. Wyst ępowanie takich zjawisk jak lokalne powodzie lub zwi ększenie intensywno ści i czasu trwania opadów oraz burz wpływa na zmianę wilgotno ści gleb, co mo że powodowa ć równie ż wypłukiwanie z nich zwi ązków mineralnych czego skutkiem jest zmniejszenie żyzno ści gleb. Tereny o małej odporno ści na spłukiwanie wierzchniej warstwy gleby są szczególnie nara żone na nasilenie si ę procesów erozji wodnej w trakcie trwania opadów ulewnych. Maj ąc na uwadze zmiany klimatyczne oraz wyst ępuj ące na terenie Radomia zjawiska klimatyczne, które zagra żaj ą miastu w kontek ście ochrony gleb konieczne jest podj ęcie takich działa ń jak: - stosowanie upraw odpornych na zmiany klimatu; - dostosowanie zasad agrotechniki do nowych warunków klimatycznych; - zachowanie trwałych u żytków zielonych i odpowiednie ich koszenie,

74 źródło: Plan adaptacji do zmian klimatu dla miasta Radomia do roku 2030

71 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

- zachowanie trwałych zadrzewie ń śródpolnych; - ograniczanie wielkoobszarowych monokultur; - wprowadzanie i odtwarzanie małych zbiorników retencyjnych, oczek wodnych oraz rowów nawadniaj ących poprawiaj ących zdolno ści retencyjne gleb; - zalesianie gruntów o niskiej przydatno ści rolnictwa podatnych na degradacj ę (erozj ę, wyjałowienie, przenikanie zanieczyszcze ń do wód). Innym aspektem ochrony gleb w kontek ście adaptacji do zmian klimatu jest problem zwi ązany z zasklepianiem gleb na terenach zurbanizowanych. Powierzchnie wybrukowane i wyło żone materiałem nieprzepuszczalnym zajmuj ą powierzchni ę biologicznie czynn ą, co w konsekwencji pogarsza zdolno ści retencyjne na obszarach miasta i niekorzystnie wpływa na lokalny mikroklimat. Wobec powy ższego kierunki działa ń w zakresie ograniczenia antropopresji na stan gleb powinny dotyczy ć zada ń zwi ązanych ze zwi ększaniem udziału powierzchni biologicznie czynnych poprzez ograniczenie powierzchni nieprzepuszczalnych w mie ście lub ich rozszczelnienie. Działanie takie zostało wskazane w Planie Adaptacji do zmian klimatu miasta Radomia do roku 2030. W dokumencie tym przedstawiono nast ępuj ące działania organizacyjne prowadz ące do zwi ększenia udziału powierzchni biologicznie czynnych: - Rozpoznanie mo żliwo ści rozszczelnienia gruntów i ich rekultywacji (zwłaszcza na terenach przemysłowych, poprzemysłowych, a tak że innych z intensywn ą zabudow ą), oraz zwi ększania udziału powierzchni biologicznie czynnej na terenach zainwestowanych, wraz z mo żliwymi mechanizmami zmiany nawierzchni nieprzepuszczalnych na nawierzchnie przepuszczalne, - Sporz ądzenie, na podstawie powy ższego rozpoznania, programu i uchwały dotycz ącej rozszczelnienia i rekultywacji gruntów, oraz zwi ększania udziałów powierzchni biologicznie czynnej, - Opracowanie i wdro żenie zasad uwzgl ędniania powierzchni biologicznie czynnej w decyzjach administracyjnych, oraz zaniechanie (tak że w decyzjach administracyjnych) dalszej intensyfikacji uszczelniania powierzchni, - Wprowadzanie w nowo sporz ądzanych lub aktualizowanych miejskich planach zagospodarowania przestrzennego restrykcyjnych zapisów ustale ń dotycz ących intensywno ści zabudowy, a tak że jej rozplanowania (linie zabudowy) oraz udziału powierzchni biologicznie czynnych na terenach. Celem Planu adaptacji do zmian klimatu dla miasta Radomia do roku 2030 jest m.in. zwi ększenie odporno ści miasta na przewidywany wzrost temperatury. Z pewno ści ą to nast ąpi, gdy zostan ą podj ęte synergistyczne działania adaptacyjne. Pomog ą one miastu przystosowa ć si ę do zmian klimatu przez redukcj ę podatno ści kluczowych sektorów miast, czyli zdrowia publicznego, gospodarki przestrzennej, gospodarki wodnej i transportu.

3.8.3. Analiza SWOT

MOCNE STRONY (czynniki wewn ętrzne) SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) Zwi ększanie powierzchni biologicznie czynnych. Niska klasa bonitacyjna gleb wyst ępuj ących na terenie Miasta.

72 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

MOCNE STRONY (czynniki wewn ętrzne) SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) Brak bada ń w ramach pa ństwowego monitoringu środowiska. SZANSE (czynniki zewn ętrzne) ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) Ograniczenie powierzchni nieprzepuszczalnych w Zmiany klimatyczne wpływaj ące na jako ść gleb. mie ście poprzez stosowne zapisy w mpzp. Nieprawidłowa rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych.

3.8.4. Podsumowanie Stan jako ści gleb na terenie Gminy Miasta Radomia jest wci ąż w małym stopniu poznany co wynika z faktu, i ż na terenie danej jednostki administracyjnej nie prowadzi si ę bada ń tego komponentu przyrody w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska. Niemniej władze miasta widz ąc zagro żenia dla środowiska wynikaj ące ze zmian klimatycznych podj ęły działania w zakresie realizacji Planu adaptacji do zmian klimatu miasta Radomia do roku 2030. W dokumencie tym zostały przedstawione równie ż działania organizacyjne prowadz ące do zwi ększenia udziału powierzchni biologicznie czynnych.

Tabela 19. Tendencje zmian w komponencie gleby

Tendencje korzystne Tendencje niekorzystne Wskazanie w Planie adaptacji do zmian klimatu miasta Radomia do roku 2030 działa ń maj ących na Brak punktów pomiarowych bada ń gleb w ramach PM Ś. celu zwi ększenie udziału powierzchni biologicznie czynnych poprzez ograniczenie powierzchni nieprzepuszczalnych w mie ście lub ich rozszczelnienie.

3.9. GOSPODARKA ODPADAMI I ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW

3.9.1. Gospodarka odpadami komunalnymi Odpady komunalne, wg ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach definiowane s ą jako odpady powstaj ące w gospodarstwach domowych, z wył ączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji. S ą to tak że odpady niezawieraj ące odpadów niebezpiecznych pochodz ące od innych wytwórców odpadów, które ze wzgl ędu na swój charakter lub skład s ą podobne do odpadów powstaj ących w gospodarstwach domowych. Ponadto definicja odpadów komunalnych wskazuje, że zmieszane odpady komunalne pozostaj ą zmieszanymi odpadami komunalnymi, nawet je żeli zostały poddane czynno ści przetwarzania odpadów, która nie zmieniła w sposób znacz ący ich wła ściwo ści. Gospodarowanie odpadami komunalnymi na terenie Gminy Miasta Radomia odbywa si ę na podstawie ustawy z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach oraz wydanych na jej podstawie aktów prawa miejscowego. Zgodnie ze wskazan ą ustaw ą gmina ma obowi ązek zorganizowa ć odbieranie i zagospodarowanie odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści zamieszkałych. Fakultatywnie rada gminy mo że postanowi ć, w drodze uchwały, o odbieraniu odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści, na których nie zamieszkuj ą mieszka ńcy, a powstaj ą odpady komunalne.

73 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

W Gminie Miasta Radomia odbiór i zagospodarowanie odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści zamieszkałych realizowany był przez Gmin ę Miasta Radomia na podstawie umów zawartych z przedsi ębiorcami wyłonionymi w post ępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego. Wła ściciele nieruchomo ści, na których nie zamieszkuj ą mieszka ńcy, a powstaj ą odpady komunalne, zobowi ązani s ą do posiadania umowy z podmiotem świadcz ącym usługi odbierania odpadów od wła ścicieli nieruchomo ści i rachunków potwierdzaj ących uiszczanie opłat za takie usługi. Wszyscy wła ściciele nieruchomo ści, zarówno osoby fizyczne jak i przedsi ębiorcy, maj ą obowi ązek selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Zasady selektywnego zbierania zostały okre ślone w Regulaminie utrzymania czysto ści i porz ądku na terenie Gminy Miasta Radomia, przyj ętego Uchwał ą Nr XXXI/270/2019 z dnia 25 listopada 2019 r. Uchwała ma charakter prawa miejscowego. Zgodnie z zapisami Regulaminu na terenie Gminy Miasta Radomia prowadzone jest selektywne zbieranie odpadów: - papieru obejmuj ącego odpady z papieru i tektury, - szkła, w tym opakowa ń ze szkła, - metali, w tym opakowa ń z metali, - tworzyw sztucznych, w tym opakowa ń z tworzyw sztucznych, - opakowa ń wielomateriałowych, - bioodpadów obejmuj ących odpady zielone, - popiołu i żużla z palenisk domowych, - mebli i innych odpadów wielkogabarytowych, - odpadów niebezpiecznych, - przeterminowanych leków i chemikaliów, - odpadów powstaj ących w gospodarstwach domowych w wyniku przyjmowania produktów leczniczych w formie iniekcji i prowadzenia monitoringu poziomu substancji we krwi, niekwalifikuj ące si ę do odpadów medycznych, - zu żytych baterii i akumulatorów, - zu żytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego, - zu żytych opon rowerowych, motorowerowych, z wózków, motocykli oraz pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 tony, które nie s ą wykorzystywane do prowadzenia działalno ści gospodarczej, - odpadów budowlanych i rozbiórkowych. Pozostało ści powstałe po segregacji odpadów komunalnych wyszczególnionych powy żej zbierane i odbierane s ą jako niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne. Na terenie Gminy Miasta Radomia funkcjonuje 1 PSZOK. W 2018 r. z terenu Gminy Miasta Radomia odebrano, łącznie z frakcjami odpadów zebranymi selektywnie 74236,71 Mg odpadów komunalnych. W porównaniu do 2017 r. mo żna stwierdzi ć, że

74 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 masa ww. odpadów ro śnie (2017 r.-72159,33 Mg). W 2018 r. najwi ększy udział w strumieniu odpadów komunalnych (zarówno z nieruchomo ści zamieszkałych jak i niezamieszkałych stanowiły niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne (nieruchomo ści zamieszkałe 78%- 57941,06 Mg, nieruchomo ści niezamieszkałe 22%- 16295,65 Mg). Odpady 4 frakcji tj. odpady papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła stanowiły 4,68% (3374,71 Mg) ogólnej masy odebranych odpadów komunalnych wykazanych w sprawozdaniu.

Tabela 20. Ilo ść i struktura odpadów komunalnych odebranych z terenu Gminy Miasta Radomia z nieruchomo ści zamieszkałych i niezamieszkałych w 2018 r.

Ilo ść odpadów Ilo ść odpadów Kod odpadu Nazwa odpadu z nieruchomo ści z nieruchomo ści zamieszkałych /w Mg/ niezamieszkałych /w Mg/

10 01 01 żużle i popioły 2 189,300 43,100 15 01 01 opakowania z papieru i tektury - 1 450,541 15 01 02 opakowania z tworzyw sztucznych - 81,274 15 01 04 opakowania z metali - 0,040 15 01 05 opakowania wielomateriałowe - 32,540 15 01 06 zmieszane odpady opakowaniowe - 183,810 15 01 07 opakowania ze szkła 1 503,180 71,237 17 01 01 odpady z betonu oraz gruz betonowy - 36,400 17 01 07 zmieszane odpady z betonu, gruzu ... - 203,600 17 02 02 szkło - 34,440 17 02 03 tworzywa sztuczne - 2,380 17 06 04 materiały izolacyjne - 18,660 17 09 04 zmieszane odpady z budowy, remontów - 122,630 20 01 01 papier i tektura - 162,017 20 01 02 szkło - 6,320 20 01 10 odzie ż - 3,760 20 01 32 leki 4,117 - 20 01 35* zu żyte urz ądzenia elektryczne i elektroniczne - 15,436 20 01 36 zu żyte urz ądzenia elektryczne i elektroniczne - 8,533 inne ni ż 20 01 35 20 01 39 tworzywa sztuczne - 62,568 20 01 40 metale - 0,710 20 01 99 inne niewymienione frakcje zbierane 10 306,160 1 501,180 selektywnie (odpady „suche") 20 02 01 odpady ulegaj ące biodegradacji 6 821,100 278,830 20 02 03 inne odpady nieulegaj ące biodegradacji - 783,160 20 03 01 niesegregowane odpady komunalne 35 120,400 10 453,690 20 03 02 odpady z targowisk - 558,500 20 03 03 odpady z czyszczenia ulic i placów - 70,340 20 03 07 odpady wielkogabarytowe 1 996,800 109,955 RAZEM 57 941,057 16 295,651 Zagospodarowanie zebranych z terenu Gminy Miasta Radomia odpadów polegało przede wszystkim na poddawaniu ich procesom R12 (wymiana odpadów w celu poddania któremukolwiek z procesów wymienionych w pozycji R1 - R11) – ponad 97% masy zagospodarowywanych odpadów (61 371,74 Mg). Odpady zebrane w PSZOK Zgodnie z Ustawą o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach, do obowi ązków gminy nale ży utworzenie przynajmniej jednego stacjonarnego punktu selektywnego zbierania odpadów

75 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 komunalnych (PSZOK). Ich lokalizacja powinna umo żliwi ć łatwy dost ęp dla wszystkich mieszka ńców gminy. Punkty powinny przyjmowa ć: - odpady komunalne: papier, metale, tworzywa sztuczne, szkło, odpady opakowaniowe wielomateriałowe oraz bioodpady, - odpady niebezpieczne, - przeterminowane leki i chemikalia, - odpady niekwalifikuj ące si ę do odpadów medycznych powstałe w gospodarstwie domowym w wyniku przyjmowania produktów leczniczych - w formie iniekcji i prowadzenia monitoringu poziomu substancji we krwi, w szczególno ści igieł i strzykawek, - zu żyte baterie i akumulatory, - zu żyty sprz ęt elektryczny i elektroniczny, - meble i inne odpady wielkogabarytowe, - zu żyte opony, - odpady budowlane i rozbiórkowe oraz - odpady tekstyliów i odzie ży. W 2018 r. ł ączna masa odebranych i magazynowanych odpadów komunalnych w PSZOK wyniosła 4 141,26 Mg, tj. o 661,95 Mg wi ęcej w stosunku do 2017 r. (3479,32 Mg) i o 1280,66 Mg wi ęcej w porównaniu do 2016 r. (2860,60 Mg). W 2018 r. najwi ększ ą ilo ść odebranych i magazynowanych odpadów komunalnych w PSZOK stanowiły: zmieszane odpady z betonu, gruzu ceglanego, odpadowych materiałów ceramicznych i elementów wyposa żenia inne ni ż wymienione w 17 01 06 (3592,66 Mg), nast ępnie odpady wielkogabarytowe (274,00 Mg), odpady ulegaj ące biodegradacji (152,77 Mg) i zu żyte opony (55,49 Mg). Pozostałe rodzaje odpadów odebrano i magazynowano w PSZOK w znacznie ni ższych ilo ściach (od 23,24 Mg- zu żyte urz ądzenia elektryczne i elektroniczne inne ni ż wymienione w 20 01 21 i 20 01 23 zawieraj ące niebezpieczne składniki do 0,005 Mg- leki inne ni ż wymienione w 20 01 31). Odpady komunalne ulegaj ące biodegradacji W 2018 r. masa odebranych odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji wyniosła 9303,53 Mg. Analiza danych za poprzednie lata (2016-2017) pozwala stwierdzi ć, że masa ww. odpadów jest znacznie wy ższa (w 2016 r.- 7969,96 Mg, w 2017 r.- 7953,86 Mg). W 2018 r. odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji odebrano o ponad 14 % wi ęcej w porównaniu do 2017 r. (o 1 349,67 Mg wi ęcej). Odpady komunalne z podziałem na 4 frakcje: papier, metale, tworzywa sztuczne i szkło W 2018 r. z terenu Gminy Miasta Radomia selektywnie zebrano 3542,83 Mg odpadów 4 frakcji, z czego 2645,71 Mg poddano procesom odzysku i recyklingu. Na terenie Gminy Miasta Radomia obserwuje si ę stopniowy wzrost masy odpadów selektywnie zebranych, co wynika z faktu, i ż w nowym systemie gospodarowania odpadami, gmina jest wła ścicielem odpadów i to na niej spoczywa obowi ązek zbudowania efektywnego systemu odbioru tych odpadów od mieszka ńców. Wynik ten zawdzi ęcza si ę równie ż zwi ększaj ącej si ę świadomo ści ekologicznej mieszka ńców.

76 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Inne ni ż niebezpieczne odpady budowlane i rozbiórkowe Zgodnie z informacjami zawartymi w sprawozdaniu Prezydenta Miasta Radomia z realizacji zada ń z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi za 2018 rok wynika, że na ternie Gminy Miasta Radomia odebrano ł ącznie 418,110 Mg odpadów z grupy 17, z czego najwi ęcej stanowiły odpady o kodzie 17 01 07, czyli zmieszane odpady z betonu, gruzu ceglanego, odpadowych materiałów ceramicznych i elementów wyposa żenia inne ni ż wymienione w 17 01 06 (203,600 Mg). Wska źniki odzysku osi ągni ęte przez Gmin ę Miasta Radomia w 2018 r. Według danych przedstawionych w sprawozdaniu Prezydenta Miasta Radomia z realizacji zada ń z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi za 2018 r. wynika, że Gmina Miasta Radomia osi ągn ęła wymagane przepisami prawa poziomy: − recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami odpadów budowlanych i rozbiórkowych, − ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania, nie osi ągn ęła wymaganego przepisami prawa poziomu: - recyklingu, przygotowania do ponownego u życia papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła (osi ągni ęty poziom 27,84%, przy minimalnym poziomie na 2018 rok wynosz ącym 30%). Zgodnie z art. 9tb ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach, prezydent miasta sporz ądza coroczn ą analiz ę stanu gospodarki odpadami komunalnymi. Analiza stanu gospodarki odpadami komunalnymi dla Gminy Miasta Radomia znajduje si ę na stronie internetowej: http://bip.radom.pl/ra/gospodarowanie-odpadami/czystosc-i-porzadek/analizy-stanu- gospodark/32725,Analizy-stanu-gospodarki-odpadami-komunalnymi.html

3.9.2. Gospodarka odpadami innymi ni ż komunalne Odpady zawieraj ące azbest Obowi ązek usuwania azbestu zapisany jest w ,,Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu do 2032 r.’’ Na terenie Gminy Miasta Radomia obowi ązuj ącym dokumentem w zakresie azbestu jest „Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest dla Gminy Miasta Radomia” – przyj ęty Uchwał ą Nr 765/2010 Rady Miejskiej w Radomiu z dnia 28.06.2010 r. Program realizowany jest od 2006 r. – wcze śniejszy dokument pn.: ,,Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest dla Gminy Miasta Radomia na lata 2006 -2011” został przyj ęty Uchwał ą Nr 746/2006 Rady Miejskiej w Radomiu z dnia 30.01.2006 r. Marszałek województwa mazowieckiego prowadzi rejestr rodzaju, ilo ści oraz miejsc wyst ępowania substancji stwarzaj ących szczególne zagro żenie dla środowiska. Przedsi ębiorcy oraz osoby fizyczne, nieb ędące przedsi ębiorcami, przedkładaj ą informacje o rodzaju, ilo ści i miejscach wyst ępowania substancji stwarzaj ących szczególne zagro żenie dla środowiska wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta, którzy z kolei okresowo przedkładaj ą te informacje marszałkowi województwa.

77 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Gmina Miasta Radomia w ramach „Programu usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest dla Gminy Miasta Radomia” zajmuje si ę odbiorem, transportem i utylizacj ą azbestu. Odpady zawieraj ące azbest odbierane s ą bezpłatnie od mieszka ńców i przekazywane do unieszkodliwienia. Cało ść kosztów zwi ązanych z załadunkiem, transportem i unieszkodliwieniem ww. odpadów finansowane jest z bud żetu Gminy Miasta Radomia, natomiast koszty zwi ązane z demonta żem wyrobów azbestowych oraz zakupem nowych materiałów budowlanych i ich monta żem pokrywa wła ściciel, zarz ądca lub u żytkownik wieczysty. Zgodnie z danymi zawartymi w Bazie Azbestowej na terenie Gminy Miasta Radomia zinwentaryzowano 2 528,72 Mg azbestu, z czego unieszkodliwiono 1 077,83 Mg, natomiast 1450,89 Mg pozostało do unieszkodliwienia. W 2019 r. unieszkodliwiono ł ącznie 188,79 Mg odpadów azbestowych. 75 W tym samym roku zrealizowano 93 wnioski. Ł ączna ilo ść wydatkowanych środków finansowych na wy żej opisane przedsi ęwzi ęcie wyniosła 50 973,30 zł. W porównaniu do 2018 r. mo żna stwierdzi ć, że wrasta ilo ść unieszkodliwionych odpadów azbestowych (w 2018 r. unieszkodliwiono 185,19 Mg odpadów azbestowych).

3.9.3. Instalacje zagospodarowania odpadów Nowelizacja ustawy o zmianie ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2019, poz. 1579) zniosła obowi ązek regionalizacji w zakresie konieczno ści przekazywania bioodpadów, niesegregowanych (zmieszanych) odpadów komunalnych oraz pozostało ści z sortowania i z procesów mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów komunalnych, przeznaczonych do składowania, umo żliwiaj ąc przekazywanie ww. odpadów do instalacji poło żonych na obszarze całego kraju, przepisy ustawy zniosły równie ż poj ęcie „instalacji ponadregionalnych”. Zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami regionalne instalacje (RIPOK) nazywane s ą instalacjami komunalnymi, które wskazano na li ście instalacji spełniaj ących wymagania dla instalacji komunalnych, które zostały oddane do u żytkowania i posiadaj ą wymagane decyzje pozwalaj ące na przetwarzanie odpadów, o których mowa w art. 35 ust. 6 ustawy o odpadach. Instalacje komunalne Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne, bioodpady stanowi ące odpady komunalne oraz pozostało ści z sortowania odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania przekazywane są do zagospodarowania w Zakładzie Utylizacji Odpadów Komunalnych (ZUOK). Zakład mechaniczno-biologicznego przekształcania odpadów przy ul. W. Witosa 94 w Gminie Miasta Radomia zarz ądzany jest przez Przedsi ębiorstwo Produkcyjno Usługowo Handlowe „RADKOM” Sp. z o. o. z siedzib ą przy ul. W. Witosa 76 w Radomiu. Obecne instalacje zarz ądzane przez PPUH"RADKOM" sp. z o.o. to: 1. Instalacja do mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów. 2. Linia do przetwarzania odpadów wielkogabarytowych. 3. Linia do przetwarzania odpadów budowlanych i podobnych.

75 źródło: Baza Azbestowa, dane wg stanu na dzie ń 19.07.2020 r.

78 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

4. Instalacja do przetwarzania zu żytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego.

3.9.4. Zapobieganie powstawaniu odpadów (ZPO) Zapobieganie powstawaniu odpadów jest poło żone najwy żej w hierarchii sposobów post ępowania z odpadami. Osi ągniecie na terenie Gminy Miasta Radomia efektu w postaci ZPO uzale żnione jest od podj ęcia działa ń horyzontalnych na ka żdym poziomie wytwórcy odpadów. W kwestii ZPO kluczowa jest zmiana zachowa ń konsumenckich i biznesowych. Obecnie na terenie Gminy Miasta Radomia stosowane s ą głównie strategie informacyjne (zaj ęcia edukacyjne w szkołach, festyny, pikniki rodzinne, półkolonie z ekologi ą) . W śród działa ń niezb ędnych do podj ęcia wymieni ć nale ży: - monitoring ilo ści i rodzaju wytwarzanych odpadów, - przestrzeganie parametrów procesów technologicznych, - programy szkoleniowe w zakresie gospodarki odpadami, co prowadzi do optymalizacji zu życia surowców, - stosowanie BAT przy wyborze oraz zastosowaniu urz ądze ń i maszyn, - analizowanie i weryfikacja stosowanych technologii oraz norm zu życia materiałów, pod kątem ograniczenia ilo ści wytwarzanych odpadów, - wprowadzanie systemów zarz ądzania środowiskowego ISO oraz zasad „Czystszej Produkcji” w sektorze gospodarczym, co wpływa bezpośrednio na ograniczenie wytwarzania odpadów w procesach produkcyjnych. Maj ąc na uwadze zidentyfikowane problemy w zakresie gospodarki odpadami oraz zapobiegania ich powstawaniu, a tak że obowi ązki wynikaj ące z Kpgo 2022, nale ży stwierdzi ć, i ż najistotniejsze jest kontynuowanie i podejmowanie działa ń polegaj ących na zapewnieniu wymaganych poziomów recyklingu i przygotowania do ponownego u życia poszczególnych rodzajów odpadów oraz d ąż enia do zmniejszania ilo ści składowanych odpadów. Racjonalna gospodarka odpadami, prowadzona zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju mo że przyczyni ć si ę do ochrony środowiska. Energi ę wytworzon ą w procesie spalania odpadów mo żna wykorzysta ć do produkcji ciepła lub energii elektrycznej i w ten sposób zast ąpi ć energi ę produkowan ą z wykorzystaniem w ęgla lub innych paliw, a przez to przyczyni ć si ę do redukcji emisji gazów cieplarnianych. Dodatkowo pozytywnie na środowisko mo że wpływa ć ponowne wykorzystanie materiałów pochodz ących z recyklingu. Wykorzystanie materiałów pochodz ących z recyklingu, zamiast nowych materiałów, przyczynia si ę do tego, że wydobycie lub wytwarzanie tych ostatnich mo żna znacznie ograniczy ć.

3.9.5. Główne cele i zało żenia WPGO Celem opracowania jest takie zaprojektowanie systemu gospodarki odpadami, aby mo żliwe było osi ągni ęcie celów w zakresie gospodarki odpadami wynikaj ących z przepisów krajowych oraz Unii Europejskiej. Ponadto istotne jest wdro żenie hierarchii sposobów post ępowania z odpadami, osi ągni ęcia wymaganych poziomów przygotowania do ponownego u życia i recyklingu oraz ograniczenia składowania odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji.

79 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Dokument ten wymaga aktualizacji w celu dostosowania do zmian ustawy o odpadach oraz weryfikacji dotychczas zaplanowanych inwestycji w zakresie budowy i rozbudowy infrastruktury słu żą cej gospodarowaniu odpadami.

3.9.6. Analiza SWOT

MOCNE STRONY (czynniki wewn ętrzne) SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) Wzrost udziału odpadów selektywnie zebranych w ogólnym strumieniu odpadów. Zmniejszenie ilo ści odpadów komunalnych ulegaj ących Brak bada ń składu morfologicznego oraz wła ściwo ści biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów. fizycznych i chemicznych odpadów komunalnych. Aktualizacja inwentaryzacji wyrobów zawieraj ących Brak bazy danych o odpadach, która zapewniłaby pełen azbest oraz ich sukcesywne usuwanie. monitoring gospodarowania odpadami. Wdra żanie systemu segregacji i odzysku odpadów. Zawiło ść i cz ęste zmiany przepisów prawa. Prowadzenie działa ń maj ących na celu zapobieganie powstawaniu odpadów. Prowadzenie akcji informacyjno-edukacyjnych. SZANSE (czynniki zewn ętrzne) ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) Intensyfikacja działa ń informacyjno- edukacyjnych w zakresie zwi ększenia świadomo ści społecze ństwa na temat nale żytego gospodarowania odpadami. Mo żliwo ść pozyskania środków na potrzeby usuwania i unieszkodliwiania wyrobów azbestowych. Wdra żanie proekologicznych i efektywnych Dynamiczne zmiany prawne powoduj ące konieczno ść ekonomicznie metod zagospodarowania odpadów ci ągłego dostosowywania si ę instalacji w oparciu o najlepsze dost ępne techniki (BAT). zagospodarowania odpadów. Zwi ększenie kontroli prawidłowego przestrzegania przepisów dotycz ących zagospodarowania odpadów. Promowanie działa ń maj ących na celu zapobieganie powstawaniu odpadów. Zwi ększaj ąca si ę masa odpadów zbieranych selektywnie.

3.9.7. Podsumowanie Analiza danych za lata 2016-2018 pokazuje, i ż wzrasta ilo ść odpadów komunalnych odbieranych od wła ścicieli nieruchomo ści, w tym zmieszanych odpadów komunalnych. Obserwuje si ę równie ż wzrost udziału odpadów odebranych i zebranych w sposób selektywny na tle odpadów odebranych i zebranych ogółem. Istotnym pozytywnym faktem jest osi ągni ęcie wymaganego przepisami prawa poziomu recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami odpadów budowlanych i rozbiórkowych oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazywanych do składowania. W zakresie gospodarki odpadami i zapobiegania powstawaniu odpadów najistotniejsze jest kontynuowanie i podejmowanie działa ń polegaj ących na zapewnieniu wymaganych poziomów recyklingu i przygotowania do ponownego u życia poszczególnych rodzajów odpadów, a tak że ci ągły wzrost udziału odpadów odbieranych i zbieranych w sposób selektywny. Na terenie Gminy Miasta Radomia na bie żą co prowadzone s ą kampanie edukacyjne dotycz ące racjonalnego gospodarowania odpadami oraz zapobiegania powstawaniu odpadów.

80 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Tabela 21. Tendencje zmian w komponencie gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów

Tendencje korzystne Tendencje niekorzystne Wzrost udziału odpadów selektywnie zebranych w ogólnym strumieniu odpadów. Wzrastaj ąca ilo ść wytwarzanych odpadów komunalnych Zmniejszaj ąca si ę ilo ść odpadów deponowanych na i innych ni ż komunalne. składowiskach. Brak bada ń składu morfologicznego oraz wła ściwo ści Sukcesywne usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest. fizycznych i chemicznych odpadów komunalnych. Wysoka świadomo ść ekologiczna mieszka ńców w zakresie prawidłowego post ępowania z odpadami.

3.10. ZASOBY PRZYRODNICZE

3.10.1. Obiekty i obszary chronione Obszary cenne pod wzgl ędem przyrodniczo-krajobrazowym wyst ępuj ą w wi ększo ści w otoczeniu miasta. Na terenach centralnych przewa ża ziele ń urz ądzona. Teren Gminy Miasta Radomia znajduje si ę poza obszarami sieci ekologicznej o znaczeniu mi ędzynarodowym (Dolina Środkowej Wisły zlokalizowana jest na wschód, Puszcza Kozienicka na północ od miasta). W Gminie Miasta Radomia obszary prawnie chronione zajmuj ą powierzchni ę 378,96 ha, co stanowi 3,39% powierzchni całkowitej miasta. Na terenie Radomia wyst ępuj ą: • Obszar chronionego krajobrazu pn. „Dolina Kosówki” o powierzchni 246 ha, • Obszar Natura 2000 Ostoja Kozienicka PLB140013 - 126 ha, stanowi ąca specjalny obszar ochrony (tzw. obszar ptasi) – (ok. 121,1 ha na terenie miasta). Obszar obejmuje znaczn ą cz ęść jednego z wi ększych kompleksów le śnych w środkowej Polsce - Puszczy Radomsko- Kozienickiej, na granicy Małopolski i Mazowsza, w widłach pradolin Wisły, Radomki i Zago żdżonki, na terenie Równiny Radomskiej; • Obszar Natura 2000 Puszcza Kozienicka PLH140035 – poło żony na granicy miasta (ok. 0,96 ha na terenie miasta), • Użytek ekologiczny nr 136, „Bagno” zlokalizowany przy ul. Północnej - zajmuje powierzchni ę 6,86 ha, • 71 drzew wpisanych do rejestru form ochrony przyrody. Obecnie drzewostany składaj ą si ę głównie z sosny (84%) oraz jodły (4%). Lasy zajmują wi ększo ść powierzchni obszaru. Reszt ę terenu pokrywaj ą pola uprawne, ł ąki, pastwiska. Wyst ępuj ą tu równie ż interesuj ące połacie torfowisk wysokich i niskich. W Gminie Miasta Radomia zlokalizowany jest równie ż Park Kulturowy Stary Radom, który oprócz roli ochrony krajobrazu kulturowego pełni dodatkowo funkcj ę ochrony walorów krajobrazowych i przyrodniczych.

3.10.2. Europejska sie ć ekologiczna NATURA 2000 Do Obszarów europejskiej sieci Natura 2000 znajduj ących si ę na terenie Radomia zaliczamy: • Obszar Ostoja Kozienicka PLB140013 - stanowi ąca specjalny obszar ochrony (tzw. obszar ptasi) – (ok. 121,1 ha na terenie miasta). Obszar obejmuje znaczn ą cz ęść jednego z wi ększych kompleksów le śnych w środkowej Polsce - Puszczy Radomsko-Kozienickiej, na granicy Małopolski i Mazowsza, w widłach pradolin Wisły, Radomki i Zago żdżonki, na

81 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

terenie Równiny Radomskiej. W Puszczy Kozienickiej zachowało si ę wiele drzewostanów o charakterze zbli żonym do naturalnego. Dominuj ą siedliska borowe, jedynie w dolinach zachowały si ę ł ęgi. W miejscach bardziej żyznych lub podmokłych wyst ępuj ą lasy mieszane, olsy, ł ęgi i grady. Obecnie wyst ępuj ą drzewostany sosnowe z udziałem jodły. Tutaj przebiega granica wyst ępowania jodły. Liczne rezerwaty obejmuj ą ochron ą najcenniejsze pozostało ści zbiorowisk lasów naturalnych: wielogatunkowe bory mieszane z jodł ą, lasy gr ądowe, ł ęgi olszowo-jesionowe, wilgotne jedliny, lasy d ębowo-sosnowe z udziałem modrzewia oraz bory sosnowe z torfowiskami. We florze jest wiele rzadkich gatunków w skali kraju, typowe dla lasów naturalnych: zimoziół północny, lilia złotogłów, czosnek nied źwiedzi. W Puszczy stwierdzono wyst ępowanie co najmniej 29 gatunków ptaków wymienionych w Zał ączniku I Dyrektywy Ptasiej. Liczebno ść 2 gatunków: derkacza i kraski mie ści si ę w kryteriach wyznaczania mi ędzynarodowej ostoi ptaków. 7 gatunków zostało wymienionych w Polskiej czerwonej ksi ędze zwierz ąt jako ptaki zagro żone. Poza tym wyst ępuj ą drozdy, słowiki, bocian czarny, orlik krzykliwy. • Obszar Puszcza Kozienicka PLH140035 - (ok. 0,96 ha na terenie miasta)- przebiega tu północna granica zasi ęgu jodły, buka, jaworu oraz wi ązu górskiego. Granica ta przebiega od zachodu wzdłu ż rzeki Radomki do Gr ądów i st ąd prowadzi na wschód do Wisły. Drzewostan puszczy zdominowany jest przez sosn ę, z domieszk ą d ębu, grabu, i jodły. D ęby dorastaj ą tutaj do olbrzymich, pomnikowych rozmiarów. Wraz z jodłami tworz ą oryginalne zbiorowisko ro ślinne, zwane przez miejscow ą ludno ść czarnym lasem. W puszczy ro śnie wiele chronionych gatunków ro ślin, m.in. paprotka zwyczajna i widłaki. Wyst ępuj ą tu równie ż rzadko spotykane w środkowej Polsce bluszcz, zimoziół północny czy te ż śwido śliwka jajowata. Z ro ślin wodnych mo żna spotka ć w puszczy kotewk ę, grzybienie białe i oryginaln ą, pływaj ącą papro ć – salwini ę. Puszcza Kozienicka obfituje równie ż w liczne zioła, s ą to m.in. pełnik europejski, orlik pospolity, śnie życzka przebi śnieg, wawrzynek wilczełyko czy te ż owado żerna rosiczka okr ągłolistna. Wykazano z tego terenu ponad 200 gatunków ptaków, w tym 147 l ęgowych. W okresie l ęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej nast ępuj ących gatunków ptaków: b ączek, bocian czarny, kraska, lelek. Stosunkowo wysok ą liczebno ść osi ągaj ą: b ąk, bocian biały, rybitwa czarna. W obszarze wyst ępuje co najmniej 29 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK).

3.10.3. Korytarze ekologiczne Zgodnie z polskim prawodawstwem, według Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, korytarz ekologiczny to obszar umo żliwiaj ący migracj ę zwierz ąt, ro ślin lub grzybów. Na terenie miasta wyst ępuje korytarz ekologiczny o znaczeniu lokalnym - w dolinach rzeki Mlecznej, Kosówki oraz Pacynki stanowi ący najwa żniejszy element systemu przyrodniczego miasta ł ącz ącego go z pozostał ą cz ęś ci ą regionalnej i krajowej sieci ekologicznej. Tak skonstruowany system przyrodniczy gminy gwarantuje utrzymanie jej potencjału przyrodniczego na dotychczasowym poziomie, a nawet jego wzmocnienie poprzez mo żliwo ść zasilania elementami przyrodniczymi z terenów poło żonych poza granicami gminy. Korytarze ekologiczne pełni ą swoje funkcje tylko wtedy, gdy s ą ci ągłe i dro żne na całej swej długo ści. Jako zagro żenia dla funkcjonowania korytarzy migracyjnych wskazuje si ę:

82 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

• rozwój sieci transportowej – budowa nowych autostrad i dróg ekspresowych, które wymagaj ą grodzenia (fizyczna bariera ekologiczna); modernizacja infrastruktury komunikacyjnej i w nast ępstwie zwi ększenie nat ęż enia ruchu, wraz z tym zwi ększenie śmiertelno ści zwierz ąt na drogach; • budowa obiektów przemysłowych, centrów handlowych, logistycznych, warsztatów, magazynów poza obszarem zabudowanym, wzdłu ż głównych dróg – rozci ągni ęcie strefy zurbanizowanej, powstanie przew ęż eń korytarza ekologicznego; • chaotyczna zabudowa obszarów miejskich – szczególnie wzdłu ż głównych dróg, powoduje powstanie wielokilometrowej bariery z przylegaj ących do siebie ogrodzonych posesji; • budownictwo w bezpo średniej blisko ści cieków wodnych – coraz dłu ższe ich odcinki znajduj ą si ę w obr ębie g ęstej zabudowy, brzegi s ą degradowane, a cieki wodne poddawane regulacji; • rozwój budownictwa rekreacyjnego i hała śliwych form rekreacji – przeznaczanie pod budownictwo rekreacyjne (domki letniskowe) coraz większych obszarów, wykorzystanie lasu do hała śliwych form rekreacji (jazda motorami crossowymi i samochodami terenowymi po drogach le śnych, szlakach turystycznych). Ochrona korytarzy ekologicznych polega na: • uwzgl ędnieniu korytarzy ekologicznych w planach zagospodarowania przestrzennego na wszystkich poziomach – od krajowego po lokalny; • budowie przej ść dla zwierz ąt – dotyczy miejsc, gdzie przecinaj ą si ę drogi i linie kolejowe ju ż istniej ące (o najwy ższym nat ęż eniu ruchu) z korytarzami ekologicznymi; jednoczesna budowa przej ść dla zwierz ąt wraz z budow ą nowych autostrad i dróg szybkiego ruchu; na drogach ju ż istniej ących o mniejszym nat ęż eniu ruchu w miejscach przeci ęcia korytarzy migracyjnych, umieszczenie odpowiednich znaków informuj ących o tym oraz ograniczenie pr ędko ści; • ochronie dolin rzecznych – poprzez zaniechanie zabudowy brzegów, regulacji koryta rzecznego; rewitalizacja najbardziej zdegradowanych odcinków rzek; • zalesianiu – dotyczy korytarzy migracyjnych, gdzie płaty lasu w obr ębie takiego korytarza są oddalone od siebie na odległo ść powy żej 1 km (z wył ączeniem cennych przyrodniczo siedlisk niele śnych); • ochronie przed dalsz ą zabudow ą odcinków korytarzy ekologicznych o znacznych przew ęż eniach, spowodowanych bezpo średnim s ąsiedztwem terenów zurbanizowanych. W wielu opracowaniach na temat korytarzy ekologicznych wskazuje si ę na konieczno ść dalszego uszczegółowienia wykonywanego na poziomie ka żdego województwa (regionalne korytarze ekologiczne) oraz powiatu lub gminy (lokalne korytarze ekologiczne). Korytarze o znaczeniu regionalnym i lokalnym powinny by ć wyznaczane w trakcie opracowywania dokumentacji zwi ązanej z planowaniem przestrzennym oraz w trakcie planowania/projektowania inwestycji tworz ących bariery ekologiczne w przestrzeni przyrodniczej.

83 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

3.10.4. Lasy Na terenie Gminy Miasta Radomia poło żonych jest 791,08 ha gruntów le śnych, w tym 97,03 % zajmuj ą lasy. Lasy prywatne stanowi ą 39,23 % powierzchni le śnej, natomiast lasy publiczne w zarz ądzie PGL LP 34,54 %. Powierzchnia lasów gminnych w 2019 r. wynosiła 36,00 ha.

Tabela 22. Lesisto ść oraz powierzchnie gruntów le śnych w podziale na form ę własno ści 76 Lasy publiczne Lasy Grunt Lasy Skarbu Lasy Lasy Lasy publicz y le śne Lesisto ś publicz Pa ństwa publicz prywat ogółe ne Ogółe ć ne w zarz ądzie ne ne m Skarbu Nazwa m ogółem Lasów gminne ogółem Pa ństwa Pa ństwowy ch 2019 [ha] [%] [ha] Gmina Miasta 767,6 791,08 6,9 301,17 265,17 265,17 36 466,45 Radomia 2 Na terenie Nadle śnictwa Radom przewa żaj ą siedliska lasowe lasów mieszanych z dominacj ą sosny. Przeci ętny wiek drzewostanów Nadle śnictwa wynosi 70 lat, a przeci ętna zasobno ść osi ąga 268 m3/ha. Dominuj ącymi typami siedliskowymi w Nadle śnictwie (wg stanu na 01.01.2016 r.) s ą: las mieszany świe ży (31,89 %) i bór mieszany świe ży (28,46 %). Udział gatunków lasotwórczych w Nadle śnictwie: sosna (74,39 %), d ąb (10,32 %), olsza (7,31 %), brzoza (3,57 %), jodła (3,31%). Na terenie Nadle śnictwa Radom drzewostany młodszych klas wieku (I i II – tj. w wieku do 40 lat) stanowi ą 16%, drzewostany średnich klas wieku (III i IV tj. w wieku 41 do 80 lat) stanowi ą 50%, drzewostany starszych klas wieku (V i starsze tj. powy żej 81 lat) stanowi ą 23 %, a klasy KO i KDO (z odnowieniem pod osłon ą starego drzewostanu) stanowi ą 11% powierzchni zajmowanej przez wszystkie drzewostany. 77 Na terenie miasta funkcjonuje utworzony w 1994 roku Le śny Kompleks Promocyjny „Puszcza Kozienicka” z utworzon ą przez Nadle śnictwo Radom ście żką edukacyjn ą. Jest to miejsce bardzo ch ętnie odwiedzane przez mieszka ńców Gminy Miasta Radomia w celu wypoczynku i rekreacji.

3.10.5. Ochrona zasobów przyrodniczych i le śnych w kontek ście adaptacji do zmian klimatu Pozytywne oddziaływanie na zasoby naturalne mog ą nie ść działania zwi ązane z wprowadzeniem bł ękitno – zielonej infrastruktury i rozwojem terenów pełni ących funkcje przyrodnicze, w tym zagospodarowanie i rehabilitacja rzek i dolin rzecznych: • działanie 3.2. Rozwój systemu bł ękitnej i zielonej infrastruktury, zwi ększenie powierzchni i rewitalizacja miejskich terenów zieleni (tereny publiczne, parki i ziele ńce, pasy drogowe pełni ące rol ę zieleni izolacyjnej),

76 źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych 77 źródło: Raport z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla miasta Radomia na lata 2013-2016 z uwzgl ędnieniem lat 2017 – 2020 (w latach 2018 – 2019)

84 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

• działanie 3.3. Zwi ększenie udziału powierzchni biologicznie czynnych poprzez ograniczenie powierzchni nieprzepuszczalnych w mieście lub ich rozszczelnienie, • działanie 4.2. Wzmocnienie miejscowej retencji wód opadowych na terenach zabudowanych przez zastosowanie BZI, • działanie 4.3. Zrównowa żone zagospodarowanie dolin rzecznych. Działania te pozwol ą na zwi ększenie retencji wody i redukcj ę jej zanieczyszczenia, co bezpo średnio wpływa na popraw ę jako ści zasobów. Ich istot ą sam ą w sobie jest ochrona zasobów miasta. Działania z zakresu poprawy jako ści powietrza w mie ście, takie jak: • działanie 5.1. Budowa systemu ograniczania niskiej emisji komunalnej, • działanie 5.2. Modyfikacja systemu organizacji ruchu pojazdów spalinowych w mie ście, • działanie 5.5. Rozbudowa sieci ciepłowniczej, są działaniami pozwalaj ącymi na wykorzystanie ekologicznych źródeł ciepła i energii, pomagaj ącymi zmniejszyć wykorzystywanie nieodnawialnych źródeł naturalnych. Racjonalne systemy zarz ądzania energi ą przyczyniaj ą si ę do świadomego korzystania z zasobów naturalnych. Pozytywne oddziaływanie na zasoby naturalne mog ą mie ć równie ż działania edukacyjne, a wynikaj ący z realizacji działa ń wzrost świadomo ści i wiedzy środowiskowej mieszka ńców przeło żyć si ę mo że na zmiany zachowa ń pro środowiskowych.

3.10.6. Analiza SWOT

MOCNE STRONY (czynniki wewn ętrzne) SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) Wyst ępowanie terenów cennych przyrodniczo, Rozwój miasta i zwi ększanie si ę powierzchni zwłaszcza lasów o niezmienionej strukturze. zurbanizowanych.

SZANSE (czynniki zewn ętrzne) ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) Wzrost świadomo ści mieszka ńców oraz rozwój edukacji Wzrost stopnia urbanizacji oraz rozwój dróg. ekologicznej. Budowa ście żek dydaktycznych i Zwi ększenie ilo ści pojazdów co przyczynia si ę do uświadamianie mieszka ńców na temat warto ści terenów zanieczyszczenia powietrza. cennych przyrodniczo.

3.10.7. Podsumowanie Wyst ępuj ące na terenie miasta kompleksy le śne, obszary dolin rzecznych, tereny u żytkowane rolniczo oraz ukształtowane w celu pełnienia ści śle okre ślonych funkcji rekreacyjno – wypoczynkowych tereny zieleni urz ądzonej stanowi ą powi ązany wzajemnie ekosystem decyduj ący o walorach przyrodniczych miasta. Nale ży jednak pami ęta ć, i ż ekosystem ten pełni ąc istotn ą rol ę z punktu widzenia kształtowania korzystnych warunków życia mieszkańców miasta, jednocze śnie sam wymaga ochrony.

Tabela 23.Tendencje zmian w komponencie zasoby przyrodnicze

Tendencje korzystne Tendencje niekorzystne Wzrost świadomo ści i doceniania walorów Rozwój miasta i powierzchni zurbanizowanej. przyrodniczych terenów zielonych i ich pozytywnego wpływu na klimat miasta.

85 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

3.11. ZAGRO ŻENIA POWA ŻNYMI AWARIAMI PRZEMYSŁOWYMI (PAP)

3.11.1. Zakłady o zwi ększonym i du żym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej Na terenie Gminy Miasta Radomia w 2018 r. zgodnie z rejestrem potencjalnych sprawców powa żnych awarii przemysłowych WIO Ś w Warszawie funkcjonował jeden zakład o zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia awarii przemysłowej, w granicach miasta nie wyst ępuj ą zakłady o dużym ryzyku wyst ąpienia awarii przemysłowej.

3.11.2. Przypadki wyst ąpienia powa żnych awarii przemysłowych Potencjalne zagro żenie wyst ąpienia powa żnych awarii na terenie Gminy Miasta Radomia zwi ązane jest głównie z transportem drogowym i kolejowym materiałów niebezpiecznych oraz funkcjonowaniem na terenie miasta zakładów przemysłowych. W mniejszym stopniu zagro żenie wyst ąpienia powa żnych awarii zwi ązane jest z funkcjonowaniem Portu Lotniczego w Gminie Miasta Radomia oraz z wyst ępowaniem na terenie gminy infrastruktury mieszkaniowej o złym stanie techniczny budownictwa. W ostatnich latach (2017-2019) na terenie Gminy Miasta Radomia odnotowano nast ępuj ące zdarzenia o znamionach powa żnych awarii/powa żne awarie 78 : Rok 2017 − Rozszczelnienie pojemnika z substancj ą chemiczn ą – ZBYSZKO Company SA. − Uszkodzenie sieci przesyłowej - wyciek amoniaku- GOMAR Sp. z o.o. Chłodnie.

Rok 2018 − Awaria sieci ciepłowniczej – Radomskie Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej RADPEC SA. − Po żar rozdzielni energetycznej w Radomskim Przedsi ębiorstwie Energetyki Cieplnej RADPEC SA.

Rok 2019 − Uszkodzenie gazoci ągu podczas prac kopark ą w ulicy. Wyciek paliwa gazowego.

3.11.3. Powa żne awarie przemysłowe w kontek ście adaptacji do zmian klimatu Zmiany klimatu mog ą powodowa ć zwi ększenie ryzyka wyst ąpienia powa żnych awarii, w szczególno ści w zakresie transportu materiałów i paliw. W tym zakresie najwi ększe zagro żenie stanowi ą ekstremalne zjawiska tj. burze, silne wiatry, podtopienia, ulewy, opady śniegu, gołoled ź. Dodatkowo negatywny wpływ na transport ma zarówno niska jak i wysoka temperatura. Zmieniaj ące si ę warunki pogodowe mog ą powodowa ć utrudnienia w transporcie, a przez to zwi ększy ć ryzyko wypadków. Wpływ zmian klimatu na transport analizuje si ę w odniesieniu do poszczególnych typów transportu. Szczególnie wra żliwy na zmieniaj ące si ę warunki klimatyczne jest transport drogowy.

78 źródło: dane Urz ąd Miejski w Radomiu, Wydział Bezpiecze ństwa, Zarz ądzania Kryzysowego i Ochrony, Referat Bezpiecze ństwa

86 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Silne wiatry mog ą powodowa ć tarasowanie dróg i pojazdów przez połamane drzewa, czy słupy przydro żne, a nawet zniszczenia infrastruktury drogowej. Równie ż zjawiska takie jak gwałtowne opady deszczu, śniegu i gradu mog ą zaburza ć płynno ść transportu. Je żeli chodzi o temperatur ę, to zarówno niskie temperatury (powoduj ące gołoled ź) jak i wysokie temperatury s ą niekorzystne dla transportu. Długotrwałe upały negatywnie oddziałuj ą zarówno na elementy infrastruktury jak i pojazdy. Równie wra żliwy na zmiany klimatu i zwi ązane z tym wyst ępowanie zjawisk ekstremalnych, takich jak silne wiatry, huragany, ulewne deszcze i burze, które mog ą powodowa ć podtopienia i osuwiska jest transport kolejowy. Ryzyko wyst ąpienia powa żnych awarii przemysłowych w kontek ście zmian klimatycznych wi ąż e si ę z ryzykiem deficytu wód chłodniczych na potrzeby energetyki. Przedłu żaj ące si ę fale upałów mog ą bowiem doprowadzi ć do sytuacji obni żenia wód w rzekach i zbiornikach, co w konsekwencji uniemo żliwi produkcj ę energii elektrycznej.

3.11.4. Analiza SWOT

MOCNE STRONY (czynniki wewn ętrzne) SŁABE STRONY (czynniki wewn ętrzne) Prowadzenie działalno ści inspekcyjnej podmiotów Zwi ększenie nat ęż enia ruchu na drogach oraz gospodarczych o zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia zapotrzebowania na transport paliw oraz materiałów awarii. niebezpiecznych. Spełnianie wymogów bezpiecze ństwa przez zakłady znajduj ące si ę na li ście potencjalnych sprawców powa żnych awarii. Brak zdarze ń o znamionach powa żnej awarii przemysłowej. SZANSE (czynniki zewn ętrzne) ZAGRO ŻENIA (czynniki zewn ętrzne) Kreowanie wła ściwych zachowa ń społecze ństwa Wzrost zapotrzebowania na paliwa oraz rozwój w sytuacji wyst ąpienia zagro żeń środowiska i życia przemysłu. ludzi z tytułu wyst ąpienia awarii przemysłowych. Niedobór środków finansowych. Mo żliwo ść finansowania zakupu środków oraz sprz ętu niezb ędnego do usuwania skutków powa żnych awarii ze środków krajowych i zewn ętrznych.

3.11.5. Podsumowanie Na terenie Gminy Miasta Radomia potencjalne zagro żenie powa żnymi awariami jest zwi ązane z zakładami b ędącymi potencjalnymi sprawcami powa żnych awarii oraz z transportem substancji i preparatów niebezpiecznych. Na koniec 2019 r. na terenie miasta znajdował si ę jeden zakład zwi ększonego ryzyka wyst ąpienia powa żnej awarii. Analiza danych dotycz ących ilo ści powa żnych awarii na terenie Gminy Miasta Radomia pozwala stwierdzi ć, że w ostatnich latach liczba tego typu zdarze ń uległa zmniejszeniu. Zintensyfikowanie monitoringu i kontroli zakładów ZDR, ZZR i pozostałych, pod k ątem spełniania przez nich wymogów bezpiecze ństwa i prewencji, powinna skutkowa ć zmniejszeniem ilo ści tego typu zdarze ń na terenie województwa.

Tabela 24. Tendencje zmian w komponencie PAP

Tendencje korzystne Tendencje niekorzystne Niewielka skala i zasi ęg awarii, które wyst ępuj ą. Wzrastaj ące zapotrzebowanie na paliwa płynne i gazowe. Wzrost nat ęż enia ruchu pojazdów oraz zwi ększenie przewozów substancji i preparatów niebezpiecznych.

87 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

4. CELE I KIERUNKI DZIAŁA Ń PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA, ZADANIA I ICH FINANSOWANIE

4.1. CELE I KIERUNKI DZIAŁA Ń PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Zgodnie z Wytycznymi okre ślone cele wskazane w dokumencie s ą: • skonkretyzowane (okre ślone mo żliwie konkretnie); • mierzalne (z przypisanymi wska źnikami); • akceptowalne (akceptowane przez osoby pracuj ące na rzecz ich osi ągni ęcia); • realne (mo żliwe do osi ągni ęcia); • terminowe (z przypisanymi terminami). Poni żej przedstawiono cele w podziale na poszczególne obszary interwencji.

Ochrona klimatu i jako ści powietrza (OKJP)

OKJP.I. Poprawa jako ści powietrza w oparciu o gospodark ę niskoemisyjn ą i odnawialne źródła energii, w warunkach zmian klimatu

Zagro żenia hałasem (ZH)

ZH.I. Przywrócenie warto ści poziomów hałasu nieprzekraczaj ących obowi ązuj ących warto ści dopuszczalnych

Pola elektromagnetyczne (PEM)

PEM.I. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi

Gospodarowanie wodami (GW)

GW.I Ochrona zasobów wód powierzchniowych i podziemnych

Gospodarka wodno-ściekowa (GWS)

GWS.I. Racjonalna gospodarka wodno-ściekowa na terenie miasta

Zasoby geologiczne (ZG)

ZG.I. Racjonalne gospodarowanie zasobami geologicznymi

Gleby (GL)

GL. I. Racjonalna gospodarka zasobami glebowymi GL. II. Ochrona gleb przed negatywnym oddziaływaniem antropogenicznym, erozj ą oraz niekorzystnymi zmianami klimatu

88 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów (GO)

GO.I. Gospodarowanie odpadami zgodnie z hierarchi ą sposobów post ępowania z odpadami, uwzgl ędniaj ąc zrównowa żony rozwój

Zasoby przyrodnicze (ZP)

ZP.I. Ochrona i kształtowanie zasobów przyrodniczych i krajobrazowych miasta w ramach racjonalnej polityki przestrzennej

ZP.II. Ochrona i konserwacja zasobów le śnych jako warunek zachowania ich bioró żnorodno ści

Zagro żenia powa żnymi awariami przemysłowymi (PAP)

PAP I. Ograniczenie ryzyka wyst ąpienia powa żnych awarii oraz minimalizacja ich skutków

4.2. HARMONOGRAM REALIZACJI DZIAŁA Ń DO ROKU 2030

Harmonogram działa ń Programu ochrony środowiska, układ oraz jego zawarto ść jest zgodny z zaproponowanymi w Wytycznych (…). W ka żdym z obszarów interwencji okre ślone zostały zadania odpowiadaj ące na potrzeby adaptacji do zmian klimatu (A), zagro żeń nadzwyczajnymi zjawiskami środowiska (N), edukacji ekologicznej (E) oraz monitoringu środowiska (M). Cele, kierunki działa ń oraz zadania zostały okre ślone na podstawie przeprowadzonej diagnozy stanu środowiska, dokumentów programowych krajowych i województwa, dokumentów gminnych oraz ankietyzacji przeprowadzonej w śród jednostek, które wykonuj ą zadania zwi ązane z ochron ą środowiska w regionie.

89 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Tabela 25. Cele, kierunki interwencji oraz zadania przyj ęte do realizacji na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J OKJP.1. OKJP.I. Ograniczenie Poprawa procent emisji substancji jako ści brak środków zinwentaryzo- z procesu powietrza w finansowych, OCHRONA wanych wytwarzania OKJP.1.1. oparciu o wzrost zaka żeń KLIMATU budynków energii cieplnej dla Szczegółowa Prezydent Miasta gospodark ę 0% 100% M,A w czasie I JAKO ŚCI z ogrzewa- potrzeb inwentaryzacja źródeł Radomia niskoemisyjn ą trwania POWIETRZA niem ogrzewania niskiej emisji. i odnawialne pandemii – indywidua- i przygotowania źródła energii, Covid-19 nych ciepłej wody w warunkach w lokalach zmian klimatu mieszkalnych,

90 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 liczba handlowych, zlikwidowany usługowych ch kotłów na oraz użyteczno ści paliwo stałe publicznej [szt.]; Liczba kotłów (liczba i powierzchni a budynków, w tym jednorodzinnych i wielorodzinnych, w których jest jedno źródło ciepła, lub 10 550 – lokali, w tym łączna w budynkach liczba OKJP.1.2 Wymiana wielolokalo- Prezydent Miasta kotłów indywidualnych wych, w Radomia, brak środków 199 do systemów grzewczych M których ka żdy wła ściciele finansowych wymiany na niskoemisyjne kotły z nich ma budynków w latach w budynkach. swoje źródło 2021- ciepła, 2026 w których zlikwidowano pozaklasowe źródła ciepła na paliwo stałe lub/oraz kotły grzewcze klasy 3, 4, 5, zgodnie z norm ą PN- EN 303- 5:2012, na paliwa stałe, liczone w sztukach i

91 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J m2, wraz z podaniem zmiany sposobu ogrzewania Kary, opłaty OKJP.1.3 podwy ższone Dostosowanie źródeł lub w ciepła RADPEC SA do M,A RADPEC SA skrajnym wymogów Konkluzji przypadku BAT (dla 10 kotłów). wstrzymanie eksploatacji OKJP.1.4 Zmniejszenie emisji CO 2 w atmosferze – w tym: Zmiana systemu przygotowania cieplej wody u żytkowej Spółdzielnia Brak z systemu ogrzewaczy mieszkaniowa mo żliwo ści gazowych wody na M,A oraz jednostki dofinansowani centraln ą ciepł ą wod ę wł ączone : Bank a zada ń użytkow ą w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych Radomskiej Spółdzielni Mieszkaniowej.

92 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J OKJP.1.5. Termomodernizacja budynków Brak mieszkalnych mo żliwo ści Spółdzielnia wielorodzinnych dofinansowa ń mieszkaniowa będących M,A zada ń oraz jednostki w zasobach termomoderniz wł ączone : Bank Radomskiej acyjnych Spółdzielni budynków Mieszkaniowej w Radomiu. OKJP.1.6. Termomodernizacja budynków mienia Gminy, w tym m.in. PSP nr 13, PSP nr 29, IV LO im. Tytusa Chałubi ńskiego, ZSZ im. mjr. Henryka Dobrza ńskiego brak środków "HUBALA" finansowych w Radomiu, Prezydent Miasta M,A z funduszy Termomodernizacja Radomia zewn ętrznych budynku Zespołu (norweskich) Szkół Elektronicznych im. Bohaterów Westerplatte w Radomiu - zmniejszenie zu życia energii w budynkach szkolnych i ograniczenie emisji CO 2.

93 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J wielko ść powierzchni OKJP.2.1. Zwi ększenie Prezydent Miasta brak środków 0 7 N,A nasadzonej powierzchni zielonych. Radomia finansowych zieleni [ha] OKJP.2.2. Realizacja działa ń planistycznych Prezydent Miasta brak środków OKJP.2. okre ślonych N,A Radomia finansowych Zwi ększanie w programie ochrony powierzchni powietrza. zieleni OKJP.2.3. Realizacja działa ń planistycznych Prezydent Miasta z Planu Adaptacji do N,A - Radomia zmian klimatu miasta Radomia do roku 2030. OKJP.2.4.Nasadzenia M,A ZUK - drzew i krzewów. OKJP.3. Przeprowadzenie akcji liczba OKJP.3.1. Zwi ększenie edukacyjnych, przeprowadzo świadomo ści Prezydent Miasta w celu zwi ększenia brak środków -nych akcji 0 5 mieszka ńców E Radomia, wiedzy w zakresie finansowych edukacyjnych w zakresie jako ści zarz ądcy dróg powietrza dla [szt.] powietrza. mieszka ńców Gminy Miasta Radomia. OKJP.4.1. Kontrola liczba 1 583 OKJP.4. przestrzegania uchwały Prezydent Miasta przeprowadzo (w ci ągu Czyszczenie ulic brak środków 0 antysmogowej oraz N,A Radomia, -nych kontroli 2021- w celu poprawy finansowych zakazu spalania zarz ądcy dróg [szt.] 2026) jako ści powietrza. odpadów i pozostało ści ro ślinnych.

94 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J OKJP.4.2. Ograniczanie wtórnej emisji pyłu – cz ęstotliwo ść czyszczenie ulic na Prezydent Miasta mycia dróg mokro, w granicach brak środków 0 12 N,A Radomia, [ilo ść obszaru finansowych zarz ądcy dróg my ć/rok] zabudowanego, zakaz używania spalinowych i elektrycznych dmuchaw do li ści. OKJP.5.1. Przygotowanie infrastruktury Prezydent Miasta komunikacyjnej miasta Radomia, do obsługi brak środków M,A przedsi ębiorstwa, samochodów finansowych zarz ądzaj ący elektrycznych (m.in. parkingami punktów ładowania OKJP.5. samochodów Zmniejszenie osobowych). emisyjno ści OKJP 5.2. Zakup 9 szt. Miejskie brak środków w transporcie oraz autobusów Przedsi ębiorstwo finansowych zwi ększenie elektrycznych o M,A Komunikacji przesuni ęcia dost ępno ści zerowej emisji w Radomiu środków na i atrakcyjno ści zanieczyszcze ń wraz Sp. z o.o. inne cele transportu z infrastruktur ą. publicznego OKJP.5.3. Zakup specjalistycznego sprz ętu i wyposa żenia brak środków dla KM PSP w Prezydent Miasta finansowych Radomiu w celu M,A Radomia, przesuni ęcia wykorzystania do KM PSP Radom środków na działa ń ga śniczych inne cele podczas po żarów składowisk odpadów.

95 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J MZDiK, MPK w Radomiu Sp. z o.o. - operator brak środków komunalny, finansowych OKJP.5.4. Zakup M,A Operatorzy przesuni ęcia ekologicznego taboru. prywatni środków na wyłaniani inne cele w ramach przetargów OKJP.6.1. Opracowanie, aktualizacja i monitorowanie Prezydent Miasta N,A - Programu ograniczania Radomia niskiej emisji lub Programu Gospodarki Niskoemisyjnej. OKJP.6.2. OKJP.6. Prowadzenie Zarz ądzanie monitoringu powietrza, jako ści ą powietrza M,A GIO Ś - ze szczególnym na terenie Gminy uwzgl ędnieniem Miasta Radomia. obszarów przekrocze ń. OKJP.6.3. Tworzenie alternatywnego uzupełniaj ącego brak środków monitoringu jako ści Prezydent Miasta finansowych, N,A powietrza Radomia brak zasobów walidowanego kadrowych w oparciu o stacje GIO Ś w Warszawie.

96 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J

ZH.1.1 Poł ączenie Miejski Zarz ąd istniej ących oraz Dróg zaplanowanie i budowa i Komunikacji brak środków nowych ście żek długo ść w Radomiu, finansowych, rowerowych, które ście żek Stowarzyszenie wymagana 61,2 5 km/rok stworz ą funkcjonaln ą A rowerowych Radomskiego współpraca sie ć umo żliwiaj ącą ogółem [km] Obszaru wielu korzystanie Funkcjonalnego, instytucji z transportu Bractwo ZH.I. rowerowego na terenie Rowerowe Przywrócenie Radomia.79 warto ści poziomów ZH.1.Poprawa Miejski Zarz ąd hałasu klimatu Dróg ZAGRO ŻENIA nieprzekracza- akustycznego i Komunikacji HAŁASEM jących w Gminie Miasta w Radomiu obowi ązuj ą- Radomia Podmioty cych warto ści zwi ązane dopuszcza- ZH.1.2 Dostosowanie z organizacj ą brak środków ilo ść lnych infrastruktury transportu finansowych, zakupionych komunikacji publicznej publicznego wymagana ekologicznych 71 12080 A do warunków i transportu współpraca pojazdów wynikaj ących ze zmian dalekobie żnego wielu [szt.] klimatu.81 z którego korzysta interesariuszy Radom Instytucje regionalne i krajowe zwi ązane z transportem

79 źródło: Plan Adaptacji do zmian Klimatu miasta Radomia 80 źródło: MPK w Radomiu Sp. z o.o. 81 źródło: Plan Adaptacji do zmian Klimatu miasta Radomia

97 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J ZH.1.3 Przeprowadzenie Prezydent Miasta proces trwały zmian organizacyjnych Radomia, i ci ągły w systemie ruchu modyfikacja Miejski Zarz ąd wymagaj ący - 1 pojazdów spalinowych A systemu [szt.] Dróg aktualizacji w mie ście, i Komunikacji danych prowadz ących do Ruchu systemowych zwi ększenia płynno ści ruchu.82 ZH.1.4. Realizacja działa ń planistycznych okre ślonych Prezydent Miasta A - w programie ochrony Radomia środowiska przed hałasem.

82 źródło: Plan Adaptacji do zmian Klimatu miasta Radomia

98 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J ZH 2.1. Poprawa układu komunikacyjnego miasta Radomia, m.in. Budowa odcinka drogi powiatowej nr 3528W; Przebudowa infrastruktury technicznej dla terenów Miejski Zarz ąd przesuni ęcie inwestycyjnych; Dróg środków Wólka Klwatecka II; A i Komunikacji finansowych Budowa odcinka drogi (MZDiK) na inwestycj ę powiatowej nr 3528W; ZH.2 Budowa Budowa ul. Marii infrastruktury Fołtyn; miejskiej Rozbudowa ul. Szydłowieckiej w Radomiu wraz z infrastruktur ą. Przebudowa ul. Bema, Jasi ńskiego, Sowi ńskiego. ZH 2.2. Wzdłu ż ul. Żółkiewskiego, od ronda NSZ do ul. Miejski Zarz ąd przesuni ęcie Mieszka I – realizacja Dróg środków A ekranów akustycznych, i Komunikacji finansowych h=4m, ł ączna (MZDiK) na inwestycj ę powierzchnia ekranów 2980 m2.

99 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J ZH 2.3. Trasa N-S-odc. od ul. Pra żmowskiego do ul. Żeromskiego etap I; odc. od ul. Młodzianowskiej do poł ączenia z Miejski Zarz ąd przesuni ęcie projektowan ą Dróg środków obwodnic ą południow ą A i Komunikacji finansowych etap II, od ul. (MZDiK) na inwestycj ę Żeromskiego do ul. Kozienickiej - etap III - poprawa układu komunikacyjnego miasta Radomia. ZH 2.4. Wzdłu ż ul. przesuni ęcie Słowackiego od Placu środków Matki Bo żej finansowych Fatimskiej do rejonu na inwestycj ę, ul. Grota – zmiana M,A GDDKiA Roweckiego – priorytetów na wyprowadzenie ruchu szczeblu dzi ęki budowie rz ądowym, obwodnicy krajowym, S12. regionalnym przesuni ęcie ZH 2.5. Wzdłu ż ul. środków Warszawskiej od ul. finansowych Janiszewskiej do na inwestycj ę, ronda NSZ - zmiana M,A GDDKiA wyprowadzenie ruchu priorytetów na tranzytowego szczeblu dzi ęki budowie rz ądowym, obwodnicy S12. krajowym, regionalnym

100 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J przesuni ęcie ZH 2.6. Wzdłu ż ul. środków Marato ńskiej od ul. finansowych Dębowej do ul. na inwestycj ę, Limanowskiego – zmiana M,A GDDKiA wyprowadzenie cz ęś ci priorytetów na ruchu szczeblu dzi ęki budowie rz ądowym, obwodnicy S12. krajowym, regionalnym przesuni ęcie ZH 2.7. Wzdłu ż ul. środków Żółkiewskiego od ul. finansowych Chrobrego do ul. na inwestycj ę, Zbrowskiego – zmiana M,A GDDKiA wyprowadzenie ruchu priorytetów na tranzytowego dzi ęki szczeblu budowie obwodnicy rz ądowym, S12. krajowym, regionalnym przesuni ęcie ZH 2.8. Wzdłu ż ul. środków Warszawskiej od ul. finansowych Janiszewskiej do na inwestycj ę, ul. Witosa – zmiana M,A GDDKiA wyprowadzenie ruchu priorytetów na tranzytowego dzi ęki szczeblu budowie obwodnicy rz ądowym, S12. krajowym, regionalnym

101 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J przesuni ęcie ZH 2.9. Wzdłu ż Al. środków Grzecznarowskiego od finansowych ul. PCK do ul. na inwestycj ę, Jana Pawła II – zmiana M,A GDDKiA cz ęś ciowe priorytetów na wyprowadzenie ruchu szczeblu dzi ęki budowie rz ądowym, obwodnicy S12. krajowym, regionalnym ZH 2.10. Monta ż ekranów akustycznych Spółdzielnia Brak przy budynkach mieszkaniowa + mo żliwo ści będących w zasobach M,A jednostki dofinansowani Radomskiej wł ączone : Bank a zada ń Spółdzielni Mieszkaniowej. procent ogólnej liczby punktów PEM.1. pomiarowych PEM.I. Ograniczanie w których PEM.1.1. Kontynuacja POLA Ochrona negatywnego stwierdzono monitoringu poziomu ELEKTROMA przed polami 0 0 oddziaływania pól M,A GIO Ś - przekroczenie pól GNETYCZNE elektromagnes elektromagnetyczn dopuszcza- elektromagnetycznych. -tycznym ych na ludzi lnych i środowisko poziomów pól elektromagnes -tycznych

102 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J PEM.1.2. Wprowadzanie do planów zagospodarowania Prezydent Miasta N,A - przestrzennego Radomia zapisów dot. ochrony przed polami elektromagnetycznymi. PEM.1.3. Prowadzenie i aktualizacja rejestru zgłosze ń Prezydent Miasta źródeł wytwarzaj ących N,A - Radomia pola elektromagnetyczne na terenie miasta.

GW.1.1. Konserwacja, GW.1. remonty Zaspakajanie Wodoci ągi i modernizacja potrzeb M,A Miejskie Radom istniej ących uj ęć - mieszka ńców Sp. z o.o. i stacji w zakresie GW.I. uzdatniania wody. Ochrona dostarczania GOSPODARO zasobów wód odpowiedniej WANIE powierzchnio- jako ści i ilo ści Wodoci ągi WODAMI wych wody pitnej. GW.1.2. Ochrona Miejskie Radom i podzie- i monitoring uj ęć wód M,N - Sp. z o.o., mnych pitnych. PSSE w Radomiu udział JCWPd GW.2. o stanie/ Ochrona głównych potencjale GW.2.1. Monitoring - 100 100 zbiorników wód M,N GIO Ś dobrym jako ści wód w JCWPd. podziemnych i bardzo przed dobrym [%]

103 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J zanieczyszczeniem GW.2.2. Prawidłowa . eksploatacja Wodoci ągi i konserwacja rowów M,N Miejskie Radom - odwadniaj ących Sp. z o.o. i otwartych systemów kanalizacji deszczowej. GW.2.3. Prowadzenie ewidencji i kontrola zbiorników Prezydent Miasta N,A - bezodpływowych Radomia oraz przydomowych oczyszczalni ścieków. GW.2.4. Uwzgl ędnianie w dokumentach planistycznych na poziomie gminnym map ryzyka powodziowego, map Prezydent Miasta zagro żenia N,A - Radomia powodziowego, obszarów szczególnego zagro żenia powodzi ą oraz terenów zagro żonych podtopieniami.

104 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J GW.2.5. Budowa systemów ostrzegawczych oraz tworzenie programów edukacyjnych Prezydent Miasta poprawiaj ących N,A - Radomia świadomo ść i wiedz ę na temat źródeł zagro żenia powodziowego i ryzyka powodziowego. GW.2.6. Przeciwdziałanie skutkom suszy oraz ulewnych deszczy Prezydent Miasta na obszarach N,A - Radomia zurbanizowanych poprzez zastosowanie zielonej i niebieskiej infrastruktury. GWS.1.1. Racjonalne zu życie wody zu życie wody GWS.1 D ąż enie do GWS.I. w przeliczeniu w sektorze racjonalnego GOSPODA- Racjonalna na komunalnym zu życia wody RKA gospodarka 1 mieszka ńca (gospodarstwa Przedsi ębiorcy, 31,7 30 w gospodarstwach M,N - WODNO- wodno- (woda domowe) Mieszka ńcy domowych, ŚCIEKOWA ściekowa na dostarczana i gospodarczym do przemy śle terenie miasta z wodoci ągów celów socjalno- i usługach ) m3 bytowych i produkcyjnych.

105 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J GWS.1.2. Modernizacja i budowa Wodoci ągi systemu M,N Miejskie Radom - optymalizacji zu życia Sp. z o.o. wody w mie ście. GWS.1.3. Wzmocnienie miejscowej Wodoci ągi retencji wód M,N Miejskie Radom - opadowych na terenach Sp. z o.o. zabudowanych przez zastosowanie BZI. GWS.1.4. Wodoci ągi Zrównowa żone M,N Miejskie Radom - zagospodarowanie Sp. z o.o. dolin rzecznych.

106 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J GWS.2.1. Prowadzenie racjonalnej gospodarki wodno – ściekowej, w tym: - Budowa oraz modernizacja kanalizacji sanitarnej -Budowa sieci wodoci ągowej Długo ść sieci - Modernizacja sieci kanalizacyjnej wodoci ągowej Wodoci ągi w relacji do - Budowa oraz Miejskie Radom Brak środków 93,56 100 M,N długo ści sieci GWS.2. modernizacja Sp. z o.o., finansowych wodoci ągowej Ograniczenie kanalizacji deszczowej Przedsi ębiorcy (%) zanieczyszcze ń - Modernizacja SUW komunalnych - Modernizacja i przemysłowych Oczyszczalni Ścieków wprowadzanych - Zarz ądzanie do wód zasobami wodnymi w Aglomeracji Radom - Spowolnienie spływu wód deszczowych jako przystosowanie do zmian klimatu. udział Wodoci ągi punktów GWS.2.2. D ąż enie do Miejskie Radom JCWP osi ągni ęcia Sp. z o.o., o bardzo 0 50 wła ściwych M,A - Prezydent Miasta dobrej standardów wód Radomia, lub dobrej powierzchniowych. Przedsi ębiorcy jako ści [%]

107 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J GWS.2.3. Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków Wła ściciele lub dla posesji M,N zarz ądcy - rozproszonych lub nieruchomo ści poza zasi ęgiem projektowanej sieci kanalizacyjnej. GWS.2.4. Kontrolna inwentaryzacja zbiorników bezodpływowych, Prezydent Miasta N,A - które obecnie Radomia funkcjonuj ą na terenach nieskanalizowanych. GWS.2.5. Prowadzenie systemów monitoringu, prognozowania i ostrzegania przed zjawiskiem suszy IUNG-PIB, i powodzi (w tym M,N,E IMGW-PIB, PIG- - podnoszenie PIB świadomo ści społecznej w zakresie zrównowa żonego rozwoju w kontek ście zmian klimatu).

108 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J GWS.2.6. Przebudowa i modernizacja sieci kanalizacji deszczowej Prezydent Miasta i sanitarnej na terenie Radomia, M,N - Radomskiego Szpitala Radomski Szpital Specjalistycznego na Specjalistyczny działce poło żonej przy ul. Tochtermana 1. GWS.2.7. Rozbudowa Prezydent Miasta podoczyszczalni Radomia, ścieków dla potrzeb M,N - Radomski Szpital Radomskiego Szpitala Specjalistyczny Specjalistycznego

GO.1.1. Odbiór GO.I. GOSPODA- odpadów od Gospodarowa Prezydent Miasta RKA mieszka ńców oraz nie odpadami Radomia, ODPADAMI I podmiotów zgodnie - - zgodnie masa GO 1. zarz ądzaj ący ZAPOBIEGA- z hierarchi ą z hierarchi ą odebranych Doskonalenie instalacjami NIE 74 75 post ępowania sposobów odpadów systemu POWSTAWA- 236,71 721,44 z odpadami. post ępowania komunalnych gospodarowania NIU z odpadami, ogółem [Mg] odpadami ODPADÓW GO.1.2. Kontrola w uwzgl ędniaj ąc zakresie prawidłowego (GO) Prezydent Miasta zrównowa żo- gospodarowania - - Radomia ny rozwój odpadami komunalnymi.

109 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J 50% wagowo – za ka żdy rok w latach 2020- 2024 55% osi ągni ęty wagowo poziom – za recyklingu GO.1.3. Osi ągni ęcie ka żdy rok i przygotowa- wymaganego w latach nia do przepisami prawa 2025- Prezydent Miasta nieosi ągni ęcie ponownego poziomu recyklingu, 27,84 2029 Radomia, wymaganych użycia przygotowania do M 60% zarz ądzaj ący poziomów papieru, ponownego u życia wagowo instalacjami odzysku metali, papieru, metali, – za tworzyw tworzyw sztucznych ka żdy rok sztucznych i i szkła. w latach szkła 2030-

2034 70% wagowo – za 2035 r. i za ka żdy kolejny rok

110 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J osi ągni ęty poziom recyklingu, przygotowa- GO.1.4. Osi ągni ęcie nia do wymaganego ponownego przepisami prawa użycia i co poziomu recyklingu, Prezydent Miasta odzysku najmniej 73,83 przygotowania do Radomia, innymi 70% M - ponownego u życia zarz ądzaj ący metodami wagowo i odzysku innymi instalacjami innych ni ż rocznie metodami odpadów niebezpieczne budowlanych odpadów i rozbiórkowych. budowlanych i rozbiórko- wych

GO.1.5. Działania edukacyjne w zakresie zapobiegania Prezydent Miasta powstawaniu odpadów Radomia, oraz wła ściwego placówki brak środków post ępowania E edukacyjne, finansowych z odpadami (w tym organizacje odpadami żywno ści pozarz ądowe i innymi odpadami ulegaj ącymi biodegradacji).

111 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J GO.1.6. Budowa centralnego miejsca na odpady medyczne Radomski Szpital i komunalne - - Specjalistyczny wytwarzane w Radomskim Szpitalu Specjalistycznym. GO.2.1. Realizacja Programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest, Prezydent Miasta w tym m.in. Radomia, remont dachu z wła ściciele brak środków - wymian ą pokrycia nieruchomo ści, finansowych budynków przy Miejski Zarz ąd masa ul. Saska 7, Lokali unieszkodliwi GO.2. Gospodarka ul. Wróblewskiego 10, onych odpadami 188,79 1450,89 ul. Kwiatkowskiego odpadów zawieraj ącymi 57, Traktorzystów. zawieraj ących azbest GO.2.2. Prowadzenie azbest [Mg] i aktualizacja rejestru Prezydent Miasta niepełna M wyrobów Radomia inwentaryzacja zawieraj ących azbest. GO.2.3.Sukcesywne Prezydent Miasta usuwanie Radomia, brak środków i unieszkodliwianie - wła ściciele finansowych odpadów nieruchomo ści zawieraj ących azbest.

112 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J ZG.1.1. Monitorowanie warunków wydobywania ZG.1. Prezydent Miasta kopalin ze złó ż Ograniczanie presji Radomia znajduj ących si ę na zwi ązanej M Nadzór - terenie ZG.I. z wydobyciem Geologiczny miasta pod k ątem Racjonalne kopalin ZASOBY zachowywania gospodarowa- GEOLOGI- wymogów nie zasobami CZNE prawnych i ochrony geologiczny- środowiska. mi powierzchnia ZG.2.1. Obj ęcie zrekultywowa ZG. 2. rekultywacj ą Zakłady nych terenów Rekultywacja wyeksploatowanych prowadz ące brak środków po - >0 terenów po cz ęś ci złó ż zgodnie N wydobycie finansowych eksploatacji eksploatacji z najkorzystniejszym surowców na wydobywczej wydobywczej kierunkiem terenie miasta [ha] zagospodarowania. GL.1.1. Promocja rolnictwa ekologicznego oraz rozpowszechnianie Prezydent Miasta brak środków GL.1. Zachowanie dobrych praktyk M,A,E GL. I. Radomia, MODR finansowych funkcji rolnych i le śnych, Racjonalna środowiskowych, zgodnych z zasadami GLEBY gospodarka gospodarczych, zrównowa żonego zasobami społecznych rozwoju. glebowymi i kulturowych GL.1.2. Stosowanie dobrych praktyk Wła ściciele rolnych maj ących na M,N - gruntów, MODR celu przeciwdziałanie zakwaszaniu gleb.

113 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

GL.2.1. Zwi ększenie powierzchnia skali rekultywacji gleb terenów GL.2. zdegradowanych poddanych Inwentaryzacja i zdewastowanych, Wła ściciele rekultywacji - >0 i rekultywacja gleb w celu przywrócenia M,A - gruntów lub dewastowanych im funkcji zagospodarow i zdegradowanych przyrodniczych, aniu [ha] rekreacyjnych lub rolniczych. GL. II. Ochrona gleb GL. 3. 1. Zwi ększenie przed udziału powierzchni negatywnym brak środków Powierzchnia GL. 3. Ochrona biologicznie czynnych oddziaływa- finansowych terenów gleb przed poprzez ograniczenie niem - >0 N,A Prezydent Miasta i mo żliwo ści rozszczelnio- oddziaływaniem powierzchni antropogeni- Radomia dofinansowani nych [m 2]83 antropogenicznym nieprzepuszczalnych cznym, erozj ą a w mie ście lub ich oraz rozszczelnienie. niekorzystny mi zmianami

83 źródło: Plan Adaptacji do zmian Klimatu miasta Radomia

114 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J ZP.1.1. Ochrona obszarów chronionych i przyrodniczo cennych Prezydent Miasta brak środków powierzchnia (w tym Radomia, finansowych obszarów siedlisk w dolinach Regionalny 252,9 252,9 M,A i mo żliwo ści chronionych rzecznych oraz Dyrektor Ochrony dofinansowani (ha) korytarzy Środowiska, a ekologicznych) przed Wła ściciele terenu niewła ściwym ZP.I. Ochrona zainwestowaniem. i kształtowa- ZP.1.2. Bie żą ca nie zasobów ZP.1. Ochrona piel ęgnacja przyrodni- obszarów Prezydent Miasta i konserwacja zasobów ZASOBY czych udział w i obiektów prawnie Radomia, przyrodniczych, w tym PRZYRODNI- i krajobrazo- ogólnej chronionych oraz Wojewódzki obiektów i obszarów CZE wych miasta powierzchni innych Konserwator brak środków 4,0 4,8 podlegaj ących M,A w ramach miasta przyrodniczo Przyrody, finansowych ochronie oraz terenów racjonalnej terenów cennych. Wła ściciele zieleni polityki zieleni (%) i administratorzy urz ądzonej, a tak że przestrzennej terenu ochrona gatunkowa zwierz ąt. Prezydent Miasta Radomia, brak środków ZP.1.3 Tworzenie Regionalny finansowych nowych form ochrony M,A Dyrektor Ochrony i mo żliwo ści przyrody. Środowiska, dofinansowani Marszałek a Województwa

115 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J ZP.1.4. Ochrona walorów przyrodniczych miasta brak środków poprzez racjonalne Prezydent Miasta finansowych lokowanie Radomia, M,E i mo żliwo ści infrastruktury Inwestorzy, dofinansowani turystycznej, Wła ściciele terenu a rekreacyjno – sportowej i wypoczynkowej. ZP.1.5. Realizacja zasad dobrej praktyki M,E,N Rolnicy opór społeczny rolniczej. ZP2.1. Dostosowywanie przeznaczenia terenów ZP.2 Promowanie i form warto ści i walorów zagospodarowania do środowiska zró żnicowanych brak środków przyrodniczego predyspozycji Prezydent Miasta finansowych, (w tym krajobrazu) środowiska, w tym M,A Radomia, konflikt w polityce poprzez Wła ściciele terenu społeczny przestrzennej uwzgl ędnianie i kierunkach stosownych zapisów rozwoju miasta w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

116 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J ZP2.2. Tworzenie i aktualizacja miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego na Prezydent Miasta A - obszarze miejskiego Radomia systemu przyrodniczego z ograniczeniem zabudowy. ZP.3.1. Realizacja działa ń w zakresie Prezydent Miasta ZP.3. Ochrona ochrony gatunków Radomia, gatunków gin ących zwierz ąt gin ących brak środków M,E,N Regionalny i zagro żonych i zagro żonych, w tym finansowych Dyrektor Ochrony zwierz ąt w mie ście likwidacja istniej ących Środowiska i potencjalnych zagro żeń. ZP.II. Ochrona Nadle śnictwo i konserwacja ZP.4.1.Racjonalne Radom, zasobów ZP.4. Ochrona użytkowanie Prezydent Miasta le śnych jako i wła ściwe istniej ących zasobów lesisto ść (%) 6,9 6,9 M,A,N Radomia, - warunek zagospodarowanie le śnych w ramach Wła ściciele zachowania przestrzeni le śnej pełnionych przez lasy lasów, ich funkcji. Mieszka ńcy bioró żnorodno -ści

117 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J ZP.4.2. Bie żą ce wykonywanie w lasach zabiegów ochronnych Nadle śnictwo brak środków i piel ęgnacyjnych oraz Radom, finansowych prowadzenie M,A, N Prezydent Miasta i mo żliwo ści gospodarki le śnej Radomia, dofinansowani zgodnie Wła ściciele lasów a z wymaganiami okre ślonymi w planach urz ądzenia lasów.

ZP.4.3.Nadzór nad gospodarka le śną Prezydent Miasta M - w lasach prywatnych Radomia i gminnych.

ZP.4.4.Kształtowanie zieleni wysokiej w strefie przylotów i odlotów wojskowych Wła ściciele M,N - i cywilnych statków terenów powietrznych w taki sposób aby nie stanowiła przeszkody lotniczej.

118 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J

PAP.1.1. Prowadzenie działalno ści inspekcyjnej podmiotów M,N WIO Ś - gospodarczych o du żym i zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia awarii.

PAP I. PAP.1. Ograniczenie PAP.1.2. Prowadzenie ZAGRO ŻENIA Zmniejszenie ryzyka i aktualizacja rejestru POWA ŻNYMI liczba zagro żenia oraz wyst ąpienia powa żnych awarii oraz AWARIAMI powa żnych 1 0 minimalizacja M,N WIO Ś - powa żnych zakładów mog ących PRZEMYSŁO- awarii [szt.] skutków awarii oraz powodowa ć powa żną WYMI (PAP) w przypadku minimalizacja awari ę. wyst ąpienia awarii ich skutków

PAP.1.3. Usuwanie Sprawcy awarii, skutków powa żnych M,N - OSP awarii przemysłowych.

119 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J

brak środków PAP.1.4. Poprawa finansowych technicznego Prezydent Miasta M,N i mo żliwo ści wyposa żenia słu żb Radomia, WIO Ś dofinansowani WIO Ś, PSP. a

Prezydent Miasta PAP.1.5. Konserwacja Radomia, SWAiO i demonta ż brak środków M Mazowiecki starych syren finansowych Urz ąd alarmowych. Wojewódzki

PAP.1.6. Zakup samochodów Prezydent Miasta ratowniczo-ga śniczych brak środków M,N Radomia, KM dla potrzeb KM PSP finansowych PSP Radom w Gminie Miasta Radomia.

120 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Wska źnik Typ zadania Obszar Kierunek Podmiot Cel Warto ść Warto ść Zadania o charakterze Ryzyka interwencji Nazwa interwencji odpowiedzialny bazowa docelowa horyzontalnym A B C D E F G H I J PAP.2. Wykreowanie wła ściwych zachowa ń PAP.2.1. Edukacja Prezydent Miasta społecze ństwa w zakresie wła ściwych Radomia, w sytuacji zachowa ń w sytuacjach E słu żby - wyst ąpienia zagro żenia w śród interwencyjne, zagro żeń mieszka ńców. WIO Ś środowiska z tytułu awarii przemysłowych Obja śnienia: Typy zada ń o charakterze horyzontalnym: A – zwi ązany z adaptacj ą do zmian klimatu, E- edukacyjny, M – monitoringowy, N – zapobiegaj ący nadzwyczajnym zagro żeniom środowiska

121 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Tabela 26. Harmonogram realizacji zada ń własnych Gminy Miasta Radomia, w latach 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) Szczegółowa inwentaryzacja źródeł niskiej emisji – ogrzewania lokali OCHRON środki własne, mieszkalnych, A Mazowiecki handlowych, KLIMAT Instrument OKJP.1.1. Szczegółowa usługowych oraz U Prezydent Wsparcia inwentaryzacja źródeł 196,8 - - - 196,8 użyteczno ści I JAKO ŚC Miasta Radomia Ochrony niskiej emisji publicznej I Powietrza, w gminie oraz POWIET Program STOP przekazywanie RZA SMOG wyników inwentaryzacji Zarz ądowi Województwa Mazowieckiego

122 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) OKJP.1.2 Wymiana indywidualnych systemów grzewczych na niskoemisyjne kotły Regionalny w budynkach (zgodnie Program ze wskazanym Operacyjny kierunkiem działania, Województwa ograniczenie emisji Mazowieckiego; substancji z procesu Prezydent Program „Czyste wytwarzania energii Miasta Radomia, Powietrze”, 42 365 42 365 42 365 - 127 095 84 - cieplnej dla potrzeb wła ściciele Program ogrzewania budynków „Ciepłownictwo i przygotowania ciepłej powiatowe”, wody w lokalach Program „Mój mieszkalnych, Pr ąd”, Program handlowych, STOP SMOG; usługowych środki własne oraz użyteczno ści publicznej).

84 źródło: Program ochrony powietrza dla stref w województwie mazowieckim, w których zostały przekroczone poziomy dopuszczalne i docelowe substancji w powietrzu, wg danych z dnia 16.09.2020 r.

123 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) OKJP.1.6. Termomodernizacja budynków mienia Gminy, w tym m.in. PSP nr 13, PSP nr 29, IV LO im. Tytusa Chałubi ńskiego, ZSZ im. mjr. Henryka Dobrza ńskiego środki własne, "HUBALA" Prezydent 4 700 4 700 środki - w Radomiu, Miasta Radomia zewn ętrzne Termomodernizacja budynku Zespołu Szkół Elektronicznych im. Bohaterów Westerplatte w Radomiu - zmniejszenie zu życia energii w budynkach szkolnych i ograniczenie emisji CO 2.

124 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) Obejmuje m.in. Budowie parku miejskiego Ustronie – III, zagospodarowanie terenów zielonych, środki w wysoko ści 2,5 mln zł uj ęto w WPF. środki własne, Mo żliwe do Mazowiecki podj ęcia Instrument działania: Wsparcia Rewitalizacja Ochrony i rozbudowa Powietrza, parków miejskich OKJP.2.1. Zwi ększenie Prezydent Wojewódzki (m.in. Parku 7 000 7 000 7 000 - 21 000 85 powierzchni zielonych. Miasta Radomia Fundusz Południe, Ochrony Goł ębiów, im. Środowiska, J. Ruzika, Placu Narodowy Jagiello ńskiego). Fundusz Tworzenie Ochrony nowych rodzajów Środowiska zieleni miejskiej: ogrodu zoo- botanicznego, promenad, parku krajobrazowo- naturalistycznego na obszarze parku kulturowego, ogrodów, kieszonkowych (..)

125 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) OKJP.2.2. Realizacja zadanie działa ń planistycznych środki własne, realizowane Prezydent okre ślonych - - - - - w ramach zada ń w sposób ci ągły, Miasta Radomia w programach ochrony własnych w ramach zada ń powietrza. własnych OKJP.2.3. Realizacja zadanie działa ń planistycznych środki własne, realizowane Prezydent Planu Adaptacji do - - - - - w ramach zada ń w sposób ci ągły, Miasta Radomia zmian klimatu miasta własnych w ramach zada ń Radomia do roku 2030. własnych środki własne, OKJP.3.1. Zwi ększenie Mazowiecki Prezydent świadomo ści Instrument Miasta Radomia, 200 200 200 - 600 86 - mieszka ńców w zakresie Wsparcia (zarz ądcy dróg) jako ści powietrza. Ochrony Powietrza

85 źródło: Program ochrony powietrza dla stref w województwie mazowieckim, w których zostały przekroczone poziomy dopuszczalne i docelowe substancji w powietrzu, wg danych z dnia 16.09.2020 r. 86 źródło: Program ochrony powietrza dla stref w województwie mazowieckim, w których zostały przekroczone poziomy dopuszczalne i docelowe substancji w powietrzu, wg danych z dnia 16.09.2020 r.

126 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) Liczba przeprowadzonyc h kontroli w zakresie spalania odpadów OKJP.4.1. i pozostało ści Kontrola przestrzegania ro ślinnych wraz Prezydent uchwały antysmogowej z podaniem liczby Miasta Radomia, 250 250 250 - 750 87 środki własne oraz zakazu spalania popełnionych (zarz ądcy dróg) odpadów i pozostało ści wykrocze ń, ro ślinnych. udzielonych poucze ń, wystawionych mandatów, spraw skierowanych do sądu OKJP.4.2. Ograniczanie wtórnej emisji pyłu – Koszt działania w granicach obszaru Prezydent środki własne, uzale żniony jest zabudowanego, zakaz Miasta Radomia, - - - - - bud żety od długo ści dróg używania spalinowych (zarz ądcy dróg) zarz ądców dróg i wynosi od 200 – i elektrycznych 800 zł/km. dmuchaw do li ści.

87 źródło: Program ochrony powietrza dla stref w województwie mazowieckim, w których zostały przekroczone poziomy dopuszczalne i docelowe substancji w powietrzu, wg danych z dnia 16.09.2020 r.

127 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) Szacunkowy koszt stacji ładowania zgodny OKJP.5.1. z danymi analiza Przygotowanie kosztów Prezydent infrastruktury i korzy ści Miasta Radomia, komunikacyjnej miasta środki własne, zwi ązanych przedsi ębior- do obsługi samochodów 800 800 - - 1 600 bud żety z wykorzystaniem stwa, elektrycznych (m.in. zarz ądców dróg przy świadczeniu zarz ądzaj ący punktów ładowania usług komunikacji parkingami samochodów miejskiej osobowych). autobusów zeroemisyjnych dla Gminy miasta Radomia OKJP.5.3. Zakup specjalistycznego środki własne, sprz ętu i wyposa żenia Prezydent 20%, dla KM PSP w Radomiu Brak środków Miasta Radomia, 100 100 100 200 500 WFO ŚiGW w celu wykorzystania do finansowych KM PSP Radom 50%, KW PSP działa ń ga śniczych 30% podczas po żarów składowisk odpadów. MZDiK, MPK środki własne, w Radomiu Sp. dofinansowanie z o.o. - operator UE, zakup w komunalny, Brak OKJP.5.4. Zakup ramach Operatorzy 28 500 88 30 000 30 000 45 000 133 500 dofinansowania ekologicznego taboru. kontraktów na prywatni zewn ętrznego obsług ę linii wyłaniani komunikacy- w ramach jnych przetargów

88 źródło: MPK w Radomiu Sp. z o.o.

128 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) OKJP.6.1. Opracowanie, aktualizacja i monitorowanie Brak Prezydent Programu ograniczania 100 89 - - - 100 środki własne dofinansowania Miasta Radomia niskiej emisji lub zewn ętrznego Programu Gospodarki Niskoemisyjnej. OKJP.6.3. Tworzenie alternatywnego uzupełniaj ącego Brak Prezydent monitoringu jako ści 100 - - - 100 90 środki własne dofinansowania Miasta Radomia powietrza walidowanego zewn ętrznego w oparciu o stacje WIO Ś. ZH.1.1 Poł ączenie Miejski Zarz ąd istniej ących oraz Dróg zaplanowanie i budowa i Komunikacji ZAGRO Ż nowych ście żek w Radomiu, Wymagana ENIA rowerowych, które Stowarzyszenie środki własne, 10 000 92 10 000 10 000 15 000 45 000 współpraca wielu HAŁASE stworz ą funkcjonaln ą Radomskiego dofinansowanie instytucji M sie ć umo żliwiaj ącą Obszaru korzystanie z transportu Funkcjonalnego, rowerowego na terenie Bractwo Radomia. 91 Rowerowe

89 źródło: Plan Gospodarki Niskoemisyjnej Miasta Radomia 90 źródło: szacunkowa warto ść rynkowa, stan na dzie ń 16.09.2020 r. 91 źródło: Plan Adaptacji do zmian Klimatu miasta Radomia 92 źródło: oszacowanie przy zało żeniu budowy 5 km/rok ście żek rowerowych, szacunkowy średni koszt budowy 1 km ście żki rowerowej 1 mln zł, wg stanu na dzie ń 20.09.2020 r.

129 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) Miejski Zarz ąd Dróg i Komunikacji w Radomiu Podmioty Planowane koszty zwi ązane zostan ą ZH.1.2 Dostosowanie z organizacj ą poniesione w infrastruktury transportu ramach realizacji komunikacji publicznej publicznego środki własne, - - - - - zadania do warunków i transportu dofinansowanie ZH 2.1. wynikaj ących ze zmian dalekobie żnego „Poprawa układu klimatu. 93 z którego komunikacyjnego korzysta Radom miasta Radomia” Instytucje regionalne i krajowe zwi ązane z transportem Planowane koszty ZH.1.3 Przeprowadzenie zostan ą zmian organizacyjnych Prezydent poniesione w w systemie ruchu Miasta Radomia, środki własne, ramach realizacji pojazdów spalinowych Miejski Zarz ąd dofinansowanie - - - - - zadania w mie ście, Dróg ze środków ZH 2.1. prowadz ących do i Komunikacji zewn ętrznych „Poprawa układu zwi ększenia płynno ści Ruchu komunikacyjnego ruchu. 94 miasta Radomia”

93 źródło: Plan Adaptacji do zmian Klimatu miasta Radomia 94 źródło: Plan Adaptacji do zmian Klimatu miasta Radomia

130 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) ZH.1.4. Realizacja zadanie działa ń planistycznych środki własne, realizowane okre ślonych w Prezydent - - - - - w ramach w sposób ci ągły, programie ochrony Miasta Radomia działa ń własnych w ramach zada ń środowiska przed własnych hałasem. ZH 2.1. Poprawa układu komunikacyjnego miasta Radomia, m.in. Budowa odcinka drogi powiatowej nr 3528W; Przebudowa infrastruktury środki technicznej dla terenów Miejski Zarz ąd zabezpieczone inwestycyjnych; Dróg 16 421,85 - - - 16 421,85 środki własne w Wieloletniej Wólka Klwatecka II; i Komunikacji Prognozie Budowa ul. Marii (MZDiK) Finansowej Fołtyn; Rozbudowa ul. Szydłowieckiej w Radomiu wraz z infrastruktur ą. Przebudowa ul. Bema, Jasi ńskiego, Sowi ńskiego. ZH 2.2. Wzdłu ż ul. Żółkiewskiego, od ronda NSZ do ul. Miejski Zarz ąd Mieszka I – realizacja Dróg 1 490 - - 1 490 środki własne - ekranów akustycznych, i Komunikacji h=4m, ł ączna (MZDiK) powierzchnia ekranów 2 980 m 2.

131 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) ZH 2.3. Trasa N-S-odc. od ul. Pra żmowskiego do środki ul. Żeromskiego etap I; zabezpieczone odc. od w Wieloletniej ul. Młodzianowskiej do Prognozie Miejski Zarz ąd poł ączenia z Finansowej – Dróg projektowan ą 59 000 40 000 - 99 000 środki własne wpisane i Komunikacji obwodnic ą południow ą w ”Program (MZDiK) etap II, od ochrony ul. Żeromskiego do ul. środowiska przed Kozienickiej - etap III - hałasem dla poprawa układu miasta Radomia” komunikacyjnego miasta Radomia. PEM.1.2. Wprowadzanie do zadanie planów realizowane zagospodarowania Prezydent - - - - - środki własne w sposób ci ągły, przestrzennego zapisów Miasta Radomia w ramach zada ń dot. ochrony przed własnych polami PEM elektromagnetycznymi. PEM.1.3. Prowadzenie i aktualizacja rejestru zadanie zgłosze ń realizowane Prezydent źródeł wytwarzaj ących - - - - - środki własne w sposób ci ągły, Miasta Radomia pola w ramach zada ń elektromagnetyczne na własnych terenie miasta.

132 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) W ramach zada ń GW.2.3. Prowadzenie własnych, ewidencji i kontrola zadanie zbiorników Prezydent - - - - - środki własne realizowane bezodpływowych Miasta Radomia w sposób ci ągły, oraz przydomowych w ramach zada ń oczyszczalni ścieków. własnych GW.2.4. Uwzgl ędnianie w dokumentach planistycznych na W ramach zada ń poziomie gminnym map własnych, ryzyka powodziowego, zadanie map zagro żenia Prezydent - - - - - środki własne realizowane powodziowego, Miasta Radomia GOSPOD w sposób ci ągły, obszarów szczególnego AROWAN w ramach zada ń zagro żenia powodzi ą IE własnych oraz terenów WODAMI zagro żonych podtopieniami. GW.2.5. Budowa systemów ostrzegawczych oraz tworzenie zadanie programów środki własne, realizowane edukacyjnych Prezydent - - - - - środki w sposób ci ągły, poprawiaj ących Miasta Radomia zewn ętrzne w ramach zada ń świadomo ść i wiedz ę własnych na temat źródeł zagro żenia powodziowego i ryzyka powodziowego.

133 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) GW.2.6. Przeciwdziałanie skutkom suszy oraz ulewnych deszczy środki własne, Prezydent na obszarach - - - - - środki - Miasta Radomia zurbanizowanych zewn ętrzne poprzez zastosowanie zielonej i niebieskiej infrastruktury. Prezydent GWS.2.2. D ąż enie do Miasta Radomia, osi ągni ęcia wła ściwych Wodoci ągi w ramach zada ń ------standardów wód Miejskie Radom własnych powierzchniowych. Sp. z o.o., Przedsi ębiorcy GWS.2.4. Kontrolna inwentaryzacja zbiorników bezodpływowych Prezydent ------(szamb), Miasta Radomia środki własne GOSPOD które obecnie ARKA funkcjonuj ą na terenach WODNO- nieskanalizowanych. ŚCIEKO GWS.2.5. Prowadzenie WA systemów monitoringu, prognozowania i ostrzegania przed zjawiskiem suszy IUNG-PIB, - i powodzi (w tym IMGW-PIB, - - - - - podnoszenie środki własne PIG-PIB świadomo ści społecznej w zakresie zrównowa żonego rozwoju w kontek ście zmian klimatu).

134 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) ZG.1.1. Monitorowanie warunków wydobywania Prezydent kopalin ze złó ż zadanie Miasta ZASOBY znajduj ących si ę na realizowane Radomia, GEOLOG terenie - - - - - środki własne w sposób ci ągły, (Nadzór I-CZNE miasta pod k ątem w ramach zada ń Geologiczny) zachowywania własnych

wymogów prawnych i ochrony środowiska. GL.1.1. Promocja rolnictwa ekologicznego oraz rozpowszechnianie Prezydent Zadane zgodne dobrych praktyk rolnych Miasta Radomia ------z celami MPA dla i le śnych, zgodnych (MODR) miasta Radomia z zasadami zrównowa żonego rozwoju. Prezydent GL.1.3. Prowadzenie Miasta Radomia, bada ń jako ści gleb GLEBY (Inwestorzy, - - - - - środki własne - i gruntów na terenie GIO Ś) miasta.

GL. 3. 1. Zwi ększenie udziału powierzchni biologicznie czynnych Zadane zgodne poprzez ograniczenie Prezydent - - - - - środki własne z celami MPA dla powierzchni Miasta Radomia miasta Radomia nieprzepuszczalnych w mie ście lub ich rozszczelnienie.

135 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) GO.1.1. Odbiór odpadów od zadanie Prezydent mieszka ńców oraz realizowane Miasta Radomia, podmiotów zgodnie - - - - - środki własne w sposób ci ągły, (zarz ądzaj ący z hierarchi ą w ramach zada ń instalacjami) post ępowania własnych z odpadami. zadanie GO.1.2. Kontrola w środki własne, realizowane zakresie prawidłowego Prezydent - - - - - środki w sposób ci ągły, GOSPOD gospodarowania Miasta Radomia zewn ętrzne w ramach zada ń ARKA odpadami komunalnymi. własnych ODPADA GO.1.3. Osi ągni ęcie MI I wymaganego przepisami ZAPOBIE zadanie prawa poziomu Prezydent GANIE środki własne, realizowane recyklingu, Miasta Radomia, POWSTA - - - - - środki w sposób ci ągły, przygotowania do (zarz ądzaj ący WA NIU zewn ętrzne w ramach zada ń ponownego u życia instalacjami) ODPADÓ własnych papieru, metali, tworzyw W sztucznych i szkła.

GO.1.4. Osi ągni ęcie wymaganego przepisami prawa poziomu zadanie recyklingu, Prezydent środki własne, realizowane przygotowania do Miasta Radomia, - - - - - środki w sposób ci ągły, ponownego u życia (zarz ądzaj ący zewn ętrzne w ramach zada ń i odzysku innymi instalacjami) własnych metodami odpadów budowlanych i rozbiórkowych.

136 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) GO.1.5. Działania edukacyjne w zakresie zapobiegania Prezydent powstawaniu odpadów zadanie Miasta Radomia, oraz wła ściwego środki własne, realizowane (placówki post ępowania - - - - - środki w sposób ci ągły, edukacyjne, z odpadami (w tym zewn ętrzne w ramach zada ń organizacje odpadami żywno ści własnych pozarz ądowe) i innymi odpadami ulegaj ącymi biodegradacji). GO.2.1. Realizacja Programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest, Prezydent w tym m.in. Miasta Radomia, środki własne, remont dachu z (wła ściciele 100 100 100 100 400 95 środki - wymian ą pokrycia nieruchomo ści, zewn ętrzne budynków przy ul. Miejski Zarz ąd Saska 7, ul. Lokali) Wróblewskiego 10, ul. Kwiatkowskiego 57, Traktorzystów. zadanie GO.2.2. Prowadzenie środki własne, realizowane i aktualizacja rejestru Prezydent - - - - - środki w sposób ci ągły, wyrobów zawieraj ących Miasta Radomia zewn ętrzne w ramach zada ń azbest. własnych GO.2.3.Sukcesywne zadanie Prezydent usuwanie środki własne, realizowane Miasta Radomia, i unieszkodliwianie - - - - - środki w sposób ci ągły, (wła ściciele odpadów zawieraj ących zewn ętrzne w ramach zada ń nieruchomo ści) azbest. własnych

95 źródło: szacunkowa warto ść inwestycji na podstawie danych z raportów Programów ochrony środowiska miasta Radomia

137 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) ZP.1.1. Ochrona obszarów chronionych Prezydent i przyrodniczo cennych Miasta Radomia, zadanie (w tym Regionalny realizowane siedlisk w dolinach Dyrektor - - - - - środki własne w sposób ci ągły, rzecznych oraz Ochrony w ramach zada ń korytarzy Środowiska, własnych ekologicznych) przed Wła ściciele niewła ściwym terenu zainwestowaniem. ZP.1.2. Bie żą ca piel ęgnacja i Prezydent konserwacja zasobów Miasta Radomia, ZASOBY zadanie przyrodniczych, w tym Wojewódzki PRZYRO realizowane obiektów i obszarów Konserwator DNICZE - - - - - środki własne w sposób ci ągły, podlegaj ących ochronie Przyrody, w ramach zada ń oraz terenów zieleni Wła ściciele własnych urz ądzonej, a tak że i administratorzy ochrona gatunkowa terenu zwierz ąt. Prezydent Miasta Radomia, zadanie Regionalny ZP.1.3 Tworzenie realizowane Dyrektor nowych form ochrony - - - - - środki własne w sposób ci ągły, Ochrony przyrody. w ramach zada ń Środowiska, własnych Marszałek Województwa

138 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) ZP.1.4. Ochrona walorów przyrodniczych Prezydent zadanie miasta poprzez Miasta Radomia, realizowane racjonalne Inwestorzy, - - - - - środki własne w sposób ci ągły, lokowanie infrastruktury Wła ściciele w ramach zada ń turystycznej, terenu własnych rekreacyjno – sportowej i wypoczynkowej. ZP2.1. Dostosowywanie przeznaczenia terenów i form zagospodarowania do zró żnicowanych zadanie Prezydent predyspozycji realizowane Miasta Radomia, środowiska, w tym - - - - - środki własne w sposób ci ągły, Wła ściciele poprzez w ramach zada ń terenu uwzgl ędnianie własnych stosownych zapisów w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. ZP2.2. Tworzenie i aktualizacja miejscowych planów zadanie zagospodarowania realizowane Prezydent przestrzennego na - - - - - środki własne w sposób ci ągły, Miasta Radomia obszarze miejskiego w ramach zada ń systemu przyrodniczego własnych z ograniczeniem zabudowy.

139 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania ( tys. zł) Obszar odpowiedzialny Dodatkowe Źródła interwencj Zadanie za realizacj ę 2023- informacje 2021-2022 2025-2026 2027-2030 RAZEM finansowania i (+ jednostki 2024 o zadaniu wł ączone) ZP.3.1. Realizacja działa ń w zakresie Prezydent zadanie ochrony gatunków Miasta Radomia, realizowane zwierz ąt gin ących Regionalny - - - - - środki własne w sposób ci ągły, i zagro żonych, w tym Dyrektor w ramach zada ń likwidacja istniej ących Ochrony własnych i potencjalnych Środowiska zagro żeń. Prezydent ZP.4.1.Racjonalne Miasta Radomia, zadanie użytkowanie Nadle śnictwo środki własne, realizowane istniej ących zasobów Radom, - - - - - środki w sposób ci ągły, le śnych w ramach Wła ściciele zewn ętrzne w ramach zada ń pełnionych przez lasy lasów, własnych funkcji. Mieszka ńcy zadanie ZP.4.3.Nadzór nad środki własne, realizowane gospodarka le śną Prezydent - - - - - środki w sposób ci ągły, w lasach prywatnych Miasta Radomia zewn ętrzne w ramach zada ń i gminnych. własnych Prezydent ZAGRO Ż PAP.1.5. Konserwacja Miasta Radomia, ENIA SWAiO i demonta ż GW, GZ (GW 30 brak środków Mazowiecki 41 30 30 45 146 POWA ŻN starych syren %) finansowych Urz ąd YMI alarmowych. Wojewódzki AWARIA PAP.1.6. Zakup Gmina Miasta MI samochodów Prezydent Radomia 20%, PRZEMY brak środków ratowniczo-ga śniczych Miasta Radomia, 2 000 2 000 2 000 4 000 10 000 WFO ŚiGW SŁOWYM finansowych dla potrzeb KM PSP KM PSP Radom 50%, I (PAP) w Radomiu. KW PSP 30%

140 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Tabela 27. Harmonogram realizacji zada ń monitorowanych Szacunkowe Podmiot odpowiedzialny za koszty realizacji Dodatkowe informacje Obszar interwencji Zadanie realizacj ę (+ jednostki Źródła finansowania zadania (w tys. o zadaniu wł ączone) zł) Bud żety gminne, Mazowiecki Instrument OKJP.1.1. Szczegółowa inwentaryzacja Inwentaryzacja źródeł Prezydent Miasta Radomia 196,8 Wsparcia Ochrony źródeł niskiej emisji. niskiej emisji Powietrza, Program STOP SMOG środki własne, środki zewn ętrzne, Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego; Program „Czyste OKJP.1.2 Wymiana indywidualnych Prezydent Miasta Radomia, Powietrze”, Program systemów grzewczych na niskoemisyjne wła ściciele budynków 127 095 - „Ciepłownictwo kotły w budynkach. powiatowe”, Program OCHRONA „Mój Pr ąd”, Program KLIMATU STOP SMOG; programy I JAKO ŚCI lokalne (gminne) POWIETRZA wspieraj ące zmian ę sposobu ogrzewania OKJP.1.3 Dostosowanie źródeł ciepła Kredyt 83 % RADPEC SA do wymogów Konkluzji RADPEC SA 164 300 - Środki własne 17% BAT. Dofinansowanie zada ń OKJP.1.4 Zmniejszenie emisji CO 2 termomodernizacji w atmosferze - w tym: budynków ze środków Zmiana systemu przygotowania cieplej bud żetu pa ństwa , wody u żytkowej z systemu ogrzewaczy Spółdzielnia mieszkaniowa, środków samorz ądu 10 000 - gazowych wody na centraln ą ciepł ą wod ę jednostki wł ączone (Bank) województwa , środki użytkow ą w budynkach mieszkalnych Unii Europejskiej + wielorodzinnych Radomskiej Spółdzielni udział własny Mieszkaniowej. spółdzielni według wymaganego %

141 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Szacunkowe Podmiot odpowiedzialny za koszty realizacji Dodatkowe informacje Obszar interwencji Zadanie realizacj ę (+ jednostki Źródła finansowania zadania (w tys. o zadaniu wł ączone) zł) Dofinansowanie zada ń termomodernizacji OKJP.1.5. Termomodernizacja budynków ze środków budynków mieszkalnych bud żetu pa ństwa , wielorodzinnych b ędących Spółdzielnia mieszkaniowa, środków samorz ądu 55 000 - w zasobach Radomskiej Spółdzielni jednostki wł ączone (Bank) województwa , środki Mieszkaniowej Unii Europejskiej + w Radomiu. udział własny spółdzielni według wymaganego % środki własne, środki OKJP.2.4.Nasadzenia drzew i krzewów. ZUK 315 - zewn ętrzne OKJP.5.1. Przygotowanie infrastruktury komunikacyjnej miasta do obsługi przedsi ębiorstwa, środki własne, środki samochodów elektrycznych (m.in. zarz ądzaj ący parkingami, 1 600 - zewn ętrzne punktów ładowania samochodów Prezydent Miasta Radomia osobowych). OKJP 5.2. Zakup 9 autobusów Miejskie Przedsi ębiorstwo środki własne, środki elektrycznych o zerowej emisji Komunikacji w Radomiu 28 500 - zewn ętrzne zanieczyszcze ń wraz z infrastruktur ą. Sp. z o.o. OKJP.5.3. Zakup specjalistycznego sprz ętu i wyposa żenia dla KM PSP w środki własne 20%, Prezydent Miasta Radomia, Radomiu w celu wykorzystania do 500 WFO ŚiGW 50%, KW - KM PSP Radom działa ń ga śniczych podczas po żarów PSP 30% wysypisk odpadów. MZDiK, MPK w Radomiu środki własne; Sp. z o.o. - operator dofinansowanie UE, OKJP.5.4. Zakup ekologicznego taboru. komunalny, Operatorzy 133 500 zakup w ramach - prywatni wyłaniani w ramach kontraktów na obsług ę przetargów linii komunikacyjnych OKJP.6.2. Prowadzenie monitoringu powietrza, ze szczególnym GIO Ś - środki własne - uwzgl ędnieniem obszarów przekrocze ń.

142 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Szacunkowe Podmiot odpowiedzialny za koszty realizacji Dodatkowe informacje Obszar interwencji Zadanie realizacj ę (+ jednostki Źródła finansowania zadania (w tys. o zadaniu wł ączone) zł) ZH.2.4. Wzdłu ż ul. Słowackiego od przebieg drogi Placu Matki Bo żej w uzgodnieniach , brak Fatimskiej do rejonu ul. Grota – mo żliwo ści oszacowania Roweckiego – GDDKiA 28 043/km 96 środki GDDKiA kosztów odcinków wyprowadzenie ruchu dzi ęki budowie S12przebieg drogi obwodnicy w uzgodnieniach S12. ZH.2.5. Wzdłu ż ul. Warszawskiej od ul. przebieg drogi Janiszewskiej do w uzgodnieniach , brak ronda NSZ - wyprowadzenie ruchu GDDKiA 28 043/km 97 środki GDDKiA mo żliwo ści oszacowania ZAGRO ŻENIA tranzytowego kosztów odcinków S12 HAŁASEM dzi ęki budowie obwodnicy S12 ZH.2.6. Wzdłu ż ul. Marato ńskiej od ul. przebieg drogi Dębowej do ul. w uzgodnieniach , brak Limanowskiego – wyprowadzenie cz ęś ci GDDKiA 28 043/km 98 środki GDDKiA mo żliwo ści oszacowania ruchu kosztów odcinków S12 dzi ęki budowie obwodnicy S12 ZH.2.7. ul. Żółkiewskiego od ul. przebieg drogi Chrobrego do ul. w uzgodnieniach , brak Zbrowskiego – wyprowadzenie ruchu GDDKiA 28 043/km 99 środki GDDKiA mo żliwo ści oszacowania tranzytowego dzi ęki budowie obwodnicy kosztów odcinków S12 S12.

96 źródło: szacunkowa warto ść budowy odcina drogi S12, na podstawie danych Uchwały nr 108/2019 RADY MINISTRÓW z dnia 24 wrze śnia 2019 r. zmieniaj ąca uchwał ę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazw ą „Program Budowy Dróg Krajowych na lata 2014–2023 (z perspektyw ą do 2025 r.)”, budowa drogi S12 Radom – Lublin, wg stan na dzie ń 16.09.2020 r. 97 źródło: szacunkowa warto ść budowy odcina drogi S12, na podstawie danych Uchwały nr 108/2019 RADY MINISTRÓW z dnia 24 wrze śnia 2019 r. zmieniaj ąca uchwał ę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazw ą „Program Budowy Dróg Krajowych na lata 2014–2023 (z perspektyw ą do 2025 r.)”, budowa drogi S12 Radom – Lublin, wg stan na dzie ń 16.09.2020 r. 98 źródło: szacunkowa warto ść budowy odcina drogi S12, na podstawie danych Uchwały nr 108/2019 RADY MINISTRÓW z dnia 24 wrze śnia 2019 r. zmieniaj ąca uchwał ę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazw ą „Program Budowy Dróg Krajowych na lata 2014–2023 (z perspektyw ą do 2025 r.)”, budowa drogi S12 Radom – Lublin, wg stan na dzie ń 16.09.2020 r. 99 źródło: szacunkowa warto ść budowy odcina drogi S12, na podstawie danych Uchwały nr 108/2019 RADY MINISTRÓW z dnia 24 wrze śnia 2019 r. zmieniaj ąca uchwał ę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazw ą „Program Budowy Dróg Krajowych na lata 2014–2023 (z perspektyw ą do 2025 r.)”, budowa drogi S12 Radom – Lublin, wg stan na dzie ń 16.09.2020 r.

143 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Szacunkowe Podmiot odpowiedzialny za koszty realizacji Dodatkowe informacje Obszar interwencji Zadanie realizacj ę (+ jednostki Źródła finansowania zadania (w tys. o zadaniu wł ączone) zł) ZH.2.8. Wzdłu ż ul. Warszawskiej od ul. przebieg drogi Janiszewskiej do w uzgodnieniach , brak ul. Witosa – wyprowadzenie ruchu GDDKiA 28 043/km 100 środki GDDKiA mo żliwo ści oszacowania tranzytowego dzi ęki budowie obwodnicy kosztów odcinków S12 S12. ZH.2.9. Wzdłu ż Al. Grzecznarowskiego przebieg drogi od ul. PCK do ul. w uzgodnieniach , brak Jana Pawła II – cz ęś ciowe GDDKiA 28 043/km 101 środki GDDKiA mo żliwo ści oszacowania wyprowadzenie ruchu kosztów odcinków S12 dzi ęki budowie obwodnicy S12. Dofinansowanie zada ń ze środków bud żetu pa ństwa , środków ZH 2.10. Monta ż ekranów akustycznych samorz ądu Spółdzielnia mieszkaniow, Brak mo żliwo ści przy budynkach b ędących w zasobach 1 000 województwa , środki jednostki wł ączone : Bank dofinansowania zada ń Radomskiej Spółdzielni Mieszkaniowej Unii Europejskiej + udział własny spółdzielni według wymaganego % PEM.1.1. Kontynuacja monitoringu PEM GIO Ś - środki własne w ramach zada ń własnych poziomu pól elektromagnetycznych. GW.1.1. Konserwacja, remonty zadanie realizowane Wodoci ągi Miejskie Radom i modernizacja istniej ących uj ęć i stacji - środki własne w sposób ci ągły, w ramach Sp. z o.o. uzdatniania wody. zada ń własnych Wodoci ągi Miejskie Radom zadanie realizowane GOSPODAROWANIE GW.1.2. Ochrona i monitoring uj ęć wód Sp. z o.o., - środki własne w sposób ci ągły, w ramach WODAMI pitnych. PSSE w Radomiu zada ń własnych zadanie realizowane GW.2.1. Monitoring jako ści wód GIO Ś - środki własne w sposób ci ągły, w ramach w JCWPd. zada ń własnych

100 źródło: szacunkowa warto ść budowy odcina drogi S12, na podstawie danych Uchwały nr 108/2019 RADY MINISTRÓW z dnia 24 wrze śnia 2019 r. zmieniaj ąca uchwał ę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazw ą „Program Budowy Dróg Krajowych na lata 2014–2023 (z perspektyw ą do 2025 r.)”, budowa drogi S12 Radom – Lublin, wg stan na dzie ń 16.09.2020 r. 101 źródło: szacunkowa warto ść budowy odcina drogi S12, na podstawie danych Uchwały nr 108/2019 RADY MINISTRÓW z dnia 24 wrze śnia 2019 r. zmieniaj ąca uchwał ę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazw ą „Program Budowy Dróg Krajowych na lata 2014–2023 (z perspektyw ą do 2025 r.)”, budowa drogi S12 Radom – Lublin, wg stan na dzie ń 16.09.2020 r.

144 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Szacunkowe Podmiot odpowiedzialny za koszty realizacji Dodatkowe informacje Obszar interwencji Zadanie realizacj ę (+ jednostki Źródła finansowania zadania (w tys. o zadaniu wł ączone) zł) GW.2.2. Prawidłowa eksploatacja i zadanie realizowane konserwacja rowów odwadniaj ących Wodoci ągi Miejskie Radom - środki własne w sposób ci ągły, w ramach i otwartych systemów kanalizacji Sp. z o.o. zada ń własnych deszczowej. GWS.1.1. Racjonalne zu życie wody w sektorze komunalnym (gospodarstwa zadanie realizowane domowe) i gospodarczym do celów Przedsi ębiorcy, Mieszka ńcy - środki własne w sposób ci ągły, w ramach socjalno-bytowych zada ń własnych i produkcyjnych. GWS.1.2. Modernizacja i budowa zadanie realizowane Wodoci ągi Miejskie Radom systemu - środki własne w sposób ci ągły, w ramach Sp. z o.o. optymalizacji zu życia wody w mie ście. zada ń własnych GWS.1.3. Wzmocnienie miejscowej zadanie realizowane Wodoci ągi Miejskie Radom retencji wód opadowych na terenach - środki własne w sposób ci ągły, w ramach Sp. z o.o. zabudowanych przez zastosowanie BZI. zada ń własnych zadanie realizowane GWS.1.4. Zrównowa żone Wodoci ągi Miejskie Radom - środki własne w sposób ci ągły, w ramach zagospodarowanie dolin rzecznych. Sp. z o.o. zada ń własnych GWS.2.1. Prowadzenie racjonalnej GOSPODARKA gospodarki wodno – ściekowej w tym: WODNO-ŚCIEKOWA - Budowa oraz modernizacja kanalizacji lata 2021 - 2022: sanitarnej a) 48% środki własne -Budowa sieci wodoci ągowej Spółki WM - Modernizacja sieci wodoci ągowej w Radomiu - Budowa oraz modernizacja kanalizacji Wodoci ągi Miejskie Radom b) 52% - FS w ramach deszczowej Sp. z o.o., 366 000,00 POIi Ś 2014 - 2020 - - Modernizacja SUW Przedsi ębiorcy lata 2023 – 2030: - Modernizacja Oczyszczalni Ścieków pozyskane środki - Zarz ądzanie zasobami wodnymi zewn ętrzne w zale żno ści w Aglomeracji Radom od ogłoszonych - Spowolnienie spływu wód konkursów deszczowych jako przystosowanie do zmian klimatu. GWS.2.2. D ąż enie do osi ągni ęcia Wodoci ągi Miejskie Radom zadanie realizowane wła ściwych standardów wód Sp. z o.o., - środki własne w sposób ci ągły, w ramach powierzchniowych. Prezydent Miasta Radomia, zada ń własnych

145 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Szacunkowe Podmiot odpowiedzialny za koszty realizacji Dodatkowe informacje Obszar interwencji Zadanie realizacj ę (+ jednostki Źródła finansowania zadania (w tys. o zadaniu wł ączone) zł) Przedsi ębiorcy GWS.2.3. Budowa przydomowych zadanie realizowane oczyszczalni ścieków dla posesji Wła ściciele lub zarz ądcy w sposób ci ągły, w ramach - środki własne rozproszonych lub poza zasi ęgiem nieruchomo ści zada ń własnych projektowanej sieci kanalizacyjnej GWS.2.5. Prowadzenie systemów monitoringu, prognozowania i ostrzegania przed zjawiskiem suszy zadanie realizowane IUNG-PIB, IMGW-PIB, i powodzi (w tym podnoszenie - środki własne w sposób ci ągły, w ramach PIG-PIB świadomo ści społecznej w zakresie zada ń własnych zrównowa żonego rozwoju w kontek ście zmian klimatu). GWS.2.6. Przebudowa i modernizacja środki własne, sieci kanalizacji deszczowej i sanitarnej Prezydent Miasta Radomia środki własne zadanie realizowane na terenie Radomskiego Szpitala Radomski Szpital - Radomskiego Szpitala w sposób ci ągły, w ramach Specjalistycznego na działce poło żonej Specjalistyczny Specjalistycznego, zada ń własnych przy ul. Tochtermana 1. WFO ŚiGW środki własne Inwestycja w procesie GWS.2.7. Rozbudowa podoczyszczalni Prezydent Miasta Radomia środki własne planowana, inwestycja ścieków dla potrzeb Radomskiego Radomski Szpital - Radomskiego Szpitala wskazana do realizacji bez Szpitala Specjalistycznego. Specjalistyczny Specjalistycznego, zabezpieczenia środków WFO ŚiGW w WPF miasta Radomia ZG.1.1. Monitorowanie warunków wydobywania kopalin ze złó ż znajduj ących si ę na zadanie realizowane Nadzór Geologiczny, środki własne, środki terenie - w sposób ci ągły, w ramach Prezydent Miasta Radomia zewn ętrzne miasta pod k ątem zachowywania zada ń własnych ZASOBY wymogów GEOLOGICZNE prawnych i ochrony środowiska. ZG.2.1. Obj ęcie rekultywacj ą zakłady prowadz ące zadanie realizowane wyeksploatowanych cz ęś ci złó ż zgodnie środki własne, środki wydobycie surowców na - w sposób ci ągły, w ramach z najkorzystniejszym kierunkiem zewn ętrzne terenie miasta zada ń własnych zagospodarowania. GL.1.1. Promocja rolnictwa zadanie realizowane Prezydent Miasta Radomia, środki własne, środki GLEBY ekologicznego oraz rozpowszechnianie - w sposób ci ągły, w ramach MODR zewn ętrzne dobrych praktyk rolnych i le śnych, zada ń własnych

146 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Szacunkowe Podmiot odpowiedzialny za koszty realizacji Dodatkowe informacje Obszar interwencji Zadanie realizacj ę (+ jednostki Źródła finansowania zadania (w tys. o zadaniu wł ączone) zł) zgodnych z zasadami zrównowa żonego rozwoju. GL.1.2. Stosowanie dobrych praktyk zadanie realizowane środki własne, środki rolnych maj ących na celu Wła ściciele gruntów, MODR - w sposób ci ągły, w ramach zewn ętrzne przeciwdziałanie zakwaszaniu gleb. zada ń własnych zadanie realizowane GL.1.3. Prowadzenie bada ń jako ści gleb Prezydent Miasta Radomia, środki własne, środki - w sposób ci ągły, w ramach i gruntów na terenie miasta. Inwestorzy, GIO Ś, zewn ętrzne zada ń własnych GL.2.1. Zwi ększenie skali rekultywacji gleb zdegradowanych i zdewastowanych, zadanie realizowane środki własne, środki w celu przywrócenia im funkcji wła ściciele gruntów - w sposób ci ągły, w ramach zewn ętrzne przyrodniczych, rekreacyjnych lub zada ń własnych rolniczych. GO.1.5. Działania edukacyjne w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów oraz Prezydent Miasta Radomia, zadanie realizowane wła ściwego post ępowania środki własne, środki placówki edukacyjne, - w sposób ci ągły, w ramach z odpadami (w tym odpadami żywno ści zewn ętrzne organizacje pozarz ądowe zada ń własnych i innymi odpadami ulegaj ącymi biodegradacji). środki własne, GO.1.6. Budowa centralnego miejsca na środki własne odpady medyczne i komunalne Radomski Szpital GOSPODARKA - Radomskiego Szpitala - wytwarzane w Radomskim Szpitalu Specjalistyczny ODPADAMI Specjalistycznego + Specjalistycznym. I ZAPOBIEGANIE WFO ŚiGW POWSTAWA NIU GO.2.1. Realizacja Programu usuwania ODPADÓW wyrobów zawieraj ących azbest, w tym m.in. Prezydent Miasta Radomia, środki własne, środki remont dachu z wymian ą pokrycia wła ściciele nieruchomo ści, 600 - zewn ętrzne budynków przy ul. ul. Saska 7, Miejski Zarz ąd Lokali ul. Wróblewskiego 10, ul. Kwiatkowskiego 57, Traktorzystów. GO.2.3.Sukcesywne usuwanie zadanie realizowane środki własne, środki i unieszkodliwianie odpadów Prezydent Miasta Radomia, - w sposób ci ągły, w ramach zewn ętrzne zawieraj ących azbest. wła ściciele nieruchomo ści zada ń własnych

147 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Szacunkowe Podmiot odpowiedzialny za koszty realizacji Dodatkowe informacje Obszar interwencji Zadanie realizacj ę (+ jednostki Źródła finansowania zadania (w tys. o zadaniu wł ączone) zł) ZP.1.1. Ochrona obszarów chronionych Regionalny Dyrektor i przyrodniczo cennych (w tym Ochrony zadanie realizowane siedlisk w dolinach rzecznych oraz Środowiska, - środki własne w sposób ci ągły, w ramach korytarzy ekologicznych) przed Wła ściciele terenu, Prezydent zada ń własnych niewła ściwym zainwestowaniem. Miasta Radomia ZP.1.2. Bie żą ca piel ęgnacja i konserwacja zasobów przyrodniczych, w Wojewódzki Konserwator tym Przyrody, zadanie realizowane środki własne, środki obiektów i obszarów podlegaj ących Wła ściciele i administratorzy - w sposób ci ągły, w ramach zewn ętrzne ochronie oraz terenów zieleni terenu, Prezydent Miasta zada ń własnych urz ądzonej, a tak że ochrona gatunkowa Radomia zwierz ąt. Regionalny Dyrektor Ochrony zadanie realizowane ZP.1.3 Tworzenie nowych form ochrony środki własne, środki Środowiska, - w sposób ci ągły, w ramach przyrody. zewn ętrzne Marszałek Województwa, zada ń własnych Prezydent Miasta Radomia ZASOBY zadanie realizowane PRZYRODNICZE ZP.1.5. Realizacja zasad dobrej praktyki środki własne, środki Rolnicy - w sposób ci ągły, w ramach rolniczej. zewn ętrzne zada ń własnych ZP2.1. Dostosowywanie przeznaczenia terenów i form zagospodarowania do zró żnicowanych predyspozycji zadanie realizowane Prezydent Miasta Radomia, środki własne, środki środowiska, w tym poprzez - w sposób ci ągły, w ramach Wła ściciele terenu zewn ętrzne uwzgl ędnianie stosownych zapisów zada ń własnych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. ZP.3.1. Realizacja działa ń w zakresie Prezydent Miasta Radomia, zadanie realizowane ochrony gatunków zwierz ąt gin ących Regionalny Dyrektor środki własne, środki - w sposób ci ągły, w ramach i zagro żonych, w tym likwidacja Ochrony zewn ętrzne zada ń własnych istniej ących i potencjalnych zagro żeń. Środowiska Nadle śnictwo Radom, ZP.4.1.Racjonalne u żytkowanie zadanie realizowane Prezydent Miasta Radomia, istniej ących zasobów le śnych w ramach - środki własne w sposób ci ągły, w ramach Wła ściciele lasów, pełnionych przez lasy funkcji. zada ń własnych Mieszka ńcy

148 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 Szacunkowe Podmiot odpowiedzialny za koszty realizacji Dodatkowe informacje Obszar interwencji Zadanie realizacj ę (+ jednostki Źródła finansowania zadania (w tys. o zadaniu wł ączone) zł) ZP.4.2. Bie żą ce wykonywanie w lasach Nadle śnictwo Radom, zabiegów ochronnych Prezydent Miasta Radomia, zadanie realizowane i piel ęgnacyjnych oraz prowadzenie Wła ściciele lasów - środki własne w sposób ci ągły, w ramach gospodarki le śnej zgodnie zada ń własnych z wymaganiami okre ślonymi w planach urz ądzenia lasów. ZP.4.4.Kształtowanie zieleni wysokiej w strefie przylotów i odlotów zadanie realizowane wojskowych i cywilnych statków Wła ściciele terenów - środki własne w sposób ci ągły, w ramach powietrznych w taki sposób aby nie zada ń własnych stanowiła przeszkody lotniczej. PAP.1.1. Prowadzenie działalno ści inspekcyjnej podmiotów gospodarczych zadanie realizowane o du żym WIO Ś - środki własne w sposób ci ągły, w ramach i zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia zada ń własnych awarii. PAP.1.2. Prowadzenie zadanie realizowane i aktualizacja rejestru powa żnych awarii WIO Ś - środki własne w sposób ci ągły, w ramach oraz zakładów mog ących powodowa ć zada ń własnych powa żną awari ę. zadanie realizowane PAP.1.3. Usuwanie skutków powa żnych ZAGRO ENIA sprawcy awarii, OSP - środki własne w sposób ci ągły, w ramach Ż awarii przemysłowych. POWA ŻNYMI zada ń własnych AWARIAMI PAP.1.4. Poprawa technicznego Prezydent Miasta Radomia, środki własne, środki - - PRZEMYSŁOWYMI wyposa żenia słu żb WIO Ś, PSP. WIO Ś, GIOS zewn ętrzne Prezydent Miasta Radomia, PAP.1.5. Konserwacja SWAiO Mazowiecki Urz ąd 146 GW, GZ (GW 30 %) - i demonta ż starych syren alarmowych Wojewódzki PAP.1.6. Zakup samochodów Gmina Miasta Radomia Prezydent Miasta Radomia, ratowniczo-ga śniczych dla potrzeb KM 10 000 20%, WFO ŚiGW 50%, - KM PSP Radom PSP w Radomiu. KW PSP 30% PAP.2.1. Edukacja zadanie realizowane w zakresie wła ściwych zachowa ń Prezydent Miasta Radomia, środki własne, środki - w sposób ci ągły, w ramach w sytuacjach zagro żenia w śród słu żby interwencyjne, WIO Ś zewn ętrzne zada ń własnych mieszka ńców.

149 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

4.3. GŁÓWNE RYZYKA I ZAGRO ŻENIA W REALIZACJI ZADA Ń

Proces realizacji Programu ma charakter zło żony i długoterminowy. Na zło żono ść tego procesu składa si ę po pierwsze czynnik ekonomiczny, a wi ęc zale żno ść od dost ępu do finansowania poszczególnych działa ń, a tak że czynniki: społeczne, organizacyjne i formalno-prawne, od których zale ży powodzenie w realizacji poszczególnych inwestycji. Du że znaczenie ma równie ż zró żnicowanie podmiotów odpowiedzialnych za realizacj ę działa ń, w szczególno ści charakter oraz rodzaj jednostek odpowiedzialnych za poszczególne przedsi ęwzi ęcia tj. jednostki rz ądowe, samorz ądowe, organizacje pozarz ądowe, podmioty prywatne, a nawet osoby fizyczne. Do barier, które mog ą uniemo żliwi ć terminow ą realizacj ę zada ń zawartych w Programie mo żna zaliczy ć: • bariery ekonomiczne i organizacyjne - są one zwi ązane np. z brakiem zach ęt do stosowania ekologicznych rozwi ąza ń oraz brakiem mo żliwo ści finansowania niektórych działa ń (mała retencja, zalesianie gruntów) lub zbyt niskimi karami i opłatami za niezgodne z prawem korzystanie ze środowiska, du że znaczenie mog ą mie ć niewystarczaj ące zasoby kadrowe odpowiedzialne za ochron ę środowiska w jednostkach samorz ądu terytorialnego na poziomie lokalnym i regionalnym; • bariery społeczne - nale ży do nich zaliczy ć z jednej strony niedostateczn ą świadomo ść społecze ństwa w zakresie zanieczyszczenia powietrza, wody, gleb, ale równie ż w zakresie gospodarki odpadami; z drugiej strony konflikty społeczne mog ą równie ż wynika ć z dobrej świadomo ści ekologicznej, co szczególnie uwidacznia si ę w przypadku planowanych do rozbudowy lub budowy nowych instalacji do zagospodarowania odpadów komunalnych (w tym spalarni) i pozostało ści po mechanicznym i biologicznym przetwarzaniu tych odpadów; du żą barier ą w przypadku konieczno ści ograniczania powstawania odpadów ma coraz powszechniejszy konsumpcyjny styl życia społecze ństwa; • bariery formalno-prawne - mo żna w śród nich wymieni ć m.in.: − brak bezpo średnich i klarownych zapisów prawa, zobowi ązuj ących konkretne podmioty do realizacji działa ń dotycz ących działa ń np. małej retencji, − przedłu żaj ące si ę opracowanie spójnego systemu gospodarowania wodami oraz ochrony przed powodzią (aktualizacje planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy, mapy zagro żenia i mapy ryzyka powodziowego), − problemy własno ściowe terenów inwestycyjnych. • bariery informacyjne – zwi ązane s ą m. in. z: − niespójno ści ą danych pochodz ących z ro żnych źródeł (brak jednolitej bazy danych o środowisku); − nierzetelnym uzupełnianiem ankiet przekazywanych na potrzeby monitorowania przez poszczególne jednostki odpowiedzialne za realizacj ę Programu; − brakiem prawnego obowi ązku udost ępnienia danych potrzebnych do opracowania raportu z Programu, a tak że niewła ściwym dopasowaniem wska źników monitorowania Programu, które niejednokrotnie nie s ą mierzalne i dost ępne w bazach danych o środowisku i jego ochronie.

150 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

5. WDRA ŻANIE, ZARZ ĄDZANIE I MONITORING REALIZACJI ZAŁO ŻEŃ PROGRAMU

5.1. SYSTEM ZARZ ĄDZANIA PROGRAMEM

Program ochrony środowiska ma za zadanie zaplanowanie, a nast ępnie realizacj ę działa ń, które doprowadz ą do poprawy stanu środowiska. Jest dokumentem o du żym poziomie szczegółowo ści, okre ślany równie ż jako dokument okre ślaj ący ramy realizacji przedsi ęwzi ęć zapisanych w dokumentach programowych np. programach ochrony powietrza, programach ochrony przed hałasem, planach gospodarki odpadami, miejskim planem adaptacji do zmian klimatu, planem gospodarki niskoemisyjnej, itp. Program zawiera równie ż propozycj ę zestawu narz ędzi warunkuj ących ogóln ą popraw ę jako ści środowiska, a przez to tak że jako ści życia człowieka. Planowanie działa ń nakierowanych na popraw ę stanu środowiska musi wynika ć ze zrozumienia wzajemnych powi ąza ń na linii człowiek-środowisko. Interakcje mo żna przedstawi ć za pomoc ą tzw. modelu D-P-S-I-R, czyli modelu prezentuj ącego czynniki sprawcze (D-driving forces), presje (P- pressure), stan środowiska (S-state), wpływy na człowieka i ekosystemy (I-impact) oraz podejmowane w zwi ązku z tym akcje (R-responses). Uproszczony model tych interakcji zaprezentowana na poni ższym rysunku.

151 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

DZIAŁANIA NAPRAWCZE , m. in.: - strategie i polityki (np. strategia rozwoju kraju, polityka energetyczna państwa) - oceny oddziaływania przedsięwzięć na środowisko, strategiczne oceny oddziaływania na środowisko - programy i plany (np. programy ochrony środowiska, ochrony przed halasem, ochrony powietrza, gospodarki odpadami, działań ochronnych itp.) - zmiany w prawie - edukacja ekologiczna - system monitoringu

EFEKTY ODDZIAŁYWA Ń/SKUTKI , m. in.: CZYNNIKI SPRAWCZE , m. in.: - zdrowie ludzi i zwierz ąt - styl życia (model konsumpcji) - dobrostan życia człowieka - zmiany demograficzne - poziom bioró żnorodno ści - czynniki ekonomiczne (np. dotacje, preferowane warunki) - usługi ekosystemów - system prawny krajowy i europejski - warunki ekonomiczne - rozwój nauki i technologii - zmiany klimatyczne - sposób gospodarowania zasobami naturalnymi - poziom świadomosci ekologicznej

PRESJE , m. in.: - ilo ść odpadow - poziom hałasu - pobór wody STAN ŚRODOWISKA , m. in.: - zu życie energii - jako ść powietrza - emisje zanieczyszcze ń pyłowych, gazowych - jako ść i ilo ść wód - ilo ść stosowanych nawozów sztucznych (powierzchniowych i podziemnych) - zmiany w u żytkowaniu gruntów (np. - jako ść gleb zabudowa) - przekształcenia rze źby terenu - deforestacja - ilo ść surowców mineralnych - promieniowanie elektromagnetyczne - klimat akustyczny ijonizuj ące - stan gatunków roslin i zwierzat oraz stan siedlisk - zanieczyszczenie światłem

Rysunek 12.Schemat oddziaływa ń człowiek-środowisko 102 Czynnikami, które powoduj ą ch ęć lub konieczno ść zmian w zakresie jako ści środowiska naturalnego s ą odczuwalne przez człowieka efekty pogorszenia tej jako ści, np. spadek jako ści powietrza, spadek czysto ści wód, zanieczyszczenia gleb, widoczne przekształcenia terenu (wyrobiska, leje depresyjne itp.) orasz wszelkie inne wpływaj ące na szeroko rozumian ą działalno ść człowieka i jego życie. Pogorszenie si ę stanu środowiska powoduje bezpo średnie straty zwi ązane ze zdrowiem ludzi b ądź te ż z funkcjonowaniem rynku żywno ści, rynku energetycznego, mniejszej dost ępno ści surowców (np. czystej wody), a co za tym idzie ze zwi ększeniem opłat za te surowce. Cz ęść skutków mo że mie ć niekorzystny wpływ na czynniki sprawcze lub presje środowiska tworz ąc mniejszy cykl omijaj ący środki naprawcze. W zwi ązku z tego typu niedogodno ściami powstaje potrzeba poprawy jako ści środowiska. Istnieje szereg środków, dzi ęki którym mo żna wpłyn ąć na jako ść środowiska. Nale ży jednak pami ęta ć o opó źnieniach i szerokich zale żno ściach wyst ępuj ących w przyrodzie, poniewa ż realne skutki niektórych działa ń mog ą by ć odczuwalne np. dopiero po kilku lub kilkunastu latach, a niektóre (je śli b ędą nieodpowiednio dobrane lub

102 źródło: opracowanie własne w oparciu o model DPSIR.

152 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 zaprojektowane) mog ą w ogóle nie przynie ść rezultatów pomimo du żych nakładów finansowych. Zastosowane środki naprawcze mog ą bezpo średnio oddziaływa ć na presje lub stan środowiska, jednak wiele z nich wpływa na tzw. czynniki sprawcze np. styl życia ludzi, system prawny i ekonomiczny, rozwój czystych technologii czy te ż demografi ę. Dzi ęki zmianom w tych obszarach zostaj ą ograniczone presje na środowisko, przez co powinna nast ępowa ć jego poprawa. Bardzo wa żnym jest dobre zrozumienie interakcji zachodz ących pomi ędzy człowiekiem a środowiskiem, aby moc odpowiednio zaplanowa ć i wdro żyć cały system ró żnorodnych działa ń, dzi ęki którym nast ąpi ogólna i długotrwała poprawa stanu środowiska.

5.2. PODMIOTY ZAANGA ŻOWANE W REALIZACJ Ę PROGRAMU

W realizacj ę Programu ochrony środowiska zaanga żowanych jest wiele podmiotów prowadz ących działalno ść w zakresie ochrony środowiska, a tak że instytucje, które inwestuj ą w narz ędzia słu żą ce ochronie środowiska oraz w tzw. działania systemowe jak np. edukacja ekologiczna, elektroniczne systemy zarz ądzania środowiskiem, bazy danych itp. Głównym organem odpowiedzialnym za zarz ądzanie Programem jest Prezydent Miasta, który odpowiada za przygotowanie aktualizacji Programu, prowadzi nadzór nad realizacj ą działa ń, a tak że cz ęś ciowo je realizuje oraz monitoruje efekty ekologiczne. Efekty te mo żliwe s ą do oceny przy współpracy z jednostkami samorz ądu terytorialnego na poziomie gminnym, podmiotami gospodarczymi i organizacjami działaj ącymi w zakresie ochrony środowiska, a tak że jednostkami finansuj ącymi oraz mieszka ńcami. W celu ogólnej oceny realizacji Programu niezb ędna jest cykliczna wymiana informacji pomi ędzy instytucjami zaanga żowanymi, komunikacja ta mo że odbywa ć si ę bezpo średnio lub poprzez wykorzystywanie wspólnych baz danych gromadz ących wymagane dane i informacje (np. GUS, wyniki monitoringu jako ści powietrza, IUNG). Oceniaj ąc efekt realizacji Programu mo żna posłu żyć si ę raportami, zestawieniami, sprawozdaniami, czy badaniami sporz ądzanymi przez jednostki zaanga żowane w realizacj ę dokumentu. Dane w nich zawarte np. warto ści osi ągni ętych wska źników i wnioski słu żą do oceny poszczególnych obszarów interwencji, które powinny by ć oceniane. Głównymi odbiorcami efektów realizacji Programu s ą mieszka ńcy miasta, którzy bezpo średnio lub po średnio będą korzysta ć z powstałych efektów rzeczowych oraz środowiska.

5.3. INSTRUMENTY I ŚRODKI REALIZACJI POLITYKI OCHRONY ŚRODOWISKA

Narz ędzia ochrony środowiska s ą ró żnorodne i maj ą na celu poprawienie efektywno ści poprawy stanu jako ści środowiska. Cele strategiczne w ochronie środowiska wyznaczane s ą na podstawie zapisów strategii rozwoju województw, dokumentów programowych, z których jednym z głównych jest Strategia Bezpiecze ństwo Energetyczne i Środowisko (BEI Ś). W skali miasta strategia ta realizowana jest, m.in. poprzez program ochrony środowiska. Aby w pełni móc realizowa ć zapisy tej polityki niezb ędny jest zestaw narz ędzi, które mo żna podzieli ć na instrumenty oraz środki ochrony środowiska. W dalszej cz ęś ci zostały opisane instrumenty ochrony środowiska ze wzgl ędu na ich prawno-ekonomiczny wymiar.

153 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

5.3.1. Regulacje ogólnoprawne Regulacje ogólnoprawne tworz ą podstawy systemu zarz ądzania środowiskiem i mo żna je podzieli ć na dwie grupy: − ustrojowe, w tym konstytucja – okre ślaj ą ogólne zasady relacji pomi ędzy gospodark ą a środowiskiem, ustanawiaj ą te ż odpowiedzialno ść cywiln ą, karn ą i administracyjn ą; − problemowe – ustanawiaj ą i zapewniaj ą funkcjonowanie systemu zarz ądzania środowiskiem; nale żą do nich m. in. ustawy, dyrektywy, porozumienia, traktaty i konwencje.

5.3.2. Instrumenty prawno – administracyjne Instrumenty prawno-administracyjne s ą ustanawiane na mocy aktów prawnych i s ą wykorzystywane np. przez pracodawców lub przez jednostki stanowi ące nadzór i kontroling procesów zachodz ących w środowisku. Na podstawie odpowiednich zapisów prawnych mo żna egzekwowa ć ograniczenia w funkcjonowaniu ro żnych podmiotów korzystaj ących ze środowiska lub wyznacza ć sposoby post ępowania, maj ące na celu uregulowanie korzystania ze środowiska oraz zapewnienie jego ochrony. Do instrumentów prawno-administracyjnych zalicza si ę m.in.:

Zakazy i nakazy, które cz ęsto stosuje si ę ł ącznie z innymi instrumentami (pozwoleniami, standardami), w tym: • zakazy całkowite dotycz ące np. emisji zwi ązków niebezpiecznych dla środowiska i zdrowia człowieka (np. dioksyn), stosowania technologii niebezpiecznych dla środowiska, wst ępu na teren ścisłego rezerwatu przyrody; • nakazy dotycz ące np. ograniczenia produkcji ze wzgl ędu na nadmiern ą emisj ę zanieczyszcze ń, zamkni ęcia zakładu ze wzgl ędu na jego uci ąż liwo ść dla ludzi i środowiska czy sporz ądzania oceny oddziaływania na środowisko.

Standardy z zakresu: • jako ści środowiska (normy imisji), czyli kryteria jakie muszą by ć spełnione w okre ślonym czasie przez środowisko lub jego elementy na danym obszarze, np. standardy okre ślaj ące maksymalne st ęż enia zanieczyszcze ń w powietrzu, wodzie, glebie, poziomy hałasu i promieniowania; • wielko ści emisji – okre ślaj ą ile i jakich zanieczyszcze ń można wprowadzi ć do środowiska z danego źródła; mog ą by ć okre ślane indywidualnie dla wybranego źródła zanieczyszcze ń (zakładu, instalacji) lub powszechnie obowi ązuj ące, narzucone aktem prawnym dla wybranych typów zakładów czy instalacji; • techniki i technologii – okre ślaj ące rodzaj i maksymaln ą ilo ść zanieczyszcze ń mog ących powsta ć w danym procesie produkcyjnym lub urz ądzeniu (np. BAT); • sposobu post ępowania – dotycz ą powszechnych czynno ści, ale trudnych do monitorowania i kontroli, tj. przewóz substancji niebezpiecznych, oszcz ędno ści energii, zachowania turystów na obszarach chronionych itp.; • produktów, okre ślaj ące proekologiczne parametry i cechy produktów, których u życie lub zu życie mo że by ć uci ąż liwe dla środowiska lub człowieka.

154 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Pozwolenia administracyjne – są to decyzje administracyjne, które okre ślaj ą indywidualne wymagania w stosunku do konkretnego podmiotu: • emisyjne – dotycz ą wprowadzania do środowiska substancji lub energii, m. in. wprowadzania ścieków do wód lub ziemi, wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza, wytwarzania odpadów, emitowania hałasu, emitowania pól elektromagnetycznych; szczególnym rodzajem jest pozwolenie zintegrowane, w którym bierze si ę pod uwag ę oddziaływanie na wiele elementów środowiska lub na jego cało ść ; • eksploatacyjno-reglamentacyjne – dotycz ą u żytkowania środowiska i s ą to koncesje na wydobywanie kopalin ze złó ż, pozwolenia na wycinanie drzew i krzewów, pozwolenia wodnoprawne (w zakresie wykonywania urz ądze ń wodnych, poboru wód podziemnych, rolniczego wykorzystania ścieków, decyzje ustalaj ące warunki regulacji cieków wodnych, budowy wałów przeciwpowodziowych, robot melioracyjnych, odwodnie ń budowlanych, odprowadzania ścieków) oraz innych robot ziemnych; • decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Procedury administracyjne - stanowi ą okre ślony sposób post ępowania, wymuszaj ący rozpoznanie i uwzgl ędnienie problemów u żytkowania i ochrony środowiska przy podejmowaniu działa ń wymagaj ących decyzji administracyjnych. Do najwa żniejszych w polskim systemie prawnym zalicza si ę procedury: • strategicznej oceny oddziaływania na środowisko skutków realizacji opracowywanych planów i programów; • w sprawie ocen oddziaływania na środowisko przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko lub na obszar natura 2000; • zapewnienia udziału społecze ństwa w post ępowaniu administracyjnym dotycz ącym korzystania ze środowiska; • dost ępu społecze ństwa do informacji o środowisku.

5.3.3. Instrumenty ekonomiczne Pełni ą rol ę uzupełniaj ącą b ądź wzmacniaj ącą działanie narz ędzi prawnych i administracyjnych, jako zach ęta natury ekonomicznej do przestrzegania ich wymagań. Zalicza si ę do nich m. in.: instrumenty o charakterze danin publicznych, a wi ęc podatki i opłaty. W śród opłat rozró żnia si ę: • opłaty ekologiczne za emisj ę zanieczyszcze ń do środowiska; • opłaty produktowe i depozytowe; • opłaty za korzystanie ze środowiska, np. koncesyjne za eksploatacj ę kopalin; • opłaty za wył ączenie gruntów rolnych i le śnych na cele nierolnicze i niele śne; • opłaty usługowe – za wykonanie usługi unieszkodliwiaj ącej zanieczyszczenia; • opłaty za wycinanie drzew i krzewów, podatek gruntowy i le śny. Subwencje , do których zalicza si ę te ż bezzwrotne dotacje, kredyty preferencyjne, ulgi podatkowe itp.

155 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Uprawnienia zbywalne , czyli inaczej rynki uprawnie ń do emisji zanieczyszcze ń, np. system handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (EU ETS). Administracyjne kary pieni ęż ne (kary ekologiczne), m. in. za: • przekroczenie okre ślonej w pozwoleniu ilo ści lub rodzaju gazów i pyłów wprowadzanych do powietrza, ilo ści pobranej wody b ądź ilo ści, stanu lub składu ścieków; • wycinanie drzew i krzewów bez pozwolenia; • naruszenie warunków decyzji okre ślaj ącej rodzaj, miejsce oraz sposób magazynowania i składowania odpadów albo decyzji zatwierdzaj ącej instrukcj ę eksploatacji składowiska odpadów; • niszczenie zieleni podczas robot ziemnych.

Systemy depozytowe i ubezpieczenia ekologiczne: • depozyty np. za złomowanie aut, baterii i olejów; • ubezpieczenia ekologiczne stosowane najcz ęś ciej dla przedsi ębiorstw, których działalno ść zwi ązana jest z wysokim ryzykiem ekologicznym.

5.4. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA DZIAŁA Ń ŚRODOWISKOWYCH

5.4.1. Środki własne Tak jak w latach poprzednich, najwi ększy udział w finansowaniu ochrony środowiska b ędą miały środki własne inwestorów (około 50%), tj. samorz ądy lokalne, podmioty komunalne oraz przedsi ębiorcy, na których spoczywa obowi ązek wdra żania wymaga ń odno śnie standardów środowiskowych w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami oraz ochrony powietrza. Realizacja tych zada ń, niejednokrotnie, b ędzie poci ągała za sob ą konieczno ść korzystania z kredytów bankowych. Wsparcie z bud żetu Pa ństwa jest stosunkowo małe, nie przekracza kilku procent.

5.4.2. Środki zagraniczne (w tym unijne) Najwi ększy udział środków zewn ętrznych na działania zwi ązane z ochron ą środowiska pochodzi z Funduszy Strukturalnych i Inwestycyjnych Unii Europejskiej. Fundusze koncentruj ą si ę na nast ępuj ących obszarach: badania naukowe i innowacje, technologie cyfrowe, wspieranie gospodarki niskoemisyjnej, zrównowa żone zarz ądzanie zasobami naturalnymi oraz M ŚP. Wszystkimi funduszami zarz ądzaj ą samodzielnie kraje UE na podstawie umów partnerstwa. Na poziomie krajowym wydatki pochodz ące z Funduszy Strukturalnych i Inwestycyjnych s ą ustalane w ramach programów operacyjnych: Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014- 2020 (POIi Ś), Programu Operacyjnego Polska Wschodnia oraz 16 Regionalnych Programów Operacyjnych 2014-2020 (RPO), stanowi ących system wdra żania jednolitych Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia. Obecnie trwaj ą prace nad ustaleniem nowych Wieloletnich ram finansowych Unii Europejskiej na lata 2021-2027, w których zostan ą okre ślone nowe zasady przydziału środków z funduszy, na poszczególne kraje oraz obszary. Szacunkowy bud żet dla Polski w ramach polityki spójno ści ma

156 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 wynosi ć 61 mld euro. Ogromny nacisk poło żony zostanie na działania zwi ązane z rozwojem OZE, gospodark ą odpadami, gospodark ą o obiegu zamkni ętym, adaptacj ą do zmian klimatu czy nisk ą emisj ą Zakłada si ę brak mo żliwo ści finansowania dla inwestycji opartych o spalanie paliw stałych. Monitoring wydatków funduszy b ędzie si ę odbywał tak że za pomoc ą tzw. markerów klimatycznych - 3 typów wska źników okre ślaj ących, w jakim stopniu działania realizuj ą cele klimatyczne. Ustalone zostały nowe cele tematyczne: 1) Bardziej inteligentna Europa dzi ęki wspieraniu innowacyjnej i inteligentnej transformacji gospodarczej. 2) Bardziej przyjazna dla środowiska, niskoemisyjna Europa dzi ęki promowaniu czystej i sprawiedliwej transformacji energetyki, zielonych i niebieskich inwestycji, gospodarki o obiegu zamkni ętym, przystosowania si ę do zmiany klimatu oraz zapobiegania ryzyku i zarz ądzania ryzykiem. 3) Lepiej poł ączona Europa dzi ęki zwi ększeniu mobilno ści i udoskonaleniu regionalnych poł ącze ń teleinformatycznych. 4) Europa o silniejszym wymiarze społecznym przez wdra żanie Europejskiego filaru praw socjalnych. 5) Europa bli żej obywateli dzi ęki wspieraniu zrównowa żonego i zintegrowanego rozwoju obszarów miejskich, wiejskich i przybrze żnych w ramach inicjatyw lokalnych. Obecnie trwaj ą prace nad okre śleniem kierunków i strategii realizacji działa ń, czego efektem ko ńcowym b ędą projekty programów operacyjnych. Fundusze norweskie i Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) 103 Jednym z dost ępnych źródeł finansowania zada ń zwi ązanych z ochron ą środowiska (w tym ochron ą powietrza) s ą mechanizmy finansowe EOG oraz Norweski Mechanizm Finansowy (czyli tzw. Fundusze norweskie i EOG). S ą one form ą bezzwrotnej pomocy zagranicznej przyznanej przez Islandi ę, Norwegi ę i Liechtenstein nowym członkom UE, tj. kilkunastu pa ństwom Europy Środkowej i Południowej oraz krajom bałtyckim. Fundusze te s ą zwi ązane z przyst ąpieniem Polski do Unii Europejskiej oraz z jednoczesnym wej ściem naszego kraju do Europejskiego Obszaru Gospodarczego. W zamian za udzielan ą pomoc finansow ą, pa ństwa-darczy ńcy korzystaj ą z dost ępu do rynku wewn ętrznego UE, mimo że nie s ą jej członkami. Głównym celem Funduszy norweskich i Funduszy EOG jest przyczynianie si ę do zmniejszania ró żnic ekonomicznych i społecznych w obr ębie EOG oraz wzmacnianie stosunków dwustronnych pomi ędzy pa ństwami-darczy ńcami a pa ństwem-beneficjentem. W zakresie programu dotycz ącego środowiska operatorem jest Ministerstwo Klimatu z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a partnerem programu Norweska Dyrekcja ds. Zasobów Wodnych i Energii, Norweska Agencja Środowiska, Agencja ds. Energii Islandii. Programy w ramach III edycji Funduszy norweskich i EOG b ędą wdra żane do 2024 r. Aktualne informacje: https://www.eog.gov.pl

103 źródło: https://www.eog.gov.pl

157 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Program LIFE Program LIFE to jedyny instrument finansowy Unii Europejskiej po świ ęcony wył ącznie współfinansowaniu projektów z dziedziny ochrony środowiska i klimatu. Jego głównym celem jest wspieranie procesu wdra żania wspólnotowego prawa ochrony środowiska, realizacja unijnej polityki w tym zakresie, jak równie ż identyfikacja i promocja nowych rozwi ąza ń dla problemów dotycz ących środowiska. Beneficjentem Programu LIFE mo że by ć ka żdy podmiot (jednostki, podmioty, instytucje publiczne lub prywatne) zarejestrowany na terenie pa ństwa nale żą cego do UE. 104 Aktualne informacje: http://nfosigw.gov.pl/oferta-finansowania/srodki-zagraniczne/instrument- finansowy-life/ ELENA European Local Energy Assistance / Europejska pomoc na rzecz energetyki lokalnej ELENA jest europejskim instrumentem pomocy technicznej. Oferuje granty dla regionów i władz lokalnych, w celu przyspieszenia prowadzonych przez nie programów inwestycyjnych w dziedzinie energii i zmian klimatycznych (poziom finansowania – do 90% kosztów kwalifikowanych). ELENA jest cz ęś ci ą zakrojonych na szersz ą skal ę działań Europejskiego Banku Inwestycyjnego, maj ących na celu realizacj ę zada ń Unii Europejskiej w zakresie polityki klimatycznej i energetycznej. Pa ństwa członkowskie UE mog ą przedstawia ć programy inwestycyjne, maj ące na celu popraw ę efektywno ści energetycznej w budynkach lub na ulicach (o świetlenie), wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii w budynkach, renowacj ę lub budow ę miejskich sieci ciepłowniczych w oparciu o kogeneracj ę (skojarzon ą produkcj ę ciepła i energii) lub odnawialne źródła energii. Fundusze przyznawane przez ELENA mog ą zosta ć wykorzystane na przygotowanie projektów inwestycyjnych, planów biznesowych oraz dodatkowych audytów energetycznych, przygotowanie procedur przetargowych i kontraktów oraz pokrycie kosztów jednostek realizuj ących projekt Aktualne informacje: https://www.eib.org/en/products/advising/elena/index.htm Horyzont Europa 2021-2027 Horyzont Europa 2021-2027 to nowy program Unii Europejskiej finansuj ący badania naukowe i innowacje. Jest to nast ępca trwaj ącego obecnie Horyzontu 2020. Składa si ę z trzech nw. filarów: - Otwarta nauka, - Wyzwania o charakterze globalnym oraz - Otwarte innowacje. Otwarta nauka zakłada promowanie bada ń, inwestycje w kadry naukowe oraz rozwój infrastruktury badawczej. Drugi filar to projekty skupiaj ące si ę na zagadnieniach społecznych, np. starzeniu si ę społecze ństwa, czy bezrobociu zwi ązanym z coraz wi ększ ą automatyzacj ą stanowisk pracy. Otwarte innowacje to z kolei inwestycje w nowe, przełomowe technologie i wprowadzanie ich na rynek. Bud żet Unii Europejskiej przewiduje na ten program ok. 100 mld euro, nadal jednak trwaj ą negocjacje, co do ostatecznej kwoty.

104 źródło: http://nfosigw.gov.pl/oferta-finansowania/srodki-zagraniczne/instrument-finansowy-life

158 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Horyzont Europa to szansa dla polskich naukowców na współprac ę z zagranicznymi instytucjami akademickimi, uczelniami, instytutami badawczymi oraz przemysłem.

5.4.3. Środki krajowe Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFO ŚiGW) Fundusz realizuje polityk ę ochrony środowiska oraz polityk ę energetyczn ą pa ństwa. Głównymi celami wydatkowania środków s ą inwestycje słu żą ce ochronie środowiska, działania w zakresie poprawy stanu środowiska, ochrony wód, ochrony atmosfery, zachowania dziedzictwa przyrodniczego, w tym zachowania ró żnorodno ści biologicznej i podniesienia poziomu świadomo ści ekologicznej mieszka ńców. NFO ŚiGW oferuje po życzki, dotacje oraz inne formy dofinansowania projektów realizowanych m.in. przez samorz ądy, przedsi ębiorstwa, podmioty publiczne, organizacje społeczne, a tak że osoby fizyczne. Jest on równie ż najwi ększym w Polsce partnerem w obsłudze środków zagranicznych przeznaczonych na ochron ę środowiska. W latach 2017-2020 dysponuje ok. 13 mld zł ze środków własnych (statutowych) oraz z perspektyw ą do 2023 roku środkami zagranicznymi powy żej 20 mld zł. Realizowane projekty skierowane s ą zarówno do samorz ądów, przedsi ębiorców jak i osób fizycznych. Najwa żniejsze projekty i programy zostały opisane poni żej. Czyste Powietrze Celem programu jest ograniczenie emisji szkodliwych substancji, które powstaj ą na skutek ogrzewania domów jednorodzinnych, w których stosowane s ą przestarzałe źródła ciepła, jak i niskiej jako ści paliwa. Program oferuje dofinansowanie do wymiany starych i nieefektywnych źródeł ciepła na paliwo stałe na nowoczesne źródła ciepła spełniaj ące najwy ższe normy oraz przeprowadzenie towarzysz ących temu prac termomodernizacyjnych budynku. Program przewidziany jest na lata 2018-2029. Wnioski przyjmowane s ą w wojewódzkich funduszach ochrony środowiska i gospodarki wodnej, jak równie ż w gminach, które podpisały porozumienie z WFO ŚiGW. Program Czyste Powietrze jest corocznie dostosowywany do wymogów beneficjentów i celów Programu, przez co procedury s ą ujednolicane i upraszczane w kierunku polepszenia dost ępu do środków mieszka ńców kraju. Mój Pr ąd Celem programu Mój Pr ąd jest zwi ększenie produkcji energii elektrycznej z mikroinstalacji fotowoltaicznych na terenie Polski. Dofinansowaniu podlegaj ą przedsi ęwzi ęcia polegaj ące na zakupie i monta żu mikroinstalacji fotowoltaicznych o zainstalowanej mocy elektrycznej od 2 kW do 10 kW, słu żą cych na potrzeby istniej ących budynków mieszkalnych. Nie podlegaj ą dofinansowaniu projekty polegaj ące na zwi ększeniu mocy ju ż istniej ącej instalacji fotowoltaicznej. Program dedykowany jest do osób fizycznych wytwarzaj ących energi ę elektryczn ą na własne potrzeby, które maj ą zawart ą umow ę kompleksow ą reguluj ącą kwestie zwi ązane z wprowadzeniem do sieci energii elektrycznej wytworzonej w mikroinstalacji. Kwota alokacji dla bezzwrotnych form dofinansowania wynosi do 1 000 000 tys. zł. Aktualne informacje: https://mojprad.gov.pl

159 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Ciepłownictwo powiatowe Program jest skierowany do ciepłowni o mocy cieplnej do 50 MW, w których JST posiadaj ą minimum 70% udziałów. Środki w formie po życzki (do 100% kosztów kwalifikowalnych) i dotacji (do 30% kosztów kwalifikowalnych) mo żna przeznaczy ć m. in. na rozbudow ę sieci ciepłowniczej i przył ączenie nowych odbiorców (mieszka ńców, którzy do celów ogrzewania wykorzystywali paliwa stałe). Aktualne informacje: http://www.nfosigw.gov.pl/oferta-finansowania/srodki-krajowe/programy- priorytetowe/cieplownictwo-powiatowe--pilotaz/nabor-2019-cieplownictwo-powiatowe--pilotaz/ Energia Plus Program dotyczy przedsi ębiorstw, mi ędzy innymi elektrociepłowni, obejmuje bardzo szeroką gam ę inwestycji, pocz ąwszy od ograniczenia zu życia paliw, wykorzystania OZE, zastosowania nowych technologii po rozbudow ę sieci ciepłowniczej. Dofinansowanie oferowane jest w formie po życzki. Bud żet programu wynosi dla zwrotnych oraz bezzwrotnych form dofinansowania do 4 000 000 zł: - dla bezzwrotnych form dofinansowania – do 50 000 zł; - dla zwrotnych form dofinansowania – do 3 950 000 zł. Środki b ędą wydatkowane do 2025 roku. Aktualne informacje: http://www.nfosigw.gov.pl/oferta-finansowania/srodki-krajowe/programy- priorytetowe/energia-plus/ Polska Geotermia Plus Obowi ązuj ą w nim podobne warunki jak przy dofinansowaniu z programu Polska Geotermia Plus. Jest to program dla przedsi ębiorstw maj ący na celu zwi ększenie wykorzystania zasobów geotermalnych Polski. Kwota alokacji dla zwrotnych oraz bezzwrotnych form dofinansowania wynosi: - dla bezzwrotnych form dofinansowania – do 300 000 tys. zł; - dla zwrotnych form dofinansowania – do 300 000 tys. zł. Aktualne informacje: http://www.nfosigw.gov.pl/oferta-finansowania/srodki-krajowe/programy- priorytetowe/polska-geotermia-plus/ Edukacja ekologiczna Dofinansowaniem w tym programie obj ęte mog ą by ć przedsi ęwzi ęcia edukacyjne, przyczyniaj ące si ę do realizacji zasad zrównowa żonego rozwoju, wsparcia w zakresie realizacji polityki ochrony środowiska oraz rozwoju społecze ństwa obywatelskiego m.in. w zakresie ochrony atmosfery i klimatu. Aktualne informacje: http://www.nfosigw.gov.pl/oferta-finansowania/srodki-krajowe/programy- priorytetowe/edukacja-ekologiczna/

160 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Ogólnopolski system wsparcia doradczego dla sektora publicznego, mieszkaniowego oraz przedsi ębiorstw w zakresie efektywno ści energetycznej oraz OZE Jest to projekt realizowany przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFO ŚiGW) oraz Partnerów, Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w 16 województwach na terenie całego kraju. Z realizowanych usług doradczych i konsultacji w zakresie efektywno ści energetycznej mogą korzysta ć gminy, aby poprawi ć efektywno ść wdra żanych działa ń. Ponadto w ramach projektu mo żna otrzyma ć kompleksow ą informacj ę odno śnie aktualnych mo żliwo ści wsparcia z ró żnych źródeł finansowych, które s ą dedykowane w danym regionie. Agroenergia Celem programu jest zwi ększenie produkcji energii ze źródeł odnawialnych w sektorze rolniczym. Beneficjentami programu s ą: 1. Osoba fizyczna b ędąca wła ścicielem lub dzier żawc ą nieruchomo ści rolnych, których ł ączna powierzchnia u żytków rolnych zawiera si ę w przedziale od 1 ha do 300 ha oraz co najmniej rok przed zło żeniem wniosku prowadzi osobi ście gospodarstwo. 2. Osoba prawna b ędąca wła ścicielem lub dzier żawc ą nieruchomo ści rolnych, których ł ączna powierzchnia u żytków rolnych zawiera si ę w przedziale od 1 ha do 300 ha oraz co najmniej rok przed zło żeniem wniosku o udzielenie dofinansowania prowadzi działalno ść rolnicz ą lub działalno ść gospodarcz ą w zakresie usług rolniczych. Rodzaje dofinansowanych przedsi ęwzi ęć : - Instalacje fotowoltaiczne, elektrownie wiatrowe oraz pompy ciepła słu żą ce zaspokajaniu własnych potrzeb energetycznych Wnioskodawcy o mocy zainstalowanej wi ększej ni ż 10 kW oraz nie wi ększej ni ż 50 kW. - W ramach realizowanej instalacji fotowoltaicznej, bądź elektrowni wiatrowej dofinansowaniu mo że podlega ć towarzysz ący magazyn energii elektrycznej. - Dofinansowaniu nie podlegaj ą projekty polegaj ące na zwi ększeniu mocy ju ż istniej ącej instalacji. Dofinansowanie udzielane jest w formie dotacji, a nabór wniosków odbywa ć si ę b ędzie w trybie ci ągłym. Ogłoszenie o naborze zostanie opublikowane przed rozpocz ęciem naboru. Aktualne informacje: http://www.nfosigw.gov.pl/oferta-finansowania/srodki-krajowe/programy- priorytetowe/agroenergia/agroenergia-2020/ Moja Woda Program MOJA WODA dotyczy przedsi ęwzi ęć , które doprowadzą do zatrzymywania wody opadowej w obr ębie nieruchomo ści obj ętej przedsi ęwzi ęciem, w efekcie czego wody opadowe lub roztopowe z nieruchomo ści nie b ędą odprowadzane poza jej teren (np. do kanalizacji bytowo- gospodarczej, kanalizacji deszczowej, kanalizacji ogólnospławnej, rowów odwadniaj ących odprowadzaj ących poza teren nieruchomo ści, na tereny s ąsiaduj ące, na ulice, place itp.). Celem programu jest ochrona zasobów wody poprzez zwi ększenie retencji na terenie posesji przy budynkach jednorodzinnych oraz wykorzystywanie zgromadzonej wody opadowej i roztopowej, w tym dzi ęki rozwojowi zielono-niebieskiej infrastruktury. Od 1 lipca 2020 r. Wojewódzkie Fundusze

161 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFO ŚiGW) prowadz ą nabór w trybie ci ągłym. Dofinansowanie odbywa si ę w formie dotacji, lecz nie wi ęcej ni ż 80% kosztów kwalifikowanych instalacji wchodz ących w skład przedsi ęwzi ęcia i nie wi ęcej ni ż 5 tys. zł na jedno przedsi ęwzi ęcie. Programy priorytetowe Środki krajowe, którymi dysponuje Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska podzielone zostały na sektory wsparcia w obszarach: Ochrona i zrównowa żone gospodarowanie zasobami wodnymi; - Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach Celem programu jest poprawa stanu wód powierzchniowych i podziemnych poprzez oczyszczanie ścieków, zgodnie z wymogami Dyrektywy Rady 91/271/ EWG w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych. Aktualne informacje: http://www.nfosigw.gov.pl/oferta-finansowania/srodki-krajowe/programy- priorytetowe/gospodarka-wodno-sciekowa-w-aglomeracjach/ Racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi; - Ogólnopolski program regeneracji środowiskowej gleb poprzez ich wapnowanie Celem programu jest wsparcie działa ń regeneracyjnych gleb zakwaszonych w wyniku oddziaływania czynników antropogenicznych. Nabór odbywa si ę w trybie ci ągłym. Finansowane są przedsi ęwzi ęcia w zakresie zakupu i wysiewu wapna nawozowego lub środków wapnuj ących. - Zmniejszenie uci ąż liwo ści wynikaj ących z wydobywania kopalin Celem programu jest ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko wynikaj ącego z wydobywania kopalin, likwidacji zakładów górniczych poprzez m.in.: • rekultywacj ę gruntów na terenach zdegradowanych/zdewastowanych działalno ści ą wydobywcz ą, • wprowadzanie technologii ograniczaj ących emisj ę gazów cieplarnianych, lub powstawanie odpadów pochodz ących z wydobycia lub przeróbki surowców w przemy śle wydobywczym, • uzdatnianie, odprowadzanie lub zagospodarowanie wód kopalnianych, • eliminowanie zagro żeń wynikaj ących z zakresu budowy, u żytkowania obiektów budowlanych lub wyrobisk górniczych, • doposa żanie w sprz ęt m.in. stacji ratownictwa górniczego, organów nadzoru górniczego, • wykonywanie prac badawczych w górnictwie. Nabór wniosków odbywa si ę do 30.12.2026 r. lub do wyczerpania alokacji środków.

162 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Ochrona powierzchni ziemi Celem programu jest ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko oraz przywrócenie do ponownego u żytkowania terenów zdegradowanych poprzez rekultywacj ę, w tym remediacj ę wraz z usuwaniem odpadów. Nabór wniosków trwa do 30.06.2021 r. Gospodarka o obiegu zamkni ętym Celem programu jest upowszechnienie do świadcze ń we wdra żaniu gospodarki odpadami o obiegu zamkni ętym na poziomie gminy w oparciu o pilota żowe, kompleksowe koncepcje realizowane w gminach: Krasnobród, Łukowica, Sokoły, Tuczno i Wielu ń. Nabór odbywa si ę w trybie ci ągłym. Ochrona ró żnorodno ści biologicznej i funkcji ekosystemów; Celem programu jest powstrzymanie procesu utraty różnorodno ści biologicznej i krajobrazowej, odtworzenie i wzbogacenie zasobów przyrody oraz skuteczne zarz ądzanie gatunkami i siedliskami (w tym rozpoznanie pojawiaj ących si ę zagro żeń). W cz ęś ci programu ochrony obszarów i gatunków cennych przyrodniczo nabór odbywa si ę w trybie ci ągłym i konkursowym. Aktualne informacje: http://www.nfosigw.gov.pl/oferta-finansowania/srodki-krajowe/programy- priorytetowe/

163 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

6. MONITORING REALIZACJI PROGRAMU

Proponowana koncepcja monitoringu wdra żania niniejszego Programu i zaproponowanej w nim polityki środowiskowej zakłada okre ślenie mierzalnych wska źników dla uj ętych w dokumencie kierunków interwencji. Dla ka żdego wska źnika okre ślone zostanie zale żnie od obszaru interwencji jego warto ść w roku bazowym oraz źródło danych o wska źniku.

Tabela 28. Wska źniki monitorowania realizacji Programu ochrony środowiska

Oczekiwany Warto ść trend zmian wska źnika źródło danych Docelowa w wyniku Lp. Wska źnik Jednostka w roku 2019 do okre ślenia warto ść realizacji [*lub w roku wska źnika wska źnika PO Ś do 2018] 2030 r. OCHRONA KLIMATU I JAKO ŚCI POWIETRZA procent zinwentaryzowanych dane 1. budynków % 0 + 100 z inwentaryzacji z ogrzewaniem indywidualnych liczba zlikwidowanych kotłów na paliwo stałe [szt.]; Liczba kotłów (liczba i powierzchnia budynków, w tym jednorodzinnych i wielorodzinnych, w których jest jedno

źródło ciepła, lub

lokali, w tym

w budynkach 10 550 –

wielolokalowych, dane z łączna

w których ka żdy z nich inwentaryzacji, liczba

2. ma swoje źródło szt., m 2 monitorowania + kotłów do 199 105 ciepła, w których wymienionych wymiany

zlikwidowano źródeł niskiej emisji w latach

pozaklasowe źródła 2021-2026

ciepła na paliwo stałe

lub/oraz kotły

grzewcze klasy 3, 4, 5, klasyfikowane zgodnie z norm ą PN-EN 303- 5:2012, na paliwa stałe, liczone w sztukach i m2, wraz z podaniem zmiany sposobu ogrzewania Dane z Urz ędu wielko ść powierzchni 3. ha 0 Miejskiego oraz + 7 nasadzonej zieleni jednostek Miejskich liczba Dane z Urz ędu 4. przeprowadzonych szt. 0 Miejskiego oraz + 5 akcji edukacyjnych jednostek Miejskich

105 źródło: inwestycje zrealizowane w wyniku Uchwały Nr 720/2014 Rady Miejskiej w Radomiu z dnia 28 kwietnia 2014 r. zmienion ą Uchwał ą Nr 456/2017 Rady Miejskiej w Radomiu z dnia 27 marca 2017 r.

164 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Oczekiwany Warto ść trend zmian wska źnika źródło danych Docelowa w wyniku Lp. Wska źnik Jednostka w roku 2019 do okre ślenia warto ść realizacji [*lub w roku wska źnika wska źnika PO Ś do 2018] 2030 r. sprawozdania liczba 1 583 z realizacji 5. przeprowadzonych szt. 0 + (w ci ągu Programu ochrony kontroli 2021-2026) powietrza cz ęstotliwo ść mycia ilo ść dane podmiotów 6. 0 + 12 dróg my ć/rok realizuj ących ZAGRO ŻENIA HAŁASEM Dane z Urz ędu długo ść ście żek 7. km 61,2 Miejskiego oraz + 5/rok rowerowych ogółem jednostek Miejskich ilo ść zakupionych Dane z Urz ędu 8. ekologicznych szt. 52 Miejskiego oraz + 120 pojazdów jednostek Miejskich Dane z Urz ędu 9. modyfikacja systemu szt. - Miejskiego oraz + 1 jednostek Miejskich POLA ELEKTROMAGNETYCZNE procent ogólnej liczby punktów pomiarowych w których stwierdzono Dane z Urz ędu 12. przekroczenie % 0 Miejskiego oraz 0 dopuszczalnych jednostek Miejskich poziomów pól elektromagnetycznych GOSPODAROWANIE WODAMI udział punktów JCWPd o bardzo 13. % 100 WIO Ś ↔ 100 dobrej lub dobrej jako ści GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA zu życie wody w przeliczeniu na 14. 1 mieszka ńca (woda m3 31,7 GUS ↔ 30,0 dostarczana z wodoci ągów) długo ść sieci kanalizacyjnej w 15. % 93,56 GUS + 100 relacji do długo ści sieci wodoci ągowej udział JCWP o stanie/potencjale 16. % 0 WIO Ś + 50 dobrym i bardzo dobrym korzystaj ący z sieci 17. kanalizacyjnej ogółu % 91,7 GUS + 95 ludno ści ZASOBY GEOLOGICZNE powierzchnia informacje od 18. zrekultywowanych [ha] - + >0 przedsi ębiorstw terenów po

165 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Oczekiwany Warto ść trend zmian wska źnika źródło danych Docelowa w wyniku Lp. Wska źnik Jednostka w roku 2019 do okre ślenia warto ść realizacji [*lub w roku wska źnika wska źnika PO Ś do 2018] 2030 r. eksploatacji wydobywczej GLEBY powierzchnia terenów informacje od poddanych 19. ha - przedsi ębiorstw, + >0 rekultywacji lub GUS zagospodarowaniu Dane z Urz ędu powierzchnia terenów 20. m2 - Miejskiego oraz + >0 rozszczelnionych 106 jednostek Miejskich GOSPODARKA ODPADAMI I ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW masa odebranych Dane z Urz ędu 21. odpadów komunalnych Mg 74 236,71 Miejskiego oraz 75 721,44 ogółem jednostek Miejskich 50% wagowo – za ka żdy rok w latach 2020-2024 55% osi ągni ęty poziom wagowo – recyklingu za ka żdy i przygotowania do rok w latach Dane z Urz ędu ponownego użycia 27,84 2025-2029 22. % Miejskiego oraz + papieru, metali, 60% jednostek Miejskich tworzyw sztucznych wagowo – i szkła za ka żdy rok w latach 2030-2034 70% wagowo – za 2035 r. i za ka żdy kolejny rok osi ągni ęty poziom recyklingu, przygotowania do co najmniej ponownego u życia Dane z Urz ędu 70% 23. i odzysku innymi % 73,83 Miejskiego oraz + wagowo metodami innych ni ż jednostek Miejskich rocznie niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych masa Dane z Urz ędu unieszkodliwionych 24. Mg 188,79 Miejskiego oraz + 1450,89 odpadów jednostek Miejskich zawieraj ących azbest ZASOBY PRZYRODNICZE powierzchnia 25. ha 252,9 GUS + >=252,9 obszarów chronionych

106 źródło: Plan Adaptacji do zmian Klimatu miasta Radomia

166 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Oczekiwany Warto ść trend zmian wska źnika źródło danych Docelowa w wyniku Lp. Wska źnik Jednostka w roku 2019 do okre ślenia warto ść realizacji [*lub w roku wska źnika wska źnika PO Ś do 2018] 2030 r. udział w ogólnej 26. powierzchni miasta % 4,0 GUS + >=4,8 terenów zieleni 27. lesisto ść % 6,9 GUS ↔ 6,9 ZAGRO ŻENIA POWA ŻNYMI AWARIAMI PRZEMYSŁOWYMI liczba powa żnych 28. szt. 1 WIO Ś ↔ 0 awarii 107

107 odpowiadaj ących definicji zawartej w art. 3 pkt. 23 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska

167 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

7. USTALENIA STRATEGICZNEJ OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU PROGRAMU

W wyniku procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko przeprowadzono strategiczna ocen ę oddziaływania na środowisko dla projektu Programu ochrony środowiska. W dniu …. 2020 roku podano do publicznej wiadomo ści informacj ę o: • opracowaniu projektu Programu ochrony środowiska, • opracowaniu dokumentu Strategicznej Oceny Oddziaływania na Środowisko projektu Programu ochrony środowiska oraz rozpocz ęciu procesu opiniowania, • rozpocz ęciu konsultacji społecznych, podaj ąc 21 dniowy termin na wnoszenie ewentualnych uwag i wniosków. Powy ższe informacje zamieszczono: • w Biuletynie Informacji Publicznej Urz ędu (….) • w Gazecie (…) • na tablicy ogłosze ń Urz ędu (…) W ramach konsultacji społecznych oraz w trybie przewidzianym w ustawie z dnia 3 pa ździernika 2008 roku o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko zgłoszono uwagi i wnioski do projektów dokumentacji, które zostały w uwzgl ędnione/cz ęś ciowo uwzgl ędnione.

168 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Spis tabel

Tabela 1. Struktura u żytkowania gruntów na terenie Gminy Miasta Radomia ...... 36 Tabela 2. Liczba ludno ści zamieszkałej oraz ruch naturalny ludno ści ...... 36 Tabela 3. Podmioty gospodarki narodowej wg rejestru REGON na obszarze Gminy Miasta Radomia wg sektorów własno ści w latach 2017-2019 ...... 36 Tabela 4. Parametry sieci wodoci ągowej oraz ilo ść wyprodukowanej i zu żytej wody na terenie Gminy Miasta Radomia ...... 37 Tabela 5. Parametry sieci kanalizacyjnej oraz ilo ść odebranych i oczyszczonych ścieków na terenie Gminy Miasta Radomia ...... 38 Tabela 6. Charakterystyka sieci ciepłowniczej na terenie Gminy Miasta Radomia w latach 2017- 2019 ...... 39 Tabela 7. Klasyfikacja strefy oceny jako ści powietrza za lata 2017-2019 ...... 40 Tabela 8. Instalacje odnawialnego źródła energii wg stanu na dzie ń 31 grudnia 2019 r...... 42 Tabela 9. Tendencje zmian w komponencie jako ść powietrza...... 44 Tabela 10. Tendencje korzystne i niekorzystne stanu akustycznego Gminy Miasta Radomia ...... 48 Tabela 11. Wyniki monitoringu pól elektromagnetycznych przeprowadzone w latach 2017 – 2019 na terenie Gminy Miasta Radomia ...... 49 Tabela 12.Tendencje zmian w komponencie PEM ...... 51 Tabela 13. Ocena stanu ekologicznego jednolitych częś ci wód badanych w roku 2017 w punktach pomiarowo – kontrolnych zlokalizowanych w s ąsiedztwie Gminy Miasta Radomia ...... 52 Tabela 14. Charakterystyka uj ęć wód podziemnych poziomu górnokredowego znajduj ących si ę na terenie Gminy Miasta Radomia ...... 53 Tabela 15. Wyniki bada ń wska źników fizykochemicznych nieorganicznych - monitoring jako ści wód podziemnych - monitoring diagnostyczny 2019 r...... 56 Tabela 16. Tendencje zmian w komponencie gospodarka wodno-ściekowa ...... 64 Tabela 17. Zestawienie informacji na temat złó ż kopalin wyst ępuj ących na obszarze Gminy Miasta Radomia, według stanu na dzie ń 31.12.2019 r...... 65 Tabela 18. Sposób u żytkowania gruntów w Gminie Miasta Radomia ...... 68 Tabela 19. Tendencje zmian w komponencie gleby ...... 73 Tabela 20. Ilo ść i struktura odpadów komunalnych odebranych z terenu Gminy Miasta Radomia z nieruchomo ści zamieszkałych i niezamieszkałych w 2018 r...... 75 Tabela 21. Tendencje zmian w komponencie gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów ...... 81 Tabela 22. Lesisto ść oraz powierzchnie gruntów le śnych w podziale na form ę własno ści ...... 84 Tabela 23.Tendencje zmian w komponencie zasoby przyrodnicze ...... 85 Tabela 24. Tendencje zmian w komponencie PAP ...... 87 Tabela 25. Cele, kierunki interwencji oraz zadania przyj ęte do realizacji na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 ...... 90

169 Program ochrony środowiska dla miasta Radomia na lata 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030

Tabela 26. Harmonogram realizacji zada ń własnych Gminy Miasta Radomia, w latach 2021-2026 z perspektyw ą do roku 2030 ...... 122 Tabela 27. Harmonogram realizacji zada ń monitorowanych ...... 141 Tabela 28. Wska źniki monitorowania realizacji Programu ochrony środowiska ...... 164

Spis rysunków

Rysunek 1. Poło żenie Gminy Miasta Radomia na tle s ąsiednich jednostek administracyjnych .... 35 Rysunek 2. Zu życie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludno ści (ogółem) w Gminie Miasta Radomia w latach 2016-2019 ...... 60 Rysunek 3. Zu życie wody na potrzeby przemysłu w Gminie Miasta Radomia w latach 2016 - 2019 ...... 60 Rysunek 4. Długo ść eksploatowanej sieci wodoci ągowej w Gminie Miasta Radomia w latach 2016- 2019 ...... 61 Rysunek 5. Ludno ść korzystaj ąca z sieci wodoci ągowej w Gminie Miasta Radomia w latach 2016- 2018 ...... 61 Rysunek 6. Długo ść czynnej sieci kanalizacyjnej w Gminie Miasta Radomia w latach 2016- 2019 ...... 62 Rysunek 7. Zestawienie zasobów złó ż kopalin naturalnych w Gminie Miasta Radomia w latach 2017-2019 ...... 65 Rysunek 8. Zestawienie zasobów złó ż kopalin piasków kwarcowych w Gminie Miasta Radomia w latach 2017-2019 ...... 66 Rysunek 9. Procentowe przedstawienie sposobu u żytkowania gruntów w Gminie Miasta Radomia według danych projektu Corine Land Cover 2018 ...... 68 Rysunek 10. Sposób u żytkowania terenów w Gminie Miasta Radomia...... 69 Rysunek 11. Sposób wykorzystywania gruntów rolnych według stanu na dzie ń 01.01.2020 r. .... 70 Rysunek 12.Schemat oddziaływa ń człowiek-środowisko ...... 152

170