AMSTERDAMSE VOETBALLERTJES IN DE HONGERWINTER ‘ Zonder honger waren ze weer honds- brutaal’ Tientallen jonge Amsterdamse voetballers brachten de Hongerwinter in Friesland door, op uitnodiging van voetbalclub Heerenveen. Sommige jon- gens mochten zelfs bij Abe Lenstra slapen. ‘Er was een stuk groen met aan het eind een heg met water erachter, maar dat wisten wij niet. Als Abe de bal eroverheen schoot, sprongen wij over de heg naar de bal. Hij lachte zich slap als wij dan de sloot weer uitkwamen.’ laatste oorlogsjaar. Het raakte geïsoleerd van luchtaanvallen. Dat kwam heel slecht uit voor De voetbal rolt weer lustig Amsterdamse voetbal- de buitenwereld, vooral tijdens de Hongerwin- Feyenoord, dat net enkele belangrijke thuis- Dit verhaal begint op Dolle Dinsdag, 5 septem- lertjes in een bevrijdings- ter. Juist in die barre tijd stak voetbalclub Hee- wedstrijden op het programma had staan. Die ber 1944. Heel even dacht Nederland dat het optocht in Heerenveen. renveen een helpende hand toe met een hulp- waren op voorhand allemaal al uitverkocht, bevrijd was van de Duitsers, maar al snel bleek actie voor de vier Amsterdamse voetbalclubs maar toch verklaarde de burgemeester De Kuip dat de geallieerde opmars stokte. Het dagelijks Ajax, Blauw-Wit, DWS en De Volewijckers – tot verboden gebied. Ajax stelde meteen zijn leven kwam steeds meer tot stilstand en dat toentertijd allemaal spelend op het hoogste eigen stadion ter beschikking voor Feyenoord- gold ook voor het voetbal. Het klinkt misschien niveau. De Friese club nodigde enkele tiental- Heerenveen, zodat er toch bezoekers konden vreemd, maar juist in de oorlogsjaren was de len leden tot en met 14 jaar oud uit voor tijde- komen, en daarmee inkomsten. Ook NEC uit sport enorm opgebloeid, net als andere vormen lijk onderdak. In Heerenveen was de nood veel Nijmegen en het Olympisch Stadion in Amster- van vermaak als bioscoop, theater en kroeg. De TEKST Precies 75 jaar geleden was Nederland een van minder hoog dan in Amsterdam, en met al die dam hielpen de Rotterdamse club, een aanbod behoefte aan afleiding van de dagelijkse ellen- JURRYT VAN DE VOOREN deP beslissende frontgebieden in de Tweede jonge voetballertjes erbij kon er ook weer wat waar Feyenoord dankbaar gebruik van maakte. de werd steeds groter. Wekelijks trokken er EN VANESSA DE GAAY FORTMAN Wereldoorlog. Door het hele land werd gevoch- eens worden gevoetbald. ‘Een unicum in de geschiedenis onzer voetbal- honderdduizenden mensen naar de velden of ten. De bevrijding van ons land duurde bijna De Tweede Wereldoorlog was een tijd vol ver- sport,’ oordeelde het tijdschrift De Revue der stadions, om zelf te sporten of om ernaar te kij- een jaar, beginnend in Zuid-Limburg in septem- raad, maar tegelijkertijd ontstonden er opmer- Sporten. En dat klopt, want nog steeds is Fey- ken. Slechts twee weken na de Duitse inval ber 1944 en pas in juni 1945 op de Waddenei- kelijke samenwerkingsverbanden en vormen enoord-Heerenveen van 18 april 1943 de enige waren de voetbalcompetities alweer hervat, landen. Nederland werd zo letterlijk uit elkaar van solidariteit, óók in de sport. Zo hielp Ajax officiële thuiswedstrijd van de Rotterdamse met Feye-noord uiteindelijk als de eerste oor- gescheurd in een bevrijd en een bezet gebied, in 1943 zijn grote sportieve rivaal Feyenoord, club in een Ajax-stadion. En zoals Ajax zijn Rot- logskampioen. zonder onderling contact. nadat de burgemeester van Rotterdam een ver- terdamse rivaal hielp, zo werd Ajax een jaar Naarmate de oorlog vorderde, werd het steeds Door deze samenloop van omstandigheden bod had afgekondigd op het spelen van thuis- later weer geholpen door Heerenveen. Pure moeilijker om een competitie af te werken. De werd Amsterdam heel zwaar getroffen in dit wedstrijden met publiek, vooral uit angst voor sportieve solidariteit. thuiswedstrijd van De Volewijckers van 26 30 — NIEUWE REVU NIEUWE REVU — 31 AMSTERDAMSE VOETBALLERTJES IN DE HONGERWINTER ‘Met het oog op den uitzonde- ringstoestand is het niet mogelijk sportieve gebeur- tenissen in de open lucht te laten doorgaan’ dat mienskip, wat staat voor de onderlinge ver- bondenheid om de gemeenschap te bescher- men. Féléus combineer de dat met de overtuiging van de kracht van sport, zoals hij in februari 1944 duidelijk had verwoord in de revue In Kalk en Cement, die hij speciaal had geschreven voor zijn voetbalver- eniging. Het was een verhaal over samenwer- king, hulpvaardigheid en kameraadschap, alle- maal eigenschappen die volgens Féléus hoorden bij voetbalclub Heerenveen. Hij dichtte: De klassenfoto van maart 1944 tegen Heerenveen bijvoorbeeld, Mienskip ’t Mooiste van al Rijk Loek met in het werd in de elfde minuut op last van de burge- De spoorwegstaking en gevechtshandelingen Is dat de sport kan binden midden Anne Frank. meester stilgelegd nadat het publiek tot enkele ontwrichtten het leven in Amsterdam daarna Door onze bal malen toe had geweigerd om het stadion te ver- compleet. Er ontstond een voedseltekort, waar Werden we allen vrinden de opvang van tientallen voetballers schrokken Arie en Jan laten na een luchtalarm. Meer dan 75 jaar later ook de voetballers onder leden. Henk Vocht Kameraadschap dat alleen deze mensen dus ook niet terug. De contacten de Wit is dat nog steeds de enige Nederlandse voetbal- was toen 13 jaar oud en speelde bij DWS. ‘Wij Maakte ’t Veen zo sterk met Amsterdam verliepen via Overdiep, omdat mochten wedstrijd die vanwege een luchtalarm werd hadden het thuis relatief goed, omdat we vrien- En ’t geeft ons bovendien hij daar toch al vaak was voor zaken. namens gestaakt. den hadden op een boerderij. Dat betekende Lust bij ons werk Ajax ook Toch bereidde het Nederlandse voetbal zich in natuurlijk niet dat we niets in de gaten hadden. Loting mee naar de zomer van 1944 weer voor op het nieuwe Als je iemand onderweg zag die op weg was Féléus organiseerde een overleg met clubvoor- Alle Amsterdamse clubs gingen dankbaar in op Friesland. voetbalseizoen. In het laatste weekend vóór naar een begraafplaats met een klein karton- zitter Hendrik Huisman en Joop Overdiep, het Friese aanbod. ‘Beste mensen uit Heeren- Dolle Dinsdag was het druk op de velden. ‘De nen doosje op zijn schouder, wist je wel wat er jeugdleider van de voetbalclub én drukker van veen,’ antwoordde een ontroerd DWS-bestuur, voetbal rolt weer lustig,’ zoals De Tijd schreef aan de hand was. De doden vielen op straat.’ beroep. Daar spraken ze over het idee om van ‘jullie hebt prachtig werk gedaan. Niet medelij- op 1 september. Het optimisme was enorm, Hoe wreed de oorlog was, toont Kees Loek aan de vier belangrijkste Amsterdamse voetbal- dend hoofdschuddend “gekletst” over die arme merkte sportjournalist Kick Geudeker op. ‘Als met een klassenfoto van zijn oudere broer Rijk, clubs vijftien jeugdleden op te vangen. Huis- Amsterdammertjes, maar jullie hebt iets de tanks een beetje snel aanrijden,’ hoorde hij samen met klasgenote Anne Frank. ‘Op het man en Overdiep waren daarbij niet alleen gedaan, waarvoor wij jullie ten hoogste dank- een stadionbezoeker zeggen, ‘kunnen we mis- moment zelf wisten we niet eens wie Joods was clubgenoten van Féléus, want ze werkten ook baar zijn.’ schien volgende week al tegen de Engelsen of niet. We leerden snel...’ Ook de beste vriend nog eens samen in het verzet. Féléus was in het Toch moesten er hele moeilijke besluiten wor- voetballen.’ van zijn broer, Bobby Philipsen, stond nog op bezit gekomen van een anilinepotlood – een den genomen, want wie mocht er dan mee? Jan Precies vier dagen later kwam aan dit kort- de foto. ‘Hij kwam nooit meer terug.’ onuitwisbare schrijfstift – die gestolen was van Smit van De Volewijckers werd gepasseerd, stondige optimisme een bruut einde. ‘Met het Deze rampzalige berichten bereikten al snel de Ortskommandant. Daarmee kon hij persoons- waar zijn sportvriend Joop van der Mast wel oog op den uitzonderingstoestand is het niet voetbalclub Heerenveen, waar clubsecretaris bewijzen vervalsen. Huisman werkte weer op mee mocht. Van het DWS-bestuur weten we dat mogelijk sportieve gebeurtenissen in de open Floor Féléus in actie kwam. Niet verwonderlijk, de afdeling Bevolking op het gemeentehuis en het lot heeft beslist. Dat zei Ad de Haas, in de lucht te laten doorgaan,’ aldus een verorde- want Féléus deed er in de oorlog alles aan om speelde de namen door van de mensen die zo’n oorlogsjaren bevriend met de clubvoorzitter en ning. ‘Er mogen dan ook geen voetbalwedstrij- mensen in nood te helpen. Zoals dochter Jelly bewijs nodig hadden. Overdiep, zo vertelde daardoor goed op de hoogte van de gebeurtenis- den worden gespeeld.’ Na vier oorlogsjaren Féléus nu over haar vader zegt: ‘Hij was een journaliste Pauline Broekema eerder dit jaar, sen. ‘Gelukkig hoefde ik niet te loten. Dat moet kwam het Nederlandse voetbal definitief tot man van de gemeenschap en vond dat alles eer- bracht met gevaar voor eigen leven Joodse kin- verschrikkelijk zijn geweest.’ stilstand. lijk verdeeld moest worden.’ In het Fries heet deren naar Friesland voor de onderduik. Voor Bij Ajax ging het weer heel anders, zei Rob 32 — NIEUWE REVU NIEUWE REVU — 33 AMSTERDAMSE VOETBALLERTJES IN DE HONGERWINTER patrouilleboot. Bij aankomst kwam hij er ook nog eens achter dat Otto inmiddels alweer op de boot zat naar Amsterdam... ‘Beste mensen uit Na aankomst werden de jongens verdeeld over gastgezinnen, waarbij het afwachten was hoe Heerenveen, jullie de kennismaking zou verlopen. ‘Die Friese jon- gens zagen er heel anders uit,’ zei Vocht. ‘Al die hebt prachtig werk jeugd met die witte koppen en witte haren. En dan dat taaltje! Toen ik de eerste ochtend ont- gedaan, waarvoor wij bijt op bed kreeg, zei mijn pleegmoeder: “Tink der om, do moatst net yn dyn bêd knoeie.” Later jullie ten hoogste begreep ik pas dat ze zei dat ik niet moest knoeien.’ dankbaar zijn’ Het ging niet altijd goed. Been werd ingedeeld bij een jong echtpaar, dat hem beschuldigde van de slinkende aardappelvoorraad.