Beyers Naudé 1915-1963: Die Vorming Van `N Dissidente Afrikaner
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Beyers Naudé 1915-1963: Die Vorming van `n Dissidente Afrikaner deur Ruhan Fourie Proefskrif ingelewer vir die graad MA in Geskiedenis in die Fakulteit Geesteswetenskap aan die Universiteit van Stellenbosch Studieleier: Prof. Albert Grundlingh March 2018 Stellenbosch University https://scholar.sun.ac.za VERKLARING Deur hierdie opstel in te lewer, verklaar ek, Ruhan Fourie, dat die geheel van die werk hiervan vervat, my eie, oorspronklike werk; dat ek die outeursreg eienaar daarvan is – behalwe tot die mate uitdruklik anders aangedui – en dat ek dit nie vantevore, in die geheel of gedeeltelik, ter verkryging van enige kwalifikasie aangebied het nie. _____________________ R. Fourie Datum: Maart 2018 Maart 2018 Kopiereg © 2018 Universiteit Stellenbosch Alle regte voorbehou Stellenbosch University https://scholar.sun.ac.za OPSOMMING Beyers Naudé is bekend vir sy anti-apartheid teologie en aktivisme vanaf die 1960s. Tog voor die periode van sy aktivisme was hy `n dominee in die NG Kerk, lid van die Afrikaner Broederbond, en vir lank voorstander van die beleid van apartheid. Sy diep gewortelheid in die Afrikaner-establishment het hom `n unieke plek besorg in die stryd teen apartheid. Hierdie studie poog juis om hierdie paradoks van Afrikaner en struggle-held te ontleed deur `n in-diepte biografiese werk wat die vormingsjare van Beyers Naudé ondersoek. Sodoende word vasgestel hoe hy tot die punt gekom het om in 1963 die Afrikaner-establishment te verlaat. Daar bestaan reeds genoegsame literatuur oor Naudé se struggle-jare na 1963, waarvan teologiese studies `n groot meerderheid vorm. Hierdie sekulêre studie fokus juis op die opbou tot Naudé se wegbreek wat strek van sy geboorte in 1915 tot sy laaste preek as NG-dominee in 1963. Deur gebruik te maak van verskeie argivale bronne, asook met die bestaande literatuur oor Naudé, word sy roete noukeurig gevolg deur sy kinderjare (1915-1931), studentejare (1932-1939), vorming as Afrikaner-dominee (1940-1954), en uiteindelik hoe hy van dominee na dissident ontvorm het (1955-1963). Hierdeur word ook gekyk na dimensies van sy vroeë lewe wat nie noodwendig polities van aard is nie, om sodoende `n meer volronde beeld van `n ‘jong’ Beyers te skep. Uit hierdie studie word dit duidelik dat `n reeks uitwaartse bewegings buite die Afrikaner-establishment hom tot nuwe insigte gebring het oor sy eie oortuiging, sy mense, en onreg. Daar het verandering oor tyd plaasgevind met sekere merkers wat hom tot verdere oortuiging gebring het om `n nuwe rigting in te slaan deur die Afrikaner-establishment in 1963 te verlaat. Sleutelterme: Beyers Naudé, Afrikaner Broederbond, Afrikaner nasionalisme, NG Kerk, Afrikaner-dissidentskap. Stellenbosch University https://scholar.sun.ac.za ABSTRACT Beyers Naudé is known for his anti-apartheid theology and activism from the 1960s onwards. Yet, before this activism, he was a minister in die Dutch Reformed Church, member of the Afrikaner Broederbond, and longtime proponent of the policy of apartheid. His deep- rootedness in the Afrikaner-establishment gave him a unique position in the struggle against apartheid. This studie attempts to analise this paradoks of Afrikaner and struggle-hero through an in-depth biographical work that investigates the formative years of Beyers Naudé. Thereby it is established how Naudé came to the point where he left the Afrikaner-establishment in 1963. There is a whole corpus of literature about Naudés` struggle years after 1963, most being theological studies. However, this secular studie focuses on the build-up to Naudés` break- away, which starts at his birth in 1915 and goes up until his last sermon as a DRC-minister in 1963. By utilising a range of archival sources, in conjunction with existing literature on Naudé, his route will carefully be traced through his childhood years (1915-1931), student years (1932- 1939), formation as Afrikaner-minister (1940-1954), and eventually how he unmolded from minister to dissident (1955-1963). Dimensions of his earlier life, which was not necessarily political in nature, is examined, and by doing so a more well-rounded image of a ‘young’ Beyer is attempted. From this study it becomes clear that a series of outward-movements beyond of the Afrikaner-establishment brought Naudé to new insights about his convictions, his people, and justice. Change took place over time with certain markers which moved him to a deeper conviction to take a new direction by leaving the Afrikaner-establishment in 1963. Keywords: Beyers Naudé, Afrikaner Broederbond, Afrikaner-nationalism, DRC, Afrikaner dissidence. Stellenbosch University https://scholar.sun.ac.za ERKENNINGS Ek wil graag hier gebruik maak van die geleentheid om die persone wat hierdie studie vir my moontlik en makliker gemaak het oor die afgelope twee jaar. Die ongesiene helde wat in ons argiewe werk, kry selde regverdige erkenning. Ek wil graag hier spesifiek my dankbaarheid uitspreek teenoor Isabel Murray van die NG Kerk Argief, Karlien Breedt van die US Argief, en Marita Snyman van die Beyers Naudé Sentrum vir Publiek Teologie sonder wie my navorsing `n aansienlike opdraande pad sou wees. Die geleentheid en strukture wat die Departement Geskiedenis van die US aan my gebied het om hierdie studie te voltooi, het hierdie twee jaar `n plesier gemaak. My studieleier, Professor Grundlingh, se leiding en wysheid oor die afgelope twee jaar was van onskatbare waarde. Dit was `n voorreg om met `n persoon met die gravitas van Prof. Grundlingh te gesels oor die historiese werkinge van Afrikaner-kultuur. Ek bedank ook Leschelle Morkel en Melvyn Daniels vir hul deurlopende administratiewe hulp. My mede-geskiedenis studente, Theo, Ashrick, Monique, Cailin, en Suné wat die pad makliker gemaak het deur saam te sukkel, baie dankie. Dankie ook aan Esté Kotze vir haar hulp met die versorging van die dokument. Ook `n woord van dank aan die Universiteit Stellenbosch en die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns vir die finansiële steun waarsonder hierdie studie nie sou kon plaasvind nie. `n Groot dankie aan my ma, Veronica Fourie, wat nie net my finansieel bygestaan het nie, maar ook ten volle met die grootste trots ondersteun het. Dankie ook aan my suster, Erika Ferreira, sonder wie se ondersteuning ek nie hierdie reis kon begin en eindig nie. `n Spesiale waardering vir my vriende wat oor die afgelope twee jaar daagliks iets nuut moes leer van Beyers Naudé. Dankie vir julle geduld. Hierby wil ek by name noem James, Scherlize, Tiaan, Tallie, Jan, en Irénée. Ook Jaco en Louis, saam met wie ek aande om gewerk het en wie my uitgedaag met hulle eie kennis. Hulle motivering was ook van onskatbare waarde. Dankie ook aan Rethie wat altyd byderhand was om my met teologiese insigte te help. To Babette, thank you, without your encouragement, and care. This project would not have been half of what is today. Dankie Deon en Zinelda vir julle gasvryheid tydens my studiereis, en ook die Van Zyl-gesin wat vir my `n tuiste geskep het vir die laaste jaar van hierdie studie. Stellenbosch University https://scholar.sun.ac.za INHOUDSOPGAWE Lys van Figure ..................................................................................................... II Inleiding ................................................................................................................ 1 Hoofstuk 1 Kinderjare 1915-1931 ................................................................. 13 Hoofstuk 2 Studentejare 1932-1939 .............................................................. 37 Hoofstuk 3 Die Afrikaner Dominee 1940-1954 ............................................ 76 Hoofstuk 4 Van Dominee na Dissident 1955-1963 ..................................... 110 Gevolgtrekking .................................................................................................. 147 Bibliografie ....................................................................................................... 154 I Stellenbosch University https://scholar.sun.ac.za LYS VAN FIGURE Figuur 1 Die Naudés in 1917. Ada met Adla op haar skoot, Jozua heel agter, Hymne, Beyers, Joos, met Ligstraal wat voor sit. (M. Weiss: Vuurtoring, p. 100.) .................................. 15 Figuur 2 Die Naudés, ongeveer 1927. Jozua en Adla agter. Middel: Stella, Ligstraal, Lirieka, Ouma Lenie van Huysseen, Netta, Hymne, en Adla. Beyers en Joos sit voor. (M. Weiss: Vuurtoring, p. 166.) ......................................................................................................... 26 Figuur 3 Ada en die kinders by die Hudson-motor, ongeveer 1926. Beyers is links agter. (M. Weiss: Vuurtoring, p. 171.).............................................................................................. 32 Figuur 4 Die studente kom kuier op Graaff-Reinet. V.l.n.r. voor: Jozua, Ada, onbekend. Agter: Ligstraal, Joos, Adla, Beyers. (NGKSAA, JF Naudé-versameling, P 5302/3.) ... 35 Figuur 5 Die Universiteitsdebatverenging in 1933. Beyers is heel regs. (US Argief, Watson- Lockley-versameling, 01381.) ......................................................................................... 43 Figuur 6 Die US se Studenteraad van 1935. Beyers is voor heel links, met Ilse agter hom. (US Argief, Watson-Lockley-versameling, 02367.) ........................................................ 50 Figuur 7 Beyers Naudé voor heel regs, op die 1935-HK van Wilgenhof. Danie Craven, voor tweede van links, is primarius. (US Argief, Watson-Lockley-versameling, 2283.) ........ 53 Figuur 8 Beyers Naudé met sy kamera op `n BTK-toer. Op BTK toere was foto`s ook baie