AMSTERDAMSE VOETBALLERTJES IN DE HONGERWINTER ‘ Zonder honger waren ze weer honds­ brutaal’ Tientallen jonge Amsterdamse voetballers brachten de Hongerwinter in door, op uitnodiging van voetbalclub Heerenveen. Sommige jon- gens mochten zelfs bij slapen. ‘Er was een stuk groen met aan het eind een heg met water erachter, maar dat wisten wij niet. Als Abe de bal eroverheen schoot, sprongen wij over de heg naar de bal. Hij lachte zich slap als wij dan de sloot weer uitkwamen.’

laatste oorlogsjaar. Het raakte geïsoleerd van luchtaanvallen. Dat kwam heel slecht uit voor De voetbal rolt weer lustig Amsterdamse voetbal- de buitenwereld, vooral tijdens de Hongerwin- , dat net enkele belangrijke thuis- Dit verhaal begint op Dolle Dinsdag, 5 septem- lertjes in een bevrijdings- ter. Juist in die barre tijd stak voetbalclub Hee- wedstrijden op het programma had staan. Die ber 1944. Heel even dacht Nederland dat het optocht in Heerenveen. renveen een helpende hand toe met een hulp- waren op voorhand allemaal al uitverkocht, bevrijd was van de Duitsers, maar al snel bleek actie voor de vier Amsterdamse voetbalclubs maar toch verklaarde de burgemeester dat de geallieerde opmars stokte. Het dagelijks Ajax, Blauw-Wit, DWS en De Volewijckers – tot verboden gebied. Ajax stelde meteen zijn leven kwam steeds meer tot stilstand en dat toentertijd allemaal spelend op het hoogste eigen stadion ter beschikking voor Feyenoord- gold ook voor het voetbal. Het klinkt misschien niveau. De Friese club nodigde enkele tiental- Heerenveen, zodat er toch bezoekers konden vreemd, maar juist in de oorlogsjaren was de len leden tot en met 14 jaar oud uit voor tijde- komen, en daarmee inkomsten. Ook NEC uit sport enorm opgebloeid, net als andere vormen lijk onderdak. In Heerenveen was de nood veel Nijmegen en het Olympisch Stadion in Amster- van vermaak als bioscoop, theater en kroeg. De TEKST Precies 75 jaar geleden was Nederland een van minder hoog dan in , en met al die dam hielpen de Rotterdamse club, een aanbod behoefte aan afleiding van de dagelijkse ellen- JURRYT VAN DE VOOREN deP beslissende frontgebieden in de Tweede jonge voetballertjes erbij kon er ook weer wat waar Feyenoord dankbaar gebruik van maakte. de werd steeds groter. Wekelijks trokken er EN VANESSA DE GAAY FORTMAN Wereldoorlog. Door het hele land werd gevoch- eens worden gevoetbald. ‘Een unicum in de geschiedenis onzer voetbal- honderdduizenden mensen naar de velden of ten. De bevrijding van ons land duurde bijna De Tweede Wereldoorlog was een tijd vol ver- sport,’ oordeelde het tijdschrift De Revue der stadions, om zelf te sporten of om ernaar te kij- een jaar, beginnend in Zuid-Limburg in septem- raad, maar tegelijkertijd ontstonden er opmer- Sporten. En dat klopt, want nog steeds is Fey- ken. Slechts twee weken na de Duitse inval ber 1944 en pas in juni 1945 op de Waddenei- kelijke samenwerkingsverbanden en vormen enoord-Heerenveen van 18 april 1943 de enige waren de voetbalcompetities alweer hervat, landen. Nederland werd zo letterlijk uit elkaar van solidariteit, óók in de sport. Zo hielp Ajax officiële thuiswedstrijd van de Rotterdamse met Feye-noord uiteindelijk als de eerste oor- gescheurd in een bevrijd en een bezet gebied, in 1943 zijn grote sportieve rivaal Feyenoord, club in een Ajax-stadion. En zoals Ajax zijn Rot- logskampioen. zonder onderling contact. nadat de burgemeester van een ver- terdamse rivaal hielp, zo werd Ajax een jaar Naarmate de oorlog vorderde, werd het steeds Door deze samenloop van omstandigheden bod had afgekondigd op het spelen van thuis- later weer geholpen door Heerenveen. Pure moeilijker om een competitie af te werken. De werd Amsterdam heel zwaar getroffen in dit wedstrijden met publiek, vooral uit angst voor sportieve solidariteit. thuiswedstrijd van De Volewijckers van 26

30 — NIEUWE REVU NIEUWE REVU — 31 AMSTERDAMSE VOETBALLERTJES IN DE HONGERWINTER

‘Met het oog op den uitzonde- ringstoestand is het niet mogelijk sportieve gebeur- tenissen in de open lucht te laten doorgaan’

dat mienskip, wat staat voor de onderlinge ver- bondenheid om de gemeenschap te bescher- men. Féléus combineer

de dat met de overtuiging van de kracht van sport, zoals hij in februari 1944 duidelijk had verwoord in de revue In Kalk en Cement, die hij speciaal had geschreven voor zijn voetbalver- eniging. Het was een verhaal over samenwer- king, hulpvaardigheid en kameraadschap, alle- maal eigenschappen die volgens Féléus hoorden bij voetbalclub Heerenveen. Hij dichtte: De klassenfoto van maart 1944 tegen Heerenveen bijvoorbeeld, Mienskip ’t Mooiste van al Rijk Loek met in het werd in de elfde minuut op last van de burge- De spoorwegstaking en gevechtshandelingen Is dat de sport kan binden midden Anne Frank. meester stilgelegd nadat het publiek tot enkele ontwrichtten het leven in Amsterdam daarna Door onze bal malen toe had geweigerd om het stadion te ver- compleet. Er ontstond een voedseltekort, waar Werden we allen vrinden de opvang van tientallen voetballers schrokken Arie en Jan laten na een luchtalarm. Meer dan 75 jaar later ook de voetballers onder leden. Henk Vocht Kameraadschap dat alleen deze mensen dus ook niet terug. De contacten de Wit is dat nog steeds de enige Nederlandse voetbal- was toen 13 jaar oud en speelde bij DWS. ‘Wij Maakte ’t Veen zo sterk met Amsterdam verliepen via Overdiep, omdat mochten wedstrijd die vanwege een luchtalarm werd hadden het thuis relatief goed, omdat we vrien- En ’t geeft ons bovendien hij daar toch al vaak was voor zaken. namens gestaakt. den hadden op een boerderij. Dat betekende Lust bij ons werk Ajax ook Toch bereidde het Nederlandse voetbal zich in natuurlijk niet dat we niets in de gaten hadden. Loting mee naar de zomer van 1944 weer voor op het nieuwe Als je iemand onderweg zag die op weg was Féléus organiseerde een overleg met clubvoor- Alle Amsterdamse clubs gingen dankbaar in op Friesland. voetbalseizoen. In het laatste weekend vóór naar een begraafplaats met een klein karton- zitter Hendrik Huisman en Joop Overdiep, het Friese aanbod. ‘Beste mensen uit Heeren- Dolle Dinsdag was het druk op de velden. ‘De nen doosje op zijn schouder, wist je wel wat er jeugdleider van de voetbalclub én drukker van veen,’ antwoordde een ontroerd DWS-bestuur, voetbal rolt weer lustig,’ zoals De Tijd schreef aan de hand was. De doden vielen op straat.’ beroep. Daar spraken ze over het idee om van ‘jullie hebt prachtig werk gedaan. Niet medelij- op 1 september. Het optimisme was enorm, Hoe wreed de oorlog was, toont Kees Loek aan de vier belangrijkste Amsterdamse voetbal- dend hoofdschuddend “gekletst” over die arme merkte sportjournalist Kick Geudeker op. ‘Als met een klassenfoto van zijn oudere broer Rijk, clubs vijftien jeugdleden op te vangen. Huis- Amsterdammertjes, maar jullie hebt iets de tanks een beetje snel aanrijden,’ hoorde hij samen met klasgenote Anne Frank. ‘Op het man en Overdiep waren daarbij niet alleen gedaan, waarvoor wij jullie ten hoogste dank- een stadionbezoeker zeggen, ‘kunnen we mis- moment zelf wisten we niet eens wie Joods was clubgenoten van Féléus, want ze werkten ook baar zijn.’ schien volgende week al tegen de Engelsen of niet. We leerden snel...’ Ook de beste vriend nog eens samen in het verzet. Féléus was in het Toch moesten er hele moeilijke besluiten wor- voetballen.’ van zijn broer, Bobby Philipsen, stond nog op bezit gekomen van een anilinepotlood – een den genomen, want wie mocht er dan mee? Jan Precies vier dagen later kwam aan dit kort- de foto. ‘Hij kwam nooit meer terug.’ onuitwisbare schrijfstift – die gestolen was van Smit van De Volewijckers werd gepasseerd, stondige optimisme een bruut einde. ‘Met het Deze rampzalige berichten bereikten al snel de Ortskommandant. Daarmee kon hij persoons- waar zijn sportvriend Joop van der Mast wel oog op den uitzonderingstoestand is het niet voetbalclub Heerenveen, waar clubsecretaris bewijzen vervalsen. Huisman werkte weer op mee mocht. Van het DWS-bestuur weten we dat mogelijk sportieve gebeurtenissen in de open Floor Féléus in actie kwam. Niet verwonderlijk, de afdeling Bevolking op het gemeentehuis en het lot heeft beslist. Dat zei Ad de Haas, in de lucht te laten doorgaan,’ aldus een verorde- want Féléus deed er in de oorlog alles aan om speelde de namen door van de mensen die zo’n oorlogsjaren bevriend met de clubvoorzitter en ning. ‘Er mogen dan ook geen voetbalwedstrij- mensen in nood te helpen. Zoals dochter Jelly bewijs nodig hadden. Overdiep, zo vertelde daardoor goed op de hoogte van de gebeurtenis- den worden gespeeld.’ Na vier oorlogsjaren Féléus nu over haar vader zegt: ‘Hij was een journaliste Pauline Broekema eerder dit jaar, sen. ‘Gelukkig hoefde ik niet te loten. Dat moet kwam het Nederlandse voetbal definitief tot man van de gemeenschap en vond dat alles eer- bracht met gevaar voor eigen leven Joodse kin- verschrikkelijk zijn geweest.’ stilstand. lijk verdeeld moest worden.’ In het Fries heet deren naar Friesland voor de onderduik. Voor Bij Ajax ging het weer heel anders, zei Rob

32 — NIEUWE REVU NIEUWE REVU — 33 AMSTERDAMSE VOETBALLERTJES IN DE HONGERWINTER

patrouilleboot. Bij aankomst kwam hij er ook nog eens achter dat Otto inmiddels alweer op de boot zat naar Amsterdam... ‘Beste mensen uit Na aankomst werden de jongens verdeeld over gastgezinnen, waarbij het afwachten was hoe Heerenveen, jullie de kennismaking zou verlopen. ‘Die Friese jon- gens zagen er heel anders uit,’ zei Vocht. ‘Al die hebt prachtig werk jeugd met die witte koppen en witte haren. En dan dat taaltje! Toen ik de eerste ochtend ont- gedaan, waarvoor wij bijt op bed kreeg, zei mijn pleegmoeder: “Tink der om, do moatst net yn dyn bêd knoeie.” Later jullie ten hoogste begreep ik pas dat ze zei dat ik niet moest knoeien.’ dankbaar zijn’ Het ging niet altijd goed. Been werd ingedeeld bij een jong echtpaar, dat hem beschuldigde van de slinkende aardappelvoorraad. En dan had hij ook nog eens vreselijk last van heim- wee. Féléus had het gelukkig snel in de gaten, de kelder moeten schuilen tijdens gevechten omdat hij die Amsterdamse jongens weleens op tussen Duitse en Canadese troepen. En toen zondag bij hem thuis uitnodigde. Hij zag dat Lenstra één nacht moest onderduiken, is Van Robbie niet lekker in zijn vel zat en zorgde voor Wetering bij Hiltje gebleven. ‘Ze was toen zo een verhuizing naar de familie Muntendam op bang dat Jan de Wit en ik bij haar hebben gesla- De Dracht, een verademing. pen. Jan aan de ene kant en ik aan de andere Han Grijzenhout, de latere assistent-trainer kant.’ van Rinus Michels, overkwam iets soortgelijks Lenstra beschermde ondertussen de jongens toen twee oude Friese dames hem in een statig alsof ze zijn eigen zonen waren. Lenstra en Jan huis ontvingen. ‘Hier wil ik niet blijven!’ riep de Wit waren een keer ongewild getuige van hij wanhopig uit, waarna hij werd onderge- een standrechtelijke executie in Oranjewoud, bracht bij Heerenveen-keeper Tieme Veenstra. maar net op tijd hield de voetballer zijn handen Met de m.s. Nieveen Been: ‘Arie en Jan de Wit zijn de zoons van onze ten terwijl boven ons werd gevochten. Pas ’s och- voor de ogen van de jongen om het allemaal werd het IJsselmeer toenmalige secretaris. Dat is geen loting tends gingen we weer naar huis.’ Abe-kuif niet te hoeven zien. overgestoken. geweest. Dat weet ik heel zeker.’ Zo kwam er Een tweede poging in oktober 1944 slaagde wel. Abe Lenstra was toen al een voetballegende, een lijst van vier keer vijftien namen, waarna ‘Iedereen was stil. Je was al blij als je kon staan, waar natuurlijk elke jongen wilde wonen. En Tevredenheidsboterham de bestuursleden aan de ouders moesten vra- want we hadden allemaal honger. Het was echt inderdaad openden ook Abe en Hiltje hun huis De grootste aanpassing voor de Amsterdam- gen of ze hun zoon voor een onbekende periode doodstil, met alleen het toef-toef van de motor in Oranjewoud voor Jan en later ook voor de mers was toch wel het eten. Jan Hobby: ‘Nadat naar Heerenveen wilden sturen. De jongens en het klotsen van het water.’ jongere broer Arie de Wit, de twee zonen van ik een lepel jus had gehad, zat ik meteen met mochten dan vooraf niet weten wanneer ze de Ajax-secretaris. Zij trokken in bij het echt- diarree op de wc omdat dat voor mij veel te vet zouden weggaan, aangezien het moment van Gastfamilies paar, dat toen net enkele maanden was was. En één keer ben ik weggelopen van tafel, vertrek onbekend moest blijven. De Haas: ‘Dus ’s Ochtends kwam de boot eindelijk aan in Lem- getrouwd. Vooraf gaf vader De Wit wel een dui- omdat pleegbroer Piet klaagde tijdens de maal- dan stond hun koffertje veertien dagen klaar, mer, waarna de jongens over land verder reis- delijke boodschap mee aan zoon Jan: ‘Jij mag tijd. “Wat is dat nou voor eten?” riep hij en en wisten ze ’s ochtends nog niet dat ze die den naar Heerenveen. Daar zagen ze voor de meneer Lenstra niet Abe noemen, tenzij deze toen werd ik zo boos dat ik opstond. Zijn moe- nacht weg zouden gaan.’ eerste keer hun lotgenoten van De Volewijc- het goed vindt. Nu ben je nog maar een klein der zei tegen Piet dat hij maar met mij moest Ajax, Blauw-Wit en DWS gingen per boot naar kers, die onderweg ook het nodige hadden mee- kereltje. Als je eenmaal 20 jaar bent, zal Abe praten, omdat ik wist wat het was om honger te Lemmer, vanaf de De Ruijterkade met de m.s gemaakt. ‘Voor de Afsluitdijk moesten we alle- dat niet meer kunnen schelen.’ hebben.’ Nieveen. De leden van De Volewijckers uit maal in de greppel omdat er vliegtuigen Mede-Ajacied Jan van Wetering werd tot zijn Van Wetering had dezelfde ervaring: ‘In de eer- Noord reisden zelfstandig met een vrachtwa- aankwamen,’ zei Joop van der Mast. ‘Later stap- grote geluk in Oranjewoud ondergebracht als ste weken werd met het eten voorzichtig gen, omdat de pont naar het centrum er in ten Duitsers in met hun fiets, en reden met ons overbuurman van Lenstra. De jongen had zich gedaan, omdat wij maar mondjesmaat normaal oktober 1944 niet meer was en ze het schip mee.’ als groot fan zelfs een Abe-kuif laten aanmeten. eten konden verdragen. Spek en vleeswaren daarom niet konden bereiken. De begeleiding van de jongens keerde daarna ‘Ik was vaak bij Abe en Hiltje op visite. Wat was kwamen pas na enige weken op tafel. Zowel ’s Jan Hobby van DWS zat bij de eerste groep, die huiswaarts met de mededeling dat er nog eens ik trots. Hij was, ondanks het feit dat hij toch morgens als ’s middags begon de maaltijd met om 23.00 uur zou vertrekken. Iedereen was vier keer vier voetballertjes naar Friesland een idool was, altijd helemaal zichzelf, rustig, een droge boterham, wat een tevredenheidsbo- gespannen, want het was gevaarlijk op het IJssel- mochten komen. Zo kwam Rob Been van Ajax geen drukte. Hij had in het geheel geen steral- terham genoemd werd. De volgende boterham- meer. Het was afwachten of de schipper niet net in Heerenveen, om zijn jongere broer Otto te lures.’ men kreeg je pas als de eerste droge boterham een verrader was. Op het allerlaatste moment vergezellen die heimwee had gekregen. Been Uren brachten Van Wetering en Lenstra met naar binnen was gewerkt en had je daar geen werd het vertrek afgelast vanwege luchtgevech- had een helse oversteek naar Friesland in een elkaar door. ‘Om ’s morgens heel vroeg samen zin in, nou jammer dan, dan kreeg je verder ten met afweergeschut en lichtkogels. Hobby: rijnaak vol kotsende kinderen, met overvlie- met hem, gewapend met de polsstok, eieren te geen brood, want dan had je blijkbaar geen ‘We moesten de hele nacht in de boot blijven zit- gende Spitfires en een inspecterende Duitse zoeken.’ Hij heeft zelfs nog eens bij Lenstra in honger.’ ✖

34 — NIEUWE REVU NIEUWE REVU — 35 AMSTERDAMSE VOETBALLERTJES IN DE HONGERWINTER

Toen vader De Wit hoorde hoe goed zijn kinde- ‘Jij mag ren het hadden, schreef hij ontroerd een brief: ‘Dat je zoveel eet doet ons goed en loopt het meneer water ons weleens de mond uit. Je mag je pleegouders wel erg dankbaar zijn en nooit Lenstra vergeten wat zij voor je doen en gedaan heb- ben. Hier valt voor je latere leven iets goed te niet Abe maken, Jan.’ noemen, Veldwachter pesten Geen van de Amsterdammers ging naar school, tenzij omdat ze geen Fries spraken. De enige uitzonde- ring was Han Grijzenhout, want zijn pleegouders deze het waren onverbiddelijk. Hij ging elke dag naar school, samen met pleegzus Mineke. De andere goed jongens hadden echter de hele dag vrij en trok- ken erop uit. ‘Wij konden ons overgeven aan vindt. Je voetballen,’ aldus Van Wetering, ‘de bossen in trekken, polsstokspringen over de diverse sloot- bent jes, eieren zoeken in de uitgebreide landerijen.’ moeder,’ schreef Bertus Moehring van Blauw-Wit En zo maakte Heerenveen al snel kennis met in een brief van 9 maart 1945. ‘We hebben met nog de Amsterdamse gein. Gastvrouw Anne Visser: 3-2 gewonnen en ik heb ook nog een goal gezet.’ ‘Toen ze geen honger meer hadden, waren ze Ondanks alle gein misten de jongens natuurlijk maar weer hondsbrutaal. Ze voerden brood aan de wel het contact met huis. ‘Zeker in het begin dikke ratten in de sloot achter de oude hoofd- had ik veel last van heimwee en huilde dan in een tribune.’ Nog leuker was het pesten van de mijn bedstede en verlangde naar huis,’ zei Van veldwachter, maar dat pikte Huisman niet. De Wetering. ‘De moeilijkheid was echter dat je klein clubvoorzitter beval de kwajongens naar het niet meer terug kon omdat er geen verkeer gemeentehuis te komen, waar hij ze tot de meer mogelijk was tussen het noorden en het orde riep. westen.’ Ook Vocht had moeilijke momenten: weer naar huis. Het was nog wel steeds erg moei- zeker en wij hopen, dat het Amsterdamsche Het bestuur van voet- kereltje’ Het beste was natuurlijk om die Amsterdammers ‘Ik heb nooit huilend in bed gelegen, maar ik lijk. De politie bewaakte de bakkerskar en mijn publiek zich eveneens niet onbetuigd zal laten.’ balclub Heerenveen in gewoon te laten voetballen, het liefste met Lens- vroeg me wel altijd af hoe het thuis zou gaan. vader en broer keerden een keer halfdood terug Het liep alleen uit op een uiterst pijnlijke mid- de oorlogsjaren. tra. Henk Vocht heeft dat regelmatig gedaan: ‘Er Een telefoon was er niet en brieven kwamen na een gevecht om een brood.’ dag, want de thuisploeg won met maar liefst Foto links: het bericht was een stuk groen met aan het eind een heg met niet of moeilijk aan.’ Rob Been had al op 7 mei via het Rode Kruis een 10-2. ‘Het was volgens de regels en de wetten dat Rob Been via het water erachter, maar dat wisten wij niet. Als Abe boodschap naar huis gestuurd. ‘Hier alles goed. van het spel volkomen verdiend,’ schreef het Rode Kruis naar huis de bal eroverheen schoot, sprongen wij over de Naar huis Hoe met jullie? Ik hoop goed en dat jullie niet Ajax-bestuur wat ongemakkelijk in het club- stuurde. heg naar de bal. Hij lachte zich slap als wij dan de Na de bevrijding duurde het nog maanden ziek zijn geweest. Kom me halen. Geen heim- blad, ‘maar toch, wij vonden het niet aardig sloot weer uitkwamen.’ voordat de Amsterdammers naar huis konden. wee.’ Ook hij moest echter twee maanden wach- tegenover de sympathieke Friezen.’ Ook waren er toernooien met de Amsterdamse Het militair gezag wilde eerst de mijnen in het ten, waarna de thuiskomst tegenviel. ‘Al die Precies 75 jaar later is Ajax de Friese hulpactie clubs en Heerenveen, zoals op 2 mei 1945 ter IJsselmeer opruimen, waarna de zieken en hoge huizen en brede straten benauwden me. Ik nog steeds niet vergeten. In opdracht van de gelegenheid van de bevrijding. ‘Lieve vader en ondergedoken mensen met voorrang naar kreeg bijna heimwee naar Heerenveen. Om nou club werd zelfs een documentaire gemaakt: Amsterdam mochten. Van Wetering kwam in te zeggen dat ik blij was om terug te zijn, nee.’ Een Prachtige Daad. Op 6 juli 2019 was in de juli thuis na een verblijf van acht maanden in De vier Amsterdamse clubs waren Heerenveen Johan Cruijff Arena de première in een zaal vol Friesland. ‘Ik was enorm blij en natuurlijk vreselijk dankbaar voor de terugkeer van hun Amsterdammers en Friezen. Na afloop reageer- VERANTWOORDING emotioneel mijn vader, moeder en broers weer leden. Tijdens een jubileumfeest van Heeren- de Rob Been ontroerd op de beelden. ‘Ik heb Dit artikel is geschreven op basis van het eerste onderzoek door Jurryt te kunnen begroeten.’ veen in juli boden ze de Friezen een tegelta- diep en diep respect voor de mensen in Heeren- van de Vooren in 1997 en de documentaire Een Prachtige Daad van Vanes- Vocht was in shock: ‘Toen we terugliepen naar bleau aan. Op 26 augustus kwamen de spelers veen, voor de voetbalclub Heerenveen, om sa de Gaay Fortman en Pim van Bezooijen uit 2019, in opdracht van Ajax. de Spaarndammerbuurt was het één grote puin- van Heerenveen weer naar Ajax voor een vreemde jongens, zeg maar gewoon Amster- Op 13 december 2019 is Een Prachtige Daad in het Abe Lenstra Stadion te hoop. Overal lag vuilnis, omdat dat al tijden niet vriendschappelijke wedstrijd, waarop de damse schoffies, voor onbepaalde tijd op te zien, 75 jaar nadat de Amsterdammertjes daar aankwamen tijdens de meer was opgehaald. Nadat we aankwamen in Amsterdammers zich zeer verheugden. ‘Dat vangen. Mijn boodschap: als het kan, moet je Hongerwinter. In mei 2020 verschijnt Van de Voorens boek over sport in een buurthuis was het één groot feest, als je dat Ajax de sympathieke Friezen, die zooveel voor elkaar helpen zonder aanziens des persoons.’ de Tweede Wereldoorlog. woord tenminste kan gebruiken. Daar hebben de Amsterdamsche jeugdvoetballers hebben Floor Féléus kan tevreden zijn. Ook Ajax weet we afscheid van elkaar genomen en gingen we gedaan, op hartelijke wijze zal ontvangen, is nu wat mienskip is. ✖

36 — NIEUWE REVU NIEUWE REVU — 37