Krzemienie W Osadach Glacigenicznych Pagórów Chełmskich (Prahistoria - Geologia)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/312615188 Krzemienie w osadach glacigenicznych Pagórów Chełmskich (prahistoria - geologia) Article · January 2016 CITATIONS READS 0 263 4 authors: Jerzy Libera Radosław Dobrowolski 8 PUBLICATIONS 122 CITATIONS Maria Curie-Sklodowska University in Lublin 60 PUBLICATIONS 316 CITATIONS SEE PROFILE SEE PROFILE Marcin Szeliga Tadeusz Wiśniewski Maria Curie-Sklodowska University in Lublin Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, P… 18 PUBLICATIONS 14 CITATIONS 19 PUBLICATIONS 43 CITATIONS SEE PROFILE SEE PROFILE Some of the authors of this publication are also working on these related projects: Role of subfossil Ostracoda investigations for palaeoenvironmental studies: example from lacustrine sediments in the ChełmHills region (SE Poland) View project Klementowice - settlement in the eastern peripheries of Magdalenian culture circle (2013-2014) / Klementowice – obozowisko na wschodnich peryferiach magdaleńskiego kręgu kulturowego (2013- 2014) View project All content following this page was uploaded by Tadeusz Wiśniewski on 23 January 2017. The user has requested enhancement of the downloaded file. STUDIA NAD GOSPODARKĄ SUROWCAMI KRZEMIENNYMI W PRADZIEJACH Tom 8 KRZEMIEŃ NARZUTOWY W PRADZIEJACH Materiały z konferencji w Mądralinie w Otwocku, 18 20 października 2010 Pod redakcją Wojciecha Borkowskiego, Barbary Sałacińskiej, Sławomira Sałacińskiego Warszawa 2016 Studia na Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach, tom 8 Redaktor serii: Wojciech Brzeziński Redaktorzy tomu: Wojciech Borkowski, Barbara Sałacińska, Sławomir Sałaciński Recenzenci: prof . dr hab. Sławomir Kadrow prof. dr hab. Karol Szymczak Redakcja merytoryczna i techniczna: Barbara Sałacińska, Sławomir Sałaciński Korekta: Barbara Sałacińska, Sławomir Sałaciński, Autorzy Korekta tłumaczeń angielskich: Andrzej Leligdowicz Projekt okładki: Marek Zalewski, Sławomir Sałaciński Opracowanie komputerowe okładki: Jerzy Maciejewski Fotografie na okładce: Barbara Sałacińska, Sławomir Sałaciński Skład , obróbka elektroniczna ilustracji, druk i oprawa: Drukarnia J.J. Maciejewscy - Przasnysz © Copyright Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Autorzy , Warszawa 2016 © Copyright by Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Authors , Warszawa 2016 ISBN 978-83-60099-76-6 Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie ul. Długa 52, 00-241 warszawa, tel. 22 50 44 825 e-mail [email protected], fax 22 831 51 95 4 Spis treści Od Redakcji ................................................................................................................... 7 Zofia Sulgostowska Krzemienie kredowe pułapka dla początkujących (i nie tylko) badaczy ...................... 11 Dominik Kacper Płaza Uwagi o użytkowaniu surowców krzemienn ych w mezolicie Kujaw ............................... 21 Bogdan Balcer Uwagi na temat znaczenia krzemienia narzutowego bałtyckiego w neolicie ziem Polski 37 Marcin Wąs Krzemień pomorski w pradziejach Pomorza Gdańskiego ............................................... 43 Marcin Dziewanowski O zróżnicowaniu surowców krzemionkowych na terenie Pomorza Zachodniego. Przyczynek do klasyfikacji surowców krzemionkowych ze strefy dolnoodrzańskiej ....... 65 Barbara Sałacińska, Sławomir Sałaciński, Marek Zalewski Eksploatacja krzemienia narzutowego w międzyrzeczu Bugu i Narwi ........................... 79 Hanna Kowalewska- Marszałek Krzemień narzutowy w neolicie Wyżyny Sandomierskiej ............................................... 105 Jerzy Libera, Anna Zakościelna Potencjalne źródła skał krzemionkowych na terenie północnej części Kotliny Sandomierskiej ................................................................................................................ 133 Jerzy Libera, Radosław Dobrowolski, Marcin Szeliga, Tadeusz Wiśniewski Krzemienie w osadach glacigenicznych Pagórów Chełmskich (prahistoria geologia) 149 Dariu sz Bobak, Marta Połtowicz -Bobak Wykorzystanie krzemienia narzutowego na stanow iskach magdaleńskich w Polsce południowo -wschodniej przyczynek do badań .............................................................. 183 Andrzej Pelisiak Krzemienie narzutowe w społecznościach młodszej epoki kamienia i wczesnego okresu epoki brązu wschodniej części Karpat polskich i Podkarpacia ....................................... 193 Szymon Kalicki, Aljaksandra U. Zuyeva Znaczenie krzemienia narzutowego w rejonie kopalni krzemienia kredowego w Krasnym Siole zarys problematyki na przykładzie badań w latach 2008 2009 .......................... 213 Piotr Mączyński Wykorzystanie krzemienia narzutowego przez społecznoś ci późnomezolityczn e na stanowisku Dobryń Mały 7, pow. bialski .................................................................... 221 5 Grzegorz Osipowicz Wytwory krzemienne kultury późnej ceramiki wstęgowej z obiektu 53 na stanowisku 17 w Małych Radowiskach, pow. wąbrzeski ......................................................................... 237 Mirosław Furmanek, Mirosław Masojć Wykorzystanie krzemienia narzutowego przez społeczności kultury ceramiki wstęgowej rytej w świetle badań w Kostomłotach, stan. 27, pow. średzki ...................................... 259 Magdalena Sudoł, Kamil Adamczak Neolit yczny skład wióró w krzemiennych ze stanowiska 23 w Rogowie, powiat toruński 281 Katarzyna Pyżewicz, Witold Grużdź, Piotr Dmochowski Lokalna wytwórczość form czworościennych w Wielkopolsce. Wstęp do problematyki 309 Andrzej Bronicki (Pod)grupa wschodnio lubelska kultury amfor kulistych na Chełmszczyźnie zagadnienie wyposażania grobów w narzędzia, półsurowiec i materiał odpadkowy z krzemienia narzutowego rejowieckiego ............................................................................................. 343 Marcin Dziewanowski, Radosław Szemelak Wstępne wyniki badań tywiańskiego mikroregionu produkcyjnego ................................ 363 Jerzy Libera, Halina Taras Krzemień narzutowy w materiałach epok kamienia i brązu na stanowisku 1 w Dubecznie (Polesie Lubelskie) ..................................................................................... 381 Małgorzata Kuklińska, Mieczysław Bienia Depozyt rdzeni krzemiennych z przełomu neolitu i wczesnej epoki brązu na wielokulturowym sta nowisku Żółtki 6, pow. białostocki ............................................ 409 Tomasz Boroń, Tomasz Kowalski Ślady osadnictwa kultury trzcinieckiej w mikroregionie Nieborowej na Polesiu Lubelskim ......................................................................................................................... 425 Mariusz Kowalewski Dualizm surowcowo- technologiczny niżowego krzemieniarstwa z epoki brązu ............. 441 Wojciech Borkowski, Mariusz Kowalewski Grociki krzemienne z Mazowsza i Podlasia w świetle analizy surowcowo-technologicznej ............................................................................................ 455 6 KRZEMIENIE W OSADACH GLACIGEN ICZNYCHKrzemień PAGÓRÓW narzutowy CHEŁMSKICH w pradziejach Materiały z konferencji w Mądralinie w Otwocku, 18 20 października 2010 Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach, t. 8 Jerzy Libera*, Radosław Dobrowolski**, Marcin Szeliga*, Tadeusz Wiśniewski* * Instytut Archeologii Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej w Lublinie ** Wydział Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Marii Curie -Skłodowskiej w Lublinie Krzemienie w osadach glacigenicznych Pagórów Chełmskich (prahistoria geologia) Wstęp Kraina krzemieniem usiana, tak możemy mówić tylko o jednym mezoregionie Lubels z- czyzny Pagórach Chełmskich. Ten wyjątkowo malowniczy obszar zajmujący powierzchnię blisko 720 km 2, górujący nad piaszczystymi lub zatorfionymi równinami Obniżeń Dorohuc- kiego od zachodu oraz Dubienki od wschodu, ciągnie się łukiem od Krasnegostawu i Chełma ku Woli Uhruskiej nad Bugiem. Pokrywają go charakterystyczne wyspowe wzniesienia os ią- gające wysokości nie przekraczające 300 m n.p.m. Zbudowane są one z utworów kredowych (opok i opok marglistych), przykrytych czapami osadów trzeciorzędowych (piasków, zlepień- ców i piaskowców) oraz /lub czwartorzędowych (glacigenicznych sedymentów ze zlod owace- nia Odry), zawierających liczne eratyki, w tym konkrecje krzemienne (ryc. 1). Ryc. 1. Łukówek, pow. chełmski. Pryzma surowiaków krzemiennych zebrana z pobliskich pól. Fot. J. Libera Fig. 1. Łukówek, distr. Chełm . Pile of flint chunks collected from the neighboring fields. Photo by J. Libera 149 Jerzy Libera, Radosław Dobrowolski, Marcin Szeliga, Tadeusz Wiśniewski Rejony występowania skał krzemiennych zawsze koncentrowały uwagę społeczności pradziejowych poszukujących dobrego surowca do wyrobu narzędzi i broni. Jego udział w materiale zabytkowym starszych odcinków pradziejów niejednokrotnie dochodzi do 100 procent, tak więc stanowił surowiec wręcz strategiczny. Tak duża frekwencja krzemienia w inwentarzach jest pochodną wielu czynników, przede wszystkim dużej jego trwałości, doskonałej łupliwości, łatwej obróbki oraz powszechnej dostępności. Wszystkie te atrybuty spełniały skały krzemienne pokrywające rozległą część Pagórów Chełmskich, czyniąc ten region Lubelszczyzny niezwykle atrakcyjnym dla społeczności przemierzających te tereny na przestrzeni co najmniej 70 tysięcy lat. Na początku lat 50. XX wieku Stefan Nosek dla obszaru Polesia (w granicach ziem po l- skich) zestawił około pięćdziesięciu stanowisk pradziejowych. Do epoki kamienia zaliczył blisko dwadzieścia, przypisując je wyłącznie środkowemu lub późnemu neolitowi, z których tylko część zlokalizowana była