Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 3, 2008

Wiek formacji szlachtowskiej (tzw. czarnego fliszu) i formacji z Opaleñca pieniñskiego pasa ska³kowego w Polsce na podstawie badañ dinocyst

Przemys³aw Gedl1

The age of the Szlachtowa Formation (the so-called “black flysch”) and the Opaleniec Formation ( Klippen Belt, ) based on dinoflagellate cyst studies. Prz. Geo., 56: 245–252.

Abstract.TheSzlachtowa and the Opaleniec formations (Pieniny Klippen Belt, Poland) contain rich dinoflagellate cyst assemblages. The one from the Szlachtowa Formation (previously known as the “black flysch”) is dominated by specimens representing the genera Dissiliodinium and Nannoceratopsis. The age of dinoflagellate cysts from this lithostratigraphic unit can be assumed as the Aalenian-Bajocian. Another assemblage occurs in the Opaleniec Formation. Being taxonomically more diverse, it contains several species including Ctenidodinium combazii, C. ornatum, Endoscrinium asymmetricum, Epiplosphaera gochtii, E. reticulata, Atopodinium prostatum, Adnatosphaeridium caulleryi. Age-range of this assemblage can be estimated as the Bajocian-Bathonian. No indi- cations of Jurassic fossil redeposition that could justify suggestions of Cretaceous age of these lithostratigraphic units have been found.

Keywords: dinoflagellate cysts, biostratigraphy, Jurassic, Szlachtowa Formation, Opaleniec Formation, “black flysch”, Pieniny Klippen Belt, Poland

Od pocz¹tku historii badañ tzw. czarnego fliszu pieniñ- przedstawione w pracy Birkenmajera i Gedla (2004), skiego pasa ska³kowego, datuj¹cej siê na koniec XIX natomiast z formacji z Opaleñca z profilu góry Hulina w stulecia (Uhlig, 1890), wiek tego wydzielenia pozostawa³ opracowaniu Birkenmajera i Gedla (2007). kwesti¹ sporn¹. Ze wzglêdu na powierzchowne podobieñ- stwo litologiczne (np. ciemne zabarwienie) do kredowych Materia³ utworów fliszowych Karpat zewnêtrznych, jak równie¿ ubóstwo makrofauny osadom tym przypisywano czêsto Formacja szlachtowska (tzw. czarny flisz, dogger fli- w³aœnie kredowy wiek. Pomimo znalezisk jurajskich amo- szowy, aalen fliszowy; por. Birkenmajer, 1977) wystêpuje nitów ju¿ na pocz¹tku XX wieku (Andrusov, 1929), w obrêbie pieniñskiego pasa ska³kowego (ryc. 1) zarówno potwierdzonych póŸniej wieloma znaleziskami mikro- i w jednostce Grajcarka, jak i w sukcesjach basenowych: makrofauny wskazuj¹cej w³aœnie na jurajski wiek „czarnego fliszu”, do dnia PLATFORMA EUROPEJSKA EUROPEAN PLATFORM Wis³a dzisiejszego podnosz¹ siê g³osy podtrzy- KRAKÓW muj¹ce tezê kredowego wieku tego obszar badañ wydzielenia (Oszczypko i in., 2004). study area San W ostatnich latach prowadzono, roz- Brno poczête przez Jamiñskiego (1990), bada- nia kopalnych cyst Dinoflagellata Dniestr (dinocyst) pieniñskiego pasa ska³kowe- Prut go. Mikroskamienia³oœci, które doskona- WIEDEÑ le zachowa³y siê w ciemnych osadach BRATYS£AWA mezozoiku polskich Karpat (czêsto Dunaj zawieraj¹cych zubo¿a³¹ mikrofaunê), BUDAPESZT Tisza pozwalaj¹ nie tylko na odró¿nienie osa- dów jurajskich od kredowych, ale rów- nie¿ na ich precyzyjne rozpoziomowanie BASEN PANOÑSKI (np. Jamiñski, 1995; P. Gedl, 1997; E. PANONIAN BASIN Gedl & P. Gedl, 2001; E. Gedl, 2002, 2007; E. Gedl i in., 2007). Badane osady Brasov zarówno formacji szlachtowskiej, jak i z Opaleñca zawieraj¹ bogate i dobrze 100km zachowane zespo³y dinocyst. W kolej- nych rozdzia³ach przedstawiono charak- BELGRAD BUKARESZT terystykê zespo³ów dinocyst Karpaty zewnêtrzne (fliszowe) pieniñski pas ska³kowy wulkanity neogeñskie Outer (Flysch) Carpathians Pieniny Klippen Belt Neogene volcanites znalezionych w formacji szlachtowskiej i formacji z Opaleñca. Wczeœniejsze Karpaty wewnêtrzne i pó³nocne Alpy wapienne neogen Inner Carpathians and northern Calcareous Alps Neogene wyniki badañ dinocyst z tych jednostek litostratygraficznych ods³aniaj¹cych siê Ryc. 1. Pieniñski pas ska³kowy na tle schematycznej mapy geologicznej Karpat w górnym biegu potoku Sztolnia zosta³y Fig. 1. Pieniny Klippen Belt at schematic geological map of the Carpathians

1Instytut Nauk Geologicznych PAN, Oœrodek Badawczy w Krakowie, ul. Senacka 1, 31-002 Kraków; [email protected]

245 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 3, 2008

c 06km24 e j

POLSKA a n POLAND u D

h g

f e d

b a c

s³odkowodny miocen g³ówne uskoki freshwater Neogene deposits major faults flisz podhalañski intruzje andezytowe flysch of the Basin andesite intrusions flisz p³aszczowiny magurskiej (Karpaty zewnêtrzne) ods³oniêcia flysch of the Magura Nappe (Outer Carpathians) a – h outcrops PIENIÑSKI PAS SKA£KOWY: PIENINY KLIPPEN BELT: jednostka czorsztyñska jednostka niedzicka jednostka pieniñska Czorsztyn tectonic unit Pieniny tectonic unit jednostka Grajcarka tectonic unit Grajcarek tectonic unit jednostka czertezicka jednostka braniska jednostka haligowiecka Czertezik tectonic unit Branisko tectonic unit Haligovce tectonic unit

Ryc. 2. Lokalizacja badanych ods³oniêæ na tle schematycznej budowy geologicznej wschodniej czêœci pieniñskiego pasa ska³kowego w Polsce (mapa wed³ug Birkenmajera i in., 2004). Ods³oniêcia: a — potok Krupianka, dolny bieg; b — potok Sztolnia, dolny bieg; c — potok Sztolnia, górny bieg; d — Grajcarek-Jarmuta; e — Szczawnica-Zabaniszcze; f — góra Hulina; g — Ha³uszowa; h — Czorsztyn-Po- dubocz (lokalizacja profilu z Potoku Krêtego — patrz Birkenmajer, 1979, fig. 37) Fig. 2. Locality of the outcrops studied versus schematic geological map of the eastern part of the Pieniny Klippen Belt (map from Birkenmajer et al., 2004). Outcrops: a — the Krupianka Creek, lower course; b — the Sztolnia Creek, lower course; c — the Sztolnia Creek, upper course; d — Grajcarek-Jarmuta; e — Szczawnica-Zabaniszcze; f — Hulina Mountain; g — Ha³uszowa; h — Czorsztyn-Podubocz (for location of the Potok Krêty creek outcrop see Birkenmajer, 1979, fig. 37)

potok Sztolnia czertezickiej, niedzickiej i braniskiej (górny bieg) Sztolnia creek (ryc. 2). Najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ ma w Potok Krêty (upper course) góra Hulina Potok Krêty jednostce Grajcarka — ponad 200 m Hulina Mt. creek TION ALEÑCA (ryc. 3), podczas gdy w pozosta³ych jed- potok Krupianka potok Sztolnia (dolny bieg) Krupianka creek Sztolnia creek nostkach wynosi 5–30 m (Birkenmajer, (lower course) 1977, 1986). We wszystkich sukcesjach formacja szlachtowska jest najstarszym

OPALENIEC FORMA FORMACJA Z OP elementem, który przechodzi w formacjê margli z Krempachów (sukcesje baseno- potok 20m Grajcarek- we) i formacjê z Opaleñca, ze Stembro- -góra Jarmuta Grajcarek creek- wu i z Krzonowego w jednostce -Jarmuta Mt. Szczawnica- Czorsztyn- Zabaniszcze Ha³uszowa Podubocz Grajcarka (ta ostania formacja byæ mo¿e stanowi ogniwo w obrêbie formacji

TION szlachtowskiej; por. Birkenmajer & Tyszka, 1996). Formacja szlachtowska jest wykszta³cona jako ³upkowy flisz z

A FORMA podrzêdnie wystêpuj¹cymi cienko³awi- cowymi, silnie mikowymi drobno- i œrednioziarnistymi piaskowcami. Domi- jasno zabarwione (oliwkowe) utwory margliste nuj¹ ³upki ilaste i mu³owcowe, wapniste, pale colored (olive) marly deposits ciemno zabarwione — czarne, ciemno-

SZLACHTOW

ciemno zabarwione utwory fliszowe z przewag¹ FORMACJA SZLACHTOWSKA frakcji mu³owcowej i podrzêdnie wystêpuj¹cymi szare, rzadziej szarozielonkawe (ryc. 4). ³awicami drobnoziarnistych piaskowców Masowe wystêpowanie ³yszczyków we dark colored flysch deposits, mainly mudstones with infrequent fine-grained sandstones frakcji piaszczystej i mu³owcowej (ryc. 5A) stanowi bardzo charakterystyczn¹ Ryc. 3. Schematyczna korelacja badanych profili formacji szlachtowskiej i formacji z cechê litologiczn¹ pozwalaj¹c¹ na odró¿- Opaleñca nienie formacji szlachtowskiej od innych Fig. 3. Schematic correlation of the sections studied of the Szlachtowa Formation and ciemno zabarwionych osadów fliszo- the Opaleniec Formation wych.

246 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 3, 2008

A B

C D

Ryc. 4. Ods³oniêcia formacji szlachtowskiej jednostki Grajcarka w dolnym biegu potoku Krupianka (A–C) i dolnym biegu potoku Sztol- nia (D). Ta jednostka litostratygraficzna ods³ania siê na dystansie kilkuset metrów powy¿ej ujœæ tych potoków do Grajcarka. Stan ods³oniêæ, typowe wykszta³cenie litologiczne, jak równie¿ niewielkie zaburzenia tektonicznie pozwalaj¹ na bezproblemowe opróbowa- nie wykluczaj¹ce jak¹kolwiek pomy³kê; A–C — zachodni brzeg potoku Krupianka, kilkadziesi¹t metrów powy¿ej mostu na drodze Szlachtowa–Jaworki; D — zachodni brzeg potoku Sztolnia, kilkadziesi¹t metrów powy¿ej mostu na drodze Szlachtowa–Jaworki Fig. 4. Outcrops of the Szlachtowa Formation (Grajcarek Succession) in the lower course of the Krupianka Creek (A–C) and in the lower course of the Sztolnia Creek (D). This lithostratigraphic unit crops out at the distance of few hundred meters above creek mouths to the Grajcarek River. State of its exposures, typical lithological development and small tectonic disturbances allow proper sampling; A–C — western bank of the Krupianka Creek, several tens of meters above the bridge of the Szlachtowa–Jaworki road; D — western bank of the Sztolnia Creek, several tens of meters above the bridge of the Szlachtowa–Jaworki road

Formacja z Opaleñca (Birkenmajer, 1977) jest znana Ods³oniêcia I–V reprezentuj¹ formacjê szlachtowsk¹ suk- wy³¹cznie z sukcesji Grajcarka, gdzie wystêpuje bezpo- cesji Grajcarka, profil VI reprezentuje sukcesjê branisk¹. œrednio nad formacj¹ szlachtowsk¹. Jej mi¹¿szoœæ wynosi Dinocysty z formacji z Opaleñca by³y badane, oprócz 16–18 m w profilu stratotypowym (potok Sztolnia; Birken- wspomnianego stratotypowego profilu po³o¿onego w gór- majer, 1977; ryc. 3) i ok.3mwprofilu potoku Krupianka nym biegu potoku Sztolnia (ryc. 2c, 3; Birkenmajer & (Birkenmajer, 1979, fig. 98, 99; ryc. 3). Osady formacji z Gedl, 2004), w profilu na górze Hulina (ryc. 2g, 3; Birken- Opaleñca cechuje brak gruboziarnistej frakcji piaszczystej majer & Gedl, 2007). — s¹ zbudowane z mu³owcowo-marglistych ³upków o I. Dolny bieg potoku Krupianka — formacja szlach- towska ods³ania siê w wielu odkrywkach na brzegach poto- oliwkowozielonkawym zabarwieniu. ku na odcinku ponad 200 m powy¿ej mostu na drodze Do badañ palinologicznych formacji szlachtowskiej Jaworki–Szczawnica (ryc. 4A–C). W dolnej i œrodkowej wybrano profile (ryc. 2, 3) charakteryzuj¹ce siê dobrym czêœci tego profilu Oszczypko i in. (2004, fig. 6) stwierdzili stanem ods³oniêcia i niewielkim zaburzeniem tektonicz- obecnoœæ nanoplanktonu wapiennego. W wy¿szym biegu nym (w skali profilu): I — ods³oniêcia w dolnym biegu potoku, ponad formacj¹ szlachtowsk¹ ods³ania siê forma- potoku Krupianka (ryc. 2a); II — ods³oniêcia w dolnym cja z Opaleñca oraz jej przejœcie do formacji radiolarytów z biegu potoku Sztolnia (ryc. 2b); III — ods³oniêcie na pra- Sokolicy (Birkenmajer, 1979, fig. 99B). wym brzegu Grajcarka ko³o Jarmuty (ryc. 2d); IV — II. Dolny bieg potoku Sztolnia — dobrze ods³oniête, ods³oniêcie w Szczawnicy-Zabaniszczu (ryc. 2e); V — w niewielkim stopniu zaburzone tektonicznie odkrywki ods³oniêcie w Potoku Krêtym i VI — profil Podubocz w formacji szlachtowskiej ci¹gn¹ siê na dystansie prawie 200 m ³o¿ysku potoku pod zamkiem w Czorsztynie (ryc. 2h). od ujœcia potoku do Grajcarka (ryc. 4D). Ods³oniêcia tej

247 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 3, 2008

A B

Ryc. 5. Ods³oniêcie formacji szlachtowskiej jednostki Grajcarka w korycie Potoku Krêtego (Krempachy); A — muskowitowe piaskowce oraz czarne ³upki typowo wykszta³conej formacji szlachtowskiej; B — ods³oniêcie na zachodnim brzegu Fig. 5. Outcrop of the Szlachtowa Formation (Grajcarek Succession) in the Potok Krêty creek (Krempachy village); A — strongly mica- ceous sandstones and black shales of typically developed Szlachtowa Formation; B — outcrop in the western band

A B

C D

Ryc. 6. Ods³oniêcia formacji szlachtowskiej sukcesji braniskiej w potokach sp³ywaj¹cych spod zamku czorsztyñskiego (Podu- bocz) do Jeziora Czorsztyñskiego. Formacja szlachtowska ods³ania siê powy¿ej formacji margli z Krempachów (ods³oniêcia na poziomie lustra wody) na odcinku ok. 200 m. Ods³oniêcia, zarówno w dnach potoków, jak i ich brzegach, charakteryzuj¹ siê nie- wielkim zaburzeniem tektonicznym, jak równie¿ ³atwym dostêpem i du¿ymi rozmiarami Fig. 6. Outcrops of the Szlachtowa Formation (Branisko Succession) in the nameless creeks that flow from below the Czorsztyn castle (Podubocz) into the Czorsztyn dam lake. The Szlachtowa Formation crops out here above the Krempachy Marl Formation (exposures at the water level) at the distance of approximately 200 metres. Outcrops in question are well exposed and tectonically relatively undisturbed

248 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 3, 2008 jednostki litostratygraficznej s¹ dostêpne równie¿ na (ryc. 7A–I) i palinofacji zdominowanej przez fragmenty po³udniowym brzegu Grajcarka, tu¿ poni¿ej mostu na dro- roœlin l¹dowych. W wiêkszoœci badanych profili (potoki dze Jaworki–Szczawnica. O tych ods³oniêciach Sikora Sztolnia, Krupianka, Grajcarek-Jarmuta, Szczawnica-Za- (1971a, str. 219) pisa³: pod mostem na potoku Sztolnia, baniszcze, Podubocz, Ha³uszowa) zespo³y dinocyst s¹ bar- a nastêpnie na odcinku oko³o 100-metrowym z ma³ymi dzo podobne taksonomicznie, ró¿ni¹ siê niekiedy jedynie przerwami w odkrywce ods³aniaj¹ siê dolnokredowe war- frekwencj¹ poszczególnych taksonów lub stanem zacho- stwy ze Sztolni, mimo ¿e nie wykonano tu badañ mikrofau- wania. Cech¹ charakterystyczn¹ tych zespo³ów jest domi- nistycznych. Oszczypko i in. (2004) pobrali z tej czêœci nacja dwóch rodzajów: Dissiliodinium i Nannoceratopsis ods³oniêæ formacji szlachtowskiej próbki, w których anali- (ryc. 7A–C, F–I). Te dwa rodzaje wystêpuj¹ w zmiennych za nanoplanktonu wapiennego wykaza³a jedynie obecnoœæ proporcjach, jednak zawsze stanowi¹ powy¿ej 90% form jurajskich. zespo³u dinocyst. Rodzaj Nannoceratopsis jest reprezento- III. Ods³oniêcie na prawym brzegu Grajcarka ko³o Jar- wany przez gatunki N. ambonis, N. gracilis, N. plegas, N. muty obejmuje ponad 20-metrowy profil formacji szlach- raunsgaardii, N. deflandrei senex i N. spiculata, podczas towskiej tektonicznie kontaktuj¹cej siê z ogniwem gdy rodzaj Dissiliodinium to gatunki D. giganteum, D. psi- radiolarytów z Buwa³du formacji radiolarytów z Czajako- latum i D. lichenoides. Pozosta³e dinocysty wystêpuj¹ce w wej (por. Birkenmajer, 1979, str. 192–193, fig. 89). wiêkszoœci badanych profili formacji szlachtowskiej to Ods³oniêcie, obecnie pokryte roœlinnoœci¹, ale ³atwo rodzaj Kallosphaeridium (g³ównie gatunek K. praussii; dostêpne, najprawdopodobniej nigdy nie by³o obiektem ryc. 7D, E) oraz nieliczni i zazwyczaj s³abo zachowani badañ biostratygraficznych. przedstawiciele rodzajów Batiacasphaera, Meiourogony- IV. Ods³oniêcie w Szczawnicy-Zabaniszczu (znane w aulax, Sentusidinium. Jedynie w niektórych próbkach z tej literaturze równie¿ jako Szczawnica-RzeŸnia) — niewiel- jednostki litostratygraficznej pojawi³ siê odmienny, bar- kie ods³oniêcie formacji szlachtowskiej jest dostêpne do dziej zró¿nicowany taksonomicznie zespó³ dinocyst. Licz- badañ w wy¿szej czêœci po³udniowego zbocza doliny nad ny by³ rodzaj Ctenidodinium reprezentowany przez Grajcarkiem, powy¿ej wielokrotnie opisywanego w litera- gatunki C. combazii, C. continuum, C. cornigerum i C. turze (np. Sikora, 1971b; Birkenmajer, 1979, str. 191–192, ornatum. Wystêpowa³y równie¿ gatunki Aldorfia aldor- fig. 88) profilu jednostki Grajcarka obejmuj¹cego sukcesjê fensis, Ellipsoidictyum cinctum, Epiplosphaera reticulata, od œrodkowojurajskiej formacji radiolarytów z Sokolicy po Lithodinia reticulata, Valensiella ovulum i Nannocera- dolnokredow¹ formacjê wroniñsk¹. W tym ods³oniêciu topsis pellucida. Zespó³ ten zosta³ znaleziony w ods³oniê- formacji szlachtowskiej Blaicher i Sikora (1969) zebrali ciu formacji szlachtowskiej w górnym biegu potoku ubog¹ mikrofaunê, na podstawie której zasugerowali Sztolnia (ryc. 2c; Birkenmajer & Gedl, 2004). Podobny ci¹g³oœæ przejœcia miêdzy formacj¹ wroniñsk¹ a formacj¹ zespó³, z licznie reprezentowanym rodzajem Ctenidodi- szlachtowsk¹ (jako tzw. warstwami ze Sztolni). nium, znaleziono w profilu stratotypowym formacji z Opa- V. Ods³oniêcie w Potoku Krêtym (Krempachy; por. leñca, wystêpuj¹cym kilkadziesi¹t metrów w górê potoku. Birknemajer, 1979, str. 108–111, fig. 109) — wystêpuj¹ Dlatego Birkenmajer i Gedl (2004) wyrazili przypuszcze- tutaj niewielkie ods³oniêcia formacji szlachtowskiej sukce- nie, ¿e ten odcinek formacji szlachtowskiej mo¿e stanowiæ sji Grajcarka (ryc. 5B). S¹ to typowo wykszta³cone w tej jej stropow¹ czêœæ — przejœciow¹ do m³odszej formacji z jednostce litostratygraficznej czarne ³upki oraz prze³awi- Opaleñca. caj¹ce je cienko³awicowe piaskowce zawieraj¹ce du¿¹ Obecnoœæ wzmiankowanych dinocyst w formacji iloœæ miki (ryc. 5A). Powy¿ej ods³aniaj¹ siê utwory forma- szlachtowskiej bez w¹tpienia œwiadczy, ¿e reprezentuje cji z Opaleñca. ona œrodkow¹ jurê. Wynik porównania znanych zasiêgów VI. Ods³oniêcia w bezimiennych potokach sp³ywaj¹- biostratygraficznych taksonów (np. Dodekova, 1975, cych spod Podzamcza (Podubocz, Czorsztyn) do Jeziora 1990; Prauss, 1989; Feist-Burkhardt, 1990; Feist-Bur- Czorsztyñskiego (por. Birkenmajer, 1962). W wielu khardt & Wille, 1992; Riding & Thomas, 1992; Bucefalo odkrywkach na dystansie ok. 200 m powy¿ej lustra wody Palliani & Riding, 1997; Poulsen, 1998; Huault, 1999; ods³ania siê sukcesja jednostki braniskiej: formacja margli Feist-Burkhardt & Monteil, 2001) sugeruj¹, ¿e wiêkszoœæ z Krempachów (ods³aniaj¹cych siê na wysokoœci lustra wody) oraz formacja szlachtowska (powy¿ej). Odkrywki zbadanych ods³oniêæ tej jednostki nale¿y do wy¿szego formacji szlachtowskiej charakteryzuj¹ siê bardzo dobrym aalenu–dolnego bajosu (ryc. 8). Jedynie profil w górnym stanem ods³oniêcia (ryc. 6). biegu potoku Sztolnia, który zawiera zespó³ dinocyst ze W formacji szlachtowskiej równie¿ by³y badane dino- Ctenidodinium, najprawdopodobniej reprezentuje górny cysty — w profilu Potoku Ha³uszowskiego w Ha³uszowej bajos–baton. (ryc. 2g, 3; P. Gedl, 2007, fig. 2). Utwory tej jednostki lito- stratygraficznej ods³aniaj¹ siê tutaj na ponad 20 m; kontak- Formacja z Opaleñca. Utwory tej jednostki lito- tuj¹ z kredowymi jednostkami: formacj¹ z Ha³uszowej stratygraficznej cechuj¹ licznie wystêpuj¹ce dinocysty oraz formacjami sukcesji braniskiej. Najprawdopodobniej (ryc. 7J–W), które w przeciwieñstwie do formacji szlach- ten sam profil jest wzmiankowany w pracy Blaicher i Siko- towskiej s¹ bardziej zró¿nicowane taksonomicznie, jak ry (1969, str. 716). równie¿ mniej rozproszone przez materiê organiczn¹ pochodzenia l¹dowego. Cech¹ charakterystyczn¹ dinocyst Biostratygrafia dinocystowa formacji szlachtowskiej z badanych ods³oniêæ formacji z Opaleñca jest wyraŸna i formacji z Opaleñca zmiana ich sk³adu taksonomicznego w stosunku do dino- cyst z formacji szlachtowskiej: zanikaj¹ dominuj¹ce w Formacja szlachtowska (tzw. czarny flisz). W forma- starszej jednostce rodzaje Dissiliodinium i Nannocera- cji szlachtowskiej we wszystkich badanych profilach, topsis (te ostatnie s¹ reprezentowane przez nieliczne formy zarówno z sukcesji Grajcarka, jak i braniskiej, charaktery- z gatunków N. pellucida i N. spiculata), pojawia siê nato- styczne jest wystêpowanie licznych zespo³ów dinocyst miast licznie rodzaj Ctenidodinium. Typowymi dinocysta-

249 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 3, 2008

ABC DE

FHIG 25 µm

J KL MN

O P Q R

SUTVW

Ryc. 7. Dinocysty z formacji szlachtowskiej (A–I) i z formacji z Opaleñca (J–W) — na podstawie Birkenmajera i Gedla, 2004 Fig. 7. Dinocysts from the Szlachtowa Formation (A–I) and from the Opaleniec Formation (J–W) — after Birkenmajer & Gedl, 2004 A, B — Nannoceratopsis gracilis;C—Nannoceratopsis ambonis;D,E—Kallosphaeridium praussii;F,G—Dissiliodinium giganteum; H,I—Dissiliodinium lichenoides;J—Impletosphaeridium varispinosum;K—Atopodinium prostatum;L,M—Epiplosphaera reticu- lospinosa;N—Epiplosphaera reticulata;O,P—Endoscrinium asymmetricum;Q,R—Ctenidodinium combazii;S,T—Nannocera- topsis pellucida;U—Surculosphaeridium? vestitum;V—Systematophora? sp.;W—Surculosphaeridium sp. mi znalezionymi w formacji z Opaleñca, poza culosphaeridium vestitum czy najprawdopodobniej dominuj¹cym rodzajem Ctenidodinium (g³ównie C. com- ?Systematophora sp.i?Taeniophora iunctispina. bazii i C. ornatum, podrzêdnie C. cornigerum), s¹ Endo- Wiek dinocyst z formacji z Opaleñca, podobnie jak scrinium (E. asymmetricum, E. luridum), Epiplosphaera tych z formacji szlachtowskiej, jest bez w¹tpienia œrodkowo- (E. bireticulata, E. gochtii, E. reticulata i E. reticulospino- jurajski (ryc. 8). Wiêkszoœæ dinocyst z formacji z Opaleñca sa), Sentusidinium, Atopodinium (A. prostatum), Gonyau- znalezionych w profilu stratotypowym pojawia siê po raz lacysta (G. jurassica adecta), Impletosphaeridium (I. pierwszy w póŸnym bajosie (np. Riding & Thomas, 1992; varispinosum). Pojawiaj¹ siê równie¿ nieobecne w forma- Poulsen, 1998; Huault, 1999), niektóre, np. Adnatosphae- cji szlachtowskiej gatunki chorate (gatunki z d³ugimi ridium caulleryi, Atopodinium prostatum i Impletosphaeri- wyrostkami), takie jak Adnatosphaeridium caulleryi, ?Sur- dium varispinosum, pojawiaj¹ siê w batonie (Prauss, 1989;

250 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 3, 2008

yi GATUNEK SPECIES

TIGRAPHY

TYGRAFIA WIEK AGE

LITOSTRA

LITHOSTRA

Adnatosphaeridium cauller Atopodinium prostatum Aldorfia aldorfensis Ctenidodinium combazii Ctenidodinium continuum Dissiliodinium giganteum Endoscrinium asymmetricum Epiplosphaera reticulata Kallosphaeridium praussii Lithodinia reticulata Nannoceratopsis ambonis Nannoceratopsis gracilis Nannoceratopsis pellucida Nannoceratopsis plegas Nannoceratopsis raunsgaardii Nannoceratopsis ridingii Nannoceratopsis spiculata p l oksford œ m Oxfordian w e p l kelowej œ m Callovian w e p l formacja baton œ m Bathonian z Opaleñca w e Opaleniec Formation p l bajos œ m Bajocian w e formacja szlachtowska p l Szlachtowa Fm. aalen œ m Aalenian w e p l toark Toarcian w e

pliensbach p l Pliensbachian w e

Ryc. 8. Zasiêgi stratygraficzne wybranych gatunków z formacji szlachtowskiej i z formacji z Opaleñca pieniñ- skiego pasa ska³kowego (na podstawie danych z literatury — zob. w tekœcie) Fig. 8. Stratigraphic ranges of the selected dinocyst species from the Szlachtowa Formation and the Opaleniec Formation, Pieniny Klippen Belt (based on data from literature)

Dodekova, 1990; Riding & Thomas, 1992; Poulsen, 1998; dowodz¹ obecnoœci bogatych zespo³ów, a wyniki Huault, 1999). Obecnoœæ s³abo niestety zachowanych form porównania zasiêgów stratygraficznych poszczególnych „chorate”, najprawdopodobniej z rodzaju Systematophora, taksonów œwiadcz¹ o œrodkowojurajskim wieku formacji Surculosphaeridium i Taeniophora, mo¿ê œwiadczyæ, ¿e szlachtowskiej (aalen–bajos) i œrodkowojurajskim (bajos– przynajmniej czêœæ formacji z Opaleñca mo¿e nale¿eæ do baton) lub nawet póŸnojurajskim (kelowej) wieku formacji górnego batonu czy nawet keloweju (Birkenmajer & Gedl, z Opaleñca. Jest wielce prawdopodobne, ¿e granica pomiê- 2004). Œrodkowo–póŸnobatoñski wiek zosta³ przypisany dzy tymi dwoma wydzieleniami litostratygraficznymi jest dinocystom z formacji z Opaleñca ods³aniaj¹cej siê w pro- diachroniczna. Brak dinocyst kredowych, licznie wystê- filu góry Hulina (Birkenmajer & Gedl, 2007). Zespó³ ten puj¹cych w ciemnych osadach dolnej kredy tak pieniñskie- jest zdominowany przez rodzaj Ctenidodinium, pojawiaj¹ go pasa ska³kowego, jak i Karpat fliszowych, wyklucza siê równie¿ takie gatunki, jak Atopodinium prostatum, Dichadogonyaulax sellwoodii, Endoscrinium asymmetri- ewentualn¹ redepozycjê form jurajskich, gdyby przyj¹æ cum, E. luridum, Nannoceratopsis pellucida, Pareodinia kredowy wiek badanych osadów. prolongata, Rhynchodiniopsis cladophora i Tubotuberella Bardzo dziêkujê prof. Adamowi Gasiñskiemu oraz anonimo- apatela. Mo¿e on byæ korelowany ze œrodkowo–póŸno- wemu recenzentowi za przeczytanie manuskryptu oraz przekaza- batoñskimi zespo³ami Polski ni¿owej reprezentuj¹cymi zonê nie krytycznych uwag dotycz¹cych poruszanego zagadnienia. dinocystow¹ DSJ16 (Poulsen, 1998) czy te¿ œrodkowo- batoñskimi–wczesnokelowejskimi zespo³ami z pó³nocno- Literatura -zachodnich Niemiec (Prauss, 1989). ANDRUSOV D. 1929 — Notes sur la géologie des Carpathes du Nord- Podsumowanie -Ouest. IV. Les klippes Piénines. Vestnik Statního Geologického Ústa- vu "SR (Praha), 5 (6): 327–342. BIRKENMAJER K. 1962 — Mapa geologiczna pieniñskiego pasa Wyniki badañ dinocyst zarówno z formacji szlachtow- ska³kowego w skali1:10000. Arkusz Czorsztyn. Instytut Geologicz- skiej (tzw. czarny flisz), jak i z formacji z Opaleñca ny, Warszawa.

251 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 3, 2008

BIRKENMAJER K. 1977 — Jurassic and Cretaceous lithostratigraphic GEDL E. & GEDL P. 2001 — Rewizja wieku utworów jednostki Graj- units of the Pieniny Klippen Belt, Carpathians, Poland. Stud. Geol. carka w profilu góry Hulina (pieniñski pas ska³kowy, polskie Karpaty Pol., 45: 1–159. wewnêtrzne). [W:] Pieñkowski G. & Grabowski J. (red.), Polska Grupa BIRKENMAJER K. 1979 — Przewodnik geologiczny po pieniñskim Robocza Systemu Jurajskiego Jurassica, II Spotkanie, Starachowice pasie ska³kowym. Wyd. Geol., Warszawa. 27–29.09.2001: 9. BIRKENMAJER K. 1986 — Stages of structural evolution of the Pie- GEDL E., KO£ODZIEJ B. & UCHMAN A. 2007 — The Muráò Lime- niny Klippen Belt, Carpathians. Stud. Geol. Pol., 88: 7–32. stone Member (Upper Hauterivian) of the Koœcieliska Marl Formation, BIRKENMAJER K. & GEDL P. 2004 — Dinocyst ages of some Juras- Polish Western Tatra Mts: dinocyst biostratigraphy and microfacies sic strata, Grajcarek Unit at Sztolnia Creek, Pieniny Klippen Belt analysis. Stud. Geol. Pol., 127: 119–137. (Poland). Stud. Geol. Pol., 123: 245–277. GEDL P. 1997 — Palynological study of an olistolith from the so-cal- BIRKENMAJER K. & GEDL P. 2007 — Age of some deep-water led Sucha formation, Zawoja IG-1 borehole (Flysch Carpathians, marine Jurassic strata at Mt Hulina, Ma³e Pieniny Range (Grajcarek Poland): age and palaeoenvironment. Ann. Soc. Geol. Pol., 67: Unit, Pieniny Klippen Belt, West Carpathians, Poland), as based on 203–215. dinocysts. Stud. Geol. Pol., 127: 51–70. GEDL P. 2007 — Organic-walled Dinoflagellate cysts from some BIRKENMAJER K., PÉCSKAY Z. & SZELIGA W. 2004 — Age rela- Jurassic and Cretaceous strata of the Grajcarek Unit at Ha³uszowa, Pie- tionships between Miocene volcanism and hydrothermal activity at Mt niny Klippen Belt (West Carpathians, Poland). Stud. Geol. Pol., 127: Jarmuta, Pieniny Klippen Belt, West Carpathians, Poland. Stud. Geol. 101–117. Pol., 123: 279–294. HUAULT V. 1999 — Zones de kystes de dinoflagellés de l’intervalle BIRKENMAJER K. & TYSZKA J. 1996 — Palaeoenvironment and Aalénien-Oxfordien sur la bordure méridionale du bassin de Paris. Rev. age of the Krzonowe Formation (marine Toarcian-Aalenian), Pieniny Palaeobot. Palynol., 107: 145–190. Klippen Belt, Carpathians. Stud. Geol. Pol., 109: 7–42. JAMIÑSKI J. 1990 — Cysty kopalnych bruzdnic (Dinoflagellata) z BLAICHER J. & SIKORA W. 1969 — W sprawie wieku ogniwa zwa- formacji z Pomiedznika w polskiej czêœci pieniñskiego pasa ska³kowe- nego aalenem fliszowym w pieniñskim pasie ska³kowym. Kwart. Geol., go. Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Jagielloñski, Kraków. 13: 716–717. JAMIÑSKI J. 1995 — The mid-Cretaceous palaeoenvironmental con- BUCEFALO PALLIANI R. & RIDING J.B. 1997 — The influence of ditions in the Polish Carpathians — a palynological approach. Rev. palaeoenvironmental change on dinoflagellate cyst distribution. An Palaeobot. Palynol., 87: 43–50. example from the Lower and Middle Jurassic of Quercy, southwest OSZCZYPKO N., MALATA E., ŠVÁBENICKÁ L., GOLONKA J. & France. Bulletin du Centre Recherches Elf Exploration Production, 21: MARKO F. 2004 — Jurassic-Cretaceous controversies in the Western 107–123. Carpathian Flysch: the “black flysch” case study. Cretaceous Res., 25: DODEKOVA L. 1975 — New Upper Bathonian dinoflagellate cysts 89–113. from northeastern Bulgaria. Bulgarian Academy of Sciences: Palaeon- POULSEN N.E. 1998 — Upper Bajocian to Callovian (Jurassic) dino- tology, Strathigraphy and Lithology, 2: 17–34. flagellate cysts from central Poland. Acta Geol. Pol., 48: 237–245. DODEKOVA L. 1990 — Dinoflagellate cysts from the Bathonian — PRAUSS M. 1989 — Dinozysten-Stratigraphie und Palynofazies im Tithonian (Jurassic) of North Bulgaria. I. Taxonomy of Bathonian and Oberen Lias und Dogger von NW-Deutschland. Palaeontogr., Abt. B, Callovian dinoflagellate cysts. Geol. Balcan., 20: 3–45. 214: 1–124. FEIST-BURKHARDT S. 1990 — Dinoflagellate cyst assemblages of RIDING J. B. & THOMAS J. E. 1992 — Dinoflagellate cysts of the the Hausen coreholes (Aalenian to early Bajocian), Southwest Germa- Jurassic System. [In:] Powell A.J. (ed.), A stratigraphic Index of Dino- ny. Bulletin du Centre des Recherches, Expoloration-Production, flagellate Cysts. Chapman & Hall, London: 7–97. Elf-Aquitaine, 22: 273–321. SIKORA W. 1971a — Wycieczka D–2. Punkt 3 — Przekrój œrodkowe- FEIST-BURKHARDT S. & MONTEIL E. 2001 — Gonyaulacacean go i dolnego biegu potoku Sztolnia. [W:] Przewodnik XLIII Zjazdu dinoflagellate cysts with multi-plate precingular archeopyle. Neues Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Kraków 12–14 wrzeœnia 1971. Jahr. Geol. Paläont., Abh., 219: 33–81. Instytut Geologiczny, Wyd. Geol., Warszawa: 219–224. FEIST-BURKHARDT S. & WILLE W. 1992 — Jurassic palynology in SIKORA W. 1971b — Wycieczka D–2. Punkt 1 — Szczawnica - rzeŸ- southwest Germany — state of the art. Cahiers du Micropaléontologie, nia. [W:] Przewodnik XLIII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicz- 7: 141–164. nego, Kraków 12–14 wrzeœnia 1971. Instytut Geologiczny, Wyd. Geol., GEDL E. 2002 — Biostratygrafia i paleoekologia warstw wierzow- Warszawa: 212–215. skich i lgockich jednostki œl¹skiej polskich Karpat fliszowych na UHLIG V. 1890 — Ergebnisse geologischer Aufnahmen in den westga- zachód od Raby w œwietle badañ palinologicznych. Instytut Nauk Geo- lizischen Karpathen. II. Th. Der pieninische Klippenzug. Jb. Geol. Anst. logicznych, Uniwersytet Jagielloñski, Kraków. (Wien), 40: 559–824. GEDL E. 2007 — Lower Cretaceous dinocyst stratigraphy and palyno- facies of the Grajcarek Unit, Pieniny Klippen Belt, West Carpathians, Praca wp³ynê³a do redakcji 26.09.2007 r. Poland. Stud. Geol. Pol., 127: 71–100. Po recenzji akceptowano do druku 13.02.2008 r.

252