Het Nieuwe Nederlandse Burgerlijk Wetboek- Verleden, Heden, Toekomst *
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
RECHTSKUNDIG WEEKBLAD 1994-1995- nr. 23-4 februari 1995 HET NIEUWE NEDERLANDSE BURGERLIJK WETBOEK- VERLEDEN, HEDEN, TOEKOMST * 1. Inleiding, plan en overzicht lijnse muur zijn de nieuwe democratieen in het Oosten druk op zoek naar de nodige juridische infrastructuur om een Nederland voert, stapsgewijs, een nieuw Burgerlijk Wet markteconomie te bouwen. De nieuwe staten zijn tot de vast boek in. In een artikel verschenen in een Feestnummer van stelling gekomen dat de meest recente codificatie van het het Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht wordt deze burgerlijk en handelsrecht de Nederlandse is. Verscheidene gebeurtenis gevierd onder de titel «waarin ook een klein volk staten hebben dan ook samenwerkingsverbanden gecreeerd groot kan zijn». DeNederlanders zijn trots op hun verwezen met de Nederlanders met het oog op het opstellen van hun lijking. Terecht, want velen voelen zich geroepen om hun eigen burgerlijk wetboek, o.a. Rusland, Kazachstan, Oe burgerlijk recht te herschrijven, weinigen brengen het tot kra'ine, Wit-Rusland, Estland, Hongarije en Albanie. een goed einde. De Belgen kunnen daarover meespreken. Bekeken uit rechtsvergelijkend oogpunt is de hercodificatie 2. Het oude N ederlandse Burgerlijk Wetboek een belangwekkende gebeurtenis. In deze stu die onderzoeken we het verleden, het heden en 2.1. Ret oude N ederlandse Burgerlijk Wetboek werd van de toekomstvan het nieuwe Nederlandse B.W. We starten de kracht «met de klokslag van middernacht 1838». n Merk studie daarwaarwe ze moeten beginnen: in de eerste decen waardig is dat Nederland, met dit wetboek van 1383, reeds nia van de negentiende eeuw. In de periode dus waarin de co aan zijn derde Burgerlijk Wetboek toe was. dificatiegedachte hoogtij viert op het Europese continent. 2.2. Ten tijde van het Koninkrijk Holland- men weet dat We besteden aandacht aan het oude Nederlandse B.W., een de Noordelijke provincien van de Lage Landen in 1806 voor wetboek van 1838 (nr. 2). Een van de merkwaardige zaken het eerst verenigd werden in een koninkrijk-werd namelijk die we zullen vaststellen is de toonaangevende rol van de onder Lodewijk Bonaparte, broer van de Franse keizer, in Belgen bij de totstandkomingvan ditwetboek. Medewegens 1809 een eerste Burgerlijk Wetboek ingevoerd: het zoge de belangrijke Belgische inbreng werd reeds vorige eeuw - naamde «Wetboek Napoleon ingerigt voor het Koningrijk en nog sterker deze eeuw- kritiek geuit op het wetboek (nr. · Holland». In wezen was dit wetboek de Code Napoleon, zij 3). Een en ander resulteerde in 1880 in de oprichtingvan een het met wijzigingen van Hollandse snit. 3 Wellicht de belang «Staatscommissie voor de algehele herziening van het bur rijkste aanpassing betrof de eigendomsoverdracht, die niet gerlijk recht». De pogingen om via deze commissie (en nog geschiedde solo consensu, maar wei op het ogenblik van de andere commissies) de hercodificatie door te voeren misluk levering. Andere verschillen waren: de algehele gemeen ten. Zij vormden echter wei de aanloop voor de geslaagde schap van goederen als basis voor het huwelijksvermogens operatie, waarvan de Leidse hoogleraar E.M. Meijers de recht; de schenkingen onder levenden werden niet samen voornaamste motor was (nr. 4). Vervolgens stellen we de met de testamenten behandeld, maar wei naar het verbinte vraag naar de werkwijze. Op welke manier hebben deNeder nissenrecht overgebracht; het huwelijksvermogensrecht landers de hercodificatie aangepakt? Gezien de vele buiten werd verhuisd van het verbintenissen- naar het personen landse mislukkingen is deze vraag niet onbelangrijk. Zij recht; een afzonderlijke titel werd opgenomen betreffende komt aan bod onder nr. 5. De structuur van het wetboek en bezitsrecht, tiendrecht en recht van opstal; het onderscheid de stand van zaken inzake invoering zijn de volgende onder tussen erfstelling en legaat werd tot uitdrukking gebracht. 4 zoeksthema's. Hoe ziet een modern B.W. eruit? En in welke 2.3. Ret Wetboek Lodewijk Napoleon heeft slechts twee mate is het op dit ogenblik vigerend recht (nr. 6). Vervolgens jaar stand kunnen houden. Enige maanden na zijn invoering zijn de kenmerken van de nieuwe codificatie aan de orde: de werd het «Koningrijk Holland» ontbonden en bij Frankrijk code kan gekenmerkt worden als een geleerd wetboek waar ingelijfd. Op 1 maart 1811 in het zuiden al enkele maanden in burgerlijk en handelsrecht ge'integreerd zijn, als een mo eerder-werden aile Franse wetboeken onverkort inNeder dern en gedetailleerd wetboek, dat echter voldoende ruimte land ingevoerd, met inbegrip van de Code civil. laat voor rechterlijke rechtsvinding en als een wetboekwaar 2.4. N a de bevrijding van de Franse overheersing en, ver in de liberale ideeen van 1804 de plaats hebben geruimd voor volgens, de vereniging van de Noordelijke en de Zuidelijke een hedendaagse sociale dimensie (nr. 7). Nederlanden in 1815, werd het idee van een nationaal Bur Onder nr. 8 werpen we een blik op de uitstraling van het gerlijk Wetboek weer actueel. Will em I zag in een eenvormig nieuwe B.W. in de ex-communistische landen van Oost-Eu en nationaal burgerlijk wetboek een rniddel om de politieke ropa. We komen tot de vaststelling dat het N .B. W een totaal niet voorzien effect heeft. Met het ineenstorten van de Ber- 1 Met uitzondering van de provincie Limburg, waar de code pas *De auteur dankt prof. AS. HARTKAMP, advocaat-generaal bij de op 1 januari 1842 werd ingevoerd. Hoge Raad der N ederlanden, voor het nalezen van een on twerp van 2 LaKIN, J.H.A., «Waarin ook een klein volk groat kan zijn», Ne deze verhandeling. Ook dank a an de professoren F.J.M. FELDBRUGGE derlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht, 1992, 2. en J. DE BoER en aan dr. C. STaLKER voor hun informatie over de ver 3 LOKIN, J.H.A., op.cit. (noot 2), 2. spreiding van het nieuwe Nederlandse B.W. over de Oosteuropese 4 KuNsT, A.J.M., Korte voorgeschiedenis van het Nederlands Bur staten. gerlijk Wetboek, Zwolle, 1967, 22-23. 761 RECHTSKUNDIG WEEKBLAD 1994-1995- nr. 23- 4 februari 1995 eenheid te bevorderen. 5 Twee ontwerpen, waarvan de 2.8.1. Allereerst zijn er een aantalj01melewijzigingen. De Noordnederlander Kemper de voornaamste motor was, za voor ons klassieke indeling in drie boeken - personen, goe gen het levenslicht. In 1816 een ontwerp-wetboek van 4264 deren, op welke wijze eigendom verkregen wordt- wordt artikelen; in 1820 een van 3631. Geen van beide ontwerpen verlaten. kreeg de zegen van de Staten-Generaal: voornamelijk de De stof over het bewijs en verjaring wordt uit boek III ge Belgen vonden de ontwerpen te ver verwijderd van de Code licht om het voorwerp te vormen van een afzonderlijk boek. civil. N og later verhuist de materie van het bewijs van het Burger 2.5. Een commissie samengesteld door de Kamer diende lijk Wetboek naar het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvor de klus dan maar te klaren. Dit gebeurde tussen 1822 en dering. Eveneens later wordt het boek over personen ge 1829. Merkwaardig is nu dat de Belgische commissieleden splitst in personen- en familierecht en rechtspersonen. Zo zich ontpopten tot de betere juristen en aldus de werkzaam danig dat het oude Nederlandse B.W. uiteindelijk de volgen heden van de commissie in ruime mate belnvloedden en zelfs de vijf boeken kent: boek I: Van personen; boek II: Rechts bepaalden. Voornamelijk de naam van de Belg P Nikolai, personen; boek III: Van zaken; boek IV: Van verbin tenissen; voorzitter van de Rechtbank van Luik, wordt in dit verband boek V: Van verjaring. genoemd. Zodanig zelfs dat het in 1929 voltooide wetboek Ook worden sommige thema's op een andere plaats be wei eens het «Wetboek Nicolai» wordt genoemd. 6 De schat handeld dan in de Code civil. Zo wordt het huwelijksvermo plichtigheid van dit wetboek aan de Franse Code civil is zon gensrecht in boek I ingelast, tussen huwelijk en echtschei der meer duidelijk. 7 Terwijl de ontwerpen van1816 en 1820 ding. En zo worden in boek II «Van zaken» ook bezit en de een opvallend Nederlands stempel dragen, sluit het on twerp zakelijke zekerheden opgenomen. van 1829 even duidelijk aan bij de Code civil. Onder invloed Onnodig te zeggen dat de creatie van nieuwe boeken en de van de Belgen was de Nederlandse component tot een mini verhuizing van een aantal hoofdstukken aanleiding gaf tot mum beperkt. s een nummeringvan de artikelen die niet meer overeenstem 2.6. De overgang van het oude naar het nieuwe burgerlijk de met het Franse model. recht werd geregeld in de zogenaamde Overgangswet enAf 2.8.2. Ook op het inhoudelijk vlak zijn een aantal verschil schaffingswet, die beide van 16 mei 1829 dateren: de afschaf len te bespeuren. Van Dievoet somt de volgende instellingen fingswet stelde de Franse wetboeken buiten werking vanaf op die niet werden overgenomen: de familieraad; het dotaal de dag dat de nationale wetboeken ingevoerd zouden wor stelsel; de aanneming van een kind; het eigenhandig testa den; de overgangswet regelde de overgangvan het oude naar ment. Verder werden enkele typische N ederlandse instellin het nieuwe recht. Samen met het Burgerlijk Wetboekzouden gen gelntroduceerd. Zo bv. de moedwillige verlating als ook de Wetboeken van Koophandel, Burgerlijke Rechtsvor grond voor echtscheiding ( terwijl de Code Napoleon de alge dering en Strafvordering worden ingevoerd. Later zou het mene grond van grove belediging aanvaardt); het recht van Wetboek van Strafrecht volgen. Bij koninklijk besluit van 5 opstal en erfpacht; de levering als vereiste voor eigen juli 1830werd de invoeringsdatum van het nieuwe B.W. vast domsoverdracht; de openbaarheid en de specialiteit van de gesteld op 1 februari 1831. 9 hypotheken; de keuze van de algehele gemeenschap als wet 2.7. Deze golf van legislatieve vernieuwing werd echter telijk huwelijksgoederenstelsel; de meerderjarigverklaring gebroken door. .. «La muette de Portici» en door de Bel naast de ontvoogding; het zakelijk recht van beklemming. 12 gische opstand. Op 5 januari 1831 werd de invoering van het nieuwe B.W.