Terra De Ordes: Un Océano De Prados Verdes Ramón Vilar Landeira
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Terra de Ordes: un océano de prados verdes Ramón Vilar Landeira Unha iniciativa da Co apoio da Comezamos este particular percorrido polas terras de Ordes nunha das súas estremas. Estamos na Serra de Montemaior e máis concretamente na Pena Cerdeira que, cos seus 595 metros de altitude, é o punto máis elevado da comarca. Dende esta atalaia granítica, onde se funden as terras de Ordes e Bergantiños, tamén podemos albiscar a da Coruña e as de máis aló do Tambre. Estamos no interior, pero non tanto para que, nos días máis claros, non poidamos ver ao lonxe un bocado do Océano Atlántico. A Pena Cerdeira pertence á parroquia de Rodís (Cerceda). Mais aquí todo o mundo coñece este curuto como o Monte do Castelo. Non hai constancia de ningunha fortificación mais si da existencia nunha das ladeiras dun dolmen do que xa non queda nin rastro. Nos seus cadernos de viaxe o escritor Carré Aldao documentou a súa existencia. A lembranza deste monumento xa só queda na memoria da xente de máis idade e tamén nas inevitables lendas asociadas. É este un percorrido persoalísimo: por iso, prezado lector, teño venia para comezar na miña parroquia de orixe que con máis de 25 quilómetros cadrados é unha das máis extensas de toda a bisbarra. A súa capital é unha aldea que leva por nome O Adro. O visitante que se achegue ata ela atopará apenas dúas casas habitadas cabo dunha igrexa que conserva elementos románicos na súa construción e que conta no seu interior cun retablo que é réplica exacta do que hai no templo compostelán de San Martiño Pinario. Cabo do inmoble relixioso podemos atopar dous sartegos altomedievais e unhas oliveiras centenarias que causarán a sorpresa do visitante. Non deberiamos marchar destas terras sen facer un alto na casa reitoral, no lugar de Vilameán. Hoxe pechada e tristemente abandonada, é sen dúbida a vivenda de maior valor arquitectónico da parroquia, á que non lle falta un coqueto reloxo solar nunha das súas esquinas. Seguimos polo municipio de Cerceda e pasamos por Xesteda, unha parroquia pequena que segue a ser o orgulloso corazón gandeiro deste concello. Chama a atención as diferentes tonalidades dos seus pastos, regados por un dos principais ríos desta comarca: o Lengüelle. Unha das visitas obrigadas nesta freguesía é a Estación de Londoño, hoxe abandonada e en estado ruinoso, semella un grandioso casarío vasco varado no medio da nada que amosa ás claras a importancia que tivo o tren nestas terras ao longo da segunda metade do século XX. En Cerceda capital hai que facer parada obrigada no fermoso Pazo de Lavandeiras. É esta unha construción do século XVII que mostra quen ostentaba en tempos o poder nestas terras. Non é a única casa fidalga do municipio: en Queixas consérvase parte do Pazo de Boedo e, dentro dos terreos dunha multinacional enerxética, está o Pazo- Torre de Gontón das Encrobas. Poucas parroquias rurais tiveron na historia galega recente a importancia das Encrobas. O que ata o 1977 era un fértil val coñecido polas súas árbores froiteiras e as súas boas colleitas é hoxe terra esquilmada. A parroquia quedou reducida á súa mínima expresión debido á explotación mineira do carbón. Aquel inmenso burato a ceo aberto converteuse agora nun lago. Debaixo destas augas mouras tivo lugar a última gran revolta agraria. A pegada daquelas mobilizacións quedou inmortalizada pouco despois nos versos de Manuel María musicados por Fuxan Os Ventos na célebre “Cantiga das Encrobas”. Deixamos Cerceda para irmos ao encontro de Tordoia. Debo advertirlle ao lector que sinto unha predilección especial por este municipio. Son estas terras labradas durante milleiros de anos por mulleres e homes. Nas últimas décadas o municipio viu como se reducía dramaticamente o seu censo e como a poboación se avellentaba. Mais este lamentable dato non lle resta nin un ápice de fermosura a unha Tordoia que garda na súa alma ese «corazón da Europa campesiña que todos temos dentro sen dicilo», como escribía Méndez Ferrín en Con pólvora e magnolias. E non é posible falar de Tordoia sen referírmonos a unha das xoias do patrimonio comarcal e un dos mellores exemplos da arquitectura neolítica no noso país: o dolmen de Cabaleiros. Datado no terceiro milenio antes de Cristo, atópase a poucos centos de metros da capital do concello (A Pontepedra) en dirección ao núcleo da Tablilla (Cerceda). Se o viaxeiro quere entrar noutro lugar máxico non ten que saír de Cabaleiros. No lugar de Seixán está A Pena Longa, unha curiosa formación rochosa que conta cunha pena de algo máis de catro metros de altura. Mais é Tordoia terra de augas, como ben mostra o propio escudo do concello. Por iso, á marxe dos seus múltiples ríos e regatos, quero reparar aquí na Férveda de Anxeriz, de visita obrigada nos meses de outono e de inverno. Tamén podemos perdernos pola pequena Irlanda que é Gorgullos. Parte desta freguesía está mergullada dende os anos 70 baixo as augas do encoro de Vilagudín, que se construíu como lago de apoio á térmica de Meirama. Alí deitan a súa auga os ríos Cabalar e Mordón, nun pequeno mar interior rodeado de outeiros verdes. Camiño de Compostela, e deixando atrás Tordoia, entramos en Trazo: o mundo agrogandeiro a escasos quilómetros da capital. Son estas terras propiedade do cantareiro río Tambre. Paga a pena achegarse a área recreativa de Chaián, xa no linde con Santiago. Gozaremos dunha praia fluvial rodeada dunha exuberante vexetación de ribeira. Non faltan diminutas illas que o viaxeiro pode visitar atravesando pontes de madeira. O río Tambre separa os municipios de Trazo e de Compostela. Nos confíns do primeiro municipio, en Xavestre, hai que cruzar a Ponte Albar para chegar a terras santiaguesas. A ponte de sillaría con cinco arcos de medio punto é un dos mellores exemplos de arquitectura civil da comarca ordense. A estrutura orixinal foi ensanchada para mellorar o tránsito dos vehículos. Tampouco podemos deixar Xavestre sen visitar as chamadas Construcións do río Chonia. Neste pequeno río, afluente do Tambre, atopamos unha excepcional mostra da nosa arquitectura popular: muíños, batáns e vellas fábricas de electricidade. Na parroquia de Restande, entre grandes prados, érguese fachendoso o Pazo de Vilacoba, un exemplo do poderío da baixa nobreza. Esta é ocasión tamén de coñecer á veciña parroquia de Benza para gozar da súa igrexa, que data do século XII. Facemos parada en Oroso, o único concello da bisbarra que aumentou notablemente a poboación nas últimas décadas. A súa proximidade a Compostela fixo que a súa capital, Sigüeiro, se convertese nunha especie de barrio periférico da cidade. Máis aló do boom urbanístico, é este un concello que agocha un considerable patrimonio histórico e natural. Aí está a transitada Ponte Sigüeiro, que Fernán Pérez de Andrade mandou erguer no século XIV e que sería modificada un século despois. Nas inmediacións deste viaduto tivo lugar en 1846 a batalla entre tropas gobernamentais e os chamados provincialistas (Mártires de Carral). Preto de Sigüeiro, tamén na ribeira do Tambre, atopamos unha das mellores áreas naturais desta comarca: a Illa do Refuxio, unha fermosa insua no medio do río, rodeada de bidueiros e carballos. Un lugar onde o viaxeiro pode sentirse coma unha especie de Robinson Crusoe, sen máis compaña que o rosmar da auga. Na parroquia dos Ánxeles é ben facer parada no chamado Pazo de Meimixe, vinculado á familia de Castro. Naquel solar fidalgo habemos atopar un dos hórreos máis curiosos do país, de tamaño estratosférico. Neste municipio hai unha forte pegada castrexa. En total están catalogados 16 castros. Destaca o chamado castro de Recouso, na parroquia de Marzoa, onde se descubriu en 1921 un famoso tesouro. Saltamos ao veciño municipio de Frades, a reparar nun pequeno monllo de lugares que o viaxeiro non debe pasar por alto. Comezamos pola Ermida de San Nicolás. Nun bosque de piñeiros e carballos a modesta capela érguese á sombra dun souto. Dende aquel lugar pode verse unha panorámica de boa parte do concello fradense. Na parroquia de atención ao topónimo Galegos cómpre facer parada no chamado Pazo de Galegos. Neste inmoble, vinculado noutrora ás potentadas familias Mosquera Pimentel e Enríquez Novoa, chegou a durmir a raíña María de Neoburgo, segunda esposa de Carlos II. Este feito quedou gravado na propia pedra do pazo. Non deixamos Frades sen tomar respiro na coñecida como Presa de Ponte Carreira, unha fermosa área recreativa que tamén está á beira do Tambre e que ten sido declarada lugar de interese comunitario. Lindando con terras de Betanzos, chegamos ao concello de Mesía. Primeiro visitamos a Torre Fortaleza de Mesía. Hoxe pouco máis que unhas ruínas, este edificio militar de principios do século XIV controlaba nada menos que 45 parroquias. O inmoble foi derrubado en 1467 no marco da revolta irmandiña. Famosa tamén é a chamada Casa Grande de Xanceda. Nela residiron o xornalista Felipe Fernández Armesto e a política conservadora María Victoria Fernández-España. O matrimonio puxo en marcha unha gran explotación leiteira na década dos 60. Hoxe, a casona, é o centro neurálxico dunha empresa familiar dedicada á produción de leite e iogures ecolóxicos. Dunha das casas con máis influencia na comarca pasamos á doutro personaxe que marcou a historia galega do século XX: Benigno Andrade García, Foucellas. A humilde casa natal deste célebre guerrilleiro antifranquista mantense en pé na parroquia de Cabrui, no mesmo lugar que lle deu nome: As Foucellas. Nesta mesma freguesía podemos atopar a pegada dun dos máis importantes arquitectos galegos do século XX: Antonio Tenreiro Rodríguez. Sendo aínda un principiante recibiu o encargo de facerlle unha casa a un alto mando militar. O curioso inmoble, hoxe dedicado ao turismo rural, é coñecido como a Casa do Coronel.