2019 2019 KRAKÓW 2019 ROCZNIK BIBLIOTEKI KRAKÓW, R. III 2019 ROCZNIK BIBLIOTEKI KRAKÓW / YEARBOOK OF BIBLIOTEKA KRAKÓW REDAKTOR NACZELNY / EDITOR-IN-CHIEF DR STANISŁAW DZIEDZIC / STANISŁAW DZIEDZIC, PH.D. SEKRETARZ REDAKCJI / EDITORIAL ASSISTANT JANUSZ M. PALUCH RADA NAUKOWA / EDITORIAL BOARD DR STANISŁAW DZIEDZIC – PRZEWODNICZĄCY / STANISŁAW DZIEDZIC, PH.D., CHAIRMAN PROF. DR HAB. PIOTR BOREK / PROFESSOR PIOTR BOREK, PH.D. DR KAROLINA GRODZISKA / KAROLINA GRODZISKA, PH.D. KS. PROF. DR HAB. JAN MACHNIAK / REV. PROFESSOR JAN MACHNIAK, PH.D. DR TOMASZ MAKOWSKI / TOMASZ MAKOWSKI, PH.D. PROF. DR HAB. ZDZISŁAW PIETRZYK / PROFESSOR ZDZISŁAW PIETRZYK, PH.D. MGR ANNA PIOTROWSKA / ANNA PIOTROWSKA, M.SC. MGR IZABELA RONKIEWICZ-BRĄGIEL / IZABELA RONKIEWICZ-BRĄGIEL, M.SC. DR TADEUSZ SKOCZEK / TADEUSZ SKOCZEK, PH.D. PROF. DR HAB. KRZYSZTOF STOPKA / PROFESSOR KRZYSZTOF STOPKA, PH.D. KS. PROF. DR HAB. JACEK URBAN / REV. PROFESSOR JACEK URBAN, PH.D. DR PAWEŁ WIERZBICKI / PAWEŁ WIERZBICKI, PH.D. MGR JERZY WOŹNIAKIEWICZ / JERZY WOŹNIAKIEWICZ, M.SC. KOORDYNATOR PROJEKTU / PROJECT COORDINATOR ANNA GREGORCZYK PROJEKT GRAFICZNY/ GRAPHIC DESIGN ELŻBIETA SZURPICKA ADIUSTACJA, REDAKCJA JĘZYKOWA I KOREKTA / MARK-UP, COPYEDITING AND PROOFREADING ANNA SZCZEPAŃSKA-KRASOŃ, JANUSZ KRASOŃ, MAGDALENA MATYJA-PIETRZYK TŁUMACZENIE / TRANSLATION MARTA SZCZEPANIK-FILARY, SZYMON PAWLUŚ, TEXTERIA SKŁAD, PRZYGOTOWANIE DO DRUKU / TYPESETTING AND PRE-PRESS PREPARATION WYDAWNICTWO FALL ISSN: 2657-5957 ISBN: 978-83-66253-18-6 © BIBLIOTEKA KRAKÓW, KRAKÓW 2019 WYDAWCA / PUBLISHER BIBLIOTEKA KRAKÓW PL. JANA NOWAKA JEZIORAŃSKIEGO 3 31-154 KRAKÓW WWW.BIBLIOTEKA.KRAKOW.PL E-MAIL: [email protected] TEL. 12 61 89 100 WERSJĄ PIERWOTNĄ CZASOPISMA JEST WERSJA PAPIEROWA. 4 Spis treści Stanisław Dziedzic PRZEDMOWA . 9 I. DRUGA WOJNA ŚWIATOWA . 13 Jacek Purchla ARCHITEKTURA III RZESZY W KRAKOWIE – DZIEDZICTWO KŁOPOTLIWE?. 15 Piotr Boroń NIEMIECKA ONOMASTYKA KRAKOWA W DOBIE OKUPACJI HITLEROWSKIEJ . 57 Stanisław Dziedzic PODZIEMIE TEATRALNE W OKUPOWANYM KRAKOWIE (1939–1945). 79 Jacek Olczyk ŻYCIE LITERACKIE W OKUPOWANYM KRAKOWIE (1939–1945). 125 II. NOWA HUTA . 153 Karolina Grodziska KRESOWE AKCENTY W INSKRYPCJACH NAGROBNYCH CMENTARZA GRĘBAŁOWSKIEGO . 155 Urszula Lisowska-Kożuch PEDAGOGICZNA BIBLIOTEKA WOJEWÓDZKA W KRAKOWIE – FILIA W NOWEJ HUCIE I JEJ DZIAŁALNOŚĆ NA RZECZ PLACÓWEK OŚWIATOWYCH NAJMŁODSZEJ DZIELNICY KRAKOWA . 171 Anna Grochowska KULTURA W NOWYM MIEŚCIE. O ROZWOJU ŻYCIA KULTURALNEGO W NOWEJ HUCIE W LATACH 1949–1956 . 217 Wojciech Machnicki MERCEDES Z NOWEJ HUTY . 249 5 ROCZNIK BIBLIOTEKI KRAKÓW, R. III 2019 III. OFERTA BIBLIOTEK A DOSTĘPNOŚĆ ODBIORU KULTURY. TEKSTY POKONFERENCYJNE. 257 Stanisław Dziedzic OFERTA BIBLIOTEK A DOSTĘPNOŚĆ ODBIORU KULTURY – WPROWADZENIE. 259 Jolanta Baran BARIERY ARCHITEKTONICZNE I SPOŁECZNE W DOSTĘPIE OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ DO DÓBR KULTURY . 263 Izabela Ronkiewicz-Brągiel, Paulina Knapik-Lizak WŁĄCZAJĄCA ROLA BIBLIOTEKI PUBLICZNEJ I JEJ PRACOWNIKÓW. 279 Bogdan Dąsal DZIAŁANIA AKTYWIZUJĄCE I INTEGRUJĄCE SPOŁECZNIE RÓŻNE GRUPY NIEPEŁNOSPRAWNYCH MIESZKAŃCÓW KRAKOWA, REALIZOWANE PRZEZ URZĄD MIASTA KRAKOWA . 287 Magdalena Świgost OD WYKLUCZENIA DO INTEGRACJI OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ W PERSPEKTYWIE ZADAŃ PEDAGOGICZNYCH . 291 Tomasz Makowski BIBLIOTEKA BEZ BARIER . 311 Zdzisław Pietrzyk OD SKRYPTORIUM DO WIRTUALNEJ CZYTELNI . 317 Andrzej Włodarek BIBLIOTEKA OPACTWA MNISZEK BENEDYKTYNEK W STANIĄTKACH . 327 Suzana Šturm-Kržić, Martina Juraga Kovač BIBLIOTEKA PUBLICZNA IM. VIKTORA CARA EMINA W OPATII – „NISZA” DLA WSZYSTKICH POTRZEBUJĄCYCH . 337 Serhii Anzhyiak SOCJALIZACJA INFORMACYJNA CZYTELNIKÓW O SPECJALNYCH POTRZEBACH W NOWOCZESNEJ BIBLIOTECE (Z DOŚWIADCZENIA PUBLICZNYCH BIBLIOTEK KIJOWA) . 347 Barbora Bieliková, Veronika Farbová DZIAŁANIA SPOŁECZNE W BIBLIOTECE MIEJSKIEJ W BRATYSŁAWIE. SZKOLENIE PSÓW TOWARZYSZĄCYCH . 353 Ágnes Kerékgyártó MAPOWANIE PRZESZŁOŚCI – WSPÓLNE BUDOWANIE TERAŹNIEJSZOŚCI . 357 Christine Sauer DIGITALIZACJA PISEMNEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO NA PRZYKŁADZIE BIBLIOTEKI MIEJSKIEJ W NORYMBERDZE. 367 6 SPIS TREŚCI IV. MISCELLANEA . 373 Jan Pieszczachowicz CAŁE ŻYCIE Z KSIĄŻKAMI. O PROF. JACKU WOJCIECHOWSKIM. 375 Izabela Ronkiewicz-Brągiel DAR PROF. BOLESŁAWA FARONA . 377 Bolesław Faron MÓJ KSIĘGOZBIÓR . 379 Stanisław Dziedzic, Tadeusz Skoczek MIĘDZYNARODOWE SYMPOZJUM „Z PASTORAŁEM PRZEZ KONTYNENTY” . 385 NAGRODA ŻÓŁTEJ CIŻEMKI . 389 „INSPIRUJE MNIE ŚWIAT, ŻYCIE…” – ROZMOWA Z KATARZYNĄ MAZIARZ . 389 „DLA MNIE JAKO ILUSTRATORA NAJWAŻNIEJSZA JEST WYOBRAŹNIA…” – ROZMOWA Z MAŁGORZATĄ ZAJĄC . 391 KRAKOWSKA KSIĄŻKA MIESIĄCA . 394 Zofi a Gołubiew KRAKÓW 1900 – PO PROSTU PIĘKNA KSIĄŻKA . 394 Janusz M. Paluch TEATR – PRYWATNY ŚWIAT JAROCKIEGO . 397 Stanisław Burkot LEKCJA GORZKIEJ I TRUDNEJ POEZJI . 400 Janusz M. Paluch ORGANISTA ŚWIATOWIEC! . 406 Janusz M. Paluch WIATRAKI GROZY . 408 Ewa Gałązka ONA TO BYŁA TAKA „SZUBIELA” . 409 Janusz M. Paluch POLSKI ROSJANIN… . 412 Aleksander Fiut PORTRET W RUCHU . 414 Janusz M. Paluch NIE BĄDŹ IDIOTĄ, PRZECZYTAJ… . 420 Janusz M. Paluch JEŚLI CZYTAĆ, TO ZAGAJEWSKIEGO! . 421 7 ROCZNIK BIBLIOTEKI KRAKÓW, R. III 2019 Wojciech Machnicki KOCMYRZÓW I WAWRZEŃCZYCE . 423 Wojciech Machnicki MIĘDZY ŚLĄSKIEM CIESZYŃSKIM A KRAKOWEM . 428 KRONIKA BIBLIOTEKI KRAKÓW – 2019 ROK . 431 BIOGRAMY . 448 WYDAWNICTWA I PRODUKCJE FILMOWE BIBLIOTEKI KRAKÓW W 2019 ROKU . 453 Przedmowa Zgodnie z zamysłem wydawania „Rocznika Biblioteki Kraków”, który miał zostać urzeczywistniony wraz z powołaniem 1 stycznia 2017 roku jednej, ogólnomiejskiej biblioteki Miasta Krakowa, powstałej w wyniku połączenia czterech samodzielnych bibliotek, a będących ustawowymi reliktami dawnych dzielnic budżetowych – ukazuje się oto trzeci tom tego periodyku, kompozy- cyjnie nawiązujący do obu poprzednich, zawartością treściową odmienny, ale komplementarny. Organizator Biblioteki – Miasto Kraków – nadając głosami Rady Miasta, na wniosek Prezydenta Krakowa, statut Bibliotece Kraków, przewidział dla naj- większej wówczas samorządowej biblioteki w Polsce wiele zadań wykracza- jących poza tradycyjne sfery działalności, właściwe dla oczekiwań i potrzeb rozwojowych mieszkańców potężnego i znaczącego w Europie ośrodka uni- wersyteckiego. Standardy i funkcje nowoczesnej biblioteki, opartej na najnow- szych systemach i programach technologicznych, nie tylko muszą być blisko czytelnika – użytkownika bibliotecznych zasobów i ofert, ale także wypełnić na najwyższym możliwie poziomie oczekiwane przez lokalne społeczności i środowiska funkcje kulturotwórcze. Obok więc rozwijanej i pielęgnowanej działalności podstawowej Biblioteka Kraków podejmowała wiele ważnych wy- zwań nie tylko środowiskowych, ale i śmiało wykraczających poza tradycyjne i uznawane za niezbywalne formy działalności, włączała się w liczne projekty i poczynania miasta, organizowała pod jego patronatem prestiżowe imprezy 9 ROCZNIK BIBLIOTEKI KRAKÓW, R. III 2019 miejskie i ogólnopolskie, uczestniczyła w konkursach grantowych: lokalnych, lecz najczęściej wszakże resortowych – rządu polskiego. A wszystkie te zabiegi i działania podejmowane były głównie z myślą o podniesieniu poziomu czy- telnictwa w Polsce, upowszechnianiu wśród reprezentantów różnych pokoleń kultury czytelniczej oraz pozyskiwaniu najmłodszego pokolenia. Zadania to niełatwe, bo w parze z zarysowanymi celami muszą iść atrakcyjne i ponętne dla określonych grup wiekowych potencjalnych czytelników i użytkowników bibliotek formy działania. Poziom czytelnictwa w Polsce – zwłaszcza w prze- działach wiekowych objętych obowiązkową edukacją – jest katastrofalny. Nie radzą sobie z tym problemem szkoły, które od kilku dziesięcioleci przeżywają już nie tyle stan głębokiego kryzysu, ile wręcz zapaści. W kraju o szczególnie wysokim wskaźniku scholaryzacji, zwłaszcza na poziomie wyższym, odczuwany jest coraz powszechniej problem postępującej ignorancji i wtórnego analfabe- tyzmu. Biblioteki, zwłaszcza publiczne, muszą być świadomymi swoich celów edukacyjnych sojusznikami szkół. Biblioteka Kraków, nie posiadając jeszcze docelowej siedziby głównej z no- woczesnymi czytelniami, pracowniami i salami wystawowymi, a dysponując bez mała 60 fi liami rozlokowanymi w różnych rejonach miasta, należy – jak stwierdził podczas ostatniej konferencji naukowej, w styczniu 2019 roku, dyrektor Biblioteki Narodowej dr Tomasz Makowski – do tych nielicznych w Polsce wielkomiejskich bibliotek publicznych, w których czytelnictwo roś- nie, zwiększa się też systematycznie liczba stałych czytelników, korzystających regularnie z naszych zasobów i ofert. W roku 2019 dwa pierwsze wiodące w „Roczniku Biblioteki Kraków” działy tematyczne narzuciły uwarunkowania rocznicowe dla Krakowa, jego tożsa- mości i zrozumienia jego specyfi ki znaczące. Pierwszy dotyczy 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej, a w konsekwencji różnych aspektów życia w oku- powanym przez III Rzeszę mieście; drugi – Nowej Huty, w 70-lecie stworzenia wielkiego podkrakowskiego kombinatu oraz dzielnicy, która miała być socjali- styczną przeciwwagą dla konserwatywnego Krakowa, a stała się – choć nie od razu – jego integralną, ważną społecznie i kulturowo częścią. Jacek Purchla w obszernym szkicu Architektura III Rzeszy w Krakowie pisze o pomijanych do niedawna zagadnieniach związanych z szerokimi okupacyj- nymi planami przebudowy Krakowa, jego „odpolszczenia” i przekształcenia 10 PRZEDMOWA go w Norymbergę Wschodu. Wiązały się z tym projektem między innymi pla- nowana zabudowa Błoń gmachami administracji rządowej oraz traktowana alternatywnie budowa dzielnicy rządowej na Dębnikach. Mimo późniejszych