Attractiewaarde Dierenpark Emmen

Bijlagenlijst

Bijlage 1: Plattegrond van het park ...... II

Bijlage 2: Organogram Dierenpark Emmen...... III

Bijlage 3: Organisatie doelstellingen ...... IV

Bijlage 4: Bevolkingsopbouw ...... VII

Bijlage 5: Bezoekersaantallen CVO...... VIII

Bijlage 6: De 20 meest bezochte attractiepunten TRN...... IX

Bijlage 7: NVD dierentuinen...... X

Bijlage 8: Attractiepunten in Noord Nederland...... XI

Bijlage 9: Geïnterviewden...... XII

Bijlage 10: Operationele eisen ...... XIII

Bijlage 11: Kinderpanel onderzoek...... XIV

-I- Bijlagenlijst Attractiewaarde Dierenpark Emmen

Bijlage 1: Plattegrond van het park

Attractiewaarde Dierenpark Emmen

Bijlage 2: Organogram Dierenpark Emmen

Directie Directie

Algemeen directeur Commercieel directeur

Financiële administratie Milieu & Arbo Externe betrekkingen & Educatie & Programma’s Sales

Personeel & Organisatie Marketing & Museaal collectiebeheer & Communicatie (beeld)archief

Bedrijfsvoering Projecten Publiekspresentaties Inkoop Manager Bedrijfsvoering

Dierenarts Dierenadministratie Advies dierverz. Schoonmaak & transport Veiligheid & controle Administratie

Planten & Parkonderhoud Dierenverzorging Techniek Horeca Publiekservice Merchandise

Techn. Zaken Planten Kassadienst & Souvenirwinkel ‘t Paviljoen Bouw- en Civiele Infobalie Parkonderhoud techniek Fotografie Nimmerzat Toegangscontrole Transport Elektrotechn.&wtb Olifant Telefooncentrale Schilderstechniek Safarirestaurant Abonnementen adm. Ouwe Drommedaar Moby Dick Aquafé Golfo Nuevo Personeelskantine

EHBO

-III- Bijlage 2

Attractiewaarde Dierenpark Emmen

Bijlage 3: Organisatie doelstellingen

Beleidsterreinen (8) Langetermijn doelstelling Meerjaren doelstelling (Strategisch) (Tactisch) > 5 jaar 2004-2006 1 Financieel: Het financieel beleid is in eerste 1 Netto resultaat > 0 instantie gericht op de continuïteit van 2 Jaarlijks vast te stellen kengetallen het park. Belangrijke componenten zijn een positief resultaat en voldoende cashflow. 2 Personeel : Het personeelsbeleid richt zich met 1. Jaarlijks wordt een medewerkerstevredenheids-onderzoek gehouden, name op het inzetten van gemotiveerd met 2004 als 0-meting, waarin belang, werkdruk en werksfeer minimaal en gastgericht personeel. De hoogte aan de orde komen. Ieder jaar wordt opnieuw in het MT bepaald welke van de loonkosten kan aan de doelen we nastreven in een volgend jaar. inkomsten worden aangepast. 2. Ziekteverzuim is altijd < 4% gemiddeld per jaar. 3. Jaarlijks wordt een klanttevredenheidsonderzoek gehouden, met 2004 als 0-meting, waarin belang, gastgerichtheid en betrokkenheid van het personeel minimaal aan de orde komen. Ieder jaar wordt opnieuw in het MT bepaald welke doelen we nastreven in een volgend jaar. 4. Jaarlijks wordt beschreven wat van een personeelslid wordt verwacht. 3 Publieks- Iedere publiekspresentatie past binnen 1. Jaarlijks wordt een klanttevredenheidsonderzoek gehouden, met 2004 Presentaties de mission statement en levert een als 0-meting, waarin schoonheid en gastgerichtheid vd presentatie (dieren, museaal, positieve bijdrage aan de totale minimaal aan de orde komen. Ieder jaar wordt opnieuw in het MT educatief) parkbeleving. bepaald welke doelen we nastreven in een volgend jaar. 2. Waardering kinderpanel op vraag m.b.t. kindvriendelijkheid goed. 3. Aantoonbare originaliteit van de presentatie bij de opening in een straal van 500 km rond het DPE. 4. Iedere nieuwe presentatie moet bijdragen aan optimalisering van het resultaat. 5. Iedere presentatie met levende dieren dient te voldoen aan de ethische code van de NVD. 6. Iedere presentatie dient op het moment van de realisatie inhoudelijk gebaseerd te zijn op de laatste natuurwetenschappelijke inzichten. 7. Bij de realisering van publiekspresentaties wordt gewerkt volgens een gebiedsgerichte aanpak. In ieder gebied is een hoofdpresentatie aanwezig met een sterke landschappelijke belevingswaarde (savanne, olifanten, wilde westen).

4 Promotie/Sales Communicatie bevordert (herhalings-) 1. Verhoging opbrengsten abonnementen bezoeken aan het park en/of versterkt 2. Verhoging opbrengsten (herhalings-)bezoeken

-IV- Bijlage 3

Attractiewaarde Dierenpark Emmen

Beleidsterreinen (8) Langetermijn doelstelling Meerjaren doelstelling (Strategisch) (Tactisch) het totale imago van het park. Het NDP 3. Vergroting naamsbekendheid: Vóór 2004 is de naamsbekendheid onder moet in Nederland en Noord en Midden de bevolking in Nederland en Noord- en midden Duitsland gemeten. Duitsland tot de verbeelding spreken, Daarnaast is vastgesteld welk percentage van deze bevolking tevens kan onderscheidend ten opzichte van noemen wat voor eindwaarde/imago het park wil uitstralen. Zodra de andere dierparken overkomen en nulmeting bekend is worden de doelstellingen tot vergroting van de herkend worden door de onderscheiden naamsbekendheid geformuleerd. doelgroepen. 4. Opbrengsten arrangementen/reserveringen: wordt nog nader geformuleerd. 5. Vergroting marktaandeel dagrecreatie: Top 1 positie op NVD lijst. 5 Interne Het effectief en efficiënt inzetten van 7. Het opstellen en realiseren van de jaarplannen. organisatie: mensen en middelen 8. Nastreven van verhoging van productiviteit door het efficiënt en effectief (kostenbeheersing). inzetten van mensen en middelen. 9. Dit onder voorwaarde van concrete vastgestelde ideële en kwalitatieve randvoorwaarden. 6 Duurzaam Het implementeren van de ideële 1. In 2004 worden de MPI’s (milieu prestatie indicatoren) vastgesteld. Het Ondernemen: doelstellingen in de eigen vinden van een verantwoorde balans tussen de zorg voor economische bedrijfsvoering (op alle niveau’s). welvaart (‘profit’), ecologische kwaliteit (‘planet’) en welzijn van de mensen (‘people’). Reductie van de milieubelasting draagt bij aan die balans. In 1997 is als meerjaren doelstelling geformuleerd een 20- coudige reductie van de milieubelasting van producten binnen een periode van 50 jaar. Dit is vertaald in een halvering van de milieubelasting per bezoeker per 10 jaar. Gezien de ontwikkeling in het energie-, afval en waterverbruik sinds 1997 lijkt de oorspronkelijke doelstelling te worden geformuleerd voor de middellange termijn aan de hand van milieu prestatie indicatoren (MPI’s). 7 Dierenwelzijn Het Noorder Dierenpark eist van 1. Het huisvesten en verzorgen de dierencollectie op een zodanige wijze zichzelf te opereren binnen de kaders dat zij zo veel mogelijk van hun soorteigen gedrag kunnen ontplooien. van de ethische code NVD. 2. Het huisvesten en verzorgen van dieren zodanig dat symptomen van chronische stress/ziekte worden voorkomen. 3. Het vermijden van het voederen van levende, actief predator mijdende voederdieren. 4. Waar mogelijk de dieren zodanig voederen dat zo veel mogelijk van het natuurlijke voedsel verwerkingsgedrag kan worden ontwikkeld. 5. Het presenteren van dieren in een omgeving met zoveel mogelijk elementen uit hun natuurlijke leefomgeving om hen het soorteigen gedrag zo goed mogelijk te laten tonen. 6. Bij de omgang met dieren dient het soorteigen gedrag te worden gerespecteerd en zoveel mogelijk in stand gehouden.

-V- Bijlage 3

Attractiewaarde Dierenpark Emmen

Beleidsterreinen (8) Langetermijn doelstelling Meerjaren doelstelling (Strategisch) (Tactisch) 7. Leewieken/kortwieken zal slechts worden toegepast wanneer hiervoor een dwingende noodzaak bestaat. 8. Diergroepen dienen zodanig te zijn samengesteld dat voorspelbare letale conflicten vermeden worden. 9. Bij het collectiebeheer dient rekening gehouden te worden met het aanpassingsvermogen van het dier/de diersoort aan de geboden omstandigheden. 10. Bij de instandhouding van soorten dienen de fokprogramma’s onnatuurlijke selectie te vermijden. Interne Interne communicatie is gericht op het 1. Voor een ieder moet in de komende drie jaar duidelijk zijn welke kanalen 8 communicatie tijdig en duidelijk informeren van en waarvoor worden gebruikt en ook op die wijze worden ingezet. door medewerkers over relevante 2. Relevante informatie wordt niet uit de wandelgangen en ook niet vanuit zaken via de juiste kanalen. Beoogd externe kanalen vernomen. wordt dat eenieder zijn werk zo 3. Elke afdeling, elk individu, zorgt ervoor dat, zodra duidelijk is dat optimaal mogelijk kan uitoefenen, de informatie aan een ander behoort te worden gegeven, dit pro-actief, per betrokkenheid wordt vergroot en de ommegaande, wordt opgepakt. samenwerking binnen het park wordt 4. De door te geven boodschap staat in een voor een ieder begrijpelijke bevorderd. taal. De informatiegever zorgt tevens dat het bericht in de juiste context wordt gezet. 5. Bij elk individu, c.q. afdeling, ligt zijn eigen verantwoordelijkheid tot het tijdig tot zich nemen van de gegeven informatie. 6. De verstrekker van informatie weegt vóór het geven van die informatie terdege af voor wie de boodschap is bedoeld. De boodschap wordt vervolgens alléén aan diegenen medegedeeld.

-VI- Bijlage 3 Attractiewaarde Dierenpark Emmen

Bijlage 4: Bevolkingsopbouw

Demografische ontwikkelingen in Nederland Leeftijdsgroep 0-19 20-64 65 en ouder Totaal per jaar Aantal % Aantal % Aantal % 2002 3941000 24.5 9966000 61.9 2199000 13.7 16105000 2005 4038000 24.6 10097000 61.5 2289000 13.9 16425000 2010 4080000 24.2 10286000 61.0 2499000 14.8 16864000 2015 4036000 23.5 10270000 59.7 2900000 16.9 17205000 2020 4010000 22.9 10262000 58.7 3220000 18.4 17492000 Bron: CBS onderzoeken 2003, www.cbs.nl

Dierenpark Emmen

Dolfinarium Harderwijk Artis Amsterdam

De Wissel

Epe

Avifauna Alphen a/d Rijn Apenheul

Apeldoorn

Blijdorp

Rotterdam Dierenpark

Amersfoort

Burgers Zoo

Ouwehands Arnhem

Dierenpark Safaripark Rhenen

Beekse Bergen Zooparc

Overloon

Bron kaartje: bevolkingsdichtheid van Nederland, www.cbs.nl Bron dierentuinen: locatie gegevens van de NVD dierentuinen, www.nvdszoos.nl

-VII- Bijlage 4 Attractiewaarde Dierenpark Emmen

Bijlage 5: Bezoekersaantallen CVO

Bezoekersaantallen dagattractieparken Aantal dagkaarten Aantal bezoeken Dierentuin 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Mutatie ‘02-‘97 2002 Frequentie

Diergaarde 784 810 845 - 1.008 1.157 + 48% 3.107 2.69 Blijdorp (+ 373.000) Burgers Zoo 622 743 805 - 846 805 + 29% 1.427 1.77 (+ 83.000) Dierenpark 913 881 878 - 690 762 - 17% 1.689 2.22 Emmen (- 151.000) Dolfinarium 961 1.156 953 - 791 717 - 25% 1.029 1.44 (- 244.000) Artis 659 495 576 - 486 631 - 4% 1.398 2.22 (- 28.000) Apenheul - 541 585 - 414 555 + 3% 732 1.32 (+ 14.000) De Beekse 445 344 394 - 423 347 - 22% 666 1.92 Bergen (- 98.000) Attractiepark Efteling 1.716 1.494 1.501 1.467 1.732 1.861 + 8% 3.139 1.69 (+ 145.000) Six Flags 271* 314* 407* 970* 597* 861 ** 1.443 1.68 Holland Slagharen 274* 453* 411* 365* 371* 552 ** 874 1.58

Disneyland 261* 255* 235* 245* 255* 374 ** 597 1.60 Paris Duinrell 404 457 329 338 411 340 - 16% 340 1.50 (- 64.000) Land van Ooit 276 367 386 313 319 246 - 11% 246 1.11 (- 30.000) Ontwikkeling bezoekers 1997-2002 x 1000

Bron: Continu Vakantie Onderzoek, Bezoek aan attractiepunten, jaarrapporten t/m 2002 * alleen gegevens van maart t/m augustus CVO ** niet te vergelijken, andere meetperiodes in 1997-2001

-VIII- Bijlage 5 Attractiewaarde Dierenpark Emmen

Bijlage 6: De 20 meest bezochte attractiepunten TRN

PLAATS NAAM 2000 2001 2002 1 Kaatsheuvel De Efteling 2.927.000 3.150.000 3.417.000 2 Amsterdam Rondvaarten 3.000.000 3.000.000 3.000.000 3 Hoofddorp Floriade 2.100.000 4 Lelystad Batavia Stad 1.170.000 1.891.000 5 Arnhem Burger's Zoo 1.826.000 1.612.000 1.620.000 6 Amsterdam Van Gogh Museum 1.312.000 1.299.000 1.593.000 7 Rotterdam Diergaarde Blijdorp 1.661.000 1.748.000 1.505.000 8 Emmen Noorder Dierenpark 1.500.000 1.400.000 1.500.000 9 Wassenaar Duinrell 1.208.000 1.285.000 1.291.000 10 Amsterdam Natura Artis Magistra 1.189.000 1.197.000 1.230.000 11 Slagharen Attractiepark Slagharen 1.200.000 1.200.000 1.200.000 12 Amsterdam Rijksmuseum 1.116.000 1.011.000 1.090.000 13 Amsterdam Diamantslijperijen 991.000 925.000 930.000 14 Amsterdam Anne Frank Huis 884.000 900.000 909.000 15 Den Haag Madurodam 951.000 887.000 775.000 16 Lisse Keukenhof 798.000 746.000 700.000 17 Rhenen Ouwehands Dierenpark 613.000 670.000 680.000 18 Amersfoort Dierenpark Amersfoort 695.000 605.000 635.000 19 Scheveningen Scheveningse Pier niet bekend 600.000 585.000 20 Hilvarenbeek Safaripark Beekse Bergen 510.000 500.000 550.000

Bron: Toerisme en Recreatie in Nederland, www.nbt.nl

-IX- Bijlage 6

Attractiewaarde Dierenpark Emmen

Bijlage 7: NVD dierentuinen Noorder Dierenpark Hoofdstraat 18 7811 EP Emmen Telelefoon: 0591-642040 De NVD dNederlandse Vereniging van Dierentuinen www.noorderdierenpark.nl

WWW.NVDZOOS.NL Dierenpark Wissel Woesterbergweg 2 B 8162 RD Epe Telefoon: 0578-613106 www.wisselzoo.nl

Vogelpark Avifauna Dolfinarium Harderwijk Hoorn 65 Strandboulevard Oost 1 2400 AA Alphen a/d Rijn 3841 AB Harderwijk Telefoon: 0172 - 48 75 75 Tel: 0341 - 467467 www.avifauna.nl www.dolfinarium.nl

DierenPark Amersfoort Safari Beekse Bergen Barchman Wuytierslaan 224 Beekse Bergen 31 3819 AC Amersfoort 5081 NJ Hilvarenbeek Telefoon: 033 - 4 227 100 Telefoon: 013-5360035 www.dierenparkamersfoort.nl www.beeksebergen.com

Artis Zoo Parc Overloon Plantage Kerklaan 38-40 Stevenbeekseweg 19-21 1018 CZ Amsterdam 5825 JB Overloon Telefoon: 020-5233400 Telefoon: 0478 640046 www.artis.nl www.overloonzoo.nl

Apenheul Ouwehands Dierenpark (park Berg en Bos) Grebbeweg 111 J.C. Wilslaan 21 3911 AV Rhenen 7313 HK Apeldoorn Telefoon: 0317-650200 Telefoon: 055-3575757 www.ouwehand.nl www.apenheul.nl

Diergaarde Blijdorp Burgers' Zoo Van Aersenlaan 49 Schelmseweg 85 3039 KE Rotterdam 6816 SH Arnhem Telefoon: 010-4431495 Telefoon: 026-4424534 www.rotterdamzoo.nl www.burgerszoo.nl

-X- Bijlage 7

Attractiewaarde Dierenpark Emmen

Bijlage 8: Attractiepunten in Noord Nederland

-XI- Bijlage 8 Attractiewaarde Dierenpark Emmen

Bijlage 9: Geïnterviewden

Directie: - C. Elings Commercieel directeur - H. Hiddingh Algemeen directeur

Operationele afdelingen: - A. de Vries Manager bedrijfsvoering - H. Molenberg Hoofd planten en parkonderhoud - M. Claessens Hoofd dierverzorging - P. de Wit Functionaris dierenadministratie - R. Roossien Hoofd technische dienst - M. Eleveld Hoofd publiekservice

Staf afdelingen: - B. Klinkhamer Hoofd personeel en organisatie - A. Kooi Hoofd educatie en programma’ s - D. Visser Arbo en milieu coördinator - F. Faber Externe betrekkingen - M. Veenendaal Interne relaties (afd. educatie en programma’s) - K. Brink Customer relationship manager - R. Reurink Sales manager

Productontwikkeling: - A. Decae Sr. engineer ontwikkeling en innovatie - J. Kempe Creatief medewerker museale techniek - J. Boerhof Museaal collectiebeheer

-XII- Bijlage 9

Attractiewaarde Dierenpark Emmen

Bijlage 10: Operationele eisen

dieren - selecteren visie & missie - wetenschappelijk ontwerpen - p.v.e. - bestellen verantwoord - Createam - onderbrengen - klopt met missie en - input gebruikers (tijdelijk / definitief) visie - referentiebeelden - voeren - biologisch / ethisch - klankbord - buiten / binnen aspect PR - opening - check bij TD etc. - gedrag, hoeveelheid - verhaallijn - vóóraankondiging - multifunctionaliteit - verzorgingseisen - educatieve functie - interessante momenten fotograferen / filmen - tv – radio – kranten verzorgers - arbo - interne communicatie - achter de schermen - abonnementhouders - info over en weer - rondleidingen - op tijd betrokken, maar efficiënt gepland marketing - voor wie interessant - eisen van doelgroep(en) - verkoopmogelijkheden technische dienst - bestaande staat van onderhoud? Operationele eisen en voorwaarden - leidingen - publieksonderzoek nuttig? - hulp bij begroting van gebruikers -trends - info over planning Project: - deskundigheid / ervaring - info m.b.t. deskundigen / tuindienst - gevaar voor bomen / planten uitvoerenden - kapvergunningen - plattegronden - giftig voor mens / dier? - “wegplanten” - seizoensgevoelig - levertijden horeca - uitzicht - werelddelen concept - doorloop - terras? - toiletten bezoekers - uniek, bijzonder, positief, spannend, - noodzaak onverwacht, schoonmaak / - afkitten - service? beleving parkdienst - afronden hoeken - uitstraling - informatief zonder belerend te zijn - richels etc. vermijden - omzetverwachting - makkelijk te zien / bereiken; ook als kind, - kleur / geur - bereikbaarheid oudere, gehandicapte - hygiëne - arbo - duidelijke route - maten veegmachines / - eisen KvW - verhaal duidelijk dweilstokken etc. - service (toiletten, EHBO, ontmoetingsplaats, - voegen info, horeca, buggy’s etc.) - materialen + bijbehorende - vriendelijke benadering, gastvrij onthaal schoonmaakeisen / -artikelen - goede prijs / kwaliteit verhouding - kosten - “lust voor de zintuigen” -veilig, overal en altijd

-XIII- Bijlage 10

Attractiewaarde Dierenpark Emmen

Bijlage 11: Kinderpanel onderzoek

Doel van het kinderpanel onderzoek is om kinderen naar hun mening te vragen over verschillende attracties in het Dierenpark Emmen en te onderzoeken wat de motieven zijn voor het hoog dan wel laag beoordelen van een attractie.

Het kinderpanel is een groep kinderen die één keer in de twee maanden langskomt om hun mening te geven over uiteenlopende onderwerpen. Het kinderpanel bestaat uit kinderen van de basisschool vanaf groep 3 en is opgedeeld in twee groepen: een bovenbouw en een onderbouw groep. In totaal deden er aan het onderzoek 15 kinderen mee, 10 meisjes en 5 jongens. Aangezien het een kleine steekproef betreft kunnen er geen algemene uitspraken gedaan worden over de gehele populatie kinderen in de betreffende leeftijdscategorie.

Gekozen is voor een kwalitatief onderzoek door middel van het ondervragen van de kinderen aan de hand van de door hun gemaakte voorkeurskeuze. De kinderen kregen bordjes met de afbeelding van vijf verschillende attracties erop en moesten de vijf attracties op volgorde leggen van leukste naar minst leuke attractie. Ze werden zo gedwongen tot het maken van een keuze. Daarna volgde een diepte interview over de motivatie tot het maken van deze keuze. Alle kinderen die meededen hebben het Dierenpark Emmen al vaak bezocht en daardoor konden ze de verschillende attracties aan de hand van het plaatje en een korte introductie goed voor de geest halen. De plaatjes werden als geheugensteuntje gebruikt.

Verloop van het onderzoek - Voorstellen, naam en leeftijd noteren. - Plaatjes doornemen, samen feitelijk bedenken wat er te zien is in een attractie zowel binnen als buiten. - Kinderen leggen in stilte de plaatjes voor zichzelf op rij. - Voorkeur laten zien, noteren. - Motivatie van de keuze bespreken. - Antwoorden zoveel mogelijk letterlijk op schrijven. - Extra vragen stellen - Is er een landschap dat niet bij de selectie zit en wat je toch het leukste vind? - Als je maar 10 minuten de tijd hebt waar wil je dan in ieder geval even naar toe? - Welk dier mis je nog hier in de dierentuin?

De vijf gekozen attracties vormen slechts een selectie uit het totale aanbod van attracties in het Dierenpark Emmen. Er is gekozen voor het werken met een selectie omdat het anders voor de kinderen te omvangrijk werd. Een andere beperking was de beschikbare tijd, per tweetal kinderen was er ongeveer 15 minuten tijd. De volgende attracties zijn geselecteerd voor dit onderzoek: - Het wilde westen - De kinderboerderij - De pinguïns - Het rattenriool - De zeeleeuwen - De gehele attractie wordt hier onder gerekend dus bij de pinguïns gaat het niet alleen om het buitenverblijf maar ook om de pinguïnschool binnen. Bij het rattenriool hoort ook het achterste gedeelte met de ongenode gasten. De kinderboerderij bevat zowel het knuffelplein buiten als de verblijven binnen.

-XIV- Bijlage 11 Attractiewaarde Dierenpark Emmen

Er is gekozen voor deze attracties omdat het nog relatief nieuwe attracties zijn. Hierdoor is er nog veel kennis aanwezig in de organisatie over de ontwikkeling van deze attractie en de oorspronkelijke gedachte erachter. Vandaar de keuze voor het wilde westen, de pinguïns en het rattenriool. Kinderen uit deze leeftijdcategorie hebben vaak een echt lievelingsdier en baseren hun keuze voor de leukste attractie vaak alleen op de aanwezigheid hiervan. Uit voorgaande onderzoeken is bekend dat olifanten, tijgers, giraffen en haaien heel populair zijn. Attracties met deze dieren zijn voor een beter resultaat buiten de selectie gehouden. De kinderboerderij is toegevoegd aan de selectie om de veronderstelling te toetsten dat jonge kinderen behoefte hebben aan iets herkenbaars. Tevens is dit de aangewezen plek om direct contact te maken met een dier. De zeeleeuwen zijn toegevoegd omdat hier voorheen een voershow gegeven werd en zo de veronderstelling getoetst kan worden dat kinderen een show of entertainment extra hoog beoordelen.

Hieronder staan in tabelvorm de resultaten van de beoordeling van de kinderen uit het panel weergegeven. Hoe hoger het puntenaantal hoe leuker ze de attractie vonden. 5 punten is het hoogste aantal punten en werd gegeven aan de leukste attractie. 1 punt is het laagste aantal punten en deze zijn gegeven aan de minst leuke attractie.

ONDERBOUWPANEL Leeftijd Kinderboerderij Wilde westen Pinguïns Rattenriool Zeeleeuwen Sjoerd 8 jaar 1 5 4 3 2 Petra 9 jaar 3 2 4 1 5 Eline 9 jaar 3 1 2 4 5 Nadia 7 jaar 5 1 2 3 4 Leonie 9 jaar 5 1 4 2 3 Twan 7 jaar 5 1 3 2 4 Karlijn 9 jaar 2 4 3 1 5 Janique 8 jaar 5 2 1 3 4 TOTAAL 29 17 23 19 32

BOVENBOUWPANEL Leeftijd Kinderboerderij Wilde westen Pinguïns Rattenriool Zeeleeuwen Kristian 10 jaar 2 4 3 1 5 Emmaly 11 jaar 1 2 5 3 4 Mattias 10 jaar 3 5 4 1 4 Marjolijn 8 jaar 4 1 5 2 3 Kimberley 11 jaar 3 1 4 5 2 Lianne 10 jaar 5 1 4 2 3 Gijs Jan 10 jaar 5 1 4 2 3 TOTAAL 23 15 29 16 24

Totaal beide panels 52 32 52 35 56 5: 6 keer 5: 2 keer 5: 2 keer 5: 1 keer 5: 4 keer 4: 1 keer 4: 2 keer 4: 7 keer 4: 1 keer 4: 5 keer 3: 4 keer 3: 0 keer 3: 3 keer 3: 4 keer 3: 4 keer 2: 2 keer 2: 3 keer 2: 2 keer 2: 5 keer 2: 2 keer 1: 2 keer 1: 8 keer 1: 1 keer 1: 4 keer 1: 0 keer

Tabel: Resultaten kinderpanel

-XV- Bijlage 11 Attractiewaarde Dierenpark Emmen

De letterlijke uitspraken

Onderbouwpanel Sjoerd, 8 jaar Motivatie voor keuze 5 Het wilde westen vind ik het leukste omdat ik elanden hele mooie dieren vind. 4 Pinguïns vind ik vooral grappig. Door het grootste raam kun je ze het beste zien. Als je je vinger op het glas legt dan gaan ze daar achteraan. Ze stinken heel erg. 3 Het rattenriool is erg donker en best wel een beetje spannend. Het is daar vies maar dat is juist leuk. 2 De zeehonden vind ik niet leuk maar ook niet stom. 1 De kinderboerderij is gewoon saai. Als ik zelf een attractie mag kiezen die ik het leukste vind dan kies ik: - Tijgers dit zijn mijn lievelingsdieren want die zijn gevaarlijk. Als ik maar 10 minuten de tijd heb dan ga ik in ieder geval even naar: - De dinosaurussen (legt uit waar ze zijn).

Petra, 9 jaar Motivatie voor keuze 5 Ik vind een zeeleeuw heel leuk, ze maken raar geluid en je kunt ze onderwater zien duiken. Ze bewegen dan heel mooi. 4 Pinguïns zien er vooral mooi uit en als je je best doet kun je ze ook aaien. Ze voelen lekker zacht (legt uit hoe je ze kunt aaien en is niet bang dat ze bijten). 3 De geitjes in de kinderboerderij zijn super lief, we hebben zelf ook konijnen en kippen (verteld verder over huisdieren). 2 (geen motivatie) wilde westen. 1 “Jakkes vies” (rattenriool). Als ik zelf een attractie mag kiezen die ik het leukste vind dan kies ik: - Olifant en giraffen die zijn lekker groot. Als ik maar 10 minuten de tijd heb dan ga ik in ieder geval even naar: - Haaien.

Eline, 9 jaar Motivatie voor keuze 5 De zeeleeuwen zwemmen overal en zijn heel actief. Ik heb ze zelf gevoerd. Ze maken een leuk geluid. 4 Eng is leuk en donker ook. Ik had vroeger ook ratten. Hun rode oogjes zijn zo schattig. 3 Ik kom niet zo vaak in de kinderboerderij. Mijn zusje vind het wel heel leuk maar ik blijf dan binnen. Ook een keer toen waren de dieren ziek en mochten we ze niet knuffelen. 2 Pinguïns waggelen wel grappig maar zijn niet mijn leukste dier. 1 Wilde westen: Je moet zo lang staan en zo veel erom heen lopen, veel kijken voordat je iets ziet en dan zie je niet zoveel. Olifanten bijvoorbeeld zijn veel leuker (doelt op activiteit van de dieren). Als ik zelf een attractie mag kiezen die ik het leukste vind dan kies ik: - Olifanten die zijn steeds aan het spelen. Als ik maar 10 minuten de tijd heb dan ga ik in ieder geval even naar: - Zeeleeuwen omdat je ze mag voeren.

Nadia, 7 jaar Motivatie voor keuze 5 Het aaien en koeien melken in de kinderboerderij is het leukste. Vroeger toen ik drie was ging ik een keer geitje rijden en als ik er nu weer ben dan denk ik aan vroeger.

-XVI- Bijlage 11 Attractiewaarde Dierenpark Emmen

4 Je kunt de zeehonden voeren en ze kunnen kunstjes (doet voor hoe ze een bal kunnen balanceren op hun neus) doen. Ze duiken onder en spetteren je dan helemaal nat. 3 Ratten zijn lief en doen heel plotseling (onverwachte acties) dan kan ik heel erg schikken. Er was een keer een ruit uit en toen ben ik erin geweest, dat was extra leuk. We moesten ook een rat vangen. 2 Best wel geinig. Ze zwemmen leuk. Maar het is niet leuk dat ze je pikken als je ze probeert te aaien. 1 Er is niet zo veel te kijken in het wilde westen, de dieren lopen alleen maar rond en zitten vaak ver weg. Als ik zelf een attractie mag kiezen die ik het leukste vind dan kies ik: - Olifanten. Als ik maar 10 minuten de tijd heb dan ga ik in ieder geval even naar: - Kinderboerderij.

Leonie, 9 jaar Motivatie voor keuze 5 Ik krijg een goed gevoel als ik in de kinderboerderij kom met al die dieren. Binnen kun je een koe melken dat is heel leuk. 4 De pinguïns die fladderen heel leuk en je kunt heel dichtbij komen. Je kunt ze bijna aaien maar ze bijten wel. Mijn moeder vindt de school ook leuk. Pinguïns stinken wel. 3 Ik mag de zeehonden altijd voeren. 2 Ik ga niet zo vaak het rattenriool naar binnen. Het is er donker. Ik vind het eng. 1 Ik kom hier (wilde westen) niet zo vaak. Ik zie ook nooit de dieren als ik er ben. Die zitten altijd verstopt. Als ik zelf een attractie mag kiezen die ik het leukste vind dan kies ik: - Tijgers, want die kunnen zo goed een prooi vangen (heeft dat gedrag in de dierentuin nog nooit gezien maar wel op t.v.) en het zijn de mooiste dieren. - Vlinders die komen op je zitten, hebben veel kleuren en kun je aanraken Als ik maar 10 minuten de tijd heb dan ga ik in ieder geval even naar: - Tijgers, het winkeltje bij de kassa en de olifanten. Wat voor een dieren mis ik nog in de dierentuin: - Een echte koe en paarden om op te rijden.

Twan, 7 jaar Motivatie voor keuze 5 Cavia’s zijn lief en kun je aaien, het is leuk om de kuikentjes te bekijken. Als het mag van mijn moeder ga ik ook nog even naar boven om naar de duiven te kijken. 4 Voeren van de zeehonden is heel leuk en ze kunnen allemaal trucjes. Hierdoor zijn ze grappig. 3 Het spelletje bij de pinguïns met de vissen en de haai vind ik leuk. 2 Het rattenriool vind ik een beetje eng en vies, het stinkt er. 1 Saai, je kunt nooit van dichtbij kijken en ze niet aaien. Denk dat een Bizon wel zacht aanvoelt. (wilde westen) Als ik zelf een attractie mag kiezen die ik het leukste vind dan kies ik: - Vissen in aquaria en de dino’s die vind ik ook eng maar wel leuk. Als ik maar 10 minuten de tijd heb dan ga ik in ieder geval even naar: - Naar de dino’s en de vlindertuin (fladderen zo mooi en hebben veel kleuren). Wat voor een dieren mis ik nog in de dierentuin: - Poezen want die heb ik thuis ook en wil ik hier ook nog wel zien.

Karlijn, 9 jaar Motivatie voor keuze 5 Je kunt de zeeleeuwen onderwater zien. Ze liggen lekker te zonnebaden en maken geluid. Ook maken ze wel ruzie en zijn heel actief.

-XVII- Bijlage 11 Attractiewaarde Dierenpark Emmen

4 Het wilde westen is mooi nagemaakt en lijkt net echt. De dieren zijn ook leuk, er zitten ook eenden en zwanen. De dieren hebben een groot hok en dat is fijn voor ze. 3 Pinguïns (geen resultaat) 2 De kinderboerderij is voor een groot gedeelte binnen. Binnen vind ik niet leuk ik ben liever buiten. Ze hebben hier geen leuke dieren. Het zijn meer huisdieren en die horen niet in een dierentuin. Ik zou het wel leuk vinden als ze een wild zwijn hebben. 1 Het rattenriool vind ik niet leuk omdat het binnen is. Het is er donker en je kunt ze niet goed zien. Ook is het er vies. Als ik zelf een attractie mag kiezen die ik het leukste vind dan kies ik: - Olifanten (mooi), tijgers (sterk), nijlpaarden (lief) Altijd als ik aan Afrika denk dan denk ik aan deze dieren en daarom vind ik ze het leukste. Als ik maar 10 minuten de tijd heb dan ga ik in ieder geval even naar: - Olifanten en tijgers. - Op de Es: naar de poedoes (schattig en het is een leuk spelletje om ze te zoeken) en de pinguïns. Wat voor een dieren mis ik nog in de dierentuin: - IJsberen en leeuwen.

Janique, 8 jaar Motivatie voor keuze 5 Ik vind het leuk om dieren te aaien in de kinderboerderij. Je kunt binnen ook een koe melken (favoriet). Kuikentjes vind ik mooi om naar te kijken, ze piepen zo schattig. 4 Zeeleeuwen zwemmen grappig. Ik heb ze heel vaak gevoerd en dat is super leuk. Het water is heel helder en daarom kun je ze onderwater zien. 3 Vies is leuk en ratten zijn lief. Het lijkt er heel echt. Je hoort een fietsbel en ziet een gevallen fiets en dan komt er ook een ambulance. Dit maakt het extra echt. Je kunt achterin ook een paar kleppen openen en dan zie je nog meer. 2 Dieren van het wilde westen zijn niet mijn lievelingsdieren. Het is heel erg groot en saai. Dieren lopen alleen een beetje heen en weer en doen niet zo veel. 1 Pinguïns stinken heel erg en daarom vind ik ze niet leuk. De school is wel leuk (maakt niet voldoende goed). Als ik zelf een attractie mag kiezen die ik het leukste vind dan kies ik: - Slangen en tijgers. Als ik maar 10 minuten de tijd heb dan ga ik in ieder geval even naar: - De fietsen op de Es binnen, ik heb al een keer bijna het einde gehaald van het spelletje en dat wil ik steeds weer proberen te bereiken. Wat voor een dieren mis ik nog in de dierentuin: - Paarden om op te rijden.

Bovenbouwpanel

Kristian, 10 jaar Motivatie voor keuze 5 De show is leuk en de dieren vechten, stoeien en plonzen in het water. Zelf heb ik ze nooit gevoerd maar ze zijn erg grappig om naar te kijken. 4 Elanden had ik nog nooit gezien maar ze zijn heel mooi, ik ga zelf naar Zweden op vakantie dan kan ik ze ook zien en aaien want daar zijn ze wel tam. Bizons zijn mooie dieren om te zien. 3 De school is leuk, pinguïns zijn wel grappig. 2 Heb thuis ook al kippen en geiten en als ik een koe wil zien dan ga ik wel naar mijn buurman. In de dierentuin hoef ik dus geen kinderboerderij (representeert heel beperkte doelgroep met eigen dieren thuis). Mijn broer wil wel naar binnen. 1 Ratten zijn vies en mijn moeder houdt er ook niet van, ze stinken.

-XVIII- Bijlage 11 Attractiewaarde Dierenpark Emmen

Als ik zelf een attractie mag kiezen die ik het leukste vind dan kies ik: - Slingerapen, die vallen uit de boom en doen kunstjes. Als ik maar 10 minuten de tijd heb dan ga ik in ieder geval even naar: - Tijgers en slingerapen. Hoe krijg ik het liefste informatie: - Ik hou wel van lezen van borden en ik vind de computerspelletjes bij de pinguïns ook leerzaam.

Emmaly, 11 jaar Motivatie voor keuze 5 Er zijn heel veel pinguïns daardoor is er altijd iets te zien, de school is leuk en omdat er een klein hekje staat kun je ze goed bekijken. 4 De zeeleeuwen doen grappig en zijn leuk om naar te kijken, je moet uitkijken dat je niet nat wordt 3 Het is er te donker om de ratten goed te zien 2 Het wilde westen vind ik saai 1 Dieren heb ik al vaker gezien en zijn wel leuk maar niet uniek genoeg. Mijn broertje wil er wel altijd naar toe ik blijf dan buiten staan. Als ik zelf een attractie mag kiezen die ik het leukste vind dan kies ik: - Bavianen Als ik maar 10 minuten de tijd heb dan ga ik in ieder geval even naar: - Alle apen, ik moet dus wel hard rennen. Hoe krijg ik het liefste informatie: - Verteld door iemand die dingen laat zien en door computerspelletjes te doen.

Mattias, 10 jaar Motivatie voor keuze 5 De dieren uit het wilde westen vind ik heel mooi en het landschap is goed nagemaakt, ook die palen vind ik er mooi uitzien. 4 Voeren is leuk bij de zeeleeuwen, grappig om ze te zien zwemmen en ze maken een geluid. 4 De pinguïns lopen grappig, ze zwemmen en duiken maar rond (gedeelde 2e plek) 3 Hartstikke leuk, een geitje komt altijd naar mij toe en herkend mij. 1 Ratten zijn wel leuk om naar te kijken maar een beetje saai Als ik zelf een attractie mag kiezen die ik het leukste vind dan kies ik: - Krokodillen liggen wel stil maar zijn heel gaaf als ze een prooi vangen. Ik heb dit op T.V. gezien en in de dierentuin ook een keer toen ze een vis gingen pakken. Als ik maar 10 minuten de tijd heb dan ga ik in ieder geval even naar: - Wilde westen en daar ga ik dan met een ijsje op het terras zitten

Marjolijn, 8 jaar Motivatie voor keuze 5 Je kunt in de pinguïnschool veel doen, alle vragen beantwoorden en onderwater zie je zilveren bolletjes ontsnappen uit de huid van de pinguïns. 4 De cavia’s zijn lief en het koe melken is leuk, ik heb het al vaak gedaan en ben er heel goed in. 3 De jonge dieren zijn schattig, als het mannetje een geluid maakt dan imiteren de jonge dieren het geluid. 2 Ratten zijn vies en het is er te donker. 1 Ik vind het wilde westen niet leuk omdat ik niet over de palen heen kan kijken en daardoor niets zie. Als ik zelf een attractie mag kiezen die ik het leukste vind dan kies ik: - Olifanten zijn het leukste om Radza en omdat het er zo veel zijn. Als ik maar 10 minuten de tijd heb dan ga ik in ieder geval even naar:

-XIX- Bijlage 11 Attractiewaarde Dierenpark Emmen

- Kinderboerderij

Kimberley, 11 jaar Motivatie voor keuze 5 Ratten zijn leuk en die muisjes zijn schattig. Je kunt daar op een knopje drukken en dan ruiken, het stinkt wel maar ik vind dat niet erg. Het is mooi nagemaakt. Er is ook een hol waar je doorheen kunt kruipen. 4 De pinguïns hebben veel ruimte en ik vind het leuk om ze onderwater te zien eten en spelen. 3 In de kinderboerderij is het leuk op het aaiplein, maar als de dieren binnen zijn dan vind ik het niet leuk. 2 De zeehonden zie je alleen als ze op het eiland liggen maar verder niet dat vind ik niet leuk. 1 Het wilde westen is wel mooi nagemaakt maar de dieren zijn niet zo bijzonder. Als ik zelf een attractie mag kiezen die ik het leukste vind dan kies ik: - Bavianen, bewegen veel en doen grappig, je ziet ze altijd. Als ik maar 10 minuten de tijd heb dan ga ik in ieder geval even naar: - Haaien en naar de Bavianen. Wat voor een dieren mis ik nog in de dierentuin: - Dolfijnen

Lilanne, 10 jaar Motivatie voor keuze 5 De dieren in de kinderboerderij zijn tam en daar kun je ze dus aaien en knuffelen dat vind ik leuk om te doen. 4 Je kunt de pinguïns goed zien en ze zitten ook in de rotsen, de vragen op de bankjes in de school zijn leuk. 3 In de winter zitten de zeeleeuwen verstopt maar in de zomer zijn ze wel leuk als ze aan het zonnebaden zijn (antwoord is beïnvloed door antwoord van Kimberley). 2 Ratten stinken heel erg en je ziet ze vaak niet, het dier is wel leuk maar de attractie niet. 1 Je ziet de dieren niet zo vaak en die vogels zijn niet echt een toevoeging. Als ik zelf een attractie mag kiezen die ik het leukste vind dan kies ik: - Savanne, bijzonder dat alle dieren bij elkaar lopen. Als ik maar 10 minuten de tijd heb dan ga ik in ieder geval even naar: - Kinderboerderij, de geitjes aaien Wat voor een dieren mis ik nog in de dierentuin: - Zeepaardjes, dolfijnen en meer zeedieren - Leeuwen zijn ook nog leuk

Gijs Jan, 10 jaar Motivatie voor keuze 5 In de kinderboerderij is veel te doen en je kunt overal naar binnen kijken de cavia’s zijn leuk en ik spuit altijd mijn broertje nat met de melk uit de melkkoe. Ik ben een keer gebeten door een geit. 4 Met de pinguïns kun je pret maken, ze volgen je vinger achter het glas en als je ze aait dan vinden ze dat heel lekker. Ze springen zo over de hekjes heen. Binnen kun je leren hoe groot de eieren zijn en zien wat er onderwater gebeurt. 3 De manerobben maken geluid ze roepen echt, ze kunnen heel hard zwemmen, ronddraaien maar als ze zonnebaden dan zijn ze te saai 2 In het rattenriool is het erg donker, de ratten zie je niet zo goed, ze kruipen overal in. Het is er ook te lawaaierig omdat mensen gaan gillen voor de echo 1 Ik zie alleen de bizons en daar is niet zoveel aan te zien, de elanden kan ik nooit vinden. Als ze beter te zien waren dan was het beter. Wist je dat er ook kraanvogels zitten? Die zijn beschermd en ze zijn bezig om ze weer terug te laten komen in Nederland.

-XX- Bijlage 11 Attractiewaarde Dierenpark Emmen

Als ik zelf een attractie mag kiezen die ik het leukste vind dan kies ik: - Reptielen. Maar mijn lievelingsdieren zijn kreeften. Als ik maar 10 minuten de tijd heb dan ga ik in ieder geval even naar: - Tijgers vooral als ze aan het stoeien zijn dan blijf ik iets langer. Je hebt daar ook stenen in het water, het mag niet maar het is erg leuk om er over heen te springen. Later bouw ik zelf een dierentuin: - Ik koop een hele grote villa en daar laat ik alle dieren los in rondlopen. - Voor de dassen heb ik dan een speciaal klimaatsysteem nodig voor hun lichaamstemperatuur. - Ik neem ook panda’s omdat er daar nog maar 1000 van op de wereld zijn en het belangrijk is om er mee te fokken en ze te beschermen eigenlijk zouden ze dat hier in de dierentuin ook moeten doen.

-XXI- Bijlage 11