\

DIANC O COLDITZ CYNNWYS

Castell Colditz 2 i Caer uchel gref 4 O ddydd i ddydd 6 MI9 - Ysgol Ddianc 10 Creu argraff 1S Carcharorion mewn cuddwisgoedd 14 Mynd dan ddaear 18 Drwy’r ffenestr 88 Hedfan allan! 84 Y rhai a ddihangodd 88 4 Rhydd o’r diwedd 30 Geirfa 31

Ariennir yn Rhannol gan Mynegai 38 Lywodraeth Cymru Part Funded by Welsh Government

Ariennir yn rhannol gan Lywodraeth Cymru fel rhan o’i Jane Penrose rhaglen gomisiynu adnoddau addysgu a dysgu Cymraeg a dwyieithog

' U : . Yn ystod yr Ail Ryfel Byd (1939-1945), ceisiodd 300 o

©Äif1L3L (MSffl garcharorion rhyfel ddianc o garchar yn yr Almaen. Dim ond 32 Iwyddodd i wneud hynny heb gael eu dal. Mae’n rhyfeddol fod unrhyw un wedi llwyddo i ddianc o gwbl gan fod y carchar hwn yn cael ei ystyried fel y carchar diogelaf yn yr Almaen. Fe’i lleolwyd mewn hen gastell o’r enw Colditz.

Mae’r llyfr hwn yn adrodd hanes y cynlluniau rhyfedd, Chwa rae bod yn gwych a gwallgof a wnaed Mae h öarcharor i ddianc o Colditz. ddianc »C<ídtewedirfrfa'Wydd0d‘ii y” rhyfeddo, „a ff„° ^fyd-cnwog ac njfer o lyfrau am , fuglen- Ysgrife, nnwyd floaduriaid eu huf „ ' rhai oh™y tttgauy | Ysgrifennodd Pat . ddihangodd, nifer 0 /vf m,iWr Prydein’g a Addaswyd rhaiohn ^ CoJditz. ffîlm. Dyfejsj0(jd PaTg^êmf rh!gJenni teledu a ^PefromColdU °‘’r enw '2- Roedd ooblogaidd iaw ” yn y dyddiaff y" cyfrifiaduroI. ^"fiyngaiiwcff*!™0 Cynllun Colditz ■ m CAER UCHEL w 6REF ffos sych

> f gwylio ward salwch Dewisodd yr Almaenwyr Gaste:: Co!dìtz fel y lle perffaith clochdy ar gyfer carchar diogehvch cwys gan fod ei leoliad yn

> f golygu y byddai’n anodd ìawn dìanc oddi yno. grisiau i iV seleri

■ Edrychwch ar y rhwystrau y byddai'n rhaid i chi eu goresgyn petaech chi eisiau dìanc o Colditz: ymarfer t EUI I • Adeiladwyd carchar Colditz ar ben craig uchel corff ceüoedd celloedd i pì ' - , carcharorion • Gwnaed y waliau o gerrig ac roeddynt yn 3 metr o drwch >' 3 carcharu • Roedd ffos sych o amgylch waliau’r castell tyr unigol • Roedd wal gerrig uchel iawn wrth ymyl y ffos theatr y • Roedd cwymp o bron i 10 metr yr ochr arall i’r wal gerrig carchar • Roedd taith o 320 cilometr i’r ffin ddiogel agosaf y ' \ cegin y carcharorion tíg- • Roedd gwarchodlu o filwyr Almaenig y tu mewn i’r cegin wMÌÊMi&äâr* carchar a olygai fod mwy o warchodwyr na Almaenwyr . 0 charcharorion! o • Gosodwyd lleolwyr sain o gylch y carchar fel gallai’r gwarchodwyr glywed sŵn unrhyw un yn tyllu twnnel m. v neu’n chwalu wal A storfeydd

• Roedd gwarchodwyr arfog â chŵn ffyrnig ar JÊ -j V. Z 'ŵc batrôl yn y mannau agored drwy’r amser : • Cofrestrwyd pawb bedair gwaith y diwrnod : iard Almaenwyr j • • j ■ r i . er rnwyn sicrhau na ddihangodd neb Êi . AUwedd -x- x x weiren • Amgylchynwyd llety’r carcharorion gan bigog weiren bigog. W gwarchodwr V ■ .î lletyV gwarchodwyr j m llifolau —...... -~T~...... “ ffos sych h: . — Milwyr oedd carcharorion Colditz ac roedd y byd yng nghanol rhyfel. 'i n 0 DDYDDIDDYDD Credai rhai ei bod hi n ddyletswydd arnynt i ddianc a dychwelyd i’r ffrynt i ymladd. Ceisiodd eraill ddianc gan eu bod wedi diflasu arfywyd caled " — plB Colditz ac yn dyheu i weld eu ffrindiau a’u teuluoedd unwaith eto. Roedd bywyd yn Colditz yn golygu treulio llawer o amser yn rhynnu, llwgu a Os oedd dianc o Coldiz theimlo’n ddiflas. mor anodd, pam Roedd y celloedd ble cysgai’r carcharorion yn orlawn a gorchuddiwyd y ceisiodd cymaint o ffenestri bychan gyda bariau haearn. Hyd yn oed pan weithiai’r trydan, garcharorion wneud Wedi’r cwbl, pe daliwyd nhw roedd y golau mor bŵl fel na allai’r dynion ddarllen. Doedd fawr o wres. hynny? fe’u clowyd ar eu pen eu Treuliai nifer o’r dynion cymaint o amser â phosib yn eu dillad, yn y gwely, hunain, mewn ystafell dywyll, yn ceisio cadw’n gynnes. oer yn y seler, gyda dim Chwaraeon ond matres denau a bwced.

Saethwyd un carcharor wrth Câi’r dynion fynd allan i’r iard i ymarfer corff bob diwrnod. lard o’r un maint â chwrt tennis oedd hon. Fe’i hamgylchynwyd gan waliau uchel, iddo geisio dianc. Felly pam mentro? felly doedd yr haul ddim yn ei chyrraedd am fwy na rhyw awr y dydd. Yma byddai’r dynion yn ymarfer chwaraeon megis pêl-droed, criced, pêl foli, ymladd cleddyfau a stolbel. Adloniant Pan nad oeddynt yn ymarfer corff, byddai’r carcharorion yn chwarae cardiau neu’n perfformio dramâu yn y theatr dros dro. Byddent yn tynnu coes eu gwarchodwyr Almaenig ('pryfocio lembos’ oedd yr enw am hyn) ac yn trefnu diangfeydd, wrth gwrs. ______y carcharorion yn chwarae pêl foli yn y cwrt

golygfa o r cwrt o ystafell carcharor 7 Prydau bwyd Rhywbeth tebyg i hyn fyddai’r Doedd y prydau bwyd ddim yn rhywbeth i edrych ymlaen ato yn Coldte. carcharorion yn ei gael i’w fwyta’n Llwgu cymaint nes gallwn y carchar ddim yn ddigon i fodloni plentyn, heb sôn am Doedd dognau’ ddyddiol: fwyta soffa! blâsai’r bwyd yn erchyil. Anfonai’r Groes Goch barseli gyda bwyd ddyn, a /3recWoyt • te neu goffi Byddai’r carcharorion wastad ar Iwgu ychwanegol at y carcharorion . Câi’r carcharorion ddefnyddio’r ceginau a î • 2-3 tafell o fara Almaenig a byddent yn colli llawer o bwysau. byddai criwiau bychan o ddynion yn ymgynnull, dewis cogydd, a gwneud gyda haenen denau o Dywedodd un carcharor, yr yn fawr o’r bwyd oedd ganddynt. fenyn neu fargarîn arni • jam neu bast, petaech Uwchgapten Neal: "Roedd gennym chi’n Iwcus soffa’ yn ein hystafell wedi’i gwneud o focsus y Groes Goch ac wedi’i stwffio Cinio I gyda llysiau sych...roedd y bwyd mor • cawl Almaenig, oedd yn ffiaidd fel na allem ei stumogi, er ein denau, dyfrllyd, di-flas a heb fawr o faeth ynddo bod ni ar lwgu...tua’r diwedd, pan oedd • tafellofara pethau’n ddrwg ofnadwy, rhwygon ni’r darn o gaws soffa a bwyta ei er chynnwys!” Yr ateb mewn Smarties®!

M19 - YSGOL DDIANC Un diwmod, derbyniodd y carcharor Rupert Barry barsel. Roedd paced o Smarties® a phecyn o hancesi gydag ymylon gwahanol liwiau yn y parsel. Roedd neges gudd hefyd yn dweud wrtho am roi’r Smarties® a’r hances oedd â’r o Yn ystod yr Ail Ryfel Byd roedd adran yn y llywodraeth o'r un ymyl lliw mewn powlen o ddẅr. Ymhen ychydig eiliadau, enw M19. Hi oedd yn gyfrifol am helpu carcharorion rhyfel ^^^mddangosodd negeseuon cudd ar yr hances! Prydeinig i ddianc. Dyfeisiodd gweithwyr M19 declynnau rhyfeddol a ffyrdd gwych o guddio gwrthrychau defnyddiol. Gellid postio’r rhain i'r Dyma record gerddorol. Petaech chi’n plicio’r haenen allanol, byddech yn carcharorion rhyfel wedi'u cuddio mewn eitemau diniwed, er darganfod map, arian, neu mwyn osgoi codi amheuaeth y gwarchodwyr Almaenig. ddogfennau pwysig eraill y Bu nifer o’r pethau a anfonodd M19 at y carcharorion yn help iddynt i ddianc.

Dyma rai o’r eitemau a bostiwyd at .«Mgpa I >• I.NMII \M II garcharorion Colditz. Allwch chi ddyfalu l\|H*\ beth a guddiwyd ynddyn nhw?

1 siocledi 2 cardiau chwarae 3 caniau o fwyd 4 setiau gwyddbwyll 5 llyfrau

} Atebion ar dudalen 32

10 CREU AR6RAFF

Gwnaed rhai o’r diangfeydd o Colditz o ganlyniad i eitemau a ffugiwyd - megis allweddi neu gardiau adnabod. Roedd angen offer arbennig i ffugio eitemau fel yma gan amlaf. Roedd yn rhaid i garcharorion Colditz ddefnyddio offer llawer symlach.

Jeli defnyddiol

Gallwch wneud mwy gyda jeli na dim ond ei fwyta! cyngor cyfrinachol CEDULA DE IDENTIDAD Yn Colditz roedd o’n rhan hanfodol o’r offer ffugio. Dyma sut mae gwneud copi’au o fapiau gyda jeli. Gwnewch yn siŵr eich bod yn W»«* «î«l Inmu4« *uloä« oensciTo defnyddio jeli blas lemwn er mwyn | 1. Derbyniwch fap gan M19 wedi’i guddio mewn set wyddbwyll. î i’r inc ddangos ar yr wyneb. Byddai I. 0. 2. Paratowch slabyn o jeli er mwyn gallu pwyso’r map arno. ?2 r° ‘ jeli cyrains duon yn rhy dywyll! ri' s Pwyswch yn ddigon caled i adael argraff. l 3. Pliciwch y map yn ôl yn ofalus gan wneud yn siŵr ei fod yn gadael argraff mewn inc. Pan geisiodd Mike Sinclair ddianc wedi’i Ctruuto çat <*» R, .1 C.OuVrclo. V^. .V. d.E.yTVt. * < wisgo fel gwarchodwr Almaenig ...... ——...... «BÍ dúf ,tr át rttafa .^T.Q * .VÄ>T.C 4. Yna pwyswch ddarn o bapur plaen ar y jeli. •' Çtf jel'fel na al1 neb ddarganfod yr hyn a wnaethoch! cardiau adnabod ffug. :3 m î ■J3 / cerdyn adnabod ffug 28 ■

i i Cenedl: F-fre^gig r Ffordd ddewr iawn o ddianc o Colditz oedd gwisgo L : cuddwisg a cherdded drwy’r brif fynedfa, heibio i r holl ! Dyddiad y ddihangfa: AAelne-fl^, I9*fi warchodwyr. Dychmygwch pa mor ofnus y byddech chi n Dull: Wedi'i wisgo -fel d^v\es I teimlo, yn gobeithio na fyddai neb yn sylweddoli mai carcharor mewn cuddwisg oeddech chi. Dyma hanes rhyfeddol dau garcharor geisiodd ddianc fel hyn.

Yr hen ddynes fach flewog fawr Am wythnosau cyn iddo geisio dianc, gellid gweld yr is-gapten Boulé yn cerdded o gwmpas yr iard ymarfer mewn dull rhyfedd - iawn. Cymerai gamau bychain, gan gadw’i bengliniau gyda’i gilydd. Ymddengys mai ymarfer cerdded fel dynes ydoedd, fel y gallai ddianc wedi’i wisgo fel un!

Eilliodd ffrind Boulé ei locsyn hir sidanaidd a’i roi iddo i wneud gwalltffug. Dygwyd dillad merched o gwpwrdd props y theatr. Wedi iddo wisgo’i guddwisg, llithrodd Boulé ymaith yn ystod yr awr ymarfer corff a cherdded drwy’r giatiau. Credai’r holl warchodwyr mai dynes ydoedd!

Yn anffodus, gollyngodd ei oriawr. Gwaeddodd swyddog Prydeinig (na wyddai mai carcharor ar ffo oedd y ’ddynes’) arno mewn Almaeneg gan dynnu sylw at yr oriawr yn boléit. Sylwodd y gwarchodwyr Almaenig nad oedd y ddynes yn ymateb. Rhedasant i w chanlyn ‘hi’ er mwyn dychwelyd yr oriawr a dyna pryd darganfuwyd cyfrinach Boulé! Cosbwyd .Boule drwy ei gloi mewn cell ar ei ben ei hun am bythefnos. 14

. _ s-aassr-- n ; ŵ. F-î. íi.- — --srai V-' Roedd dau garcharor Prydeinig arall yn mynd i ddianc gyda Sinclair wedi’u yyOADTJB- gwisgo fel gwarchodwyr Almaenig. Bwriadent ddringo drwy eu ffenestr MiKe Si^cìair Garcharor: X^9ŵP+en gyda chynfasau gwely wedi’u clymu i'w gilydd. Yna byddai Sinclair, yn esgus bod yn Rothenberger, yn dweud wrth y gwarchodwyr wrth y giât eu Cenedl: Pr^denAig bod yn cael eu rhyddhau o’u shifft gan fod y gwarchodwyr ffug yn cymryd ddihangfa: Mai ned, drosodd. Unwaith byddai’r gwarchodwyr ffug yn eu lle, byddent yn gadael Dyddiad y rchodwr AlrAae1019 i hynny a allent o garcharorion ddianc dnwy’r brif fynedfa. Dull: Wedi'i ^sop fei gv/a Fodd bynnag, gwrthododd y gwarchodwyr Almaenig adael pan orchmynnodd Sinclair nhw i wneud hynny, gan ddweud iddynt dderbyn gorchymyn i aros. Gwnaeth Sinclair sioe fawr, gan weiddi arnynt fel Rothenberger. Ymddangosodd y gwir Rothenberger yn y pen draw a / sylweddolodd pawb beth oedd ar droed. Saethwyd Sinclair yng nghanol y

, dryswch ond goroesodd a gwnaeth ymdrech arall i ddianc. Hon fu ei ymdrech olaf fodd bynnag, gan iddo gael ei saethu a’i ladd tra’n ceisio dianc dros y ffens.

Dal y Cadno Coch! Câi’r carcharor Prydeinig, yr Is-gapten Mike Sinclair, ei adnabod fel y Cadno Coch. Treuliodd ei holl amser yn Colditz yn ceisio dianc. Ei ymdrech fwyaf beiddgar oedd wedi’i wisgo fel un 0 warchodwyr mwyaf dychrynllyd y carchar, Stabsfeldwebel Rothenberger.

Roedd Sinclair eisoes yn rhugl mewn Almaeneg a threuliodd wythnosau n astudio Rothenberger yn ofalus er mwyn medru efelychu ei ystumiau, y ffordd y cerddai a siâp ei wyneb wrth fynegi i hun. Helpodd y carcharorion eraill Sinclair i wneud mwstash ffug, iwnifform Almaenig, reiffl Almaenig ffug a llawddryll ffals â gwain. Gwnaethon nhw fotymau, bathodynnau, medalau a byclau belt hefyd. Trodd Sinclair yn 38 Rothenberger! r. MYND DAN DDAEAR

Tyllu twnnel oedd un o'rffyrdd mwyaf poblogaidd o ddianc o Colditz. Roedd hyn yn anodd am nifer o resymau: • Roedd yn rhaid i’r twnnel fod yn yr union le iawn er mwyn sicrhau na fyddai'rffoaduriaid yn ymddangos yn llety’r gwarchodwyr! • Rhaid oedd tyllu gyda thŵls a wnaed o ba ddefnyddiau bynnag y gallai’r carcharorion gael gafael ynddynt

Rhaid oedd cael gwared â’r pridd a dyllwyd

• Roedd rhaid tyllu’n dawel iawn

• Roedd yn rhaid i’r twnnel fod yn ddiogel. '•'rg" I d ö-rjS ~ Clochdy ; O O S Ymhen amser, sylweddolodd yr Almaenwyr fod y Ffrancwyr yn '1 c" §—igJMn o (Tj ■ tyllu twnnel yn rhywle yn y castell ac roeddynt yn benderfynol

□ Y twnnel o’r awyr m i o’i ddarganfod. Ar y 15fed o lonawr, 1942, daeth y gwarchodwyr □/ Petaech chi’n chwilio am geg twnnel, ( Almaenig o hyd iddo drwy siafft rhaff y gloch. Roedd hi wedi canu arnynt! oni fyddech chi’n edrych amdano ar fl y ||awr? Dyna’n union pam gwnaeth Pan ddarganfuwyd y twnnel, roedd o’n 44 metr o hyd. Dim ond

naw carcharor Ffrengig gychwyn eu 1 14 metr arall oedd angen ei dyllu cyn byddai’r carcharorion wedi twnnel nhw ar ben y Clochdy uchel ei gwblhau. Ì J ym 1941! Credent na fyddai neb yn chwilio amdano yn y fan honno. Roedd gan y Clochdy siafft, ble crogai rhaff ri y twnnel o’r Clochdy y gloch. Defnyddiodd y carcharorion y / .■ siafft yma i fynd â’u twnnel i lawr i lefel y ddaear. Yna aethon nhw i mewn i’r capel islaw dnwyddo.

& u Âi’r twnnel drwy seler win o dan y %8i» capel. Roedd i fod i ddod allan yn —— y parc y tu hwnt i’r castell.

Gweithiodd y tîm Ffrenging ar eu twnnel am wyth mis. Cuddient y rwbel mewn ■ Wav/ svJ- ystafell yn yr atig. Er mwyn cuddio’r sŵn, Carctiaron: ; byddai’r carcharorion eraill yn chwarae Cenedl: cerddoriaeth uchel tra tyllai’r tîm. Caniau i Xorẃv/r, ddihangfa: Mebeí'O, m bwyd a rhawiau cartref a ddefnyddiwyd Dyddiad y i dyllu a gwnaed llifiau o gyllyll bwrdd. Dull: Tv/v^v^e\ Byddai’r carcharorion yn fflachio golau i fybuddio’i gilydd fod gwarchodwr yn agosáu. . V '• i- v« ’-1IÌ'pmsm^■: V ■tv3 :•. Yn ôl yn ei gell, paciodd Bruce ef ei hun a rhaff o gynfasau gwely bocs tebyg i’r un y :•* hir yn un o focsys y Groes Goch. cuddiodd Bruce Tra tyllai rhai carcharorion dwneli, ceisiai îM/:'':.'r m ynddo Fe’i cludwyd i’r atig gan rai o’r eraill ddianc drwy eu ffenestri. Fel arfer, ^ '-'«O- r-Sr'. ÍTV *rr—HiTy •- gwarchodwyr, heb i neb amau dim. byddai carcharorion Colditz yn dangos 'V' Unwaith yr oedd o ar ei ben ei hun digon o ddychymyg a phenderfyniad i yn yr atig, gollyngodd Bruce y rhaff oresgyn unrhyw n/vystrau. • drwy’r ffenestr a dianc i’r dref. Y diwrnod canlynol, daeth y gwarchodwyr o hyd i’w focs gwag gyda nodyn yn dweud: Llifiai carcharorion drwy fariau k íf»! Tybiodd Bruce ei fod haearn y ffenestri â llafnau rasal. f o’n ddyn rhydd ond yn Roedd angen cannoedd o lafnau i anffodus, anghofiodd fynd Dydw i yn wneud hyn. Gwnaed rhaffau allan o â’r rhaff gydag ef. Gwelodd Mof fiV awyt'gy'-cío gynfasau gwely wedi’u clymu i’w un o ferched y dref y rhaff gilydd fel y gallai’r carcharorion CoUitz- yn crogi allan o’r ffenestr ostwng eu hunain i’r ddaear yn ; rhaff gynfasau yn yn a’i riportio. Daliwyd Bruce ddiogel. Colditz H w y V Tc» w f! wythnos yn ddiweddarach.

Ceisio dianc gyda bocs y Groes Goch ’FFELUFFESTHLfíU Ym 1942, penderfynodd y gwarchodwyr Almaenig PPOADUR V fod gan y carcharorion ormod o eiddo personol yn eu celloedd. Felly gorchmynnwyd fod yn rhaid i’r Carcharor: eiddo yma gael eu pacio ym mocsys y Groes Goch Sw^ddog tted-fan Dominic Bruce a’u storio yn yr atig. Sylweddolodd y carcharor Cenedl: Pr\)deinig Dominic Bruce fod ffenestr y storfa yn lle perffaith DAtWYD i ddianc, ohoni gan ei bod Dyddiad y ddihangfa: A^edi 7-fed, arymyl y castell. Dull: AWcáy\ drw^’r ffewes+r FFEILFFEJETHIAIjy FFOADUR HEDFAN Ä3LLAN! Carcharorion: Bill G-old-fînch oi JoidC Besi Cenedl: Pr^deinÍ0 Dull: H-ed-foin 0o ’r coirchoir mewn gleider Fyddai neb byth wedi dyfalu sut y byddai carcharorion Colditz yn defnyddio gwrthrychau bob dydd er mwyn adeiladu rhywbeth hynodofam. O’r golwg, yn un o atigau y casteil, y tu ôl i wal ffug, roedd Bill Goldfinch a Jack Best wrthi’n brysur yn adeiladu... gleider deuddyn maint llawn!

Roedd Goldfinch a Best yn ffodus fod eu cyd-garcharor, Lorne Bwriadent lansio’r gleider oddi ar y to a’i ddefnyddio i hedfan ar draws Welch, yn arbenigwr ar gleiders. Bu’n help iddynt benderfynu ar Afon Mulde (tua 60 metr islaw). Câi’r gleider ei lansio o ganlyniad i’r egni faint ac adeiladwaith y gleider. a gynhyrchid gan gwymp baddon llawn o goncrit. Drwy ddefnyddio Roedd y gleider bron yn barod pan ryddhawyd carchar Colditz cyfres o bwlis, byddai’r gleider yn cael ei hyrddio ar draws esgynfa wedi’i ar Ebrill 16eg, 1945, gan filwyr Americanaidd. Rhyddhawyd yr gwneud o fyrddau, cyn cyrraedd cyflymdra o 48 cilometr yr awr. holl garcharorion, felly doedd dim angen defnyddio r gleider. 25 ____

Fyddai’r gleider wedi hedfan? “Dyna fendigedig,” dywedodd Bill Goldfinch. “Roeddwn I Penderfynwyd darganfod yr ateb yn 2000, pan wnaeth tîm o wastad wedi credu y byddai’n hedfan. Ond does dim Sianel 4 raglen ddogfen ar Colditz. Adeiladwyd gleider yr un amheuaeth bellach.” fath un union â’r un wnaeth Best a Goldfinch 55 mlynedd yng Roedd gweld hwn yn esgyn ac yn hedfan yn anhygoel,” nghynt, gan ddefnyddio deunyddiau tebyg. Ar yr ail o Chwefror, ychwanegodd Jack Best, 87. “Roedd o’n brofiad gwych i bawb, 2000, lansiwyd y gleider. Gwyliodd Bill Goldfinch a Jack Best yn ond yn enwedig i Bill, oedd wedi’i gynllunio fo.” nerfus i weld a fyddai eu gleider hynod wedi hedfan. Doedd dim eisiau iddynt boeni. Hedfanodd y gleider yn berffaith a glanio’n ddiffwdan. Pat Reid Y ?WAT A DDIHANGODB Darllenoch am y carcharor Prydeinig, Pat Reid, ar dudalen 3. Dihangodd Reid ar Hydref y 14eg, 1942, gyda thri swyddog arall. Sleifiodd y pedwar allan ar do’r gegin Almaenig yn y tywyllwch. Roedd cerddorfa’r carcharorion Prydeinig yn perfformio ar y pryd. Felly, a Iwyddodd unrhyw un i ddianc o Colditz? Llwyddodd cyfanswm Pan dawai’r gerddoriaeth, gwyddai’r pedwar carcharor ei bod hi’n o 32 carcharor i ddianc ond dim ond 15 o’r rheini a ddihangodd o du ddiogel iddynt symud, gan mai dyma’r arwydd iddynt. Er iddynt i furiau’r castell. Dihangodd y gweddill o du allan i r muriau, tra mewn redeg ar draws iard yr Almaenwyr, yng nghanol y llifoleuadau, roeddynt yn aros mewn ysbytai lleol neu’n ymweld â r deintydd. welodd neb mohonynt. Aethant drwy seler â siafft Airey Neave Y swyddog Prydeinig cyntaf i ddianc oedd Is-gapten Airey Neave. Sleifiodd Neave dnwy’rtrapddor yn llwyfan theatr y carcharorion yn dilyn perfformiad. Yna cuddiodd -■ŵ'- yn nhŷ’r gwarchodwyr cyn gadael

wedi’i wisgo fel swyddog Almaenig. :M.'; ■ Twyllwyd y gwarchodwyr a martsiodd Neave yn syth allan o’r gwersyll. Daliodd drên i’r Swistir a chyrraedd yn ddiogel ddeuddydd yn ddiweddarach. ,------Neave yn ei iwnifform KKt<;i i JTEITHIAU Almaenig ffug. FFOADUR v ì .

Carcharor: p+en Are^ N/eave

Cenedl: Pryieirug

Dyddiad y ddihangfa: Xonawr sed, 194^ v7 Diill: Wedi’i vJtsop -fel s^ááoo^ Al^aeni^ DuU: y\ âi person $Ŵ

1 r í RHYDD O’R DIWEDD

Cyrhaeddodd milwyr Americanaidd dref Colditz yn Ebrill argraff marc neu ôl gaiff ei adael yn rhywbeth wedi 1945, ac ymladd brwydr yn erbyn y milwyr Almaenig. i pwyso gwrthrych iddo ! carcharorion rhyfel milwyr y gelyn gaiff eu dal a’u cadw’n garcharorion dognau maint penodedig o fwyd - fel arfer bwyd tun neu fwyd sych fyddai’n cadw am amser hir ffiaidd rhywbeth wnaiff i chi deimlo’n sâl ffoadur person sy’n dianc o rywle ffos trensh o gwmpas castell sydd gan amlaf wedi’i SJÜ' lenwi gyda dŵr ffrynt blaen y gad mewn rhyfel ■ -*/ri ffugio gwneud fersiwn ffug o rywbeth real 'r ffuglen - i esgus, smalio, ddim yn real '43T?- í r Groes Goch mudiad rhyngwladol sy’n helpu dioddefẁyr mewn rhyfel neu drychineb gwarchodlu miiwyr sy’n aros mewn caer neu dref i’w Castell Colditz heddiw hamddiffyn !• Ilety rhywle i gysgu ac i fwyta | patrô’ cadw gwyliadwraeth i wneud yn siŵr nad oes dim anghyfreithlon yn digwydd Ofnai’r carcharorion y byddai’r Americanwyr yn bomio’r castell, heb person sifil person sydd ddim yn y lluoedd arfog sylweddoli ei fod yn llawn carcharorion. Roedd gan y carcharorion 1 prop gwrthrych a ddefnyddir mewn drama baneri cenedlaethol felly chwifiasant y rhain drwy ffenestri’r castell. pŵl golau gwan iawn i Pan welodd yr Americanwyr y baneri, sylweddolon nhw pwy oedd y tu rhyddhau rhoi rhyddid i rywun f mewn i’r castell. Penderfynon nhw beidio bomio’r castell. rwbel darnau o gerrig, pren a llwch siafft twnnel Ar y 16eg o Ebrill, enillodd yr Americanwyr y frwydr ac aethant i mewn i’r i Spam"" math o gig tun castell. Fe u croesawyd gan gannoedd o garcharorion yn curo dwylo. * stolbel hen gêm, nid yn annhebyg i griced. Roedd fersiwn Colditz yn galetach! Y nod oedd bwnw’r Fyddai dim angen cynlluniau cudd, twneli, cuddwisgoedd, iwnifforms ffug î gôl-geidwad oddi ar ei stôl bob ochr i’r iard a gleiders bellach. Roedd y carcharorion yn rhydd o’r diwedd. ymarfer. ystumiau y ffordd unigryw mae unigolyn yn symud ' . MYNEGAI (|P) Pwyntiau traf od • Pa un oedd eich hoff gynllun i ddianc o Colditz? Pam? • Fyddech chi wedi ceisio dianc pe baech chi wedi cael eich caethiwo yn Colditz? Pam neu pam ddim? • Beth wnaethoch chi ei ddysgu wrth ddarllen y llyfr hwn? Best, Jack 24-27 Boulé, Is-gapten 14-15 Bruce, Dominic 22-23 Clochdy 5, 20-21 ffos 4, 5, 29 gleider 24-27 Goldfinch, Bill 24-27 Groes Goch 8, 22, 23 iard ymarfer corff 7 lleolwyr sain 4 map 11, 12-13 MI9 10-11 Neave, Airey 28 Reid, Pat 3, 29 rhyddhawyd 25, 30 Sinclair, Mike 13, 16-17

Spam® 9 Cyfarwyddwr y Prosiect: l-Iealher Drakc twnnel Ffrengig 20-21 Golygydd y Prosicct: Barbara Cargill Golygydd Cymraeg. Philip Wyn Jones Cyficithiad gan: Gwcnno Hughcs Addaswyd yr arlunwailh gan: Noel Thomas ATEBION I GWIS TUDALEN 10: 4 Roedd cwmpawd bychan y tu mewn i’r © Argraffiad Saesneg, Oxford University Press 2010 1 Roedd siocledi yn cynnwys codennau (B> Argraffiad Cymraeg, Gwasg Addysgol Drake 2015 esgob gwyn a chuddiwyd map sidan o liw a ddefnyddiwyd i lifo brethyn i Lluniau gan Jon Stuart a’r tîm yn Jonatronix Cyf y tu mewn i’r tiwb a ddaliai’r darnau wneud iwnifforms ffug. gwyddbwyll. Roedd hyd yn oed y neges ar Cysyniad Prosiect X gan Rod Theodorou ac Emma Lynch 2 Drwy blicio wyneb cerdyn chwarae, Cedwir pob hawl. Ni ellir atgynhyrchu unrhyxv ran o’r cyhoeddiad hwn, na’i gadw mcwn cyfundrefn adferadwy na’i y tiwb mewn côd! drosglwyddo mewn unrhyw ddull heb ganiatâd ynilacn Uaw mcwn ysgrifen gan Wasg Addysgol Drake. gellid darganfod map yn cuddio oddi 5 Cuddiwyd arian ym meingefn llyfrau ISBN: 978-I-84S91-577-0 tano. Byddai set o gardiau chwarae yn Argraffwyd yng Nghymru gwneud map cyfan o’r Almaen. chwarae. 3 Roedd leinin dwbl cudd mewn caniau DRAKE bwyd ble cuddiwyd arian Almaenig. Llyfr Band 13 XJ Llwyd /T.Coedon Cam 12 Ddorllcn Rhydychen Cam ,3 Dianc o Colditz

Defnyddiwyd Castell Colditz fel carchar yn ystod yr Ail Ryfel Byd. Dysgwch am rai o'r cynlluniau rhyfedd, gwych a gwallgof i ddianc o Colditz!

Teitlau eraill ar y thema Diangfeydd Trawiadol: • Dial yr X-bots • Y Peiriant-X • Dianc rhag Caethwasiaeth • Y Dwfn Ffeithiol

© Argraffiad Cymraeg, Gwasg Addysgol Drake 2015 ISBN 978-1-84891-577-0 www.gwasgaddysgoldrake.com

ISBN 978-1-84891-577-0 DRARE 9"781848 915770