MAI 2012

Rhif 267

tafodtafod eelláiái Pris 80c Ysgol Evan James - Yr Awr Ddaear Medal i Eirlys

Yn Eisteddfod Genedlaeth y Fro ym mis Awst cyflwynir Medal Goffa Syr T H Parry-Williams i Eirlys Britton o Gaerdydd. Mae Eirlys yn derbyn y Fedal am ei Cafwyd noson lwyddiannus i nodi’r Awr Ddaear. Nos Sadwrn Mawrth 31ain. gwaith diflino yn ardal Pontypridd am cynhaliwyd gweithgareddau yn Ysgol Gynradd Evan James ac yna ar yr iard bu disgyblion, rhieni, staff ac aelodau o’r gymuned yn cynnwys Maer Pontypridd, y gyfnod o dros ddeng mlynedd ar hugain. Cynghorydd Steve Carter, yn cyfri i lawr i un cyn diffodd goleuadau’r ysgol. Cariodd Yn wreiddiol o’r brifddinas, roedd Eirlys yn un o ddisgyblion cyntaf Ysgol pawb lusernau neu ganhwyllau dan gyfarwyddyd Heddlu’r Gymuned wrth gerdded Rhydfelen, Pontypridd, cyn graddio o’r iard draw i Barc Ynysangharad a daeth y noson i ben trwy ganu “Hen Wlad Fy mewn Drama yng Ngholeg y Drindod, Nhadau” yn ymyl cofgolofn Evan a James James yn y parc. Daeth gohebydd Caerfyrddin. Bu’n athrawes egnïol a newyddion BBC Radio Cymru Alun Thomas sy’n byw ym Mhontypridd i ymuno gyda ni ac ‘roedd yn braf clywed cymaint o leisiau gwahanol yn ei adroddiad ar hynod ddylanwadol yn Ysgol Heol y raglen y “Post Cyntaf”. Diolch eto i Emily Frowen am drefnu’r digwyddiad a gallwch Celyn ger Pontypridd, cyn ymuno â chast Pobol y Cwm, fel Beth Leyshon, weld uchafbwyntiau’r noson ar wefan ‘You Tube’ - http://www.youtube.com/watch? am nifer o flynyddoedd. v=jBiV5GDkiho. Efallai bod Eirlys yn fwyaf adnabyddus am ei gwaith ym myd Emily Frowen gyda Mrs. Emma dawnsio gwerin. Smith yn tynnu'r raffl Parhad ar dudalen 2

Llongyfarchiadau Llongyfarchiadau i un o athrawesau meithrin Ysgol Evan James sef Mrs. Nia Lockett, ei gŵr Gary a’i mab Jac ar enedigaeth merch fach Alana Lloyd. Dymuniadau gorau i’r teulu.

Bu criw o ddisgyblion Daearyddiaeth Ysgol Gyfun Llanhari ar ymweliad â’r Eidal yn ystod gwyliau’r Pasg.

Llongyfarchiadau i ddau o ddisgyblion Ysgol Gyfun Llanhari – Ifan Jenkin Blwyddyn 11 a Rhys Thomas Blwyddyn 10 sy’n cystadlu yn Britain’s Got Talent fel rhan o Only Boys Aloud. Ifan oedd yr unawdydd ddechreuodd berfformiad arbennig y côr o Calon Lân ar y rhaglen yn ddiweddar. Pob lwc iddynt!

www.tafelai.com 2 Tafod Elái Mai 2012 CLWB Y Medal i Eirlys tafod elái (Parhad o dudalen 1) DWRLYN Cychwynnodd ei diddordeb yn y grefft tra’n athrawes ifanc yn Ysgol Heol y GOLYGYDD Celyn, lle roedd hefyd yn llwyddiannus Penri Williams fel hyfforddwraig llefaru (iaith gyntaf ac 029 20890040 Taith Gerdded ail iaith), dawnsio a chaneuon actol. i Ystradfellte Arweiniodd y diddordeb hwn at greu HYSBYSEBION Gyda Alun Wyn Bevan Dawnswyr Nantgarw gyda chydweithwyr a staff yr ysgol yn 1980. David Knight 029 20891353 Dydd Sadwrn, 26 Mai Mae’r tîm dawnsio gwerin hynod CYHOEDDUSRWYDD lwyddiannus wedi cipio’r brif wobr yn yr Colin Williams Nabod y Fro Eisteddfod Genedlaethol dair-ar-ddeg o 029 20890979 weithiau, ac mae’r Dawnswyr hefyd wedi Taith gerdded leol gyda ennill gwobrau lu mewn cystadlaethau Don Llewellyn eraill ar hyd y blynyddoedd, gan gynnwys Pnawn Sul, 17 Mehefin yr Ŵyl Ban Geltaidd, Eisteddfod Cyhoeddir y rhifyn nesaf Rhyngwladol Llangollen a chystadlaethau ar 1 Mehefin 2012 Dawnsio Gwerin y Byd ym Mallorca. Yn Manylion: 029 20890040 Erthyglau a straeon ogystal, sefydlodd Eirlys ‘Dawnswyr i gyrraedd erbyn Nantgarw Bach’, parti arbennig ar gyfer 23 Mai 2012 pobl ifanc, a dyma’r parti cyntaf erioed i ennill cystadleuaeth dawnsio i ieuenctid Y Golygydd Eisteddfod Rhyngwladol Llangollen. Bwriad Eirlys wrth sefydlu Dawnswyr Hendre 4 Pantbach Nantgarw oedd atgyfodi rhai o hen Pentyrch Cangen y Garth CF15 9TG draddodiadau a dawnsfeydd Cwm Taf a

Ffôn: 029 20890040 Morgannwg i’r safon uchaf posibl a e-bost Hannah Roberts hynny wrth gynnwys pobl ifanc a oedd yn [email protected] Gymry Cymraeg ac yn Gymry di- Gymraeg. Bu’r ddawns yn gyfrwng

delfrydol i bontio gwahaniaethau 8.00yh Nos Fercher Tafod Elái ar y wê ieithyddol a chefndiroedd cymdeithasol, 9 Mai ac yn gyfle i feithrin cerddorion ifanc http://www.tafelai.net wrth eu hannog i ymuno gyda Festri Bethlehem, cherddorion profiadol Dawnswyr Gwaelod y Garth Nantgarw, gan gynnig cyfleoedd a phrofiadau cofiadwy wrth hyrwyddo Am ragor o fanylion, traddodiad a chynrychioli’u gwlad. Argraffwyr: ffoniwch: 029 20890040 Bu Eirlys hefyd yn gyfrifol am greu Gwasg dawns ar gyfer seremoni’r Priflenor yn yr Morgannwg Eisteddfod Genedlaethol rai blynyddoedd Castell Nedd SA10 7DR yn ôl, ac ers hynny, mae’r ddawns hon wedi’i defnyddio bob blwyddyn, gan roi Ffôn: 01792 815152 CYMDEITHAS cyfle i ieuenctid dalgylch yr Eisteddfod ddangos eu doniau ar lwyfan y Pafiliwn a GYMRAEG mynychu’r Eisteddfod. Gwasanaeth addurno, LLANTRISANT Mae’i chyfraniad i fywyd diwylliannol peintio a phapuro ei hardal – a Chymru - yn hynod A’R CYLCH werthfawr, a’i brwdfrydedd yn crisialu Andrew Reeves amcanion Cronfa Goffa Syr T.H. Parry- Williams. Trwy hynny, mae’n llawn Dydd Sadwrn, 23 Mehefin Taith o gwmpas Merthyr haeddu derbyn y Fedal er clod eleni. Gwasanaeth lleol Bu Syr T. H. Parry-Williams yn ar gyfer eich cartref TAL AELODAETH: gefnogwr brwd o’r Eisteddfod neu fusnes £5 y teulu; £2.50 unigolyn Genedlaethol, ac yn Awst 1975, yn dilyn ei farwolaeth ychydig fisoedd ynghynt, Gwybodaeth bellach: sefydlwyd cronfa i goffáu’i gyfraniad Ffoniwch [email protected] gwerthfawr i weithgareddau’r Eisteddfod. 01443 218077 Gweinyddir y gronfa gan Andrew Reeves Ymddiriedolaeth Syr Thomas Parry- 01443 407442 Williams. neu Cydnabyddir Cefnogaeth Bydd Eirlys yn derbyn y Fedal ar 07956 024930 lwyfan y Pafiliwn yn ystod Eisteddfod Genedlaethol Bro Morgannwg, a gynhelir ar dir hen faes awyr Llandŵ o 4-11 Awst I gael pris am unrhyw eleni. Am ragor o wybodaeth am yr waith addurno Eisteddfod, ewch i www.eisteddfod.org.uk Tafod Elái Mai 2012 3 Matthew yn cefnogi i fyny yn Eisteddfod Genedlaethol PENTYRCH Eryri. “Hufen Iâ” oedd enw’r gân ac dathliad o’r Gymraeg mae’n siwr y bydd Beca a’i ffrindiau o

yng Nghaerdydd Gohebydd Lleol: Ysgol y Creigiau a fydd yn cystadlu Marian Wynne mewn nifer o gystadlaethau eraill yn Mae’r actor enwog Matthew Rhys yn un mwynhau bwyta digon o hufen iâ ar y o nifer o wynebau amlwg sy’n cefnogi maes yng Nglynllifon. Tafwyl, dathliad wythnos o hyd o’r CYLCH CADWGAN Pob lwc iddynt i gyd. Gymraeg, sy’n cael ei gynnal eleni fel Nos Fawrth 27 Mawrth tro Clwb y rhan o Ŵyl Caerdydd. Dwrlyn oedd hi i gynnal cyfarfod Cylch SWYDD NEWYDD Mae Matthew yn ymuno â’r Cadwgan a hynny yng Nghlwb Rygbi Llongyfarchiadau i Ioan Davies wedi cyflwynwyr Alex Jones, Angharad Mair Pentyrch. Aneirin Karadog oedd y iddo gael ei apwyntio yn athro yn Ysgol a Gethin Jones, y seren rygbi Jamie siaradwr a chyd-ddigwyddiad hapus Gymraeg Caerffilii. Bydd Ioan yn Roberts, DJ Radio 1 Huw Stephens a’r oedd bod ei ail gyfrol o farddoniaeth - O dechrau ar ei swydd ym mis Medi a actorion Iwan Rheon a Steffan Rhodri i Annwn i Geltica - wedi cael ei lansio dymunwn hapusrwydd a llwyddiant iddo gefnogi Tafwyl, sy’n dechrau gyda ffair ychydig ddyddiau ynghynt. Nid rhyfedd yn ei yrfa newydd. fawreddog rad ac am ddim yng felly iddo ganolbwyntio ar gynnyrch y Nghastell Caerdydd ar 23 Mehefin. gyfrol honno. Tywysodd y gynulleidfa FFARWEL A CHROESO Disgwylir dros 8,000 o bobl i drwyddi gan ddethol darnau penodol a’u Dymunwn yn dda i Henry a Vaughan fynychu’r ffair, sy’n cynnig darllen, ar ôl dweud gair am eu Jones wrth iddynt drosglwyddo’r gweithgareddau ar gyfer y teulu cyfan, o harwyddocâd a’r hyn a’i symbylodd i’w awenau yn siop y cigydd a fu yn gerddoriaeth ac adloniant byw i sesiynau hysgrifennu. Enghraifft drawiadol oedd gymaint rhan o hanes y teulu ac hefyd yn coginio gyda’r cogydd Bryn Williams, darn yn dwyn y teitl “ Exterminate,” nid rhan bwysig o fywyd y pentre’. Bydd yn gweithdai chwaraeon gyda Chymdeithas yn unig am linellau megis ‘Un chwith iawn hebddynt a byddwn yn Bêl-droed Cymru a’r Urdd, drama, llawn dialedd, un Dalek a’i glec yn colli’r sgyrsiau difyr am yr ardal a’r llenyddiaeth, celf a chrefft. gledd’ ond am iddo liwio’r’ darlleniad â trigolion.( Edrychwn mlân at gael Bydd y chwedlonol Meic Stevens, thegan Dalek swnllyd! darllen llawer am hyn yn y “Garth band ‘surf rock’ Y Niwl a’r gantores Gyda’i sylwadau ffraeth a bachog Domain.”) Dymunwn yn dda iddynt fel Greta Isaac ymhlith yr artistiaid fydd yn daliodd sylw y gynulleidfa gydol ei teulu gan ddiolch am eu gwasanaeth i’r perfformio ar ddwy lwyfan gerddoriaeth gyflwyniad ac ‘roedd eu gwrthfawrogiad gymdogaeth am flynyddoedd maith. yn ystod y dydd. yn amlwg. Atebodd ychydig gwestiynau Wrth ffarwelio â Henry a Vaughan, da Bydd dawnsio a drymio gyda grŵp o’r llawr ar ôl y cyflwyniad a chafodd yw rhoi croeso i Paul Hopkins a’i fab South Wales Intercultural Community gymeradwyaeth frwd ar y diwedd. Richard i’r siop. Gobeithio y byddant yn Arts (SWICA), yn ogystal â sesiynau Cymerodd nifer o’r rhai oedd yn ymsefydlu yn hapus yno, wrth iddynt celf a chrefft gyda Chrefft yn y Bae ac bresennol y cyfle wedyn i brynu’r llyfr ddod i adnabod y cwsmeriaid a’r ardal. Amgueddfa Genedlaethol Cymru a ac ymddiddan gyda’r bardd – arwydd Mae’n braf gweld eu fan o gwmpas y lle gweithdai drama a ffilm wedi’u harwain o’r diddordeb yr oedd wedi ei ennyn. Yn yn barod. gan Chapter, Sherman Cymru a sicr cafwyd noson ddifyr iawn.

Chanolfan Mileniwm Cymru. MERCHED Y WAWR Bydd cannoedd o ddisgyblion ysgolion POB LWC Ym mis Ebrill croesawyd Arwyn Jones i cynradd Cymraeg Caerdydd hefyd yn Llongyfarchiadau i Beca Fflur Davies, Gangen y Garth i sôn am ei brofiadau fel camu i’r llwyfan, a bydd atyniadau eraill Rhydlafar, wedi iddi ennill cystadleuaeth newyddiadurwr. Graddiodd mewn megis gweithdai sgiliau syrcas gyda yr unawd i flwyddyn 3 a 4 yn gwleidyddiaeth o Brifysgol Aberystwyth NoFit State Circus, stondinau yn Eisteddfod Sir yr Urdd. Pob lwc yn awr a thrwy hap a damwain yr ymunodd â gwerthu bwydydd Cymreig a dau far. BBC Cymru. Bydd sesiynau ar gyfer dysgwyr y Cawsom orig ddifyr iawn yn ei gwmni Gymraeg a bydd yn ffilmio’r tyfu lan yng Nghaerdydd, fy mhrif wrth iddo ddisgrifio’r modd y cafodd ei digwyddiad ar gyfer ei chyfres ddiddordebau oedd perfformio a’r ‘break’ cyntaf fel gohebydd chwaraeon. Digwyddiadau Haf, gyda BBC Radio celfyddydau ac mae’n grêt bod Tafwyl Yn 2008 roedd y sylwebydd pêl-droed Cymru hefyd yn darlledu’n fyw o’r yn gweithio gyda Chapter, Sherman Gareth Blainey wedi cael y dasg o fynd i Castell. Cymru, yr Urdd ac eraill i roi blas o’r Bejing i ohebu ar y Gemau Yn ystod 23-29 Mehefin, bydd nifer o gweithgareddau celfyddydol Cymraeg Paraolympaidd. Yn anffodus cafodd ddigwyddiadau eraill Tafwyl yn cael eu sydd ar gael yn y ddinas ar gyfer bob Gareth ei gymryd yn wael, a rhai cynnal ledled y ddinas, o gomedi a oedran. dyddiau’n unig o rybudd a gafodd cherddoriaeth i hanes a’r celfyddydau, “Dwi hefyd yn falch dros ben fod Arwyn i baratoi ar gyfer y gwaith o gyda’r nod o hyrwyddo’r Gymraeg yng Tafwyl yn cael ei gynnal eleni fel rhan o anfon adroddiadau yn ôl o China ar Nghaerdydd. Ŵyl Caerdydd – a lle gwell na Chastell gyfer BBC Cymru. Sôn am fedydd tân! Dywed Siân Lewis, Prif Swyddog Caerdydd i gychwyn y dathliad o Yn sgil hyn, yn haf 2009 cafodd y fraint Menter Caerdydd, trefnwyr Tafwyl, Gymreictod y ddinas. Pob lwc i Fenter o fynd allan i Dde Affrica gyda thîm “Mae Tafwyl yn mynd o nerth i nerth ac Caerdydd ac i Tafwyl gyda’r holl rygbi’r Llewod. ry’n ni’n edrych ymlaen at gydweithio baratoadau.” Ers hynny mae Arwyn wedi gweithio gyda chriw o bartneriaid newydd i Ewch i’r wefan – www.tafwyl.org – i fel Golygydd Seneddol BBC Cymru yn lwyfannu Tafwyl, sy’n dechrau gyda gael manylion llawn Tafwyl ac i wylio Llundain, ac erbyn hyn, wedi dychwelyd digwyddiad cyffrous a deniadol yng negeseuon fideo y sêr. Dilynwch i Gaerdydd fel Gohebydd Gwleidyddol Nghastell Caerdydd.” Tafwyl ar Facebook: Gŵyl Tafwyl a BBC Cymru. Ychwanega Matthew Rhys, a ddaw’n Twitter: @Tafwyl. Braf clywed bod Arwyn wedi symud i wreiddiol o Gaerdydd, “Pan oeddwn i’n fyw yn y Creigiau yn ddiweddar. 4 Tafod Elái Mai 2012 Parti Pasg

Rosfa gydag Alys

Y stondin gacennau

Priodas Stephanie Bridges a Jonathan Thomas (Creigiau)

Rhai o ferched Plasmawr ar ôl gweithdy colur theatr yn CLWB dros y Pasg. Daeth Trefnwyd Gweithdy Dringo Awyr Agored bron i 200 o bobl ifanc o flwyddyn 7, 8 a 9 Gabriel Carter, enillydd y gystadleuaeth gan Fenter Caerdydd i blant blwyddyn 4, dros y 6 diwrnod o weithgareddau a Gwisg Ffansi, yn Te Parti Pasg Menter 5 a 6 yn ardal Glyn Nedd drefnwyd gan Fenter Caerdydd. Iaith ym Mharc Cwmdar. Tafod Elái Mai 2012 5 PONTYPRIDD Pontypridd yn herio am Gwpan SWALEC Gohebydd Lleol: Jayne Rees Mae Clwb Rygbi Pontypridd ar ei ffordd i Stadiwm y Mileniwm ddydd Llun Gŵyl y Banc y 7fed o Fai, i herio Llongyfarchiadau unwaith eto am y cwpan cenedlaethol – Menter Iaith Rhondda Cynon Taf Fe fydd Elen Miles, merch hyna’ Gareth Cwpan SWALEC. Llawr Cyntaf, 9 Y Stryd Fawr, a Gina, yn dychwelyd i Gymru ar ôl Ponty enillodd y cwpan y llynedd, gan Pontypridd. CF37 1QJ treulio 15 mlynedd yn gweithio yn drechu Aberafan mewn gornest hynod o 01443 407570 Llundain. Cafodd Elen ei phenodi yn gystadleuol o 35 i 24. www.menteriaith.org ddiweddar yn Gynorthwydd personol i’r Eleni yn y rowndiau blaenorol mae Cyfarwyddydd Cyllid a’r Cyfarwyddydd Pontypridd wedi trechu dau glwb arall Adnoddau Dynol yng Nghyngor o’r uwch adran, Llanymddyfri a Chastell Picnic y Tedis 2012 – Thema Celfyddydau Cymru. Ar hyn o bryd mae Nedd oddi cartre, a Threcelyn o’r adran Olympaidd! Elen yn gweithio gyda’r BBC. gyntaf yn y rownd gyn-derfynol. Dydd Gwener - 29ain o Fehefin Roedd y gêm yn erbyn Trecelyn, a Digwyddiad y cyngor ym Mharc Merched y Wawr. chwaraewyd ar faes Parc yr Arfau ar y Ynysangharad Pontypridd i blant 0-5 Cynhelir y cyfarfod nesa yn Festri Capel 14 eg o Ebrill, yn un agos dros ben, oed. Sardis am 7.30p.m. nos Iau, Mai 10fed gyda’r gwrthwynebwyr o Went yn Dewch i ymweld â ni a chriw Mudiad Fe fydd Kevin Davies yn dangos i'r ymladd yn ôl i herio Pontypridd tan y Meithrin yn y babell Gymraeg eto eleni. aelodau sut i drefnu blodau. Croeso i chwiban olaf. Ponty aeth a hi o 28 i 24 i Bydd amrywiaeth o weithgareddau a aelodau newydd. ennill eu lle yn y rownd derfynol ar faes gwybodaeth ddefnyddiol ar gael i rieni a y stadiwm cenedlaethol. (Llun tudalen pherfformiadau yn ystod y dydd yn Clwb Llyfrau 16) cynnwys perfformiad arbennig gan Y cyfrolau dan sylw mis yma yw ‘Nain/ Tîm arall o ardal Gwent, Cross Keys Heini! Am fwy o fanylion ewch i wefan Mamgu’ a ‘Taid/Tadcu’. Dewch i fynegi fydd y gwrthwynebwyr ar Fai 7fed. Mae y cyngor : www.rctcbc.gov.uk/fis barn yng Nghlwb y Bont nos Fawrth, Keys yn cael tymor hynod a Mai 22ain am 8.00p.m. lwyddiannus, ac wedi ennill eu lle yn Te Parti Pasg 2012 Fis Mehefin byddwn yn trafod nofel rownd derfynol Cwpan Prydain ac Diolch yn fawr i bawb ddaeth i ‘Te Parti gyntaf yr awdur S.J.Watson - ‘Before I Iwerddon yn ogystal, lle byddant yn Pasg’ eleni. Cawson ni i gyd lawer o go to sleep’. Byddwn yn cwrdd yng herio Munster o Iwerddon. hwyl yng ngwlad hud Alys! Nghlwb y Bont nos Fawrth, Mehefin Dylai rownd derfynnol Cwpan Hyfryd oedd gweld pawb yn 19eg. SWALEC rhwng Pontypridd a Cross mwynhau’r sioe hud arbennig gyda Keys fod yn gêm a hanner wrth i ddau Rosfa, a’r holl weithgareddau amrywiol Priodas o’r clybiau cryfaf a mwyaf hyderus yng oedd ar gael i bawb. Llongyfarchiadau i Alwyn Thomas a’i Nghymru herio am y tlws. Llongyfarchiadau i Gabriel Carter, wraig Lisa. Priodwyd y ddau fis Bydd Pontypridd unwaith eto yn mynd enillydd yr ŵy Pasg enfawr yn y diwethaf yn y Canada Lakes Lodge. â chefnogaeth gref yn eu miloedd i lawr gystadleuaeth gwisg ffansi a Mae Alwyn yn fab i Robert a Shan i Stadiwm y Mileniwm. Mae tocynnau Ruby Williams enillydd yr hamper Thomas, Parc Graigwen. Mae Alwyn a ar gyfer y gêm fawr yn awr ar werth o’r siocled yn yr helfa drysor. Diolch o Lisa wedi ymgartrefu yn Stryd clwb, eu pris yn £10 a £5 i’r henoed a’r galon i bawb wnaeth fynychu. Welwn ni Llwynmadoc, Pontypridd. Aethant ar eu ifanc, a bydd y clwb yn trefnu fflud o chi y flwyddyn nesa' ! mis mel i wlad Thai. fysiau dau lawr i gario’r cefnogwyr i’r gêm. Cynllun Gofal Hâf Babi newydd Os oes gennych ddiddordeb mewn Bydd y Fenter yn cynnal cynllun gofal i Dymuniadau gorau i Kelly (Williams ymuno yng nghyffro’r diwrnod mawr, blant ysgol gynradd yng Nghanolfan gynt) a’i gŵr Geraint Lewis ar cysylltwch â Chlwb Rygbi Pontypridd: Garth Olwg am 4 wythnos gyntaf enedigaeth eu plentyn cyntaf. Ganwyd 01443 405006 / [email protected] - mae gwyliau’r Hâf. Os hoffech gofrestru eich Manon Fflur ar Fawrth 20fed. Maent yn croeso cynnes i gefnogwyr newydd, a diddordeb a derbyn gwybodaeth am byw yn Sain Ffagan. Mae Kelly yn gyn chofiwch wisgo eich lliwiau – du a ddyddiadau a threfniadau archebu lle ar ddisgybl Pont Siôn Norton ac Ysgol gwyn! y cynllun, yna anfonwch e-bost at : Gyfun Rhydfelen. Mae’n athrawes yn [email protected] Ysgol Gyfun Cwm Rhymni. yn datgan eich diddordeb. Mae Hallie Jay yn edrych ymlaen at groesawu ei chyfnither newydd. Mae Swyddi Gwelwyd cannoedd o bobl yn sefyll tu hi’n ferch i frawd Kelly, Huw Williams. allan i’r Miwni fis diwethaf yn ymgeisio

am swyddi yn archfarchnad Sainsbury’s. Cymwynaswyr! Mae trigolion Pontypridd yn edrych Hoffai Dilys Davies, Maes y Deri, ymlaen yn eiddgar at agoriad y siop Bore Coffi'r Dysgwyr ddiolch i bawb am eu cefnogaeth a newydd haf yma. Llongyfarchiadau i’r Bore Coffi i’r dysgwyr yn y chymorth ar ôl ei hanffawd yn cwmni ar ei bolisi dwyieithog. Mae’n Sgubor, Mwyndy, Llantrisant, ddiweddar. Mae Dil mewn plastr ar ôl braf gweld yr arwydd enfawr wrth yrru bob bore Gwener o 11 hyd hanner iddi dorri esgyrn yn ei throed. Brysia heibio hen safle gweithfeydd Brown dydd. Croeso cynnes i chi wella! Lennox. ymuno â’r criw. 6 Tafod Elái Mai 2012 EFAIL ISAF GILFACH

Gohebydd Lleol: Fferm, Llantrisant. Diolch i Helen GOCH Loreen Williams Prosser am arwain ac i Beti a Gwilym Gohebydd Lleol: Treharne am drefnu’r noson. Cytunodd Betsi Griffiths pawb mai da o beth fyddai trefnu rhagor ‘Taith dros fywyd’ o nosweithiau tebyg. Ddydd Sul, Mawrth 25ain, bu mam a Merched Dewr merch o’r pentref yn rhedeg ras “Sports Côr Merched y Garth Ar ddydd Sul Ebrill 22 cynhaliwyd Relief” ym Mae Caerdydd. Fe Gyda thristwch rhaid cofnodi fod Côr twrnament rygbi i ferched dan 16 ar gymerodd Joanne a Jessica Morris hoe Merched y Garth yn dod i ben. Cyn gae’r Welfare Gilfach Goch. Y 5 tim fach o’u gwaith yn Siop y Pentre’ i gorffen mae’r Côr yn trefnu cyngerdd oedd Gilfach Goch, Pencoed, redeg yn y Bae i godi arian at achosion yng Ngarth Olwg a bydd plant o Ysgol Caerfyrddin, Garndiffaith a Liskeard a teilwng yn y wlad hon a thramor. Mae’r Gynradd ac Ysgol uwchradd Garth theithiodd yr holl ffordd o Gernyw. ddwy’n hynod o ddiolchgar i Olwg yn ymuno i roi eitemau ynghyd ag Roedd y tywydd yn erchyll – haul, gwsmeriaid y siop a’u ffrindiau am eu eitemau gan Meinir Heulyn ac eraill. gwynt, glaw, cesair a hyd yn oed mellt a noddi. Cynhelir y Cyngerdd nos Iau, Mai tharanau ond chwaraeodd y merched

24ain. hyd nes y diwedd gyda Chaerfyrddin yn Genedigaeth Mae aelodau presennol y côr yn fuddugol. Llongyfarchiadau mawr i dîm Llongyfarchiadau gwresog i Nia a awyddus i gyn-aelodau’r côr ymuno â hyfforddi’r merched a’u rhieni am Matthew Thomas, Penywaun, ar nhw i gyd-ganu yn y gyngerdd olaf yma. drefniadau proffesiynol y dydd ond yn enedigaeth eu mab bach. Ganwyd Iwan Dewch felly i ymarfer ar nos Iau am y anffodus bach iawn o gefnogwyr oedd Matthew ar Ebrill 12fed yn frawd bach i mis nesaf. Bydd croeso mawr i chi. yno oherwydd y tywydd. Mali ac yn ŵyr i John a Pat Edmunds. Bydd Noson Gymdeithasol, i

ffarwelio, i aelodau a chyn-aelodau yn Cymdeithas Gymunedol Gilfach Goch Gwellhad Buan cael ei threfnu nos Wener, Gorffennaf Mae cwmni newydd Iechyd Creadigol Dymunwn wellhad buan i Ann Rees, 6ed yng Ngwesty Parc Treftadaeth y (partneriaeth Gareth Walters a Gareth Penywaun sydd wedi cael triniaeth ar ei Rhondda. Daw mwy o wybodaeth am y Blakemore) nawr yn gyfrifol am chlun yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg noson honno cyn hir. sesiynau ffitrwydd a dawns yn y yn ystod y mis. Mae Pat Edmunds Ganolfan. Mae nifer o weithgareddau hithau wedi derbyn triniaeth ar ei llygad. Y TABERNACL newydd yn cymryd lle i ddynion, Dymuniadau gorau i chi eich dwy. Cydymdeimlo menywod a phlant fel rhan o’r cynllun

Estynnwn ein cydymdeimlad dwysaf i ffitrwydd i deuluoedd. Am fwy o Cydymdeimlo Dilwen Davies a Nia a’r teulu yn eu wybodaeth gallwch cysylltu trwy ebost Bu farw tad Dave Eyres, Heol Iscoed yn profedigaeth o golli mam Dilwen yn – [email protected] neu ddiweddar. Estynnwn ein ystod mis Mawrth. ffoniwch Gareth Walters – 078757 cydymdeimlad diffuant i Dave, Rhian 35929. a’r teulu. Derbyn Aelodau

Yn Oedfa’r Cymun ddechrau Ebrill Croeso i’r Pentre derbyniwyd Huw ac Ann Rees yn Croeso i Einir Siôn a’r plant Siôn ac Trefn yr Oedfaon ar gyfer mis Mai aelodau yn yr eglwys. Daeth Huw a’i Alys i’r pentref. Mae’r teulu wedi Mai 6ed Gwasanaeth Cymun o dan ofal lythyr aelodaeth o Gapel y Goedwig, ymgartrefu yn Heol y Ffynnon. Mae’n ein Gweinidog Wdig, ger Abergwaun ac Ann hithau o braf cael croesawu rhagor o Gymry i’r Mai 13eg Y Parchedig Aled Edwards Gapel Treffgarn Owen, Sir Benfro. Mae pentref. Mai 20fed Oedfa Cymorth Cristnogol Huw ac Ann a’r mab, Elis, wedi bod yn Mai 27ain Huw M. Roberts mynychu’r oedfaon yn ffyddlon ers tro. Gwibdaith y Gymdeithas Gymraeg

Mae Cymdeithas Gymraeg Llantrisant Merched y Capel yn trefnu taith bws i ardal Merthyr Ar Ebrill 4ydd fe ymwelodd nifer o’r Tudful ddydd Sadwrn, Mehefin 23ain. aelodau â’r hen grochendy yn Nantgarw. Cliff ac Eifiona Hewitt, Penywaun sydd Roedd yn braf cael paned a phice bach yn trefnu’r daith. Pris y daith yn i’n cynhesu gan fod y tywydd yn ddigon cynnwys cinio ysgafn yn y Ganolfan oer. Gwen Griffiths, hanesydd o Gymraeg ym Merthyr fydd £15. Bontypridd, fu’n ein tywys o amgylch Cysylltwch ag Eifiona a Cliff ar 01443 yr adeilad gan roi hanesion difyr iawn 203809 os ydych yn awyddus i ymuno inni. Cawsom gyfle i wylio ffilm am y ar y daith. crochendy ac mi ddaeth Mike Ashcroft i

adrodd hanes a phwysigrwydd yr hen Noson y Dysgwyr gamlas a oedd yn rhedeg gerllaw’r Fe drefnodd Cymdeithas Gymraeg adeilad. Cyfarfod nesaf y grŵp fydd Llantrisant noson i’r Dysgwyr yng ymweliad ag Amgueddfa Werin Sain Nghanolfan y Tabernacl nos Wener, Ffagan ar Fore Mercher, Mai 2il. Ebrill 20fed. Daeth nifer dda ynghyd a Byddwn yn cyfarfod am goffi am bu sgwrsio brwd rhwng yr aelodau a’r hanner awr wedi deg. dysgwyr. Cafwyd byrbryd blasus iawn wedi ei baratoi gan berchennog Siop y Tafod Elái Mai 2012 7 CREIGIAU LLANTRISANT

Gohebydd Lleol: GROESFAEN Nia Williams 029 20890979 MEISGYN Gohebydd y Mis: Allan James www.mentercaerdydd.org Priodas hapus! 029 2068 9888 Llongyfarchiadau mawr i Jonathan Thomas (Llys Gwynno gynt!) a Ponty’r Gorffennol Stephanie Bridges ar eu priodas ym mis Byddai son am anafiadau i fewnwr ac Comisiynydd y Gymraeg Mawrth. Priodwyd y ddau mewn asgellwr Pontypridd ar un adeg wedi Ers Ebrill y 1af, mae Meri Huws wedi seremoni hyfryd yn y New House, peri cryn ofid i’r dewiswyr ac i dechrau ar ei rôl fel Comisiynydd y Thornhill, Caerdydd, ddydd Sadwrn yr ffyddloniaid Heol Sardis. Erbyn hyn nid Gymraeg. Wedi’i lleoli yng nghanol y ail ar bymtheg o Fawrth eleni. Mae'r yw clywed am hynt a helynt Tommy ddinas mae swyddogaethau ddau wedi ymgartrefu yng Nghaerffili Coombes a Tony Davies, y naill o Clos Comisiynydd y Gymraeg yn cynnwys - bellach ac yn gweithio i Gwmni Portreeve a’r llall o Rodfa Despenser, hybu defnyddio’r Gymraeg Adeiladu. Pob hapusrwydd eich dau yn mynd i osod unrhyw fath o her i’r hwyluso defnyddio’r Gymraeg wrth i chi ddechrau ar eich bywyd swyddogion presennol. Bu tro ar fyd a gweithio tuag at sicrhau nad yw’r priodasol! (Llun tudalen 4) hwythau bellach wedi ildio i Gymraeg yn cael ei thrin yn llai weithgareddau mwy sidet. Fodd bynnag, ffafriol na’r Saesneg drwy osod Cynhadledd 'Cymru Yfory' braf clywed fod Tommy wedi gwella ar dyletswydd ar rai sefydliadau i Croesawyd nifer fawr o bobol ifainc, ôl derbyn llawdriniaeth lwyddiannus ar gydymffurfio â safonau’n ymwneud Cymraeg eu hiaith i gynhadledd yng ei lygad yn ddiweddar a bod hynny’n ei â’r Gymraeg Nghanolfan yr Urdd, Caerdydd ar alluogi i ofalu am ei gyn- bartner ar y cynnal ymholiadau i faterion sy’n Fawrth yr ail eleni. Nod y gynhadledd maes rygbi drwy gynnig iddo wasanaeth ymwneud â swyddogaethau’r ydoedd pwysleisio pwysigrwydd ac tacsi ar wahanol adegau. Yn anffodus Comisiynydd arwyddocad yr iaith Gymraeg i fyd mae Tony wedi cael cryn drafferth ymchwilio i ymyrraeth â rhyddid i gwaith. Trefnwyd y gynhadledd ar y cyd gyda’i ‘achilles’ ac wrthi’n gwella’n ara unigolion i ddefnyddio’r Gymraeg rhwng Colegau Addysg Bellach Cymru bach. a Menter Iaith Caerdydd. Croesawyd y Pwy o’r ffyddloniaid presennol Mae modd cysylltu â Chomisiynydd y cynhadleddwyr yn gynnes gan fyddai’n cofio amdanynt? Chwaraeodd Gymraeg drwy ffonio 0845 6033 221 Arglwydd Faer Caerdydd, yr Athro Tommy 270 o gemau dros Bontypridd neu drwy anfon e - b o s t Delme Bowen yn ei ffordd heintus a rhwng 1959 a 1968 gan dderbyn y [email protected] brwdfrydig ei hun. gapteniaeth yn nhymor 1965-6. Mae mwy o wybodaeth ar y wefan - Dymunwn yn dda i Delme wrth iddo Chwaraeodd Tony, ar y llaw arall, 137 www.comisiynyddygymraeg.org orffen ei dymor fel Arglwydd Maer o weithiau yn yr un cyfnod, gan sgorio Caerdydd ac fel Cynghorydd Sirol 72 o geisiau. Roedd yn glamp o asgellwr Gwyliau Hanner Tymor Sulgwyn Creigiau a chychwyn ar antur newydd mewn cyfnod pan fyddai asgellwyr fel Os nad ydych chi’n mynd i Eisteddfod yng Nglanyfferi. arfer yn perthyn i ddosbarth y pwysau yr Urdd yn Eryri, mae digon o plu yn wahanol i’r hyn a welir heddiw. weithgareddau gyda’r Fenter ar gyfer Ni raid pwysleisio pa mor allweddol fu galw am wasanaeth bysiau o Gaerdydd plant meithrin, cynradd a phobl ifanc eu cyfraniad i lwyddiannau Pontypridd i’r Maes cyn mynd ati i drefnu’r dros wythnos hanner tymor – ewch i yn ystod y tymhorau hynny. Ystrydebol amserlen, ac felly’n gofyn i unrhyw un wefan y Fenter am fwy o wybodaeth. bellach yw cyfeirio at y cyflogau bras a fyddai’n awyddus i ddefnyddio’r bysys www.mentercaerdydd.org enillir heddiw gan chwaraewyr yn ystod wythnos yr Eisteddfod i proffesiynol a cheisio dyfalu beth fyddai gysylltu â ni er mwyn i ni weld pa mor Cwis y Mochyn Du gwerth hoelion wyth y gorffennol. Pa boblogaidd fyddai gwasanaeth o’r fath. Bydd cwis yn cael ei gynnal Nos Sul, linyn mesur bynnag a ddefnyddir, Nid yw’ch ymateb yn eich ymrwymo i Mai 27 yn y Mochyn Du am 8pm. £1 y byddai’r ddau yn cael eu hystyried yn unrhyw beth, ond yn hytrach yn ein person. Mae croeso cynnes i bawb! weision tra ffyddlon i glwb Pontypridd a helpu i asesu’r galw. Cofiwch fod y cwis ar Nos Sul olaf bob hynny dros gyfnod hir. Dymunwn Gallwch naill ai ymateb trwy ffonio ni mis! adferiad llwyr i’r ddau ohonynt. yn y swyddfa, 029 20 689888, cysylltu

drwy Twitter neu Facebook y Fenter, Eisteddfod Genedlaethol Bro Cydymdeimlad neu drwy anfon e - b o s t a t Morgannwg 2012 Cydymdeimlwn a Dilwen Davies a’r [email protected] Mae Menter Caerdydd yn ystyried holl deulu ar ôl iddi golli ei mam yn trefnu gwasanaeth bysiau rheolaidd i ddiweddar. Aeth cynrychiolaeth o Gapel redeg o Gaerdydd i Faes yr Eisteddfod Tafwyl yn chwilio am wirfoddolwyr y Tabernacl (Efail Isaf) i’r angladd a Rydym yn edrych i recriwtio unigolion yn Llandw fis Awst eleni. Y gobaith yw fu’n gyfrwng dangos parch yr Eglwys cyfeillgar a brwdfrydig dros 18 oed i bydd y bysiau’n rhedeg o ddechrau’r tuag at y teulu arbennig hwn. bore tan yn hwyr yn y nos, gyda’r bws wirfoddoli yn Tafwyl eleni. Bydd nifer olaf yn gadael y Maes ar ôl diwedd y o shifftiau a swyddi stiwardio amrywiol cyngerdd yn y Pafiliwn. Bydd tâl ar gael felly cysylltwch gydag Angharad Mae gwefan Tafwyl yn fyw erbyn hyn bychan yn cael ei godi am y Thomas am fwy o fanylion - - ewch i www.tafwyl.org am fwy o gwasanaeth. [email protected] / 029 wybodaeth am yr Ŵyl ac amserlen lawr Rydym yn awyddus i sicrhau bod 2068 9888 ar gyfer yr wythnos! Cofiwch ddilyn ni ar Facebook a Twitter hefyd am y 8 Tafod Elái Mai 2012 newydd, pentref heb hanes na nhw ac eithrio ‘Glanffrwd’ efallai, ond Cymro, Cymry, thraddodiad na diwylliant, dim ond yr math arall eto o enw oedd hwnnw, sef hyn y byddent yn dod gyda nhw a hynny enw barddol awdur Hanes Plwyf Ynys-y-bwl a yn bennaf oedd eu Hanghydffurfiaeth, Llanwynno. Chymru fel y tystia sgerbydau yr holl gapeli a fu. Yn sicr sbectol newydd Cymraeg sydd Syndod i mi, oedd deall rai blynyddoedd wedi f’arwain i weld yr enwau Wrth edrych yn ôl dros ysgwydd y yn ôl, mai’r un oedd yr enw Cymraeg ar cyfarwydd hyn drwy lygaid gwahanol. blynyddoedd at y pentref lle y’m y wlad ‘Cymru’ ac ar ei phobl sef y Efallai eu bod yn sbectol pinc, magwyd, daw cyfle i synnu a rhyfeddu ‘Cymry’. ‘Cymry’ yn wreiddiol oedd y rhamantaidd, ond os oes rhyw ewinfedd at bethau a dderbyniwyd yn ganiataol ar ddau. Amryfusedd ar ran William o wirionedd yn yr hyn a nodaf yma, fe y pryd. Un o’r rhyfeddodau hyn oedd Salesbury oedd pennu ‘Cymru’ am y ddylai fod yn taro tant mewn pentrefi cyfoeth enwau Cymraeg fy wlad a ‘Cymry’ ar gyfer y bobl. glofaol eraill y cymoedd hyn. nghyfoedion. Yn fy stryd i, yr oedd Mae’r enw ‘Cymro’ yn arwyddocaol D. Geraint Lewis Gwlithyn, Gwyddfid, Myrddin, Emlyn, hefyd, yn gyfuniad o’r ‘cym’ a geir yn (Llangwyryfon) Rhiannon, Teifi. Yn y capel, Egryn, ‘cymdeithas’ a ‘cymydog’ a ‘bro’ fel yn Tecwyn, Buddug, Myrdeg, Eirianwen, ‘Papur Bro’, (lle mae’r gair ‘Welsh’ yn Teifion, Talfryn. Yr oedd gennyf dod o hen ffurf Almaenaidd o gefnder Gurwyn a chyfnither Aelonwy. ‘wealstadt’ yn golygu ‘estron, dieithr’.) Problem gyda’r Flynyddoedd wedyn, dechreuais Felly un sy’n perthyn i grŵp o bobl ac feddwl o ble y daeth y gwaddol yma o yn byw yn yr un ‘bro’ neu ‘wlad’ yw cyfrifiadur? Gymreictod, a hynny mewn pentref, a ‘Cymro’. Ac y mae’r berthynas agos oedd erbyn fy nghenhedlaeth i (a yma rhwng y wlad a’i phobl yn cael ei minnau yn eu plith), yn bentref di- hadlewyrchu yn enwau’r ddau. Un Gymraeg y tu allan i ddrysau’r capeli? enghraifft amlwg o’r berthynas yma √ CYSYLLTIAD Yn y flwyddyn 1885, darganfu David yw’r holl ‘llannau’ sydd gennym yng RHYNGRWYD Davies Llandinam waddod o lo yng Nghymru lle y mae’r mwyafrif llethol √ ANGHOFIO nghwm Clydach, a dros nos, megis, ohonynt ynghlwm wrth enw person CYFRINAIR (sant). O edrych yn fwy manwl ar troes llecyn unig, llechweddog, tawel y √ ACHUB DATA porfeydd gwelltog yn bentref enwau priod Cymraeg Ynys-y bwl o’r safbwynt yma, sef y berthynas rhwng √ GOSOD YN diwydiannol, swnllyd, myglyd, prysur, NEWYDD gyda 207 o ddynion yn gweithio ar ben enw person ac enw lle, daw’r cysylltiad yn fwy amlwg: √ RHWYDWAITH pwll ac 850 o ddynion yn gweithio dan √ ARAFU LAWR ddaear. Myrddin (Caerfyrddin), Emlyn (Castell √ CALEDWEDD Dyma ‘Klondyke’ Cymru, gyda’r Newydd Emlyn), Teifi, Teifion, (afon gweithwyr cyntaf yn llifo i’r cymoedd Teifi) Egryn (Llanegryn), Tecwyn √ MEDDALWEDD glo o brinder a thlodi ardaloedd gwledig (Llandecwyn), ac enwau nentydd ac √ DIWEDDARU Cymru. Bywyd Cymraeg oedd bywyd afonydd fel Gwlithyn (nant yn sir √ DI-WYFR Ynys-y-bwl yn y blynyddoedd cynnar, a Benfro) Milwyn (nant yn yr Elenydd) . cheir darlun byw iawn o’r bywyd Yn briodol iawn, fy nghefnder Gurwyn, Arbenigwr gyda y cymeriad athrylithgar a oedd yn hwnnw yng nghyfrol J.J.Williams 15 mlynedd o brofiad Straeon y Gilfach Ddu. Fel llawer o’i gynllunydd yn stiwdios teledu TWW ac gyd-bentrefwyr, daeth J.J.Williams i yn gallu troi ei lais a’i ddawn at unrhyw Cysylltwch â Paul: achlysur, a gynigiodd yr allwedd yma mewn o gefn gwlad (Tal-y-bont, (01443) 208472 Ceredigion) i weithio ym mhwll y Lady imi. Dydw i erioed wedi dod ar draws neb arall o’r enw Gurwyn. Ebost: [email protected] Windsor ac fe ddywed yn ei Symudol: 07731595066 ragymadrodd am yr hyn a ysgrifennodd Yr oedd Wncl Harri wedi dod o am y pentref, ‘O’m cof, nid o’m Wauncaegurwen i weithio dan ddaear dychymyg y daeth y rhan fwyaf o lawer ym mhwll glo y Lady Windsor. Un o gynnwys y llyfr.’ ffordd iddo sicrhau ei fod yn cadw rhan Mae tystiolaeth arall, o gyfeiriad o leiaf o’i hunaniaeth yn y pentref ychydig yn wahanol ynglŷn â newydd, dieithr, oedd drwy enw ei fab.

Chymreictod cynnar y pentref. Mae Ond i Gymro fel Wncwl Harri doedd hi ddim yn bosibl i enwi mab yn gennyf restr o lysenwau o ddyddiau cynharaf y pwll, a gasglwyd gan fy nhad ‘Gurwen’! Gurwyn oedd yr enw. Yn y pentref newydd di-wreiddiau, di- -cu. Mae’n enwi cymeriadau fel: Llinellau ffôn Cymraeg Sbarcyn Bach yr Uffern, Dai Whistl hanes, hwn yr oedd pobl eisiau cadw Dun (a’i lais bach main), Lewsyn cysylltiad gyda’u gwreiddiau. Un ffordd Llygad Lark, Ianto Glatsien, Mari Copa o gadw’r gwreiddiau hyn yn fyw oedd Mae llawer o wasanaethau trwy droi, yn reddfol efallai, at hen, hen Tin, Dai Dwl, Wil Bron Sythu, Wil yn darparu llinellau ffôn Sgothwr a Roberts Sand y Môr. ddull, sef drwy gysylltu enw person gydag enw o’r fro lle y’i magwyd. Cymraeg. Ewch i Hefyd, rhai a deithiodd i’r ‘Klondyke’ newydd, fel Owen Jones Caernarfon, Mae enwau pert ar rannau o hen blwyf teulu Davies Cardi Bach, Glyn Cymoco Llanwynno, Gwynno, Gwrgan, Cynin, www.cymorth.com (Cwm Ogwr) a Ben, Dai a Bob Shifôn Gwyngul, Cynon, eto nid ydynt yn i gael y rhifau ffôn. (Sir Fôn). gyfarwydd fel enwau priod, a hynny (yn Dyma nhw’n pentyrru i’r pentref fy marn i) am nad oes dim traddodiad. Does dim gwreiddiau’n gysylltiedig â Tafod Elái Mai 2012 9 Bethlehem, TONYREFAIL Côr

Gwaelod-y-garth Gohebydd Lleol: Merched y Garth Helen Prosser 671577/[email protected] Trefn yr Oedfaon (ar y Sul am 10:30 Wedi’n agos i 35 mlynedd o ganu, a.m. oni nodir yn wahanol) : cystadlu a chymdeithasu mae Côr Mis Mai: Merched y Garth yn dod i ben. Bu’n 6ed o Fai – Parchedig Watcyn James John a Myfanwy Hunt gyfnod eithriadol o lewyrchus a 13eg o Fai – Oedfa Gymun Parchedig R Llongyfarchiadau gwresog iawn i John a chyfrannodd y Côr yn fawr at fywyd Alun Evans (Gweinidog) Myf ar ddathlu eu pen-blwydd priodas diwylliannol y de-ddwyrain a Chymru 20fed o Fai – Sul Cymorth Cristnogol aur ar 14 Ebrill. Dathlon nhw mewn gyfan o dan bump o arweinyddion 27ain o Fai – Parchedig Aled Edwards parti yng nghartref eu merch, Siân, yn dawnus – Meinir Heulyn, Alwena

Aberogwr. A phob dymuniad da i John Roberts, Menna Thomas, Llinos Swain Mis Mehefin: a fydd yn derbyn clun newydd yn y a Gavin Ashcroft. Enillwyd gwobrau 3ydd o Fehefin – Parchedig Ieuan dyfodol agos. uchaf yr Ŵyl Gerdd Dant, yr Eisteddfod Davies Genedlaethol a’r Ŵyl Ban-Geltaidd, 10fed o Fehefin – Oedfa Gymun perfformiwyd ledled Cymru, gan Parchedig R Alun Evans (Gweinidog) gynnwys yn y gwasanaeth i agor y 17eg o Fehefin – Oedfa Goffa 200 Cylch trafod achlysurol, i gwrdd am Cynulliad Cenedlaethol yn Eglwys mlwyddiant geni Henry Richard gyda rhyw awr gyda'r nos (ar nos Iau), ydi’r Gadeiriol Llandaf, a chafwyd teithiau i Gwyn Griffiths Gymdeithas gyda gwahoddiad agored i wahanol rannau o Loegr ac i Ffrainc, 24ain o Fehefin – Parchedig Noel bobl 'alw i mewn'. Iwerddon a Phatagonia bell. Davies Eleni, dan arweininad y Gweinidog, Mae’r pwyllgor yn trefnu dau aeth y Gymdeithas i’r afael a 'Dehongli'r ddigwyddiad i ddathlu llwyddiannau’r Cynhelir Ysgol Sul i’r plant bob Sul Damhegion' (Elfed ap Nefydd Roberts) Côr. Y cyntaf fydd noson anffurfiol yng heblaw am wyliau Ysgol a hynny i gyd gan fwrw golwg ar nifer o ddamhegion nghwmni Merched y Garth, disgyblion fynd ac amser yr oedfa am 10:30 a.m. ar y tro. Ysgol Gynradd Gymraeg Gartholwg ac Bydd y tymor yn ail-agor ym mis Aelwyd Porth-cawl, i’w chynnal yng Y Pasg Medi a bryd hynny byddwn yn cael cip Nghanolfan Gartholwg ar Fai 24ain am Oedfaon y Pasg oedd yn cael y lle ar waith Waldo Williams. 7 or gloch. Bydd croeso i bawb i’r blaenllaw ym Methlehem yn ystod y mis noson hon. diwethaf yma, ac yn ol patrwm a Creu Ffilm sefydlwyd sawl blwyddyn yn ol bellach, Dros yr wythnosau diwethaf yma yn Swper ffarwelio – gwahoddiad i gyn- cafwyd oedfa ar fore Gwener y ogystal mae ieuenctid y capel, dan aelodau Groglith, ac yn briodol iawn eleni arweiniad Rhys Powys, wedi bod yn Yr ail ddigwyddiad fydd swper cymun ar fore Sul y Pasg. paratoi deunydd ar ffilm o Fethlehem yn ffarwelio yng ngwesty’r Heritage Park, (O son am ddydd Gwener y Groglith, y gymuned. y Rhondda Nos Wener 6ed Gorffennaf. ‘rwyn siwr fod nifer ohonoch yn cofio Mae’r gwaith golygu yn cael ei wneud Mae’r côr yn gobeithio y bydd criw mai Cymanfa Ganu oedd y drefn yma ar hyn o bryd a gobeithir y bydd wedi ei mawr o gyn-aelodau’n medru ymuno â’r ym Methlehem, tros gant ohonynt yn gwblhau erbyn yr haf. aelodau presennol yn y noson hon. Dros wir, gyda sesiwn bore , pnawn a nos, ac Bydd y ffilm orffenedig yn cael ei y blynyddoedd bu cryn fynd a dod, ac arweinyddion gwadd yn heidio i gael y chyflwyno i Deledu Annibynwyr Cymru mae rhai o’n cyn-aelodau i’w cael ym fraint o arwain y gân ar lan yr Afon Taf. a’i hychwanegu at y ddarpariaeth ar y mhob cwr o Gymru bellach, ac nid Ysywaeth daeth y dyddiau rheini i ben wefan honno. hawdd yw cysylltu â nhw i gyd! Ond os ers ychydig o flynyddoedd. Tybed oes Bryd hynny bydd Bethlehem, ydych yn gyn-aelod ac yn darllen hwn, gan unrhyw un o ddarllenwyr Tafod Elái Gwaelod-y-garth wedi mynd yn byddem wrth ein bodd pe gallech ddod. hanesion difyr am gymanfaeoedd y “global”, a chaiff pobl y byd i gyd gyfle Cost y bwffe fydd £10 a bydd y côr yn gorffennol yn y Gwaelod?) i weld a blasu yr hyn sy’n digwydd ym cyfrannu gweddill y gost. Her y Gweinidog i’r aelodau eleni mywyd y capel o wythnos i wythnos. Os hoffech ddod i’r swper ffarwelio, oedd darparu darn ysgrifenedig, mewn gofynnir ichi anfon eich enwau, ynghyd llawysgrif, yn cyfleu yr hyn a olygai y Y Wefan â’r tâl, erbyn 1 Mehefin. Anfonwch y Pasg iddynt. ‘Roedd cyfle i roi pwt o Cofiwch am wefan Bethlehem sydd i’w siec am £10 os gwelwch yn dda at Avril gerdd, darn o’r ysgrythyr, gweddi, cân, chanfod ar www.gwe-bethlehem.org Pickard, 15 Ffordd y Gollen, Tonteg dyfyniad, neu yn wir unrhyw beth y Ymwelwch yn gyson a’r safle i chwi Pontypridd, CF38 1TA (ffôn symudol dymunent ei gyflwyno. gael y newyddion diweddaraf am hynt a 07906889169), neu at Eifiona Hewitt, Tasg plant yr Ysgol Sul oedd dweud helynt yr eglwys a’i phobl. 35 Pen-y-waun, Efail Isaf Pontypridd, stori’r Pasg ar ffurf llun, a dyna wefr ar Hefyd mae gan Bethlehem gyfri trydar CF38 1AY (ffôn symudol fore’r Pasg oedd gweld yr holl (twitter) erbyn hyn. Dilynwch ni ar 07792798093). ddeunydd wedi ei roi ar fur y Festri yn @gwebethlehem. Os hoffech ragor o fanylion, dapestri o fyfyrdod gweledol aelodau’r cysylltwch â’r ysgrifenyddes, Eleri capel. Croeso Roberts drwy e - b o s t – Os oes chwant troi i mewn i oedfa [email protected] Drws Agored rhywbryd yn y dyfodol, bydd croeso Yn ystod mis Ebrill y daeth diwedd y twymgalon yn eich disgwyl bob amser tymor ar gymdeithas y “Drws Agored”. ym Methlehem, Gwaelod-y-garth. 10 Tafod Elái Mai 2012 tocynnau ar gyfer diwrnod arall o’ch Eisteddfod dewis yn rhad ac am ddim. Unwaith eto, mae’r cynllun hwn ar gael tan 1 Y Fro Gorffennaf. A chofiwch, os ydych chi’n Ymhen ychydig fisoedd bydd ardal Bro Eisteddfodwr selog, mae’r arbedion a Morgannwg yn croesawu’r Eisteddfod geir drwy brynu tocyn wythnos yn Genedlaethol i hen faes awyr Llandŵ hytrach na thocynnau dyddiol yn ger Y Bontfaen a Llanilltud Fawr o 4-11 sylweddol – hyd at 34% (£46) ar bris Awst. tocyn oedolyn – sy’n sicr yn arbediad Eleni, mae nifer o gynigion arbennig gwerth ei gael. ar docynnau ar gyfer unrhyw un sy’n Only Men Aloud, Only Boys Aloud, a ymweld â’r Eisteddfod, a’r chriw o blant cynradd yr ardal, Only gostyngiadau drwy gymryd mantais o’r gyntaf erioed, gyda Tudur Owen, Ifan Vale Kids Aloud, sy’n agor y Brifwyl Tregaron, Gary Slaymaker, Daniel cynigion hyn yn rhai gwerth eu eleni mewn cyngerdd arbennig. Nos cael. Gellir prynu tocynnau Maes Glyn, Dewi Pws, Phil Evans, Mr Sadwrn 4 Awst, bydd Karl Jenkins yn Phormula, Dean ap Johnson ac Arthur dyddiol am bris gostyngol ar ein gwefan arwain y Premiere Prydeinig o’i waith – www.eisteddfod.org.uk – neu drwy Picton. Caryl Parry-Jones sy’n diweddaraf, Beirdd Cymru, gyda Dennis diddanu’r gynulleidfa nos Iau 9 Awst, ffonio’r linell docynnau – 0845 4090 O’Neill, Rebecca Evans a Chôr yr 800 – tan 1 Gorffennaf, gydag arbedion gan gloi arlwy’r nos am 2012. Eisteddfod. Cynhelir y Gymanfa Ganu Os hoffech ragor o wybodaeth am yr o dros 10% ar docynnau unigol. nos Sul dan arweiniad Euros Rhys Os ydych chi’n bwriadu treulio tridiau Eisteddfod, ewch i’n gwefan – Evans. www.eisteddfod.org.uk – neu gallwch neu fwy ar Faes yr Eisteddfod, beth am Nos Lun 6 Awst, byddwn yn dathlu brynu tocyn tridiau am bris ffonio ein llinell wybodaeth ar 0845 cyfraniad Dafydd Iwan i’r byd adloniant 4090 900. d e u d d y d d ? Mae hwn yn yng Nghymru dros y hanner canrif gynllun newydd eleni ac ar agor i Edrychwn ymlaen at eich gweld yn y ddiwethaf, ac adloniant go wahanol fydd Fro ddechrau Awst am wythnos i’w bawb. Prynwch docynnau Maes am yn y Pafiliwn nos Fawrth, wrth i’r unrhyw ddau ddiwrnod a gallwch gael chofio yn Eisteddfod Genedlaethol Bro Eisteddfod gynnal y Gala Gomedi Morgannwg.

CORNEL

Y Plant

Daw haul ar fryn. Daw enfys wedi'r glaw.

Lliwiwch y llun. Tafod Elái Mai 2012 11 Apêl i achub bywydau C babanod ym Mangladesh Dyma gyfle arall i chi yn ystod Wythnos Achub C R O E S A I R ennill Tocyn Llyfrau

y Plant Enillydd croesair Ebrill yw L Mrs G Edwards, Pontyclun. Eleni mae Achub y Plant yn holi am gefnogaeth pobl Cymru i helpu’r elusen i 1 1 2 2 3 4 5 6 gyrraedd targed o filiwn o bunnoedd er mwyn adeiladu clinigau ym Mangladesh. 6 7 Yn ystod Wythnos Genedlaethol Apêl Achub y Plant, rhwng 29 Ebrill a 5 Mai, 7 8 nod yr Apêl ‘Briciau ar gyfer Babandod’ (Build It For Babies) yw codi 9 digon o arian ar gyfer adeiladu saith clinig yn rhai o ardaloedd tlotaf a mwyaf 9 10 11 11 12 10 diarffordd Bangladesh yn Baniachong ac Ajmeriganj Bangladesh yng ngogledd 11 12 ddwyrain y wlad. Bob awr o’r dydd mae 11 babi newydd- 14 13 anedig yn marw ym Mangladesh 14 15 oherwydd diffyg gofal iechyd sylfaenol. Mae 170,000 o blant o dan bump oed yn 18 16 marw yn ddiangen o achosion y gellir eu hatal neu eu trin yn rhwydd ac yn rhad. 17 Meddai James Pritchard, Pennaeth Achub y Plant yng Nghymru: “Mae 21 18 canran uchel o ferched ym Mangladesh yn geni yn eu cartrefi heb gymorth bydwraig 19 20 sy’n rhoi eu bywydau eu hunain a rhai'r babanod mewn perygl. Mae’n warthus 23 hefyd fod cynifer o blant o dan bump oed yn dal i drengi am nad oes ganddynt fodd i gael y gofal iechyd mwyaf sylfaenol. Ar Draws I Lawr “Yn ystod Wythnos Achub y Plant 6. Cwch (3) 1. Sicrhad (9) gofynnwn yn garedig i bobl wneud 7. Aflywodraethus (9) 2. Cynnau (5) rhywbeth adeiladol i’n helpu i gyrraedd y 9. Tacteg milwrol (11) 3. Bywgraffiad (7) targed o filiwn o bunnoedd fel y gallwn 11. Enllib (6) 4. Bod i ffwrdd (11) adeiladu'r clinigau yma er mwyn achub 12. Diffyg amrywiaeth (7) 5. Llef (3) bywydau babanod a phlant. 14. Rheilffordd ger Tywyn (3,1,3) 8. Arglwyddiaeth (11) "Mae pob un ohonom wedi ein geni i 15. Siop gig (5) 10. Cerfiwr maen (9) wneud rhywbeth a pha well esgus i 17. Yn rhyfela (11) 13. Cyfartal (7) arddangos ein doniau nag yn ystod 19. Crybwylliad (9) 16. Difyrrus (5) Wythnos Achub y Plant? Os mai coginio 20. Rhyfedd (3) 18. Hagr (3) yw eich diléit yna ewch ati i wneud teisennau a chynnal bore coffi i'ch Atebion i: Croesair Col ffrindiau a'ch teulu. Mae codi £3.00 am 34, Pen Bryn Hendy, Yr Encil, baned a theisen yn ddigon i brynu rhwyd £14 brynu clorian bwrpasol ar Meisgyn, Pontyclun. CF72 8QX mosgito i amddiffyn plentyn rhag malaria. gyfer pwyso babanod erbyn 20 Mai 2012 Neu beth am drefnu noson gyri i’ch £49 brynu cit ar gyfer esgor ffrindiau gan ddefnyddio rysáit plentyn Atebion Ebrill draddodiadol Bengali?” £150 gyflogi paramedic am fis Ychwanegodd: “Ydych chi’n hoff o £1,000 brynu cyflenwad ganu? Yna trefnwch gyngerdd a holi chôr H Y N O D I O N C R A C blwyddyn o offer meddygol ar gyfer lleol i ymuno â chi. Neu os ydych yn un E F G E A A delio gydag argyfyngau yn ystod am her, beth am redeg ras neu drefnu taith W E L E I S N O R M A L genedigaethau gerdded noddedig? Mae digon o bethau y C R A F CH E gallwch eu gwneud ac mae pob ceiniog yn £2,500 helpu i brynu ffynnon a A M G A R N W 11 A 12 D mynd i wneud gwahaniaeth mawr, felly fydd yn cyflenwi dŵr glân ar gyfer y N 12 A E A D B R O F I byddem yn gwerthfawrogi eich clinig ac yn cadw plant a theuluoedd 14 F A E 15 O R cefnogaeth.” rhag afiechydon. C A R O L W R S 18 I P Mae modd i bobl gefnogi hefyd drwy Gallwch gyfrannu drwy wefan E 17 G 18 I A T E G O L brynu ‘bricsen ryngweithiol’ am £5 i Achub y Plant - L F 25 T R CH 22 O helpu adeiladu’r clinigau yma. Yn ogystal savethechildren.org.uk/buildit – neu C Y F A R W Y DD E R Y R gall: drwy ffonio 0800 8148 148 neu anfon I E A E L Y neges destun gyda’r gair BRICK i O D Y N T A L G U D Y N 7008 12 Tafod Elái Mai 2012 Ysgol Gynradd Ysgol Creigiau Ysgol Castellau Gymunedol Gymraeg Diolch a phob lwc Mrs Williams Llongyfarchiadau mawr i Mrs Eleri Diolch i Mrs Delyth Williams am ei Llantrisant Evans, athrawes Dosbarth 1, ar gwaith caled fel dirprwy bennaeth dros enedigaeth ei mab bach, Daniel William y 5 mlynedd diwethaf. Dymunwn bob Hedd. Mae Gwenno Mai, sydd yn y lwc iddi yn ei swydd newydd fel Pet-Wise Dosbarth Derbyn, wrth ei bodd gyda’i pennaeth Ysgol Gynradd Gymraeg Bro I gyd-fynd â thema Anifeiliaid y tymor brawd bach newydd. Allta yn Ystrad Mynach. diwethaf, estynnwyd croeso i Chris o Llongyfarchiadau mawr hefyd i Mrs siop ‘Pet-Wise’ yn Nhrefforest i Rachel Hussey, athrawes Class 3, ar Gorsaf Radio “Castellau FM” arddangos amrywiaeth o anifeiliaid i’r enedigaeth Megan yn ystod gwyliau’r Ewch i safle Moodle yr ysgol (https:// plant o’r meithrin hyd at flwyddyn 1. Pasg. Mae pawb yn falch iawn o’r rctmoodle.org/yggcastellau) i wrando ar Treuliodd Chris y diwrnod yn newyddion hyfryd ac am ddymuno’n y raglen ddiweddaraf. arddangos yr anifeiliaid i’r plant a dda i’r ddau deulu. chawsant gyfle i gyffwrdd ac i ddal rhai Celf a Chrefft Yr Urdd o’r anifeiliaid megis cwningen, mochyn Fe aeth tîm rygbi’r ysgol lawr i Barc Llongyfarchiadau i Leah Griffiths, Aled cwta, crwban, neidr, pry cop, twrci a Trelai yn ddiweddar i gystadlu yng Winter a Huw Ward ar lwyddiant eu llawer mwy! Braf oedd gweld pob nghystadleuaeth yr Urdd. Fe gwaith Celf yng Nghystadleuaeth Celf a plentyn yn ymddwyn yn arbennig o dda chwaraeodd y bois yn arbennig o dda Chrefft Morgannwg Ganol. Daeth Huw ac yn fwy dewr na rhai o’r staff! gan golli un gêm yn unig. Roedd Mr yn drydydd, Aled yn ail a Leah yn Balbini’n falch iawn o’u hymdrechion. gyntaf. Pob lwc i Leah sydd yn mynd Cwis llyfrau ymlaen i gynrychioli’r ysgol yn Ddydd Mercher yr 21ain o Fawrth, aeth Fe drefnodd Cyngor yr Ysgol “Wythnos Eisteddfod yr Urdd Eryri. pedwar o blant o flynyddoedd 4 a 6 i Sgipio” (Skipathon) er mwyn codi arian gystadlu yn y Cwis Llyfrau Cymraeg tuag at allu prynu adnoddau chwarae Ymweliad yng Nghaerffili. Y plant yn nhîm “Yn y Parth”. Llongyfarchiadau i bawb Aeth disgyblion dosbarthiadau Y Taf a Blwyddyn 4 oedd Luke James, Sara â fu’n sgipio’n brysur a llwyddo (hyd Jac Do ar ymweliad ag eglwys St Greaves, Erin James a Dafydd Veck ac yma) i gasglu £1,400. Michael yn y Beddau. Diolch yn fawr i’r fe ddarllenon nhw “Gwen fy Mrawd” Parchedig John Ormrod am siarad am y a’r plant yn nhîm Blwyddyn 6 oedd Llongyfarchiadau i bawb â fu’n cystadlu gwahanol fathau o wasanaethau sy’n Rhiannon Cummings, Celyn Lewis, yn Eisteddfod Sir yr Urdd yn ddiweddar digwydd yn yr eglwys ac am ateb ein Catrin Morgan a William Gajraj ac fe a phob lwc i’r canlynol a fydd yn cwestiynau. ddarllenon nhw’r llyfr “Sais ydy o Mis”. cynrychioli’r ysgol yn y Genedlaethol Llongyfarchiadau i dim Blwyddyn 4 am yn ystod y Sulgwyn: Rygbi lwyddo i gyrraedd y rownd derfynol a Daniel Calan - Dawns i fechgyn Llongyfarchiadau mawr i Daniel John ar gynhelir yn Aberystwyth ym mis Blwyddyn 9 ac iau gael ei ddewis i dîm Dwyrain Cymru i Mehefin. (Adroddiad gan Erin James) Elin Preest – Unawd Telyn Bl6 ac iau chwarae yn erbyn Gorllwein Cymru yng Grŵp Llefaru Ail-Iaith Bl6 ac iau Nglyn Ebwy ar ddiwedd mis Ebrill. Da Trip blwyddyn 6 i’r eglwys Beca Davies – Unawd Bl 3 a 4 iawn ti Daniel, a hyn blwyddyn o flaen Er mwyn dysgu mwy am stori’r Pasg, Jessica Veal - Llefaru i Ddysgwyr Bl 3 a dy amser! aeth disgyblion o flwyddyn 6 i Eglwys 4 Bethel ym Mhontyclun. Cawsant gyfle Millie Gallo – Llefaru i Ddysgwyr Bl 5 Pêl-droed i weld pobl yn actio rhannau’r stori a a 6 Bu dau dîm pêl-droed yr ysgol yn bu’r profiad yn un gwerth chweil. cymryd rhan mewn cystadleuaeth 6 bob Mae’r ysgol wedi llwyddo unwaith eto i ochr yng Nghaerdydd. Chwaraeodd y Sioe Fathemateg CA2 ennill y “Marc T.G.Ch.” (I.C.T. Mark). ddau dîm yn arbennig o dda, Daeth cwmni theatr ‘Quantum’ i’r ysgol Diolch i Miss Beth Cridland am ei gyda'r bechgyn yn cyrraedd y rownd i berfforimio sioe Fathemateg, ‘Mrs harweiniad a’i gwaith. gyn-derfynol. Sêr Castellau oedd Ethan Jessop and the Maths Lesson of Doom’ Vaughan, Daniel John, Lauren Bird a i blant yng Nghyfnod Allweddol 2. Maddison Keetch. Cafodd y plant gyfle i ddysgu am werth lle, canrannau i enwi ond rhai agweddau Ymwelwyr i’r ysgol Pêl-rwyd o’r sioe, mewn modd hwylus. Yn sicr Daeth Gareth Edwards i ymweld â Gwelwyd perfformiadau da gan ein roedd pob un wedi mwynhau gwylio’r disgyblion blwyddyn 2 yn ddiweddar. timau pêl-rwyd yn erbyn Gartholwg. Er perfformiad. Dangosodd rhai o’i hen grysau rygbi ac i ni golli'r gêm gyntaf, cyfartal oedd y adroddodd hanesion o’i amser yn nhîm sgor yn yr ail gêm 1-1. Da iawn chi Myfyrwyr newydd rygbi Cymru. Yn ogystal, daeth Helen ferched, daliwch ati! Croeso mawr i’n myfyrwyr newydd. Griffiths i drafod ei swydd fel Bydd Miss Ffion Rowlands yn nosbarth parafeddyg. Cafodd y plant gyfle i 1 yn dysgu plant meithrin a bydd Mr ddysgu am wahanol agweddau o swydd Champau’r Cymry’. Yn ogystal, daeth Osian Pritchard yn nosbarth 11 yn parafeddyg ac i weld y gwahanol offer y dyn tywydd Derek Brockway i’r ysgol dysgu plant blwyddyn 4. Pob hwyl i’r maent yn eu defnyddio. Bûm hefyd yn i drafod natur ei swydd â disgyblion o ddau ohonynt a gobeithio y byddant yn ffodus iawn i gael clywed Alun Wyn flynyddoedd 2 a 6. Bu’r plant yn ei holi mwynhau eu hamser yn yr ysgol. Bevan yn siarad â’r plant am ei lyfr am ei swydd. Diolch i bob un sydd newydd, ‘Y Gêmau Olympaidd a wedi ymweld â’r ysgol yn ddiweddar. Tafod Elái Mai 2012 13 Ysgol Llantrisant Ysgol Castellau

Timau Pêl-rwyd

Ymweliad Gareth Edwards

Ymweliad Pet-wise

Ymweliad Derek Brockway Timau Pêl-droed

Ymweliad Helen Griffiths - Parafeddyg Sioe Fathemateg 14 Tafod Elái Mai 2012 YSGOL GYFUN Newid Byd Dathlu Agor

GARTH OLWG Annwyl bawb Llwybr yr Arfordir (Lluniau tudalen 16) Ysgrifennaf atoch i’ch hysbysu am gyfle anhygoel allai wynebu rhai o bobl ifanc Annwyl Olygydd, Prosiect Llwybrau i’r Brig, Urdd eich ardal. Yn sgil llwyddiant y gyfres Rwy’n ysgrifennu i annog eich darllenwyr gyntaf o NEWID BYD ar S4C, mae i ddathlu bod ein llwybr newydd gwych, Gobaith Cymru Cwmni Telesgop yn cynnig y cyfle i 6 sef Llwybr Arfordir Cymru Gyfan yn cael

person ifanc rhwng 17-18 oed ymweld â ei agor, a hynny drwy gymryd rhan yn un Clwb Ffitrwydd yr Urdd gwlad tramor am dair wythnos dros yr haf o’r nifer o deithiau cerdded sydd wedi’u Mae criw o ferched Blwyddyn 10 wedi i gyflawni gwaith gwirfoddol, dan ofal trefnu ar benwythnos cyntaf y llwybr ar bod yn mynychu Clwb Ffitrwydd yr arweinydd profiadol. Rydym yn chwilio 5/6 Mai. Urdd bob Nos Fercher ar ôl ysgol ers am bobl ifanc addas ac felly, os ydych Am y tro cyntaf erioed, mae llwybr di- dechrau mis Chwefror erbyn hyn. Yn chi’n adnabod rhywun fyddai â diddordeb, dor bellach yn dilyn yr arfordir cyfan, gan ystod y sesiynau mae’r merched yn cael a wnewch chi dynnu’u sylw at y cyfle, os ymestyn am 870 milltir o Gas-gwent yn y cyfle i wella lefel eu ffitrwydd mewn gwelwch yn dda? Aber Hafren i’r Fferi Isaf yng Nghilgwri. ffordd hwylus a chymdeithasol. Mae’r Gallwch ddewis un o ddwsinau o deithiau merched wedi gwneud eu ras gyntaf ar Mae Newid Byd yn ôl am ail gyfres! cerdded wedi’u trefnu sy’n digwydd y ddiwedd Mis Mawrth, lle roedd pawb Mae’r newyddion yn llawn o straeon am penwythnos hwnnw drwy edrych ar wefan wedi cymryd rhan a chodi arian ar gyfer ryfeddodau a thrychinebau’r byd - tlodi, Ramblers Cymru. y ‘ Mile’ ym Mharc Ynys newyn, llifogydd, sychder fforestydd glaw Ond wrth gynllunio eich taith, cofiwch Angharad ym Mhontypridd. Cododd y wedi’u dinistrio ac anifeiliaid gwyllt yn fod o leiaf 250 o bobl yng Nghymru sydd merched dros £300 tuag at yr achos. prinhau. Mae llawer o bobl ifanc yn poeni â diabetes am bob milltir o’r arfordir Mae’r merched wrthi nawr yn paratoi ar nad oes ganddyn nhw’r pwêr i newid hwnnw. Mae diabetes yn gyflwr sy’n para gyfer ‘Race For Life’ ym mis Mehefin/ pethau ac yn ysu i helpu. Wel, dyma’u am oes, yn gyflwr difrifol sy’n gallu Gorffennaf. Llongyfarchiadau mawr i’r cyfle i wneud gwahaniaeth mewn rhan achosi anabledd. Diabetes UK Cymru fach o’r byd. yw’r unig elusen yng Nghymru sy’n merched ar eu llwyddiant. Mi fydd y gyfres Newid Byd yn cynnig y gofalu am bob un sydd â diabetes a’u

cyfle i 6 person ifanc rhwng 17-18 oed teuluoedd, gan ymgysylltu â nhw ac Gwobr Ranbarthol Gweithgareddau ymweld â gwlad tramor am dair wythnos i ymgyrchu drostynt. Gallech chi wneud i’r Ieuenctid Cymru gyflawni gwaith gwirfoddol pwysig. diwrnod fod hyd yn oed yn fwy arbennig Ar ddiwedd mis Mawrth cynhaliwyd drwy godi arian i ni wrth fwynhau rownd ranbarthol Gweithgareddau Y Prosiectau: golygfeydd ysblennydd yr arfordir. Os Ieuenctid Cymru yn Ysgol Uwchradd Bydd y criw yn gweithio ar 4 prosiect ydych chi eisiau gwneud hyn, cysylltwch â Aberpennar. Roedd Clybiau Ieuenctid, tra’n y wlad. Fe fydd y prosiectau penodol Joseph Cuff ar 029 20668276 neu drwy 5 x 60 a e3+ o bob ardal yn Rhondda yn helpu’r bobl a/neu’r byd natur yn y [email protected] Cynon Taf yn cystadlu mewn rhan honno o’r byd, ac fe fydd yn cynnig Mae nifer o bobl yn cerdded i godi arian amrywiaeth o gystadlaethau. Daeth her bythgofiadwy. Llynedd, fe aeth un i ni oherwydd bod ganddyn nhw aelodau llwyddiant i Garth Olwg wrth i Hannah criw i Malawi i helpu adeiladu ysgol o’r teulu sydd â diabetes neu er cof am Owens a Darcie Price o Flwyddyn 10 uwchradd i ferched a gweithio mewn rywun arbennig y byrhaodd y cyflwr ei b/ gipio’r wobr gyntaf yn y gystadleuaeth canolfan bywyd gwyllt. Fe aeth criw arall fywyd. Ond mae rheswm da a syml arall Coginio. Roedd rhaid iddynt baratoi i Cambodia i helpu mewn cartref i blant dros gerdded llwybr yr arfordir – mynd am cwrs cyntaf a phrif gwrs, gyda’r gost yn amddifad ac i weithio ar brosiect eco- dro yn yr awyr agored yw un o’r ffyrdd llai na £10.00. Mi fydd y ddwy nawr yn dwristiaeth mewn coedwig law. gorau o gadw’n iach, gostwng eich cynrychioli’r Sir yn y rownd derfynol yn Beth bynnag fo’r prosiect y tro hwn, pwysau gwaed, colli pwysau a theimlo’n y Drenewydd ym mis Mai. Pob lwc mae’n sicr o fod yn un i’w gofio ac mi dda. Ac mae hynny’n berthnasol i ni i gyd fydd y teimlad o fod wedi cyflawni – gyda diabetes neu hebddo! iddynt. rhywbeth gwerthchweil ar ddiwedd y daith

yn anhygoel. Yn gywir, Rhagoriaeth Gwaith Ieuenctid Dai Williams Nôl ar ddiwedd mis Chwefror Pwy fydd y 6? Cyfarwyddwr, Diabetes UK Cymru cynhaliwyd Gwobrau Rhagoriaeth Bydd y 6 yn bobl ifanc hyderus sy'n gallu Diabetes UK Cymru Gwaith Ieuenctid Llywodraeth Cymru, a mynegu eu teimladau a'u hargraffiadau. Castlebridge chafodd prosiect o’r ysgol ei enwebu ar Byddan nhw yn gallu cydweithio'n dda ag Cowbridge Road East gyfer Gwobr Cefnogi a Hyrwyddo’r eraill, yn gallu cael hwyl a chwerthin ar un Caerdydd CF11 9AB Iaith Gymraeg a’r Diwylliant Cymreig. llaw ond yn ddigon aeddfed i sylweddoli Y prosiect arbennig a gafodd ei enwebu sensitifrwydd rhai sefyllfaoedd ac ymateb www.s4c.co.uk/newidbyd neu ebostiwch oedd ‘Gefellio rhwng Ysgol Garth yn synhwyrol. Bydd 2 berson arall yn cael [email protected]. Bydd ffurflen Olwg ac Ysgol Y Preseli yn Sir Benfro. eu dewis i fod ar y rhestr wrth-gefn. gais i’w llenwi a’i dychwelyd cyn y 14eg Mae'n bosib y bydd yr unigolion eisoes yn Cyrhaeddodd y prosiect y 3 olaf dros o Fai 2012. gwirfoddoli, yn codi arian, er enghraifft, i Gymru a chafodd aelodau o’r grŵp y Yn gywir elusen neu'n cyfrannu mewn rhyw ffordd cyfle i fynychu’r seremoni urddasol Miss Mererid Wigley at eu cymuned leol neu yn eu hysgolion. iawn yn Stadiwm SWALEC yng Cynhyrchydd, Newid Byd,

Nghaerdydd. Llongyfarchiadau mawr i’r Cwmni Teledu Telesgop Diddordeb? grŵp o Flwyddyn 10 am eu gwaith ar y Telesgop Felly, os ydych chi’n adnabod rhywun prosiect. E.thos, Heol y Brenin, addas fyddai â diddordeb, mae manylion Abertawe. SA1 8AS llawn am y gyfres, amseroedd y daith, y [email protected] termau a’r rheolau i gyd ar y wefan 01792 824567 Tafod Elái Mai 2012 15 Cymdeithas yr Iaith Coleg Normal, All canwr Cymraeg yn 50 Bangor ennill coron Caerdydd yn 2013? Dewch i Annwyl Olygydd, wrando, a phenderfynu! Gan y bydd hi eleni yn ddeugain mlynedd ers i ni i gyd gyfarfod gyntaf, Mae cystadleuaeth BBC Canwr y Byd rydw i’n ceisio cysylltu â chymaint â Caerdydd yn un o uchafbwyntiau phosib o’r rhai oedd, fel fi, yn calendr cerddorol y byd, ond a ydych cychwyn yn y Coleg Normal ym chi erioed wedi meddwl sut mae Mangor ym Medi 1972. A’r rheswm cynrychiolydd Cymru yn cael ei yw ein bod yn trefnu Aduniad ym mis ddewis? Wedi’i drefnu gan Live Medi eleni i ni gael un cyfle arall i Music Now Cymru Wales mewn fwynhau cwmni ein gilydd cyn i ni i cysylltiad â BBC Cymru a gyda gyd ymddeol! chefnogaeth Cyngor Celfyddydau Bydd yr Aduniad yn cael ei gynnal Cymru, Cystadleuaeth i Gantorion ar nos Sadwrn, Medi 15fed, 2012 yn y Cymreig yw’r unig ffordd i gantorion Ganolfan Rheolaeth, sef hen ffreutur y rhwng 18-32 mlwydd oed o Gymru Coleg Normal, ar Ffordd y Coleg ym gystadlu yng nghystadleuaeth Mangor. Bydd y pryd tri chwrs yn ddwyflynyddol BBC Canwr y Byd costio £25 ac mae’n bosib i nifer Caerdydd. Bydd rownd derfynol y cyfyngedig archebu ystafell dros nos i Gystadleuaeth i Gantorion Cymreig yn aros yn hen adeilad Neuadd Eryri – cael ei chynnal yn Neuadd Dewi Sant, Annwyl ddarllenwyr, sy’n dipyn mwy moethus erbyn Caerdydd ar ddydd Llun 11 Mehefin Mae’n siŵr y bydd nifer ohonoch yn heddiw. 2012 am 7.30pm. Mae tocynnau ar ymwybodol o’r ffaith bod Cymdeithas Rwy’n gofyn am flaendal o £10 gyfer y cyngerdd ar werth ers ddydd yr Iaith Gymraeg yn dathlu ei hanner erbyn 30ain Mehefin 2012. Am fwy o Iau 1 Mawrth. canmlwyddiant eleni. Bydd rhai fanylion neu ffurflen gais, cysylltwch ohonoch hefyd wedi clywed am ŵyl â mi yn y cyfeiriad uchod neu trwy e- Mae cyn-enillwyr Cystadleuaeth i gerddorol arbennig, ‘50’, sy’n cael ei bost ar [email protected]. Gantorion Cymreig yn cynnwys chynnal fel rhan o’r dathliadau hanner Edrychaf ymlaen at glywed gan enwogion fel Bryn Terfel ym 1988 a canmlwyddiant, a hynny yn y Pafiliwn lawer o hen ffrindiau. Gwyn Hughes ym 1996. Wedi dweud ym Mhontrhydfendigaid ar 13-14 Yn gywir iawn, hynny, hyd yma, nid oes unrhyw Gorffennaf (mwy o wybodaeth ar y Rhiannon Thomas ganwr o Gymru wedi ennill y wobr wefan hannercant.com). Tŷ Croes, Crymlyn, fawreddog yng Nghaerdydd. All y Bydd 50 o grwpiau ac artistiaid Abergwyngregyn, Llanfairfechan, cantorion Cymreig fynd yr holl ffordd unigol cerddorol yn cymryd rhan yn y Gwynedd. LL33 0LU dros Gymru yn 2013? gig arbennig yma, a bydd nifer o weithgareddau ymylol hefyd yn Mae’r Gystadleuaeth i Gantorion cyfrannu at yr hyn sy’n siŵr o fod yn Cymreig wedi ei anelu at gantorion ar ddigwyddiad cofiadwy. ddechrau eu gyrfa broffesiynol ac eleni bydd pedwar sydd wedi cyrraedd Un o’r gweithgareddau ymylol Gymdeithas? y rownd derfynol o hyd a lled Cymru, hynny fydd arddangosfa arbennig yn Os oes gennych unrhyw eitemau wedi eu dewis o glyweliadau yng dathlu perthynas agos y Gymdeithas fyddai’n ddefnyddiol i ni greu’r Nghaerdydd a Llundain, yn cystadlu â’r sîn gerddoriaeth Gymraeg, ac arddangosfa arbennig yma, neu am y safle arbennig. Y pedwar yma rydym yn lansio apêl am eitemau a atgofion yr hoffech anfon i ni yna yw Rhian Lois o Bont-rhyd-y-groes, allai fod yn ddefnyddiol wrth baratoi'r gallwch wneud hynny trwy e-bostio Ceredigion (soprano), Fflur Wyn o arddangosfa hon. [email protected]. Os nad Gaerfyrddin (soprano), Sioned Gwyn Bydd yr arddangosfa’n rhoi sylw i oes modd anfon eitem yn electronig Davies o Fae Colwyn (mezzo- weithgaredd cerddorol y Gymdeithas yna gallwch ffonio swyddfa’r soprano) a Garry Griffiths o Benbre dros y pum degawd diwethaf ac Gymdeithas ar 01970 624 501 i wneud (bariton). rydym yn chwilio am bob math o trefniadau eraill. eitemau, boed yn bosteri gigs, lluniau Rydym yn ddiolchgar iawn am Y beirniaid ar gyfer y rownd derfynol o ddigwyddiadau, crysau T, ffansins unrhyw gyfraniad i’r arddangosfa a yw Rebecca Evans, Della Jones, neu unrhyw memorabilia arall. gobeithio y bydd modd i chi ymuno â Donald Maxwell a John McMurray Rydym hefyd yn awyddus iawn i ni ym mis Gorffennaf i ddathlu dan arweiniad Julian Smith. Bydd yr glywed atgofion arbennig pobl o gigs gorffennol, presennol a dyfodol enillydd yn derbyn gwobr o £2000 a a digwyddiadau adloniadol y perthynas Cymdeithas yr Iaith â’r sin thlws gan y Welsh Royal Crystal, a Gymdeithas dros y blynyddoedd. Oes gerddoriaeth Gymraeg. bydd y tri arall yn derbyn gwobr o yna ddigwyddiadau yn aros yn y cof? £750 yr un. Fu i chi gwrdd ag unrhyw un arbennig Yn gywir iawn, yn un o’r gigs? Pa fandiau ddaethoch Toni Schiavone chi ar eu traws gyntaf fyn un o gigs y 16 Tafod Elái Mai 2012 YSGOL GYFUN GARTH OLWG

Pontypridd v Trecelyn yn rownd gyn- Clwb Ffitrwydd derfynol y gwpan yr Urdd gyda'r (Tudalen 5) Tystysgrifau “Sport Relief Mile"

Criw prosiect Hannah Owens a gefeillio a gafodd Darcie Price o enwebiad ar gyfer Flwyddyn 10, enillwyr Gwobrau cystadleuaeth coginio Rhagoriaeth Cymru. Gweithgareddau Ieuenctid Cymru.