PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY

MARCIN HONCZARUK, LESZEK KACPRZAK

G³ówny koordynator Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski — A. BER Koordynator regionu Polski pó³nocno-wschodniej i wschodniej — S. LISICKI

OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI

1:50000

Arkusz G³êbock (34) (z 1 fig., 2 tab. i 2 tabl.)

WARSZAWA 2014 Autorzy: Marcin HONCZARUK, Leszek KACPRZAK Przedsiêbiorstwo Badañ Geofizycznych w Warszawie Oddzia³ Kartografii Geologicznej, Geodezji i Sozologii ul. Jagielloñska 76, 03-301 Warszawa

Redakcja merytoryczna: Agnieszka MIROWSKA

Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor ds. pañstwowej s³u¿by geologicznej mgr in¿. A. PRZYBYCIN

ISBN 978-83-7863-357-0

© Copyright by Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa 2014

Przygotowanie wersji cyfrowej: Jadwiga GAC-JACHOWICZ, Sebastian GURAJ SPIS TREŒCI

I. Wstêp ...... 5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu ...... 9 III. Budowa geologiczna ...... 11 A. Stratygrafia ...... 11 1. Paleogen ...... 11 a. Paleocen ...... 12 Paleocen œrodkowy (zeland) ...... 12 b. Oligocen...... 12 2. Czwartorzêd ...... 12 a. Plejstocen ...... 12 Zlodowacenia najstarsze ...... 12 Zlodowacenie Narwi ...... 12

Stadia³ dolny ...... 13

Stadia³ górny ...... 13 Zlodowacenia po³udniowopolskie ...... 13 Zlodowacenie Nidy ...... 14

Stadia³ dolny ...... 14

Stadia³ górny ...... 14 Zlodowacenie Sanu 1 ...... 15

Stadia³ dolny ...... 15 Zlodowacenie Sanu 2 ...... 16

Stadia³ dolny ...... 16

Stadia³ górny ...... 16 Interglacja³ wielki ...... 17 Interglacja³ mazowiecki ...... 17 Zlodowacenie Liwca ...... 17 Interglacja³ Zbójna ...... 18 Zlodowacenia œrodkowopolskie ...... 18 Zlodowacenie Odry ...... 19

Stadia³ dolny ...... 19

Stadia³ górny ...... 19 Zlodowacenie Warty ...... 19

Stadia³ dolny ...... 20

Stadia³ œrodkowy ...... 20 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ...... 20 Zlodowacenie Wis³y ...... 20

Stadia³ œrodkowy ...... 21

Stadia³ górny ...... 21 b. Czwartorzêd nierozdzielony ...... 23 c. Holocen ...... 23 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu ...... 24 C. Rozwój budowy geologicznej ...... 25 IV. Podsumowanie ...... 29 Literatura ...... 29

SPIS TABLIC

Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000 Tablica II — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 I. WSTÊP

Obszar arkusza G³êbock Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000 (SMGP) znajduje siê pomiêdzy 20°15'–20°30' d³ugoœci geograficznej wschodniej a 54°20'–54°30' szerokoœci geogra- ficznej pó³nocnej. Znaczna czêœæ jego powierzchni nale¿y do Rosji (obwód kaliningradzki). W grani- cach Polski znajduje siê po³udniowa czêœæ charakteryzowanego obszaru o powierzchni oko³o 115 km2. Wed³ug podzia³u fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2009) analizowany teren jest po³o¿ony w obrêbie podprowincji Pobrze¿a Wschodnioba³tyckie, w makroregionie Nizina Staropruska i mezo- regionach: Wzniesienia Górowskie i Nizina Sêpopolska. Administracyjnie omawiany teren obejmuje powiaty: braniewski z gmin¹ Lelkowo i bartoszyc- ki z gmin¹ Górowo I³aweckie, nale¿¹ce do województwa warmiñsko-mazurskiego. W pó³nocno- -wschodniej czêœci obszaru arkusza znajduje siê rezerwat przyrody „Jezioro Martwe”. Obejmuje on torfowisko poroœniête lasem, w centrum którego znajduje siê jezioro, od którego nazwê wzi¹³ rezer- wat. Wœród unikalnego zbiorowiska roœlin torfowiskowych wystêpuj¹ relikty epoki lodowcowej, np. malina moroszka. Znaczna czêœæ terenu arkusza znajduje siê w granicach „Obszaru Chronionego Kraj- obrazu Wzniesieñ Górowskich”. Ochronie podlega tu specyficzny krajobraz przypominaj¹cy obszary górskie, z bogat¹ flor¹ charakteryzuj¹c¹ siê wystêpowaniem wielu gatunków roœlin borealno-górskich oraz licznej grupy roœlin œrodkowo-zachodnioeuropejskich. W granicach arkusza ustanowiono dwa pomniki przyrody o¿ywionej: topolê bia³¹ i buk. W sk³ad europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000 wchodzi niemal ca³y obszar arkusza G³êbock. Omawiany teren obejmuje fragment obszaru spe- cjalnej ochrony ptaków ,,Ostoja Warmiñska” o powierzchni 145 342 ha. W okresie lêgowym gniazduje tu 800–900 par bociana bia³ego, co stanowi 2% populacji krajowej tego gatunku. Badania na obszarze arkusza zosta³y wykonane na podstawie projektu prac geologicznych za- twierdzonego decyzj¹ Ministra Œrodowiska DG/kok/AO/489-NY-12-2001 z dnia 31.10.2001 r. Z obszaru arkusza zebrano profile 15 otworów wiertniczych, w tym 14 otworów hydrogeo- logicznych i jednego kartograficznego, wykorzystano dokumentacje dwóch z³ó¿ kopalin ilastych

5 ceramiki budowlanej oraz sprawozdanie z poszukiwania piasków i ¿wirów w okolicach miejscowoœci Pare¿ki (zakoñczone wynikiem negatywnym). Wziêto te¿ pod uwagê wyniki prac wykonanych w ra- mach realizacji arkuszy: ¯elazna Góra (33) – Rabek (2002, 2003), Pieniê¿no (61) – Rabek, M³yñczak (2002, 2003), Górowo I³aweckie (62) – Kacprzak, Honczaruk (2006) i (35) – Majewska (2009). Terenowe prace kartograficzne zosta³y wykonane w latach 2003–2005 (Przedsiêbiorstwo Ba- dañ Geofizycznych w Warszawie). W tym czasie zosta³ skartowany obszar o powierzchni oko³o 115 km2. W celu szczegó³owego rozpoznania budowy geologicznej wykonano i opisano 547 punktów dokumentacyjnych, w tym 465 sond rêcznych o g³êbokoœci od 2,0 do 3,0 m (o ³¹cznym metra¿u 930,0 m) i 82 sond mechanicznych o g³êbokoœci od 3,0 do 25,0 m (o ³¹cznym metra¿u 700,0 m). Ponadto oczyszczono i opisano œciany dziesiêciu ods³oniêæ i punktów eksploatacji kopalin. Œrednia gêstoœæ punktów dokumentacyjnych wynios³a oko³o 5 punktów na km2. Wykaz wybranych punktów doku- mentacyjnych przedstawiono w tabeli 1. W zachodniej czêœci terenu arkusza przeprowadzono prace poszukiwawcze kredy jeziornej, na- wiercono jednak torfy podœcielone i³ami i mu³kami ilastymi. Poszukiwania i badania torfowisk zo- sta³y przeprowadzone na obszarze ca³ego arkusza. Dokumentacje tych prac s¹ zebrane w Instytucie Melioracji U¿ytków Zielonych w Falentach pod Warszaw¹. W celu okreœlenia przybli¿onej g³êbokoœci zalegania osadów paleogenu, rozpoziomowania osa- dów czwartorzêdowych na poziomy glacjalne oraz wyznaczenia lokalizacji otworów kartograficz- nych wykonano 44 sondowania geoelektryczne-elektrooporowe (SGE typu Schlumberger’a) o rozsta- wach AB/2 = 640–1260 m w jednym ci¹gu o d³ugoœci oko³o 15 km, pokrywaj¹cym siê z lini¹ przekroju geologicznego A–B (Farbisz, 2005). W celu udokumentowania pe³nego profilu osadów czwartorzê- dowych i okreœlenia g³êbokoœci stropu utworów podczwartorzêdowych w 2004 r. wykonano otwór kartograficzny 5 (Augamy) o g³êbokoœci 241,5 m (fig. 1). W celu scharakteryzowania litologicznego, genetycznego i stratygraficznego utworów czwarto- rzêdu i paleogenu pobrano 97 próbek z rdzenia wiertniczego uzyskanego z otworu kartograficznego. Badaniom litologiczno-petrograficznym (Gronkowska-Krystek, 2005) poddano 82 próbki, dla któ- rych wykonano analizê uziarnienia, stopnia obtoczenia ziaren kwarcu, zawartoœci wêglanów, sk³adu frakcji ciê¿kiej, a dla glin zwa³owych równie¿ sk³adu petrograficznego ¿wirów o œrednicy 5–10 mm. Analizê palinologiczn¹ 13 próbek osadów czwartorzêdowych wykona³a Winter (2005), a dwóch pró- bek osadów paleocenu – S³odkowska (2005). Najstarszym opracowaniem geologiczno-kartograficznym obejmuj¹cym obszar, na którym wy- konano zdjêcie kartograficzne jest Przegl¹dowa Mapa Geologiczna Polski 1:300 000, arkusz Gi¿ycko, wydanieAiB(Kondracki, 1948; Zwierz, 1953) wraz z mapami podstawowymi w skali 1:100 000.

6 Tabela 1 Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych (sond mechanicznych)

Numer Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi na mapie w notatniku (miejscowoœæ) (m n.p.m.) (m) geologicznej terenowym 1 180 G³êbock 124,0 8,0 Przekrój geologiczny A–B 2 178 Robity 115,0 14,0 Przekrój geologiczny A–B 3 173 Augamy 124,0 20,0 Przekrój geologiczny A–B Gliny zwa³owe – stadia³ górny 4 176 Robity 135,0 20,0 zlodowacenia Wis³y Gliny zwa³owe – stadia³ górny 5 166 Galiny 165,0 6,0 zlodowacenia Wis³y Piaski, mu³ki i gliny zwa³owe 6 160 Galiny 182,0 4,0 kemów – stadia³ górny zlodowacenia Wis³y Piaski, ¿wiry i gliny wodnomorenowe – 7 161 Galiny 181,5 4,0 stadia³ górny zlodowacenia Wis³y Gliny zwa³owe – stadia³ górny 8 165 Dzikowo I³aweckie 182,5 4,0 zlodowacenia Wis³y Gliny zwa³owe – stadia³ górny 9 145 Szarki 155,0 6,0 zlodowacenia Wis³y I³y, mu³ki, piaski i gliny zwa³owe 10 151 Szarki 160,0 6,0 kemów – stadia³ górny zlodowacenia Wis³y Gliny zwa³owe – stadia³ górny 11 152 Gniewkowo 155,0 6,0 zlodowacenia Wis³y Gliny zwa³owe – stadia³ górny 12 171 Lipniki 164,0 6,0 zlodowacenia Wis³y Gliny zwa³owe – stadia³ górny 13 172 Lipniki 167,5 6,0 zlodowacenia Wis³y Gliny zwa³owe w sp³ywach akumulacji szczelinowej 14 170 166,0 6,0 – stadia³ górny zlodowacenia Wis³y Gliny zwa³owe w sp³ywach akumulacj szczelinowej 15 169 Kiwajny 160,0 20,0 – stadia³ górny zlodowacenia Wis³y Gliny zwa³owe – stadia³ górny 16 137 Dzikowo I³aweckie 170,0 6,0 zlodowacenia Wis³y 17 157 Galiny 160,0 6,0 Przekrój geologiczny A–B Gliny zwa³owe w sp³ywach akumulacji szczelinowej 18 156 Dzikowo I³aweckie 175,0 6,0 – stadia³ górny zlodowacenia Wis³y 19 153 Dzikowo I³aweckie 180,5 20,0 Przekrój geologiczny A–B Gliny zwa³owe – stadia³ górny 20 154 Dzikowo I³aweckie 161,0 6,0 zlodowacenia Wis³y 21 132 160,0 6,0 Przekrój geologiczny A–B Gliny zwa³owe – stadia³ górny 22 131 Orsy 167,0 6,0 zlodowacenia Wis³y 23 117 Orsy 196,5 18,0 Przekrój geologiczny A–B 24 118 Orsy 165,0 10,0 Przekrój geologiczny A–B Piaski, mu³ki i gliny zwa³owe 25 116 Orsy 183,5 12,0 kemów – stadia³ górny zlodowacenia Wis³y 26 115 Dêby 164,0 12,0 Przekrój geologiczny A–B Gliny zwa³owe w sp³ywach akumulacji szczelinowej 27 136 Dzikowo I³aweckie 195,0 18,5 – stadia³ górny zlodowacenia Wis³y

Najwa¿niejszym opracowaniem geologiczno-kartograficznym omawianego obszaru jest Mapa Geologiczna Polski 1:200 000 (MGP), arkusz Lidzbark Warmiñski, wydanie A i B (Mañkowska, S³owañski, 1977; S³owañski, 1977) wraz z objaœnieniami (Mañkowska, S³owañski, 1979) i mapami podstawowymi w skali 1:50 000. W trakcie realizacji MGP za wschodni¹ granic¹ obszaru arkusza G³êbock wykonano otwór kartograficzny Orsy. Ponadto teren arkusza wchodzi w sk³ad wczeœniej- szych opracowañ kartograficznych, m.in. Mojskiego i Rühlego (1965).

7 Fig. 1. Profil otworu badawczego dla SMGP (kartograficznego)

8 Zagadnienia dotycz¹ce geomorfologii omawianego terenu s¹ zawarte w pracach Kondrackiego (1957, 1972a, b). Geologicznymi badaniami pod³o¿a krystalicznego zajmowali siê g³ównie Tyski (1969) i Ryka (1982), a jego morfologi¹ – D¹browski i Karaczun (1956). Zagadnienia tektoniki krystaliniku zosta³y przedstawione w publikacji Kubickiego i innych (1972), a tektoniki pokrywy osadowej – w pracy Po¿aryskiego (1974). Struktura pod³o¿a krystalicznego zosta³a przedstawiona przez Kubickiego i Rykê (1982) oraz Karaczuna i innych (1975) na mapach wydanych w postaci atlasu obejmuj¹cego ca³y region pó³nocno-wschodniej Polski. Ogólne problemy geologii czwartorzêdu tej czêœci Polski by³y poruszane w opracowaniach Ha- lickiego (1950, 1960), Mojskiego (1969) i Rühlego (1955, 1974). Zasiêgami ostatniego zlodowacenia w tym regionie zajmowa³a siê Roszko (1968), S³owañski (1981) przedstawi³ budowê geologiczn¹ Ma- zur, a Stasiak (1969) bada³a procesy zanikania jezior na prze³omie plejstocenu i holocenu. Stratygrafiê plejstocenu centralnej czêœci Pojezierza Mazurskiego, krainy le¿¹cej na po³udniowy wschód od oma- wianego obszaru, opieraj¹c siê na litostratygraficznych badaniach glin lodowcowych, przedstawi³ Lisic- ki (1997). W swojej pracy omówi³ on litostratygrafiê wystêpuj¹cych tam glin lodowcowych, która razem z wynikami badañ palinologicznych umo¿liwi³a stratygraficzny podzia³ plejstocenu tego regionu. Litostratygrafiê glin lodowcowych dla dorzecza Wis³y Lisicki przedstawi³ w 2003 r. Wp³yw g³êbokiego pod³o¿a na wkraczaj¹ce l¹dolody analizowa³ Ber (2000). O budowie g³êbokiego pod³o¿a i istnieniu w jego obrêbie nieci¹g³oœci tektonicznych uzyskano informacje z opracowania Granicznego i innych (1995). Na zachód i po³udniowy zachód od obszaru arkusza G³êbock przeprowadzono szczegó³owe prace kartograficzne, w wyniku których opracowano dwa arkusze SMGP: ¯elazna Góra (33) – Rabek (2002, 2003) i Pieniê¿no (61) – Rabek, M³yñczak (2002, 2003). Równolegle z arkuszem G³êbock opracowano, znajduj¹cy siê na po³udniu, arkusz Górowo I³aweckie (62) – Kacprzak, Honczaruk (2006).

II. UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU

W krajobrazie omawianego obszaru mo¿na wyró¿niæ dwie g³ówne jednostki geomorfologiczne: wysoczyznê morenow¹ i równinê sandrow¹. W obrêbie wysoczyzny udokumentowano rozleg³e wzgórza form akumulacji szczelinowej i kemów oraz równiny zastoiskowe i torfowe. Równiny sand- rowe zajmuj¹ niewielk¹ powierzchniê w pó³nocnej czêœci obszaru arkusza. Na szkicu geomorfolo- gicznym (tabl. I) przedstawiono rozprzestrzenienie form lodowcowych, wodnolodowcowych i utwo- rzonych w strefie martwego lodu oraz form rzecznych, jeziornych i utworzonych przez roœlinnoœæ. Najwy¿szym punktem na obszarze arkusza jest szczyt Góry Zamkowej (215,6 m n.p.m.), a najni¿- szym – dolina rzeki Stradyk (93,0 m n.p.m.). Maksymalne deniwelacje mo¿na wiêc okreœliæ na 122,6 m.

9 Formy lodowcowe. Wysoczyzna morenowa falista (odeniwelacjach ponad 5 m) two- rzy przewa¿aj¹c¹ czêœæ powierzchni terenu badañ. Jest ona urozmaicona zag³êbieniami bezodp³ywowymi. Najwy¿ej wznosi siê w pó³nocno-wschodniej czêœci obszaru arkusza, najni¿ej – w pó³nocno-zachodniej. Formy utworzone w strefie martwego lodu. Moreny martwego lodu wystêpuj¹ na trzech obszarach: na po³udniowy zachód od S¹gnit, na pó³noc od Ors (przy granicy pañstwa) i na pó³nocny wschód od Pare¿ek. S¹ to wzgórza osi¹gaj¹ce wysokoœæ 160,0–180,0 m n.p.m., a ich wyso- koœæ wzglêdna wynosi 10–15 m. Formy wodnolodowcowe. Równiny sandrowe tworz¹ niewielkie pokrywy o szerokoœci do 3 km. Jedna z nich znajduje siê w pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza, druga – na pó³noc od miejscowoœci Augamy. Powierzchnia równin sandrowych le¿y na wysokoœci oko³o 125,0 m n.p.m. i jest urozmaicona obni¿eniami po bry³ach martwego lodu. Równiny zastoiskowewystêpuj¹ w centralnej czêœci terenu badañ, w okolicach S¹gnit, Augam, Jarzenia i Robit. Ich wysokoœci wzglêdne nie przekraczaj¹ 5 m, a niemal p³askie powierzch- nie le¿¹ na wysokoœci oko³o 130,0–150,0 m n.p.m. S¹ one ograniczone wysoczyzn¹ morenow¹ i rów- ninami sandrowymi. Na pó³nocy równina zastoiskowa jest rozciêta dolin¹ rzeki Stradyk. Najwiêksze równiny (o powierzchni oko³o 1 km2) znajduj¹ siê w rejonie miejscowoœci Robity i S¹gnity. Kemy iformy akumulacji szczelinowej uk³adaj¹ siê w cztery wyraŸne ci¹gi o kie- runku SW–NE. Najwiêksze wzgórza (o powierzchni dochodz¹cej do 1 km2) znajduj¹ siê w rejonie miejscowoœci Orsy. Ich wierzcho³ki wznosz¹ siê od 125,0 m n.p.m. w rejonie miêdzy G³êbockiem a Augamami do 215,6 m n.p.m. na szczycie Góry Zamkowej. Najwy¿sze formy akumulacji szczelinowej (o wysokoœci wzglêdnej dochodz¹cej do 50 m) wystêpuj¹ wzd³u¿ linii Góra Zamkowa–Góra Grabów- ka–Góra Czubatka. W morfologii terenu wyraŸnie zaznaczaj¹ siê równie¿ wzgórza kemowe rejonu Ors i Pare¿ek, których szczyty le¿¹ na wysokoœci 190,0–210,0 m n.p.m., a wysokoœci wzglêdne do- chodz¹ do 40 m. Zag³êbienia powsta³e po martwym lodzie wystêpuj¹ na ca³ym charakteryzowanym obszarze. Ich œrednica waha siê od kilku do kilkudziesiêciu, a nawet kilkuset metrów, a g³êbokoœæ wzglêd- na nie przekracza 5 m. S¹ one wype³nione torfami, namu³ami i osadami deluwialnymi o mi¹¿szoœci kilku metrów. Na szkicu geomorfologicznym zaznaczono jedynie te zag³êbienia po martwym lodzie, któ- rych dna obecnie nie tworz¹ równin torfowych. Takie obni¿enia zajmuje te¿ szeœæ stawów na pó³noc od Góry Zamkowej. W rejonie miejscowoœci Lipniki du¿e zag³êbienie po martwym lodzie jest wype³nione osadami deluwialnymi. Formy rzeczne. Dna dolin rzecznych wyró¿niono wzd³u¿ doliny rzeki Stradyk i jej dop³ywów oraz w bezpoœredniej zlewni Jeziora G³êbockiego. Dno wspomnianej doliny ma szerokoœæ oko³o 100–250 m, a w dolnym odcinku przy granicy z Rosj¹ rozszerza siê do oko³o 1 km.

10 Mniejsze dolinki powsta³y w wyniku erozyjnej dzia³alnoœci wód sp³ywaj¹cych z wysoczyzny do dolin rzecznych. S¹ one niezbyt g³êboko wciête (do kilku metrów) i najczêœciej wype³nione delu- wiami. Ich szerokoœæ nie przekracza 100 m. Formy jeziorne. Równiny jeziorne wystêpuj¹ w rejonie S¹gnit, G³êbocka i Ors. S¹ to z regu³y niewielkie formy o powierzchni dochodz¹cej do 0,5 km2. Towarzysz¹ dolinom rzecznym i równinom zastoiskowym. Formy utworzone przez roœlinnoœæ. Równiny torfowe towype³nione obumar³ymi szcz¹t- kami roœlin zag³êbienia bezodp³ywowe powsta³e po wytopieniu pogrzebanych bry³ martwego lodu. Najwiêksze torfowiska (o powierzchni przekraczaj¹cej 1 km2) udokumentowano we wschodniej czêœci charakteryzowanego obszaru. W pó³nocno-wschodniej czêœci terenu badañ równiny torfowe le¿¹ na wysokoœci oko³o 165,0 m n.p.m., a w dolinie rzeki Stradyk – na rzêdnej 93,5 m n.p.m. Formy antropogeniczne. Piaskownie-¿wirownie, piaskownia i glinianka. Wyrobiska, w których eksploatowane jest kruszywo naturalne s¹ niewielkie i czêœciowo zaroœniête. Piaskownie-¿wirownie s¹ zlokalizowane zachód i pó³nocny wschód od Augam, na pó³nocny zachód od Kiwajn oraz na po³udniowy zachód od Ors. Jedyna piaskownia znajduje siê na pó³nocny wschód od Pare¿ek. W gliniance w rejonie S¹gnit od 1938 r. jest prowadzona eksploatacja i³ów do produkcji ceg³y i wyrobów ceramicznych. Obszar arkusza G³êbock le¿y w zlewni Zalewu Wiœlanego. Przez omawiany teren przebiegaj¹ dzia³y wodne I rzêdu miêdzy zlewniami rzek: Pas³êka, Œwie¿a (Proch³adna) i Prego³a. Pas³êka wpada do Zalewu po stronie polskiej, a Prego³a i Œwie¿a (Proch³adna) – po stronie rosyjskiej. G³ówn¹ rzek¹ odwadniaj¹c¹ obszar arkusza jest Stradyk (dop³yw Œwie¿ej). W pó³nocno-zachodniej czêœci obszaru arkusza znajduje siê Jezioro G³êbockie, a miêdzy Kiwajnami i Orsami obni¿enia po bry³ach martwego lodu zajmuje szeœæ stawów. Powierzchnia Jeziora G³êbockiego wynosi oko³o 1 km2, a jego maksymalna g³êbokoœæ dochodzi do 10,5 m.

III. BUDOWA GEOLOGICZNA

A. STRATYGRAFIA

G³ównym przedmiotem badañ stratygraficznych wykonanych w trakcie realizacji arkusza G³ebock by³y osady czwartorzêdu i podœcielaj¹ce je utwory paleogenu.

1. Paleogen

Utwory paleogenu stanowi¹ bezpoœrednie pod³o¿e osadów czwartorzêdowych na obszarze arkusza G³êbock. Zosta³y one stwierdzone w dwóch otworach wiertniczych: hydrogeologicznym 2 (G³êbock) i kartograficznym 5 (Augamy).

11 a. Paleocen Paleocen œrodkowy (zeland)

Piaski glaukonitowe i margle paleocenu œrodkowego stwierdzono w dwóch otworach wiertniczych: 2 (G³êbock) i 5 (Augamy). S¹ to osady zielonkawe, drobnoziarniste, z pokruszonymi fragmentami miêczaków. Ich strop znajduje siê na g³êbokoœci od 206,0 m (84,0 m p.p.m.) w G³êbocku do 236,7 m (91,7 m p.p.m.) w Augamach. Z profilu w Augamach pobrano dwie próbki w celu przeprowadzenia badañ palinologicznych. Rolê markera biostratygraficznego pe³ni³ morski fitoplankton, w obrêbie którego oznaczono wskaŸni- kowe taksony, m.in.: Adnatosphaeridium, Alterbidinium circulum, Areoligera, Cerodinium sp., Cero- dinium diebelii, Cerodinium striatum, Fibradinium annetorpense, Fromma, Palaeoperidinium py- rophorum, Palambages morulosa, Phthanoperidinium crenulatum, Spinidinium. Wœród innych mi- kroszcz¹tków wystêpowa³a bezpostaciowa materia organiczna, organiczne wyœció³ki otwornic i poje- dyncze ziarna glaukonitu. Sk³ad spektrum fitoplanktonowego jest najbardziej zbli¿ony do zespo³u za- wartego w poziomie dinocystowym D3 z paleocenu œrodkowego – zelandu (S³odkowska, 2005).

b. Oligocen

Mu³ki i i³y stwierdzono w otworze 2 (G³êbock) w zachodniej czêœci obszaru arkusza. Ich strop wystêpuje tu na g³êbokoœci 201,5 m (79,5 m p.p.m.). Mi¹¿szoœæ mu³ków i i³ów jest niewielka i nie przekracza 4,5 m.

2. Czwartorzêd

Ca³y obszar arkusza G³êbock jest pokryty grub¹ warstw¹ osadów czwartorzêdowych. Zosta³y one przewiercone w dwóch otworach wiertniczych w G³êbocku i Augamach, gdzie ich mi¹¿szoœæ wynosi odpowiednio 201,5 i 236,7 m. Pe³en profil osadów czwartorzêdowych udokumentowano równie¿ w wykonanych poza granicami arkusza otworach w Grzêdowie i Grabowcu (ark. ¯elazna Góra) oraz Orsach (ark. Toprzyny).

a. Plejstocen

W granicach terenu arkusza G³êbock rozpoznano kompleks osadów zlodowaceñ najstarszych, zlodowaceñ po³udniowopolskich, interglacja³u wielkiego oraz zlodowaceñ œrodkowo- i pó³nocnopol- skich. Kluczow¹ rolê w rozpoziomowaniu utworów plejstocenu odegra³y badania palinologiczne, petrograficzne i litologiczne.

Zlodowacenia najstarsze Zlodowacenie Narwi

Podzia³ stratygraficzny zlodowacenia Narwi oparto na wynikach badañ litologiczno-petrogra- ficznych osadów pobranych z rdzeni wiertniczych otworów kartograficznych (Fert i in., 1995; Gron-

12 kowska-Krystek, 2005). £¹czna, potwierdzona wierceniami mi¹¿szoœæ utworów zlodowacenia Narwi wynosi 26,5 m w otworze 2 (G³êbock) i 23,2 m w otworze 5 (Augamy). Na charakteryzowanym ob- szarze wystêpuj¹ dwa poziomy glin zwa³owych zlodowacenia Narwi, które zaliczono do stadia³ów dolnego i górnego. Gliny te le¿¹ na piaskach wodnolodowcowych zlodowacenia Narwi, b¹dŸ bezpo- œrednio na osadach paleogenu. Pokrywaj¹ one ca³¹ powierzchniê obszaru arkusza. Maksymalna mi¹¿szoœæ osadów zlodowacenia Narwi mo¿e dochodziæ do 42 m. Sp¹g utworów kompleksu zlodowacenia Narwi zalega na wysokoœci od oko³o 90,0–100,0 m p.p.m. w czêœci wschodniej i œrodkowej do 50,0 m p.p.m. w czêœci zachodniej omawianego obszaru. Ich strop wystêpuje na rzêdnej od oko³o 90,0 m p.p.m. na wschodzie do 45,0 m p.p.m. na zachodzie obszaru arkusza (przekrój geologiczny A–B).

Stadia³ dolny

Piaski wodnolodowcowe o mi¹¿szoœci 2,5 m stwierdzono w otworze 5 (Augamy) na g³êbokoœci 234,9 m (89,9 m p.p.m.). S¹ to zielono-szare piaski œrednioziarniste z domieszk¹ ¿wirów i ziarnami skaleni. Gliny zwa³owe omi¹¿szoœci 13,5 m stwierdzono na g³êbokoœci 188,0 m (66,0 m p.p.m.) w otworze 2 (G³êbock). Wydzielono je opieraj¹c siê na wynikach badañ litologiczno-petrograficz- nych (Fert i in., 1995) uzyskanych w trakcie realizacji arkusza ¯elazna Góra SMGP. Gliny tego sta- dia³u wystêpuj¹ we wschodniej i zachodniej czêœci charakteryzowanego obszaru.

Stadia³ górny

Szaro-br¹zowe gliny zwa³owe stwierdzono w otworach 2 (G³êbock) i 5 (Augamy). Strop glin, o mi¹¿szoœci odpowiednio 13,0 i 21,4 m, stwierdzono na g³êbokoœci 175,0 m (53,0 m p.p.m.) i 213,5 m (68,5 m p.p.m.). Uœrednione wartoœci wspó³czynników petrograficznych1 O/K–K/W–A/B glin z Augam wynosz¹ 0,91–1,26–0,72 (Gronkowska-Krystek, 2005). Obecnoœæ du¿ej iloœci ska³ lo- kalnych (mu³owców z glaukonitem) dowodzi znacz¹cych wp³ywów lokalnego pod³o¿a na sk³ad pe- trograficzny glin. W grupie ska³ pó³nocnych stwierdzono niewielk¹ przewagê ska³ krystalicznych nad wapieniami paleozoicznymi oraz wysok¹ zawartoœæ dolomitów.

Zlodowacenia po³udniowopolskie

Na charakteryzowanym obszarze wystêpuje piêæ poziomów glin zwa³owych zlodowaceñ po³u- dniowopolskich. Przewa¿nie wystêpuj¹ one bezpoœrednio na sobie, lokalnie s¹ rozdzielone utworami zastoiskowymi. Zaliczono je kolejno do: dolnego i górnego stadia³u zlodowacenia Nidy, dolnego sta- dia³u zlodowacenia Sanu 1 oraz do dolnego i górnego stadia³u zlodowacenia Sanu 2. Podzia³ stratygra-

1 Wspó³czynniki petrograficzne obliczone dla ¿wirów o œrednicy 5–10 mm, uzyskanych z glin zwa³owych, charakteryzuj¹ zale¿noœci miêdzy ró¿nymi grupami ska³ skandynawskich, gdzie: O – ska³y osadowe, K – ska³y krystaliczne i kwarc, W – ska³y wêglanowe, A – ska³y nieodporne na niszczenie, B – ska³y odporne na niszczenie.

13 ficzny zlodowaceñ po³udniowopolskich oparto na wynikach badañ litologiczno-petrograficznych (Gronkowska-Krystek, 2005) osadów pobranych z rdzenia wiertniczego otworu kartograficznego 5 (Augamy) oraz na interpretacji geologicznej. Mi¹¿szoœæ utworów zlodowaceñ po³udniowopolskich wynosi od 48,0 m w otworze 2 (G³êbock) do 73,5 m w otworze 5 (Augamy). Sp¹g utworów kompleksu zlodowaceñ po³udniowopolskich zalega na wysokoœci od oko³o 90,0 m p.p.m. we wschodniej czêœci obszaru arkusza do 43,0 m p.p.m. w czêœci zachodniej. Strop osa- dów zlodowaceñ po³udniowopolskich wystêpuje na rzêdnej od oko³o 11,0 m p.p.m. na zachodzie do 18,0 m n.p.m. na wschodzie.

Zlodowacenie Nidy

Osady tego zlodowacenia stwierdzono w otworach wiertniczych 2 (G³êbock) i 5 (Augamy). Najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ – 47,7 m udokumentowano w Augamach. W G³êbocku jest ona trzykrotnie mniejsza i wynosi 15,0 m. Osady zlodowacenia Nidy s¹ reprezentowane przez gliny zwa³owe stadia³u dolnego oraz gliny zwa³owe i osady zastoiskowe stadia³u górnego.

Stadia³ dolny

Gliny zwa³owe wystêpuj¹ we wschodniej czêœci obszaru arkusza. Ich obecnoœæ w tym rejo- nie wyinterpretowano na podstawie korelacji z profilem w otworu wiertniczego Orsy (ark. Toprzyny) oraz przeprowadzonej analizy badañ geofizycznych. Mi¹¿szoœæ tych osadów mo¿e wynosiæ oko³o 10 m.

Stadia³ górny

Gliny zwa³owe stadia³u górnego stwierdzono w dwóch otworach wiertniczych: 2 (G³êbock) i 5 (Augamy). Osady te wystêpuj¹ na ca³ej powierzchni charakteryzowanego obszaru. W Augamach gli- ny s¹ szare i szaro-br¹zowe, ich strop wystêpuje na g³êbokoœci 190,4 m (45,4 m p.p.m), a mi¹¿szoœæ wy- nosi 23,1 m. W G³êbocku gliny o mi¹¿szoœci 15,0 m znajduj¹ siê na g³êbokoœci 160,0 m (38,0 m p.p.m.). Uœrednione wartoœci wspó³czynników petrograficznych O/K–K/W–A/B glin z Augam wynosz¹ 1,57–0,72–1,26 (Gronkowska-Krystek, 2005). Maj¹ one odmienny litotyp od le¿¹cych ni¿ej glin zlo- dowacenia Narwi. W ich sk³adzie petrograficznym pó³nocne ska³y wapienne góruj¹ nad ska³ami kry- stalicznymi, przy wyraŸnym spadku zawartoœci dolomitów. Charakteryzowane osady stwierdzono równie¿ w otworach Grabowiec i Grzêdowo (ark. ¯elazna Góra). Piaski i mu³ki zastoiskowe, miejscami gliny zwa³owe w sp³ywach stwier- dzono w otworze 5 (Augamy). S¹ to g³ównie drobno- i œrednioziarniste, warstwowane piaski z wk³ad- kami piasków py³owatych i mu³ków. W obrêbie serii zastoiskowej stwierdzono kilka warstw glin o niewielkiej mi¹¿szoœci, które mo¿na uznaæ za gliny sp³ywowe akumulowane w krawêdziowej strefie

14 zbiornika. W stropowej czêœci tej serii stwierdzono gliny piaszczysto-ilaste z niewielk¹ iloœci¹ g³azi- ków. Strop tych osadów zalega na g³êbokoœci 165,8 m (20,8 m p.p.m.) i maj¹ one mi¹¿szoœæ 24,6 m, z czego mi¹¿szoœæ glin sp³ywowych wynosi 7,0 m. Utwory zastoiskowe wystêpuj¹ bezpoœrednio na glinach zwa³owych stadia³u górnego zlodowacenia Nidy, a pod osadami glacjalnymi stadia³u dolnego zlodowacenia Sanu 1. Charakteryzuj¹ siê one intensywn¹ zielon¹ barw¹ oraz przewarstwieniami pias- ków py³owato-¿wirowatych i drobnoziarnistych, co pozwala s¹dziæ, ¿e powsta³y w warunkach wod- nych. W dwóch próbkach pobranych do analiz palinologicznych stwierdzono bardzo ma³¹ iloœæ py³ku obcego dla czwartorzêdu, w zwi¹zku z czym nie by³o mo¿liwe dok³adne okreœlenie wieku utworów zastoiskowych. Obecnoœæ sporomorf starszych od czwartorzêdu jest charakterystyczna dla osadów lodowcowych i zastoiskowych – prawdopodobnie sedymentacja piasków i mu³ków nastêpowa³a w zbiorniku zastoiskowym, w warunkach klimatu peryglacjalnego. Wœród sporomorf wystêpuj¹ m.in. Nyssapollenites sp., Sciadopityspollenites, Sequoiapollenites, Tsugaepollenites, Fusupollenites fusus. Utwory zastoiskowe charakteryzuj¹ siê równie¿ bardzo wysok¹ zawartoœci¹ cyst nale¿¹cych do planktonu morskiego z gromady Dinoflagellata. Ponadto znajduje siê w nich redeponowany py³ek taksonów: Quercus, Ulmus, Corylus, Carpinus, Acer i Fraxinus.

Zlodowacenie Sanu 1

Osady tego zlodowacenia stwierdzono w dwóch otworach wiertniczych: 2 (G³êbock) i 5 (Auga- my). Strop osadów zlodowacenia Sanu 1 wystêpuje na wysokoœci od oko³o 50 m p.p.m. w czêœci wschodniej obszaru arkusza do 8,0 m p.p.m. w czêœci œrodkowej. Najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ – 13,4 m stwierdzono w Augamach. W G³êbocku kompleks ma 3,0 m gruboœci. Osady zlodowacenia Sanu 1 s¹ reprezentowane przez gliny zwa³owe, miejscami bruk morenowy stadia³u dolnego.

Stadia³ dolny

Gliny zwa³owe, miejscami bruk morenowy rozpoznano na niemal ca³ym charak- teryzowanym obszarze. Stwierdzono je w dwóch otworach wiertniczych: 2 (G³êbock) i 5 (Augamy). W G³êbocku s¹ to le¿¹ce od g³êbokoœci 157,0 m (35,0 m p.p.m) ¿wiry gliniaste (bruk morenowy) o mi¹¿szoœci 3,0 m. W Augamach strop glin wystêpuje na g³êbokoœci 152,4 m (7,4 m p.p.m) i maj¹ one mi¹¿szoœæ 13,4 m. W granicach obszaru arkusza mi¹¿szoœæ ca³ego kompleksu osadów stadia³u dol- nego nie przekracza 15 m. Gliny z Augam s¹ szare i br¹zowe, miejscami wzbogacone w substancjê organiczn¹. Zawartoœæ wêglanu wapnia wynosi 12,5%. Petrograficznie jest to poziom jednolity, z równomiernie roz³o¿on¹ zawartoœci¹ ska³ pó³nocnych, wœród których przewa¿aj¹ pó³nocne ska³y krystaliczne. Liczn¹ grupê stanowi¹ ska³y lokalne. Uœrednione wartoœci wspó³czynników petrogra- ficznych O/K–K/W–A/B tych glin wynosz¹ 0,70–1,76–0,53 (Gronkowska-Krystek, 2005).

15 Zlodowacenie Sanu 2

Osady tego zlodowacenia stwierdzono w dwóch otworach wiertniczych: 2 (G³êbock) i 5 (Auga- my). Strop osadów zlodowacenia Sanu 2 wystêpuje na rzêdnych od oko³o 11,0 m p.p.m. w czêœci za- chodniej obszaru arkusza do 18,0 m n.p.m. w czêœci wschodniej. W Augamach kompleks utworów za- liczonych do zlodowacenia Sanu 2 osi¹ga 12,4 m. Najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ – 30,0 m stwierdzono w G³êbocku, jednak z analizy badañ geofizycznych wynika, ¿e we wschodniej czêœci obszaru arkusza mo¿e ona przekraczaæ 75 m. Osady tego zlodowacenia s¹ reprezentowane przez gliny zwa³owe i osady wodnolodowcowe stadia³ów dolnego i górnego.

Stadia³ dolny

Gliny zwa³owe wystêpuj¹ we wschodniej czêœci obszaru arkusza na g³êbokoœci oko³o 180,0 m (25,0 m p.p.m.). Ich mi¹¿szoœæ mo¿e przekraczaæ 30 m. Obecnoœæ glin w tym rejonie wyinter- pretowano na podstawie korelacji z otworem wiertniczym Orsy (ark. Toprzyny), gdzie 150 m od wschodniej granicy terenu badañ, na g³êbokoœci 156,0 m (1,0 m p.p.m.) stwierdzono szare, zwarte gli- ny zwa³owe o mi¹¿szoœci 39,0 m. W glinach tych wystêpuj¹ przewarstwienia ¿wirów i piasków ze ¿wirami.

Stadia³ górny

Gliny zwa³owe wystêpuj¹ na ca³ym charakteryzowanym obszarze. Stwierdzono je w otwo- rach wiertniczych 2 (G³êbock), 5 (Augamy) i 10 (S¹gnity). W G³êbocku strop glin wystêpuje na g³êbo- koœci 127,0 m (5,0 m p.p.m), a w Augamach – na 142,0 m (3,0 m n.p.m). Mi¹¿szoœæ glin zwa³owych w otworach wiertniczych wynosi od 10,4 m w Augamach do 30,0 m w G³êbocku. S¹ to szaro-niebie- skie, w stropowej czêœci o czerwonym zabarwieniu, gliny piaszczyste i ilaste. W sk³adzie petrogra- ficznym wystêpuje niewielka przewaga wapieni pó³nocnych nad ska³ami krystalicznymi. Zaznacza siê obecnoœæ dolomitów, których iloœæ wyraŸnie wzrasta w stropowej czêœci osadów. Uœrednione war- toœci wspó³czynników petrograficznych O/K–K/W–A/B tych glin wynosz¹ 1,25–0,88–1,05 (Gron- kowska-Krystek, 2005). Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe, miejscami z glinami zwa³owymi w sp³ywach stwierdzono w otworach 5 (Augamy) i 10 (Sagnity). W Augamach piaski i gliny sp³ywowe wystêpuj¹ na g³êbokoœci 136,4 m (8,6 m n.p.m.) i maj¹ mi¹¿szoœæ 5,6 m. W S¹gnitach strop piasków o mi¹¿szoœci 10,5 m stwierdzono na g³êbokoœci 157,5 m (3,3 m p.p.m). W kierunku wschod- nim mi¹¿szoœæ charakteryzowanych osadów wzrasta i mo¿e ona wynosiæ oko³o 20 m. W wykonanym za wschodni¹ granic¹ otworze wiertniczym Orsy (ark. Toprzyny) mi¹¿szoœæ piasków i ¿wirów stadia³u górnego zlodowacenia Sanu 2 wynosi 30,0 m. S¹ to szare piaski, pocz¹tkowo drobnoziarniste, prze- chodz¹ce w ró¿noziarniste z domieszk¹ ¿wiru.

16 Interglacja³ wielki

Interglacja³ wielki jest reprezentowany przez utwory interglacja³u mazowieckiego, zlodowace- nia Liwca i interglacja³u Zbójna. W granicach arkusza G³êbock utwory te stwierdzono w dwóch otwo- rach wiertniczych: 2 (G³êbock) i 5 (Augamy). Ich strop wystêpuje odpowiednio na g³êbokoœci 105,0 m (17,0 m n.p.m.) i 112,3 m (32,7 m n.p.m.). Stwierdzona w otworach wiertniczych mi¹¿szoœæ utworów interglacja³u wielkiego wynosi 22,0 m w G³êbocku i 24,1 m w Augamach, natomiast analiza wyników badañ geofizycznych (Farbisz, 2005) pozwala wnioskowaæ, ¿e mi¹¿szoœæ tego kompleksu mo¿e do- chodziæ do 55 m.

Interglacja³ mazowiecki

Piaski, mu³ki i i³y jeziorne zosta³y udokumentowane w otworach wiertniczych 2 (G³êbock) i 5 (Augamy). Ich strop nawiercono odpowiednio na g³êbokoœci: 125,0 m (3,0 m p.p.m.) i 134,1 m (10,9 m n.p.m.). W G³êbocku s¹ to i³y o mi¹¿szoœci 2,0 m, a w Augamach – piaski py³owate i mu³ki ilaste o gruboœci 2,3 m. Charakter osadów sugeruje sedymentacjê w zbiorniku ma³o aktyw- nym, byæ mo¿e jeziorzysku lub meandruj¹cej rzece. W spektrum py³kowym próbek pobranych z ot- woru w Augamach (z g³êb. 134,3–135,4 m) dominuje py³ek drzew iglastych: Pinus, Picea, Abies i Larix. Udzia³ Abies jest zmienny, a jego wystêpowanie w wartoœciach do 6,7% wraz z py³kiem Picea i Alnus mo¿e wskazywaæ, ¿e sedymentacja osadów nast¹pi³a u schy³ku interglacja³u mazowieckiego (Winter, 2005). Na podstawie korelacji otrzymanych spektrów py³kowych z diagramem z otworu Krzy¿ewo (Janczyk-Kopikowa, 1996) mo¿na uznaæ, i¿ charakteryzowane osady reprezentuj¹ pocz¹tkow¹ fazê poziomu Krz 6 Pinus-Betula-Picea. W poziomie Krz 6 dominuje py³ek drzew iglastych, a zawartoœæ py³ku drzew o wy¿szych wymaganiach termicznych jest bardzo niska. Znamienn¹ cech¹ tego pozio- mu jest pojawienie siê py³ku Pterocaria. We wschodniej czêœci obszaru arkusza G³êbock mi¹¿szoœæ osadów interglacja³u mazowieckiego mo¿e wynosiæ 15 m. Stratygrafiê w tej czêœci charakteryzowa- nego obszaru oparto na otworze wiertniczym Orsy (ark. Toprzyny).

Zlodowacenie Liwca

Œrednioziarniste piaski wodnolodowcowe omi¹¿szoœci 4,0 m stwierdzono w otworze 2 (G³êbock) na g³êbokoœci 121,0 m (1,0 m n.p.m.). Gliny zwa³owe wystêpuj¹ na przewa¿aj¹cej czêœci charakteryzowanego obszaru. Stwier- dzono je w otworach wiertniczych 5 (Augamy) i 10 (S¹gnity). Strop glin w Augamach wystêpuje na g³êbokoœci 122,0 m (23,0 m n.p.m.), a w S¹gnitach – na 145,0 m (9,2 m n.p.m.). Mi¹¿szoœæ tego kom- pleksu wynosi odpowiednio 12,1 i 12,5 m. Gliny w Augamach maj¹ barwê szar¹, miejscami brunatn¹ i s¹ podœcielone warstw¹ czerwonych mu³ków. W ich stropie nawiercono 1,0-metrow¹ warstwê pias-

17 ków ze ¿wirami, o du¿ej zawartoœci wêglanów. W glinach sporadycznie wystêpuj¹ przewarstwienia piasków. Petrograficznie osady te stanowi¹ jednolity poziom. Sk³ad ¿wirów charakteryzuje siê zrów- nowa¿on¹ obecnoœci¹ ska³ krystalicznych i wapieni pó³nocnych, z niewielk¹ przewag¹ tych drugich. Dolomity wystêpuj¹ w niewielkich iloœciach i s¹ równomiernie roz³o¿one. Uœrednione wartoœci wspó³czynników petrograficznych O/K–K/W–A/B tych glin wynosz¹ 1,28–0,87–1,03 (Gronkowska- -Krystek, 2005).

Interglacja³ Zbójna

Mu³ki, piaski i i³y jeziorne stwierdzono w otworach 2 (G³êbock) i 5 (Augamy). Wy- stêpuj¹ one odpowiednio na g³êbokoœci: 105,0 m (17,0 m n.p.m.) i 112,3 m (32,7 m n.p.m.), a ich mi¹¿szoœæ wynosi 16,0 i 9,7 m. We wschodniej czêœci obszaru arkusza osady jeziorne maj¹ mi¹¿szoœæ dochodz¹c¹ do 25 m, a ich strop le¿y na rzêdnej oko³o 60,0 m n.p.m. S¹ to osady drobno- frakcyjne reprezentuj¹ce ma³o aktywne, stagnuj¹ce œrodowisko, w którym rozwija³o siê ¿ycie orga- niczne. W utworach tych stwierdzono liczne szcz¹tki roœlinne, nisk¹ zawartoœæ wêglanów oraz œlady warstwowania. Z badañ palinologicznych wynika, ¿e roœlinnoœæ panuj¹ca podczas tworzenia siê osadów by³a zdominowana przez elementy nale¿¹ce do umiarkowanej ch³odnej – borealnej strefy klimatycznej. Do roœlinnoœci tej zalicza siê miêdzy innymi: Pinus sylvestris, Picea, Abies, Betula, La- rix, Salix, Alnus i Ericaceae. W spektrum s¹ obecne ziarna py³ku taksonów wystêpuj¹cych w mioce- nie oraz planktonu morskiego nale¿¹cego do Dinoflagellata. Mo¿e to œwiadczyæ o redepozycji py³ku (Winter, 2005). Ze wzglêdu na charakter osadów i ich po³o¿nie na wysokoœci zbli¿onej do wy- stêpowania osadów interglacjalnych w otworze Orsy (ark. Toprzyny) charakteryzowane utwory jezior- ne zaliczono do interglacja³u Zbójna.

Zlodowacenia œrodkowopolskie

Na obszarze arkusza G³êbock wystêpuj¹ cztery poziomy glin zwa³owych zlodowaceñ œrodko- wopolskich. Gliny te s¹ rozdzielone utworami wodnolodowcowymi. Zaliczono je kolejno do: dol- nego i górnego stadia³u zlodowacenia Odry oraz dolnego i œrodkowego stadia³u zlodowacenia War- ty. Podzia³ stratygraficzny zlodowaceñ œrodkowopolskich oparto na wynikach badañ litologiczno- -petrograficznych (Gronkowska-Krystek, 2005) osadów pobranych z rdzenia wiertniczego otworu kartograficznego 5 (Augamy) i na interpretacji geologicznej. Kompleks osadów zlodowaceñ œrod- kowopolskich przewiercono w otworach 2 (G³êbock), 5 (Augamy) i 13 (Pare¿ki). Strop osadów zlo- dowaceñ œrodkowopolskich wystêpuje na rzêdnych od 40,0 m n.p.m. w œrodkowej czêœci obszaru arkusza do 108,0 m n.p.m. w czêœci wschodniej. £¹czna, potwierdzona wierceniami mi¹¿szoœæ utworów zlodowaceñ œrodkowopolskich wynosi od 8,6 m w Augamach, przez 60,0 m w G³êbocku do 81,0 m w Pare¿kach.

18 Zlodowacenie Odry

Kompleks osadów tego zlodowacenia tworzy ci¹g³¹ pokrywê w obrêbie obszaru arkusza G³êbock. Stwierdzono go w otworach wiertniczych 2 (G³êbock), 5 (Augamy) i 10 (S¹gnity). Strop osadów zlodowacenia Odry wystêpuje na rzêdnych od 38,0 m p.p.m. w czêœci œrodkowej terenu badañ do 78,0 m n.p.m. w czêœci wschodniej. Mi¹¿szoœæ kompleksu osadów zlodowacenia Odry zawiera siê w przedziale od 3,3 m w Augamach do 44,6 m w S¹gnitach.

Stadia³ dolny

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe stwierdzono w otworach 2 (G³êbock) i 10 (S¹gnity). W G³êbocku ich strop wystêpuje na g³êbokoœci 104,0 m (18,0 m n.p.m.), a w S¹gnitach – na 143,5 m (10,7 m n.p.m.). Mi¹¿szoœæ osadów wodnolodowcowych jest niewielka i wynosi odpowiednio 1,0 i 1,5 m. W G³êbocku s¹ to ¿wiry, a w S¹gnitach – piaski ze ¿wirem i otoczakami. Gliny zwa³owe stwierdzono w trzech otworach wiertniczych: 2 (G³êbock), 5 (Augamy) i 10 (S¹gnity). Wystêpuj¹ one odpowiednio na g³êbokoœci: 76,3 m (45,7 m n.p.m.), 109,0 m (36,0 m n.p.m.) i 121,0 m (33,2 m n.p.m.). We wschodniej czêœci obszaru arkusza osady te mog¹ wystêpowaæ na wy- sokoœci oko³o 65,0 m n.p.m. Ich mi¹¿szoœæ jest zmienna i zawiera siê w przedziale od 3,3 m w Auga- mach do 27,7 m w G³êbocku. W Augamach stwierdzono szare gliny py³owate z niewielk¹ zawartoœci¹ zia- ren ¿wirów i du¿¹ zawartoœci¹ wêglanów. Charakteryzuj¹ siê one wysok¹ koncentracj¹ wapieni pó³noc- nych, przy niewielkiej zawartoœci mu³owców eocenu. Uœrednione wartoœci wspó³czynników petrograficz- nych O/K–K/W–A/B tych glin wynosz¹ 3,08–0,34–2,64 (Gronkowska-Krystek, 2005).

Stadia³ górny

Gliny zwa³owe stadia³u górnego wystêpuj¹ we wschodniej czêœci obszaru arkusza. Wy- dzielono je opieraj¹c siê na analizie otworu wiertniczego Orsy (ark. Toprzyny). Stwierdzono je w otwo- rze wiertniczym 13 (Pare¿ki) na g³êbokoœci 110,0 m (46,0 m n.p.m.). Maj¹ one mi¹¿szoœæ 11,0 m. We wschodniej czêœci terenu arkusza strop glin wystêpuje na g³êbokoœci oko³o 80,0 m (80,0 m n.p.m.) i mog¹ tu one osi¹gaæ do 20 m mi¹¿szoœci.

Zlodowacenie Warty

Kompleks osadów tego zlodowacenia tworzy ci¹g³¹ pokrywê w obrêbie terenu badañ. Stwier- dzono go m.in. w otworach wiertniczych 2 (G³êbock), 5 (Augamy), 10 (S¹gnity) i 13 (Pare¿ki). Strop osadów zlodowacenia Warty wystêpuje na rzêdnej od 41,0 m n.p.m. w œrodkowej czêœci arkusza do 108,0 m n.p.m. w czêœci wschodniej. Mi¹¿szoœæ kompleksu osadów zlodowacenia Warty zawiera siê w przedziale od 5,3 m w Augamach do 46,0 m w S¹gnitach. Osady tego zlodowacenia s¹ reprezento- wane przez piaski i ¿wiry wodnolodowcowe oraz gliny zwa³owe stadia³ów dolnego i œrodkowego.

19 Stadia³ dolny

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe udokumentowano w otworach 2 (G³êbock) i 10 (S¹g- nity). Ich strop stwierdzono odpowiednio na g³êbokoœci: 70,0 m (52,0 m n.p.m.) i 100,4 m (53,8 m n.p.m.). W G³êbocku s¹ to piaski ze ¿wirem przechodz¹ce w piaski drobnoziarniste o mi¹¿szoœci 6,3 m, a w S¹gnitach – piaski drobnoziarniste o mi¹¿szoœci 7,6 m. Gliny zwa³owe stadia³u dolnego stwierdzono w trzech otworach wiertniczych: 2 (G³ê- bock), 10 (S¹gnity) i 13 (Pare¿ki). Utwory te le¿¹ odpowiednio na g³êbokoœci: 57,5 m (64,5 m n.p.m.), 64,0 m (90,2 m n.p.m.) i 108,0 m (48,0 m n.p.m.). Ich mi¹¿szoœæ jest zmienna i zawiera siê w przedziale od 12,5 m w G³êbocku do 36,5 m w S¹gnitach. W Pare¿kach gliny zwa³owe nie zosta³y przewiercone. W S¹gnitach w stropie glin stwierdzono 1,5-metrow¹ warstwê mu³ków.

Stadia³ œrodkowy

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe udokumentowano w dwóch otworach: 2 (G³êbock) i 13 (Pare¿ki). Strop tych utworów wystêpuje na g³êbokoœci od 54,7 m (67,3 m n.p.m.) w G³êbocku do 90,0 m (66,0 m n.p.m.) w Pare¿kach. W G³êbocku s¹ to piaski ze ¿wirami o mi¹¿szoœci 2,8 m,awPa- re¿kach – 18,0-metrowa warstwa piasków ró¿noziarnistych. Gliny zwa³owe stadia³u œrodkowego stwierdzono w piêciu otworach wiertniczych: 2 (G³êbock), 5 (Augamy), 10 (S¹gnity), 13 (Pare¿ki) i 15 (Orsy). Nawiercono je na g³êbokoœci od 103,7 m (41,3 m n.p.m.) w Augamach do 45,0 m (77,0 m n.p.m) w G³êbocku. Mi¹¿szoœæ glin jest zmien- na i zawiera siê w przedziale od 5,3 m w Augamach do przesz³o 30,0 m w Pare¿kach. Uœrednione wartoœci wspó³czynników petrograficznych O/K–K/W–A/B glin z Augam wynosz¹ 1,40–0,78–1,18 (Gronkowska-Krystek, 2005). Charakterystyczna jest dla nich niewielka dysproporcja miêdzy zawar- toœci¹ ska³ krystalicznych i wapieni pó³nocnych, z niewielk¹ przewag¹ wapieni.

Zlodowacenia pó³nocnopolskie

Zlodowacenie Wis³y

Utwory tego zlodowacenia pokrywaj¹ ca³¹ powierzchniê obszaru arkusza G³êbock. Stwierdzo- no je we wszystkich otworach wiertniczych, a przewiercono w otworach 2 (G³êbock), 5 (Augamy), 10 (S¹gnity), 13 (Pare¿ki) i 15 (Orsy). Sp¹g utworów zlodowacenia Wis³y wystêpuje na rzêdnej od 40,0 m n.p.m. w centrum do 108,0 m n.p.m. na wschodzie. Ich mi¹¿szoœæ zawiera siê w przedziale od oko³o 45 m w zachodniej czêœci charakteryzowanego obszaru do 105 m w czêœci œrodkowej. Utwory zlodowacenia Wis³y zaliczono do dwóch stadia³ów: œrodkowego i górnego. S¹ one wy- kszta³cone g³ównie w postaci glin zwa³owych rozdzielonych osadami wodnolodowcowymi i zastois- kowymi oraz utworów akumulacji szczelinowej buduj¹cych czytelne w terenie formy rzeŸby.

20 Stadia³ œrodkowy

Osady omawianego stadia³u nie wystêpuj¹ na powierzchni arkusza G³êbock. Ich strop znajduje siê na rzêdnej od oko³o 90,0 m n.p.m. w czêœci zachodniej do oko³o 140,0 m n.p.m. w czêœci wschod- niej. Ca³kowita mi¹¿szoœæ utworów stadia³u œrodkowego zawiera siê w przedziale od 15,0 m w G³êbocku do 45,0 m w Orsach. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe stwierdzono w szeœciu otworach wiertniczych: 1 (Robity), 2 (G³êbock), 5 (Augamy), 12 (Worszyny), 14 (Orsy) i 15 (Orsy). Mi¹¿szoœæ osadów wod- nolodowcowych stadia³u œrodkowego jest zmienna – w Robitach przekracza 6,8 m, w G³êbocku wy- nosi 2,0 m, w Augamach – 36,0 m, a w Orsach – od 5,0 m (otw. 15) do ponad 10,0 m (otw. 14). Utwory te s¹ wykszta³cone w postaci piasków ró¿noziarnistych ze ¿wirami. Pozycja stratygraficzna osadów stwierdzonych w Worszynach jest dyskusyjna, poniewa¿ nawiercone w tym otworze piaski py³owate i drobnoziarniste mo¿na te¿ zaliczyæ do le¿¹cych wy¿ej osadów zastoiskowych. Piaski i mu³ki zastoiskowe omi¹¿szoœci 11,0 m stwierdzono w otworze wiertniczym 12 (Worszyny). Ich strop wystêpuje na g³êbokoœci 48,0 m (107,0 m n.p.m.). Jeœliby przyj¹æ, ¿e le¿¹ce ni¿ej piaski py³owate i drobnoziarniste maj¹ genezê zastoiskow¹, to mi¹¿szoœæ kompleksu zastoisko- wego przekracza³aby 18,2 m. Gliny zwa³owe stadia³u œrodkowego stwierdzono w oœmiu otworach: 2 (G³êbock), 3 (Ja- rzeñ), 10 (S¹gnity), 11 (Lipiny), 12 (Worszyny), 13 (Pare¿ki), 14 (Orsy) i 15 (Orsy). Strop glin zwa³owych le¿y na rzêdnej od oko³o 90,0 m n.p.m. w zachodniej czêœci arkusza do oko³o 140,0 m n.p.m. w czêœci wschodniej. Mi¹¿szoœæ glin jest zró¿nicowana i wynosi od 2,0 m w Worszynach do przesz³o 40,0 m w Orsach (otw. 15).

Stadia³ górny

Utwory tego stadia³u pokrywaj¹ ca³y obszar arkusza G³êbock oraz le¿¹ bezpoœrednio pod utwo- rami holocenu. Ich mi¹¿szoœæ wynosi od oko³o 35,0 m w zachodniej czêœci obszaru arkusza do 67,7 m w otworze 5 (Augamy), w œrodkowej jego czêœci. Utwory stadia³u górnego s¹ wykszta³cone w postaci piasków wodnolodowcowych, glin zwa³owych, mu³ków, i³ów i piasków zastoiskowych oraz piasków i glin wystêpuj¹cych w obrêbie form akumulacji szczelinowej i kemów. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (dolne) s¹ najstarszymi osadami stadia³u górnego zlodowacenia Wis³y. Stwierdzono je g³ównie w œrodkowej czêœci charakteryzowanego obszaru, w piêciu otworach wiertniczych: 1 (Robity), 3 (Jarzeñ), 5 (Augamy), 6 (Kiwajny) i 7 (Galiny) oraz w punkcie dokumentacyjnym 3, w rejonie miêdzy Jarzeniem a Augamami. Utwory wodnolodowcowe s¹ wykszta³cone w postaci piasków ze ¿wirami i otoczakami. Strop tych osadów le¿y na g³êbokoœci od 14,0 m (110,0 m n.p.m.) w punkcie dokumentacyjnym 3 do 35,0 m (80,0 m n.p.m.) w Jarzeniu. Ich

21 mi¹¿szoœæ jest zmienna i waha siê od 11,0 m w Jarzeniu do 38,7 m w Augamach, gdzie ¿wiry ró¿no- okruchowe z domieszk¹ otoczaków le¿¹ bezpoœrednio na piaskach i ¿wirach stadia³u œrodkowego zlodowacenia Wis³y. Mu³ki, i³y i piaski zastoiskowe stwierdzono w dwóch otworach wiertniczych: 12 (Wor- szyny) i 14 (Orsy). W Worszynach strop utworów wystêpuje na g³êbokoœci 15,0 m (140,0 m n.p.m.), a w Orsach – na 31,0 m (142,0 m n.p.m.). Mi¹¿szoœæ osadów zastoiskowych jest zró¿nicowana i wynosi odpowiednio 31,0 i 2,0 m. W Worszynach przewa¿aj¹ osady ilasto-mu³kowe, natomiast w Orsach wy- stêpuj¹ piaski drobnoziarniste. Gliny zwa³owe pokrywaj¹ znaczn¹ czêœæ obszaru arkusza G³êbock. Utwory te maj¹ mi¹¿- szoœæ od 13,0 m w punkcie dokumentacyjnym 3 do blisko 60,0 m we wschodniej czêœci obszaru arkusza G³êbock. W otworze 5 (Augamy) gliny maj¹ mi¹¿szoœæ 29,0 m i mimo tak znacznej gruboœci s¹ niemal ca³kowicie zmienione wskutek dzia³ania procesów wietrzenia, co stwierdzono w badaniach litologiczno- -petrograficznych (Gronkowska-Krystek, 2005). W jednej, pobranej ze sp¹gu warstwy, próbce glin stwierdzono wysoki udzia³ wapieni skandynawskich oraz niewielk¹ iloœæ ska³ pochodzenia lokalnego, wœród których najliczniejsze s¹ mu³owce i s³abo zwiêz³e piaskowce paleocenu. Uœrednione wartoœci wspó³czynników petrograficznych O/K–K/W–A/B tych glin wynosz¹ 2,04–0,54–1,55 (Gronkowska- -Krystek, 2005). Piaski, mu³ki i gliny zwa³owe kemów najpowszechniej wystêpuj¹ we wschodniej czêœci obszaru arkusza G³êbock, w rejonie miejscowoœci Orsy. S¹ to stosunkowo du¿e formy o po- wierzchni do 1 km2. Wysokie wzgórza zbudowane g³ównie z piasków drobnoziarnistych i mu³ków s¹ miejscami przykryte ablacyjnymi glinami zwa³owymi. Utwory te rozpoznano dwoma sondami me- chanicznymi – punkty dokumentacyjne6i25oraz w odkrywce, w której wykonana zosta³a sonda mechaniczna – punkt dokumentacyjny 23. Wzgórza kemowe znajduj¹ siê w s¹siedztwie wype³nionych torfami zag³êbieñ po martwym lodzie. Gliny zwa³owe w sp³ywach akumulacji szczelinowej buduj¹ wyraŸne wzgórza o przebiegu NE–SW. Wystêpuj¹ one g³ównie we wschodniej czêœci obszaru arkusza G³êbock, gdzie rozpoznano je punktami dokumentacyjnymi 18, 19 i 27. Mi¹¿szoœæ omawianych glin jest znaczna – w Dzikowie I³aweckim przekracza 18,5 m (punkt dok. 27). Gliny zwa³owe w sp³ywach kemów lub moren martwego lodu udokumento- wano na pó³noc i po³udnie od S¹gnit oraz na pó³noc od miejscowoœci Garbniki. Osady te wystêpuj¹ w obrêbie wzgórz i s¹ przykryte pokryw¹ piaszczysto-¿wirow¹. Mog¹ osi¹gaæ do 30 m mi¹¿szoœci. Piaski, ¿wiry i gliny zwa³owe moren martwego lodu udokumentowano we wschodniej i po³udniowej czêœci obszaru arkusza G³êbock. Piaski i ¿wiry o ró¿nej granulacji, w obrê-

22 bie których wystêpuj¹ przewarstwienia glin zwa³owych, tworz¹ wzgórza wokó³ wytopisk po bry³ach martwego lodu. Mu³ki i i³y zastoiskowe rozpoznano w kilku miejscach na terenie arkusza G³êbock. Naj- wiêksze powierzchnie osady te zajmuj¹ w rejonie miejscowoœci Robity, Jarzeñ i S¹gnity. Rozpoznano je licznymi sondami rêcznymi, mechanicznymi i otworami wiertniczymi. W odkrywce przy cegielni S¹gnity stwierdzono warstwowanie osadów zastoiskowych. W obrêbie z³ó¿ udokumentowanych w rejonie miejscowoœci S¹gnity mi¹¿szoœæ i³ów zawiera siê w przedziale od 2,0 do 11,0 m. W otworze 1 (Robity) mu³ki i i³y zastoiskowe maj¹ mi¹¿szoœæ 13,5 m. Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (górne) wystêpuj¹ p³atami w pó³nocno-wschod- niej czêœci charakteryzowanego obszaru. S¹ to piaski sandrowe, przewa¿nie ró¿noziarniste, z przewarstwieniami ¿wirów. Akumulacja tych osadów jest zwi¹zana z odp³ywem wód sprzed czo³a l¹dolodu w trakcie jego recesji. Ich maksymalna mi¹¿szoœæ przekracza 8,0 m (punkt dok. 1). Piaski, ¿wiry i gliny wodnomorenowe wystêpuj¹ p³atami w wielu miejscach obszaru arkusza G³êbock. S¹ to osady krótkiego przep³ywu wodnego blisko kontaktu z l¹dolodem (piaski i ¿wiry) i b³otne osady sp³ywowe (gliny sp³ywowe) o mi¹¿szoœci sporadycznie powy¿ej 2,0 m. Utwory te pod wzglêdem litologicznym s¹ bardzo zró¿nicowane i czêsto wykazuj¹ strukturê smugow¹. Wy- stêpuj¹ przede wszystkim na glinach zwa³owych.

b. Czwartorzêd nierozdzielony

Piaski i gliny deluwialne, czêsto warstwowane, o mi¹¿szoœci do 3,0 m wystêpuj¹ w zag³êbieniach bezodp³ywowych, dolinach i u podnó¿a krawêdzi terenowych. Powstawa³y pod koniec plejstocenu i w starszym holocenie. Ich sk³ad jest uzale¿niony od budowy geologicznej najbli¿szych czêœci zboczy. W wiêkszoœci s¹ to piaski i piaski py³owato-¿wirowate pochodz¹ce z rozmycia glin zwa³owych, wystêpuj¹ce na torfach, utworach zastoiskowych, jeziornych, rzecz- nych i morenowych.

c. Holocen

Piaski rzeczne rozpoczynaj¹ na obszarze arkusza G³êbock kompleks osadów holocenu. Udokumentowano je w dolinie rzeki Stradyk i jej dop³ywów. S¹ to piaski drobnoziarniste z domieszk¹ substancji humusowej, o mi¹¿szoœci kilku metrów. W w¹skich czêœciach doliny s¹ one przykryte utworami deluwialnymi.

23 Mu³ki, piaski i ¿wiry jeziorne udokumentowano m.in. w okolicach Jeziora G³êboc- kiego, gdzie maj¹ mi¹¿szoœæ przekraczaj¹c¹ 2,0 m. W rejonie miejscowoœci S¹gnity, Szarki i Mlecz- nik oraz w okolicach doliny rzeki Wa³szy s¹ one przykryte osadami deluwialnymi i torfami. Namu³y piaszczyste i piaski humusowe den dolinnych i zag³êbieñ bez- odp³ywowych omi¹¿szoœci dochodz¹cej do 2,0 m wystêpuj¹ na ca³ym obszarze arkusza G³êbock. Udokumentowano je w obrêbie w¹skich na kilkadziesi¹t metrów dolinek. Gytie i kreda jeziorna wystêpuj¹ w wielu miejscach arkusza G³êbock na g³êbokoœci przekraczaj¹cej 2,0 m. Z materia³ów archiwalnych wynika, ¿e ich maksymalna mi¹¿szoœæ mo¿e do- chodziæ do 3,0 m. Na powierzchni terenu gytie i kreda jeziorna ods³aniaj¹ siê jedynie w rejonie miejsco- woœci Garbniki i Pare¿ki. Nad gytiami, w granicach ca³ego charakteryzowanego obszaru, udokumentowano torfy.Ich mi¹¿szoœæ jest zmienna i miejscami mo¿e przekraczaæ 3,0 m. W w¹skich dolinkach i niewielkich obni¿eniach bezodp³ywowych mi¹¿szoœæ torfów jest mniejsza ni¿ 2,0 m. W dolinkach torfy stwierdzono na osadach deluwialnych, a w zag³êbieniach powsta³ych w wyniku wytopienia bry³ martwego lodu – na utworach jeziornych. Torfowiska o najwiêkszej powierzchni wystêpuj¹ we wschodniej czêœci obszaru arkusza, w rejonie miejscowoœci Galiny i Pare¿ki. Na charakteryzowanym obszarze najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ torfów (oko³o 5,0 m) stwierdzono w rejonie miejscowoœci Galiny. Na obszarze arkusza przewa¿aj¹ torfy wysokie: sfagnowe, drzewne i drzewno-turzycowe, w sp¹gu których wystêpuj¹ torfy trzcinowe.

B. TEKTONIKA I RZEBA PODO¯A CZWARTORZÊDU

Obszar arkusza G³êbock znajduje siê w zasiêgu syneklizy peryba³tyckiej, której powierzchnia w otworze ¯o³êdnik (ark. Górowo I³aweckie) wystêpuje na rzêdnej 2130,0 m p.p.m. Pokrywê platfor- my prekambryjskiej stanowi¹ osady starszego paleozoiku oraz kompleks permo-mezozoiczny i keno- zoiczny. Na ³agodnie opadaj¹cej w kierunku pó³nocnym i zachodnim powierzchni stropu krys- talicznego, zbudowanego z granitów i granitoidów, le¿¹ osady kambru, ordowiku, syluru, permu, mezozoiku i kenozoiku. Pod³o¿e czwartorzêdu na terenie arkusza jest zbudowane z osadów paleocenu i oligocenu. Brak jest szczegó³owych danych o tektonicznych deformacjach pod³o¿a osadów czwartorzêdowych. Bada- nia geoelektryczne (Farbisz, 2005) i wykonany otwór kartograficzny dowiod³y, ¿e sp¹g utworów czwartorzêdowych wystêpuje na rzêdnych od 90,0 do 50,0 m p.p.m., a deniwelacje wynosz¹ 40,0 m. Powierzchnia podczwartorzêdowa obni¿a siê w kierunku wschodnim, osi¹gaj¹c minimaln¹ wysokoœæ 90,0 m p.p.m. w œrodkowej i wschodniej czêœci obszaru arkusza (tabl. II). W czwartorzêdzie na omawianym obszarze nastêpowa³o gromadzenie siê osadów, które mog¹ osi¹gaæ maksymalnie 280,0 m mi¹¿szoœci we wschodniej czêœci obszaru arkusza. Mo¿na przypuszczaæ,

24 ¿e charakteryzowany obszar ulega³ ruchom obni¿aj¹cym, które zachodzi³y okresowo – powstawa³y w wyniku nacisku lodu zgromadzonego w wyerodowanym wczeœniej pod³o¿u. O zachodz¹cych na obszarze arkusza ruchach neotektonicznych œwiadczy zró¿nicowanie g³êbokoœci wystêpowania utwo- rów interglacja³u wielkiego.

C. ROZWÓJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ

Rozwój budowy geologicznej na obszarze syneklizy peryba³tyckiej w okresie starszym od paleo- genu zosta³ odtworzony przez Tyskiego (1969) na podstawie, zlokalizowanych na terenach s¹siednich arkuszy, g³êbokich wierceñ osi¹gaj¹cych prekambryjskie pod³o¿e krystaliczne. W paleocenie œrodkowym obszar arkusza G³êbock by³ objêty p³ytkim zbiornikiem morskim, w którym osadza³y siê piaski glaukonitowe i margle (tab. 2). W eocenie mia³a miejsce akumulacja morska, jednak osadów tego wieku na badanym terenie nie stwierdzono. W oligocenie ca³y obszar by³ ponownie objêty transgresj¹ morsk¹, w wyniku której osadzi³y siê mu³ki i i³y, które zachowa³y siê je- dynie w zachodniej czêœci obszaru arkusza. Neogen by³ okresem l¹dowym, w czasie którego nast¹pi³a sedymentacja mioceñskich piasków, mu³ków i i³ów, niekiedy z przewarstwieniami wêgla brunatnego, rozpoznanych na terenie arkuszy ¯elazna Góra i Pieniê¿no. Nastêpnie w pliocenie mia³a miejsce aku- mulacja jeziorna. W granicach obszaru arkusza osady neogenu nie zachowa³y siê. W plejstocenie l¹dolody zlodowacenia Narwi dwukrotnie wkroczy³y na teren arkusza. Przed czo³em wkraczaj¹cego l¹dolodu stadia³u dolnego by³y akumulowane piaski wodnolodowcowe. Wkra- czaj¹cy l¹dolód egzarowa³ powierzchniê i z³o¿y³ gliny. Po jego wycofaniu dosz³o do transgresji l¹do- lodu stadia³u górnego, który równie¿ pozostawi³ po sobie poziom glin zwa³owych. W trakcie zlodowacenia Nidy na obszar arkusza wkroczy³y dwa l¹dolody. W stadiale dolnym l¹dolód z³o¿y³ gliny zwa³owe. W czasie trwania stadia³u górnego l¹dolód równie¿ pozostawi³ gliny zwa³owe, a po jego ust¹pieniu w ch³odnym klimacie w obni¿eniach terenowych by³y akumulowane utwory zastoiskowe. Nastêpnie na obszar arkusza wkroczy³ l¹dolód stadia³u dolnego zlodowacenia Sanu 1 pozostawiaj¹c po sobie jeden poziom glin zwa³owych. L¹dolody zlodowacenia Sanu 2 dwu- krotnie wkracza³y na obszar arkusza. Zarówno w stadiale dolnym, jak i górnym dosz³o do akumulacji glin zwa³owych. W trakcie recesji l¹dolodu stadia³u górnego u jego czo³a by³y akumulowane piaski i ¿wiry wodnolodowcowe. W interglacjale wielkim mia³a miejsce sedymentacja jeziorna i glacjalna. W czasie interglacja³u mazowieckiego dosz³o do akumulacji jeziornej – w ciep³ych zbiornikach wodnych by³y akumulowane piaski, mu³ki i i³y. W trakcie och³odzenia klimatu, które mia³o miejsce w czasie zlodowacenia Liwca, przed czo³em wkraczaj¹cego l¹dolodu by³y akumulowane piaski wodnolodowcowe. L¹dolód ten po-

25 Tabela 2 TABELA LITOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNA

Stratygrafia

Utwory Procesy geologiczne (opis litologiczny) Podpiêtro System Oddzia³ Piêtro

Torfy — Q Akumulacja organiczna w obni¿eniach terenu th i dnach dolin li Gytie i kreda jeziorna — Q Akumulacja jeziorna gy h Namu³y piaszczyste i piaski humusowe den dolinnych Akumulacja mineralno-organiczna i zag³êbieñ bezodp³ywowych — w zag³êbieniach powsta³ych po martwym Holocen Q nhp lodzie i dnach dolin

Mu³ki, piaski i ¿wiry jeziorne — li Q Akumulacja jeziorna mp h

Piaski rzeczne — f Q Akumulacja i erozja rzeczna p h Ca³kowite wytopienie bry³ martwego lodu Piaski i gliny deluwialne — d Q pg Spe³zywanie i zmywanie osadów ze zboczy fgg B3 Akumulacja wodnomorenowa Piaski, ¿wiry i gliny wodnomorenowe — p¿ Q 4 p Wytapianie bry³ martwego lodu B3 Akumulacja i erozja wodnolodowcowa przed Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (górne) — fg Q p¿2 p4 czo³em cofaj¹cego l¹dolodu B3 Akumulacja zastoiskowa w zag³êbieniach Mu³ki i i³y zastoiskowe — b Q mi p4 powsta³ych po martwym lodzie Piaski, ¿wiry i gliny zwa³owe moren martwego lodu — Akumulacja w obrêbie bry³ martwego lodu B3 gm Q Rozpad l¹dolodu na bry³y martwego lodu p¿ p4 Gliny zwa³owe w sp³ywach kemów lub moren martwego lodu Akumulacja w przetainach lodowych B3 — k Q gzw p4 Gliny zwa³owe w sp³ywach akumulacji szczelinowej — Akumulacja w szczelinach lodowych B3 gs Q gzw p4

Stadia³ górny B3 Akumulacja w przetainach lodowych Piaski, mu³ki i gliny zwa³owe kemów — k Q pm p4 Deglacjacja arealna B3 Akumulacja lodowcowa Gliny zwa³owe — g Q gzw p4 Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa

Czwartorzêd B3 b Akumulacja zastoiskowa przed czo³em Zlodowacenie Wis³y Mu³ki, i³y i piaski zastoiskowe — Q mi p4 transgreduj¹cego l¹dolodu B3 Akumulacja i erozja wodnolodowcowa przed Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (dolne) — fg Q Zlodowacenia pó³nocnopolskie p¿1 p4 czo³em transgreduj¹cego l¹dolodu B2 Akumulacja lodowcowa Gliny zwa³owe — g Q gzw p4 Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa

Plejstocen B2 Akumulacja zastoiskowa przed czo³em Piaski i mu³ki zastoiskowe — b Q pm p4 transgreduj¹cego l¹dolodu Stadia³

œrodkowy B2 Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — fg Q Akumulacja i erozja wodnolodowcowa przed p¿ p4 czo³em transgreduj¹cego l¹dolodu W2 Akumulacja lodowcowa Gliny zwa³owe — g Q gzw p3 Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa W2 Stadia³ fg Akumulacja i erozja wodnolodowcowa przed

œrodkowy Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — Q p¿ p3 czo³em transgreduj¹cego l¹dolodu W1

Warty Akumulacja lodowcowa Gliny zwa³owe — g Q gzw p3 Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa Zlodowacenie W1 dolny

Stadia³ Akumulacja i erozja wodnolodowcowa przed Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — fg Q p¿ p3 czo³em transgreduj¹cego l¹dolodu Zlodowacenia

œrodkowopolskie g O3 Akumulacja lodowcowa Gliny zwa³owe — Q 3

górny gzw p

Stadia³ Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa

g O1 Akumulacja lodowcowa

Odry Gliny zwa³owe — Q gzw p3 Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa O1 dolny Zlodowacenie

Stadia³ Akumulacja i erozja wodnolodowcowa przed Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — fg Q p¿ p3 czo³em transgreduj¹cego l¹dolodu

26 cd. tabeli 2

li Z Mu³ki, piaski i i³y jeziorne — Q 23- Akumulacja jeziorna mp p Zbójna Interglacja³

g C Akumulacja lodowcowa Gliny zwa³owe — Q 23- gzw p Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa

C Liwca fg Akumulacja i erozja wodnolodowcowa przed Piaski wodnolodowcowe — Q 23- wielki p p czo³em transgreduj¹cego l¹dolodu Zlodowacenie Interglacja³

li M Piaski, mu³ki i i³y jeziorne — Q 23- Akumulacja jeziorna pm p Interglacja³ mazowiecki

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe, miejscami z glinami Akumulacja i erozja wodnolodowcowa przed fg G3 czo³em cofaj¹cego siê l¹dolodu

Czwartorzêd zwa³owymi w sp³ywach — Q 2 p¿ p górny Stadia³ g G3 Akumulacja lodowcowa Gliny zwa³owe — Q 2 gzw p

Sanu 2 Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa Zlodowacenie Plejstocen g G1 Akumulacja lodowcowa Gliny zwa³owe — Q 2

dolny gzw p

Stadia³ Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa

Zlodowacenia g S1 Akumulacja lodowcowa Gliny zwa³owe — Q 2 dolny po³udniowopolskie gzw p Sanu 1 Stadia³ Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa Zlodowacenie

Piaski i mu³ki zastoiskowe, miejscami gliny zwa³owe Akumulacja zastoiskowa przed czo³em b N3 cofaj¹cego l¹dolodu w sp³ywach — Q 1 m p górny Stadia³ g N3 Akumulacja lodowcowa Gliny zwa³owe — Q 2 Nidy gzw p Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa Zlodowacenie g N1 Akumulacja lodowcowa Gliny zwa³owe — Q 2

dolny gzw p

Stadia³ Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa

g A3 Akumulacja lodowcowa Gliny zwa³owe — Q 2

górny gzw p

Stadia³ Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa Narwi g A1 Akumulacja lodowcowa najstarsze Zlodowacenie Gliny zwa³owe — Qp1 Zlodowacenia gzw Transgresja l¹dolodu i egzaracja lodowcowa dolny Stadia³ fg A1 Akumulacja i erozja wodnolodowcowa przed Piaski wodnolodowcowe — Q 1 p p czo³em transgreduj¹cego l¹dolodu Plio- Akumulacja jeziorna cen Mio-

Neogen Akumulacja œródl¹dowa cen Oligo- Mu³ki i i³y — Ol Akumulacja morska cen mp Eocen Akumulacja morska

Paleogen Paleocen Paleo- œrodkowy Piaski glaukonitowe i margle — Pc Akumulacja morska cen pGk 2 (zeland) zostawi³ po sobie jeden poziom glin zwa³owych. Kolejne ocieplenie klimatu spowodowa³o ust¹pienie l¹dolodu. W trakcie interglacja³u Zbójna w zbiornikach jeziornych osadza³y siê mu³ki, piaski i i³y. Podczas zlodowacenia Odry na omawiany obszar wkroczy³y dwa l¹dolody. Przed czo³em trans- gredujacego l¹dolodu stadia³u dolnego by³y akumulowane piaski i ¿wiry wodnolodowcowe. Ka¿dy z l¹dolodów pozostawi³ po sobie poziom glin zwa³owych. W czasie zlodowacenia Warty zosta³y

27 z³o¿one dwa poziomy glin zwa³owych, odpowiadaj¹ce stadia³om dolnemu i œrodkowemu. Przed czo³em ka¿dego z wkraczaj¹cych l¹dolodów by³y akumulowane piaski i ¿wiry wodnolodowcowe. U schy³ku zlodowaceñ œrodkowopolskich i w okresie interglacja³u eemskiego nast¹pi³o wyrównanie powierzchni terenu. Osadów interglacja³u eemskiego w obrêbie badanego obszaru nie stwierdzono – z dotychczasowych badañ wynika, ¿e na obszar arkusza G³êbock nie dotar³y morza eemskie (Makow- ska, 1984, 1986, 1992; Makowska, Rabek, 1990). Na terenie arkusza zachowa³y siê osady dwóch l¹dolodów zlodowacenia Wis³y. Przed czo³em transgreduj¹cego l¹dolodu stadia³u œrodkowego (Œwiecia) tworzy³y siê piaski i ¿wiry wodnolodowco- we, a w obni¿eniach terenowych by³y akumulowane piaski i mu³ki zastoiskowe. L¹dolód pozostawi³ po sobie jeden poziom glin zwa³owych. W stadiale górnym przed czo³em transgredujacego l¹dolodu pocz¹tkowo dosz³o do akumulacji wodnolodowcowej, a nastêpnie w zastoiskach osadza³y siê mu³ki, i³y i piaski. L¹dolód pozostawi³ po sobie poziom glin zwa³owych. Deglacjacja obszaru odby³a siê areal- nie. Pocz¹tkowo w l¹dolodzie powsta³y przetainy i szczeliny. W przetainach lodowych tworzy³y siê osady przysz³ych kemów, a w szczelinach lodowych – osady form akumulacji szczelinowej. Okresowo do przetain w lodzie sp³ywa³y gliny. Postêpuj¹ca deglacjacja doprowadzi³a do rozpadu l¹dolodu na du¿e bry³y martwego lodu. W wyniku wytapiania z nich osadów morenowych oraz ich akumulacji u podnó¿a i miêdzy bry³ami powsta³y moreny martwego lodu. W zag³êbieniach powsta³ych po mar- twym lodzie utworzy³y siê zbiorniki wodne, w których osadza³y siê utwory zastoiskowe. W czasie gdy l¹dolód stopniowo zanika³ wody roztopowe doprowadzi³y do akumulacji osadów wodnolodowco- wych i zasypania bry³ martwego lodu. Pokrywa sandrowa zachowa³a siê w pó³nocno-zachodniej i pó³nocnej czêœci obszaru arkusza. U schy³ku zlodowacenia Wis³y zachodzi³o dalsze wytapianie bry³ martwego lodu. Miejscami z ich krawêdzi na osady wodnolodowcowe i glacjalne sp³ywa³y utwory wodnomorenowe – piaski, ¿wiry i gliny. Na prze³omie plejstocenu i holocenu, w czasie panowania ch³odniejszych warunków klimatycz- nych, w dolinkach erozyjnych i u podnó¿a skarp powstawa³y osady deluwialne. W holocenie ostatnie pogrzebane bry³y martwego lodu zaczê³y intensywnie topnieæ. Pod ko- niec okresu preborealnego w dolinach rzecznych by³y akumulowane piaski, a w jeziorach – mu³ki, piaski i ¿wiry. W obrêbie równin sandrowych i wysoczyzny morenowej powsta³y zag³êbienia, w których osadza³y siê namu³y piaszczyste i piaski humusowe. Akumulacja taka zachodzi³a rów- nie¿ w dnach dolin. W misach zanikaj¹cych jezior tworzy³y siê gytie i kreda jeziorna. W dolinkach i niewielkich obni¿eniach bezodp³ywowych powstawa³y torfy. Akumulacja jeziorna, rzeczna i or- ganiczna trwa do dziœ.

28 IV. PODSUMOWANIE

Budowa geologiczna obszaru arkusza G³êbock by³a dotychczas s³abo poznana. W trakcie prac kameralnych wykonano interpretacjê szczegó³owego terenowego zdjêcia geologicznego oraz prze- analizowano wyniki wczeœniejszych prac kartograficznych. Ponadto wykonano otwór kartograficzny oraz przeanalizowano archiwalne profile otworów geologicznych, co pozwoli³o szerzej spojrzeæ na stratygrafiê i litologiê wystêpuj¹cych tu osadów czwartorzêdowych i ich pod³o¿a. Poni¿ej przytoczo- no najwa¿niejsze wnioski z wykonanych prac. 1. Stwierdzono, ¿e na obszarze arkusza G³êbock wystêpuj¹ osady siedmiu zlodowaceñ: Narwi, Nidy, Sanu 1, Sanu 2, Odry, Warty i Wis³y oraz osady interglacja³u wielkiego – interglacja³u mazo- wieckiego, zlodowacenia Liwca i interglacja³u Zbójna. 2. W granicach terenu badañ nie stwierdzono osadów interglacja³u eemskiego oraz interstadial- nych osadów zlodowaceñ pó³nocnopolskich. Nie udokumentowano równie¿ morskich osadów inter- glacja³u mazowieckiego, które zosta³y stwierdzone na obszarach s¹siednich arkuszy ¯elazna Góra, Pieniê¿no i Toprzyny. 3. W wyniku analizy szczegó³owego zdjêcia kartograficznego wykazano, ¿e wystêpuj¹ce we wschodniej czêœci arkusza rozleg³e i wysokie wzgórza powsta³y w szczelinach i przetainach lodo- wych. Formy te to zbudowane z glin, piasków i ¿wirów formy szczelinowe oraz zbudowane g³ównie z piasków kemy. 4. Powsta³e po wytopieniu bry³ martwego lodu misy jeziorne s¹ wype³nione torfami i kred¹ jeziorn¹. Na torfowiskach zachowa³y siê relikty epoki lodowcowej – malina moroszka i mchy. Wiele problemów pozostaje do rozstrzygniêcia. Dalszych badañ wymaga: - dok³adniejsze rozpoznanie budowy geologicznej i tektoniki pod³o¿a osadów czwartorzêdu, aby potwierdziæ wystêpowanie w granicach obszaru arkusza uskoków bêd¹cych wynikiem ruchów neotektonicznych, - potwierdzenie wystêpowania w granicach terenu badañ utworów interstadialnych w obrêbie zlodowacenia Wis³y, aby potwierdziæ lub wykluczyæ transgresje morskie na ten teren.

Warszawa, 2006 r.

LITERATURA

B e r A ., 2000 — Plejstocen Polski pó³nocno-wschodniej w nawi¹zaniu do g³êbszego pod³o¿a i obszarów s¹siednich. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 170. D¹browski A., Karaczun K., 1956 — Morfologia pod³o¿a prekambryjskiego w pó³nocno-wschodniej Polsce. Prz. Geol., 4, 8: 341–344.

29 Farbisz E.,2005 — Dokumentacja badañ geoelektrycznych. Temat: Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Górowo I³aweckie (62). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Fert Z., Makarewicz B., Zaczkiewicz B.,1995 — Badania litologiczno-petrograficzne osadów czwartorzê- dowych, ark. ¯elazna Góra (33). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Graniczny M., Doktór S., Kucharski R., 1995 — Sprawozdanie z opracowania map liniowych elementów strukturalnych Polski 1:200 000 i 1:500 000 na podstawie kompleksowej analizy komputerowej zdjêæ geofizycznych i teledetekcyjnych, ark. Suwa³ki. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Gronkowska-Krystek B.,2005 — Badania petrograficzno-litologiczne osadów czwartorzêdowych, ark. Górowo I³aweckie (62). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Halicki B.,1950 — Z zagadnieñ stratygrafii plejstocenu na Ni¿u Europejskim. Acta Geol. Pol., 1, 2: 106–127. Halicki B.,1960 — Zagadnienie interstadia³u mazurskiego. Zbiór prac i komunikatów treœci geologicznej. Pr. Muzeum Ziemi, 1: 107–125. Janczyk-Kopikowa Z.,1996 — Ciep³e okresy w mezoplejstocenie pó³nocno-wschodniej Polski. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 373: 49–66. Kacprzak L., Honczaruk M.,2006 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Górowo I³aweckie (62) (wraz z Objaœnieniami). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Karaczun K., Kubicki S., Ryka W.,1975 — Mapa geologiczna pod³o¿a krystalicznego platformy wschodnio- europejskiej w Polsce. Inst. Geol., Warszawa. Kondracki J.,1948 — Przegl¹dowa Mapa Geologiczna Polski 1:300 000, ark. Gi¿ycko, wyd. A. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. Kondracki J.,1957 — Pojezierze Mazurskie jako region naturalny. Geogr. w Szk., 10, 5: 226–240. Kondracki J.,1972a — Pojezierze Mazurskie. W: Geomorfologia Polski. 2. Ni¿ Polski. PWN, Warszawa. Kondracki J.,1972b — Pojezierze Litewskie. W: Geomorfologia Polski. 2. Ni¿ Polski. PWN, Warszawa. Kondracki J.,2009 — Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Kubicki S., Ryka W.,1982 — Atlas geologiczny pod³o¿a krystalicznego polskiej czêœci platformy wschodnioeuro- pejskiej. Wyd. Geol., Warszawa. Kubicki S., Ryka W., Znosko J.,1972 — Tektonika pod³o¿a krystalicznego prekambryjskiej platformy w Polsce. Kwart. Geol., 16, 3: 523–541. Lisicki S.,1997 — Pleistocene of the Mr¹gowo Lakeland. Geol. Quart., 41,3. Lisicki S.,2003 — Litotypy i litostratygrafia glin lodowcowych plejstocenu dorzecza Wis³y. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 177. Majewska A.,2009 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Toprzyny (35) (wraz z Objaœnieniami). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Makowska A.,1984 — Osady morskie i rzeczne w rejonie Doliny Dolnej Wis³y. W: Budowa geologiczna Polski. 1. Stratygrafia. 3b. Kenozoik. Czwartorzêd. Inst. Geol., Warszawa. Makowska A.,1986 — Morza plejstoceñskie w Polsce – osady, wiek, paleogeografia. Pr. Inst. Geol., 120. Makowska A.,1992 — Stratygrafia m³odszego plejstocenu Dolnego Powiœla i Wzniesienia Elbl¹skiego w œwietle dotychczasowych prac kartograficznych i wiertniczych. Kwart. Geol., 36, 1: 97–120. Makowska A., Rabek W.,1990 — Osady morskie interglacja³u eemskiego i pozycja stratygraficzna i³ów elbl¹skich (Yoldiowych) na podstawie otworów w Pêklawie i Pagórkach (Wzniesienia Elbl¹skie). Kwart. Geol., 34, 2: 305–324.

30 Mañkowska A., S³owañski W.,1977 — Mapa Geologiczna Polski 1:200 000, ark. Lidzbark Warmiñski, wyd. A. Inst. Geol., Warszawa. Mañkowska A., S³owañski W., 1979 — Objaœnienia do Mapy Geologicznej Polski 1:200 000, ark. Lidzbark Warmiñski. Inst. Geol., Warszawa. Mojski J.E.,1969 — Stratygrafia zlodowacenia pó³nocnopolskiego na obszarze Ni¿u Polskiego i wy¿yn œrodkowopol- skich. Biul. Inst. Geol., 220: 115–162. Mojski J.E., Rühle E.,1965 — Atlas geologiczny Polski. Zagadnienia stratygraficzno-facjalne. 12. Czwartorzêd. Inst. Geol., Warszawa Po¿aryski W.,1974 — Budowa geologiczna Polski. 4. Tektonika. 1. Ni¿ Polski. Wyd. Geol., Warszawa. Rabek W.,2002 — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. ¯elazna Góra (33). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Rabek W.,2003 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. ¯elazna Góra (33). Pañstw. Inst. Geol., War- szawa. [dokument elektroniczny] Rabek W.,2009 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Orneta (97) (wraz z Objaœnieniami). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Rabek W.,M³yñczak A., 2002 — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Pie- niê¿no (61). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Rabek W.,M³yñczak A., 2003 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Pieniê¿no (61). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny] Roszko L.,1968 — Recesja ostatniego l¹dolodu z terenu Polski. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 74: 65–95. Rühle E., 1955 — Przegl¹d wiadomoœci o pod³o¿u czwartorzêdu pó³nocno-wschodniej czêœci Ni¿u Polskiego. Biul. Inst. Geol., 70. Rühle E.,1974 — Pokrywa kenozoiczna. W: Ska³y platformy prekambryjskiej w Polsce. 2. Pokrywa osadowa (A. £asz- kiewicz, red.). Pr. Inst. Geol., 74: 186–226. Ryka W.,1982 — Prekambryjska ewolucja platformy wschodnioeuropejskiej w Polsce. Kwart. Geol., 26, 2: 257–272. S³odkowska B.,2005 — Wyniki analiz palinologicznych próbek osadów paleogenu z arkusza SMGP G³êbock (34), profil Augamy-1. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. S³owañski W.,1977 — Mapa Geologiczna Polski 1:200 000, ark. Lidzbark Warmiñski, wyd. B. Inst. Geol., Warszawa. S³owañski W.,1981 — Czwartorzêd na Mazurach. Biul. Inst. Geol., 321. Stasiak J.,1969 — Wp³yw warunków wodnych na roœlinnoœæ póŸnego glacja³u i holocenu pó³nocno-wschodniej Pol- ski. Prz. Geogr., 41, 1: 93–100. Tyski S. (red.),1969 — Synekliza peryba³tycka. 1. Budowa Geologiczna. Pr. Geostr. Inst. Geol. Winter H., 2005 — Opracowanie dotycz¹ce analizy palinologicznej próbek z profilu Augamy i sondy Drwêca, ark. G³êbock (34), SMGP 1:50 000. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. Zwierz S.,1953 — Przegl¹dowa Mapa Geologiczna Polski 1:300 000, ark. Gi¿ycko, wyd. B. Inst. Geol., Warszawa.

31

20o15' 20o30' 54o 54o 30' 30'

54o 54o 20' 20' 20o15' 20o30'