DOCSLIB.ORG

Pobierz Numer 2019 W

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Pobierz Numer 2019 W 2019 2019 KRAKÓW 2019 ROCZNIK BIBLIOTEKI KRAKÓW, R. III 2019 ROCZNIK BIBLIOTEKI KRAKÓW / YEARBOOK OF BIBLIOTEKA KRAKÓW REDAKTOR NACZELNY / EDITOR-IN-CHIEF DR STANISŁAW DZIEDZIC / STANISŁAW DZIEDZIC, PH.D. SEKRETARZ REDAKCJI / EDITORIAL ASSISTANT JANUSZ M. PALUCH RADA NAUKOWA / EDITORIAL BOARD DR STANISŁAW DZIEDZIC – PRZEWODNICZĄCY / STANISŁAW DZIEDZIC, PH.D., CHAIRMAN PROF. DR HAB. PIOTR BOREK / PROFESSOR PIOTR BOREK, PH.D. DR KAROLINA GRODZISKA / KAROLINA GRODZISKA, PH.D. KS. PROF. DR HAB. JAN MACHNIAK / REV. PROFESSOR JAN MACHNIAK, PH.D. DR TOMASZ MAKOWSKI / TOMASZ MAKOWSKI, PH.D. PROF. DR HAB. ZDZISŁAW PIETRZYK / PROFESSOR ZDZISŁAW PIETRZYK, PH.D. MGR ANNA PIOTROWSKA / ANNA PIOTROWSKA, M.SC. MGR IZABELA RONKIEWICZ-BRĄGIEL / IZABELA RONKIEWICZ-BRĄGIEL, M.SC. DR TADEUSZ SKOCZEK / TADEUSZ SKOCZEK, PH.D. PROF. DR HAB. KRZYSZTOF STOPKA / PROFESSOR KRZYSZTOF STOPKA, PH.D. KS. PROF. DR HAB. JACEK URBAN / REV. PROFESSOR JACEK URBAN, PH.D. DR PAWEŁ WIERZBICKI / PAWEŁ WIERZBICKI, PH.D. MGR JERZY WOŹNIAKIEWICZ / JERZY WOŹNIAKIEWICZ, M.SC. KOORDYNATOR PROJEKTU / PROJECT COORDINATOR ANNA GREGORCZYK PROJEKT GRAFICZNY/ GRAPHIC DESIGN ELŻBIETA SZURPICKA ADIUSTACJA, REDAKCJA JĘZYKOWA I KOREKTA / MARK-UP, COPYEDITING AND PROOFREADING ANNA SZCZEPAŃSKA-KRASOŃ, JANUSZ KRASOŃ, MAGDALENA MATYJA-PIETRZYK TŁUMACZENIE / TRANSLATION MARTA SZCZEPANIK-FILARY, SZYMON PAWLUŚ, TEXTERIA SKŁAD, PRZYGOTOWANIE DO DRUKU / TYPESETTING AND PRE-PRESS PREPARATION WYDAWNICTWO FALL ISSN: 2657-5957 ISBN: 978-83-66253-18-6 © BIBLIOTEKA KRAKÓW, KRAKÓW 2019 WYDAWCA / PUBLISHER BIBLIOTEKA KRAKÓW PL. JANA NOWAKA JEZIORAŃSKIEGO 3 31-154 KRAKÓW WWW.BIBLIOTEKA.KRAKOW.PL E-MAIL: [email protected] TEL. 12 61 89 100 WERSJĄ PIERWOTNĄ CZASOPISMA JEST WERSJA PAPIEROWA. 4 Spis treści Stanisław Dziedzic PRZEDMOWA . 9 I. DRUGA WOJNA ŚWIATOWA . 13 Jacek Purchla ARCHITEKTURA III RZESZY W KRAKOWIE – DZIEDZICTWO KŁOPOTLIWE?. 15 Piotr Boroń NIEMIECKA ONOMASTYKA KRAKOWA W DOBIE OKUPACJI HITLEROWSKIEJ . 57 Stanisław Dziedzic PODZIEMIE TEATRALNE W OKUPOWANYM KRAKOWIE (1939–1945). 79 Jacek Olczyk ŻYCIE LITERACKIE W OKUPOWANYM KRAKOWIE (1939–1945). 125 II. NOWA HUTA . 153 Karolina Grodziska KRESOWE AKCENTY W INSKRYPCJACH NAGROBNYCH CMENTARZA GRĘBAŁOWSKIEGO . 155 Urszula Lisowska-Kożuch PEDAGOGICZNA BIBLIOTEKA WOJEWÓDZKA W KRAKOWIE – FILIA W NOWEJ HUCIE I JEJ DZIAŁALNOŚĆ NA RZECZ PLACÓWEK OŚWIATOWYCH NAJMŁODSZEJ DZIELNICY KRAKOWA . 171 Anna Grochowska KULTURA W NOWYM MIEŚCIE. O ROZWOJU ŻYCIA KULTURALNEGO W NOWEJ HUCIE W LATACH 1949–1956 . 217 Wojciech Machnicki MERCEDES Z NOWEJ HUTY . 249 5 ROCZNIK BIBLIOTEKI KRAKÓW, R. III 2019 III. OFERTA BIBLIOTEK A DOSTĘPNOŚĆ ODBIORU KULTURY. TEKSTY POKONFERENCYJNE. 257 Stanisław Dziedzic OFERTA BIBLIOTEK A DOSTĘPNOŚĆ ODBIORU KULTURY – WPROWADZENIE. 259 Jolanta Baran BARIERY ARCHITEKTONICZNE I SPOŁECZNE W DOSTĘPIE OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ DO DÓBR KULTURY . 263 Izabela Ronkiewicz-Brągiel, Paulina Knapik-Lizak WŁĄCZAJĄCA ROLA BIBLIOTEKI PUBLICZNEJ I JEJ PRACOWNIKÓW. 279 Bogdan Dąsal DZIAŁANIA AKTYWIZUJĄCE I INTEGRUJĄCE SPOŁECZNIE RÓŻNE GRUPY NIEPEŁNOSPRAWNYCH MIESZKAŃCÓW KRAKOWA, REALIZOWANE PRZEZ URZĄD MIASTA KRAKOWA . 287 Magdalena Świgost OD WYKLUCZENIA DO INTEGRACJI OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ W PERSPEKTYWIE ZADAŃ PEDAGOGICZNYCH . 291 Tomasz Makowski BIBLIOTEKA BEZ BARIER . 311 Zdzisław Pietrzyk OD SKRYPTORIUM DO WIRTUALNEJ CZYTELNI . 317 Andrzej Włodarek BIBLIOTEKA OPACTWA MNISZEK BENEDYKTYNEK W STANIĄTKACH . 327 Suzana Šturm-Kržić, Martina Juraga Kovač BIBLIOTEKA PUBLICZNA IM. VIKTORA CARA EMINA W OPATII – „NISZA” DLA WSZYSTKICH POTRZEBUJĄCYCH . 337 Serhii Anzhyiak SOCJALIZACJA INFORMACYJNA CZYTELNIKÓW O SPECJALNYCH POTRZEBACH W NOWOCZESNEJ BIBLIOTECE (Z DOŚWIADCZENIA PUBLICZNYCH BIBLIOTEK KIJOWA) . 347 Barbora Bieliková, Veronika Farbová DZIAŁANIA SPOŁECZNE W BIBLIOTECE MIEJSKIEJ W BRATYSŁAWIE. SZKOLENIE PSÓW TOWARZYSZĄCYCH . 353 Ágnes Kerékgyártó MAPOWANIE PRZESZŁOŚCI – WSPÓLNE BUDOWANIE TERAŹNIEJSZOŚCI . 357 Christine Sauer DIGITALIZACJA PISEMNEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO NA PRZYKŁADZIE BIBLIOTEKI MIEJSKIEJ W NORYMBERDZE. 367 6 SPIS TREŚCI IV. MISCELLANEA . 373 Jan Pieszczachowicz CAŁE ŻYCIE Z KSIĄŻKAMI. O PROF. JACKU WOJCIECHOWSKIM. 375 Izabela Ronkiewicz-Brągiel DAR PROF. BOLESŁAWA FARONA . 377 Bolesław Faron MÓJ KSIĘGOZBIÓR . 379 Stanisław Dziedzic, Tadeusz Skoczek MIĘDZYNARODOWE SYMPOZJUM „Z PASTORAŁEM PRZEZ KONTYNENTY” . 385 NAGRODA ŻÓŁTEJ CIŻEMKI . 389 „INSPIRUJE MNIE ŚWIAT, ŻYCIE…” – ROZMOWA Z KATARZYNĄ MAZIARZ . 389 „DLA MNIE JAKO ILUSTRATORA NAJWAŻNIEJSZA JEST WYOBRAŹNIA…” – ROZMOWA Z MAŁGORZATĄ ZAJĄC . 391 KRAKOWSKA KSIĄŻKA MIESIĄCA . 394 Zofi a Gołubiew KRAKÓW 1900 – PO PROSTU PIĘKNA KSIĄŻKA . 394 Janusz M. Paluch TEATR – PRYWATNY ŚWIAT JAROCKIEGO . 397 Stanisław Burkot LEKCJA GORZKIEJ I TRUDNEJ POEZJI . 400 Janusz M. Paluch ORGANISTA ŚWIATOWIEC! . 406 Janusz M. Paluch WIATRAKI GROZY . 408 Ewa Gałązka ONA TO BYŁA TAKA „SZUBIELA” . 409 Janusz M. Paluch POLSKI ROSJANIN… . 412 Aleksander Fiut PORTRET W RUCHU . 414 Janusz M. Paluch NIE BĄDŹ IDIOTĄ, PRZECZYTAJ… . 420 Janusz M. Paluch JEŚLI CZYTAĆ, TO ZAGAJEWSKIEGO! . 421 7 ROCZNIK BIBLIOTEKI KRAKÓW, R. III 2019 Wojciech Machnicki KOCMYRZÓW I WAWRZEŃCZYCE . 423 Wojciech Machnicki MIĘDZY ŚLĄSKIEM CIESZYŃSKIM A KRAKOWEM . 428 KRONIKA BIBLIOTEKI KRAKÓW – 2019 ROK . 431 BIOGRAMY . 448 WYDAWNICTWA I PRODUKCJE FILMOWE BIBLIOTEKI KRAKÓW W 2019 ROKU . 453 Przedmowa Zgodnie z zamysłem wydawania „Rocznika Biblioteki Kraków”, który miał zostać urzeczywistniony wraz z powołaniem 1 stycznia 2017 roku jednej, ogólnomiejskiej biblioteki Miasta Krakowa, powstałej w wyniku połączenia czterech samodzielnych bibliotek, a będących ustawowymi reliktami dawnych dzielnic budżetowych – ukazuje się oto trzeci tom tego periodyku, kompozy- cyjnie nawiązujący do obu poprzednich, zawartością treściową odmienny, ale komplementarny. Organizator Biblioteki – Miasto Kraków – nadając głosami Rady Miasta, na wniosek Prezydenta Krakowa, statut Bibliotece Kraków, przewidział dla naj- większej wówczas samorządowej biblioteki w Polsce wiele zadań wykracza- jących poza tradycyjne sfery działalności, właściwe dla oczekiwań i potrzeb rozwojowych mieszkańców potężnego i znaczącego w Europie ośrodka uni- wersyteckiego. Standardy i funkcje nowoczesnej biblioteki, opartej na najnow- szych systemach i programach technologicznych, nie tylko muszą być blisko czytelnika – użytkownika bibliotecznych zasobów i ofert, ale także wypełnić na najwyższym możliwie poziomie oczekiwane przez lokalne społeczności i środowiska funkcje kulturotwórcze. Obok więc rozwijanej i pielęgnowanej działalności podstawowej Biblioteka Kraków podejmowała wiele ważnych wy- zwań nie tylko środowiskowych, ale i śmiało wykraczających poza tradycyjne i uznawane za niezbywalne formy działalności, włączała się w liczne projekty i poczynania miasta, organizowała pod jego patronatem prestiżowe imprezy 9 ROCZNIK BIBLIOTEKI KRAKÓW, R. III 2019 miejskie i ogólnopolskie, uczestniczyła w konkursach grantowych: lokalnych, lecz najczęściej wszakże resortowych – rządu polskiego. A wszystkie te zabiegi i działania podejmowane były głównie z myślą o podniesieniu poziomu czy- telnictwa w Polsce, upowszechnianiu wśród reprezentantów różnych pokoleń kultury czytelniczej oraz pozyskiwaniu najmłodszego pokolenia. Zadania to niełatwe, bo w parze z zarysowanymi celami muszą iść atrakcyjne i ponętne dla określonych grup wiekowych potencjalnych czytelników i użytkowników bibliotek formy działania. Poziom czytelnictwa w Polsce – zwłaszcza w prze- działach wiekowych objętych obowiązkową edukacją – jest katastrofalny. Nie radzą sobie z tym problemem szkoły, które od kilku dziesięcioleci przeżywają już nie tyle stan głębokiego kryzysu, ile wręcz zapaści. W kraju o szczególnie wysokim wskaźniku scholaryzacji, zwłaszcza na poziomie wyższym, odczuwany jest coraz powszechniej problem postępującej ignorancji i wtórnego analfabe- tyzmu. Biblioteki, zwłaszcza publiczne, muszą być świadomymi swoich celów edukacyjnych sojusznikami szkół. Biblioteka Kraków, nie posiadając jeszcze docelowej siedziby głównej z no- woczesnymi czytelniami, pracowniami i salami wystawowymi, a dysponując bez mała 60 fi liami rozlokowanymi w różnych rejonach miasta, należy – jak stwierdził podczas ostatniej konferencji naukowej, w styczniu 2019 roku, dyrektor Biblioteki Narodowej dr Tomasz Makowski – do tych nielicznych w Polsce wielkomiejskich bibliotek publicznych, w których czytelnictwo roś- nie, zwiększa się też systematycznie liczba stałych czytelników, korzystających regularnie z naszych zasobów i ofert. W roku 2019 dwa pierwsze wiodące w „Roczniku Biblioteki Kraków” działy tematyczne narzuciły uwarunkowania rocznicowe dla Krakowa, jego tożsa- mości i zrozumienia jego specyfi ki znaczące. Pierwszy dotyczy 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej, a w konsekwencji różnych aspektów życia w oku- powanym przez III Rzeszę mieście; drugi – Nowej Huty, w 70-lecie stworzenia wielkiego podkrakowskiego kombinatu oraz dzielnicy, która miała być socjali- styczną przeciwwagą dla konserwatywnego Krakowa, a stała się – choć nie od razu – jego integralną, ważną społecznie i kulturowo częścią. Jacek Purchla w obszernym szkicu Architektura III Rzeszy w Krakowie pisze o pomijanych do niedawna zagadnieniach związanych z szerokimi okupacyj- nymi planami przebudowy Krakowa, jego „odpolszczenia” i przekształcenia 10 PRZEDMOWA go w Norymbergę Wschodu. Wiązały się z tym projektem między innymi pla- nowana zabudowa Błoń gmachami administracji rządowej oraz traktowana alternatywnie budowa dzielnicy rządowej na Dębnikach. Mimo późniejszych
Load more

Recommended publications
  • Tekstualia 02(57)19 Tekst.Indd
    Katarzyna Długoszewska-Tamoń ORCID: 0000-0001-7175-0480 Bohater jako współautor. Obecność Zuzanny Ginczanki w tomie Józefa Łobodowskiego Pamięci Sulamity1 Abstract A literary character as a co-author: The presence of Zuzanna Ginczanka in Józef Łobodowski’s book of poems Pamięci Sulamity („In memory of Shulamite”) The article is devoted to the relationship between the work of Zuzanna Ginczanka and the vo- lume of poetry Pamięci Sulamity (In memory of Shulamite) by Józef Łobodowski. The use of stylized elements referring to the work of other writers is characteristic of Łobodowski’s writing. The article addresses the question of how Zuzanna Ginczanka, the poet’s friend from his youth, is present in his volume In memory of Shulamite. A relevant context for such an examination is the problem of writing after the Holocaust and the idea of God’s silence in the face of the tragedy of war. The article also discusses the infl uence of the biblical tradition, in particular the Song of Songs, on the works of Zuzanna Ginczanka and Józef Łobodowski. Key words: Łobodowski, Ginczanka, Shulamite, literary character, stylization, Song of Songs Słowa klucze: Łobodowski, Ginczanka, Sulamita, bohater literacki, stylizacja, Pieśń nad Pieśniami „Całe czterdzieści lat! A ciągle jesteś młoda, / jakby to były naszej przyjaźni lata najpierwsze…”2. Słowa te wypowiada podmiot liryczny utworu pochodzącego z wydanego w 1987 roku tomu Józefa Łobodowskiego zatytułowanego Pamięci Sulamity, poświęconego Zuzannie Ginczance w czterdzieści dwa lata po jej tragicznej śmierci. To książka wyjątkowa z kilku powodów, napisana wspomnieniami młodości i przedwojennych uczuć i zdarzeń, które pomimo upływu lat pozostały w pamięci twórcy.
    [Show full text]
  • Przegląd -Cz-4 Net-Indd.Indd
    pejzaże kultury Urszula Chowaniec Feminism Today, or Re-visiting Polish Feminist Literary Scholarship Since 1990s Almost every time the gendered perspective on a particular issue (so often called oblique- ly the woman’s voice) appears in the media, it is immediately confronted by the almost for- mulaic expression “feminism today,” which suggests instantaneously that feminism is, in fact, a matter of the past, and that if one needs to return to this phenomenon, then it requires some explanation. Such interconnections between gender, women and feminism are a con- stant simplifi cation. The article seeks to elaborate this problem of generalization expressed by such formulas as “feminism today.”1 “Feminism today” is a particular notion, which indeed refers to the long political, social, economic and cultural struggles and transformations for equality between the sexes, but also implies the need for its up-dating. Feminism seems to be constantly asked to supply footnotes as to why the contemporary world might still need it, as though equality had been undeniably achieved. This is the common experience of all researchers and activists who deal with the ques- tioning of the traditional order. Even though the order examined by feminism for over 200 years has been changed almost all over the world to various extents, the level of equal- ity achieved is debatable and may still be improved in all countries. Nevertheless, the word feminism has become an uncomfortable word; hence its usage always requires some justi- fi cation. During the past few years in Britain, attempts to re-defi ne feminism may be noted in various media.
    [Show full text]
  • Difficult Topics in Teaching About Polish - Jewish Relations During the Occupation and in the Post-War Period
    DIFFICULT TOPICS IN TEACHING ABOUT POLISH - JEWISH RELATIONS DURING THE OCCUPATION AND IN THE POST-WAR PERIOD. Grzegorz Siwor Polish-Jewish relations in the years of World War II and just after its end is a topic that is extremely important but difficult to undertake in a Polish school. Seemingly, teachers of History, Polish, Knowledge About the Society, Religion, Ethics, Knowledge About Culture have many opportunities to address the topic of the Holocaust in their lessons, but in practice, we often have to deal with the escape of teachers and pupils from the essence of this issue. This escape consists either of a casual "reworking" of the material and brushing it off with a few clichés and phrases, or more or less conscious defense against knowledge that could in any way violate the national-religious mythology and the identity status quo. In other words, in the school practice it is more convenient to avoid the Jewish topic. On the one hand, my workshops could be an impulse to rethink difficult issues anew, on the other, they should provide participants with specific didactic materials and proposals for their use in lessons. We worked using a variety of cultural texts and source materials: 1. We talked about the fluidity of the role of the executioner, witness, and victim on the basis of the movie Przy torze kolejowym directed by Andrzej Brzozowski connecting it with a fragment of Zofia Nałkowska’s Medallions, on the basis of which he was filmed. 2. We spoke about Poles’ crimes committed on their Jewish neighbors in hiding on the example of Pawel Łoziński's documentary Miejsce urodzenia (1992).
    [Show full text]
  • “My Gaze As Sharp As a Pin / Penetrates the World”
    Czytanie Literatury http://dx.doi.org/10.18778/2299-7458.08.23 Łódzkie Studia Literaturoznawcze 8/2019 ISSN 2299–7458 KAROLINA KRÓL e-ISSN 2449–8386 Adam Mickiewicz University in Poznań 0000-0003-4082-2183 245 “MY GAZE AS SHARP AS A PIN / PENETRATES THE WORLD”... “My Gaze as Sharp as a Pin / Penetrates the World”: The Colourful Dailiness in the Poetry of Zuzanna Ginczanka Words connected with seeing, watching, and observing often appear in the poetry of the author of Chińskie bajki o La-Licie (Chinese Fairy Tales of La-Lita). “My gaze as sharp as a pin penetrates the world”1, the poet writes as many as three times. The phrase appears for the first time in her manuscripts in her juvenile poem titled Zmysły (Senses)2. Ginczanka did not include this work in her poetry book and decided not to make it public in any other way. She wrote a comment on the margin: “to be used elsewhere”. The cited fragment of the poem was used in the subsequent years in Sea Hunt3 and Fizjologia (Physiology)4. It is of particular importance to see the second instance of using the quoted phrase. The female subject, talking with the sea in the poem, rais es the topic of epistemology in simple words, speaking about her ways of getting to know the world; these ways are closely based on senses, particu- larly on sight, hearing and taste5. “The full bay of events / I’ll catch in a net 1 Translation by Marek Kazmierski. Other quoted poems in the translation by Marek Kazmierski include: Sea Hunt, Grammars, Purview, This One Thing, Pride, Declaration, Of Centaurus, Process, and Seafaring.
    [Show full text]
  • Ginczanka PRZEPIS NA PROSTOTĘ ŻYCIA a RECIPE for SIMPLICITY of LIFE
    Ginczanka PRZEPIS NA PROSTOTĘ ŻYCIA A RECIPE FOR SIMPLICITY OF LIFE TEATR ŁAŹNIA NOWA – INSTYTUCJA KULTURY MIASTA KRAKOWA GINCZANKA. Zuzanna Ginczanka (właśc. Zuzanna Polina Gincburg) była piękna, utalentowana i podziwiana. „Tuwim w spódnicy”. „Gwiazda Syjonu”, PRZEPIS NA PROSTOTĘ ŻYCIA „Rachela z Wesela Wyspiańskiego”. Żydówka, Rosjanka, Cyganka GINCZANKA: A RECIPE FOR SIMPLICITY OF LIFE czy jednak Polka? Chciała być Polką i do tej wyśnionej, wymarzonej Polski przez całe życie ją ciągnęło. Do języka, ludzi, książek i miejsc. TEKST / TEXT: Jako poetka nie miała łatwo. Mężczyźni widzieli w niej trofeum, ciało, Piotr Rowicki dziewczynę, z którą warto się pokazać, ale niekoniecznie dyskutować. REŻYSERIA / DIRECTION: Anna Gryszkówna Była ulubienicą Juliana Tuwima i Witolda Gombrowicza. Publikowała SCENOGRAFIA, KOSTIUM / STAGE DESIGN AND COSTUME: w „Wiadomościach Literackich” i „Skamandrze”, współpracowała Anna-Maria Karczmarska ze „Szpilkami”. Spotykała się ze skamandrytami w restauracji MUZYKA / MUSIC: Michał Lamża Ziemiańskiej w Warszawie, a z Witoldem Gombrowiczem – KONSULTACJA MERYTORYCZNA / FACTUAL CONSULTATION: w kawiarni Zodiak. Agata Araszkiewicz REŻYSERIA ŚWIATŁA / LIGHTNING DIRECTION: Ostatni rok życia spędziła w Krakowie, ukrywając się m.in. w kamienicy Mateusz Gierc przy ul. Mikołajskiej 26. Prawie nie wychodziła na ulicę, jej „ormiańskie WYSTĘPUJE / FEATURING: Agnieszka Przepiórska papiery” wydawały się zbyt słabe. Mimo to pod koniec wojny została PRODUKCJA / PRODUCTION: aresztowana przez Gestapo. Zginęła w wieku 27 lat. Teatr Łaźnia Nowa w Krakowie, Teatr na Plaży w Sopocie PREMIERA / PREMIERE: Jako mała dziewczynka Zuzanna klęczała przebrana za anioła 6–7–8 marca / March 2020, Teatr Łaźnia Nowa w witrynie sklepu w Równem. Żywa reklama zbliżających się Świąt. W spektaklu wykorzystano fragment filmu z Zuzanną Ginczanką z kawiarni Adria w Warszawie (1936) dzięki uprzejmości United States Holocaust Memorial Museum (gift of Julien Bryan Archive).
    [Show full text]
  • Życie Literackie W Okupowanym Krakowie (1939–1945)
    „Gazeta Żydowska” z 15.04.1942. Skrzynka literacka JACEK OLCZYK Uniwersytet Jagielloński / INALCO Życie literackie w okupowanym Krakowie (1939–1945) Życie literackie w pierwszych miesiącach wojny uległo w Krakowie, jak i w całym kraju, rozproszeniu. Na początku sierpnia wielu krakowskich pisa- rzy, którzy zdążyli zadebiutować przed wojną, takich jak Kornel Filipowicz, Józef Andrzej Frasik, Tadeusz Hołuj, Leon Kruczkowski, Wojciech Natanson czy Lech Piwowar, otrzymało karty powołania do wojska. Ten ostatni został zamordowany w Katyniu. Janusz Meissner, pilot, który 31 lipca 1939 roku przeszedł w stan spo- czynku, miesiąc później został zmobilizowany i wziął udział w kampanii wrześ- niowej. Spora część pisarzy, wśród nich Tadeusz Peiper, Leon Chwistek czy Tade- usz Boy-Żeleński, schroniła się jesienią 1939 roku we Lwowie, który był wówczas miastem względnie bezpiecznym. Ci dwaj ostatni zostali zamordowani, przeżył tylko Tadeusz Peiper, który pierwszy okres wojny w Krakowie opisał w autobio- grafi cznej powieści Pierwsze trzy miesiące. Po 17 września szybko się okazało, że nie ma gdzie uciekać. Tego samego zdania był Stanisław Ignacy Witkiewicz, który dzień po wkroczeniu Sowietów do Polski targnął się na swoje życie, podcinając sobie tętnicę szyjną i zażywając weronal. Presji chwili nie wytrzymał także Józef Gałuszka, który kilka dni wcześniej, 6 września, popełnił samobójstwo pod Anno- polem. Wielu pisarzy schroniło się na wsi, jak Adam Polewka czy Julian Przyboś, wracający do swojej rodzinnej Gwoźnicy. Część w Krakowie jednak pozostała lub po chwilowej ucieczce, jak Witold Zechenter, powróciła do miasta. 125 ROCZNIK BIBLIOTEKI KRAKÓW, R. III 2019 Nie każdy miał jednak szansę, jak Zechenter, załatwienia sobie odpowied- nich dokumentów, aby móc w miarę swobodnie poruszać się po mieście.
    [Show full text]
  • Zuzanna Ginczanka
    Józef Łobodowski Źródło: Pamięci Sulamity, Toronto, 1987. Zuzanna Ginczanka W roku 1933 zgłosiłem się do 44 pułku strzelców kresowych, stacjonowanego w Równem Wołyńskim, aby w miejscowej podchorążówce odbyć służbę wojskową. Jeden z moich kolegów, lwowianin ormiańskiego pochodzenia, powiada mi któregoś dnia, że ma w Równem dalekiego krewnego, który pisuje wiersze i, dowiedziawszy się o moim pobycie w podchorążówce, bardzo mnie chce poznać. Tak doszło do kontaktu z młodym ówcześnie poetą, Janem Śpiewakiem. Właściwie był to literacki pseudonim, syn nieco zmienił nazwisko. Swego czasu przejrzałem wspomnienia Jana Śpiewaka, pt. „Przyjaźnie i animozje”, wydane jeszcze za życia pisarza, zmarłego w roku 1965. Był on chyba rok, albo dwa ode mnie starszy, więc należy uznać ten zgon za o wiele przedwczesny. Potem książkę odłożyłem i dopiero po kilkunastu latach przeczytałem dokładnie. Jan Śpiewak! Komu na emigracji nazwisko coś mówi?! Czytając książkę, bez trudu wyłowiłem wszystkie błędy i niekonsekwencje, od których ten tekst się roi. Wystarczą tytułem przykładu dwa fragmenty. Oto one: „Pewnego dnia – pisał Śpiewak – matka wspominała, że córka znajomych pisze wiersze. Jest w 7 klasie. Zaciekawiła mnie ta znajomość… W 1934 r. poznałem w Równem Zuzannę Ginczankę (str. 190)”. Nie, bo ja poznałem dziewczynę za pośrednictwem tegoż Śpiewaka w jesieni 1933 roku. A w ostatnim rozdziale książki rozmowa ze Stanisławem Piętakiem. „Kiedy i gdzie poznaliśmy się?”. „Poznaliśmy się wczesną jesienią 1934 w Warszawie na ulicy. Szedłem z Zuzanną i Józkiem Łobodowskim, był to róg Mazowieckiej i Traugutta, południe, Zuzanna szła w stronę uniwersytetu…”. „Podziwiam twoją pamięć – zachwycił się Śpiewak – jak plastycznie przypominasz minione czasy. Idźmy dalej śladami wspomnień!” „Byłem wtedy – Piętak dalej snuje swoją bajkę – po wydaniu drugiego mego tomu, Legendy dnia i nocy, chorowałem, mieszkałem na Radnej 10, razem z Domińskim…” (str.
    [Show full text]
  • Jak Burgund Pod Światło
    Książka ta podejmuje zamiar nie tylko rocznicowego upamiętnie- nia Zuzanny Ginczanki, ale i faktycznego przywrócenia jej herstorii, nie tylko uczynienia z tej ostatniej ważnej części historii literatury, ale i frapującego doświadczenia lekturowego i pamięciowego. Przez pryzmat Ginczanki pokazuje zawikłaną kobiecą opowieść o XX wieku, o przedwojennej Polsce, o wojnie i Zagładzie, o płci, o byciu dziewczynką, dziewczyną i kobietą, o doświadczeniu jak burgund pod światło... i pracy twórczyni; ale także o pamięci o kobietach, o jej zało- żeniach, wykluczeniach, opresji, i o próbie jej przekształcania; o braku solidarności i o staraniach o solidarność. szkice o Zuzannie dr Maria Kobielska jak burgund pod światło... jak burgund Ginczance Zapisy olśnień, do których sprowokowały autorów redaktorki tomu, w znacznym stopniu rozpraszają mrok nieobecności Ginczanki, dowodząc, jak ważna może być ta poezja dla współczesnych. Są także świadectwem dużego potencjału aktywności akademickiej otwartej na eksperymentowanie, sięganie po innowacyjne formy badawczych praktyk i wypowiedzi, poprzedzone kompleksowym i krytycznym namysłem nad obszarem kultury, który pragnie zro- zumieć (nieuchronnie go modyfikując). dr Karina Jarzyńska 1 kultury pamięci ]{ memory cultures ]{ jak burgund pod światło... szkice o Zuzannie Ginczance kultury pamięci ]{ memory cultures Kraków 2018 Karolina Koprowska Sylwia Papier Roma Sendyka Ginczanka i Kraków Pomysł na upamiętnienie poetki zrodził się dawno temu. W 2010 roku na Wydziale Polonistyki odbywało się seminarium licencjackie dotyczące antropologii rzeczy. Obrusy – szafy – prześcieradła – drogocenna pościel – i suknie, jasne suknie. Wiersz *** (Non omnis moriar) Zuzanny Ginczanki szybko pojawił się w centrum myśle‑ nia tych kilkunastu osób, które brały udział w zajęciach. Książki Agaty Araszkiewicz (Wypowiadam wam moje życie. Melancholia Zuzanny Ginczanki z 2001 roku) i Izoldy Kiec (Ginczanka.
    [Show full text]
  • Ginczanka PRZEPIS NA PROSTOTĘ ŻYCIA a RECIPE for SIMPLICITY of LIFE
    Ginczanka PRZEPIS NA PROSTOTĘ ŻYCIA A RECIPE FOR SIMPLICITY OF LIFE TEATR ŁAŹNIA NOWA – INSTYTUCJA KULTURY MIASTA KRAKOWA GINCZANKA. Zuzanna Ginczanka (właśc. Zuzanna Polina Gincburg) była piękna, utalentowana i podziwiana. „Tuwim w spódnicy”. „Gwiazda Syjonu”, PRZEPIS NA PROSTOTĘ ŻYCIA „Rachela z Wesela Wyspiańskiego”. Żydówka, Rosjanka, Cyganka GINCZANKA: A RECIPE FOR SIMPLICITY OF LIFE czy jednak Polka? Chciała być Polką i do tej wyśnionej, wymarzonej Polski przez całe życie ją ciągnęło. Do języka, ludzi, książek i miejsc. TEKST / TEXT: Jako poetka nie miała łatwo. Mężczyźni widzieli w niej trofeum, Piotr Rowicki ciało, dziewczynę, z którą warto się pokazać, ale niekoniecznie REŻYSERIA / DIRECTION: Anna Gryszkówna dyskutować. Była ulubienicą Juliana Tuwima i Witolda Gombrowicza. SCENOGRAFIA, KOSTIUM / STAGE DESIGN AND COSTUME: Publikowała w „Wiadomościach Literackich” i „Skamandrze”, Anna-Maria Karczmarska współpracowała ze „Szpilkami”. Spotykała się ze skamandrytami MUZYKA / MUSIC: Michał Lamża w restauracji Ziemiańskiej w Warszawie, a z Witoldem KONSULTACJA MERYTORYCZNA / FACTUAL CONSULTATION: Gombrowiczem – w kawiarni Zodiak. Agata Araszkiewicz REŻYSERIA ŚWIATŁA / LIGHTNING DIRECTION: Ostatni rok życia spędziła w Krakowie, ukrywając się w kamienicy Mateusz Gierc przy ul. Mikołajskiej 26. Prawie nie wychodziła z mieszkania, jej WYSTĘPUJE / FEATURING: Agnieszka Przepiórska „ormiańskie papiery” wydawały się zbyt słabe. Mimo to pod koniec PRODUKCJA / PRODUCTION: wojny została aresztowana przez Gestapo. Zginęła w wieku 27 lat. Teatr Łaźnia Nowa w Krakowie, Teatr na Plaży w Sopocie PREMIERA / PREMIERE: Jako mała dziewczynka Zuzanna klęczała przebrana za anioła 6–7–8 marca / March 2020, Teatr Łaźnia Nowa w witrynie sklepu w Równem. Żywa reklama zbliżających się Świąt. W spektaklu wykorzystano fragment filmu z Zuzanną Ginczanką z kawiarni Adria w Warszawie (1936) dzięki uprzejmości United States Holocaust Memorial Museum (gift of Julien Bryan Archive).
    [Show full text]
  • Zuzanna Ginczankaâ•Žs Satirical World
    Czytanie Literatury http://dx.doi.org/10.18778/2299-7458.08.19 Łódzkie Studia Literaturoznawcze 8/2019 ISSN 2299–7458 KAROLINA OLECH e-ISSN 2449–8386 Adam Mickiewicz University 0000-0002-3027-5211 255 ‘AND TO BE MALICIOUS AND BELLIGERENT / AND NOT TO ‘And to be malicious and belligerent / And not to lose feminine features’1: Zuzanna Ginczanka’s Satirical World LOSE FEMININE FEATURES’... FEMININE LOSE “Zuzanna Ginczanka belongs to a large group of authors of the interwar pe- riod who were underrated both during their life and after death”2. These wordsf o Maria Janion from 1999 make it possible to realise how, luckily for us, the thinking of the “beautiful Jewess”3 s i changing. In recent years, there have been more and more texts and monographs concerning Ginczanka’s literary output, and beside the fundamental works by Izolda Kiec and re- search conducted by Agata Araszkiewicz one may find a freshly published post-conference volume edited by Katarzyna Kuczyńska-Koschany and Katarzyna Szymańska, titled Ginczanka. Na stulecie Poetki4 (A Ginczanka Centennial). Iny m paper, I would like to focus on how Ginczanka (dubbed ‘Tuwim in a dress’ by Adam Ważyk) felt in the Warsaw world of the ‘Skamander Group’,n i the circle of ‘Pikador’ – in the world full of men, male dominance, 1 . Z Ginczanka, Damskie kłopoty, [in:] id., Wiersze zebrane, . ed. I Kiec, Sejny 2014, p. 291 [Unless indicated otherwise, quotations and titles in English were translated from Polish]. 2 M. Janion, ‘Przepisać’ los Ginczanki, [in:] A. Araszkiewicz, Wypowiadam wam moje życie. Melancholia Zuzanny Ginczanki, Warszawa 2001, p.
    [Show full text]
  • The Function of Bounding and the Construal of Imagery in Zuzanna Ginczanka’S Poem Dziewictwo (Virginity) and Its Ukrainian Translation
    Między Oryginałem a Przekładem 2020, no. 1(47), pp. 79-90 https://doi.org/10.12797/MOaP.26.2020.47.04 Józefina Inesa Piątkowska University of Warsaw [email protected] The Function of Bounding and the Construal of Imagery in Zuzanna Ginczanka’s Poem Dziewictwo (Virginity) and its Ukrainian Translation Introduction Zuzanna Ginczanka (born in 1917 as Zuzanna Polina Gincburg) was a Polish poet of Jewish origin who disclosed her great talent in the dif- ficult and turbulent times of the 1930s. She was only seventeen when she arrived in Warsaw from her hometown of Rivne (then Równe). Gin- czanka quickly managed to establish a reputation as a poet, becoming a charismatic figure in the vibrant life of the local avant-garde. At the age of nineteen she had her first (and only) volume of poems printed, by the prestigious publishing house Wydawnictwo J. Przeworskiego. In 1944 she was murdered by the Nazis in a concentration camp near Cra- cow. She was almost forgotten until the mid-1990s, when collections of her poems started to be published more frequently.1 Now Ginczanka is winning the attention of a new generation of readers. 1 The first biographical work about Z. Ginczanka, including important literary insights, was written by Polish scholar Izolda Kiec [Kiec 1994]. In Anglo-Saxon 80 Józefina Inesa Piątkowska Ginczanka’s poetry is a lyric space where natural genius meets con- sciously mastered linguistic craft. Much of her work is metapoetic, partic- ularly poems like Konjugacja (Conjugation) or Gramatyka (Grammar). She maximally exploited the possibilities of Polish grammar and lexis to express her emotions and to share her observations of social life, usually with a sharp sense of humour and irony.
    [Show full text]
  • Teatr Dramatyczny =-=
    TEATR DRAMATYCZNY =-=- IWONA wg Iwony, księżniczki Burgunda Witolda Gombrowicza REŻYSERIA I OPRACOWANIE TEKSTU Piotr Cie lak MUZYKA Jerzy Satanowski scENOGRAFIA Anna Tomczyńska REŻYSERIA swrATEt. A.J . Weissbard w1oeo Piotr \Velk KONSULTACJA RUCl!U SCENICZNEGO Adam Krawczyk ASYSTENT REŻYSERA Paweł Domagała ASYSTENT SCENOGRAFA Joanna Cieślak 1woNA Olga Sarzyriska 1GN..CY KROL Mariusz Benoit MAŁGORZATA KROL Jadwiga Jankowska-Cieślak Ft LIP KRÓL Łukasz Lewandowski IAN sz Krzysztof Oracz 1zA Agata Wątróbska cYRVL Paweł Domagała cYPRtAH Krzysztof Ogłoza sĄstAOKA Jolanta Olszewska 1NoreNTY Adam Krawczyk WALENTY Piotr Siwkiewicz żEllRAK. SĄSIAD Maciej Szary WIEDZMY Elżbieta Kibrska, Anna Korzeniecka, Joanna Jarzębska MUZYCY Tadeusz Czechak, Zbigniew Wegehaupt, Adam Zemła, Wiesław Wysocki INSPICJENT Karolina Zbrożek SUFLER Jaga Dolińska premiera 29 grudnia 2007 roku Zuzanna Ginczanka ŁOWY W gąszcze prze sz łości, w zamierzchłe dzieje, babki-żydówki bliźniego swego, w groźne, zawiłe bory i knieje, wroga ciętego, druha dobrego, z dłonią wplecioną w uprząż i grzywy a gdy wywęszą babkę jak łanię , czarni na koniach pędzą myśliwi. to w surmy, w trąby, w rogi i granie I Nozdrza rozdęte, tułów schylony O łowy piękne' O, dumne łowy usta z cięte, wzrok wytężony - w tajnych, sekretnych dziejach alkowy! 6 7 pęd zą jak wichry czarnym galopem O, wielkie, harde, wzniosłe tropienia, z wątłym śladem , za nikłym tropem. godne rycerzy i godne pienia! jak iż to zapał wzrok im rozszerza? Cz egó ż sz ukają? Jakiego zwierza? Ja k iż to poryw pieni im wypręża godny rycerza i godny męża? P , dzą myśliwi w za mierzchłe dzieje, gdzie siad porasta i trop czernieje, w gąszc z eh przesz łości z uporem mrówki babki szukają, babki-żydówki, lzolda Kiec GINA „Znałem ją z Warszawy[.
    [Show full text]