De Nederlandse Bachvereniging Jos Van Veldhoven Matthäus Passion Zaterdag 1 April 2006 Bach En Hoogdagen
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Bach en Hoogdagen De Nederlandse Bachvereniging Jos van Veldhoven Matthäus Passion zaterdag 1 april 2006 Bach en Hoogdagen . Seizoen 2005-2006 Cantus Cölln . Konrad Junghänel woensdag 28 september 2005 Il Fondamento . Paul Dombrecht vrijdag 9 december 2005 Akademie für Alte Musik Berlin RIAS Kammerchor . Daniel Reuss dinsdag 20 december 2005 Koor en Orkest Collegium Vocale Gent Philippe Herreweghe zaterdag 25 februari 2006 De Nederlandse Bachvereniging Jos van Veldhoven zaterdag 1 april 2006 (19 uur!) De Nederlandse Bachvereniging Jos van Veldhoven muzikale leiding Niko van der Meel tenor, evangelist Susanne Rydén, Anne Grimm sopraan Kai Wessel, Pascal Bertin alt Charles Daniels, Marcel Beekman tenor Stephan MacLeod (Christus), Peter Harvey bas Jongens van het Kathedrale Koor Sint Bavo begin concert 19.00 uur Johann Sebastian Bach (1685-1750) pauze omstreeks 20.15 uur Matthäus Passion, BWV244 einde omstreeks 22.10 uur inleiding door Beatrijs Van Hulle . 19.15 uur . Foyer teksten programmaboekje Isabella van Elferen coördinatie programmaboekje deSingel gelieve uw GSM uit te schakelen! Cd’s Bij elk concert worden cd’s te koop aangeboden door ’t KLAverVIER, Kasteeldreef 6, Schilde, 03 384 29 70 www.tklavervier.be Foyer deSingel enkel open bij avondvoorstellingen in Rode en/of Blauwe Zaal open vanaf 18.40 uur kleine koude of warme gerechten te bestellen vóór 19.20 uur broodjes tot net vóór aanvang van de voorstellingen en tijdens pauzes Hotel Corinthia (Desguinlei 94, achterzijde torengebouw ING) • Restaurant HUGO’s at Corinthia open van 18.30 tot 22.30 uur • Gozo-bar open van 10 uur tot 1 uur, uitgebreide snacks tot 23 uur deSingelaanbod: tweede drankje gratis bij afgifte van uw toegangsticket van deSingel voor diezelfde dag Lutherse theologie en mystieke liefde in de Matthäus en Christus. Deze beschreven zij met aan het Hooglied ontleende Passion beeldspraken en bruiloftsmetaforen. De middeleeuwse beeldspraak werd in lutherse devotionele Het libretto voor Bachs ‘Matthäus Passion’ bevat veel teksten geïntegreerd, waardoor er in de Duitse barok een nieuwe verwijzingen naar de mystiek. In het openingskoor roepen de mystieke stroming ontstond. Het belangrijkste verschil tussen dochters van Zion uit het Hooglied op tot een klaagzang over de de middeleeuwse en de lutherse mystici lag in de opvatting hemelse bruidegom die in de aria ‘Ach, nun ist mein Jesus hin’ van de unio mystica, de mystieke vereniging tussen God en (nr 30) als de hemelse geliefde wordt beschreven. In de aria’s ‘Ich mens. Terwijl de middeleeuwse mysticus zich in mystieke extase will dir mein Herze schenken’ (nr 13) en ‘Können Tränen meiner (raptus mysticus) tijdelijk met Jezus kon verenigen, bleef in de Wangen’ (nr 52) bezingt de gelovige ziel haar uiterst zinnelijke lutherse unio mystica de dialectische ongelijkheid tussen God en liefde voor Jezus. In ‘Sehet, Jesus hat die Hand’ (nr 60) mondt de mens bestaan. Zelfs de gerechtvaardigde lutherse gelovige kon kruisiging uit in een mystieke liefdesomhelzing. De teksten van vanwege zijn principieel zondige aard immers niet volkomen met deze delen uit de ‘Matthäus’ alsmede Bachs muzikale verklanking de Godmens Christus verenigd worden. Een unio mystica zoals die ervan roepen vaak vragen op. Verraadt Picanders beeldtaal de in de katholieke theologie werd voorgesteld - een transcendente ‘slechte smaak’ van de baroktijd? Laten Bachs wereldlijk aandoende vereniging waarin de grenzen tussen God en mens tijdelijk zijn toonzettingen ervan zijn interesse in het piëtisme zien? opgeheven - was in de lutherse mystiek onbereikbaar: zelfs in deze Wanneer we het libretto van de ‘Matthäus Passion’ in zijn mystieke vereniging bleef de mens menselijk en God goddelijk. Door theologisch-historische context plaatsen, wordt duidelijk dat de deze theologische opvattingen kenmerkte de lutherse mystiek zich combinatie van evangelieteksten met persoonlijke bruidegoms- door ambivalente emoties. Hoewel het vooruitzicht van een unio en Hoogliedmetaforiek voortvloeit uit de devotionele praktijk mystica met Jezus vreugdevol was, kon deze pas na een christelijke van de lutherse mystiek. Vanuit dit perspectief kunnen de levenswandel en een berouwvolle dood bereikt worden. De lutherse genoemde aria’s en hun toonzettingen opnieuw worden mystieke literatuur onderscheidt zich hierdoor van de katholieke, beluisterd en geïnterpreteerd. middeleeuwse door haar donkerder, droeviger toon, die wordt veroorzaakt door het ambivalente verlangen naar een ‘vereniging Mystiek in de lutherse theologie in Bachs tijd van het onverenigbare’. Vanaf de late zestiende eeuw werden de persoonlijke devotie en de emotionele ervaringen van de individuele gelovige Om deze gevoelens uit te drukken werden de bruid- en steeds belangrijker binnen de lutherse theologie. Teksten uit bruidegomsbeeldspraak en de Hoogliedmetaforiek uit de middeleeuwse mystiek werden door lutherse theologen de middeleeuwse mystiek gecombineerd met de barokke herontdekt, herlezen en vertaald. Zeer geliefd waren liefdespoëzie van het petrarkisme. Het petrarkistische bijvoorbeeld de teksten van Bernhardus van Clairvaux over zijn liefdesidioom, dat stoelde op de lyriek van Francesco Petrarca vurige liefde voor Christus, of die van Thomas a Kempis over (1304-1374), had de onmogelijke liefde voor een onbereikbare het lijfelijk navolgen van de lijdende Christus. Het werk van vrouw als belangrijkste thema. Liefde was voor de petrarkisten beide middeleeuwse theologen kenmerkt zich door zinnelijke ‘dolce amaro’, bitter en zoet tegelijk, en de liefhebber was een beschrijvingen van de liefde tussen mens en God of tussen mens vrijwillige gevangene van zijn eigen tegenstrijdige emoties. Omdat Jezus als de hemelse bruidegom voor de gelovige een Darein du meine Sünden senckest net zo onbereikbare geliefde was als Laura voor de petrarkisten, Und ihre gantze Macht ertränckest. gebruikten de lutherse mystici voor het uitdrukken van de [...] bitterzoete liefde voor Christus niet alleen Hoogliedmotieven 3. en mystieke metaforen, maar ook petrarkistische metaforen en Nur deine Wunden laben mich/ stijlmiddelen als paradoxen en oxymorons (zoals ‘aangenaam Wann mich der Sünden Gifft erhitzet/ kwaad’, ‘ijskoud vuur’, ‘zoet lijden’). De liefde tussen de Wann meine matte Seele schwitzet/ gelovige ziel en Christus werd op die manier beschreven als een Mein Bräutigam / ich küsse dich/ bitterzoete gemoedsbeweging, en Jezus als een verlangende Ich sencke mich in deine Wunden/ minnaar die aan het kruis een liefdesdood stierf. Hier wird mein Heyl und Leben funden. Christus als bruidegom: de passie als liefdesdood Typisch mystieke motieven, zoals de bruidegomsmetafoor en Omdat het lijden en sterven van Christus als het ultieme bewijs het zich verzinken in Christus’ wonden, worden hier gebruikt van Gods liefde voor de mens werd beschouwd, vormde de liefde als onderdeel van de petrarkistische liefdesdood: de mystieke de kern van Martin Luthers passietheologie. Beschrijvingen bruidegom Christus is verwond door liefde, en de gelovige ziel van de passiegeschiedenis in devotionele literatuur en poëzie verlangt smartelijk naar een vereniging met haar geliefde. Dat concentreerden zich bijna uitsluitend op deze liefde. Omdat de deze interpretatie van het lijdensverhaal overeenstemt met de liefde die Christus in de Passie aan de mens bewees emotioneel contemporaine theologie, laat een tekst van de theoloog Johann ambivalent was, werd ook daarbij mystieke beeldspraak Gerhard zien:2 gecombineerd met motieven uit de wereldlijke liefdeslyriek. De kruisiging betekende tegelijkertijd afscheid en verlossing, Daarom spreekt hij Cant. 4. Mijn zuster lieve bruid / dat betekent onverdiende genade en vreugdevolle verzoening. De gelovige / jij gelovige ziel / die voor God de HEER door het geloof met mij ervoer daarom bij de lijdensgeschiedenis tegelijk berouw, verloofd en mijn geestelijke bruid geworden bent / je hebt me mijn vreugde en - bitterzoete - liefde. De lutherse liefdeslyriek, die hart genomen en verwond / omdat Christus’ hart door liefde was was gebaseerd op een synthese van mystieke en petrarkistische verwond / daarom leed hij zulke wonden en striemen aan zijn lijf. idiomen, drukte precies deze affectieve ambiguïteit uit. Barokke passiegedichten laten zich daardoor bijna als wereldlijke Gerhards veronderstelling dat de wonden van Christus een liefdesodes lezen. Een voorbeeld van Salomo Franck (1659-1725), direct gevolg zijn van zijn liefdesverlangen naar de gelovige ziel, een van Bachs tekstdichters1: correspondeert met Francks retorische vraag naar de oorsprong van die wonden: ‘Wie hat die Liebe dich getroffen?’. Op Auf die Wunden JESUS. soortgelijke wijze interpreteert Gerhard Christus’ dorst aan het 1. kruis als een teken van liefdesverlangen: Jezus had dorst omdat Du Liebster / der mein Hertz verwund’t / zijn hart was verwond door het vuur van de liefde. Dit fysieke Wie hat die Liebe dich getroffen? teken van liefde zou in het hart van de gelovige ‘tegenliefde’ Wie stehen deine Wunden offen? (Gegenliebe) moeten opwekken: Hier ströhmt ein Meer / das ohne Grund/ Omdat in zijn hart de vlammen van vurige liefde brandde / Jezus gerepresenteerd. Deze interpretatie van de passie wordt daarom sprak hij / Ik heb dorst / […] Naar ons verlangde hij / met mystieke beeldspraak versterkt, zodat de nadruk op de daarom sprak hij / Ik heb dorst / hoor dit voor onze zaligheid / persoonlijke gevoelens van iedere gelovige komt te liggen. daarom spreekt deze hemelse bruidegom Cant. 4. Je hebt me mijn hart genomen / of verwond / mijn zuster / lieve bruid. Omdat