DE LIBERO ARBITRIO COMMENTATIONES.
DISSERTATIO THEOLOGICA
QUAM
CUM THESIBUS THEOLOGICIS VARII ARGUMENTI SUBJUNCTIS
E X SPECIALI SACRA2 RE6iAE MAJESTATIS GRATIA
ET
VENIA MAX. VENER. FACULT. THEOL. UPSAL.
P R O EXAMINE PASTORALI
PUBLICAS CENSURA! SUBMITTIT
CAROLUS iWACJM. lA L L E IllS
8S. THEOL. CAND. PHIL. MAGIST. THEOL. DOGMAT. ET MOBAL. DOCENS
x RESPONDENTE
LAUREKTIO IfiERIfl. RINNANDER OSTEOG.
Jk IN AUDITORIO ECCLES. DIE XIII JUNII MDCCCXLVI
H. A. M. S.
U V SALI JE
EXCUDEBANT W A H LSTR Ö M & C.
J / ^ r o e l i r o ! a %
Fill tia. S. S. TUEOLOGLE DOCTORI
PASTORI VADSTENENSI, CONTRACTUS ADJACENTIS PRAEPOSITO, REGII ORDINIS DE STELLA POLARI MEMRRO, mag. 1SAACO I9EH1I. HtKNANDEll PATUI CARISSIMO,
ET
CII A St Ii. W . B E R G E N ST R Å H L E
OPTIMiE MATRI REDDIT aE j V
MEDICO VADSTENENSI
MEDICIN aE DOCTORI, CIIIRURGIE MAGISTRO,
LUDOVICO MAGNO HJBRTSTBDT
ET
HEDV. MARIAE CHARL. KINNANDER
FRATRI ET SORORI DILECTISSIMIS
IIEUMANNUB. DE LIBERO ARBITRIO
COMMENTATIONE 8.
E&v o vioS v/uag iXtvO-fQoxfrj, ovruis iXcv9-tQot laso&t Joh. 8: 30.
0(5 d t to nvtvfia xvQiov, l/.tt Iktv&fQia 2 Cor. 3: 17.
V t omneS Ecclesiae nostrae articuli fidei, qui dicun tur, fundamentales cum doctrina, quae principium Ecclesiae materiale vel fundamentum, quod vocant theologi dogmaticum, constituit, connexi sunt, ita non minus, atque ha;c ipsa doctrina vel etiam vita ipsa, mysterio certe, si intima respexeris, innituntur. Quantumvis, luce revelationis divinae ducti, hac in vita inquirere et ad certas notiones redigere possi mus, ad rem tandem, quam ratio humana numquam perscrutari potest, perveniamus necesse est, ad hoc ipsum religionis mysterium, quod a credente et fi deli in interiori animi recessu, quam sit verum et certum, percipitur, nullis vero rationis humanae co natibus, si hoc ipsum infirmitatis suae nescia certis omnino et definitis notionibus circumscribere cone- tur, pervium est. Hanc, ut diximus, vim dogma illud de libero arbitrio procul dubio habet. Ut vero cujusque chri- sliani, imprimis theologi, est, doctrinas religionis christianae ipsamque vitae christianae indolem pro vi rium modulo in universum sibi perspectas reddere, sic idem tenendum est, quum de libero arbitrio quaeritur. Quurn vero haec praecipue doctrina, non 2 lanium si credenda, sed etiam si agenda respexeris, maximi sit momenti, hoc nostrum eam disserendi conamen, qualecunque est, praesertim quum dillici- les explicatus habeat, miti tuo judicio, 11. L., com mendamus. Lutherus in libro suo ”de servo arbitrio”, ” Dum liberum”, inquit, ”arbitrium statuis, Christum eva cuas, et totam Scripturam pessumdas.” Atque o- mnino res ita se habet. Scriptura Sacra, qua? homini certe in statu originario liberum tribuit arbitrium vel in arctissima cum Deo conjunctione, in fide et caritate posita, permanendi viresque suas hac in conjunctione ita explicandi et adhibendi, ut id, quod generi humano maxime propositum sit, assequeretur, ve l, vocem tentatoris excipiendo: ”vos 'fore sicut Deos, scientes boni et mali” (Gen. 5: 5), ordinem amoris divini transgrediendi, — Scriptura igitur Sacra docet, protoplastos, hoc libero arbitrio abusos, la psos esse (Gen. 5; Uom. 5: 1 2 seqq. 7: 12 seqq. 2 Cor. 11: 3 j 1 Tim. 2 : 14); omnesque nunc homines esse peccatores et peccatum quasi in alteram na turam vertisse (Gen. 8 : 2 1 ; Ps. SI: 7, 12; Joh. 8 : 7; 16: 8 ; Rom. 1— 5; 7: 9, 10, 18 seqq. 1 Joh. 1 : 10), unumquemque vero hominem, in quo regnet pecca tum quique peccatum faciat, servum esse peccati (Joh. 8 : 54; Hom. 6 : 12, 17,20; 7: 2 0 ; 8 : 5; 2 Pet. 2: 19); sed Deum, clementia et amore plenum, Fi lium Suum Unigenitum dedisse, ut omnes, qui Eum Salvatorem haberent, a peccato liberaret (Matth. 26: 28; Rom. 5: 18, 19; 2 Cor. 5: 2 1 ; 1 Tim. 1 : 15; 1 Pet. 2 : 24) vereque liberos redderet (Joh. 8 : 52, 56; 2 Cor. 5: 14). Fuit igitur, ut jam brevi comprehendam, ho mini ante lapsum facultas intellectus et voluntatis, qua potuit homo peccare et non pcecare, qua po tuit mente Deum recte agnoscere et spontaneo vo luntatis motu integram obedientiam Ipsi praestare; sed potuit etiam a Deo se avertere atque deficere, quippe nondum erat in bono ita confirmatus seu ad bonum ita immutabiliter determinatus, ut a bono se avertere non posset; potuit velle bonum, nolle ma lum, potuit etiam nolle bonum, velle malum. IIoc vero liberum arbitrium per lapsum et post lapsum amissum est. ”Homo enim, male utens libero ar bitrio, et se perdidit et ipsum. Cum enim libero arbitrio peccaretur, victore peccato amissum est et liberum arbitrium; a quo enim quis devictus est, huic servus addictus est.” Augustinus Encliir. cap. XXX. Quo factum est, ut liberum sit arbitrium ad mala tantum. Omni fere tempore qui ad dogmata religionis cognoscenda animum intenderunt, doctrinam etiam de libero arbitrio, rem aeque difficilem ac gravem, explicare conati sunt. Patribus antiquissimae Eccle siae generalis libertatis notio plerumque obversata est, ita ut liberum arbitrium idem esse statuere vi deantur ac libertatem a coactione, quae tamen for malem eandemque vulgarem rationem liberi arbitrii non absolvit; vel etiam nomine liberi arbitrii desi gnent IxctvoTrjTcc sive capacitatem et potentiam pas sivam admittendi et recipiendi gratiam Spiritus San cti. Qua ex re ultima forsitan sit repetenda caussa, cur in hac doctrina tractanda incerti fluctuent vel etiam sibi fere repugnantia sa^pe tradant. Externam vero caussam, cur vim et efficaciam liberi arbitrii in statu hominis naturali plus justo saqjius celebra verint, pugna illis praebuit adversus Gnosticos el Manichaeos, qui malum, quod humanae naturae inest, originale et necessarium habuerunt, ct ita veram peccati naturam detorquentes, omnem fere redem- tionem sustulerunt. Qua in re Patres imprimis Ec clesiae Orientalis, ut omnibus constat, modum fere excessere, dum Ecclesia Occidentalis, de natura li cet libertatis humanae liberique arbitrii aeque fere 4 atque Orientalis dubia et incerta, quam inopes et auxilii egentes homines in rebus spiritualibus sint, apertius indicat. In pugna illa, cujus Pelagius auctor fuit, de peccato originali in ecclesia commota, generalis ista et antea magis fluctuans et incerta libertatis notio, quam per Graecorum to
1) Lectorem ablegatum volumus a»l expositionem pelagiaiiismi, augirstinismi et .semipelagiunismi, quam ili dissertatione nostra ’ de Statibus, quos vocant, peccati et grati®”, Ups. 1 844, Pa£K* t4 srqq. tradidimus. per (idem Jesu Christi, qua? neqiie lex est neque natura, ad hoc tantum valere, ut peccala praeterita dimittantur, non ut futura vitentur, vel repugnantia superentur” $ Vd. Augustinum de gratia et lib. arb. c. XIII. Alia fuit ratio Augustini. Peccatum originale, illo judice, poena est peccati originantis et in eo consistit, quod homo facultate bonum eligendi et faciendi est. privatus, neque ei diutius integrum est ”posse non peccare.” Ita dogma Augustini de pec cato originali continet etiam defectum liberi arbitrii. Dicit igitur Augustinus, de perf. just. hom.: ” liberum arbitrium minime periiset, si voluntas'bona perman serit. Quia vero voluntas peccavit, peccatorem dura necessitas peccatum habendi prosequitur ” 5 Contra duas epistt. Pel. lib. I il. c. 8 : ”liberum arbitrium captivatum non nisi ad peccandum valet, ad justi tiam vero nisi divinitus liberatum adjutiimque non valet"; De corr. & grat. c. 3: ”ante gratiam habe mus liberum arbitrium sed non liberatum, liberum justitiae, servum peccato” ; Epist. CYI: ”omne bo num opus Dei gratia praecedit, et id cornitante, non ducente, pedissequa, non praevia voluntate” ; De grat. et lib. arb. c. XVI: ”certum est, nos velle cum vo lumus, sed ille facit, ut velimus, de quo dictum est: Deus est, qui operatur in nobis velle.” Semipelagiani, qui dicuntur, inter Pelagianis- mum et Augustinismum medium tenere in hac re sibi videbantur, dicendo, liberum arbitrium, quam quam peccato debilitatum et fractum, non osse o- innino amissum. Statuunt enim, etiamnunc homini integram esse facultatem bonum cognoscendi et eli gendi, et initium conversionis suae faciendi, ad quam tamen perficiendam auxilio gratiae divinae indigeat. Quod denique ad Synerqistas, qui dicuntur, at tinet, illi in eo quidem dissentiunt cum a Pelagia- nis, quod ipsam conversionem haud naturalibus viri- <; bus adscribunt, turn a semipclagianis, quod statu unt, initium conversionis semper fieri a Deo, homi- nemque semper a gratia divina praeveniri. Attamen in eo cum utrisque conveniunt, quod viribus liomi- num naturalibus in conversionis continuatae negotio plus, quam decet, tribuunt, et sic gratiae divinae id, quod ei debetur, denegant. Scholasticorum Scriptorum, quamquam singuli fere variam inierunt viam, plurimi tamen, veros Scripturae Sacrae limites egressi, vestigiis vel pela- gianismi vel seinipelagianismi insistunt. Disputant enim, ut cum Yen. Gerhardo rationem illorum brevi comprehendam, hominem ex viribus liberi arbitrii posse se praeparare ad Dei gratiam (cum tamen, bo nam hominis voluntatem a Deo praeparari, Scriptura confirmet); facere praecepta Dei quoad substantiam actus (cum lamen lex Dei non externam tantum, sed et internam obedientiam requirat) 5 hominem non renatum sine fide et Spiritu Sancto ex solo arbi trio facientem praecepta, non peccare (cum tamen omne, quod non est ex fide, sit peccatum); homi nem peccato mortali obnoxium sine fide et Spiritu Sancio posse vitare et cavere quodvis mortale pec catum, ne de novo illud committat (cum tamen in non renatis omnia peccata sint mortalia et propter impedimenta libertatis ne in externis quidem univer saliter et semper possit homo non renal us vitare quodvis peccatum pugnans cum externa disciplina); introduxerunt meritum de congruo, quidam etiam illorum statuunt, posse hominem ex puris naturali bus diligere Deum super omnia. Sic Thom as: ”Me rito congrui potest quis alteri mereri primam gra tiam; congruum enim est secundum amicitiae pro portionem, ut Deus impleat hominis voluntatem in salvatione alterius, cum ipse impleat Dei volunta tem.'5 Gabr. If ici: ”Anima obicis remotione et bono motu in Deum ex arbitrii libertate elicito primam 7 gratiam mereri potest de congruo.” Et Idem ex Sento et Occamo lias format propositiones: liberum arbitrium ex suis naturalibus sine gratia potest eli cere actum moraliter bonum, peccatum mortale no vum quodlibet cavere, divina praecepta quoad sub stantiam actus implere. Hanc Scholasticorum rationem Ecclesia Romano- Catholica Concilio Tridentino re vera suscepit. Cu jus ex placitis id tantum, quod sequitur, referre juvat. Sess. YI. can. 4: ”Si quis dixerit, liberuin hominis arbitrium a Deo motum et excitatum nihil cooperari assentiendo excitanti atque vocanti, quo ad obtinen dam justificationis gratiam se disponat ac praeparet; nec posse dissentire si velit, sed velut inanime quod dam nihil omnino agere, mereque passive se habere, anathema sit.” Can. 5: ”Si quis liberum hominis arbitrium post Ada? peccatum amissum et exstinctum esse dixerit, aut rem esse de solo titulo, imo titu lum sine re, figmentum denique a Satana invectum in ecclesiam, anathema sit.” Haec et alia Concilium Tridenlinum. Sed de hac de libero arbitrio doctrina non minus quam de ceteris cum illa arctissime cohaerentibus adeo am bigue disputavit, ut diversae, imo sibi oppositae de hac re in ecclesia Romano-Catholica sententiae, qua les sunt Dominicanorum et Franciscanorum, Jesui- tarum et Janscnistarum, a Concilio comprobatae visae sint. Cujus rei causa forsitan sit, quod ipsum Con cilium verum controversiae statum non aperte indi caverit, sed e contrario insidiose, ut saltem vide tu r, involverit, cum in hoc loco neque de ipsa vo luntate, nec ile libertate voluntatis a coactione, nec de qualicunque ejus libertate in rebus externis et cK vilibus, nec de renovatae voluntatis libertate — quarum tamen significationum alterutram singulis locis respi cere sa;pe videtur — , sed de potentia post lapsum re sidua ad elliciendas actiones 0427 1 s quaestio agatur. 8
Satis, ut ego non dicam, omnibus constat, Lullierum ecclcsiamque Evangelieo-Lutheranam ratio nem ecclesia; Bomano-Calholicae deseruisse alquc Au gustini de Libero Arbitrio doctrinam maximam par tem recepisse. Copiosius de hoc loco sententiam suam explicavit Lullierus in libro, quem contra Eras inum conscriptum anno 1525 edidit, ”de servo Ar bitrio.” Ex quo loca quaedam excerpta, venia tua, B. L., tenore quodam dabimus, ut in tam ardua et magna re beatum Virum ipsum loquentem audias. Pra3sens, quam propria animi experientia et ardens Scriptura! Sacrae seriptorumquc Augustini studium excitavit, conscientia vanitatis cujuscunque nisus vi ribus naturalibus ad justitiam perveniendi, quam Deus excitataque sui conscientia poscunt, eum ad duxit, ut ha?cee verba, animum et submissum et li- ducia plenum spirantia, — qua! eadem indicant, qua potissimum mente doctrinam de libero arbitrio con sideraverit — loqueretur: ”Ego sane”, inquit, ”de me confiteor, si qua fieri posset, nollem mihi dari liberum arbitrium, aut quippiam in manu mea re linqui, quo ad salutem conari possem: non solum ideo, quod in tot adversitatibus et periculis, deinde tot impugnantibus daemonibus, subsistere et retinere illud non valerem, cum unus daemon potentior sit omnibus hominibus, neque ullus liominum salvare tur; sed quod etiam, si nulla pericula, nullae ad versitates, nulli daemones essent, cogeret tamen per petuo in incertum laborare, ct aerem pugnis ver berare , neque enim conscientia mea, si in aeternum viverem et operarer, umqtiam certa et secura fieret, quantum lacere deberet, quo salis Deo fieret. Quo- cunque enim opere perfecto, reliquus esset scrupu lus, au id Deo placeret, vel an aliquid ultra requi reret: sicut probat experientia omnium jusliciario- rum, et ego meo magno malo tot annis satis didici. At nunc cum Deus salutem mcaui extra meum ar- 9 bitrium tollens, in suum receperit, et non meo opere aut cursu, sed sua gratia et misericordia promiserit me servare, securus et certus sum, quod ille fide- lis sit: et mihi non mentietur, tam potens et ma gnus, ut nulli daemones, nullae adversitates, eum frangere, aut me illi rapere possint”*). Natura enim humana per lapsum protoplastorum adeo est in re bus spiritualibus corrupta, ut ratio neque Deum cognoscere, neque intelligere, quid sit Deum recte amare, nedum ad amandum movere voluntatem va leat. ”Quomodo igitur”, inquit, ”conantur ad bo num, qui omnes in universum ignorant Deum, nec curant aut requirunt Deum? Quomodo habent vim utilem ad bonum, qui omnes declinant a bono et sunt prorsus inutiles? An ignoramus, quid signi ficet ignorare Deum, non intelligere, non requirere Deum, non timere Deum, declinare et inutiles es se? ’ s) In spiritualibus igitur liberum arbitrium est amissum. Quod qui homini vel omnino vel aliquam partem tribuunt, gratiam Dei in Christo datam fun ditus tollunt. ”Nam si meo studio gratiam Dei ob tineo, quid opus est Christi gratia pro mea gratia accipienda? Aut quid mihi deest, ubi gratiam Dei habuero? Dixit autem Diatribe, dicunt et omnes so phistae, nostro conatu nos gratiam Dei impetrare, et ad illam recipiendam praeparari, licet non de con digno, sed de congruo 5 hoc plane est negare Chri stum, pro cujus gratia nos gratiam accipere hic te statur Baptista. Nam illud commentum de condigno et congruo supra confutavi, quod inania verba sintj revera autem condignum meritum sentiant, idque in a j ore impietate quam Pelagiani, uti diximus. Ita lit, ut magis negent dominum Christum, qui nos ■ mercatus est, impii sophistae una cum diatribe, quam
*) M. Lutlieri Liber de Servo A rbitrio, editus a S. Scbmidt 1CG4; pag. 571. * j 1. c. pagg. 5*27 sc*|. 10 umquam negaverint Pelagiani aut ulli haeretici, adeo non patitur secuni gratia ullam particulam aut vim liberi arbitrii” 4). Hanc sententiam alio loco5) ur gentius proseqitur: ”Quidquid fit a nobis non ar bitrio libero sed mera necessitate fit. Hic sic dico, ubi id probatum fuerit, extra vires et consilia no stra in solius opere Dei pendere salutem nostram: nonne clare sequitur, dum Deus opere suo in nobis adest, omnia esse mala quae facimus, et nos neces sario operari, quae nihil ad salutem valent? Si enim non nos, sed solus Deus operatur salutem in nobis, nihil ante opus ejus operamur salutare, velimus, nolimus. Necessario vero dico, non coacte, sed ut illi dicunt, necessitate immutabilitatis, non coactio nis, hoc est, homo cum vacat spiritu Dei, non cpii- dem violentia velut raptus obtorto collo, nolens fa cit ” ”malum, quemadmodum fur aut latro nolens ad poenam ducitur, sed sponte et libenti voluntate facit.” ” Verum hanc libentiam seu volunfatem non potest suis viribus omittere, coercere aut mutare, sed pergit volendo et lubendo: etiamsi ad extra co gatur aliud facere per vim, tamen voluntas intus manet aversa, et indignatur cogenti aut resistenti. Non autem indignaretur, si mutaretur, ac volens vim sequeretur. Hoc vocamus modo necessitatem immutabilitatis, i. e. quod voluntas sese mutare et vertere alio non possit, sed potius irritetur magis ad volendum, dum ei resistitur, quod probat ejus indignatio. Hoc non fieret, si esset libera, vel ha beret liberum arbitrium.” Ut autem homo, in statu naturali durae necessitati peccata habendi et peccandi obnoxius, ab hac servitute liberatus evadat, Deus, per gratiam suam liberrime praedestinantem, singu larem quandam et extraordinariam constituit viam, qua mentem servituti isti eripiat, liberam reducat
I, c. |>ag. ooO. *) 1 e. pagg. l>7, (ii). in fiduciam, amorem et obedieniiam sui, et ita vim liberi arbitrii vere restituat. ”Gentes, quae non se ctabantur justitiam, apprehenderunt justitiam, quae ex fide est, Israel vero sectando legem justitiae, in legem justitiae non pervenit Gentes tum, cum impietate et omnibus viciis oppletae sunt, accipiunt justitiam gratis miserente Deo. Judaei dum summo studio et conatu justitiae student, frustrantur ...... Quid hoc est, nisi manifestissimo exemplo utriusque nationis, quod gratia donatur gratis immeritis et in dignissimis, ncc obtinetur ullis studiis, conatibus, operibus pusillis aut magnis, etiam optimorum et honestissimorum hominum , ardenti zelo justitiam quae rentium et sectantium?” 0) ”Sicut homo antequam creatur, ut sit homo, nihil facit aut conatur, quo fiat creatura 5 deinde factus et creatus nihil facit, aut conatur, quo perseveret creatura 5 sed utrunque fit sola voluntate omnipotentis virtutis et bonitatis Dei, nos sine nobis creantis et conservantis, sed non operatur in nobis, sine nobis, ut quos ad hoc creavit et servavit, ut in nobis operaretur, et nosci cooperaremur, sive hoc fiat extra regnum suum ge nerali omnipotentia sive intra regnum suum singulari virtute spiritus sui: sic deinceps dicimus, Ilomo ante quam renovetur in novam creaturam regni spiritus, nihil facit, nihil conatur, quo paretur ad eam reno vationem et regnum; deinde recreatus, nihil facit, nihil conatur, quo perseveret in eo regno, sed u- truinque facit solus spiritus in nobis nos sine nobis recreans, et conservans recreatos: ut. et Jacobus di cit: voluntarie genuit nos verbo virtutis sua; ut es semus initium creaturae ejus; loquitur de renovata creatura. Sed non operatur sine nobis, ut quos in hoc ipsum recreavit, et conservat, ut operaretur in nobis, et nos ei cooperaremur. Sic per nos pra;- 12 dicat, miseretur pauperibus, consolatur afflictos. Ve rum quid hinc libero arbitrio tribuitur? imo quid ei relinquitur, nisi nihil? et vere nihil” 7). Sed eum ita sit, annon haec omnipotens Dei actio in crea turas libertatem earum omnino evertit? Potestne prae scientia Dei cum nostra libertate convenire? ”Con-r cessa praescientia et omnipotentia, sequitur naturali ter irrefragabili consequentia, nos per nos ipsos non esse factos, nec vivere, nec agere quicquam, sed per illius omnipotentiam. Cum autem tales nos ille ante praescierit futuros, talesque nunc faciat, mo veat et gubernet, quid potest fingi, quaeso, quod in nobis liberum sit, aliter et aliter fieri, quam ille praescierit aut nunc agat? Pugnat itaque ex diame tro praescientia et omnipotentia Dei cum nostro li bero arbitrio” 8). ”Atque ipsamet ratio naturalis, quae necessitate illa offenditur, et tanta molitur ad eam tollendam, cogitur eam concedere, proprio suo judicio convicta, etiamsi nulla esset scriptura. Omnes enim homines inveniunt hanc sententiam in cordibus suis scriptam, et agnoscunt eam ac probant (licet inviti) cum audiunt eam tractari. Primo Deum esse omnipotentem non solum potentia, sed etiam actione, ut dixi, alioquin ridiculus foret Deus. Deinde ip sum omnia nosse et praescire, neque errare »eque falli posse. Istis duobus omnium corde et sensu con cessis, coguntur mox inevitabili consequentia admit tere, nos non fieri nostra voluntate, sed necessitate, ita non facere quod libet, pro jure liberi arbitrii sed prout Deus praescivit et agit consilio et virtute infallibili cl immutabili. Quare simul in omnium cordibus scriptum invenitur liberum arbitrium nihil esse” °). ”Sed ea absurditas, in quem peccat arti culum fidei? aut quis illa offenditur? ratio humana
?) 1. c. pagg- 514, 318. I. c. |»n jj.24 1 . I. c. pagft. 2 4 2 , 2 4 3 . * ir> offenditur; qua' quum in omnibus verbis et operibus Dei eoeca, surda, stulta, impia et sacrilega est, hoc loco adducitur judex verborum et operum Dei. Eodem argumento negabis omnes articulos fidei, quod longe absurdissimum sit, et, ut Paulus ait, stultitia gentibus et scandalum Judaeis, Deum esse hominem, virginis filium, crucifixum, sedentem in dextra Pa tris” l0). Sed ut Scriptura Sacra, ratione humana immenso sublimior, in omnibus, ”quae ad salutem vel necessitatem pertinent” 11), lucem ”ipso sole longe clariorem” 11) pnehrt, sic etiam in hac de libero ar bitrio et praedestinatione doctrina. In qua, etiamsi multa captui humano incomprehensibilia ad vanam hominum sui fiduciam opprimendam proponit 5 quid quid tamen de revelati in Christo Dei voluntate con tinet et aperte docet, id fide amplectendum et dili genter meditandum. ” Nos dicimus”, inquit, ”ut jam antea diximus, de secreta illa voluntate majestatis non esse disputandum, et temeritatem humanam, qua; perpetua perversitate, relictis necessariis, illam semper impetit et lentat, esse avocandam et retra hendam, ne occupet sese scrutandis illis secretis majestatis, quae impossibile est attingere, ut quae habitet lucem inaccessibilem, teste Paulo. Occupet vero sese cum Deo incarnalo seu (ut Paulus loqui tur) cum Jesu crucifixo, in quo sunt omnes the sauri sapientiae et scientiae, sed absconditi, per hunc enim abunde habet, quid scire et non scire debeat. Deus igitur incarnates hic loquitur; volui et tu no luisti” 12). Si igitur gratiam Dei in Christo reve latam fide amplexus fueris, salvus evades tutamque de tua* salutis praedestinatione persuasionem habebis 13), Habes igitur, B. L., de gravi, cujus heie quae- stio agitur, doctrina sententias quasdam — utinam
10) I c I»Mg’. 208. ii) !. c. p^g- 0 6 . ,2 ) I. c. p.ig. IG 8 . i^y I. c. |>ag 1. 14 spatium hujus opella? circumscriptum copiosiorem et nostra res dijudicandi facultas meliorem delectum permisissent — ipsius Lutheri, ordine qualicunque expositas. Cum quibus optime conspirant placita, quae de hoc loco tradidit et ante et post tempus14), quo librum suum ”de servo arbitrio” conscripsit. Ex qua re apparet, hanc totam fuisse Lutheri ra tionem, neque solum in ipso ardenti, quod cum Erasmo Roterodamo iniit, certamine fortuito, ut multi voluerunt, provocatam, mox autem deinde vel tacite mutatam vel omnino desertam. Neque, si to tam rem consideras nec singula elfala pressius ur ges, contendere potes, Lutheruni atrocem illam Au gustini ei Calvini de praedestinatione doctrinam pro fessum esse. De qua re tibi eo facilius persuadeas, quod in ipso libro ”de servo arbitrio” ita loquitur: ”recte dicitur: si Deus non vult mortem, nostrae voluntati imputandum est, quod perimus. Recte, inquam, si de Deo praedicato dixeris. Nam ille vult omnes homines salvos fieri, dum verbo salutis ad omnes venit, vitiumque est voluntatis, quae non ad mittit eum, sicut dicit Matth. 23: quoties volui con gregare filios tuos, et noluistis” 15). Ineluctabili illa, quam inter praescientiam omnipotentiamque Dei ab sconditi et libertatem humanam significavit, pugna non tam decretum praedestinationis absolutum gra- tiamque particularem commendare, quam rationis humanae coram Deo humiliationem et veram inde praeparatam in Christum (idem gratuitamque hac sola via justificationem acceptas gratasque eflicere volu isse videtur.
*4) Iil quod indicat concio de epistola Rom. II: 33—3G diei SS. Trinitatis habita, qum in libro, trfuem ja m in fV a r tb u r g com m orans Lutherus conscripsit, concionum sacrarum invenitur. — Lu- th er ii in ultimis etiam vita’ suw annis hanc rationem retinuisse, appa ret ex luco quodam vere classico in ultimis suis in Genesin Commen tariis, ubi de Gap. 26 v. 9 disserit. lft) ”de Servo Arb.” 1. c. pag. 162. iö Facile igitur apparet, eam, quam continent Li bri nostri Syuibolici16) de libero arbitrio, confessio nem cum tota ipsius Lutberi ratione re vera con sentire. Quod lirctscJmeiderusxr) effutivit, Augusta nam Confessionem Ejusdemque Apologiam ita Au- gustinismum Lutberi mitigasse, ut non omne quidem liberum arbitrium homini denegaret, sed justitiam saltem civilem ei reservaret, id ad nihilum redigi tur, siquidem in libro, quem saepius citavimus, ”de servo Arbitrio” ipse Lutherus libertatem quandam in rebus temporalibus et externis homini concedit, di cendo, ut verba sunt pag. 7o:, ”quod si omnino vo cem eam (liberi arbitrii) omittere nolumus, quod es set tutissimum et religiosissimum, bona fide tamen eatenus uti doceamus, ut homini arbitrium liberum non respectu superioris, sed tantum inferioris seriei concedatur, hoc est, ut sciat sese in suis facultati bus et possessionibus habere jus utendi, faciendi, omittendi pro libero arbitrio.” Quum jam commentationes quasdam de materia proposita subjungere volumus, primum omnium faten dum est, rationem humanam, ipsam sibi relictam, cum alterutram viarum, in diversum trahentium, qui bus hanc doctrinam enucleare posse sibi videtur, semel initam constanter progreditur, aut ad detcr- minismum, quem latiori sensu dicunt philosophi, aut ad indeterminismum quendam vel omnino vel proxime saltem pervenire. Ille Panlheismum, hic socinianis- murn quodammodo redolet. Delerminismus pro certo sumit, nullam revera esse libertatem, naturaeque quadam necessitate ab-
16) Articulum de libero arbitrio tractant Libri ecclesiae nostrae Synibolici in Artt. XVITI Conf. Aug., VIII Apol. Conf. & II Form. C one., praeterea de hac doctrina strictim agitur in artt. de peccato orig., de poenitentia, de bonis opp., de tertio usu legis, de dileet. ,8 ) Deu Evangelisbt-Christnn Ethiken sSsoni vetenskap, af F. II. Clir. Sclnvarz, Philos, ocii Tlicol. Doct., Thcol. Prof, i Heidelberg; eftcr 5:e förbättrade upplagan öfversatt af C hr. Samlb/ich. Å bo 1842. 17 — Intel* ntramque, quae exposita est, sententiam, alteram ab altera omnino discrepantem, determinismi inquam et indeterminism!, medium tenere plurimi conati sunt, qui itaque et dependentium quandani et independentiam simul statuunt. Attamen hac etiam via illius rei aestimatio haud satis illustrari potest, ubi nec naturae divinae et huinana; nec vera; inter utramque rationis cognitio recte et sufficienter est. facta, vel ubi cognitionis hujus constans gravisque non est usus. Ista quaestio ’ — inquit Augustinus lib. I de gratia Dei contra Pelagium — ”ita difficilis est ad discernendum, ut, quando detenditur liberum arbi trium, negari Dei gratia videatur5 quando autem ad- seritur Dei gratia, liberum arbitrium putetur auferri.” Intra fines Ecclesiae Christianae vertit etiam, ut su pra indicavimus, in diversam opinionem liberi ar bitrii notio. Pelagius et Augustinus, in diversas igi tur partes trahentes, suam initam semel viam tanta constantia persequuti sunt, ut nihil ultra fere esset, quo progredi possenl, salva vivi Dei notione. Quum ad sententiam illius Ecclesia Gra;ca accesserit et Homana, hujus autem Deformata suam vindicaverit, quid? quod, quippe quae decretum absolutum lapsui etiam Adarnitico prieponeret, ejus de praedestinatione doctrinam consummaverit, Evangelico-Eutherana hac etiam in fidei formula, velul in aliis, mediam me rito inter ecclesias sociales earnmquc diversitatem placitorum sibi repugnantium tenere viam dici de bet. Quod, locis, qui scriptis ipsius Lutheri ex cerpti supra sunt allati, testibus, probante etiam symbolica ecclesiae nostrae de libero arbitrio confes sione, satis forsan apparet. Non nostrum quidem est tantam componere li tem, quae, in magna rei ipsius difficultate magnaque opinionum dissensione, nescio an sub judice semper sit futura; at juvat tamen locos quosdam gravissi- 18 mos, quantum permittat circumscriptum opella; no strae spatium, qualicunque dissertatione considerare. Quo in negotio primum est de universa liber tatis liberique arbitrii notione inquirendum, deinde autem de primaevo lioininum libero arbitrio, per lapsum corrupto. Ut vero de illo, ante lapsum con- stiluto, fuerit judicatum, ita etiam de libero arbi trio post lapsum ejusdenique ad gratiam divinam ratione erit judicandum. In quo igitur maximam partem sequimur Formulam Concordiae, ita rem pro positam definientem: cum hominis voluntas quadru plicem habeat considerationem, primo ante lapsum; secundo, post lapsum; tertio, post regenerationem; quarto, post resurrectionem carnis: nunc quaestio praecipua est tantum de voluntate et viribns hominis in secundo statu. Verba illa Libertas et Liberam Arbitrium va rias habent significationes. Ut, homines fere omnes de his rebus pro sua parte alios aliter sentire, ta cite praetereamus, illas tantum eaium notiones con sideremus, quas, respectu ad ecclesiasticam certe do ctrinam habito, certas et ratas habendas esse, no strum est judicium. Quemadmodum ens unumquodque spirituale ita est liberum, ut, cum spontaneo voluntatis motu ve lit et agat, sit necesse, ita libertas hominis, qua; generaliter dicitur, ejus est voluntas sua sponte et vi sua, in se et ex se agens. Quam ob rem liber tas voluntatis, late percepta, nullam aliam significa tionem reddit, quam voluntatem semper lanium vo luntatem esse, vel, ut negatorio utamur definiendi rnodo, qua voluntas sit, ibi nullam vim valere nec naturae quandam necessitatem. Libertas itaque mi nime in eo est, quod voluntas ad certum quendam finem tendit; libertati nullius est momenti, guomodo velit et agat voluntas; nam, quodcunque velit, li bere semper vult et libera est. Quare e notione 10 ij ener all libertatis iutelligi non potest, unde certa voluntatis indoles re vera sit exorta, vel quam ob rem hoc vel illud velit homo. Sententia: ”homo est liber” significationem solam habet, hominem, qua liber sit, nihil nisi volentem esse, nec cogitari vel dici posse, hanc ejus rationem, salva hominis notione, vi ulla aut. necessitate natura: tolli posse. Liberum et voluntarium, dicit G erhardus, sunt syn onyma, ac voluntatem non liberam dicere, est per inde ac si quis dicere velit calidum absque calore. Libertas a coactione, qua lit, ut non possit voluntas cogi ad agendum aliquid contra suam inclinationem, nulla ratione umquam tolli potest. Quamobrcm co acte aliquid velle, contradictionem in adjecto infert. At dicit fortasse quispiam: quia igitur volun tas hominis libera est, aequaliter se habet ad bo num vel malum; sin minus, liber non erit. Responde mus verbis Vcn. Iternhardi de gratia et lib. arb.: Nemo putet ideo dictum liberum arbitrium, quod aequa inter bonum et malum potestate aut facultate versatur; alioquin nec Deus, neque angeli, sive boni vel mali, liberii arbitrii esse dicerentur; sed ex eo potius liberum arbitrium dicitur, quod sive in bono, sive in malo a:que liberam facit voluntatem, cum nec bonus quispiam, neque item malus dici debeat aut esse valeat, nisi volens. Libert as ergo intime quidem in natura ipsa li bera est; haec autem ipsa in Deo posita. Qua ex re caussam tum libertatis tum totius naturae nostrae originalem in Deo sitam videmus. Libertatem solum ex essentia sua cujusque personali petere, nec to tam ex l)eo dependenliam agnoscere, re ipsa idem est, ac Divinum Numen negligere et ignorare. Nec inde quidquam re vera intelligi et declarari potest. Sen tentia autem, nos, quamquam libertatis compotes, ex Deo non ab initio solum vita:, sed per totam etiam vitam pendere, minime sibi ipsa repugnat. 20 Quando vult Dei benignitas, nos liberi simus, li beros etiam vi sua omnipraesenti et conservanti, qua orta vita nostra rationalis manet et constat, nos con tinuo reddit. ”Hanc voluntatis humanae libertatem”, inquit Gerson (de consol, theol.), ”providentia divina non tollit vel excludit. Ut in naturaliter agentibus vim naturaliter agendi, ila in voluntarie agentibus vim libere agendi divina providentia conservat.” Quare quum ila res se habeat, ut essentia nostra libera solo Dei beneficio exsistat, libertas etiam non, nisi a ratione voluntatis divinas considerata, vere et per fecte percipitur. Unde patet, libertatem hominis non absolutam dici posse: est enim accepta vel deri vata et relativa. Deus unus summa ratione absolute liber est. Libertas ejus nullis limitibus coercita, sed absoluta, eadem est ac voluntas ejus aeterna et necessaria. Is etiam est, qui omnes naturas finitas non procreaverit solum, sed suam voluntatem iis etiam posuerit legem. Est omnis vita? principium atque linis. Ovåeig dya-D-og sl ptj eig 6 d-soQj dicit Christus Matth. 18: 17. Deus igitur quum solus summum bonum et verum sit, tum etiam, ea tantummodo vera et bona sint, necesse est, quae, ut ab una parte humana utique et creata sint, ab altera ta men, quamquam relative et derivate, quodammodo divina se esse monstrant. Divina hominis conditio vel lex divina naturae ejus imposita his verbis pronuntiata est Geneseos I: 2 G Ad imaginem Dei ita homo est creatus. Eadem, quae in lucem ho minem protulit, voluntas ad Dei etiam imaginem eum effecit, atque, ut magis magisque Deo evadat simi lis, monet j quae lex norma est naturae humanae et typus. Voluntas autem illa divina in homine cre ando non spectavit tantum, ut homo Dei similis tandem aliquando fiat, sed, quod spectavit, id etiam *21 effecit: houiinem 11011 ad imaginem solum sed etiam cum imagine sui creavit. Ut item Deus est amor, (1 Job. 4:8) ita, in similitudinem sui creatum, hominem in amo rem etiam creavit. Amor primum in Deum, deinde in homines, summa igitur est praeceptorum, quid? quod impleta lex est (Matth. 22: 57—40 j 1 Cor. 15 5 Rom. 15: 105 eet.). Qui amor ubi viget, ibi minime futilis est sensus, sed intellectum, voluntatem et sen sum in rectam viam induxit, veramque eis indidit vim et indolem. Quum jam homo ea conditione natus sit, ut amore ductus in Deo vivat, luec animi vita maxima verissimaque sit libertas et bealitudo, necesse est. At, dixerit fortasse quispiam, quomodo vita, quae eam habeat conditionem, ut amore Dei agi de beat, i. e. dependens et obnoxia quodammodo sit, libera diei potest? numne conditio quaelibet obnoxia notionem libertatis tollit? Ad have primum respon demus, entis uniuscujusque spiritualis veram in eo esse libertatem •— quo etiam modo, si proxime di cta respicimus, notio libertatis propius definitur, quam supra, ubi (jeneraliter tantum definita est — quod, si positive delinimus, suas proprice solummodo naturas lege summ a, in viribus suis evolvendis et adhibendis, determinatur, si negative, quod nulla re, qua: ver ce et germance natura: non solum non consentanea sit, sed etiam plane aliena et adversa, impeditur et tenetur, quo minus summa: natura: sute legi convenienter vi res suas evolvat. Quum igitur amor summa sit na- lurae humanae lex, homo vere est liber, si nulla res prohibeat, quo minus vires vitae sua; secundum hanc legem evolvat. — Hac in re moneamus deinde, id quod supra jam indicavimus, libertatem humanam non absolutam sed relativam esse, et, tota vita crea turarum omnesque earum facultates ab Eo depen dentes habeantur, oportere, qui ea procreaverit iis- que legem debitam constituerit. Libertas itaque En- 22 tis creati minime libertas ab oblitjatione et ju re Ii. e. licentia omni lege soluta, esse potest. Ut norma vel lex aeterna est, ita a;lerna etiam obligatio. — Praeterea perfunctorie vel etiam false cogitant ii, qui libertatem voluntatis infinitam tantummodo volendi aut non volendi potestatem habeant. Ut ipsa creati liominis vita non sua ipsius sed divina voluntate crea trice orta est, ita voluntas ejus 11011 abstracte modo vel quasi per se agit, sed substantia Entis creati est constituta. Vis voluntatis nisi cum viribus sub stantialibus conjuncta, qua;, simul comprehensa; et concepta;, hominem constituunt, cogitari 11011 potest. Quia sum, velle possum, et, qualis sum, talis vo luntas , idque non vice versa. Qui bonus est, bonum vult, qui malus, malum. Quod si protoplasti, imagine Dei et justitia ori ginali gavisi, ante lapsum vera; participes fuissent libertatis, eratne necesse, iidem tum illecebris pec cati et arbitrio quolibet boni malique essent majo res? At sine libero illo arbitrio lapsus hominis fi- eri non poterat. Qua; res autem quomodo accipi enda est? Haec ipsa difficilis de libero arbitrio ante lapsum quaestio est. Priusquam ad has, qua; jam propositae sunt, quae stiones solvendas adgredimur, hoc loco non incom modum forsitan sit, si mentionem liberi arbitrii, de quo quid in universum intelligendum sit, paucis praemittimus. ”Arbitrium”, inquit Ilo lla ziu, s ”dicitur ab ar bitrando. Arbitrari autem sumitur vel sensu vul gari, et significat judicare, judicium vel sententiam lerre, alque sic refertur ad intellectum; vel sensu forensi, et idem est, quod serio aliquid velle et de cernere, quo sensu refertur ad voluntatem.” ” Etsi vero”, secundum Thomam inquit G crhardus, ” li berum arbitrium est mentis et voluntatis facultas, raixta ex intelligentia et adpetitu, magis tamen ad ad petilum inclina!, liberi essciil. Quum Ens, libera conditione crea tu m , non sibi ipsum voluntatem dederit, nec legem natui a; sua; constitutivam tulerit, fieri non potest, quin legis hujus, siquidem liberum sit, servanda; aut recusandae consilium suscipere possit. Quo nul lum tale liberum arbitrium est, ibi non nisi neces sitas naturae valet. Ea non est D ei ratio. Qui cau sa sui Ipse efficiens est, suamque ipse voluntatem constituit, quam etiam aeternam posuit legem. Qui inde perfecte et absolute liber est. Quare etiam li bertas in Illo una et eadem est atque necessitas. Libertas igitur primorum hominum creatorum mora lis ea esset, necesse erat, ut libero quodam arbi trio labi etiam et peccare possent. Protoplasti prsr- Ieiea, id quod diligenter tenendum est, quamquam pi imitus boni, nondum tamen in bono erant con firmati, h. e. voluntas eorum nondum erat ad bo num ita determinata, ut, aliis caussis mota, se a bono 11011 posset avertere, sed ”erat in ea cWapig avinpccoewg, poterat velle bonum et nolle malum, pot- eiat etiam nolle bonum et velle malum.” IIoc liberum hominis arbitrium quomodo in u- niversum libertati Dei absoluta; conciliari possit, jam supra significavimus. Sed qui amorem Dei violaverit et voluntati divinae inobediens fuerit ab eaque desci sci it, isne libertatem Dei absolutam quodammodo circumscripsisse dici potest? At Deus, qui veram hominis libertatem in amore erga Se positam voluit, hunc ordinem ipse posuit, ut amor ille nemini ob trudi possit, et ita naturam amoris constituit, ut coactus nullus sit amor. Si igitur hominem invitum ad amorem erga Se cogeret, ordinem suum ipse tol leret. Sin vero homo inobediens Deum adducere posset, ut ordinem suum tolleret, tum demum liber tatem Ejus circumscriberet. Tantum igitur abest, «1 homo libertatem Dei inobedientia sua tollat, ut 25 conlra ordinem Ejus liberum et sanctum reddat ma nifestum. Hominem autem labi, non magis necessarium dici potest, quam fuit, in justitia originali perseve rare. Qui vero aeternam Dei et absolutam naturam solam considerat, is, nihil extra vel contra volunta tem Dei fieri posse, contendit; fore, ut aeternum et immutabile aeterni Dei consilium libero naturae creatae arbitrio tollatur, liaud cogitari posse; eamque ob rem quidquid peccati re vera est in consilio Dei po situm esse, itaque a Deo quodammodo decretum at- que ordinatum. Quam rationem Supralapsarii, quos dicunt, maximam partem sequuntur. Error, in quem illa incurrit- sentiendi ratio, praecipuus, credo, in eo est, quod momentum omni- potentiai divinae unum vel summum saltem habetur. Quae res si ita se haberet, nulla certc in creata qua dam natura libertas facile cogitari posset. Summum autem momentum sancti amoris est, qui in libera se manifestavit creatura, cujus etiam legem ita posuit, ut libertatem divinam non circumscribat aut tollat. Ad hanc naturae creatae libertatem, id quod jam vi dimus, non minus in vero bono perseverandi, quam contrarium eligendi potestas necessario pertinet. Per praeceptum Dei et sanctitatem concreatam protoplasti praeterea tentationem peccati superare et potuerant et debebant, ut, Deo volente, sanctitas illa concreata ex tenlatione ultro electa et acquisita evasisset, et liomo deinde in bono confirmatus esset alque in se irnaginem Dei coli et magis magisque referri pa teretur. Sed genus humanum non in hoc progressu nor mali versari, sed vi ordini legique iniqua peccati la borare, Scriptura Sacra et historia docet. Scriptura et historia hominem referunt lapsum, eum referunt, qui a lege natur te suae immanenti et primaria de fecerit. 20 Quomodo vero peccatum, respectu ad summum J)ci consilium de mundo halito, animabitur■? Quis difficilem lianc rem digne el indubitate enodare po terit? Alio omnino modo Deus, qui omnia mundi spatia, omnia tempora, initium fi nem que cujuscunque rei uno adspecto perlustrat, luee omnia videat, nc- cesse est, quam nos homines, qui rerum tantum partem cognovimus (I Cor. 15: 0). Sit licet pecca tum et semper maneat actus tantum rationis expers legique divinae repu(pians liberi hominis arbitrii, per versam in licentiam evagantis, itaque merito partus veluti monslrosus quidam creaturae finitae habendus, qui se a rebus divinis divellere conetur — , at sit tamen, si hanc, quam jam significavimus, peccati naturam respexeris, in consilio utique Dei omniscii omniaque comprehendentis et regentis recepta, ne- cesse est; integra vero pars haudquaquam censenda rationalis cujusdam evolutionis nec quoddam liber tatis humanae momentum, quo, Deo auctore, se in dies magis magisque explicet. iElernum amoris di vini genus hominum salvandi decretum peccatum etiam, quod praeviderit necesse est, respexit. Quod ipsum hoc loco significasse tantum sufficiat. Coronidis loco, quae alio loco diximus, jam af- ferre liceat: ”Quoniam vero haud facile ulla alia ratione, nisi ea, quam in primorum hominum lapsu narrando Moses ostendit, cui narrationi Novum quo que Testamentum sua auctoritate fidem lacii (Joh. 8: 44 ; Roni. 5 :1 2 seqq. ; 2 Cor. 11: 5 ; 1 Tim. 2 : 11; 1 Joh. 5:8} Apoc. 12: 9; 20: 2), peccatum exstitisse cogitare possumus, quin vel notionem peccati per vertamus, vel Dei sanctitatem et originale hominum liberum arbitrium, sine quo nulla esse 9l ‘ pecca torum imputatio, aut imminuere aut tollere omnino videamur; quum praesertim melius intelligamus, ho minem posse a mali dominatione liberari (quod ut fleri patiatur, et verbo divino et sua ipsius consci 2 7 entia numquam non admonetur), si malum non ad ipsam hominum naturam a primo perlinere, neque ab ea esse profectum, sed adventilium quiddam et extraneum putatur, praeterea quum infinitae licentia1 locus detur, si hanc gravissimam doctrinam, quam certo scire plurimum omnium interest, pro suo quis que ingenio non ad scriptum interpretetur — oh haec igitur omnia in iis, quae verbo revelato delapsu generis humani nobis divinitus tradita sint, eo magis quod in ceteris quoque rebus vitae nostrae gravissimis lidem habet fidemque meretur, adquieseendum est.” Historica certe veritate communis hominum vitio sitas nititur. Quae vero quo modo exorta sit7 id pro se quisque immediate et ex primo quasi fonte cogni tum 11011 habet5 revelatio sola divina hanc rem nos docet. Perversum et vitiosum animi cursum tam quam habitum quendam naturalem percipit homo. Conscientia duce peccati Iit conscius. Quae quidem conscientia, qnacum Deo ipso arctissime est con junctus, jam omnino, id quod usus vitae et experi entia docet, haudquaquam beatum et pacificum nobis affert testimonium, Deum, verum summum et bonum, nobis inhabitare, sed flagitans, quin immo accu sans, in homine loquitur. Bonum igitur et divinum aliud quid, a nobismet ipsis alienum et diversum vi detur, jamque pro illo: cupio, menti succurrit: de beo. Quod quidem ipsum non ex ipsa conscientiae natura, sed ex certa quadam accident ali et habitual! humanae naturae vi et indole explicari potest. Id certe testimonium perhibet, naturalem hominis habi tum et vitae ejus cursum alio versos esse, quam ad normam illam naturae humanae veram et originalem, de qua admonet conscientia. Cum cujusvis animi facultates aperiuntur, hio ipse legi non conformis vitae cursus cernitur. Non itaque extrinsecus venit, sed se ex interiore hominis natura profectam ostendit. Origo peccati apud uniinw 28 quemque hominem vitae, quam a parentibus aecepit, debetur. Sed vitiositatem connatam sic tantum afferre possumus, ut alia omnino sit conditio humano modo natij alia a Deo creati. Quoad substantiam qui pri mum creatus similis omnino fuit eorum, qui postea procreati et nati sunt. Creatio vero actus est plane divinus, conceptio et partus humanus. Procreatio et ortus cujuslibet a vi quadam creatrice, hominibus a Deo data, originem ducit. Quo solum modo ho mines jam inde a primo homine liberos procrearunt, qui ad imaginem sui facti erant (Gen. 3 : 5). Homi num propagatio vitae personalis eademque indolis personalis est propagatio. Qua autem in re perversa illa communis vitae humanae ratio sita est? Iu impio nimirum illo homi num sui studio, quod sancto et vero amori Dei suc cessit. Quin vita humana certum quendam cursum teneat et ad certum finem tendat, fieri non potest. Vacuum quiddam nullo modo esse potest. Homo, quippe cui natura moralis data sit, medius quasi et indifferens inter bonum et malum haudquaquam esse potest. Quum vero amore Dei non ducitur, in per versum et pravum rapitur. Tunc prava concupi scentia praecipue regitur, quae amore sui est consti tuta 5 amor enim mundi altera tantum forma ejusdem mentis est. Quum animus hominis dividi non possit, sed omnia in se conjuncta exhibeat, peccatum quo que partem tantum hominis, ceteris integris relictis, haudquaquam laedere potest. Ubi prava concupi scentia hominem regit, peccatum qualitas quaedam totius naturae affectionalis est. Quae cum ita sint, contraria sibique repugnans sententia procul dubio exsistit, si contendere ve lis, vitiosum illud sui studium propria sua vi in contrarium et sibi oppositum abire posse. Ut enim omnino fieri nequit, ut mala arbor bonos fructus ferat, sic, ut verba Sartorii afferamus, haud- quaquam fieri potest, ut pravum sui studium pro prio nisu et voluntate in contrarium vertatur 5 quae sententia sibi ipsa contraria esset. Libera ho minis voluntas, a natura data, id efficere non pot est 5 ipsa enim peccato corrupta est. Renovetur et sanctificetur, necesse est, antequam ad bonum sit propensa. Nec voluntas per se animum hominis fle ctere, nec in eo suo decreto convenienter sensus et consilia excitare vel tollere potest. Quod praecipue de amore praedicandum, qui, ubi deest, voluntate haudquaquam effici potest: est tamen nobis in primis injunctum, ut amori inserviamus, quod quidem no strum officium haudquaquam eo tollitur, quod id implere non possimus 5 liaec enim impotentia ipsa ef fectus et pars est peccati. Sic Paulus, Rom. 8: 7, ait: ”quod sapit caro inimicitia est adversus Deum. Legi enim Dei non subjicitur, neque omnino potest.” Qui homini naturali vim tribuunt proprio voluntatis nisu legem implendi, id hanc tantum ob caussam faciunt, quod pravum sui studium, quod hominis naturalis est, aut abnegant vel male dijudicant, aut contendunt, ad legem implendam perfectum amorem non esse necessarium. Libri nostri synibolici liberum arbitrium hoc praecipue respectu, cujus jamjam mentionem fecimus, commemorant, ut ipsa quoque Formula Concordiae indicat: ”quid hominis nondum renati intellectus et voluntas in ipsa conversione et regeneratione, ex propriis suis et post lapsum reliquis viribus prae stare possit.” Quod jam hac de re, rationi librorum symbolicorum convenienter, dictum est, re vera igi tu r cum communiter recepta sententia congruit: ' ’li berum arbitrium in spiritualibus est amissum”. De hias praeterea rebus cum Ecclesia ipsa, tum alii, ra tionem ejus secuti, tot verba fecerunt, ut de reliquo hoc loco breves omnino esse possimus. Cum status hominis naturalis talis sit, ut ipsa r>o voluntatis inclinatio pro pri usque cursus praecipue per versa sint, adeo ut conscientia jubens et accusans voluntati ejusque cupiditatibus repugnet, exinde se quitur, ut voluntas, respectu ad conscientiam habito, sua conlrariaque cupiditate adstricta teneatur. Quae tamen voluntatis conditio relativum tantum liberi ar bitrii defectum efficit, respectu nimirum ad spiritu a lia , i. e. sphaeram veri et summi boni, habito, adeo ut homini jam non integrum sit, actu suae vo luntatis animum suum summo bono i. e. amore, qui legis est sumina, implere. In ceteris vero rebus i. e. inferioribus liberum quoddam arbitrium restat. Sic etiam in sphaera mali liberum arbitrium invenitur, quoniam in eam non vis quaedam coactionis, sed in clinatio et ci12 t ’ ’’'as, hominem naturalem ducit. Non potest nisi velle malum, idem tamen vult sponte, non coacte. Consistit igitur quaedam arbitrii libertas cum peccati servitute, nam et peccat et non potest non peccare, et tamen libere peccat, ac peccare i- psum delectat j quamvis non nisi ad malum feratur, id tamen libere, i. e. ultro et sponte, non invitus aut coactus, eligit, totoque impetu ad illud fertur. In statu naturali homo, si summam, secundum quam natus est, legem respicimus, vera etiam li bertate privatus dici potest, quoniam prava concupi scentia vel innata cupiditate mali ita adstrictus et impeditus tenetur, ut verae et summae naturae suae legi convenienter se ipsum proprie et vere determi nare viresque vita; suae evolvere nequeat. Id vero haud contendimus, hominem ea intel lectus illuminatione eaque voluntatis libertate prorsus carere, qua in rebus externis facienda et omittenda determinare possit et, ne turpius erumpant peccata, coercere. Potest, etsi imperfecte, in vita externa, in rebus civilibus, malum fugere boriumque facere, quatenus lex ei injungit, et sic ”civilem justitiam” efficere. Neque hac in sphaera quaestio est de incli natione, qua; hominis est propria; se ipsum, liber tate omissa, cogere omnino potest, list enim ho mini facultas se ipsum cogendi, i. e. quasdam suas 'ires ita adhibendi, ut iinem etiam consequatur, qui intimis suis cupiditatibus repugnat. Quum vero sic in se ipso cogendo libertate quadam utitur, homo haud vere liber est dicendus, quum ad ita agendum im pellatur non sua voluntate, sed externis et ab ipsa personali voluntate alienis caussis. Quum homo quo que naturalis non omnem Dei conscientiam amiserit, certam quandam legalitateui internam etiam efficere potest i. e. obedicntiam quandam legis, qua; in ho mine locum obtinet, qui plus minusve justi boriique et obligationis cujusdam legis sibi conscius est. Cui quidem lega litati quamvis debita laus tribuatur (Horn. 4: 2), a vera tamen illa libertate longe distat, qua; 111 perlecto et sui conscio in Deum amore sita est, qui solus legem implet veramque vitam suppeditat, quique in animum illius tantum infunditur, qui per fidem verae viti, qui est Christus, insitus est (Joh. 4, 5). Quum vero omnes homines per peccatum origi nale pariter corrupti et ad res divinas infirmi sint, itaque regeneratio eorum per Deum solum effici pos sit, nuui igitur doctrina de libero arbitrio amisso ad absolutum praedestinationis decretum statuendum ne cessario ducit? Ad quae ex iis, qua; jam allata sunt, breviter responderi potest, sed id etiam hoc loeo admonendum, cuique homini post lapsum et capaci tatem esse opera Dei in se excipiendi et liberum ar bitrium gratiae divina* resistendi. Deinde etiam sta tuendum est, gratiam divinam in omnibus hominibus, serius oeiusve, ita resistentiam naturalem tollere et liberum arbitrium ita restituere, ut homo aut conti- nuala; efficacia; gratiae sese tradere, aut ipsi sua sponte omnino resistere» possit. Minime vim quan dam coactwam infert Spiritus Sanctus hominibus p & & & ?, & h ä k V i convertendis, sed ex nolentibns facit volentes, b. e* illis, qui per natnram nolunt, et non possunt nisi nolle, dat facultatem, nt per gratiam possint velle et vere velint. Quaenam vero est caussa, dixerit quispiam, cur alius sese gratiae tradat, alius eidem resistat. Hoc vel illud an non ex inaequali ipsius gratiae efficacia? et diverso animi liabitu, qui non ex hominis arbitrio est, dependet? Ad quae praecipue respondetur, quod jam allatum est ad observationem, homines, licet li berum arbitrium ex substantiali eorum habitu de pendeat hominibusque ante lapsum justitia fuerit o- riginalis, tamen labi potuisse. Liberae omnino est creatura^, quum de duobus oppositis eligendis quaestio oritur, libere alterutrum eligere posse; qua in re ta men observandum, quod nuper attulimus, esse o- mnino necessarium, gratia divina in homine na turali liberum arbitrium, respectn ad bonum habito, primum ita restitui, ut se ipsum ad non resisten dum sed sese continuatae efficaciae gratiae tradendum determinare queat. — In supra allatis jam admonui mus, libertatem etiam Dei, si liberum arbitrium ad mittimus, liaudquaquam sublatam vel imminutam co gitari posse. Diximus, efficaciam gratiae divinae id spectare, ut restituatur liberum hominis arbitrium. Quod vero summum non est judicandum. In quod gratia di vina tendit, id praecipuum est, ut vera adquiratur libertas , quae omne boni malique arbitrium nesciat, sed id tantum spectet, ut vires vitae spiritualis sese bonum versus exserant, ut est apud bonos angelos hominesque in statu gloriae. Quo quidem sensu actus gratiae id potissimum spectant, ut liberum ar bitrium tollant, licet respectu habito ad vitiosum, qui nunc est, hominis naturalis habitum, in id p ro xime tendant, ut liberum arbitrium, respectu ad sphaeram boni habito, restituatur. Facultas, quani divina g ra i i a restituit, ad veram Ubertatem adspi- randi, quod ipsurn cuique nulurae rationali maxime propositum est, libertas hominis moralis vocatur. Quam quidem libertatem Christus omnibus, qui no men Ejus vere profitentur, pollicitus est: tuv o tlog Vfjag sXfi’&fQU)(Trj, ovrux; iXevfrfQoi fafcrf}? (Job. 8: oO) M j c x (eterna et divina, lapsus hominum, historia et. persona Hedemtoris tria sunt momenta potissima, qua? in notione rederntionis, Scripturae Sacra? con venienter conceptae, versantur. Qua', quum summa sint Bibliorum et Christianismi, nisi vere compre hensa et ab omnibus suis partibus plane percepta fuerint, nullum firmum erit fundamentum theologiae 'ere Christianae, II. Pantheismus, ut omnia, quae sunt facta, ex pro cessu quodam plane necessario orta, ita malum etiam, iri hoc ipso scilicet processu positum, legi congruum esse re vera censet, i. e. ab ipso initio notionem ejus tollit, siquidem t\ dtuaozia iGnv rj ctvofjia (Job. 5 : 4). Qui siquidem errores, per quos homo se exculturus labatur, non sine numine divino factos esse, statuit, eosdem excusat, ut qui a mechanico quodam neces sitatis solius actu proficiscantur, et relationem sancti tatis et peccati prorsus contrariam et maxime distin guendam parum curat; in notione Deitatis summum divinum, attributum ethica? sanctitatis, in homine summum humanum, diversitatis inter bonum et ma- lurii linud conciliandae conscientiam, re vera tollit. in. Si doctrinam de libero arbitrio respicimus, pan theismus quidem, arbitrio repugnans, necessitatis usque ad libertatis carenliain extendit notionem, socinianis- 3 ö mus autem, si universum ejus ingenium spectas, ne cessitati contrarius, libertatem in arbitrium poene vertit, quid? quod ad libitum quoddam tendit. Si ecclesia Reformata illam et Romano-Catbolica hanc sententiam spirare quodammodo dici potest, illas inter Ecclesia nostra, ut supra dictum est, inediam bibliisque nisam tenere dici potest viam. IV. Quod ad doctrinam de Sacra Coena attinet, Eu- therana Ecclesia eandem inter Ecclesias ambas sociales inediam bibliisque positam tenet viam, quamquam illa; duae hac in re rationem ah illa, quam in libero arbi trio sequuntur, prorsus diversam inierunt. In mediam etiam inter Eutychianismi et Nestorianismi diversas de Persona Christi doctrinas ivit sententiam, ita scili cet, ut in hac doctrina explicanda Concilii Chalce- donensis interpretationes omnium constantissime tenu erit nostra ecclesia: ixdiöaaxo/jsv o^oXoysiv svet xai ror avrov XqiCiov ... ix åvo (fvtiswv aavyyvrcog, atQsrr- z ädiaigeiw g, dycoQtdmc yrooQigoiuvov, ■— e v n Q o d a i - TTOv xai f.nav vnochatfiv. V. Sit ut Sender cum ceteris ”m quo”, interpreta tionem Catinam Paulini hujus icfj co (Rom. K: 12 ), inerito reprobaveritj haec tamen, quam perhibent, falsa non fuit interpretatio, quam secutus Augusti nus 7 doctrinam suam de peccato originali et de im putation»; conceperit. L utherus, dictum illud ”die- iveil” interpretatum volens, ad eandem, quam A u - fjnstinus, accedit doctrinae rationem. Mullos etiam reprobata oflendit sententia, Deum omnibus homini bus lapsum Adamitioum imputare. Peccatum autem primi hominis originale non peculiare et privatum habendum est, sed totius quodammodo generis hu mani facinus: natura enim humana non extra illum sed tola in ejus persona versabatur. Cujus igitur 30 lapsu natura omnino humana re vera depravata c\4. Imputatio itaque peccati Adami id tantum significat, Deum naturam humanam, lapsu Adainitico deprava tam vitiosamque, reatui culpae et poena? obnoxiam habere* Vt. Principia Ecclesiae Evangelico-Lulherana?, quo rum unum formale dixerunt, alterum m ateriale, ar ctissime secum conjuncta sunt. Illud auctoritas Scri pturae Sacrae proprie canonica est. Atque ut omnis omnino forma> ne sit res vana et obventitia, a na tura materiae el argumenti proficiscitur, sic ha?c efiam materiale ecclesiae principium conlinet. Quia Chri stus via et veritas est, in Christo omnes Scriptura? Sacrae viae et veritates coeunt. Scriptura Sacra ver bum est de Christo, et id spectat, ut opus Ejus re- demtorium hominibus apertum tradat. ”Omnis Scri ptura divinitus inspirata ad salutem consequendam per fidem Jesu Christo habitam instituit” (2 Tim. 5: io, 16), VII. Quum igitur Christus unicum sit salutis funda-' mentum, quibus mediis gratia Ejus redemtoria et salvificans nobis offertur et communicatur, ea tantum vera media salutis sunt. Qua in ratione, in usu certe, si Scripturam Sacram respicimus, verissime omniumquc constantissime conservanda, sempiterna Ecclesiae Eutheranae veritas & praestantia versatur. VIII. Quamquam Christiani uniuscujusque hominis et ecclesiae maxime proprium est, Scripturam Sacram fidei christianae fundamentum profiteri, professio ta men formalis sola haud satis est sufficiens et proba bilis. Ubi vim suam exserere Verbo divino licet, ibi fulem etiam efficit, qtlae neque inertiam vult, nec mutam esse sibi non licere ignorat. Ubi chrisliana fides est, ibi vim suam ostendere vult facta confes- 57 stone, quae credentium omnium coronam in societa tem ecclesiasticam redigere possit. Consociante illa confessione omissa, nulla firmae durationis ecclesia visibilis est. IX. Falsum est notionique confessionis fidei et eccle- sice omnino contrarium, si minister ecclesiae cujus- dam infinitam, quaecunque ei libent, etiamsi a sym- bolicis ecclesiie ipsius libris aliena sint, docendi li bertatem propugnat. Illi igitur libri nihil aliud quam illam, quae summas generis liumani res attinet, fidem indicant, quam ingenua et libera ipsa librorum sym- bolicorum confessione sinceram et ab alienis et fal sis vindicatam velint confessores, quam unum inter mortales et Deum vinculum putent, in qua itaque, ut qua nihil sit majus, nihil verius, magis magisque se ipsos confirmatos velint. X. Fides et moralitas, diligenter et subtiliter com prehensae, sibi arctissime conjunctae sunt. Quarum mutuam rationem si quis rite explicare vult, fidem vilae ethicae fundamentum putet, oportet. Ea, quae ethica visa sint, quid sit fide amplectendum id quod hodie quoque aliquoties contendunt — statuere, qui dicunt, ilii perverse cogitant. Religio ita appen dix tantum moralitatis reddita re vera rationis Kan- tiance repetitio est. In qua ratione proximus pro gressus est Fichte, qui, moralismum secutus, de una autonomi hominis excellentia, ipsa sibi sufficient^, sollicitus, in Atheismum quendam incurrrit. Ab ini tio eodem si quis profectus constanter progreditur, ad alium etiam finem, merum naturalismum, perve nire poterit. XI. Una et conjunctim Theologiam dogmaticam at- que moralem tractare ad indolem Ecclesiae Exauge- 38 lico-Lutheran# aptissimum est. Si, ubi in materia tractanda ubertate copiosiore et per singula eundi ratione opus est, Ethice Christiana separatim per tractatur, principia ejus in Theologia dogmatica qu#- renda sunt. Magna meritissimis N itzsch (System der Christiichen Lehre), Sartorius (Die Lehre von der heiligen Liebe oder Grundziige der Evang.-Kirchli- chen Moraltheologie), Iiarless (Christliche Ethik), ceteris, debita est laus, quippe qui nostra aetate sen sum hujus rei in animos revocare conati sint. XII. liretschneider, S to rr, cel., quorum libris dog maticis, exposita de Ecclesia et de mediis salutis doctrina, positus est finis, aliis locis, quae ad doctri nam ’de novissimis” pertinent, inserentes, ab ordine Symboli Apostolici temere declinant. M arheineke, Schleiermacher, //a/m, cet. rationem rectius accepe runt Eschatologiae, ut quae spes Ecelesi# et redem- tionis sit finis et summa.