PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY MARCIN HONCZARUK, LESZEK KACPRZAK G³ówny koordynator Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski — A. BER Koordynator regionu Polski pó³nocno-wschodniej i wschodniej — S. LISICKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz G³êbock (34) (z 1 fig., 2 tab. i 2 tabl.) WARSZAWA 2014 Autorzy: Marcin HONCZARUK, Leszek KACPRZAK Przedsiêbiorstwo Badañ Geofizycznych w Warszawie Oddzia³ Kartografii Geologicznej, Geodezji i Sozologii ul. Jagielloñska 76, 03-301 Warszawa Redakcja merytoryczna: Agnieszka MIROWSKA Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor ds. pañstwowej s³u¿by geologicznej mgr in¿. A. PRZYBYCIN ISBN 978-83-7863-357-0 © Copyright by Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa 2014 Przygotowanie wersji cyfrowej: Jadwiga GAC-JACHOWICZ, Sebastian GURAJ SPIS TREŒCI I. Wstêp ......................................................... 5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu ......................................... 9 III. Budowa geologiczna .................................................11 A. Stratygrafia ....................................................11 1. Paleogen ....................................................11 a. Paleocen ..................................................12 Paleocen œrodkowy (zeland) .......................................12 b. Oligocen...................................................12 2. Czwartorzêd ..................................................12 a. Plejstocen ..................................................12 Zlodowacenia najstarsze .........................................12 Zlodowacenie Narwi .........................................12 Stadia³ dolny ............................................13 Stadia³ górny ............................................13 Zlodowacenia po³udniowopolskie ....................................13 Zlodowacenie Nidy ..........................................14 Stadia³ dolny ............................................14 Stadia³ górny ...........................................14 Zlodowacenie Sanu 1 .........................................15 Stadia³ dolny ............................................15 Zlodowacenie Sanu 2 .........................................16 Stadia³ dolny ............................................16 Stadia³ górny ............................................16 Interglacja³ wielki .............................................17 Interglacja³ mazowiecki ........................................17 Zlodowacenie Liwca .........................................17 Interglacja³ Zbójna ..........................................18 Zlodowacenia œrodkowopolskie ......................................18 Zlodowacenie Odry ..........................................19 Stadia³ dolny ............................................19 Stadia³ górny ............................................19 Zlodowacenie Warty .........................................19 Stadia³ dolny ............................................20 Stadia³ œrodkowy .........................................20 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ......................................20 Zlodowacenie Wis³y ..........................................20 Stadia³ œrodkowy .........................................21 Stadia³ górny ............................................21 b. Czwartorzêd nierozdzielony ........................................23 c. Holocen ...................................................23 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu .....................................24 C. Rozwój budowy geologicznej ...........................................25 IV. Podsumowanie ....................................................29 Literatura ......................................................29 SPIS TABLIC Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000 Tablica II — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 I. WSTÊP Obszar arkusza G³êbock Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000 (SMGP) znajduje siê pomiêdzy 20°15'–20°30' d³ugoœci geograficznej wschodniej a 54°20'–54°30' szerokoœci geogra- ficznej pó³nocnej. Znaczna czêœæ jego powierzchni nale¿y do Rosji (obwód kaliningradzki). W grani- cach Polski znajduje siê po³udniowa czêœæ charakteryzowanego obszaru o powierzchni oko³o 115 km2. Wed³ug podzia³u fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2009) analizowany teren jest po³o¿ony w obrêbie podprowincji Pobrze¿a Wschodnioba³tyckie, w makroregionie Nizina Staropruska i mezo- regionach: Wzniesienia Górowskie i Nizina Sêpopolska. Administracyjnie omawiany teren obejmuje powiaty: braniewski z gmin¹ Lelkowo i bartoszyc- ki z gmin¹ Górowo I³aweckie, nale¿¹ce do województwa warmiñsko-mazurskiego. W pó³nocno- -wschodniej czêœci obszaru arkusza znajduje siê rezerwat przyrody „Jezioro Martwe”. Obejmuje on torfowisko poroœniête lasem, w centrum którego znajduje siê jezioro, od którego nazwê wzi¹³ rezer- wat. Wœród unikalnego zbiorowiska roœlin torfowiskowych wystêpuj¹ relikty epoki lodowcowej, np. malina moroszka. Znaczna czêœæ terenu arkusza znajduje siê w granicach „Obszaru Chronionego Kraj- obrazu Wzniesieñ Górowskich”. Ochronie podlega tu specyficzny krajobraz przypominaj¹cy obszary górskie, z bogat¹ flor¹ charakteryzuj¹c¹ siê wystêpowaniem wielu gatunków roœlin borealno-górskich oraz licznej grupy roœlin œrodkowo-zachodnioeuropejskich. W granicach arkusza ustanowiono dwa pomniki przyrody o¿ywionej: topolê bia³¹ i buk. W sk³ad europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000 wchodzi niemal ca³y obszar arkusza G³êbock. Omawiany teren obejmuje fragment obszaru spe- cjalnej ochrony ptaków ,,Ostoja Warmiñska” o powierzchni 145 342 ha. W okresie lêgowym gniazduje tu 800–900 par bociana bia³ego, co stanowi 2% populacji krajowej tego gatunku. Badania na obszarze arkusza zosta³y wykonane na podstawie projektu prac geologicznych za- twierdzonego decyzj¹ Ministra Œrodowiska DG/kok/AO/489-NY-12-2001 z dnia 31.10.2001 r. Z obszaru arkusza zebrano profile 15 otworów wiertniczych, w tym 14 otworów hydrogeo- logicznych i jednego kartograficznego, wykorzystano dokumentacje dwóch z³ó¿ kopalin ilastych 5 ceramiki budowlanej oraz sprawozdanie z poszukiwania piasków i ¿wirów w okolicach miejscowoœci Pare¿ki (zakoñczone wynikiem negatywnym). Wziêto te¿ pod uwagê wyniki prac wykonanych w ra- mach realizacji arkuszy: ¯elazna Góra (33) – Rabek (2002, 2003), Pieniê¿no (61) – Rabek, M³yñczak (2002, 2003), Górowo I³aweckie (62) – Kacprzak, Honczaruk (2006) i Toprzyny (35) – Majewska (2009). Terenowe prace kartograficzne zosta³y wykonane w latach 2003–2005 (Przedsiêbiorstwo Ba- dañ Geofizycznych w Warszawie). W tym czasie zosta³ skartowany obszar o powierzchni oko³o 115 km2. W celu szczegó³owego rozpoznania budowy geologicznej wykonano i opisano 547 punktów dokumentacyjnych, w tym 465 sond rêcznych o g³êbokoœci od 2,0 do 3,0 m (o ³¹cznym metra¿u 930,0 m) i 82 sond mechanicznych o g³êbokoœci od 3,0 do 25,0 m (o ³¹cznym metra¿u 700,0 m). Ponadto oczyszczono i opisano œciany dziesiêciu ods³oniêæ i punktów eksploatacji kopalin. Œrednia gêstoœæ punktów dokumentacyjnych wynios³a oko³o 5 punktów na km2. Wykaz wybranych punktów doku- mentacyjnych przedstawiono w tabeli 1. W zachodniej czêœci terenu arkusza przeprowadzono prace poszukiwawcze kredy jeziornej, na- wiercono jednak torfy podœcielone i³ami i mu³kami ilastymi. Poszukiwania i badania torfowisk zo- sta³y przeprowadzone na obszarze ca³ego arkusza. Dokumentacje tych prac s¹ zebrane w Instytucie Melioracji U¿ytków Zielonych w Falentach pod Warszaw¹. W celu okreœlenia przybli¿onej g³êbokoœci zalegania osadów paleogenu, rozpoziomowania osa- dów czwartorzêdowych na poziomy glacjalne oraz wyznaczenia lokalizacji otworów kartograficz- nych wykonano 44 sondowania geoelektryczne-elektrooporowe (SGE typu Schlumberger’a) o rozsta- wach AB/2 = 640–1260 m w jednym ci¹gu o d³ugoœci oko³o 15 km, pokrywaj¹cym siê z lini¹ przekroju geologicznego A–B (Farbisz, 2005). W celu udokumentowania pe³nego profilu osadów czwartorzê- dowych i okreœlenia g³êbokoœci stropu utworów podczwartorzêdowych w 2004 r. wykonano otwór kartograficzny 5 (Augamy) o g³êbokoœci 241,5 m (fig. 1). W celu scharakteryzowania litologicznego, genetycznego i stratygraficznego utworów czwarto- rzêdu i paleogenu pobrano 97 próbek z rdzenia wiertniczego uzyskanego z otworu kartograficznego. Badaniom litologiczno-petrograficznym (Gronkowska-Krystek, 2005) poddano 82 próbki, dla któ- rych wykonano analizê uziarnienia, stopnia obtoczenia ziaren kwarcu, zawartoœci wêglanów, sk³adu frakcji ciê¿kiej, a dla glin zwa³owych równie¿ sk³adu petrograficznego ¿wirów o œrednicy 5–10 mm. Analizê palinologiczn¹ 13 próbek osadów czwartorzêdowych wykona³a Winter (2005), a dwóch pró- bek osadów paleocenu – S³odkowska (2005). Najstarszym opracowaniem geologiczno-kartograficznym obejmuj¹cym obszar, na którym wy- konano zdjêcie kartograficzne jest Przegl¹dowa Mapa Geologiczna Polski 1:300 000, arkusz Gi¿ycko, wydanieAiB(Kondracki, 1948; Zwierz, 1953) wraz z mapami podstawowymi w skali 1:100 000. 6 Tabela 1 Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych (sond mechanicznych) Numer Lokalizacja Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi na mapie w notatniku (miejscowoœæ) (m n.p.m.) (m) geologicznej terenowym 1 180 G³êbock 124,0 8,0 Przekrój geologiczny A–B 2 178 Robity 115,0 14,0 Przekrój geologiczny A–B 3 173 Augamy 124,0 20,0 Przekrój geologiczny A–B Gliny zwa³owe – stadia³ górny 4 176 Robity 135,0 20,0 zlodowacenia Wis³y Gliny zwa³owe – stadia³ górny 5 166 Galiny 165,0 6,0 zlodowacenia Wis³y Piaski, mu³ki i gliny zwa³owe 6 160 Galiny 182,0 4,0 kemów – stadia³ górny zlodowacenia Wis³y Piaski, ¿wiry i gliny wodnomorenowe