CDA Momenten En Impressies40 Uit Dertien Bewogen Jaren
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
DF.,. GROEI NAAR HET CDA Momenten en impressies40 uit dertien bewogen jaren Wetenschappelijk instituut CDA 1 DE GROEI NAAR HEî CDA DOCUMENTATIECENTRUM NEDERLANDSE POLITIEKE PARTIJEN Colofon Omslagontwerp: Hans Sturris Lettertype: Garamont Papier: 100 grs. houtvrij offset, gesatineerd Druk: Drukkerij Giethoorn, Meppel Binder: Boekbinderij v/h P. Abbringh B.V., Groningen Samenstelling en eindredactie: drs. H. Borstlap en drs. C. J. Klop Uitgave: T. Wever B.V., Franeker Copyright © 1980 by Studiecentrum CDA, 's-Gravenhage Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar ge- maakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. ISBN 90 6135 312 2 I I) EU t(S) 1 UV1 :I I71 Momenten en impressies uit dertien bewogen jaren In opdracht van de wetenschappelijke instituten van het CDA ter gelegenheid van de fusie van ARP, CHU en KVP op 11 oktober 1980 uitgegeven door I UITGEVERIJ T. WEVER B.V. - FRANEKER (1: S, TEN GELEIDE 7 1. INLEIDING 9 II DE SAMENWERKING VAN PROTESTANTEN EN ROOMS-KATHOLIEKEN TOT 1967 13 a. De coalitie: 1880-1939 13 b. De doorbraak mislukt: 1945-1950 21 c. Het aftasten van de samenwerking: de jaren '50 24 d. De stormachtige jaren '60 26 - ontwikkelingen in de KVP 28 - ontwikkelingen in de ARP 30 - ontwikkelingen in de CHU 31 e. De verhoudingen in 1967 33 III. FORMELE CONTACTEN: 1967-1972 36 a. ,,De Achttien" 36 b. Verkiezingen 1967, kabinet-De Jong, spijtstemmers, christenradicalen 39 - ontwikkelingen in de KVP: de oprichting van de PPR 40 - ontwikkelingen in de ARP: AR-radicalen, Arjos en ESP 44 - ontwikkelingen in de CHU: Centrum Gespreksgroep en CHJO 48 c. Samenwerking in parlement en verkiezingen van 1971 51 d. De verhoudingen eind 1971 53 e. Gesprek met de heren Schmelzer, Biesheuvel en Tilanus 55 IV. VAN CONTACTEN NAAR FEDERATIE: 1972-1976 67 a. De nota van de Contactraad: Op weg naar een verant- woordelijke maatschappij 67 - de oproep van het Evangelie 67 - het karakter van de nieuwe partij 70 b. Samenwerking in het parlement; gesprek met C. F. Kleisterlee 75 C. Verkiezingen 1972 80 d Gevolgen formatie kabinet Den Uyl juni 1973 81 e. Het CDA in oprichting: 23 juni 1973 - 25 april 1975 87 - pre-federatieve fase 87 - het groeimodel en de rechtstreekse leden 91 5 - het bestuursorgaan 93 - ,,ontslagbrief" Steenkamp: februari 1974 95 —PrOvinciale Statenverkiezingen: maart 1974; de sa- menwerking aan de basis 96 - de secretaçis vertelt 101 f De samenwerking tussen de wetenschappelijke instituten vanaf 1972 104 g. Het CDA-Vrouwenberaad: oktober 1973 107 h. Woudschoten: februari 1975 111 i. Vertrek De Zeeuw: maart 1975 114 j Opnieuw de grondslag 116 - ARP-Partijraad Zwolle (mei 1975) en Hervormd Nederland (juli 1975) 116 - gesprek met J. de Koning 118 - eerste CDA-congres: 23 augustus 1975 125 - open brief Albeda, Hoogendijk c.s. (september 1975) 128 - de afloop: brief CHU-top, Berg en Dal en Haaften, Hoogeveen en KVP-noodprocedure 129 k. ,,Wij horen bij elkaar": november 1975 131 1. De stand van zaken eind 1975 135 m. Gesprek met 0. W. A. Baron van Verschuer 137 V. VAN FEDERATIE NAAR FUSIE; 1976 - 11 oktober 1980 144 a. De ene lijsttrekker op het tweede CDA-congres (decem- ber 1966): Dries van Agt 144 b. Parlementaire vorderingen: eerste gemeenschappelijke fractievergaderingen 147 C. Verkiezingen mei 1977: het kabinet-Van Agt en fractie- leider Aantjes 150 d. Federatie CDJA: 15 april 1977 156 e. Samenwerking in Europa: verkiezingen juni 1979 163 f De grondslag: de politieke overtuiging van het CDA 166 g. Toch geen fusie? 171 VI. DE GROEI NAAR HET CDA 178 a. De opstelling van KVP, ARP en CHU 179 b. Enkele voorlopige indrukken 184 c. Gesprek met de scheidende voorzitter Steenkamp 190 Bijlagen 203 „De groei naar het CDA” is een boek dat de samenwerkende weten- schappelijke instituten van ARP, CHU en KVP op 11 oktober 1980 aanbieden aan het CDA, bij wijze van gelukwens aan al diegenen die een bijdrage hebben geleverd aan het fusieproces naar het CDA. Het is een in korte tijd geschreven verslag van de groei naar het CDA vanaf 1967. Er wordt bovendien kort ingegaan op de samen- werking tussen protestanten en rooms-katholieken vanaf 1880 tot 1939 en wat uitvoeriger op de aanloop sinds 1945 naar de officiële besprekingen die vanaf 1967 werden gevoerd. Het boek is geschreven op basis van de inbreng van 52 personen die een bijdrage hebben ingezonden naar aanleiding van ons verzoek, persoonlijke herinnerin- gen aan het fusieproces ten behoeve van dit boek op schrift te stellen. Velen van hen worden geciteerd; vele anderen niet. Ook de niet geciteerde personen hebben op indirecte wijze een belangrijke inbreng gehad bij de totstandkoming van dit boek. Wij zijn hen alien veel dank verschuldigd; zonder hen had dit boek niet geschreven kunnen worden. Deze opzet verklaart tevens dat het gebodene geen wetenschappe- lijk verantwoorde geschiedschrijving pretendeert te zijn. Dit boek wil meer een ,,document humain" zijn: een relaas van hoe een aantal betrokkenen de groei naar het CDA persoonlijk heeft beleefd. Deze impressies worden beschreven tegen de achtergrond van een zo volle- dig mogelijke chronologische weergave van wat zich de afgelopen jaren feitelijk heeft afgespeeld tussen de drie partijen. Het boek beoogt een zo objectief mogelijke weergave te zijn. De gebeurtenissen liggen evenwel nog zo vers in het geheugen dat het voor de leden van de werkgroep die dit boek heeft samengesteld, moeilijk is de benodigde afstand te nemen. Wij menen evenwel dat dit nadeel opweegt tegen het nut van publikatie van deze ,,momenten en impressies" thans: het boek voorziet in een lacune. De werkgroep die zich binnen de wetenschappelijke instituten met het uitbrengen van dit boek heeft belast, bestond uit: drs. C. J. Klop (voorzitter), drs. H. Borstlap (redactie), drs. A. J. van Duist, R. C. M. van Glansbeek, met administratieve ondersteuning vanuit het secre- tariaat van de Kuyperstichting. Tenslotte nog dit: het boek is een tamelijk openhartige en naar wij hopen realistische beschrijving geworden van een uniek proces in de Nederlandse politieke verhoudingen. Er blijkt uit dat dit met niet geringe spanningen gepaard 'is gegaan. Geen enkele fusie komt zonder strubbelingen tot stand. Wat opvalt is dat, ondanks de interne pro- blemen, het CDA werkelijk is gegroeid. Wij zijn niet zachtzinnig met elkaar omgegaan. Maar het is zeer de vraag of wij in een grotere rust ons even diepgaand met elkaar hadden bezig gehouden als wij de afgelopen dertien jaar hebben gedaan. Momenten en impressies bij dertien bewogen jaren: moge het CDA nog één keer terugzien op hoe het is gegroeid. Maar niet te lang. Want hoezeer er ook gestreden is om formules en politieke lijnen: het werken aan een geïnspireerde christen-democratische politiek zal steeds opnieuw ontdekt en in praktijk gebracht moeten warden. Prof. mr. P. H. Kooijmans voorzitter van de Dr. A. Kuyperstichting Dr. G. H. Veringa voorzitter van het Centrum voor Staatkundige Vorming Prof. dr. E. Bleumink voorzitter van de Jhr. mr. A. F. de Savornin Lohmanstichting. IIIIIIIP)L[II ,,Steenkamp wordt na een succesvolle avond in Dc Lier door de voorzitter van de CDA-vergadering, de ARP-burgemeester Paats, volgens goed reformatorisch gebruik gevraagd de vergadering met gebed te besluiten. ik zag Piet van kleur verschieten. Hier was vol- strekt niet op gerekend. Een snelle suggestie mijnerzijds aan Piet om hardop het Onze Vader uit te spreken leek uitkomst te bieden. Het tempo waarin dit gebeurde was echter voor de reformatorische broe- ders zo hoog, dat het gezamenlijk opzeggen nogal de mist in ging. Bovendien stopte het katholieke deel, inclusief de voorspreker Steen- kamp na de woorden ,,en leid ons niet in bekoring". Een duidelijk kleiner deel van de vergadering vervolgde met ,,want van U is het Koninkrijk" . Aldus CDA-secretaris mr.J. G. H. Krajenbrink in zijn reactie op onze uitnodiging herinneringen aan het fusieproces van het CDA op schrift te stellen. Het voorval is typerend voor de culturele en religieuze klimaatsverschillen die zich de afgelopen jaren tussen de ARP, CHU en KVP hebben gemanifesteerd. Het waren, zoals bekend, niet de enige barrières die overwonnen moesten worden, getuige bijvoorbeeld de politieke meningsverschil- len, botsende ambities en de vraag naar de grondslag van de nieuwe partij. ,,Het CDA is tegen de verdrukking in tot stand gekomen", schrijftprof dr. F, A. M. Alting von Geusau. ,,Het is er niet gekomen vanwege de talloze rapporten en commissies; het CDA is ondanks dit alles tot stand gekomen. Het CDA is vooral het resultaat van de overtuiging en overtuigingskracht van enkelen - prof. dr. P. A. J. M. Steenkamp in het bijzonder - en het houvast dat zij gaven aan een grote groep kiezers op zoek naar een nieuwe identiteit." De onverwoestbare Steenkamp, taaie Piet, de rode professor: hij is in het hele proces van vitale betekenis geweest als bindende figuur. ,,Wij hadden hem als permanente factor in het CDA broodnodig temidden van de onderhandelende en conflicterende partijen", aldus Krajenbrink, ,,al had ook hij stellig zijn gebreken". Maar Steenkamp was natuurlijk niet de enige. Op kritische mo- menten zijn er achter de schermen doorbraken bewerkstelligd die van even zo vitale betekenis zijn geweest. Vooral in dé beginperiode is het een handjevol mensen geweest dat, zonodig tegen de stroom in, bleef geloven in het ideaal van een geloofwaardige christen-demperatische 9 partij. En niet te vergeten: de basis. Allereerst de kiezers die bij de raads- en statenverkiezingen van 1974 een keerpunt hebben bewerkstelligd in de ontwikkeling naar het CDA. Niet eens omdat de uitslag van deze verkiezingen op zichzelf zo florissant was. Het CDA stabiliseerde zich ten opzichte van de uitslag voor KVP, ARP en CHU bij de Kamer- verkiezingen van 1972 op ruim 30%. Maar men had bij de verkiezingen van 1974 op een forse teruggang gerekend vanwege alle problemen die zich hadden voorgedaan: discussie over de open partij en de vorming van het kabinet Den Uyl.