Priča O Nama
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
ADOPT SREBRENICA – PRIČA O NAMA 2 ADOPT SREBRENICA – PRIČA O NAMA PUBLIKACIJA NASTALA ZAHVALJUJUĆI PODRŠCI PREDSJEDNIŠTVA PROVINCIJE BOLZANO/BOZEN I SLUŽBE ZA OPŠTU UPRAVU 3 ADOPT SREBRENICA – PRIČA O NAMA PUBLIKACIJA ADOPT SREBRENICA - PRIČA O NAMA REALIZACIJA PUBLIKACIJE Bekir Halilović Valentina Gagić Lazić IZDAVAČ UG ADOPT SREBRENICA [email protected] Ul. Maršala Tita br.8, 75430 Srebrenica www.adopt-srebrenica.org FONDAZIONE ALEXANDER LANGER STIFTUNG BOLZANO/BOZEN ŠTAMPA PLANJAX PRINT, TEŠANJ 4 ADOPT SREBRENICA – PRIČA O NAMA ADOPT SREBRENICA PRIČA O NAMA Srebrenica, 2019. 5 ADOPT SREBRENICA – PRIČA O NAMA 6 ADOPT SREBRENICA – PRIČA O NAMA SREBRENICA Kratak pregled o istoriji Srebrenice uglavnom je preuzet iz naše prve samo- stalne publikacije „(U)Mjesto života - Izgled izgubljene prošlosti“ izdate 2018. godine, s određenim dopunama u dijelu o Genocidu u Srebrenici i u dijelu s kojim je „nadopunjen“ istorijski pregled u ovoj publikaciji - Srebrenica između dva svjetska rata. Smatramo da je pregled istorije od velikog značaja, posebno za publikacije vezane za udruženje kao što je ADOPT, a sve u cilju adekvatnog približava- nja i razumijevanja prilika zbog kojih zapravo i postojimo. Iako je istorijski pregled izuzetno skroman, posebno ako se u obzir uzme bogata istorija Srebrenice, ipak može biti od pomoći za bolje shvatanje njenog istorijskog značaja, kao i prilika u njenom političkom, društvenom i ekonomskom razvoju. I pored burne istorije koja je ostavila tragove na postojanje Srebrenice, ipak Genocid koji nosi njeno ime zasigurno jeste „najvažniji“ i najtragičniji istorijski, ali i događaj čije su posljedice i danas sveprisutne u životu Srebrenice. Posljedice Genocida u Srebrenici jesu tema na kojima ADOPT djeluje u cilju razumijevanja onog što se desilo, izgradnje obrasca suživota među stanovništvom i, možda najvažnije, svijest i učenje istorijskih lekcija kako se ono najgore među ljudima više ne bi ponovilo. SREBRENICA – PRIKAZ KROZ ISTORIJU „Srebrenica je mali, oko 1500 stanovnika brojeći, slikovit brdski gradić, kroz koji protiču Križevica i Čičevački potok. Odmah iznad grada, na jednoj uzbrdici, nalazi se turska tvrđava, a nešto dalje od nje, jedna lijepa, prošir- ena, srednjovijekovna, razrušena kula s dva tornja...“ Ovo je uvodna rečenica s kojom putopisac Hajnrih Rener (Heinrich Renner) u svojoj zbirci putopisa „Kroz Bosnu i Heregovinu - Uzduž i poprijeko“, nastale krajem XIX vijeka, počinje priču o Srebrenici, priču o njenom izgledu, prilik- ama, mogućnostima... Iako je od ovog zapisa prošlo više od jednog vijeka, izrazito turbulentnog civilizacijskog perioda, istorija je nastavila ostavljati svoje tragove i na prilike u Srebrenici (ratovi, razvoj ekonomije, genocid...). Zapravo, putopisac koji bi danas odlučio da posjeti Srebrenicu, priču o njoj bi mogao započeti jednos- tavno, istom rečenicom kao i Hajnrih Renner u svom periodu. Iako se mnogo toga i značajnog promijenilo, neke stvari su jednostavno ostale iste. 7 ADOPT SREBRENICA – PRIČA O NAMA Srebrenica je naseljeno mjesto u istočnom dijelu Bosne i Hercegovine. U administrativnom smislu organizovana je kao opština s ukupo 19 mjesnih zajednica (Brežani, Crvica, Gostilj, Kostolomci, Krnjići, Luka, Orahovica, Osatica, Podravanje, Potočari, Radoševići, Ratkovići, Sase, Skenderovići, Sk- elani, Srebrenica, Sućeska, Toplica, Vijogor). Graniči s opštinama Bratunac, Milići i Rogatica, a kao opština koja se nalazi na rijeci Drini graniči i sa susjednom Srbijom. Tokom višemilenijskog naseljavanja ovog područja, još od prahistorijskih i antičkih vremena, grad je promijenio nekoliko naziva među kojim: Domavia, Argentarija, Argentum i dr. Prvo spominjanje Srebrenice u pisanim izvorima pod ovim nazivom zabilježeno je 16. avgusta 1352. godine, kada dvojica dubr- ovačkih knjigonoša izjavljuju kako su na zahtjev Gruba Menčetića predali pismo Bevenjutiću (Bene de Benuennuta) „in Sebernica“. Inače, pojam Srebr- enica izveden je iz pojma srebrena voda, što aludira na postojanje rude srebra, po čemu je mjesto poznato i značajno. Zahvaljujući rudnom bogastvu, prije svega srebru, ovo mjesto bilo je interesantno za naseljavanje. Još su Iliri, prastanovnici Balkana, bili među prvim koji su iskopavali ovdašnje minerale (olovo, cink, srebro...). U antičkom periodu mjesto postaje interesantno Rimljanima koji, eksploatirajući srebro, u Srebrenici osnivaju svoje kolonije, odnosno, svoja naselja. Domavia je rimsko rudarsko naselje i metaluruški centar koje je postojalo u današnjim Sasama u Srebrenici. Prema iskopavanjima koje je obavio Ludwig Pogatschnig 1884-1885. otkrivena je gradska kurija (curia urbana) i gradsko kupatilo. Pored ostataka gradskih objekata, pronađeni su i određeni spom- enici i natpisi, među kojima su najznačajniji oni na kojima je zabilježen naziv mjesta (Domavia) i status municipija i kolonije. Značajni su i oni zapisi koji o Domavii govore kao središtu rudarske uprave za rimske provincije Panoniju i Dalmaciju. 8 ADOPT SREBRENICA – PRIČA O NAMA Pored Domavie u Srebrenici je postajao još jedan municipium koji se nalazio na teritoriji današnjih Skelana. Municipium Malvesiatium je, najvjerovatnije, ovaj status dobio još u prvom vijeku n.e. za vrijeme dinastije Flavijevaca. Pored spomenika pronađenih prilikom iskopina na ovom arheološkom lok- alitetu, istraživači su pronašli ostatke ili tragove zgrade vijećnice, palate i termi. SREDNJOVIJEKOVNI PERIOD Dolaskom njemačkih rudara Sasa prvom polovinom 14. vijeka, rudarska era ovog mjesta doživljava značajan preokret i uspon. Razvijanjem rudarstva i eksploatacijom srebra Srebrenica postaje interesantna za vladare i trgovce, koji će, svako na svoj način, osvajati i koristiti mogućnosti i bogatstva, ali ostavljati i značajne tragove kako na istoriju tako i na kulturu ovog mjesta i podneblja. Zbog geografskog i trgovačkog položaja, Srebrenica privlači trgovce iz Dubro- vnika koji na svom putu kroz Bosnu i Srbiju ovdje nalaze, može se reći, jednu vrstu strateškog uporišta u kojem osnivaju svoja naselja, odnosno kolonije. Razvojem rudarstva, trgovine i zanatstva, zatim razvojem stambene infrastr- ukture (privatnih i javnih objekata), postaje među najrazvijenijim gradskim naseljima u srednjovijekovnoj bosanskoj državi. O njenom značaju govori i postojanje kovnice novca u kojem su se, među ostalim, kovali i srebrenički dinari. Geografski položaj, odnosno položaj na rijeci Drini, granici između Zapadne i Istočne civilizacije, doprinio je strateškoj važnosti. U izvorima od 1389. godine spominju se carine u Srebrenici, a već početkom XV vijeka ona dobija status grada. O urbanoj razvijenosti svjedoči i činjenica da je u naselju bio sproveden i određeni sistem kanalizacije. „Tako je Srebrenica, jedino poznato naselje našeg srednjeg vijeka u kome je postojala neka vrsta kanalizacije“. U Srebrenici dubrovački trgovci imaju svoju jaku koloniju i stalne konzule. Grad ima vijeće purgara, svoj statut i rudarski zakon, što pokazuje osnove gradske samouprave. Ima i svoga kneza i gradski pečat. Tvrđava Srebrenik, namijenjena za zaštitu grada, smještena je neposredno na brdu iznad Srebr- enice. Kako bi ojačali svoj teritorij ali i ekonomski, strateški i drugi položaj, Srebr- enica je bila interesantna i različitim vladarima, tako da je u nekoliko navrata oduzimana, ali i ponovo vraćana u okrilje bosanske srednjovijekovne države. 9 ADOPT SREBRENICA – PRIČA O NAMA Od 1404. Srebrenica je u rukama Hrvoja Vukčiča Hrvatinića, od 1410. zauzi- ma je Ugarski kralj Sigismund Luksemburški (gdje je boravio 14-21.10. 1410.), a od 1411. u rukama vladara srpske despotovine, Despota Stefana Lazarevića. Bosanski vladari su uzalud pokušavali da povrate Srebrenicu. To im je uspjelo samo tokom 1446. godine u doba kralja Stjepana Tomaša. Evidentno je postojanje nekoliko desetina nekropola stećaka razasutih na cijeloj teritoriji opštine Srebrenica, nadgrobnih spomenika bogumilske vjers- ke zajednice, ali i onih zajednica koje su stećke prihvatili kao dio svoje tradicije. Bogumilska vjerska zajednica, najviše pod vladavinom bosanskog bana Kulina, naišla je na plodno tlo u srednjovijekovnoj Bosni, tako i Srebr- enici u kojoj su ostavili značajan kulturološki i istorijski trag. Kako bi se „nevjerstvo“ ukrotilo, odnosno jerez, u Srebrenicu, na granicu sa pravoslavnom Srbijom, dolaze katolički franjevci, zajedno s dubrovačkim trgovcima, koji osnivaju provinciju (franjevačku vikariju). Dolazeći, oni grade samostan i crkvu u XIII vijeku. Samostan se smatra najstarijim franjevačkim samostanom u Bosni i Hercegovini. Franjevci u Srebrenici spominju se od 1361. godine. Kapelan u Srebrenici se pominje 1376. godine. Za crkvu sv. Marije i samostan u Srebrenici, koji se nalazio u centru grada, dubrovački trgovci ostavljaju dijelove svoje imovine u novcu, srebru, odjeći, konjima. Kao gvardijan u Srebrenici 1454. godine pom- inje se Frančesko. U Čaglju kod Srebrenice bila je crkva sv. Nikole. Prema određenim izvorima opravdano je vjerovati da je u Srebrenici bilo i sjedište pravoslavne mitropolije. Važne političke promjene, kao i razni društveni uticaji, značajno doprinose razvoju grada. Srebrenica postaje privredni centar Srednjeg Podrinja u koji, pored Dubrovčana, dolaze i Kotari, Ulcinjani, Korčulani, Albanci, Grci, Os- manlije... Pored rudastva i trgovine Srebrenica postaje i značajan zanatski centar u XV vijeku. Od 34 zanata koji su postojali u Bosni, izvori potvrđuju postojanje njih 15 u Srebrenici. Tu su: zlatari, ljekari, kovničari, tkači, krojači, mesari, pek- ari, graditelji i dr. Grad ima mlinove, leprozorij i svoju klanicu. Razvijena je bila i kultura ove