Anayasa Mahkemeleri Arasi Etkileşim Ve Yargisal Diyalog
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KAMU HUKUKU ANABİLİM DALI DOKTORA TEZİ ANAYASA MAHKEMELERİ ARASI ETKİLEŞİM VE YARGISAL DİYALOG ASLI TOPUKCU 2502110150 TEZ DANIŞMANI DOÇ. DR. H. BURAK GEMALMAZ İSTANBUL 2019 ii ÖZ Anayasa Mahkemeleri Arası Etkileşim ve Yargısal Diyalog Aslı Topukcu Bu çalışmada ulusal anayasa mahkemelerinin kararlarında yabancı anayasa mahkemesi kararlarına yapılan atıflar ele alınmıştır. Mahkemeler arası etkileşimi sağlayan bu diyalog süreci, hukukta küreselleşmenin kaçınılmaz bir sonucu olarak değerlendirilmiştir. Anayasal ödünç alma kavramı ile ortaya konan yabancı anayasa mahkemelerinin kararlarına atıf olgusunun yorum ilkeleri ile bağlantısı tartışılmıştır. Kavramsal açıklamaların ardından anayasal ödünç alma olgusunun meşru olup olmadığı irdelenmektedir. Bu kapsamda, yargı kararlarının hukuki otoritesine ilişkin tartışmalar ortaya konarak anayasal ödünç alma kapsamında bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır. Son olarak, içtihatların incelenmesi ile elde edilen verilerin sınıflandırılması sonucunda anayasal ödünç alma pratiklerinden örnekler ele alınmıştır. Bu kapsamda anayasal ödünç almanın unsurları, nedenleri ve türlerine ilişkin değerlendirmelere yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Yorum Yöntemleri, Yabancı Atıflar, Anayasal Ödünç Alma, Yargısal Diyalog, Yargı Kararlarının Hukuki Otoritesi iii ABSTRACT Interaction Between Constitutional Courts and Judicial Dialogue Aslı Topukcu In this study, the use of foreign precedents by constitutional courts has been examined. The process of dialogue which provides interaction between constitutional courts has been evaluated as an inevitable consequence of globalisation. The phenomenon of references to the decisions of the foreign constitutional courts has been set forth by the concept of constitutional borrowing and the relation between canons of interpretations has been discussed. In pursuit of the theoretical explanations, the legitimacy of constitutional borrowing has been examined. In this context, an evolution on the question of legitimacy has been set forth by introducing debates on the legal authority of judicial decisions. Lastly, constitutional borrowing practices has been discussed as a result of the classification of data obtained by examining case law. In that sense, the legal aim, effects and results of constitutional borrowing has been determined. Keywords: Canons of Interpretation, Foreign Citations, Constitutional Borrowing, Judicial Dialogue, Authority of Judicial Decisions iv ÖNSÖZ Bu uzun soluklu çalışmanın ortaya çıkmasında birçok kişiye değerli katkılarından ötürü teşekkür etmek benim için zevkli bir görevdir. Tezin her aşamasında desteğini ve ilgisini esirgemeyen, bana her zaman değerli görüşleriyle yön veren ve kendisinden bir bilimsel çalışmanın nasıl yapılması gerektiğine ilişkin çok şey öğrendiğim tez danışmanım Sayın Doç. Dr. Burak Gemalmaz’a en derin teşekkürlerimi sunarım. Danışman Hocam Sayın Doç. Dr. Burak Gemalmaz tezimi incelikle okumak ve eleştirileriyle yol göstermenin yanı sıra, kaynaklara ulaşmam konusunda yardımları ve düşünsel katkısı ile gerçek bir “doktorvater” olarak tüm süreçte varlığıyla bana destek olmuştur. Kendisinin ilk doktora tez öğrencisi olmanın ağırlığı ile hayal kırıklığı yaratmadığımı umarım. Bu vesileyle şimdiden belirtmek isterim ki, çalışmadaki tüm kusurlar, eksikler ve hatalar tarafıma aittir. Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kamu Hukuku Bölümü’nde verimli ve özgür çalışma atmosferi yaratan ve tez izleme komitemde yer alarak çok değerli ilgisini, yapıcı eleştirilerini ve yönlendirmesini benden esirgemeyen Sayın Prof. Dr. Mehmet Akad’a teşekkürlerimi sunuyorum. Ayrıca, tez izleme komitemde yer alarak bu süreçteki ilgisi için Sayın Prof. Dr. Abdurrahman Eren’e teşekkürü bir borç bilirim. Doktora tez jürimde yer alarak çok değerli görüşleriyle tez çalışmama yaptıkları incelikli katkı ve eleştirileri için Sayın Prof. Dr. Yasemin Işıktaç ve Sayın Doç. Dr. Demirhan Burak Çelik’e içtenlikle teşekkür ederim. Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı Sayın Prof. Dr. Tuğrul Katoğlu’na bu zor süreçte verdiği değerli destekten ötürü sonsuz teşekkürlerimi sunarım. v Tezin hazırlanması ve kürsü çalışmalarımız sırasında gösterdikleri sabır ve hoşgörü için, Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Kürsüsü’nde sağladıkları verimli çalışma ortamıyla beni çalışmaya ve üretmeye sevk ederek akademik gelişimime büyük katkı sağlayan Sayın Doç. Dr. Olgun Akbulut’a ve Dr. Öğretim Üyesi Hamide Bağçeci’ye en derin teşekkürlerimi sunarım. Ekim 2014 – Şubat 2015 tarihleri arasında Bordeaux Montesquieu IV. Üniversitesi, Centre d'Etudes et de Recherches Comparatives sur les Constitutions, les Libertés et l'Etat (CERCCLE) bünyesinde Yurt Dışı Doktora Sırası Araştırma Burs Programı ile konuk araştırmacı olarak tez çalışmalarımı yürütmeme olanak sağlayan TÜBİTAK’a ve bu süreçte tez konumun da sınırlarını aşan akademik desteği için Prof. Dr. Marie-Claire Ponthoreau’ya ayrıca teşekkür ederim. Akademik hayata başlamaya beni teşvik eden, bana her zaman ışık tutan ve her akademik çalışmamda minnet duyduğum Sayın Hocam Prof. Dr. Oktay Uygun’a içtenlikle teşekkür ederim. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde öğrencisi olduğum, daha sonra Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde birlikte çalışma şansına eriştiğim ve manevi ve bilimsel desteği ile bana adeta akademik bir aile sunan Doç. Dr. Nilay Arat’a tüm içtenliğimle teşekkürlerimi sunarım. Burada saymakla bitiremeyeceğim yardımları ve destekleri ile her zaman koşulsuz yanımda oldukları için Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ndeki dostlarım Atakan Uzun, Deniz Ugan Çatalkaya ve Ekin Ömeroğlu, sizlere ne kadar teşekkür etsem azdır! Zorlu tez sürecindeki ilgisi ve özellikle ilerlemekte güçlük çektiğim zamanlarda verdiği değerli destek için Sayın Dr. İlker Gökhan Şen’e içtenlikle teşekkür ederim. vi Son olarak, Fatma Topukcu, Hüseyin Topukcu ve Zehra Berk… Sonsuz sevgimle size minnettarım… İstanbul, 2019 Aslı Topukcu vii İÇİNDEKİLER ÖZ ............................................................................................................................... iii ABSTRACT ................................................................................................................ iv ÖNSÖZ ........................................................................................................................ v İÇİNDEKİLER ......................................................................................................... viii KISALTMALAR LİSTESİ....................................................................................... xiii GİRİŞ ........................................................................................................................... 1 I. BÖLÜM ANAYASA YARGISINDA YORUM KAVRAMI VE ANAYASA MAHKEMELERİ ARASI DİYALOĞUN YORUM İLKELERİ ARASINDAKİ YERİ I. YORUMUN HUKUKİ ANLAMI VE YORUM İLKELERİ .......................... 7 A. Hukuk Kurallarının Yorumu ve Gerekçelendirilmesi .................................. 7 1. Yorum Kavramı ve Hukuk Kurallarının Yorumlanması ......................... 7 2. Hukuki Gerekçelendirme ....................................................................... 14 3. Yorumun Gerekçelendirilmesi ............................................................... 17 B. Klasik Yorum İlkeleri ................................................................................ 18 1. Sözel Yorum .......................................................................................... 21 2. Sistematik Yorum .................................................................................. 25 3. Tarihsel Yorum ...................................................................................... 28 4. Teleolojik Yorum ................................................................................... 30 C. Klasik Yorum İlkelerinin Anayasa Hukukunda Yeterliliği ....................... 34 II. ANAYASA HUKUKUNDA ve TEMEL HAKLAR YARGISINDA YORUM ................................................................................................................. 37 viii A. Anayasa Hukukunda Yorum İlkelerini Farklılaştıran Unsurlar ................. 37 1. Anayasanın Hukuki Niteliği ................................................................... 37 2. Anayasanın Normlar Hiyerarşisindeki Yeri ........................................... 39 B. Anayasa Hukukuna Özgü Yorum İlkeleri .................................................. 42 1. Anayasaya Uygun Yorum İlkesi ............................................................ 42 2. Anayasanın Bütünlüğü İlkesi ................................................................. 46 3. Pratik Uyuşum İlkesi .............................................................................. 47 4. Özgürlük Lehine Yorum İlkesi .............................................................. 49 C. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Yorum İlkeleri .............................. 51 1. Sözleşme Metnine Uygun Yorum .......................................................... 53 2. Sözleşme’nin Konusu ve Amacına Uygun Yorum ................................ 56 3. Sözleşme’nin Evrimci Yorumu .............................................................. 58 III. YARGISAL DİYALOG KAVRAMI VE ANAYASA HUKUKUNDAKİ YERİ .................................................................................................................... 60 A. Karşılaştırmalı Hukukun Anayasal Yorumdaki İşlevi ............................... 60 B. Yargıda Küreselleşme Eğilimi ve Anayasa Hukukuna Etkisi...................